Marmeleiro

'n Kweper (of Kweperboom) (Engels: Quince, Nederlands: Kweepeer, Latyn: Cydonia oblonga) is 'n plant uit die roosfamilie (Rosaceae). Die plant is vrugdraend en die vrugte word ook na verwys as kwepers.

Dit is vroeër jare algemeen in tuine aangeplant vir die vrugte wat vir konfyt gebruik is. Kwepers word veral vars in Suid-Afrika van die boom af geëet, geskil en met sout bestrooi. Dit word ook gekook in suiker en in pasteie gebruik. Dit kan ook heel en ongeskil by 160 grade in 'n oond gebak word tot dit sag is (+/- 1 tot 1 1/2 uur). Bedien dan met room of kondensmelk.

Eksterne skakels

• Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir kweper.
• Wikispecies het meer inligting verwant aan: Kweper

Hierdie artikel is ’n saadjie. Voel vry om Wikipedia te help deur dit uit te brei.

Cydonia ye un xéneru de plantes perteneciente a la familia de les Rosácees. Trátase d'un xéneru monotípicu, que la so única especie ye Cydonia oblonga, comúnmente llamáu marmiellu o marmellal.^[2]

Detalle de la flor

Vista del árbol

Fueyes

Descripción

Ye un árbol de tamañu pequeñu a medianu, orixinariu de la rexón del Cáucasu, nel sudoeste templáu d'Asia (Irán, Turquía). Ye un árbol frutal emparentáu col pumar y el peral. El so frutu, llamáu coles mesmes marmiellu, ye de color mariellu-doráu brillosu cuando ta maduru, periforme, de 7 a 12 cm de llargu y de 6 a 9 cm d'anchu; el so magaya ye dura y bien arumosa. Los frutos inmaduros son verdes, con una trupa pilosidá de color gris claro, que va perdiendo enantes de maurecer. Les sos fueyes tán dispuestes de forma alterna; son simples, de 6 a 11 cm de llargu, con una superficie densamente poblada de finos pelos blancos. Les flores, que surden na primavera dempués de les fueyes, son blanques o roses, con cinco pétalos.

Caltenimientu del frutu

El frutu clasifícase como climatéricu, con una elevada sensibilidá al etilenu, y la so vida en postcosecha algama 2 a 3 meses.^[3] Les condiciones óptimas de caltenimientu son 0 °C y un mugor relativo próxima a 90 %.^[3]

Usos

El marmiellu ye demasiáu duru, astrinxente y agriu polo que nun ye avezáu comelo crudu, nun siendo que seya escarcháu (preparar de cuenta que l'azucre cristalice). Usar pa faer mermelada, compota y pudin, o puede pulgase pa darréu rustilo. El so fuerte arume fai que seya un complementu p'añedir en pequeñes cantidaes al pastel de mazana y a la mermelada, pa potenciar el sabor. Puédese tamién producir vieno de fruta del zusmiu estrumíu de marmiellos, una especialidá en países como Alemaña y Polonia.

N'España, hai rexones del archipiélagu canariu onde s'anidia'l so sabor somorguiándolo primeramente n'agua de mar, de cuenta que ésti resulte más aptu al cielu la boca; tamién ye popular en toa España cocer el marmiellu con azucre a partes iguales, resultando la tradicional y afamada "carne de marmiellu". Ésti - tamién llamáu duce de marmiellu - consúmese de cutiu con nueces o acompañáu de quesu de Burgos.

En Méxicu esisten llugares onde se come crudu preparáu con sal, chile y llimón. En Atotonilquillo, Jalisco, celébrase la Feria del Marmiellu nel mes d'agostu, onde se vienden y comercialicen productos a base d'este. Tamién ye consumíu cocináu con azucre hasta faer una pasta que se-y conoz como cajeta o arreye de marmiellu, munches vegaes consumíu con quesu Chihuahua, Gouda o Manchegu. De los centros de los marmiellos que contienen les granes prepárase auria de marmiellu, que ye preparada con azucre y agua. Otra forma de consumilo ye amestalo nel cocíu de res. Prepárase tamién el llicor de marmiellu, principalmente nos estaos del norte y occidente del país.

En Chile, amás de ser consumíu como mermelada (duce de marmiellu), consúmese crudu, pa lo cual primeramente cutir bien la fruta (marmiellu machucáu, popularmente en Chile marmiellu machucao), colo cual quitar el so sabor astrinxente y vuélvese duce. Tamién se suelen comer con un pocu de sal.

N'Arxentina y Uruguái el dulce de marmiellu ye de primera importancia na repostería tradicional.

En Venezuela consúmese'l dulce o conserva de marmiellu acompañáu de galletes, saltines o pan y café, como postre o merienda.

En Francia, tierra de los arumes por excelencia, suelen asitiase los frutos dientro de les gavetas y ente la ropa p'arumales col so potente arume.

Historia

Fueyes y frutu del marmiellu.

El cultivu del marmiellu quiciabes foi anterior al de la mazana, y ye posible que la "mazana" citada nel Cantar de Cantar fora en realidá un marmiellu^{[ensin referencies]}.

Ente los antiguos griegos, ufiertábase marmiellu nes bodes, un ritu que llegó d'Oriente col cultu a Afrodita y permaneció sagráu. Plutarco rellata que les novies griegues mordíen un marmiellu p'arumar el so besu enantes d'entrar na cámara nupcial "con cuenta de que'l primer besu nun fuera desagradable" ("Entrugues romanes" 3.65). Yera un marmiellu'l premiu que Paris concedió a Afrodita. El meyor tipu de marmiellu venía de la rexón de Cidonia, na mariña noroeste de Creta, fruta conocida polos griegos como "Mela kudonia" o "mazana de Cidonia", d'onde provién tamién el so nome científicu.

Los romanos tamién usaben marmiellos; el llibru de cocina romanu d'Apicio apurre recetes pa guisar el marmiellu con miel, y hasta pa combinalos, sosprendentemente, con puerros. Pliniu'l Vieyu mentó una variedá, el marmiellu de Mulvian, que podía comese crudu. Columella mentó tres variedaes, una de les cualos, "la mazana d'oru" –que probablemente fuera la fruta del paraísu citada nel Xardín de Hespérides– dio'l so nome al tomate n'italianu (pomodoro).

Marmiellu.

En diverses partes d'Europa, el marmiellu ye comúnmente cultiváu nes árees centrales y del sur, onde los branos son lo suficientemente templaos como por que la maduración seya bona. Nun son cultivaos en grandes cantidaes; xeneralmente namái unu o dos árboles de marmiellu son cultivaos nun güertu xuntu con pumares y otros árboles frutales. Carlomagno instauró que se llantaren marmiellos nos güertos bien abastecíos.

El marmiellu ye mentáu per primer vegada nun testu inglés a finales del sieglu XIII, anque'l cultivu n'Inglaterra nun ye bien fayadizu debíu al calor del branu, que torga que la fruta maureza totalmente. Tamién fueron llevaos al Nuevu Mundu, pero son raros en Norteamérica por cuenta de la so susceptibilidá al carbonizu de fueu o fueu bacteriano, una enfermedá causada pola bacteria Erwinia amylovora. Cultívase llargamente n'Arxentina, Uruguái, los Balcanes, España y la cuenca del Mediterraneu. Cuasi tol marmiellu de los mercaos norteamericanos provién d'Arxentina^{[ensin referencies]}.

Anguaño'l marmiellu tamién ye bien utilizáu como árbol ornamental.

Otros marmiellos

Otres cuatro especies de marmiellu (agora separaes, pero enantes incluyíes nesti xéneru) son:

• el "marmiellu chinu" (única del xéneru Pseudocydonia, dacuando llamada por error "Chaenomeles sinensis") y
• tres membrillos con flor propios del este d'Asia (del xéneru Chaenomeles).

Producción

Principales productores de marmiellos — 2011 País Tonelaes Turquía 127.767 China 120.000 Uzbequistán 73.000 Marruecos 45.556 Irán 35.430 Arxentina 26.864 Azerbaixán 23.924 España 14.000 Serbia 13.955 Arxelia 13.500 Mundu 575.924 Fonte: Organización de les Naciones Xuníes pa l'Alimentación y l'Agricultura
La División d'Estadística ^[4]

Propiedaes

Principios activos: contién taníns (especialmente abondosos nes granes: 20%), pectina, vitamina A y vitamina B.^[5]

Indicaciones: usáu como demulcente, protector de les mucoses, antidiarréico, diuréticu. Les granes son demulcentea, emoliente, antidisentérico, astrinxente. Indicáu para gastritis, úlceras gastroduodenales, síndrome del intestín irritable, fories, resfriaos, farinxitis, bronquitis. Usáu popularmente, per vía esterna, en casos de fisuras añales, resquiebros de los senos, sabañones, hemorroides y escaldaduras.^[5]

Úsense los frutos y tamién les granes.

Como otros miembros de la familia Rosaceae, les granes contienen un glúcosido que se llama amigdalina,^[6] la cual ye metabolizáu a cianuru por enzimes nel intestín delgáu, poro, hai potencial per tosicidá si consúmese la cuenta.^[7]

Taxonomía

Cydonia oblonga describióse por Philip Miller y espublizóse en The Gardeners Dictionary: . . . eighth edition Cydonia non. 1, nel añu 1768.^[8]

Sinonimia

• Cydonia communis Loisel.
• Cydonia cydonia Pers.
• Cydonia europaea Savi
• Cydonia maliformis Beck
• Cydonia sumboshia Buch.-Ham. ex D.Don

• Cydonia vulgaris Pers.
• Cydonia vulgaris var. oblonga (Mill.) DC.
• Pyrus cydonia L.
• Pyrus-Cydonia cydonia Weston
• Sorbus cydonia Crantz^[9][10]

Nome común

Azamboa, azamboero de Granada, bembrillas, bembrillero, bembrillo, cachu, codón, codonera, codoñato, codoñera, coduñer, gamboa, marmello, membrilla, membrillal, membrillar, membrillera, marmellal, marmellal común, marmiellu, marmiellu de Portugal, marmiellu duce, marmiellu machu, marmiellu real, zamboa, zamboa de Granada, zamboero o zambua^[11]

Ver tamién

• Duce de marmiellu
• Terminoloxía descriptiva de les plantes
• Cronoloxía de la botánica
• Historia de la Botánica
• Carauterístiques de les rosácees

Referencies

Bibliografía

• Andrada, Carlos A., comp. (2000). El marmiellu y el so dulce : con especial referencia a la rexón del Noroeste Arxentín, y apurras de Méxicu y Portugal. Buenos Aires : Editorial El Truébanu. ISBN 987-9028-29-5.
• Monika Schirmer: Die Quitte – eine fast vergessene Obstart. IHW-Verlag, Eching 2003, ISBN 3-930167-54-9.
• Potter, D., et al. (2007). Phylogeny and classification of Rosaceae. Plant Systematics and Evolution. 266(1–2): 5–43.
• Rainer Söcknick-Scholz: Quitten – Vergessene Köstlichkeiten? púca-prints, Oldenburg 2003, ISBN 3-8311-5004-4.
• Wilson, C. Anne. The Book of Marmalade: Its Antecedents, Its History and Its Role in the World Today (Together with a Collection of Recipes for Marmalaes and Marmalade Cookery), University of Pennsylvania Press, Philadelphia. Revised Edition 1999. ISBN 0-8122-1727-6.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Cydonia oblonga.
• El xéneru Cydonia n'Árboles Ibéricos
• Tusplantas.com, sobre'l marmiellu
• infojardín, el marmiellu
• Receta de mermelada de marmiellu
• Recetes de cocina con marmiellu

Heyva (lat. Cydonia oblonga), gülçiçəyikimilər (Rosaceae) fəsiləsindəndir. O, çox qədimdən şərq ölkələrində becərilən və istifadə olunan qiymətli bitkilərdən biridir. Heyvanın elmi adı "Sidoniya"dır. Bu Yunan sözüdür – deməli heyvaya bu adı verən yunanlar olmuşdur. Ədəbiyyatdan məlumdur ki, hələ b.e.ə VII əsrdə yunanlar heyvanı "Krit" adasında becərmişlər. Heyvanın meyvələrinin dadı və gözəlliyi xoşlarına gəldiyi üçün yunanlılar ona şəhərləri "Sidoniyanın" adını vermişlər.

Yeri gəlmişkən bunu da qeyd edək ki, yunanlılar, ümumiyyətlə, çox istedadlı təbiət vurğunudurlar. Onlar bitki aləminə daha böyük hüsn-rəğbət bəsləmişlər və bitkilərin bir çoxunun gözəlliyinə və faydasına məftun olaraq, onlara müqəddəs və nəcib adlar qoymuşlar.

Tarixi məlumata görə, qədim yunanlarda belə bir adət varmış ki, qızlarının xeyir işində, daha doğrusu qızlarını köçürən məqamda onlara heyva yedirdərmişlər ki, "Afrodit" kimi sevgidə xoşbəxt olsunlar.

Heyva məlum olduğu kimi, 1,5 – 5 m-ə qədər hündürlüyü olan ağacdır. Onun yumurtavarı, yaxud girdə şəkildə yarpaqları və solğun-çəhrayı çiçəkləri var. Yarpaqlarının alt hissəsi yumşaq tüklərlə örtülüdür. Xoşagələn ətirli və dadlı, yetişəndə sarı rəngə boyanan meyvələri olur.

Bitki aprel-may aylarında çiçəkləyir, meyvələri sentyabr-oktyabrda yetişir. Heyva çox faydalı bitki kimi respublikamızın əksər rayonlarında çox qədimdən becərilir.

Respublikamızın dağ ətəklərində yabanı halda bitən heyva ağaclarına da rast gəlmək olur. Lakin yeyinti sənayesində, eləcə də təbabətdə ən çox becərilən heyvadan istifadə olunur. Dərman məqsədilə yetişmiş meyvələrdən toxumları ayırıb götürür, günəşli havada qurudur, sonra ondan çay hazırlayıb soyuqdəymələrdə sinəyumşaldıcı dərman kimi içirlər.

Heyva meyvələrində bir çox faydalı və müalicə əhəmiyyətli maddələr vardır: onlardan 4-5 %-ə qədər şəkər, 2 %-ə qədər üzvi turşular (alma, limon turşuları), karotin və C vitaminləri, peyvənd maddələri, efir yağı, dəmir duzları və s. göstərmək olar.

Heyva toxumlarında isə 14 – 18 % selikli maddələr, 16 – 20 % piyli yağ, 1- 2 % qatran və çoxlu miqdarda zülal vardır. Xalq təbabətində heyvanın yarpaqlarını qurudub, çay kimi dəmləyərək, ürək ağrısında sakitləşdirici dərman kimi içirlər. Meyvəsinin mürəbbəsi ürək zəifliyində qüvvətverici kimi və həzm prosesini yaxşılaşdırıcı kimi çox xeyirlidir.

Xalq təbabətində meyvələrini inək yağında bişirib, nəfəs yolları xəstəliklərində: xroniki bronxitdə, eləcə də vərəm xəstəliklərində yeyirlər.

Respublikamızın bir sıra rayonlarında heyvadan müalicə məqsədilə geniş istifadə olunur. Məsələn, heyva ağacının qol-budaqlarının qabıqlarını soyub qurudur, sonra ondan çay hazırlayıb, soyuqdəymələrdə içirlər. Toxumlarından ilıq suda dəmləyib, bəlğəmgətirici və sinəyumşaldıcı dərman kimi qəbul edirlər.

Lənkəran rayonunda heyvadan "heyvarub" adlı mürəbbə hazırlayıb, soyuqdəymədən baş verən xəstəliklərdə işlədirlər.

Salyan rayonunda heyvadan mürəbbə hazırlayıb, zəiflikdə və qanazlığında qüvvətverici vasitə kimi qəbul edirlər.

Azərbaycan mətbəxində də heyvadan istifadə olunur, müxtəlif yeməklərin hazırlanmasında istifadə olunur. Heyvadan hətta heyva dolması da hazırlanır.

Yuxarıda göstərilənlərdən aydın olduğu kimi, heyva son dərəcə qiymətli və faydalı bitkidir. Onun respublikamızda daha geniş becərilməsi vacibdir.

