nomes no trilho de navegação
There are an estimated 2 billion domesticated pigs on our planet, which are derived mainly from Eurasian Wild Pigs (Sus scrofa) and Sulawesi Warty Pigs (Sus celebensis). There is evidence that local pigs were domesticated independently in Europe, Asia Minor, the Far East (including Japan), and various parts of Southeast Asia. The earliest evidence of domestication dates back more than 10,000 years.
Knowledge about the genome of the domestic pig will benefit farmers and medical researchers.
Varke vorm die genus Sus wat aan die familie Suidae van die soogdier-orde Cetartiodactyla (ewehoewiges) behoort. Dit het almal gesplete hoewe en is nouverwant aan die pekari. Varke kom oorspronklik uit Eurasië en word saamgegroepeer onder die genus Sus binne die Suidae familie. Varke is veral bekend om hul vraatsug en onsindelikheid. Minder bekend is egter dat hulle besonder intelligente diere is.[1]
Die varkspesie (Sus scrofa) is ongeveer 5 000 tot 7 000 jaar gelede deur die mens makgemaak. Mak varke is veediere en 'n belangrike bron van voedsel in die wêreld. Varkvleis is tewens die mees verbruikte vleis ter wêreld, en verteenwoordig sowat 45% van die wêreldwye vleismark. Ander byprodukte wat uit varkweefsel verkry word sluit in leerprodukte, gom, porselein en 'n verskeidenheid dierevetprodukte.[2] Varke se belang in biomediese navorsing en behandelings het ook onlangs toegeneem. Varke se lang en noue betrokkenheid by die mens het ook 'n diep spoor gelaat by menslike kultuur, veral in kunswerke en gesegdes.
Varke is omnivore met 44 tande, insluitende hul krom slagtande, wat by die beer opvallend is en voortdurend groei, maar nié by die sog nie. Die volwasse beer (manlik) is groter as die sog (vroulik). Hulle kort ledemate het vier tone elk en elke toon eindig in 'n hoef. Die kop het 'n driehoekige profiel wat eindig in die skyfagtige snoet, wat intern ondersteun word deur die rostrale been wat met die neuskraakbeen verbind is. Hierdie anatomiese konfigurasie stel die vark in staat om sy neus soos 'n skopgraaf aan te wend om wortels uit te vroetel. Varke kry oor die algemeen groot werpsels (gemiddeld 10 – 12),[3] terwyl sommige spesies se werpsel uit slegs een kleintjie bestaan.
Soos seekoeie, is varke nie-herkouende, ewehoewige soogdiere met kort stekelrige hare. Hulle het kort pole waarvan die tone in kloutjies eindig. Die dier steun egter net op die verlengde middelste tone. Die vark het 'n verlengde neus wat in ʼn snoet eindig en 'n volledige stel tande met snytande in die bo- en onderkaak. Die mannetjies het groot slagtande wat by die bek uitsteek.
Wildevarke hou gewoonlik in ʼn trop waarvan die sôe en kleintjies die kern vorm; die volwasse mannetjies hou meestal op hulle eie en soek die wyfies slegs gedurende paartyd op. Varke eet enigiets en dolwe die grond met hulle snoete om op soek na knolle, sappige wortels. paddastoele, larwes, wurms en slakke. Verder eet hulle gras. muise, akkers. vrugte en verrottende materiaal.
Tropiese soorte word dikwels op die strand aangetref op soek na uitgespoelde visse, skulpdiere en skilpadeiers. Varke het ʼn besonder goed ontwikkelde reukorgaan; mak varke word dikwels gebruik om eetbare paddastoele op te spoor.
(Subfamilie Suinae) kom voor in Europa, Asië en Afrika, terwyl die gewone wildevark (Sus scrota) in die hooglande van Tibet en Noord-Afrika aangetref word. Daar is gemeen dat die dwergvark uitgesterf het, maar die soort word wel nog in Assam, Indië gevind. Die Asiatiese vlakvark (Sus verrucosus) met sy kenmerkende groot vratte op die kop, kom in verskillende vorms voor in onder meer Sumatra, Java en die Filippyne.
Die babiroesa (Babyrousa babyrussa), van die Indonesiese eiland Celebes. Het baie lang slagtande wat deur die bolip groei en bo omkrul. Behalwe die gewone wildevark. is Afrika ook die tuiste van die reusevark (Hylochoerus meinertzhageni) wat tot 850 kg weeg, en eers in 1904 in die woude van die Kongobekken ontdek is. Die Afrikaanse vlakvark (Phacochoerus aethiopicus) is ʼn komieklike dier met sy breë kop vol uitsteeksels, groot slagtande en stert wat dikwels regop staan.
Die Afrikaanse bosvark (Potamochoerus porcus) het digte hare met kwaste aan die ore. In Amerika word varke verteenwoordig deur die nawelvark (subfamilie Dicotylinae) wat 'n groot ovaalvormige klier op die rug het. Die funksie van hierdie klier is onbekend. Die halsbandnawelvark (Tayassu tajacu) word in die suidelike deel van die VSA tot in Patagonië aangetref, terwyl die pekari tot Suid-Amerika beperk is.
Sowat 5 000 jaar gelede is varke al aangehou. Mak varke is almal uit die gewone wildevark geteel. Sowel die Grieke en Romeine as die Kelte en Germane het varke aangehou, terwyl die vark veral in China 'n vername bron van vleis was. Varke. honde en hoenders is ook op die eilande in die Stille Oseaan aangehou.