Xalq təbabətində istifadəsi

Heyvanin yarpaqlarının dəmləməsi bronxial astmada çox gözəl müalicəvi təsir göstərir. Heyvanın toxumları soyuqdəymələrdən baş verən tənəffüs yollarının iltihabında, bronxitlərdə sinəyumşaldıcı, iltihabı götürücü maddə kimi, eləcə də xroniki mə’də-bağırsaq xəstəliklərində, m’ədə xorasında, mə’dənin selikli qişasını yumşaltmaq, yaranı sağaltmaq üçün daxilə qəbul edilir. Heyvanın yarpaqlarından və cavan budaqlarından çay dəmləyib ürək ağrısında sakitləşdirici və qan təzyiqini azaldıcı vasitə kimi içirlər. Meyvəsindən hazırlanmış mürəbbə ürək zəifliyində qüvvəverici kimi məsləhət görülür.^[2]

Heyva məhsulları

Heyva məhsulları hələ qədim zamanlardan müalicəvi vasitə kimi istifadə olunurdur. Bir çox ölkələrin xalq təbibləri heyvan məhsullarını və onun həlimini qida yolunun fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması üçün mədə bağırsaq xəstəliklərinin müalicəsi zamanı istifadə edirdilər. Heyva şirələri ürək döyünməsi, nasazlıq, qan azlığı və sarılıq zamanı xeyrli təsir göstərir.

Əfsanəsi

Əfsanəyə görə, Paris onun gözəlliyinə görə məhz heyva məhsulunu Afroditaya vermişdir.

Qədim yunan əsatirlərində Herakla müalicəvi xüsusiyyətlərə malik heyva məhsulunu Qesprid bağından əldə etmək tapşırığı verilmişdir. Lakin, yüzbaşlı əjdahadan qorxan qəhrəman Atlantdan axtarılan meyvəni əldə etməyə inandırmış, özü isə həmin vaxt onun əvəzinə səmanı çiyinlərində saxlamışdı. Bu Heraklın on birinci qəhrəmanlığı hesab olunur.

Heyva meyvəsi məhsuldarlıq və ər-arvadlıq simvoludur. Nikah mərasimi ilə bağlı yaradılmış portretlərdə, qadınlar heyva tuta bilər.

İstinad

1. ↑ Potter, D., et al. (2007). Phylogeny and classification of Rosaceae. Plant Systematics and Evolution. 266(1–2): 5–43.
2. ↑ Təbii müalicə: min dərdin dərman əvəzi

Xarici keçidlər

Vikianbarda Adi heyva ilə əlaqəli mediafayllar var.

Cydonia oblonga

Frouezh an avalenn-stoub eo an avaloù-stoub, dezho stumm per tev, hag a bep seurt liv ha ment. Frouezh da boazhañ eo an avaloù-stoub. Gounezet e vezont e kornbroioù goudomm. Eus ar spesad Cydonia oblonga eo an holl c'houennoù.

Etimologiezh

Diwar ar ger aval ha stoub eo bet stummet an anv aval-stoub.

Lod eus an avaloù-stoub a zo ur stumm avaloù ganto, lod all kentoc'h ur stumm per. Pa vez yaouank ar frouezh e vez blevek (kotonek) o gorre. Dont a ra an anv stoub deus ar mare-se.

An anv spesad Cydonia oblonga a zo o tont eus ar ger gresianek μῆλα κυδώνια (Mela Kudonia) a dalv aval Kudonia (Ul lec'h e Kretia e kaver enañ ur c'houenn brudet).

• Frouzhenn nevez stummet gant he stoub

• Aval-stoub yaouank golloet c'hoazh gant e stoub kotonek

• Stumm hollek ar wezenn gant he frouezh

• Avaloù-stoub ouzh o gwezenn

• Un aval-stoub

• Bleunioù ha delioù]]

• Avaloù-stoub da werzhañ war ur marc'had

Istor

Louzawouriezh

Armerzh

Implijoù

Skeudennoù

Pennadoù kar

Lennadurezh

Liammoù diavez

Flors

Il·lustració

El codonyer (Cydonia oblonga) és un arbre fruiter de la família Rosaceae i únic membre del gènere Cydonia, conreat principalment pel seu fruit, el codony.

És un arbre o arbust caducifoli originari del Caucas. Tot i ser originàriament arbustiu, s'ha conreat per formar arbres d'1,5 a 6 m d'alçària. Les branques són tortuoses; però, mentre són tendres, posseeixen tal flexibilitat i tenacitat que temps enrere eren preferides al vímet (de la vimetera Salix fragilis); de fet, eixa característics és l'origen del nom castellà de l'arbre, "membrillo", derivat de "mimbrillo" (diminutiu de "mimbre", vímet).

És més rústec que les pereres i pomeres, la seva fusta resisteix molt bé el fred intens de l'hivern i com que floreix a finals d'abril, sol escapar de les glaçades tardanes.

El codonyer té les fulles ovades, enteres, tomentoses al revers. La frondositat que assoleix en cobrir-se de fulles, i de fruits, produeix tal sensació de plenitud que s'hi inspiraren el director Víctor Erice i l'operador Javier Agirresarobe per a filmar El sol del membrillo (1992), una al·legoria on relacionen l'exuberància vegetal de l'arbre amb la creació artística del pintor de Tomelloso Antonio López.

Quan la primavera anuncia l'hora de la floració, de les branques brollen, individuals, belles, quasi sense peduncle i relativament grans (fins a cinc centímetres), nombroses flors de pètals blancs o de color rosa clar. Els cinc pètals, protegits per cinc sèpals dentats, formen el jaç nupcial d'un harem on cinc pistils femenins (que formaran les cinc cavitats del cor fruital) esperen l'arribada del pol·len fecundant mentre els seus companys masculins (entre quinze i vint-i-cinc estams) romanen a l'espera de l'insecte que s'encarregue de dur el pol·len a uns altres harems de la mateixa espècie.

El fruit és un pom globós o piriforme, és a dir, format per pell, carn i cor, una estructura similar a la de les peres i les pomes, anomenat pom.

Natura morta amb plat de codonys, de Zurbarán, al MNAC.

A diferència de les peres i les pomes, la pell del codony es troba coberta d'un toment, o pelussa cotonosa, que es desprèn en flocs en fregar-la. També se'n desprèn quan madura, a la tardor; i, en fer-ho, deixa al descobert una pell fragant i d'un bell color groc daurat, mostrant-se entre les fulles com un rutilant i perfumat sol tardorenc.

Hi ha algunes varietats que permeten menjar el fruit cru però la majoria se sol preparar ensucrat com a codonyat.

També és força utilitzat com a base per empeltar les pereres i així s'aconsegueix més precocitat i major calibre en aquestes. És un conreu més antic que el de peres i pomes i al fruit del codony és al que es refereix la llegenda grega de "Paris i la poma d'or".

Enllaços externs

Planhigyn blodeuol sy'n frodorol o Hemisffer y Gogledd yw Coeden gwins sy'n enw benywaidd. Mae'n perthyn i'r teulu Rosaceae. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Cydonia oblonga a'r enw Saesneg yw Quince.^[1] Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Cwinswydden.

Mae'r teulu Rosaceae yn perthyn i'r genws Rosa (rhosyn) fel ag y mae'r cotoneaster a'r eirinen. Prif nodwedd y teulu yw ei ffrwythau amrywiol a phwysig i economi gwledydd.^[2] Ceir 5 sepal, 5 petal ac mae'r briger wedi'u gosod mewn sbeiral sy'n ffurfio llestr tebyg i gwpan o'r enw hypanthiwm.

Gweler hefyd

• Geiriadur rhywogaethau Gwefan Llên Natur

Cyfeiriadau

Mae gan Gomin Wikimedia
gyfryngau sy'n berthnasol i:

Coeden gwins

Kdouloň obecná (Cydonia oblonga) nebo též kdouloň podlouhlá je jediný zástupce rodu kdouloň (Cydonia).^[1] Kdoule je pro plody pěstována méně než kterýkoli z ostatních ovocných stromů nebo keřů.^[2] Někdy je kdouloň používána jako podnož pro jiný druh ovoce, pro hrušně.

Kdoulovec je odlišná rostlina, často používaná jako okrasná dřevina pro bohaté kvetení na jaře, naprostými laiky může být zaměněn za kdouloň. Jeho plody nejsou nazývány kdoule, ovšem jde o malvice, které jsou pouze podobné kdoulím nebo jablkům .

Popis

Jde o keř nebo strom dosahující výšky až 8 m a šířky koruny až 5 m. Plody (kdoule) jsou kulovité až podlouhlé malvice žluté barvy podobné jablkům, avšak velmi tvrdé a silně, příjemně aromatické, za syrova nepoživatelné. Voní po citrusech. Kvete růžovými květy. Kdouloň je samosprašná.

Použití

Ovocnářství

Podnože

Nejčastěji je v ČR kdouloň používána jako podnož pro jiné druhy ovoce, především hrušně. Kultivary hrušní roubované na kdouloně dobře plodí, plody bývají větší, než na semenáči hrušně.

Jako podnože jsou používány následující typy kdouloní:

• Podnož Kdouloň MA – hrušně na podnoži dobře a bohatě plodí a brzy vstupují do plodnosti.
• Podnož Kdouloň S 1 – je podstatně více mrazuodolná, hrušně na tého podnoži brzy vstupují do plodnosti, dobře a bohatě plodí.^[3]

Výroba a zpracování ovoce

Bývá pěstována kvůli svým plodům – kdoulím. Kdoule stromy obvykle začínají nést malé množství ovoce třetí nebo čtvrtý rok po výsadbě. Měly by být v plné plodnosti za 10 let poté, co byly vysázeny. Životnost stromu od příchodu do plodnosti je v průměru 30 až 40 roků. Poptávka po kdoulích by se možná zvýšila, pokud by bylo nabízeno k prodeji ovoce lepší kvality.^[2]

Plody jsou zejména ve Středozemí a střední Asii zpracovávány v potravinářství na džemy, marmelády, želé. Kdoule se používaly i ke konzervování. Když se kdoule uvaří, podává se horká se smetanou nebo máslem jako vynikající dezert. Jiným využitím je upečení kdoulí se sladkými jablky. Portugalsky se nazývá marmelo. Na Balkánském poloostrově se z kdoulí pálí rakija – dunjevača. Džem z kdoulí dal vzniknout slovu marmeláda.^[4] Přestože není toto ovoce běžně nabízeno k prodeji, zkušenosti ukazují, že pokud je produkční sad dobře veden, může být pěstování kdouloní velmi výnosné.

Kdouloně se v ČR komerčně obvykle nepěstují pro plody, z trhu je zcela vytlačují jablka, jejichž použití je podobné. Spotřebitelé jsou o možnosti použití kdoulí informováni nedostatečně. Ve prospěch komerčního pěstování kdoulí pro plody hovoří následující^[2]

• stromy téměř jistě, pravidelně plodí, pokud mají správnou péči
• protože jsou stromy malé, snadno se udržují a ovoce je snadno sklízeno
• kdoule kvetou pozdně, obvykle když už všechny nebezpečné mrazíky pominuly
• ovoce nepodléhá rychlé zkáze
• ceny utržené za prvotřídní ovoce byly v minulosti vysoké a je třeba očekávat, že i při výrazném nárůstu výměry budou ceny vysoké i nadále, i pokud bude k prodeji nabízeno dostatečné množství kdoulí, zvláště pokud se spotřebitelé dozvědí o mnoha dobrých vlastnostech tohoto vynikajícího, ale málo známého ovoce.^[2]

Sadovnictví

Rostlina je používána také na okrasu, má velké růžové nebo bílé květy, vyžaduje světlé nebo polostinné stanoviště.^[5]

Stanoviště

Při výběru stanoviště pro umístění pro založení kdouloňového sadu by měly být zvažovány stejné faktory jako u dalších ovocných stromů. Nejlepší typ půdy pro kdouloně je hlinitá půda, která je poměrně vlhká, ale odvodněná. Na velmi lehkých půdách stromy rostou rychle, ale jsou jen krátkověké a obvykle neplodné.^[2]

Rozmnožování

Kdoule mohou být rozmnožovány čtyřmi způsoby:

• očkováním
• roubováním na kořeny
• hřížením
• řízkováním

Metoda očkování je používána školkaři nejčastěji.^[2]

Řez

Otázka, jak moc nebo jak málo prořezávat kdouloně, je jednou z těch, na kterých se pěstitelé neshodnou. Někteří prořezávají své stromů silně, až do jedné poloviny nových letorostů každý rok, ale také obvykle používají při péči o stromy dusíkatá hnojiva. Ostatní pěstitelé stromy prakticky neřežou od okamžiku, kdy je zasadí, až do plodnosti. Pak prořezávají jen tolik, aby omezili bakteriální spálu a oddálili tak úhyn. Většina pěstitelů však souhlasí s tím, že poté, co stromy začnou plodit, řez je žádoucí, aby se zlepšila velikost plodů. Tento zásah má pak stejný účinek, jako probírka. Kdoule, stejně jako broskve, nesou ovoce na loňských letorostech. Prořezávání kdouloní by nicméně nemělo být nadměrně silné.^[2]

Hnojení

V mnoha z nejlepších komerčních kdouloňových sadech se používají statková hnojiva každoročně, aby se stromy udržely v dobrém stavu, ani by přišly do nadměrného růstu. V dalších sadech se používají průmyslová hnojiva obsahující kyselinu fosforečnou a draselná hnojiva. Nadměrný růst dřeva by u kdouloní neměl být podporován a z tohoto důvodu hnojiva příliš bohatá na dusík, je třeba používat opatrně, pokud vůbec.^[2]

Choroby a škůdci

Obvykle v ČR nijak významně chorobami a škůdci netrpí, ovšem je popsána náchylnost k bakteriální spále růžovitých ze Severní Ameriky.^[2] Kdouloň může být citlivá na vyšší obsah vápníku v půdě.

Bakteriální spála růžovitých

Bakteriální spála růžovitých je bakteriální choroba růžovitých způsobená bakterií Erwinia amylovora. Na rostlinách se projevuje vadnutím a odumíráním květů, listovou spálou, spálou plodů, usycháním a odumíráním vegetačních vrcholů (hákovité ohýbání letorostů) a větví. Za optimálních podmínek, může zničit celý sad nebo okrasnou školku v jediném vegetačním období. Má mnoho hostitelů, napadá 170 druhů rostlin. Vývoj choroby je rychlý a často není způsob, jak postiženou dřevinu zachránit.^[6] Napadení vždy končí úhynem rostliny.

Choroba způsobuje velké ekonomické ztráty na rostlinách i produkci. Způsobuje velké epidemie s širokými ohnisky výskytu jednou za několik let. Průběh infekce je velmi rychlý a zcela devastující. V Rakousku bylo zničeno 50 % ovocných sadů jabloní a hrušní, škody ve Švýcarsku byly až 50 miliónů eur.^[7]

Napadený plod

Zajímavost

Kříženec kdouloně a hrušně se nazývá × Pyronia (Pyronia), nebo Cydonia oblonga × Pyrus communis a používá se pro okrasné účely.

• Kdouloň – květy

• Kdouloň – mladé plody

• Kdouloň – zralé plody

Reference

1. ↑ Botanika. 1. vyd. Praha: Slovart, 2007. ISBN 978-80-7209-936-8. S. 278.
2. ↑ ^{a b c d e f g h i} INTERNATIONAL LIBRARY OF TECHNOLOGY. Fruit-culture, volume 1. [online]. Scranton, Pa., International Textbook Co., 1912 [cit. 2014-03-28]. Dostupné online. (anglicky)
3. ↑ ovocne-stromky.cz
4. ↑ KURAS, Benjamin. Konec cirkusů [online]. 2009-5-23 [cit. 2010-04-24]. Dostupné online.
5. ↑ HIEKE, Karel; PINC, Miroslav. Praktická dendrologie, díl 1.,. 1.. vyd. [s.l.]: nakladatelství SZN, 1978. 000128363.
6. ↑ microbewiki.kenyon.edu microbewiki
7. ↑ biosad.cz

Externí odkazy

• Obrázky, zvuky či videa k tématu kdouloň obecná ve Wikimedia Commons
• Taxon Cydonia oblonga ve Wikidruzích
• Biolib
• Kdoule – voňavá sladkost

Frugten af æble-kvæde, plukket i Danmark

Kvæde (Cydonia oblonga) er et lille, løvfældende træ med en kort stamme og en tætgrenet, bred krone. Frugterne dufter dejligt, men de er meget sure. Kvæde bruges som dværgstamme for pæresorter.