Varke en varkvleis was natuurlik nie oral ewe gewild nie – in Ou Egipte is varkvleis na die Derde Dinastie slegs deur sekere bevolkingsgroepe geëet, terwyl Midde-Oosterse volke die vark as onrein beskou het. Gedurende die Middeleeue was varke gewild in Europa en hulle is deur Columbus tydens sy tweede reis in 1493 na die Nuwe Wêreld gebring.
Sedert die koms van Jan van Riebeeck in 1652 is varke in Suid-Afrika aangehou en hulle is nou nog algemeen op baie Suid-Afrikaanse plase. Die moderne varkboerdery is egter 'n verskynsel van hierdie eeu. Daar bestaan 'n groot aanvraag na spek en ham in die land, hoewel skaap- en beesvleis gewilder as varkvleis is.
Rasse wat 'n belangrike rol gespeel het in die verbetering van die vleisrasvarke. Was onder meer die Berkshire, Yorkshire, en Skandinawiese rasse soos die Landras en die Grootwit (Large White). Die Berkshire is van die oudste suiwer rasse uit Engeland, terwyl die Yorkshire, wat vroeg uit die 19e eeu dateer, wêreldwyd aangehou word. Ook die Hampshire is afkomstig uit Engeland. Landrasvarke kom oorspronklik van Denemarke, Swede, Duitsland en Nederland.
Suid-Afrika het in 1953 Sweedse en Nederlandse Landrasvarke hierheen ingevoer en spoedig was hulle die gewildste varkrasse in Suid-Afrika vanweë hulle voortreflike eienskappe. Sedert 1959 is hierdie ras bekend as die Suid-Afrikaanse Landras. Die Duroc, die Poland China en die Spotted Poland China word in die VSA aangetref, terwyl die Lacombe weer 'n Kanadese ras is, ontwikkel uit kruisings tussen onder meer die Deense Landras en die Berkshire.
Die Pietrain is afkomstig uit België en word veral in kruistelings gebruik. Die Minnesota Nr. 1 is in 1952 uit die VSA na Suid-Afrika ingevoer en is 'n uitstekende vleis-en spekvleisras. Naas die Landras is die Grootwit seker een van die gewildste rasse in Suid-Afrika. Ander rasse wat in Suid-Afrika voorkom, is die Grootswart, die Tamworth, die Wessex Saddleback (saalrug) en die Essex Saddleback.
Varkboerdery het in die laaste 150 jaar baie verander en gespesialiseerd geword. Vroeër het varke buite rondgeloop en self kos gesoek. Langsamerhand is varke in skure aangehou en vetgemaak. Deense en Engelse hokke het ʼn misgang om die uitwerpsel op te vang en higiëniese toestande te verseker. Die moderne vorm van huisvesting is die sogenaamde roosterstal, waarvan die vloer uit betonbalke bestaan en die mis deur die splete in die vloer getrap word.
ʼn Groot nadeel van hierdie tipe stal is dat die diere beenbreuke opdoen en 'n vorm van kannibalisme onder hulle ontstaan sodra die stal te vol raak. Genoeg voer, die regte temperatuur, genoeg beweegruimte en vars lug is baie belangrik. Varke floreer op mielies, koring, sorghum en sojaboonmeel. In sommige lande word varke ook gevoer met afval soos sitruspulp en ander voedselbronne wat vir menslike gebruik ongeskik is. Verbeterings op die gebied van teling, siektebeheer en voeding (onder meer deur die insluiting van antibiotika en hoëproteïenbyvoedings) het bygedra tot verbeterde produksie. Wat varksiektes betref is bakterie en virussiektes die belangrikste.
Gastroënteritis is veral gevaarlik vir klein varkies, terwyl wurms en parasiete wel beheer kan word. Varke word dikwels op 'n nalatige wyse vervoer wat hartverlamming by hulle kan veroorsaak. Varke teel vinnig aan en groei ook vinnig. Gewoonlik word varke voor volwassenheid geslag; in die geval van vleisvarke gewoonlik op die ouderdom van 4 maande (± 50 kg), terwyl spekvleisvarke op 6 maande (± 90 kg) geslag word. Dragtigheid duur ongeveer 114 dae en 8 tot 12 varkies word gewoonlik gebore.
Wat varkboerdery betref, loop China los voor met ongeveer 230 miljoen varke, gevolg deur Brasilië, die USSR, die VSA en Duitsland. Die varkvleisbedryf is verder belangrik in lande soos Pole, die Skandinawiese lande, Argentinië en Suid-Afrika.
In Suid-Afrika is die Suid-Afrikaanse Varktelersvereniging en die Suid-Afrikaanse Stamboekvereniging onder meer verantwoordelik vir die organisasie en die bevordering van stoetvarkteling. Behalwe in die landboufakulteite aan sekere universiteite, word navorsing ook gedoen by Cedara, Elsenburg en Irene.
As gevolg van navorsing en kundigheid ten opsigte van teling, voeding, die beheer van siektes en huisvesting, het varkvleisproduksie in 'n gespesialiseerde bedryf ontwikkel en dit lewer 'n belangrike bydrae tot die toenemende vraag na rooivleis.
Varke vorm die genus Sus wat aan die familie Suidae van die soogdier-orde Cetartiodactyla (ewehoewiges) behoort. Dit het almal gesplete hoewe en is nouverwant aan die pekari. Varke kom oorspronklik uit Eurasië en word saamgegroepeer onder die genus Sus binne die Suidae familie. Varke is veral bekend om hul vraatsug en onsindelikheid. Minder bekend is egter dat hulle besonder intelligente diere is.
Die varkspesie (Sus scrofa) is ongeveer 5 000 tot 7 000 jaar gelede deur die mens makgemaak. Mak varke is veediere en 'n belangrike bron van voedsel in die wêreld. Varkvleis is tewens die mees verbruikte vleis ter wêreld, en verteenwoordig sowat 45% van die wêreldwye vleismark. Ander byprodukte wat uit varkweefsel verkry word sluit in leerprodukte, gom, porselein en 'n verskeidenheid dierevetprodukte. Varke se belang in biomediese navorsing en behandelings het ook onlangs toegeneem. Varke se lang en noue betrokkenheid by die mens het ook 'n diep spoor gelaat by menslike kultuur, veral in kunswerke en gesegdes.
Varke is omnivore met 44 tande, insluitende hul krom slagtande, wat by die beer opvallend is en voortdurend groei, maar nié by die sog nie. Die volwasse beer (manlik) is groter as die sog (vroulik). Hulle kort ledemate het vier tone elk en elke toon eindig in 'n hoef. Die kop het 'n driehoekige profiel wat eindig in die skyfagtige snoet, wat intern ondersteun word deur die rostrale been wat met die neuskraakbeen verbind is. Hierdie anatomiese konfigurasie stel die vark in staat om sy neus soos 'n skopgraaf aan te wend om wortels uit te vroetel. Varke kry oor die algemeen groot werpsels (gemiddeld 10 – 12), terwyl sommige spesies se werpsel uit slegs een kleintjie bestaan.
El gochu (ver: Suidae) ye un mamíferu artiodáctilu
El gochu domésticu tien el nome científicu de Sus scrofa, magar que dellos autores llámenlos Sus domesticus, siendo el Sus scrofa el xabalín. Domesticóse hai 5.000 o 7.000 años. Alcuéntrase en toa Europa, l'Oriente Mediu, Asia hasta Indonesia y Xapón. La diferencia ente'l gochu xabaz y domésticu ye pequeña y el gochu domésticu volvióse cimarrón en munches zones del mundu (como en Nueva Zelanda). La familia los Suidos tamién incluye alrodiu de 12 especies estremaes del gochu xabaz, clasificaos tamién dientro'l xéneru Sus.
Sus scrofa tien cuatro subespecies, caúna ocupando una área xeográfica estremada. Ta'l Sus scrofa scrofa (África occidental y Europa), Sus scrofa ussuricus (norte d'Asia y Xapón), Sus scrofa cristatus (Asia menor y la India) y el Sus scrofa vittatus (Indonesia).
Sinónimos de gochu:
Una llechugada de gochinos (o coínos) tien ente 10 y 12 animales. La carne de gochu utilízase pa facer xamón y tocín.
La pelleya emplégase pa facer cueru. Los sos pelos duros valen pa cepillos.
Los gochos, como los humanos, son omnívoros, siendo cenciellu de caltener.
Los gochos son los únicos mamíferos que nun tienen glándules sudoroses.
En delles estayes del sur del Domíniu Llingüísticu recibe'l nome de cochu.
El gochu (ver: Suidae) ye un mamíferu artiodáctilu
El gochu domésticu tien el nome científicu de Sus scrofa, magar que dellos autores llámenlos Sus domesticus, siendo el Sus scrofa el xabalín. Domesticóse hai 5.000 o 7.000 años. Alcuéntrase en toa Europa, l'Oriente Mediu, Asia hasta Indonesia y Xapón. La diferencia ente'l gochu xabaz y domésticu ye pequeña y el gochu domésticu volvióse cimarrón en munches zones del mundu (como en Nueva Zelanda). La familia los Suidos tamién incluye alrodiu de 12 especies estremaes del gochu xabaz, clasificaos tamién dientro'l xéneru Sus.
Sus scrofa tien cuatro subespecies, caúna ocupando una área xeográfica estremada. Ta'l Sus scrofa scrofa (África occidental y Europa), Sus scrofa ussuricus (norte d'Asia y Xapón), Sus scrofa cristatus (Asia menor y la India) y el Sus scrofa vittatus (Indonesia).
Sinónimos de gochu:
Gorrín gurrafu berrón xiblónUna llechugada de gochinos (o coínos) tien ente 10 y 12 animales. La carne de gochu utilízase pa facer xamón y tocín.
La pelleya emplégase pa facer cueru. Los sos pelos duros valen pa cepillos.
Los gochos, como los humanos, son omnívoros, siendo cenciellu de caltener.
Los gochos son los únicos mamíferos que nun tienen glándules sudoroses.
Ev donuzu (lat. Sus scrofa domestica) - donuzlar fəsiləsindən olan ev heyvanı.
Donuzkimilər fəsiləsindən olan ev donuzları orta böyüklükdə,çevik bir bədən quruluşuna sahib məməlilərdir. Bədənləri çox səyrək, fırça kimi sərt və qısa olan tüklərlə örtülüdür. Rəngləri qırmızımsı qəhvəyi ilə boz və ya qara olaraq dəyişir. Uzunluqları 50-190 sm (3-45 sm quyruq) və ağırlıqları 6-350 kq arası dəyişir.