Beskrivelse

Barken er først grågrøn af den tætte, hvide hårklædning. Senere bliver den mørkebrun og næsten glat, og gamle grene kan få en grå, furet bark. De brune knopper sidder spredt, og de er ægformede, spidse og tilliggende.

Bladene er ægformede og helrandede, og er ejendommelige ved, at de bliver større og større ud ad skuddet. Oversiden er græsgrøn og lidt læderagtig, mens undersiden er helt gråhvid på grund af hårbeklædningen. Blomstringen sker i maj, og de enkelte blomster er meget store, lyserøde og skålformede. Frugterne er enten æble- eller pæreformede, gule og dækket af et tykt lag grålige filthår. Frugterne modner godt og kernerne spirer villigt, når de er befriet for frugtkødet.

Rodnettet er hjerteformet med ret få, kraftige hovedrødder og masser af tynde siderødder. Planten sætter rodskud, hvis toppen bliver ødelagt for meget.

Højde x bredde og årlig tilvækst: 4 x 4 m (20 x 20 cm/år).

Hjemsted

Kvæde er varmeelskende og frostfølsom. Den hører hjemme på kalkbund i bjergskove fra Kaukasus over Iran til Centralasien og Yemen.

I de sydvendte, tørre Talysh-bjerge i Aserbajdsjan vokser den bl.a. sammen med Hassel, Carpinus caucasica (dominerende), Hvid Morbær, Kirsebær-Kornel, Orientalsk Bøg (Fagus orientalis), Prunus divaricata, Sort Morbær og forskellige arter af Pære, Tjørn og Æble.

Anvendelse

Frugterne, kvæder, er anvendelige til marmelade, "flæsk" og kvædebrød samt te.

Vegetativt formerede planter af sorten 'Kvæde A' bruges som dværgstamme for pæresorter.

Sorter

• Pærekvæder
  • Lescovartz
  • Marienborg
  • Portugisisk Pærekvæde
  • Vranja
• Æblekvæder
  • Konstantinobel
  • Kølster
  • Portugisisk Æblekvæde
    

Portal:Botanik

Ansichten der Frucht und Querschnitte, hier die Sorte Vranja

Die Quitte [ˈkvɪtə] (Cydonia oblonga; Synonym: Cydonia vulgaris) ist die einzige Pflanzenart der Gattung Cydonia und gehört zur Untertribus der Kernobstgewächse (Pyrinae) innerhalb der Familie der Rosengewächse (Rosaceae). Sie wird als Obstbaum (Quittenbaum) kultiviert.

Namensgebung

Das Wort „Quitte“ (althochdeutsch qitina und kutinna, mittelhochdeutsch auch kutin) stammt von griech.-lateinisch (malum) cydonium (auch citonium; Quittenapfel, „Kydonischer Apfel“, und cotoneum, „Quitte, Quittenbaum“ bzw. cotoneum malum, „Quitte, Quittenapfel“^[1]) und beruht auf griech. (melon) kydónion. Ein Zusammenhang mit der griechischen Stadt Kydonia, heute Chania im Nordwesten der Insel Kreta, beruht wahrscheinlich auf volksetymologischer Deutung.^[2][3]

Die Quitte ist außerdem indirekt Namensgeber für die Marmelade (von portugiesisch marmelo für Quitte, aus dem griechischen melimelon „Honigapfel“).

Ältere Synonyme in der deutschen Sprache sind Kretischer Apfel, Kydonischer Apfel, Hesperiden-Apfel, Venus- oder Adonis-Apfel, Baumwollapfel und Schmeckbirne.

Vorkommen

Die ursprüngliche Heimat liegt im östlichen Kaukasus und im Transkaukasus. Populationen in der Türkei, in Iran, Turkmenistan, Syrien und Afghanistan könnten durch die schon lange zurückliegende Verbreitung durch Menschen entstanden sein. Erste Nachweise über kultivierte Quitten aus dem Kaukasus reichen 4000 Jahre zurück, in Griechenland findet man sie ab 600 v. Chr., bei den Römern ab 200 v. Chr. In Mitteleuropa wird sie erst seit dem 9. Jahrhundert angebaut, als wärmeliebende Pflanze dort bevorzugt in Weinbaugebieten.^[4]

Heute werden die Sorten vor allem in Asien und Europa angepflanzt. In West- und Mitteleuropa spielt sie eher eine untergeordnete Rolle. Der erwerbsmäßige Anbau ist in Deutschland selten. In Baden-Württemberg, in der Pfalz und im Rheinland werden gute Fruchtqualitäten erzielt.

Wirtschaftliche Bedeutung

2019 betrug die Welternte 666.589 Tonnen. Das Land mit der größten Quittenproduktion der Welt war die Türkei, die etwa 27 % der weltweiten Ernte einbrachte. Asien war für etwa 79,1 % der Welternte verantwortlich.^[5]

Beschreibung

Illustration: gut zu erkennen sind die freien Griffel

Wechselständige, gestielte, einfache Laubblätter

Blüten der Quitte

Vegetative Merkmale

Cydonia oblonga ist ein laubabwerfender Strauch oder kleiner Baum, der Wuchshöhen von 4 bis 8 Meter erreicht. Die Rinde junger Zweige ist violett und behaart (Indument) – später bräunlich violett und glatt. Die kleinen, behaarten Knospen sind nur von wenigen Schuppen geschützt.

Die Blätter sind bis zu 10 cm groß, dunkelgrün und oberseits fast kahl, unterseits hingegen filzig behaart. Die wechselständigen Laubblätter sind in Blattstiel und Blattspreite gegliedert. Der behaarte Blattstiel ist 0,8 bis 1,5 Zentimeter lang. Die beim Austrieb behaarte, später verkahlende, eiförmige bis rundliche Blattspreite ist 5 bis 10 Zentimeter lang und 3 bis 5 Zentimeter breit. Der Blattrand ist ganz und die Spitze ist meist spitz oder bespitzt, seltener abgerundet bis stumpf oder eingebuchtet. Es sind Nebenblätter vorhanden. Quittenbäume können bis zu 50 Jahre alt werden, dies ist im Vergleich mit Apfel- oder Birnbäumen eine kurze Lebensdauer.

Generative Merkmale

Apfelquitte

Birnenquitte

Die Blüten stehen endständig an den Spitzen beblätterter Triebe, d. h. an der Spitze einjähriger Zweige. Dies ist beim Baumschnitt zu beachten. Der behaarte Blütenstiel ist bis etwa 5 Millimeter lang. Die zwittrige, radiärsymmetrische, fünfzählige Blüte weist einen Durchmesser von 4 bis 5 Zentimeter auf mit doppelter Blütenhülle (Perianth). Der Blütenbecher (Hypanthium) ist glockenförmig. Die fünf auf beiden Seiten behaarten Kelchblätter sind zurückgebogen und 5 bis 6 Millimeter lang mit ganzem Rand. Die fünf freien, weißen oder rosafarbenen Kronblätter sind verkehrt-eiförmig und etwa 1,8 Zentimeter lang. Die 20 Staubblätter sind etwa halb so lang wie die Kronblätter. Die fünf unterständigen Fruchtblätter enthalten jeweils viele Samenanlagen. Die fünf freien Griffel sind an ihrer Basis flaumig behaart und fast so lang wie die Staubblätter.

Die Quitte blüht nur in einem kurzen Zeitraum im Mai und Juni. Es gibt sowohl selbstfruchtbare als auch selbstunfruchtbare Sorten, dies ist bei der Sortenwahl zu beachten.

Der wollig behaarte Fruchtstiel ist etwa 5 Millimeter lang. Die gelbe, duftende, kurz behaarte, vielsamige Frucht weist bei der Wildform einen Durchmesser von 3 cm^[4] bis 5 cm^[6] auf, kultivierte Sorten können deutlich größere Früchte bilden. Die größten Früchte trägt die Sorte 'Lescovac' mit bis zu 1,5 kg. Die zurückgeschlagenen Kelchblätter sind auch noch bei Reife deutlich zu erkennen. Die Früchte enthalten viele Samen. Bei der Frucht handelt es sich um eine Sammelbalgfrucht – genauer eine Apfelfrucht; eine Scheinfrucht –, die im Aufbau Äpfeln oder Birnen ähnelt. Sie gehört zu den letzten Früchten im Saisonkalender und wird von September bis hinein in den November geerntet.

Nach der äußeren Form der Früchte werden die Sorten oft in die Kategorie Apfelquitte oder Birnenquitte eingeteilt, dies hat jedoch keinen botanischen Hintergrund (Einteilung nach den generativen Merkmalen).^[7] Außerdem gibt es unterschiedlichste Ausformungen, von glatt bis stark gerippt.

Die Chromosomenzahl beträgt 2n = 34.

Inhaltsstoffe

Blütenknospen der Quitte

Die Samen enthalten Schleimstoffe, giftige cyanogene Glycoside und Öl. Die Quittenfrucht selber enthält viel Vitamin C, Kalium, Natrium, Zink, Eisen, Kupfer, Mangan und Fluor, Tannine (Catechin und Epicatechin), Gerbsäure, organische Säuren, viel Pektin und Schleimstoffe.^[8]

Der Nährwert der Quitte beträgt 239 kJ (57 kcal) je 100 Gramm. Er setzt sich zusammen aus rund 15,3 g Kohlenhydrate (1,9 g Ballaststoffe), 0,1 g Fett und 0,4 g Eiweiß.^[9]

Ökologie

Beschreibung

Quitten sind sommergrüne, dornenlose Bäume oder Sträucher. In Kultur wurden sie oft auf Weißdorn (Crataegus) gepfropft (heute allerdings bevorzugt auf speziell geeignete Quittenunterlagen), während sie ihrerseits gerne als Unterlage für Birnen (Pyrus) genommen werden, deren Früchte dadurch früher reifen und besonders aromatisch werden. Am Beispiel dieser Pflanze (und von Acer campestre) beschrieb der italienische Anatom Marcello Malpighi (1628–1694) erstmals die Blattentwicklung.

Die Blüten sind große, vorweibliche, intensiv duftende „nektarführende Scheibenblumen“. In jedem der fünf Fruchtfächer befinden sich 8 bis 16, in zwei Reihen angeordnete Samenanlagen. Der Nektar wird am Grunde der Kronblätter abgegeben. Bestäuber sind vor allem kleine Hummeln und andere Bienenverwandte. Die meisten Sorten sind zwar selbstfertil, doch fördert die Fremdbestäubung den Fruchtansatz meist beträchtlich. Blütezeit ist von Mai bis Juni.

Die Früchte sind große, leicht beflaumte, apfel- oder birnenähnliche Früchte, die von den bleibenden, sich zur Fruchtzeit vergrößernden Kelchblättern gekrönt werden. Das Fruchtfleisch besitzt zahlreiche Steinzellen. Der als angenehm empfundene Duft beruht auf einem Gemisch von mindestens 80 Duftstoffen, vor allem von Estern. Die bekannte goldgelbe Färbung der Früchte, das sogenannte „Quittegelb“ geht hauptsächlich auf das Flavon Quercetin zurück. Die Ausbreitung der Früchte erfolgt bevorzugt durch den Siebenschläfer. Fruchtreife ist von September bis Oktober.

Anfälligkeit gegenüber Schaderregern

Quitten gelten als robust gegenüber tierischen Schaderregern. Blattpseudomonas und Spitzendürre (Monilia) sind die häufigsten pilzlichen Erkrankungen.^[10] Eine große Gefahr stellt die bakterielle Krankheit Feuerbrand dar. Quitten sind nicht per se anfälliger, durch die spätere Blüte gibt es aber ein höheres Infektionspotential durch benachbarte, evtl. infizierte Kernobstgewächse wie Apfel- oder Birnbäume oder Zwergmispeln (Cotoneaster). Eine anfällige, weitverbreitete Sorte ist beispielsweise die 'Konstantinopler Apfelquitte', geringe Anfälligkeiten zeigen hingegen die 'Portugiesische Birnenquitte' oder die 'Bereczki'.^[7] Eine weitere Krankheit ist der von Phytoplasmen ausgelöste Birnenverfall.

Standortbedingungen

Bei zu hohen Calciumgehalten im Boden kann es zu Chlorosen kommen. Außerdem können Staunässe oder wechselfeuchte Böden zu Schädigungen bis hin zum Absterben führen. Aufgrund der Herkunft aus Vorderasien gibt es kaum Probleme bei hohen Temperaturen, Fröste von mehr als −20 °C können jedoch zu Frostschädigungen führen.^[11]

Lagerfähigkeit der Früchte

Zum Einlagern über einen längeren Zeitraum ist Vorsicht geboten: Quitten sind sehr druckempfindlich. Damit die Früchte nicht vorzeitig verderben, sollten sie in einer mit Zeitung oder Holzwolle ausgelegten Kiste einlagig aufbewahrt werden. Bei niedrigen Temperaturen von 12 bis 15 Grad können sie monatelang gelagert werden.

Verwendung

Quittenbäume tragen bis in den späten Sommer hellgelbe Früchte, die sogar noch im November gepflückt werden können. Die Quitte trägt vier bis acht Jahre nach ihrer Pflanzung die ersten Früchte. Die Vermehrung der Kultursorten aus Stecklingen oder Abrissen gelingt nur manchmal. Die im Handel erhältlichen Pflanzen sind meist durch Aufpfropfen veredelt.

Verwendung im Baumschulbereich

Quitten werden oft als Unterlage für Birnen oder Ziergehölze verwendet. Mithilfe der Unterlage können Wuchs, Fruchtertrag oder Feuerbrandanfälligkeit beeinflusst werden. Dabei werden häufig folgende Sorten genutzt:

Verwendung als Lebensmittel

Frucht der Quitte

Quittenbrot (Quittenspeck)

Die in der Schweiz, Deutschland und Österreich wachsenden Quittensorten sind für den Rohverzehr meist ungeeignet, da sie hart, adstringierend und durch die Gerbstoffe bitter sind. Es gibt aber auch Sorten, die roh gegessen werden können, zum Beispiel die in der Türkei angebaute Shirin-Quitte. Quitten haben ein feinsäuerliches, leicht bitteres Zitrusaroma.

Bei der Zubereitung mitteleuropäischer Sorten muss in jedem Fall vor dem Verarbeiten der Früchte der Flaum oder Pelz der Quitten mit Hilfe eines (groben) Tuches gründlich abgerieben werden, da er reichlich Bitterstoffe enthält. Dann kann die Frucht geschält oder ungeschält verwendet werden. Erprobt ist auch das Abbürsten des Flaums mit einer Messingbürste. Da dabei die Schale aber kleine Kratzer bekommt, wird diese erheblich schnellere Methode nur angewandt, wenn die Früchte sofort weiterverarbeitet werden.

Quitten werden zum Verzehr gekocht, gedünstet, gedämpft oder gebacken. Aus Quitten kann man Marmelade, Kompott, Mus, Chutney, Quittensuppe, Quittenbrot, Saft und daraus Gelee (Quittenkäs), Likör, Wein,^[13] Schnaps sowie Secco („Perlwein“)^[14] herstellen. Von regionaler Bedeutung ist die Zugabe in der Apfelwein- oder -saftherstellung. Gebacken eignen sie sich als Dessert oder Beilage zu Fleisch. Quittenbrot ist eine Süßigkeit, hergestellt aus mit Zucker vermischtem eingedicktem Quittenmus, das etwa 1 cm dick auf einem Backblech verstrichen im Backofen gedörrt und anschließend in 2–3 cm große Rauten geschnitten und in Zucker gewendet wird. Quittenbrot ist heutzutage im deutschsprachigen Raum im Handel fast nicht mehr erhältlich, in spanisch- und portugiesischsprachigen Ländern ist Dulce de membrillo eine verbreitete traditionelle Weihnachts- oder Wintersüßigkeit.