Donuzlar hər ayaqlarından daimi 4 barmaqları vardır. 2-ci və 3-cü barmaqlar digərlərindən daha böyük olur və bütün ağırlığı daşıyırlar. Daha kiçik olan 1-ci və 4-cü barmaqlar yerə toxunmur.
Donuzlar təbii şəkildə Avrasiyanın cənubunu və bütün Afrikada yaşayırlar. Ən çox növləri Cənub-Şərqi Asiyada, İndoneziyavə Filippində görmək olar.
Donuzun əti dünyada ən çox istifadə edilən ət növlərindən biri. Donuz ətinin məişətdə istifadəsi eramızdan əvvəl 5.000-ci ilə gedib çıxır. Orta Şərq və Çində donuzların əhliləşdirməsindən sonra ətindən istifadəsi geniş yayılmışdır. Donuzun müxtəlif təbii şəraitlərə özünü uyğunlaşdırma bacarığı, demək olar ki, hər bir şeyi yeyə bilməsi və sürətli nəsil artırma bacarığı səbəbindən donuzların şəxsi təsərrüfatlarda istifadəsi geniş yayılmışdır.[1]
Ferma və xüsusi təsərrüfatlarda saxlanılan digər heyvanlardan fərqli olaraq donuzların qidalanması üçün xüsusi yeməklər tələb olunmur. Belə ki, insanlar üçün nəzərdə tutuluş qidaların qalıqları və köhnəlmiş ərzaq məhsulları ilə belə donuz fermalarında yüksək məhsuldarlığın əldə edilməsi mümkündür. Bu səbəbdən donuz əti Avropanın mərkəzi bölgələrində kasıb və orta təbəqədən olan insanların hər zaman əldə edə biləcəyi bir ət çeşididir.
Digər ət növlərindən fərqli olaraq, ucuz olması donuz ətinə bazarda hər zaman təlabatın olmasına səbəb olmuşdur. Şəriətdə donuz ətinin istifadəsi haram hesab olunur. İslam inancına görə donuz natəmiz heyvandır və onun ətindən müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edilməsidə bir müsəlman üçün bəyənilən əməl sayılmır. Donuz ətinin istifadəsi İslam dinin ilə yanaşı İudaizm dinində haram buyrulmuşdur.
Xristianlığın donuz ətindən istifadəyə yanaşması müxtəlifdir. Əhdi-Ətiq yazılarında donuz ətinin xristianlar üçün qadağan olunduğu göstərilsə də, Əhdi-Cədiddə həmin qadağa aradan qaldırılmışdır.
Vikianbarda Ev donuzu ilə əlaqəli mediafayllar var.
Ev donuzu (lat. Sus scrofa domestica) - donuzlar fəsiləsindən olan ev heyvanı.
Donuzkimilər fəsiləsindən olan ev donuzları orta böyüklükdə,çevik bir bədən quruluşuna sahib məməlilərdir. Bədənləri çox səyrək, fırça kimi sərt və qısa olan tüklərlə örtülüdür. Rəngləri qırmızımsı qəhvəyi ilə boz və ya qara olaraq dəyişir. Uzunluqları 50-190 sm (3-45 sm quyruq) və ağırlıqları 6-350 kq arası dəyişir.
Donuzlar hər ayaqlarından daimi 4 barmaqları vardır. 2-ci və 3-cü barmaqlar digərlərindən daha böyük olur və bütün ağırlığı daşıyırlar. Daha kiçik olan 1-ci və 4-cü barmaqlar yerə toxunmur.
Donuzlar təbii şəkildə Avrasiyanın cənubunu və bütün Afrikada yaşayırlar. Ən çox növləri Cənub-Şərqi Asiyada, İndoneziyavə Filippində görmək olar.
Donuzun əti dünyada ən çox istifadə edilən ət növlərindən biri. Donuz ətinin məişətdə istifadəsi eramızdan əvvəl 5.000-ci ilə gedib çıxır. Orta Şərq və Çində donuzların əhliləşdirməsindən sonra ətindən istifadəsi geniş yayılmışdır. Donuzun müxtəlif təbii şəraitlərə özünü uyğunlaşdırma bacarığı, demək olar ki, hər bir şeyi yeyə bilməsi və sürətli nəsil artırma bacarığı səbəbindən donuzların şəxsi təsərrüfatlarda istifadəsi geniş yayılmışdır.
Ferma və xüsusi təsərrüfatlarda saxlanılan digər heyvanlardan fərqli olaraq donuzların qidalanması üçün xüsusi yeməklər tələb olunmur. Belə ki, insanlar üçün nəzərdə tutuluş qidaların qalıqları və köhnəlmiş ərzaq məhsulları ilə belə donuz fermalarında yüksək məhsuldarlığın əldə edilməsi mümkündür. Bu səbəbdən donuz əti Avropanın mərkəzi bölgələrində kasıb və orta təbəqədən olan insanların hər zaman əldə edə biləcəyi bir ət çeşididir.
Digər ət növlərindən fərqli olaraq, ucuz olması donuz ətinə bazarda hər zaman təlabatın olmasına səbəb olmuşdur. Şəriətdə donuz ətinin istifadəsi haram hesab olunur. İslam inancına görə donuz natəmiz heyvandır və onun ətindən müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edilməsidə bir müsəlman üçün bəyənilən əməl sayılmır. Donuz ətinin istifadəsi İslam dinin ilə yanaşı İudaizm dinində haram buyrulmuşdur.
Xristianlığın donuz ətindən istifadəyə yanaşması müxtəlifdir. Əhdi-Ətiq yazılarında donuz ətinin xristianlar üçün qadağan olunduğu göstərilsə də, Əhdi-Cədiddə həmin qadağa aradan qaldırılmışdır.
Ar pemoc'h, pennmoc'h pe porc'hell, a zo ur bronneg doñvaet (Sus scrofa domesticus). Savet e vez perc'hell (anv lies), pe moc'h (anv-stroll), gant an dud evit kaout kig dreist-holl.
Gant ar c'hig-moc'h e vez graet kilhevardon. Implijet e vez ivez al lard d'ober bloneg, hag ar blev d'ober barroù-livañ, ar c'hroc'hen d'ober lêr.
Gwechall e c'hoarie ar vugale diwar ar maez gant ar c'hwezigell d'ober evel ur volotenn.
Arouez al loustoni eo ar moc'h hiriv an deiz. Bez int bet ivez arouez ar furnez gant ar Gelted kozh.
Ar pemoc'h, pennmoc'h pe porc'hell, a zo ur bronneg doñvaet (Sus scrofa domesticus). Savet e vez perc'hell (anv lies), pe moc'h (anv-stroll), gant an dud evit kaout kig dreist-holl.
Mae'r mochyn (Lluosog 'moch', gelwir mochyn fenywaidd yn hwch) yn famal sydd wedi ei ddofi ers rhyw 5,000 i 7,000 o flynyddoedd. Megir ef yn Ewrop, yn y Dwyrain Canol ac yn Asia er mwyn ei gig. Mae'n anifail deallus iawn. Mae'n perthyn i'r un teulu â'r baedd gwyllt sydd yn byw mewn cynefin coediog.
Yr enw Cymraeg am y fenyw sydd yn magu yw hwch ac enw'r gwryw mewn oed yw baedd a'r enw ar un bach yw porchell (lluosog perchyll).
"Gris" omdirigeres hertil. For andre betydninger af Gris, se Gris (flertydig).
"Svin" omdirigeres hertil. For andre betydninger, se Svin (underorden) 
Er der problemer med lyden? Se da eventuelt Hjælp:Ogg Vorbis eller "Media help" (engelsk)
Tamsvin eller grise er betegnelsen for den gruppe af svinefamilien, der opdrættes til slagtning. Det nedstammer fra vildsvinet. Biologisk er svin en gruppe af enkeltmavede og altædende, parrettåede hovdyr.
Svin anvendes til menneskeføde og opdrættes på svinefarme typisk som slagtesvin. Svin kan bruges til en række forskellige fødevarer, fx flæskesteg, koteletter, fars, bacon og blodet kan anvendes til blodpølse. Huden garves og anvendes som skind til især beklædning. Men huden udnyttes også som fødevare for mennesker i form af snacks (flæskesvær) og fyldstoffer i fødevareindustrien sammen med fedt- og benafpuds, ligesom dele af grisen anvendes til dyrefoder for hunde (fx tørrede svineører). En gris har op til 14 brystvorter [1] og kan derfor avle flere unger end de fleste andre pattedyr .
Legeme er formet som hos primitive løbere: en temmelig kort, noget sammentrykt krop, der bæres af ret korte, kraftige ben. På fast grund trædes der kun på 3. og 4. tås hove, medens bitæerne, 2. og 5. tå, der dog er vel udviklede, også støtter dyret på blød grund. Halen er kort og tynd og halsen kort. Det næsten kegleformede hoved ender fortil i en bevægelig tryne, der i spidsen danner en nøgen skive omkring næseborene; det føres af mægtige muskler og er vel egnet til at oprode jorden med. Indvendig støttes trynen af en særlig tryneknogle. Øjet er temmelig lille, øret stort og opretstående. Hårklædningen er mere eller mindre tæt og dækhårene er stive børster.
I tandsættet findes alle 3 Slags tænder: fortænder, hjørnetænder og kindtænder. De opadgående hjørnetænder er kraftige og kan, når dyret roder efter føde, hos de fleste former med lethed overrive selv kraftige rødder. De forreste kindtænder er skarpe, sammentrykte; de bageste knudret-knoldede. Tandsættet er et udpræget altædertandsæt.
Svin holder især til i noget fugtige egne, i nærheden af vand, og færdes i større eller mindre flokke.
Deres gang er hurtig, og deres løb er ofte en ejendommelig galop, hvor hvert sæt er ledsaget af en svag grynten. De svømmer fortræffeligt og kan endog svømme over betydelige havarme for at komme fra en ø til en anden. Ved farer søger de at undslippe, men lykkes det ikke, sætter de sig kraftigt til modværge og går endda over til angreb. Med deres kraftige hugtænder er de meget farlige modstandere.
Da de fleste arter i hvert kuld sætter et betydeligt antal unger i verden, er de meget almindelige i egne, der passer for dem.
Tamsvin eller grise er betegnelsen for den gruppe af svinefamilien, der opdrættes til slagtning. Det nedstammer fra vildsvinet. Biologisk er svin en gruppe af enkeltmavede og altædende, parrettåede hovdyr.
Das Hausschwein (lateinisch Sus scrofa domesticus) ist die domestizierte Form des Wildschweins und bildet mit ihm eine einzige Art. Es gehört damit zur Familie der Echten Schweine aus der Ordnung der Paarhufer. In einigen Teilen der Welt gibt es freilebende Schweinepopulationen, die aus verwilderten Hausschweinen hervorgingen. Schweine sind Allesfresser; sie fressen sowohl tierische als auch pflanzliche Nahrung.