Das fruchtig-herbe Aroma der Quitte kann im süßlichen Bereich ideal mit Zimt, Ingwer, Orangenschale, Rosinen, Mandeln und Vanille kombiniert werden. Auch mit Muskat, Szechuan-Pfeffer, Koriander oder Kardamom harmoniert die Frucht.

Verwendung als Heilpflanze

Als Heildroge dienen die reifen Quittensamen. Sie enthalten als Wirkstoffe etwa 20 % Schleimstoffe (überwiegend Pentosane), bis 1,5 % Amygdalin und fettes Öl.

Anwendung: Quittensamen werden (unzerkleinert, da sonst Blausäure aus Amygdalin frei wird) in der Volksheilkunde noch gelegentlich zur Bereitung eines Schleimes verwendet, der als Hustenreiz linderndes und mild abführendes Mittel gilt.

Äußerlich kommt er in Salben oder Cremes unter anderem bei rissiger Haut, aufgesprungenen Lippen, wunden Brustwarzen, Verbrennungen, Wundliegen oder Hämorrhoiden zum Einsatz, auch als fettfreie, reizlose Salbengrundlage in der Kosmetik.

Der Saft der ganzen Früchte, der neben Schleim auch reichlich Gerbstoffe enthält, kann bei leichten Entzündungen im Mund- und Rachenraum sowie bei Darmstörungen nützlich sein.

Verwendung als Duftspender

Reife Quitten kann man als Duftspender einsetzen, die ein angenehmes Aroma verströmen. Früher wurden Quitten als natürliches Duftmittel zur frischen Wäsche gelegt.

Quittensorten

Die Gesamtzahl an Quittensorten wird auf 700 geschätzt. Dabei sind die meisten Sorten Zufallssämlinge, d. h. sie sind ohne gezielte Kreuzung (Züchtung) entstanden.^[15]

Symbolik, Mythologie, Kunst

Das Quarz sitzt tief im Berges-Schacht,
Die Quitte stiehlt man bei der Nacht. (Wilhelm Busch, in: Naturgeschichtliches Alphabet).^[16]

• Seit jeher gelten die Quitten als Symbol für Liebe, Fruchtbarkeit,^[17] Glück, Klugheit, Schönheit, Beständigkeit und Unvergänglichkeit.
• Max Goldt beschäftigt sich in seinem Buch Quitten für die Menschen zwischen Emden und Zittau mit dem von ihm kreierten raren Genre des Quittenwitzes.

Abgrenzung

Die ebenfalls essbare Zierquitte (Chaenomeles) hat nur den Namensteil mit der Quitte gemeinsam, ist jedoch eine eigene Pflanzengattung innerhalb der Familie der Rosengewächse (Rosaceae) und wird als Zierpflanze in Parks und Gärten verwendet.

Sonstiges

Im unterfränkischen Astheim führt ein von der Firma Mustea betriebener Quittenlehrpfad durch teilweise 100 Jahre alte Anbauflächen. Eine kooperierende Baumschule besitzt mit über 100 Sorten die wahrscheinlich größte Sammlung an Quittensorten in Deutschland.^[18] Seit 2021 wird außerdem die Kulturgeschichte der Quitte im fränkischen Weinland im Haus der Quitte in Volkach präsentiert.

Geschichte

Quellen

• Antike: Alkman 6. Jh. v. Chr.^[19] --- Stesichoros 6. Jh. v. Chr.^[20] --- Dioskurides 1. Jh.^[21] --- Plinius 1. Jh.^[22] --- Galen 2. Jh.^[23]
• Arabisches Mittelalter: Avicenna 11. Jh.^[24] --- Ibn Butlan 11. Jh.^[25] --- Circa instans 12. Jh.^[26]
• Lateinisches Mittelalter: Karl der Große^[27] 8. Jh. --- Hildegard von Bingen 12. Jh.^[28] --- Konrad von Megenberg 14. Jh.^[29] --- Michael Puff 15. Jh.^[30] --- Herbarius Moguntinus 1484^[31] --- Gart der Gesundheit 1485^[32] --- Hortus sanitatis 1491^[33] --- Hieronymus Brunschwig 1500^[34]
• Neuzeit: Otto Brunfels 1537^[35] --- Leonhart Fuchs 1543^[36] --- Hieronymus Bock 1546^[37] --- Mattioli / Handsch / Camerarius 1586^[38] --- Nicolas Lémery 1699/1721^[39] --- Onomatologia medica completa 1755^[40] --- Preussische Pharmacopoe 1805^[41] --- Pereira / Buchheim 1846/48^[42] --- Preußische Pharmakopoe 1865^[43] --- Theodor Husemann 1883^[44]

Historische Abbildungen

• Tacuinum sanitatis (Ibn Butlan) 14. Jh.^[45]

• Gart der Gesundheit 1485

• Hortus sanitatis 1491

• Leonhart Fuchs 1543

• Hieronymus Bock 1546

• Mattioli / Handsch / Camerarius 1586

Literatur

• Gu Cuizhi (Ku Tsue-chih), Stephen A. Spongberg: Gattung Cydonia und Art Cydonia oblonga. S. 170. – textgleich online wie gedrucktes Werk, In: Wu Zheng-yi, Peter H. Raven (Hrsg.): Flora of China. Volume 9: Pittosporaceae through Connaraceae. Science Press und Missouri Botanical Garden Press, Beijing und Saint Louis 2003, ISBN 1-930723-14-8. (Abschnitt Beschreibung, Verbreitung und Systematik).
• Monika Schirmer: Die Quitte – eine fast vergessene Obstart. IHW-Verlag, Eching 2003, ISBN 3-930167-54-9. Botanik, Literatur, Kunst, Heilmittel und Rezepte.
• Rosenblatt, Lucas/Christandl, Freddy: Quitten. Das Comeback einer vergessenen Frucht. Hädecke 2007.
• Rainer Söcknick-Scholz: Quitten – Vergessene Köstlichkeiten? púca-prints, Oldenburg 2003, ISBN 3-8311-5004-4 Kulturgeschichte, Anbau und Verwertung.
• Ruprecht Düll, Herfried Kutzelnigg: Taschenlexikon der Pflanzen Deutschlands und angrenzender Länder. Die häufigsten mitteleuropäischen Arten im Portrait. 7., korrigierte und erweiterte Auflage. Quelle & Meyer, Wiebelsheim 2011, ISBN 978-3-494-01424-1.
• Ingrid und Peter Schönfelder: Das neue Buch der Heilpflanzen. Kosmos, Stuttgart 2011, ISBN 978-3-440-12932-6.

Einzelnachweise

1. ↑ Vgl. auch Otto Zekert (Hrsg.): Dispensatorium pro pharmacopoeis Viennensibus in Austria 1570. Hrsg. vom österreichischen Apothekerverein und der Gesellschaft für Geschichte der Pharmazie. Deutscher Apotheker-Verlag Hans Hösel, Berlin 1938, S. 140.
2. ↑ Kluge: Etymologisches Wörterbuch.
3. ↑ Franz Dornseiff: Die griechischen Wörter im Deutschen. Berlin 1950, S. 48.
4. ↑ ^{a b} P. Hanelt, IPK (Hrsg.): Mansfeld’s Encyclopedia of Agricultural and Horticultural Crops. (online).
5. ↑ Crops> Quinces. In: Offizielle Produktionsstatistik der FAO für 2019. fao.org, abgerufen am 13. Februar 2021 (englisch).
6. ↑ Gu Cuizhi (Ku Tsue-chih), Stephen A. Spongberg: Gattung Cydonia und Art Cydonia oblonga, S. 170. – textgleich online wie gedrucktes Werk, In: Wu Zheng-yi, Peter H. Raven (Hrsg.): Flora of China. Volume 9: Pittosporaceae through Connaraceae. Science Press und Missouri Botanical Garden Press, Beijing und Saint Louis 2003, ISBN 1-930723-14-8.
7. ↑ ^{a b} Hans Göding: Quittenversuche in Niederbayern. Abgerufen am 7. Dezember 2020.
8. ↑ Vitamindaten der Quitte. Abgerufen am 2. September 2021.
9. ↑ Inhaltsstoffe der Quitte. Abgerufen am 2. September 2021.
10. ↑ Silbereisen, Götz, Hartmann: Obstsorten Atlas. Ulmer, Stuttgart 1996. 2., neubearbeitete und erweiterte Auflage
11. ↑ Silbereisen, Götz, Hartmann: Obstsorten Atlas. Ulmer, Stuttgart 1996. 2., neubearbeitete und erweiterte Auflage
12. ↑ Lisa Klophaus: Quittenunterlagen für Birnen. (PDF) Abgerufen am 7. Dezember 2020.
13. ↑ Quittenwein / Quittenmost auf quittenmost.de.
14. ↑ MUSTEA Quittensecco quittensecco.de.
15. ↑ Silbereisen, Götz, Hartmann: Obstsorten Atlas. Ulmer, Stuttgart 1996. 2., neubearbeitete und erweiterte Auflage
16. ↑ Wilhelm Busch: Münchener Bilderbogen Nro. 405/406 – Naturgeschichtliches Alphabet für größere Kinder und solche, die es werden wollen. Wilhelm-Busch-Seiten, 28. Januar 2006, abgerufen am 30. Oktober 2018.
17. ↑ Silbereisen, Götz, Hartmann: Obstsorten Atlas. Ulmer, Stuttgart 1996. 2., neubearbeitete und erweiterte Auflage
18. ↑ Astheimer Quittenlehrpfad auf quittenlehrpfad.de.
19. ↑ Silbereisen, Götz, Hartmann: Obstsorten Atlas. Ulmer, Stuttgart 1996. 2., neubearbeitete und erweiterte Auflage
20. ↑ Silbereisen, Götz, Hartmann: Obstsorten Atlas. Ulmer, Stuttgart 1996. 2., neubearbeitete und erweiterte Auflage
21. ↑ Pedanios Dioskurides. 1. Jh.: De Medicinali Materia libri quinque. Übersetzung. Julius Berendes. Des Pedanius Dioskurides Arzneimittellehre in 5 Büchern. Enke, Stuttgart 1902, S. 67 (Buch I, Kapitel 55): Quittenöl (Digitalisat) S. 135 (Buch I, Kapitel 160): Quittenäpfel (Digitalisat) S. 492 (Buch V, Kapitel 28 und 29): Andere künstliche Weine. Apfelhonig (Digitalisat)
22. ↑ Plinius der Ältere, 1. Jh.: Naturalis historia Buch XXIII, Kapitel 54 (§ 100–103): Cotonea (Digitalisat); Übersetzung Külb 1855 (Digitalisat)
23. ↑ Galen, 2. Jh. De alimentorum facultatibus, Buch II, Kapitel 23 (nach der Ausgabe Kühn 1826, Band VI, S. 602): Cydonium (Digitalisat)
24. ↑ Avicenna, 11. Jh.: Kanon der Medizin. Übersetzung und Bearbeitung durch Gerhard von Cremona, Arnaldus de Villanova und Andrea Alpago (1450–1521). Basel 1556, Band II, Kapitel 155: Cydonium (Digitalisat)
25. ↑ Ibn Butlan. 11. Jh.: Taqwim es-sihha. Tacuinum sanitatis in medicina. Druck in deutscher Übersetzung. Michael Hero (Herr).: Schachtafelen der Gesuntheyt. III Zům Dritten. Aller LXXXIIII Tafelen sonderlich Regelbůch angehenckt / in gemeyn / vnd yeder dyenstlich. Hans Schott, Straßburg 1533, S. 4–5: Kytten (Digitalisat)
26. ↑ Circa instans 12. Jh. Druck. Venedig 1497, Blatt 202v–203r: Mala citonia (Digitalisat)
27. ↑ Silbereisen, Götz, Hartmann: Obstsorten Atlas. Ulmer, Stuttgart 1996. 2., neubearbeitete und erweiterte Auflage
28. ↑ Charles Victor Daremberg und Friedrich Anton Reuß (1810–1868). S. Hildegardis Abbatissae Subtilitatum Diversarum Naturarum Creaturarum Libri Novem. Physica, Buch III, Kapitel 4: Quittenbaum. Migne, Paris 1855. Sp. 1220 (Digitalisat) – Übersetzung: Herbert Reier: Hildegard von Bingen Physica. Nach der Textausgabe von J. P. Migne, Paris 1882 ins Deutsche übersetzt. Kiel 1980, S. 128: Die Quitte ist sehr kalt und symbolisiert die List, die manchmal unnütz, manchmal nützlich ist. Ihr Holz und ihre Blätter sind für den menschlichen Gebrauch nicht nützlich. Ihre Frucht ist warm und trocken und hat ein gutes Temperament in sich. Ist sie reif, kann sie ein kranker wie ein gesunder Mensch unbeschadet roh essen, gekocht oder getrocknet bekommt sie ihnen noch viel mehr. Wer virgichtiget ist, soll diese Frucht gekocht oder getrocknet oft essen. Sie unterdrückt so die Gicht, dass sie sein Gefühl nicht abstumpft, noch seine Glieder bricht oder entstellt. Und wer viel Speichel auswirft, soll diese Frucht gekocht oder getrocknet oft essen. Sie trocknet ihn innerlich aus, sodass der Speichel in ihm vermindert wird. Wenn in einem Menschen Geschwüre oder Fäulnis sind, esse er diese Frucht gekocht oder getrocknet und lege sie mit anderen Gewürzen auf die Geschwüre, und er wird geheilt. Salz und den dritten Teil des Millefoliums und der Malve zerstoße zusammen und lege es auf die Geschwüre. Ihre Wärme überwindet die der Geschwüre und der Saft des Millefoliums entfernt ihre Fäulnis, die Malve aber heilt.
29. ↑ Konrad von Megenberg, 14. Jh.: Buch der Natur. Ausgabe. Franz Pfeiffer. Aue, Stuttgart 1861, S. 319 (IVa/13): Kütenpaum (Digitalisat)
30. ↑ Michael Puff: Büchlein von den ausgebrannten Wässern. 15. Jh. Druck Augsburg (Johannes Bämler) 1478: Küttenplüe wasser (Digitalisat)
31. ↑ Herbarius Moguntinus, Mainz 1484, Teil II, Kapitel 30: Citonia (Digitalisat)
32. ↑ Gart der Gesundheit. Mainz 1485, Kapitel 100: Citonia, quidden baum (Digitalisat)
33. ↑ Hortus sanitatis 1491, Mainz 1491, Teil I, Kapitel 118: Citonia (Digitalisat)
34. ↑ Hieronymus Brunschwig: Kleines Destillierbuch, Straßburg 1500, Blatt 65v–66r: Kütten. Kütten blüet (Digitalisat)
35. ↑ Otto Brunfels: Ander Teyl des Teütschen Contrafayten Kreüterbůchs. Johann Schott, Straßburg 1537, S. 151: Küttenbaum (Digitalisat)
36. ↑ Leonhart Fuchs: New Kreütterbuch … Michael Isingrin, Basel 1543, Kapitel 140: Kütten (Digitalisat)
37. ↑ Hieronymus Bock: New Kreütter Bůch. Wendel Rihel, Straßburg 1546, Teil III, Kapitel 43: Quitten oder Kütten öpffel (Digitalisat)
38. ↑ Pietro Andrea Mattioli: Commentarii, in libros sex Pedacii Dioscoridis Anazarbei, de medica materia. Übersetzung durch Georg Handsch, bearbeitet durch Joachim Camerarius den Jüngeren, Johan Feyerabend, Franckfurt am Mayn 1586, Blatt 82: Quittenbaum (Digitalisat)
39. ↑ Nicolas Lémery: Dictionnaire universel des drogues simples.,Paris 1699, S. 246–247: Cydonia (Digitalisat); Übersetzung. Vollständiges Materialien-Lexicon. Zu erst in Frantzösischer Sprache entworffen, nunmehro aber nach der dritten, um ein grosses vermehreten Edition [...] ins Hochteutsche übersetzt / Von Christoph Friedrich Richtern, [...] Leipzig: Johann Friedrich Braun, 1721, Sp. 383–384: Cydonia (Digitalisat)
40. ↑ Albrecht von Haller (Hrsg.): Onomatologia medica completa oder Medicinisches Lexicon das alle Benennungen und Kunstwörter welche der Arzneywissenschaft und Apoteckerkunst eigen sind deutlich und vollständig erkläret [...] Gaumische Handlung, Ulm/ Frankfurt am Main/ Leipzig 1755, Sp. 489–492: Cotonea (Digitalisat)
41. ↑ Carl Wilhelm Juch: Pharmacopoea Borussica oder Preußische Pharmakopoe. Aus dem Lateinischen übersetzt, und mit Anmerkungen und Zusätzen begleitet von Dr. Carl Wilhelm Juch. Stein, Nürnberg 1805, S. 134: Semen Cydoniorum (Digitalisat)
42. ↑ Jonathan Pereira’s Handbuch der Heilmittellehre. Nach dem Standpunkte der deutschen Medicin bearbeitet von Rudolf Buchheim. Leopold Voß, Leipzig 1846-48, Band II 1848, S. 592–593: Cydonia vulgaris (Digitalisat)
43. ↑ Friedrich Mohr: Commentar zur Preussischen Pharmakopoe : nebst Übersetzung des Textes … Friedrich Vieweg – Braunschweig. Nach der siebten Auflage der Pharmakcopoea borussica. 1865, S. 567: Quittensamen (Digitalisat)
44. ↑ Theodor Husemann: Handbuch der gesammten Arzneimittellehre. Springer, Berlin 2. Aufl. 1883, S. 334: Semen Cydoniae. Mucilago Cydoniae (Digitalisat)
45. ↑ Übersetzung des Textes durch Franz Unterkircher. Tacuinum sanitatis ... Graz 2004, S. 48: Quitten: Komplexion: kalt und trocken im 2. Grad. Vorzuziehen: volle, große. Nutzen: sie erfreuen das Herz und stärken den Appetit. Schaden: sie verursachen Kolik. Verhütung des Schadens: mit gesüßten Datteln. Was sie erzeugen: kalte Säfte. Besonders zuträglich für Choleriker, für jedes Lebensalter, jede Jahreszeit und jede Gegend.