Das Hausschwein ist eines der am frühesten domestizierten Haustiere in der menschlichen Zivilisationsgeschichte und wird seit vermutlich 9000 Jahren zur Fleischerzeugung gehalten. In Europa und Ostasien ist Schweinefleisch die am häufigsten gegessene Fleischsorte. Die Domestizierung erfolgte in unterschiedlichen Weltregionen unabhängig voneinander.
„Schwein“ als deutscher Name des Borstenviehs stammt von mittelhochdeutsch swîn und bezeichnete ursprünglich nur Jungtiere (Ferkel bzw. Frischlinge). Das weibliche Schwein heißt Sau (Plural in Allgemeinsprache Säue, fachsprachlich Sauen; niederdeutsch Bezeichnung: Mutte). Das neuhochdeutsche Wort stammt von althochdeutsch sû und ist verwandt mit gleichbedeutend lateinisch sus. Das männliche Schwein wird Eber genannt, Jungtiere nennt man Ferkel. Spanferkel sind Ferkel, die noch am Span, der Zitze saugen (spänen). Bis zum Gewicht von 25 kg sind es Ferkel, zwischen 25 und 50 kg Läufer. Zur Zucht ausgewählte Tiere im Alter vom 4. bis zum Ende des 6. Lebensmonat werden Jungschweine genannt. Kastrierte männliche Tiere werden Borg oder Altschneider genannt. Endstufeneber bezeichnet zur Züchtung verwendete männliche Schweine, wenn in einem Zuchtprogramm mehrere Zuchtstufen verwendet werden. Der Endstufeneber ist der Vater des angestrebten Endproduktes. Als Leersau wird eine Muttersau in der Zucht bezeichnet, an der keine Ferkel mehr saugen, die aber noch nicht wieder tragend ist, das heißt, neu besamt oder gedeckt wurde.
In Süd- und Mittelwestdeutschland ist Wutz ein geläufiges Synonym für Schwein.
Bei Schweinen beträgt die Trächtigkeitsdauer etwa 112 bis 114 Tage (drei Monate, drei Wochen, drei Tage), der anschließende Geburtsvorgang wird Ferkeln oder auch Abferkeln genannt.
Bei neugeborenen Ferkeln kann man bei ursprünglichen Rassen noch die Zeichnung erkennen, die bei Frischlingen so typisch ist. Wenn sie etwa sechs Monate alt sind bzw. etwa 100 kg Lebendgewicht haben, sind die Tiere schlachtreif. Schweine können etwa zehn Jahre alt werden.[1]
Schweine können nicht schwitzen. Viele Schweinerassen sind stressanfällig und können auch ähnliche Herz- und Kreislaufkrankheiten entwickeln wie der Mensch. Sie werden deshalb auch als Labor- und Versuchstiere gehalten. Physiologisch sind sich Schwein und Mensch sehr ähnlich. Das betrifft nicht nur die ähnlichen Krankheitsausprägungen, sondern z. B. auch die Struktur und Beschaffenheit von Fleisch und Fettgewebe. In der Gerichtsmedizin werden beispielsweise Stich- und Schussverletzungen an frisch geschlachteten Schweinen nachgestellt.
Heute gibt es eine Vielzahl von Schweinerassen. Sie entstanden alle erst in den letzten zwei Jahrhunderten. Bis dahin sorgte die Praxis der Eichelmast dafür, dass sich Hausschweine immer wieder mit Wildschweinen kreuzten.
In neuester Zeit wurden sehr kleine Schweinerassen, sogenannte Minischweine, auch als Haustiere ohne kommerzielle Endnutzung beliebt. Durch die Intensivierung der Landwirtschaft werden immer weniger Rassen dort genutzt. Die meisten Schweine in den Mastställen sind Gebrauchskreuzungen, die von großen Zuchtunternehmen als sogenannte Hybridschweine vermarktet werden.