Dieser Artikel behandelt ein Gesundheitsthema. Er dient nicht der Selbstdiagnose und ersetzt nicht eine Diagnose durch einen Arzt. Bitte hierzu den Hinweis zu Gesundheitsthemen beachten!

Behi (Cydonia oblonga Mill.) — raʼnodoshlar oilasiga mansub mevali daraxt yoki buta. B.ning Ozarbayjon, Dogʻiston, Turkmaniston, Eronda yovvoyi turlari uchraydi, turk tilida ayva nomi bilan yuritilgan. Mahmud Koshgʻariyning "Devonu lugʻotit turk" asarida "avya" shaklida tilga olingan. B. Kavkaz, Oʻrta Osiyo, Qrim, Ukrainaning jan. hamda Astraxon viloyatida keng tarqalgan. Oʻzbekistondagi B.zorlarning 80% Fargʻona vodiysida. Balandligi 5–6 m, shoxshabbalari piramida shaklida, baʼzan tarvaqaylab oʻsadi. Bargi oddiy, yashil, cheti butun. Gullari yakka holda, oq yoki och pushti, aprelda gullaydi. Koʻchati oʻtqazilgach, 3—4 yili hosilga kiradi, 30—40 yil yashaydi. Katta yoshdagi daraxtlari oʻrtacha 60— 70 kghosil beradi. Mevasi sentabr—okt. oylarida uzib olinadi; vazni, naviga qarab 150—500 g . B. mevalari limon rangda yoki toʻq sariq, tuk bilan qoplangan; yetilganda tuki toʻkilib ketadi, xushboʻy. Yangi uzilgan mevasi kam isteʼmol qilinadi. B. entomofil (hasharotlar bilan changlanadigan) oʻsimlik. B. tarkibida 74,7—83,5% suv, 8,5— 15,2% qand, 0,2—1,5% kislota bor, shuningdek oshlovchi moddalar va tosh hujayralar boʻladi. Mevasi dagʻal boʻlib, uzoq saqlangandan keyin tosh hujayralar yumshab qoladi. B.dan murabbo, kompot, marmelad, sukat, qiyom, jem tayyorlanadi, ovqatga (koʻpincha palovga bosiladi) ishlatiladi. B., asosan, payvandlab koʻpaytiriladi, koʻchati 6×6 yoki 5×5 m sxemada oʻtqaziladi. B.ning koʻpchilik navlari nokka payvandtag boʻla oladi; unga ulangan nok pakana boʻladi. B. issiklik va namlikka talabchan. Sugʻoriladigan unumdor tuproqlarda, shuningdek shoʻri kam yerlarda yaxshi oʻsadi. Oʻsuv davrida tuproq sharoitiga qarab 3—8 marta sugʻoriladi.

Asosiy navlari: Non B., Quva B ., Shirin B., Samarqand yirik B., Xorazm olmasimon B. N o n B. —ertapishar, xoʻraki va konservabop, daraxti oʻrtacha. Mevasi yirik 300—400 g , olma shaklida, sariq. Eti sargʻish, oʻrtacha suvli, sal nordon, xushboʻy. Sentabrning ikkinchi yarmida uziladi, dek.gacha saqlanadi. 50–70 kg hosil beradi; Quva B.—oʻrtapishar, xoʻraki, daraxti katta (5–6 m), mevasi oʻrtacha (150—200 g), tilimli, olma shaklida, och sariq. Eti oq, tigʻiz, oʻrtacha suvli, shirin, xushxoʻr. Okt. boshlarida uziladi, yanvargacha saqlanadi. Tupi 150–200 kg hosil beradi; Shirin B. —ertapishar, xoʻraki, daraxti oʻrtacha. Mevasi 150—180 g , tilimli, noksimon, eti och sariq, sersuv, shirinnordon, yeyishli. Sentabrning ikkinchi yarmida uziladi, uzoq saqlanmaydi.

Zararkunandalari: olma qurti, olma qon biti, nok kanasi, doʻlana kapalagi va boshqa; kasalliklari: qora chirish, zang va boshqa

Rixsivoy Joʻrayev.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

1. ↑ (unspecified title)

Bîhok

Bîhok, bihok an jî bih (lat.:Cydonia oblonga) navê riwekekê ye ku dara wê dikare 3-6 metroyan bilind bibe.^[1] Dareke kulîlk mezin û kulîlkên wê pêncpel e. Rengên kulîlkan, spî û pembeyî ne. Belga wê kesk e û hinekî bi pûrt e. Fêkiya wê weke sêvan û hirmiyan e, lê ji wan mezintir e. Rengê wê zer û hinek bi pûrt e.

Welat û Dîrok

Fêkiyên bihan ji dema Akadiyan ve tên zanîn.^[2] Welatê wê bi esehî ne kifş e, lê welatên wê weke Kurdistan, Ûzbekistan, Tacîkistan, Îran, Ermenistan, Azerbaycan, Gurcistan, Pakistan, Afxanistan tê pejirandin.

Çavkanî

Girêdanênd derve

Li Wikimedia Commons medyayên di warê Bîhok de hene.

Wîkîferheng: biyok – Wate, Etîmolojî, Hevwate, Werger

Lo Codonhièr (Cydonia oblonga) es una espècia d'arbusts o d'arbrilhons de la familha de las Rosacèas originàrias de las regions temperadas del Caucàs e d'Iran. Los fruchs son los codonhs. Es l'unic representant del genre Cydonia.

Lo genre èra ancianament compausat de quatre autras espècias uèi destriadas dins dos autres genres: Pseudocydonia (coma lo codonhièr de China, Pseudocydonia sinensis) e Chaenomeles amb que se lo confond sovent.

Etimologia e dénominations

Lo latin imperial lo designa cotōneum el meteis venent benlèu del grèc κυδώνιον [μῆλον kydonion] (mêlon) « poma de Kydonia » o poma de La Canèa, en Creta.

Lo nom scientific del genre, Cydonia, atribuit al codonhièr pel botanista escocés Philip Miller en 1768, es tanben bastit sus κυδώνια (Kydonia), « La Canèa ».

Descripcion

Flors.

Lo codonièr es un arbrilhon de fuèlhas caducas, mesurant 5 a 8 m de naut e 4 a 6 m de larg. Las ramas jovas son tornementats.

Las fuèlhas son altèrnas, simplas, de 6 a 11 cm de long, de bòrd pubescent.

Las flors de cinc petals blanc-rosat an 4 a 5 cm de diamètre.

Fruch

Un codonh.

Cosin del pomièr e del perièr, lo codonhièr forma coma eles de fruchs de granas, los codonhs. Los fruchs immaturs son verds e cotonoses en superfícia. Gaireben totas las varietats pèrdon aquel vela cotonós abans la fin de la davalada lo fruch cambia de color e ven jaune daurat quand matur. Pirifòrms o malifòrms, voluminoses e fòrça odorants, los codonhs mesuran de 7 a 12 cm de long sus 6 a 9 cm de larg.

Lo codonh esun fruch comestible a la base de fòrça preparacions (confitura, compòta, fruch confit...).

Istòria

Codonhs per Francisco de Zurbarán.

lo codonh.

Lo codonhièrs es originari de las regions del Caucàs e del nòrd de l'Iran^[2]. Unes espandisson son airal d'origina al Turquestan e a l'Arabia saudita^[3]. I a pas de documentacions arqueobotanicas sus la cultura d'aquel fruchièr. Mas, las fonts literàrias semblan indicar que seriá arribat dins las regions mediterranèas pas qu'a l'epòca classica.

Lo fruch èra conegut dels Acadians e se pensa que la cultura del codonh auriá precedat aquela de la poma. Fòrça tèxtes ancians, coma lo Cantic dels cantics, evocant la poma poirián èsser en realitat relatius al codonh.

Pels Grècs ancians, lo codonh èra una ofèrta rituala fach pels maridatges, que seriá vengut del Levant amb Afrodita e demorèt sacrat per ela qu'èra estat ofèrta per Paris. Plutarc conta qu'una promesa grèga rosegava un codonh per perfumar son baisar abans de l'intrada dins la cambra nupciala, « per que lo primièr salut siá ni desagrable, ni desplasent »^[4]. Es per tres codonhs d'aur qu'Atalant s'arrèsta dins sa corsa.

Los Romans taben utilizavan lo codonh, lo libre de cosina romana d'Apicius dona de receptas d'olada de codonh amb de mèl, e prepausa tanben una mescla, inabituala per nosaltre, amb de pòrres. Plini lo Vièlh menciona quatre varietats e dona lor usatge^[5].

Distribucion e abitat

Lo codonièr es originari de las regions temperadas anant de la mar Caspiana cap a la mar Negra: Iran, Armenia, Azerbaitjan, Russia Caucasiana, Turcmenistan.

S'installèt en Occitània ont se trapa dins las baranhas e sus la broas dels rius. Es cultivat dins de nombrosas regions temperadas del mond.

Cultura

Flors e fuèlhas.

Lo codonh es rustic e demanda un periòde de freg (al dejós de 7 ° C) per florir coma cal. L'arbre es autofertil pasmens lo rendement serà melhor per una fecondacion crosada.

La maturitat complèta del codonh demanda un clima de long periòde de calor (Portugal, Grècia...). Pòt alara se consomir crud. Sinon, los codonhs demoran durs, astringents e acids e pòdon èsser consomit pas qu'après coseson. Un metòde los daissava expausat a las geladas per que vengan mòl e levar un pauc de tanins.

Dins de regions de Gasconha, los codonièrs marcan las limitas dels terrens e sont presents dins las baranhas.

Lo codonhièr foguèt introduch dins lo Mond Novèl, mas es rare en America del Nòrd a causa de sa sensibilitat al fuòc baterian. S'espandiguèt fòrça en Argentina, al Chili e en Uruguai.

• multiplicacion possibla per semanada o probainatge mas mai sovent en porreta a la fin de l'ivèrn seguit o non d'empèut
  
• cultivat en tija o en boisson amb una talha minima subretot per airejat lo centre de l'arbre
• culhida a la davalada e acaban la maturacion servats.

Principalas varietats

Las varietats de codonhs son departit en dos grops: Cydonia oblonga piriformis (en forma de pèra) e Cydonia oblonga maliformis (en forma de poma)^[6]. Los mai espandit es:

• 'cognassier d'Angers' que 'Sydo'
  
• 'cognassier de Provence' que 'BA29'
  
• 'géant de Vranja'
  
• 'coing commun'
• 'coing champion'
• 'coing du Portugal'
• 'aromatnaya' o 'Krymsk' : novèla varietat de cort cicle de vegetacion podent arribar a maturitat complèta dins los climas mai caud, fruch jaune d'aur de perfum citronat e de gost pròche de l'ananàs, autofertil.

Utilizacion

Pasta de codonh.

Lo codonhièr produch un fruch jaune e odorant a maturitat: lo codonh. Se consomís mai sovent cuèch jos forma de geladèas, de confituras, de pastas de fruchs o de còcas.

Pòrta enpèut del perièr

Lo codonhièr es tanben utilizat coma pòrta empèut del perièr comun malgrar sa fòrta sensibilitat al fuòc bacteriann. L'inaptitud del perièr al brocatge classic e tanben l'eterogeneïtat e la tròp granda vigor dels perièrs francs menèrona a praticar d'empèuts sus codonhièr. Se creat per aquel usatge las varietats BA 29 t Sydo.

Malautiás

L'entomosporiòsi es una malautiá que provòca de tacas brunas o negras sus las fuèlhas e suls fruchs. Las fuèlhas e rams erbacèus son tanben atacadas per l'oïdium e los fruchs per la moniliòsi.

Parasits

Cydonia oblonga
Font: J. Daléchamps (1637).

Lo codonh es la cibla de larvas d'espècias de lepidoptèrs coma, Bucculatrix bechsteinella, Bucculatrix pomifoliella, Coleophora cerasivorella, Coleophora malivorella, Chloroclystis rectangulata e Operophtera brumata. Los fruchs son atacats per Cydia pomonella e Cydia molesta.

Nòtas e referéncias

1. ↑ ITIS, consultat lo 25 sept. 2014
2. ↑ (en) {{Obratge}} : paramètre titre mancant
3. ↑ modèl {{Ligam web}} : paramètre « url » mancante paramètre « titre » mancant
4. ↑ Plutarque, Questions Romaines 3,65
5. ↑ Modèl:PliHN, XV, 10.
6. ↑ (en) {{Obratge}} : paramètre titre mancant

Vejatz tanben

Articles connèxes

• Codonhièr de China
• Codonhièr de Japon

Ang Cydonia oblonga (tinatawag sa Ingles na quince; bigkas /kwɪns/) ay ang tanging miyembro ng genus Cydonia sa pamilya Rosaceae (na naglalaman din ng mansanas at peras, bukod sa iba pang mga prutas). Ito ay isang nangungulag na puno na may isang prutas na prutas, katulad sa hitsura ng isang peras, at maliwanag na dilaw-dilaw kapag mature. Sa buong kasaysayan ang lutong prutas ay ginamit bilang pagkain, ngunit ang puno ay lumago din para sa kaakit-akit na maputlang kulay-rosas na mga blossom at iba pang mga pandekorasyon na katangian.

Ang lathalaing ito ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.

The Cydonia oblonga (or quince) is the anerly member o the genus Cydonia in the faimily Rosaceae (which an aa conteens aiples an peirs, amang ither fruits).

References

Cydonia oblonga, en aragonés codonyera ye una especie d'arbol fruital cautivata d'a subfamilia Maloideae.

Cydonia vulgaris

La Cydonia vulgaris (chiamatu "cutugnu" 'n Sicilia) è n'àrvulu dâ famigghia dî Rosaceae. St'àrvulu pruduci nu fruttu: lu cutugnu.