Einige der bekannteren Rassen sind:
Molekularbiologische Untersuchungen an Haus- und Wildschweinen zeigten, dass sich während der Jungsteinzeit die Domestikation in vielen Gebieten der Erde unabhängig voneinander vollzog. Die Daten machen deutlich, dass frühe Farmer im Laufe der Zeit sich immer weiter nach Norden und Westen nach Europa ausbreiteten und dabei auch ihre bereits domestizierten Schweine aus dem Nahen Osten mitbrachten. Der Vergleich von Genomsequenzen aus archäologischen Schweinefunden mit dem Erbgut heutiger Haus- und Wildschweine erbrachte den Nachweis, dass der charakteristische genetische Fingerabdruck der Schweine aus dem Nahen Osten nach und nach verschwand und die in Europa eingeführten Hausschweine immer stärker mit europäischen Wildschweinpopulationen vermischt wurden, so dass genetische Linien aus dem Nahen Osten später nur noch einen Genanteil von rund vier Prozent oder weniger haben. Bei den heutigen Hausschweinen ist vom Genom der ersten domestizierten Schweine aus dem Nahen Osten kaum noch etwas zu finden.[2]
Erste archäologische Nachweise der Haustierwerdung (Domestizierung) gibt es aus der Zeit vor 9000 Jahren auf dem Gebiet der heutigen Osttürkei. Zu den ältesten Fundorten von Knochen halbdomestizierter Schweine gehören die neolithischen Siedlungen von Jericho (Palästina), Jarmo (Irak), Çatalhöyük und Hallan Çemi (Türkei) sowie Argissa-Margula (Griechenland).[3] Hallan Çemi ist dabei einer der ältesten auf eine Domestizierung von Schweinen hinweisenden Fundorte. Die Bewohner dieses jungsteinzeitlichen Dorfes aßen überwiegend junge männliche Schweine; im archäologischen Befund nehmen Funde von Schweineknochen sogar zu einem Zeitpunkt zu, als die Bewaldung dieser Region zurückging. Dies wird dahingehend interpretiert, dass Schweine sich dem Menschen weitgehend angeschlossen hatten und in der Nähe der Siedlung nach Nahrung suchten. Die in Hallan Çemi gegessenen Schweine wiesen allerdings noch keine Domestikationsmerkmale auf. Dies kann auf die kurze Zeit zurückzuführen sein, in der Hallan Çemi bewohnt war. Die Siedlung wurde nach rund 400 Jahren aufgegeben.[4]
Eine längere Siedlungsgeschichte als Hallan Çemi hat Çayönü. An diesem Siedlungsplatz lässt sich die Entwicklung von den ersten Rundbauten einer frühen Ackerbaugemeinschaft aus dem 10. Jahrtausend zu einer großen Siedlung mit differenzierter Bebauung im 9. und 8. bis zum Anfang des 7. Jahrtausends nachvollziehen. Ähnlich wie in Hallan Çemi aßen die Bewohner von Çayönü überwiegend jüngere Schweine, und über die Jahrhunderte lässt sich bei diesen Schweinen eine Veränderung der Knochenstruktur nachweisen: Die verzehrten Tiere haben kürzere Schnauzen, die Zähne stehen im Gebiss enger zueinander. Die archäologischen Funde weisen hier darauf hin, dass Schweine sich über eine Zeit von 2000 Jahren allmählich zum Hausschwein entwickelten.[5]
Bereits im Alten Ägypten und in Mesopotamien zeigt sich eine soziale Differenzierung bei dem Verzehr von Schweinefleisch. Darauf weisen beispielsweise Funde im altägyptischen Dorf Kom el-Hisn hin, das während des Baus der Chephren-Pyramide um 2550 v. Chr. zu Nahrungsmittellieferungen an diese rund 100 Kilometer weiter südliche liegende Baustelle verpflichtet war.[6] Die Einwohner von Kom el-Hisn zogen dafür Rinder auf, aßen selbst aber nur wenig Rindfleisch. Lediglich die Knochen von alten Mutterkühen und kranken Kälbern wurden in den archäologischen Fundstellen dieses Dorfes gefunden.[7] Fleisch, das von den Dorfbewohnern verzehrt wurde, stammte überwiegend von Schweinen. Das Verhältnis gefundener Rinderknochen zu gefundenen Schweineknochen beträgt 1:25, d. h. für jeden gefundenen Rinderknochen werden 25 Schweineknochen gefunden. Man ist heute der Überzeugung, dass in Kom El-Hisn Schweine in Herden gehalten wurden, die ihr Futter in den Marschen des Nildeltas und den Abfällen des Dorfes fanden.[8]
Dass das Dorf Rinder liefern musste, seine Schweine jedoch behalten durfte, liegt an der spezifischen Natur dieses Haustieres. Rinder waren ebenso wie Ziegen und Schafe in der Lage, in der ariden Region auf dem Weg nach Süden ausreichend Nahrung zu finden. Schweine dagegen hätten weder Futter noch den Schatten, auf den sie angewiesen waren, auf dieser Wegstrecke gefunden.[8] Ähnlich zeigen die überlieferten Dokumente der 3. Dynastie von Ur (2114 bis 2004 v. Chr.), dass die zentrale Verwaltung dieses mesopotamischen Reiches zehntausende von Schafen und Kühen von ihren Untertanen einforderte und an Tempel und das Heer weiter verteilte. Schweine dagegen finden keine Erwähnung.[9] Es ist jedoch gesichert, dass Schweine gehalten wurden: Sowohl in Ägypten als auch in Mesopotamien finden sich bis 2000 v. Chr. zahlreiche Belege für eine Schweinezucht, sofern die Dörfer in einer Region liegen, in der ausreichend Regen fiel, um eine Landbewirtschaftung ohne künstliche Bewässerung zu ermöglichen. Funde im Tell Halif, einer archäologischen Fundstelle, die heute im Süden Israels liegt, legen außerdem nahe, dass die Zahl der gehaltenen Schweine in Zeiten schwacher staatlicher Kontrolle anstieg.[10]