Còn·nhiassié^[1] o Cònthié^[2] (Cydonia oblonga) (in frinsé: cognassier)

Le frut: Counhiasse

Notes pi référinches

1. ↑ http://www.languepicarde.fr/dico.html Variantes: konyasyi, konyasi
2. ↑ Variantes: cointier, couintchier

Dunja (lat. - Cydonia oblonga) je jedina vrsta iz roda Cydonia koja pripada subporodici Maloideae iz porodice Rosaceae. Svoje latinsko ime je dobila po starom grčkom gradu Kydonia, danas grad Chania na ostrvu Kreti. U Armeniji i Iranu, dunje rastu u divljini.

Karakteristike

Dunja je drvo visoko od 4-8 metara koje raste u Aziji i Evropi. Cvjeta kratko u maju i junu, a cvjetovi su joj ružičasti. Voli toplije krajeve i često se sadila u pored vinograda. Da bi pravilno cvjetala, potrebno je da temperatura bude ispod 7^oC. Plod dunje je jarko žut, tvrd, blagog mirisa i oporog ukusa.

Hemijski sastav

Sjemenke sadrže dosta sluzi, otrovnog cijanid-glikozida i masnih ulja. Sam plod sadrži mnogo vitamina C, kalijuma, natrijuma, cinka, željeza, bakra, mangana i fluora, tanina, organskih kiselina, veoma mnogo pektina i sluzi.

Upotreba

Na portugalskom jeziku naziv za dunju je marmelo. Odatle potiče naziv marmelada, koja se prvobitno pravila od dunje.

Dunja se upotrebljava u proizvodnji džemova, pekmeza, sokova i kompota, a zbog sadržaja sluzi povoljno djeluje na probavne organe. Čaj od sjemenki dunje se koristio za smirenje, nesanicu i protiv lošeg zadaha. Kora dunje se pripremala kao sredstvo protiv gihta.

Ftoi ( ftua-trajta e pashquar, ftonj ose ftoj- shumës. - Cydonia oblonga - latinisht) është një lloj peme Cydonia nga nënfamilja Maloideae i familjes Rosaceae. Emri latin rrjedh nga qyteti i dikurshëm Kydonia, sot Chania në ishullin e Kretës.

Ftoi është anëtar i vetëm i gjinisë Cydonia. Ai është një pemë e vogël, gjetherënëse, rreth 5-8 m e lartë dhe 4-6 m e gjerë, dhe ka një frut me ngjyrë të verdhë, kur është i pjekur, 7-12 cm të gjatë dhe 6-9 cm të gjerë.

Fruti i papjekur është i gjelbër me push të bardhë, shumica të cilit hiqet kur fruti piqet në vjeshtën e vonë, dhe ndryshon ngjyrën në të verdhë. Gjethet janë 6-11 cm të gjata, me push të bardhë. Lulet çelin në pranverë pas gjetheve dhe janë të bardha ose rozë, 5 cm të gjera, me pesë petale.

Fruti i Ftoit

Përbërja kimike

Farat janë të zeza përmbajnë pak glikozide dhe vajra. Fryti përmban shumë vitaminë C, kalium, natrium, zink, hekur, bakër, mangan, fluor, tanin, acide organike, pektin etj.

Përdorimi

Në portugalisht emri i ftoit është marmelo nga ky emër ka prejardhjen fjala marmelatë, sepse në fillim ajo bëhej nga ftoi. Ftoi përdoret për prodhimin e xhemit (reçelit), pijeve aromatike dhe për kompot. Ftoi ka ndikim qetësues në sistemin e tretjes. Çaji nga farat e ftoit përdoret si qetësues, kundër pagjumësisë dhe kundër erës së keqe nga goja. Lëvozhga e ftoit përdoret si mjet kundër kapsllëkut.

Vetite kuruese

Për qëllime mjekësore përdoren farat e thara, gjethet dhe tuli i ftonjve. Farat kanë shije të lehtë të bajameve të hidhura dhe janë pa erë. Ftoi përdoret i freskët ose në formë reçeli, prevedeje, marmelate, si dhe për t’i dhënë shije, aromë dhe qëndrueshmëri marmelatës së mollës, të dardhës dhe të frutave të tjera. Ftoi është i ushqyeshëm; ai përmban vitamina A dhe C, sheqerna, pektinë, acide, kripëra minerale, si kalium etj. Frutat e ftoit janë të pasura me lëndë aromatike, të cilat ia shtojnë vlerën. Ftonjtë kanë veti rrudhëse dhe janë përdorur qysh në lashtësi për këtë qëllim. Përdoren kundër diarresë (jashtëqitjes), dizenterisë (dizenteri: mahisje ose zhvoshkje e zorrëve që shkakton dhimbje e heqje të shpeshta barku, nganjëherë edhe me gjak) dhe të vjellave. Gjithashtu, ky frut ka gjetur përdorim si tonifikues i organeve gjinore femërore dhe forcon gjinjtë. Ai është një qetësues i mirë dhe përdoret edhe në rastet e pagjumësisë dhe kollës. Përdorim të mirë kanë gjetur për forcimin e organizmit të pleqëve, si dhe të atyre që janë dobësuar pas kalimit të ndonjë sëmundje. Valesa e gjetheve të ftoit përdoret për të larë sytë kur vuani nga sëmundje të syve.

A Kwitenbuum (Cydonia oblonga) as di iansagst plaantenslach uun det skööl Cydonia an hiart tu a ruusenplaanten (Rosaceae). Hi as en ualen kultuurbuum.

Bilen

• Bloos, frücht an siad

• Bloosen

• Kwiten"bruad"

Suurten

• ‘Bereczki’: mil an mä grat früchten
• ‘Bourgeaut’
• ‘Champion’
• ‘Cydopom’
• ‘Cydora’
• ‘Cydora Robusta’
• ‘Konstantinopel-kwit’
• ‘Lungfrüchten’
• ‘Leskovač’, ‘Leskovac’ of ‘Lescovac’
• ‘Portugiisk peerenkwit’
• ‘Quebec’
• ‘Radonia’
• ‘Ronda’
• ‘Toronto’
• ‘van Deman’
• ‘Vranja’ of ‘Vrania’
• ‘Wudonia’

I meli cutoni annantu à l'arburu

Una mela cutona

A mela cutona (o mela cutogna) (o mela cutone) hè u fruttu di a mela cutona (l'arburu). A mela cutona t'hà una forma chì s'assumiglia à quidda d'un peru.

Produzzioni

Produzzioni in tonni. Sciffri 2003-2004
Dati di a FAOSTAT (FAO)

Membrillocuahuitl^[1][2] īxōchicual ca in membrillo.

Tlahtōlcaquiliztilōni

1. ↑ In tlahtōlli "membrillocuahuitl" īpan Fray Alonso de Molina ītlahtōltecpantiliz, yeh ōquihcuilo Membrillo arbol conocido. membrilloquauitl.xocoq̄itl.
2. ↑ In tlahtōlli membrillocuahuitl quihtōznequi membrillo īpan Rémi Siméon ītlahtōltecpantiliz in Diccionario de la lengua náhuatl o mexicana, yeh ōquihcuilo "*membrilloquauitl' s. Membrillo, árbol. R. membrillo, quauitl."

Poeres (ådzo) et poeres di cwin (ådzeu)

Li poere di cwin, c' est on frut ki rshonne a ene poere, mins elle est pus deure, ele a des coisses et ene poyowe pea. On nel pout magnî k' estant cûte.

Li poere di cwin vént so on poerî d' cwin a pårti di belès blankès fleurs.

No d' l' indje e sincieus latén : Cydonia spp.

Famile : rôzacêyes.

Li poere di cwin n' est nén del minme indje kel poere.

Vinaedje

Les poeres di cwin polèt dmorer so l' åbe disk' ås prumirès djalêyes. On voet k' il a bén relé cwand leus pwels dimorèt dins les mwins.

Ricetes des poeres di cwin

cûtès poeres di cwin

cûtes avou do souke

Les poeres di cwin si magnèt cûtes avou do souke.

e djelêye

Prinde des belès djaenès poeres d' cwin, haetchî li cawe et l' moxhe evoye; elzès schover avou ene deure broexhe po rsaetchî li pluche k' i gn a sol pelake, pu les rispåmer comifåt.

Kitaeyî les fruts tot leyant l' crakion. Mete dins ene bassene et covri d' aiwe.

Fé cure a feu nén trop foirt.

Cwand les frûts sont bén cûts, sigoter et rprinde li djus.

Mete on kilo d' souke po on lite di djus; cure a roed feu 15 munutes å long. Vey si c' est deur assez et mete dins des verenes.

On pout fé parey avou mitan poeres di cwin, mitan pemes.

Pšawa kwitula (Cydonia oblonga) jo kerk abo bom ze swójźby rožowych rostlinow (Rosaceae).

Wopis

Kćeni

Pšawa kwitula jo kerk abo bom, kótaryž dośěgnjo wusokosć wót 4 až do 6 m.

Łopjena

Łopjena su jajojte, na górnem boku blěźe zelene, na dolnem boku gusto filcojśe kósmate a dośěgnu dłujkosć wót 5 až do 10 (15) cm.

Kwiśonki

Kwiśo wót maja až do junija. Kwiśonki su běłe až rožojte, pěślicbne a dośěgnu pśeměr wót něźi 5 cm.

Płody

Płody su jabłukojte abo kšuškojte, filcojśe kósmate a dośěgnu dłujkosć wót až do 15 cm. Wóni w oktobrje zdrjaju. Syre su twarde, jěre-kisałkowate płody lěbda jědne, ale se góźe k słodnej mězdze, kompotoju abo želejoju pśeźěłaś.

Stojnišćo

Rozšyrjenje

Pochada originalnje ze pódwjacorneje Azije. Južo jo pśed wěcej ako 2500 lětami k pódpołdnjowej Europje a pózdźej teke k srjedźnej Europje pśišeł.

Wužywanje

Nožki

1. ↑ Starosta: Dolnoserbsko-nimski słownik, Niedersorbisch-deutsches Wörterbuch, Bautzen 1999, ISBN 3-7420-1096-4, bok 207
2. ↑ W internetowem słowniku: Quitte

Žrědła

• Mayer, Schwegler: Welcher Baum ist das?, Bäume, Sträucher, Ziergehölze, ISBN 978-3-440-11273-1, bok 68 (nim.)
• Spohn: Welcher Baum ist das? Die neuen Kosmos-Naturführer, ISBN 978-3-440-10794-2, bok 108 (nim.)

Quingo esas frukto flava, di qua la pulpo kontenas quaza stoneti, acerba ed astriktiva - donata da arboro ek la familio "rozacei", kun folii di qui la suba facio aspektas kotonoza.

She billey bun-chooish y duillag shoh. My ta sym ayd ayns keeall elley yn 'ockle shoh, lhaih Quinsh.

She billey yn-lhoamey as olteyr ynrican y ghenus Cydonia eh quinsh. Ta mooinjerys echey rish ooyllyn as peearyn.

Jalloo-oaylleeaght

She billey beg t'ayn, eddyr 5-8m er yrjid. Ta mess peearagh echey, as eshyn lheeah ec y toshiaght, as buigh-airhey lesh appaghey. Ta duillagyn neuchrampit echey, eddyr 6-11 kentimeader er liurid, as folt meein er nyn vud. Ta blaaghyn queig-petyllagh baney ny baney-jiargey echey.

Imraaghyn

Eng Quitt

D'Quitt (Cydonia oblonga) ass d'Fruucht vum Quiddebam. Déi zeideg Quidde si giel, a si 7 bis 12 cm laang, a 6 bis 9 cm déck.

Kuckt och

Tektuniyya (Assaɣ usnan: Cydonia oblonga) d talmest n yemɣan yeṭṭafaren tawacult n tanejjikt deg tfesna n tnejjikin, Tektuniyya d agummu id yettemɣayen deg tegrest yettili-d neɣ yudes (yeqreb) ar udeffu d ifires

Ismawen

• Isem-is s latinit: Cydonia oblonga
• Isem-is s tefransist: Cognassier
• Ismawen-is nniḍen s teqbaylit: Taktunya^[1]
• Ismawen-is nniḍen s tmaziɣt:

Isseqdac

ifsan n tektuniyya d wid yeččuren d ivitaminen yelhan i tezmert akken daɣen i yella dges 64% n waman 7% iẓid, 0,9% Pṛutin

Tiwelhiwin

1. ↑ 'Amawal n Yemɣan - Lexique de plantes ' - Chabane Mohand u Remdane - Mémoire d'études en Agronomie - Université de Tizi ouzou (non daté ~années 80)

Η κυδωνιά (επιστ. Κυδωνέα η προμήκης, Cydonia oblonga συνώνυμα Cydonia vulgaris Pers. και Pyrus cydonia L.) είναι οπωροφόρο δέντρο της οικογένειας των Ροδοειδών. Η καταγωγή της, είναι από την περιοχή του Καυκάσου ή το Ιράν και ο καρπός της είναι το κυδώνι. Ως καλλιεργούμενο φυτό προτιμά τα πηλοαμμώδη εδάφη, όπως επίσης και τα υγρά, αρκεί να στραγγίζονται καλά. Ο πολλαπλασιασμός της γίνεται με μοσχεύματα, παραφυάδες και καταβολάδες. Ζει μέχρι και 50 χρόνια. Είναι δέντρο γνωστό από τα αρχαιότατα χρόνια, όταν και ήταν αφιερωμένο στην Αφροδίτη. Για το λόγο αυτό ονομάζεται και «Μήλο της Αφροδίτης».

Περιγραφή

Πρόκειται για δικοτυλήδονο φυλλοβόλο δέντρο, που φτάνει τα 8 μέτρα (με μέσο ύψος τα 3-4 μέτρα) σε ύψος και είναι συγγενικό με τη μηλιά και με την αχλαδιά. Είναι επιπολαιόριζο και έχει θυσανωτή ρίζα. Ο κορμός και τα κλαδιά του έχουν γκριζόμαυρο χρώμα και είναι λίγο στρεβλωμένα. Έχει μεγάλα, απλά και δερματώδη φύλλα, με πολλές τρίχες και μεγάλα λευκά ή ρόδινα άνθη, τα οποία είναι μονήρη, με πέντε πέταλα. Το μήκος των φύλλων κυμαίνεται από 6 ως 11 εκατοστά. Ο καρπός του, το κυδώνι, έχει χρώμα κίτρινο προς το χρυσό, όταν είναι ώριμο και έχει σχήμα ακανόνιστο (αχλαδιού). Ορισμένα είδη λεπιδόπτερων τρέφονται με κυδώνια.

Πολλαπλασιασμός

Ο γνωστότερος τρόπος πολλαπλασιασμού του δέντρου είναι τα μοσχεύματα και οι παραφυάδες. Ως υποκείμενα χρησιμοποιούνται κλωνάρια Προβηγκίας, Ορλεάνης και Ιστ Μάλινγκ. Η φυτεία των δέντρων γίνεται σε αποστάσεις που κυμαίνονται από 4 ως 6 μέτρα. Η λίπανση γίνεται με ουσίες πλούσιες σε άζωτο και κάλιο. Η καρποφορία του φυτού αρχίζει στον τρίτο με τέταρτο χρόνο της ηλικίας της και αυξάνει μέχρι το 15ο έτος. Από το 25ο έτος αρχίζει η πτώση της παραγωγής. Το φυτό δεν μπορεί να καρποφορήσει αν δεν ποτίζεται συχνά, αλλά με μικρές ποσότητες νερού. Σε διαφορετική περίπτωση, οι καρποί δε μεγαλώνουν, αποκτούν ακανόνιστο σχήμα και γεμίζουν πολλά λιθώδη κύτταρα.

Ποικιλίες

Φύλλωμα κυδωνιάς και ώριμο φρούτο.

Οι κυριότερες ποικιλίες που καλλιεργούνται στον ελληνικό χώρο είναι τα μηλοκύδωνα ή ψωμοκύδωνα, η πορτογαλική (Del Portogallo) και η μαμούθ, με πολύ μεγάλο καρπό, που χρησιμοποιείται στη ζαχαροπλαστική και ως επιτραπέζιο.

Καλλιέργεια και χρησιμότητα

Η κυδωνιά αυτοφύεται σε όλες τις χώρες που γειτνιάζουν με τη Μεσόγειο, όπως η Γαλλία, η Ισπανία και η Ελλάδα. Χρησιμοποιείται για την παρασκευή μαρμελάδας, κυδωνόπαστας και κομπόστας (από τον καρπό της), ενώ το ξύλο της είναι ανθεκτικό και δεν σαπίζει. Ως αποτέλεσμα, το ξύλο της κυδωνιάς χρησιμοποιείται στην τορνευτική και στη λεπτοξυλουργική. Από τα φύλλα του δέντρου παρασκευάζεται αφέψημα, το οποίο έχει μαλακτικές και αποχρεμπτικές ιδιότητες.

Παγκόσμια παραγωγή

Παραγωγή Κυδωνιών το 2012

Δείτε επίσης

• Κυδώνι

Βιβλιογραφία

• Νέα Εγκυκλοπαιδεία. Εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία, 2006, τ. 13, σελ. 410.
• Εγκυκλοπαίδεια 2002, εκδ. 1984, τ. 10, σελ. 293.
• Βότανα για καθαρτικό

Παραπομπές

Айва җимеше һәм агачы

Айва (лат. Cydonia) — розачалар гаиләлегеннән җимеш агачлары яки куаклары ыругы.

Айва ыругының бердәнбер кыргый төре — гади айва яисә озынча айва (лат. C. oblonga) Кавказ артында, Иранда, Кече Азиянең көнчыгышында үсә. Җиләк-җимеш культурасы буларак Алгы Азиядә, Урта диңгез буйларында, Үзәк һәм Көнчыгыш Аурупада, Көнчыгыш һәм Урта Азиядә, Төньяк һәм Көньяк Америкада, Австралиядә үстерелә. Җимешеннән кайнатма, компот, цукат ясыйлар.

Чыганаклар

• Биологиядән русча-татарча аңлатмалы сүзлек: якынча 10000 сүз / Ф.Г. Ситдиков, Р.К. Зәкиев ред. — Казан: Мәгариф, 1998. — 655 б.

Айва (па-лацінску: Cydonia) — манатыпны род драўляных расьлін сямейства ружавых. Від Айва звычайная ці Айва падоўжаная (па-лацінску: Cydonia oblonga) — адзіны прадстаўнік гэтага роду.

Батанічнае апісаньне

Батанічнае аздабленьне з кнігі «Köhler’s Medizinal-Pflanzen», 1887

Францыска дэ Зурбаран. Талерка з айвою

Кветка

Плады

Дрэва невялікае, вышынёю 4—5 мэтраў.
Лісьце чарговае, яйкападобнае ці авальнае, часам шырока эліптычнае, радзей круглявае, на вяршыні вострае ці тупое, з клінаватаю, радзей кругляваю падставаю, зьверху цёмна-зялёнае, зьнізу шараватае, даўжынёй 5—10, да 12 см, шырынёю да 7,5 см, з хвосьцікам да 2 см. Прылістак зваротна-даўгавата-яйкападобны, радзей лянцэтны, даўжынёю 6—12 мм, шырынёю 4—6 мм.
Кветкі правільныя, з большага адзіночныя, на кароткіх кветаножках. Венца бледна-ружовы, белы ці ружовы, буйны, да 4,5—5 см у дыямэтры. Тычачкаў 15—25, звычайна 20; слупкоў 5, вольных; пладалісьцікаў 5, зрослыя з кветаложай; чашалісьцікаў 5, суцэльныя, даўгаватыя, адхіленыя.
Плод — ілжывы яблык, амаль шарападобны ці ігрушападобны, лімоннага альбо цёмна-жоўтага колеру, спачатку лямцаваапушаны, калі сасьпее — гладкі.
Насеньне карычневае, адваротна-яйкападобнае. Мякіш маласакавіты, жорсткі з-за шматколькасных камяністых клетак. Смак даўкі, аскомісты, саладкаваты.

Хімічны склад

Плады айвы ўтрымліваюць 8,9-15,8% вугляводаў (фруктоза, глюкоза, крухмал), 0,92-1,49% арганічных кісьляў (яблычная, лімонная), 0,9% бялкоў, 0,34% пякцінавых і 0,81-1,63% дубільных рэчываў, 3,2-4,2% клятчаткі, араматычныя рэчывы, 0,85% зольных рэчываў, сярод якіх важнае месца займаюць солі калю (144 мг%), фосфару (24 мг%), магну (1,5 мг%), кальцу (14 мг%) ды жалеза (3 мг%). У пладах айвы ўтрымліваецца 0,4-0,5 мг% каратыну, 0,02-0,03 мг% вітаміну B₁, 0,03-0,05 мг% вітаміну B₂, 0,09-0,11 мг% вітаміну PP, 23,2-27,6 мг% вітаміну C.

Семкі ўтрымлваюць да 20% сьлізі, якая лёгка рашчыняецца ў вадзе, гліказіду амальдагіду, дубільныя рэчывы, фэрмэнт жмульсін, 8,15% тлустага алею, які ўтрымлівае гліцэрыды мірыстынавай і ізаалеінавай кісьлі^[1].

Культывацыя

У прыродзе арэал ахоплівае Каўказ, Закаўказьзе й Сярэднюю Азію. Шырока распаўсюдзілася і натуралізавалася ў Міжземнамор’і, краінах Азіі, Паўднёвай і Цэнтральнай Эўропе.

Крыніцы

Айвачувто^[1] (лат. Cydonia oblōnga, руз. Айва́, или Айва обыкнове́нная, или Айва продолгова́тая) — чувтонь касовкс, розацецянь канстонть (Rosaceae).

Тикшень лемтне

• Китаень айвачувто^[1] — (лат. Pseudocydonia sinensis, руз. Айва китайская)
• Япононь айвачувто^[1] — (лат. Pseudocydonia sinensis, руз. Хеноме́лес япо́нский^[2], или айва японская^[2])

Фотокувт

• чувтонь тарад лопа марто

• цецясь

• айвамарьть

• айвамаресь керязь кавтов

Содамоёвкст

Лисьмапрят

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} Русско-эрзянский ботанический словарь (названия сосудистых): Ок. 1600 назв. /А. М. Гребнева, В. В. Лещанкина.— Саранск: Тип. «Крас. Окт.», 2002.— 60 с.— Рус, эрзян. ISBN 5-7493-0433-7.,(руз.),(эрз.)
2. ↑ ^{2,0 2,1} Русское название таксона — согласно следующему изданию: Шрётер А. И., Панасюк В. А. Словарь названий растений = Dictionary of Plant Names / Межд. союз биол. наук, Нац. к-т биологов России, Всерос. ин-т лек. и ароматич. растений Рос. сельскохоз. академии; Под ред. проф. В. А. Быкова. — Koenigstein: Koeltz Scientific Books, 1999. — С. 174. — 1033 с. — ISBN 3-87429-398-X.(руз.)

Лисьмапрят

Биҳӣ

Биҳӣ (лот. Cydōnia), обӣ — як навъ бутта ё дарахти мева.

Тавсифоти гиёҳшиносӣ

То 5-7 м қад мекашад. Шохаҳояш парешон. Баргаш байзашакл ё мудаввари калон; қисми поинаш пашмак дорад. Гулаш калони дуҷинс, сурхи сафедтоб, хушбӯй; моҳҳои май — июл мешукуфад, давраи гулшукуфташ 7-18 рӯз. Мевааш лунда ё нокмонанд, зард (вазнаш 228—250 г; баъзан то 1200 г); сент. — ноябр мепазад, гӯшташ зарди камоб, тухмаш ҷигарии сурхча (вазни 1000 донааш 24-44 г).

Паҳншавӣ

Биҳиро дар мамлакатҳои Осиёи Пеш, Моварои Қафқоз, ноҳияҳои ҳамҳудуди Туркияву Эрон тақрибан 4 ҳазор сол ин ҷониб мепарваранд. Дар ҷаҳон қариб 400 навъи биҳӣ маълум аст. Биҳӣ қариб дар ҳама ноҳияҳои Тоҷикистон (ғайр аз баъзе навоҳии ВМКБ) парвариш меёбад. Барои биҳӣ хусусан иқлими водии Ҳисор, ноҳияи Рашт, вилоятҳои Хатлон ва Суғд мусоид аст.

Экология

Биҳӣ дарахти гармӣ ва намипарвар буда, дар заминҳои сернаму ҳосилхез хуб месабзад. Аз қалам­ча, пайванд, бехҷаст ва тухм зиёд карда мешавад; аз 2 то 50-солагӣ ҳосил медиҳад. Асосан навдаҳои яксолаи биҳӣ самар меоваранд. Боғҳои биҳӣ бештар дар заминҳои серҳосили ҳамвор ва нишеби доманакӯҳҳо бунёд карда мешаванд. Қитъаҳое, ки оби зеризаминиашон бисёр наздик (1,3-1,5 м) аст, ба сабзиши биҳӣ таъсири манфӣ мерасонанд. Дар Тоҷикис­тон биҳиро аз рӯйи тартиби 6 х 3 — 4 м ба ҳар га 280—333 бех мешинонанд. Хоки байни дарахтонро тирамоҳу баҳор шудгор (25-27 см) карда, 4-5 бор (аз рӯйи меъёри 800—1000 м3) об мемонанд, ба ҳар га то 40 т пору, 300 кг фосфор ва калий мерезанд. Дар ҷумҳурӣ бештар навъҳои маҳаллии Чиллагӣ, Нокбиҳӣ, Себбиҳӣ, Миёнапазак, Дерпазак, Кулчабиҳӣ, Фаллабиҳӣ ва навъҳои ба шароити маҳал мутобиқшудаи Қизилқӯрғон, Серҳосил, Самарқандии калонмева, Туршбиҳии бухороӣ ва Биҳии ҷопониро мепарваранд. Одатан, барои хуб гардолуд шудани гул 3-4 навъи Биҳӣ якҷо шинонда мешавад. Буридани шохаҳои зиёдатӣ ва кӯтоҳ кардани навдаҳои яксола ба зиёд шудани ҳосил мусоидат мекунад. Меваи биҳиро баъди шакли муқаррарӣ ва бӯи махсус пайдо карданаш бо эҳтиёт чидан лозим аст. Аз ҳар га биҳизори навъҳои пешпазак 200—370 сентнер ва дерпазак 170—250 сентнер ҳосил меғундоранд. Меваи баъзе навъҳои биҳиро то моҳҳои феврал — март нигоҳ медоранд.

Корбурдҳо

Биҳӣ меваи серғизост: 8,75-12,6 % қанд (5,97-9,26 % фруктоза, 2,77-3,31 % глюкоза ва 1,16-2,58 % сахароза), ҷавҳари себ ва лиму, кислотаи тартрат, моддаҳои пектинӣ (0,33 %), даббоғӣ (0,42-0,66 %) витамини С (қариб 20 мг%), равғани эфир, оҳан (30 мг/кг) ва мис (1,4 мг/кг) дорад. Биҳиро тар мехӯранд, ба дами палав меандозанд, аз он мураббо тайёр мекунанд. Дар саноати хӯрокворӣ аз биҳӣ мураббо, ҷем, желе, сукат, мармалод ва шарбатҳои гуногун таҳия менамоянд.

Хосияти шифоӣ

Табибони халқӣ биҳиро барои табобати бисёр бемориҳо кор мефармоянд. Дар «Махзан-ул-адвия» омада, ки «Беҳ­тарини он бузурги болидаи нозуки шодоби он аст… Биҳӣ муфарриҳ (фараҳовар), қувватдиҳандаи дил ва меъда, масарратафзои рӯҳ аст… ва зиёд хӯрдани он исҳоловар — хусусан баъд аз ғизо ва дар халои (холигии) меъда қабзиятовари табъи (организми) гарммизоҷон аст… Луоби он ҷиҳати хушунати гулӯ, сурфаи аз гармӣ ва ёбис (хушк), таскини ҳарорати меъда ва тан, сӯзиши забону даҳон ва хушкии он нофеъ аст. Ва тилои (яъне молидани) он ҷиҳати сӯхтагии оташ ва дафъи зарари ҳарорати офтоб ба ғоят нофеъ… Бартарафкунандаи зарари он дар гарммизоҷон шакар ва дар сардмизоҷон розиёна (бодиён) мебошад». Дар тибби муосир ҷавҳар ва тухми биҳиро барои табобати бемориҳои камхунӣ, бод, хала, нуқси аъзои нафас, истисқо (обхӯра), исҳол, сурфа ва ғайра ба кор мебаранд. Дарахтиро чун рустании ороишӣ низ истифода бурдан мумкин аст. Ба биҳӣ кайки нок, тухмхӯраки себ, шабуши себ, шапараки дӯлона, ширинчаи себ ва ғ. зарар мерасонанд.

Эзоҳ

Адабиёт

• Ҳикмати асрҳо (Мунтахаб аз рисола ва луғатҳои тиббии қадим). Д., 1975;
• Плодоводство Таджикистана. Д., 1969;
• Плодоводство Таджикистана. Д., 1976;
• Плодоводство. М., 1979;
• Рекомендации по возделыванию садов в Таджикской ССР. Д., 1984;
• Гулов С. М. Мевапарварӣ. Д., 2007.

Сарчашма

• Биҳӣ / С. Гулов, Р. Юнусов // Асос — Боз. — Д. : СИЭМТ, 2013. — (Энсиклопедияи Миллии Тоҷик : [тахм. 25 ҷ.] / сармуҳаррир Н. Амиршоҳӣ ; 2011—2017, ҷ. 2). — ISBN 978-99947-33-52-4.

Дуњата (Cydonia oblonga) е единствениот вид од родот Cydonia. Таа е дрво, високо од 4 до 6 m. Распространета е во Азија и Европа.

Во Македонија во 2016 година биле произведени 1279 тони дуњи. ^[2]

Производство

Наводи

Хьайба́ (эрс: Айва́, квит^[1], лат: Cydōnia) — гаьна хьисапе йолча баьцовгIай ваьр я Хьармакха (Rosaceae) яхача дезала чура.

Ма ярра хьайба́ (Айва обыкнове́нная; Cydonia oblōnga) яха кеп — цу ваьра цаI мара йоаца кеп я.

Белгалдаккхар

ချဉ်စော်ကားပင်

ချဉ်စော်ကားသီး၏ အရပ်အမည်မှာ Quince ဖြစ်ပြီး ရုက္ခဗေဒအမည်မှာ Cydonia oblonga ဖြစ်သည်။ နွေးသမရာသီဥတုရှိသော အာရှတိုက် အနောက်တောင်ပိုင်းဒေသများဖြစ်သော ဥရောပတိုက်နှင့် အာရှတိုက်နယ်ကြားဒေသများသည် ချဉ်စော်ကားသီး၏ဇာတိနေရာဖြစ်သည်။ အပင်မှာ ငယ်ပြီး ရာသီအလိုက်အရွက်ကြွေမျိုးဖြစ်သည်။ အပင်သည် ၅မီတာမှ ၈ မီတာအတွင်း မြင့်ပြီး ၄မီတာမှ ၆ မီတာအထိ အဝန်းကျယ်သည်။ အသီးမှာ ပန်းသီး၊ သစ်တော်သီးများနှင့်ဆင်တူသည်။ အသီးရင့်မှည့်သောအခါတွင် အဝါရင့်ရောင်တောက်တောက်ဖြစ်သည်။ အသီးသည် ရင့်မှည့်ချိန်တွင် ၇စင်တီမီတာမှ ၁၂ စင်တီမီတာအတွင်းရှည်လျားပြီး ၆ စင်တီမီတာမှ ၉ စင်တီမီတာထိ ကျယ်သည်။

အသီးမရင့်မှည့်မီတွင် အစိမ်းရောင်ရှိပြီး အဖြူရောင်သမ်းသော မီးခိုးရောင်အမွှေးနုလေးများ ပါရှိသည်။ ဆောင်းဦးကုန်တွင် အသီးရင့်မှည့်လာပြီးနောက် အမွေးနုများမရှိတော့ဘဲ အသီးမှာ အဝါရောင်ပြောင်းကာ မာကျောသည်။ မွှေးမြသောအသားရှိသည်။ အရွက်များသည် အစိမ်းရောင်ဖြစ်ပြီး ၆ စင်တီမီတာမှ ၁၁ စင်တီမီတာအထိ ရှည်လျားသည်။ အရွက်တွင် အမွေးနုလေးများပါရှိသည်။ နွေဦးပေါက်ရာသီတွင် အရွက်နု အသစ်များထွက်ပေါ်လာပြီးနောက် အဖြူရောင် (သို့မဟုတ်) ပန်းရောင်ရှိသော အပွင့်များပွင့်လာကြသည်။ ပန်းပွင့်သည် ပွင့်ဖတ် ၅ခုပါရှိပြီး ၅ စင်တီမီတာဗြက်ကျယ်သည်။

အသီးစားအပင်ဖြစ်သည်။ ချဉ်စော်ကားသီးပင်၏ မျိုးစိတ် Cydonia ၏ မျိုးကွဲများမှာ တရုတ်နိုင်ငံ ဇာတိဖြစ်သော Chinese Quince (Pseudocydonia sinensis) နှင့် အာရှတိုက်အရှေ့ဘက်ပိုင်းဇာတိဖြစ်ကြသော ပန်းပွင့်သောအပင်မျိုး ၃မျိုးတို့ဖြစ်ကြသည်။

ကမ္ဘာပေါ်တွင် တူရကီနိုင်ငံမှာ တစ်ကမ္ဘာလုံး ထုတ်လုပ်သော ချဉ်စော်ကားသီး၏ ၄ ပုံ ၁ ပုံကိုထုတ်လုပ်နိုင်ပြီး ချဉ်စော်ကားသီး ထုတ်လုပ်နိုင်မှု အမြင့်မားဆုံးတိုင်းပြည်ဖြစ်သည်။ ချဉ်စော်ကားသီးအပင်မှာ ရေခဲသည့်ဒေသများတွင်လည်း ခံနိုင်ရည်ရှိပြီး ၇ ဒီဂရီထက်နည်းသော ရာသီဥတုတွင်သာ ပန်းကောင်းကောင်းပွင့်နိင်သည်။ အပင်မှာ အစေ့မှ ကိုယ်တိုင်မျိုးပွားနိုင်သည်။ ကိုင်းဖြတ်ဆက်ခြင်းဖြင့်လည်း မျိုးပွားနိုင်သည်။ အသီးရင့်မှည့်လာလျှင် အသားမှာ ပျော့ပြောင်းသွားသော်လည်း အသီးကို မမှည့်မီ နှင်းမကျမီ ပူနွေးသည့် ရာသီတွင် ခူးဆွတ်စားသုံးရန်သာအကောင်းဆုံးဖြစ်သည်။ ချဉ်စော်ကားသီး၏ အသားမှာ များသောအားဖြင့်မာကျောသောကြောင့် သစ်သီးယိုပြုလုပ်စားသုံးကြသည်။ ချဉ်စော်ကားသီးကို အချိန်ကြာမြင့်စွာ ချက်လိုက်လျှင် အနီရောင်သို့ပြောင်းသွားသည်။

မြန်မာနိုင်ငံတွင် အေးသည့်ရာသီဥတုရှိသော တောင်ပေါ်ဒေသများတွင် ပေါက်ရောက်သည်။ ချဉ်စော်ကားသီးကို ငရုတ်သီးမှုန့်၊ ငံပြာရည်တို့ဖြင့်ရောနယ်ကာ အချဉ်ထုပ်၊ အချဉ်ပေါင်း အဖြစ်စားသုံးကြသည်။ ချဉ်စော်ကားသီးအခြောက်ကို ငရုတ်သီးစိမ်းဖြင့်ရောချက်ကာ ချဉ်စပ်ဟင်းရည်အဖြစ်စားသုံးကြသည်။

ကိုးကား

ბია (Cydonia) — მიარეწანამი ჩანარიშ გვარი ვარდპიორამეფიშ ფამიაშე. არსებენს 1 გვარობა — რჩქვანელობური ბია (Cydonia oblonda). ბია ჩათა ჯა ვარდა ბართვი რე, ნამუშ სიმაღალა 1,5-5 მ-ანჭუ. გუმნაღელი ჸვინთელი რე, სხულიშნერი ვარდა უშქურიშნერი ფორმა უღუ, ქიქილამი ვარდა უქიქილე რე. ატატა მორჩე რე, მოგემიუანე-მოჭვახუე ვარდა ჭვახე, არომატული რე. იკათუანს (%-ობათ): 7,22-15,06 შანქარს, 0,24-1,26 ორგანულ ბჟელეფს, 0,18-0,98 პექტინს დო შხვა. ბიაშე აკეთენა მურაბას, კომპოტის, ხილფაფას დო შხვა. ბოა ტყას ორდუ კავკაციას, მორჩილი აზიას დო ირანს. კულტივირაფილი რე დახე ირდიხას. ამიარენა თასით ვარდა ვეგეტატიურო. საქორთუო ბიაშ ართ-ართი ოდაბადე რე, თაქ აბანური წჷმოულობაშ ბიაშ 75 ჯიში არსებენს. საუჯგუშო ჯიშეფი რე ლაგოდეხიშ შხუგიმნაღელა, ქორთული ბჟე, შილდური საგვიანო, საკომპოტე დო შხვა.

ლიტერატურა

• შარაშენიძე დ., ქორთული სხუნუეფიშ ენციკლოპედია, ტ. 5, ხს. 626, ქართი, 1980 წანა.

El pomo codogno

El codogno (nome sientifego Cydonia vulgaris o Cydonia oblonga, deła fameja dełe Rosaceae) xe na pianta ke riva fin a 6 metri, con foje cołor verde ołiva e fiori ke par roxete bianchi e roxa verso el centro. El fruto, el pomo codogno, ke'l maùra a fine setenbre, el par un pomo come i altri ma el xe pien de gnoki, co na superfice pełoxa, de cołor verde - xało. El pol rivare ad un kiło e mexo de pexo. El ga un profumo dolse, "de cipria", tanto ke'l vien doparà anca par profumare ła biancheria, visto ke'l dura un ano intiero. Ła polpa ła liga, el saor xe agro. El pomo codogno xe ł'ingrediente prinçipałe deła mostarda vixentina.

Sa Melachidonza (n. i. Cydonia oblonga Philip Miller 1768) est una pianta de sa familia de is Rosaceae coltivada pro frutu.

In logudoresu si narat Melachidonza, in campidanesu Mela pirongia.

Жум тlебиадин ктабдай

Жум (лат. Cydonia)

Хьа́йба (лат. Cydōnia) — Ровзананаш (Rosaceae) доьзалера дечиган ораматийн цхьаьнакепара тайп. Оцу тайпанан ша бен йоцу векал ю иза.

Распространение

Орамат ю уггаре ширачех стоьмийн культура, адаман евза 4000 сов шо ду. Хьайбан даймохк лору Кавказ, цигара иза Жимачу Ази кхаьчна, тӀаккха Ширачу Греци а, Руме а. Ӏаламехь ареало дӀалоцу Кавказ, Чоьхьара Кавказ, Юккъера Ази^[1]: , Туркмени (Копетдаг)^[2]. Шуьйра яьржина, йола а йоьлла дерриг Лаьттаюккъера хӀордан гуонаха, Азера барамера кӀошташкахь, къилба а, юккъера а Европан кӀошташкахь. Лелайо Европан дукха кӀошташкахь (Шотландера Норвеги кхаччалц, 63°50’ къс. ш.), Къилбаседа а, Къилба а Африкехь, Къилбаседа а, Къилба а Америкехь, Австралехь а, Океанехь.

Билгалдахарш

The quince (/ˈkwɪns/; Cydonia oblonga) is the sole member of the genus Cydonia in the Malinae subtribe (which also contains apples and pears, among other fruits) of the Rosaceae family. It is a deciduous tree that bears hard, aromatic bright golden-yellow pome fruit, similar in appearance to a pear. Ripe quince fruits are hard, tart, and astringent. They are seldom eaten raw, but are processed into marmalade, jam, paste (known as quince cheese) or alcoholic beverages.

The quince tree is also grown as an ornamental plant for its attractive pale pink blossoms and other ornamental qualities.^[1]

Description

Halved quince, with seeds and oxidation visible

The tree grows 5 to 8 metres (16 to 26 feet) high and 4 to 6 m (13 to 20 ft) wide. The fruit is 70 to 120 mm (3 to 4+1⁄2 in) long and 60 to 90 mm (2+1⁄2 to 3+1⁄2 in) across.

The immature fruit is green with dense grey-white fine hair, most of which rubs off before maturity in late autumn when the fruit changes colour to yellow with hard, strongly perfumed flesh. The leaves are alternately arranged, simple, 60–110 mm (2+1⁄2–4+1⁄2 in) long, with an entire margin and densely pubescent with fine white hairs. The flowers, produced in spring after the leaves, are white or pink, 50 mm (2 in) across, with five petals.

The seeds contain nitriles, which are common in the seeds of the rose family. In the stomach, enzymes or stomach acid or both cause some of the nitriles to be hydrolysed and produce hydrogen cyanide, which is a volatile gas. The seeds are only toxic if eaten in large quantities.^[2]

Taxonomy

Four other species previously included in the genus Cydonia are now treated in separate genera. These are Pseudocydonia sinensis and the three flowering quinces of eastern Asia in the genus Chaenomeles. Another unrelated fruit, the bael, is sometimes called the "Bengal quince".

The modern name originated in the 14th century as a plural of quoyn, via Old French cooin from Latin cotoneum malum / cydonium malum, ultimately from Greek κυδώνιον μῆλον, kydonion melon "Kydonian apple".

Cydonia is included in the subfamily Amygdaloideae.^[3]

Distribution and habitat

Commercially grown quince

Quince foliage and ripening fruit

Quince flowers

Quince nursery

Quince fruits in tree

Quince is native to the Hyrcanian forests south of the Caspian Sea,^[4][5] although it thrives in a variety of climates and can be grown successfully at latitudes as far north as Scotland. It should not be confused with its relatives, the Chinese quince, Pseudocydonia sinensis, or the flowering quinces of genus Chaenomeles, either of which is sometimes used as a culinary substitute.

History

The fruit was known in the Akkadian language supurgillu; "quinces" (collective plural),^[6] which was borrowed into Aramaic as ספרגלין sparglin; it was known in Judea during the Mishnaic Hebrew as פרישין prishin (a loanword from Jewish Palestinian Aramaic פרישין "the miraculous [fruit]");^[7] quince flourished in the heat of the Mesopotamian plain, where apples did not. It was cultivated from an archaic period around the Mediterranean. Some ancients called the fruit "golden apples".^[8]

The Greeks associated it with Kydonia on Crete, as the "Cydonian pome", and Theophrastus, in his Enquiry into Plants, noted that quince was one of many fruiting plants that do not come true from seed.^[9]

As a sacred emblem of Aphrodite, a quince figured in a lost poem of Callimachus that survives in a prose epitome: seeing his beloved in the courtyard of the temple of Aphrodite, Acontius plucks a quince from the "orchard of Aphrodite", inscribes its skin and furtively rolls it at the feet of her illiterate nurse, whose curiosity aroused, hands it to the girl to read aloud, and the girl finds herself saying "I swear by Aphrodite that I will marry Acontius". A vow thus spoken in the goddess's temenos cannot be broken.^[10] Pliny the Elder mentions "numerous varieties" of quince in his Natural History and describes four.^[11]

The season of ripe quinces is brief: the Roman cookbook De re coquinaria of Apicius specifies in attempting to keep quinces, to select perfect unbruised fruits and keep stems and leaves intact, submerged in honey and reduced wine.^[12]

Pests and diseases

Quince is used as a food plant by the larvae of some Lepidoptera species including brown-tail, Bucculatrix bechsteinella, Bucculatrix pomifoliella, Coleophora cerasivorella, Coleophora malivorella, green pug and winter moth.

While quince is a hardy shrub, it may develop fungal diseases in hot weather, resulting in premature leaf fall.^[13] Quince leaf blight, caused by fungus Diplocarpon mespili, presents a threat in wet summers, causing severe leaf spotting and early defoliation, also affecting fruit to a lesser extent. It may also affect other Rosaceae plants such as hawthorn and medlar, but is typically less damaging than on quince.^[14] Cedar-quince rust, caused by Gymnosporangium clavipes, requires two hosts to complete the fungal life cycle, one being a cedar (most commonly a juniper, Juniperus virginiana) and the other a rosacea. Appearing as red excrescence on various parts of the plant, it may affect quinces grown in vicinity of junipers.^[15]

Cultivation

Quince is a hardy, drought-tolerant shrub which adapts to many soils of low to medium pH. It tolerates both shade and sun, but sunlight is required to produce larger flowers and ensure fruit ripening. It is a hardy plant that does not require much maintenance, and tolerates years without pruning or major insect and disease problems.^[13] It is favored by landscape architects, such as Frederick Law Olmsted in the early 20th century, for its attractive blossoms.

Quince is cultivated on all continents in warm-temperate and temperate climates. It requires a cooler period of the year, with temperatures under 7 °C (45 °F), to flower properly. Propagation is done by cuttings or layering; the former method produces better plants, but they take longer to mature than by the latter. Named cultivars are propagated by cuttings or layers grafted on quince rootstock. Propagation by seed is not used commercially. Quince forms thick bushes, which must be pruned and reduced into a single stem to grow fruit-bearing trees for commercial use. The tree is self-pollinated, but it produces better yields when cross-pollinated.^[13]

Fruits are typically left on the tree to ripen fully. In warmer climates, it may become soft to the point of being edible, but additional ripening may be required in cooler climates. They are harvested in late autumn, before first frosts.^[13]

Quince is also used as rootstock for certain pear cultivars.^[13] The resultant chimera is called + Pirocydonia danielii.

In Europe, quinces are commonly grown in central and southern areas where the summers are sufficiently hot for the fruit to fully ripen. They are not grown in large amounts; typically one or two quince trees are grown in a mixed orchard with several apples and other fruit trees. In the 18th-century New England colonies, for example, there was always a quince at the lower corner of the vegetable garden, Ann Leighton notes in records of Portsmouth, New Hampshire and Newburyport, Massachusetts.^[16]: 243 Charlemagne directed that quinces be planted in well-stocked orchards. Quinces in England are first recorded in about 1275, when Edward I had some planted at the Tower of London.^[17]

Cultivars

• 'Aromatnaya'
• 'Bereczki'
• 'Champion'
• 'Cooke's Jumbo' (syn. 'Jumbo')
• 'Dwarf Orange'
• 'Gamboa'
• 'Iranian'
• 'kashmiri Bumm tchoont'
• 'Isfahan'

• 'Le Bourgeaut'
• 'Lescovacz'
• 'Ludovic'
• 'Maliformis'
• 'Meeches Prolific'
• 'Morava'
• 'Orange' (syn. 'Apple quince')
• 'Perfume'

• 'Pineapple'
• 'Portugal' (syn. 'Lusitanica')
• 'Shams'
• 'Siebosa'
• 'Smyrna'
• 'Van Deman'
• 'Vranja' (syn. 'Bereczki')^[18]

The cultivar 'Vranja' Nenadovic has gained the Royal Horticultural Society's Award of Garden Merit.^[19]

Production

In 2020 world production of quinces amounted to 696,861 tonnes, with Turkey and China growing a combined 43% of the world total (table).

Uses

Quinces are appreciated for their intense aroma, flavour, and tartness. However, most varieties of quince are too hard and tart to be eaten raw. However, they may be cooked or roasted and used for jams, marmalade, jellies, or pudding.^[13]

Culinary Use

Some varieties of quince, such as 'Aromatnaya' and 'Kuganskaya' do not require cooking and can be eaten raw.^[21] High in pectin, they are used to make jam, jelly and quince pudding, or they may be peeled, then roasted, baked or stewed; pectin levels diminish as the fruit ripens.^[22] Long cooking with sugar turns the flesh of the fruit red by formation of anthocyanins.^[23] The very strong perfume means they can be added in small quantities to apple pies and jam to enhance the flavor. Adding a diced quince to apple sauce will enhance the taste of the apple sauce with the chunks of relatively firm, tart quince. The term "marmalade", originally meaning a quince jam, derives from marmelo, the Portuguese word for this fruit.^[24][25][26]