Insgesamt ging die Zahl der gehaltenen Schweine ab 2000 v. Chr. jedoch stark zurück: Zunehmende Desertifikation machte es immer schwieriger, Schweine in Herden zu halten. Schweine finden sich noch in ärmeren Gebieten der nun größeren Städte, wo sie sich von den Abfällen der Menschen ernährten; über die Zeit bildete sich ein Ernährungsmuster, bei dem sich der Verzehr von Schweinefleisch auf die untersten Bevölkerungsschichten begrenzte. Schweine galten im Nahen Osten zunehmend als unrein, was sich unter anderem auch darin manifestiert, dass in den Religionen des Nahen Ostens Schweine, anders als Schafe, Ziegen und Rinder, nicht als Tempelopfer in Frage kamen.[11] Die Speisegesetze, wie sie vermutlich im 8. Jahrhundert v. Chr. im 3. und 5. Buch Mose festgelegt wurden und so die Basis der Jüdischen Speisegesetze legten, haben darin ihren Ursprung. Diese Speisegesetze bestimmten wiederum die des Islam (siehe Nahrungstabu).[12]
Sowohl die griechische als auch die römische Kultur der Antike hatten eine Einstellung zum Hausschwein, die sich gänzlich von der des Nahen Ostens unterscheidet. Schweine waren in beiden Kulturen das häufigste Opfertier.[13] In Athen wurden von den Priestern vor jeder öffentlichen Zusammenkunft Frischlinge geopfert, und in Rom waren Schweineopfer bei Abschlüssen von Verträgen, Geburten und Hochzeiten üblich.[13] Zu den Attributen der griechischen Fruchtbarkeitsgöttin Demeter gehört neben Weizenähre, Mohn und Delfin auch das Schwein. Der griechische Held Odysseus ist stolzer Besitzer von Schweineherden und wird bei seiner Rückkehr nach jahrelanger Irrfahrt von dem ihm loyal ergeben gebliebenen Schweinehirten Eumaios empfangen.[14]
Die Bedeutung der Schweinehaltung lässt sich auch an den überkommenen Werken aus der römischen Zeit festmachen. Zu den römischen Agrarschriftstellern, die sich mit Fragen der Schweinehaltung auseinandersetzten, zählen insbesondere der spätrepublikanische Autor Varro sowie Lucius Iunius Moderatus Columella und Plinius der Ältere, die in der frühen Kaiserzeit schrieben. De re coquinaria, das älteste erhaltene Kochbuch aus der Zeit der römischen Antike, bestätigt diese Vorliebe: Gerichte, bei denen Schweinefleisch verwendet wird, sind die häufigsten genannten.[15]
Kaiser Augustus, der erste römische Kaiser, war auch der erste, der kostenlose Lebensmittel in Form von Getreide unter der römischen Bevölkerung verteilen ließ. Kaiser Aurelian erweiterte dies um 270 n. Chr. durch eine Verteilung von kostenlosem Schweinefleisch. Um 450 n. Chr. erhielten rund 140.000 Bürger Roms über die fünf Wintermonate monatlich jeweils fünf Pfund Schweinefleisch.[16] Die römischen Essgewohnheiten beeinflussten die der benachbarten Regionen: Während in Kampanien in republikanischer Zeit vor allem Rindfleisch verzehrt wurde, näherte sich der Schweinefleischkonsum in der Kaiserzeit dem in Rom an. In Hispanien verdoppelte sich nach der römischen Eroberung der Anteil der verzehrten Schweine. In Britannien, Griechenland, Ober- und Niedergermanien nahm die Schweinezucht dagegen keinen vergleichbaren Aufschwung. Nie (wieder) Fuß fassen konnte sie in Syrien und Ägypten. Diejenigen der dort stationierten Soldaten, die aus schweinefleischkonsumierenden Regionen kamen, passten sich in der Regel den örtlichen Vorlieben an.[17]
In der Zeit des Mittelalters, das über ein Jahrtausend von etwa 5. Jahrhundert bis zum Ende des 15. Jahrhunderts währte, hatte das Schwein in der Ernährung eine sehr unterschiedliche Bedeutung. Es war zeitweilig ein Fleisch, das nur von einer kleinen Oberschicht verzehrt wurde, während sich der Fleischkonsum der unteren Schichten auf Tiere wie Kühe beschränkte, die das Ende ihres produktiven Lebens erreicht hatten, und entwickelte sich dann zunehmend zu einem Nahrungsmittel der Unterschicht.
Hausschweine liefen oft frei in den Städten und Dörfern umher und suchten sich auf den Straßen aus dem Unrat ihr Fressen zusammen. Schlachtzeit für Schweine waren gewöhnlich die Monate November und Dezember, und das Fleisch wurde durch Pökeln, Dörren und Räuchern haltbar gemacht. Dieses Fleisch musste bis mindestens Ostern reichen; der Speck wurde noch im nächsten Sommer verwendet. Als Schrotschwein bezeichnete man das Schwein mit geringem Speckanteil.
Kühe, Schafe und Ziegen werden seit Jahrtausenden über lange Distanzen getrieben, weil sie einen natürlich entwickelten Herdentrieb haben, der dies ermöglicht. Sie benötigen außerdem nur Weide und Wasser, um während dieses Viehtriebs Nahrung zu finden. Der Trieb von Schweinen über lange Strecken ist anspruchsvoller, weil die Tiere Schatten benötigen und weniger einfach in Herden zusammengehalten werden können. Der Schweinetrieb ist entsprechend historisch seltener.[18]
In Mesopotamien und im Alten Ägypten war die Schwierigkeit, eine Herde von Schweinen über arides Land zu treiben, einer der Gründe, warum Schweine in der zentral gesteuerten Lebensmittelverteilung keine Rolle spielten. Es gibt trotzdem über die Jahrtausende Belege für Schweinetriebe über hunderte Kilometer. Im römischen Reich dagegen war man darauf angewiesen, dass Schweineherden über lange Distanzen getrieben wurden, um Rom mit Schweinefleisch zu versorgen. Die Schweine kamen aus den bewaldeten Regionen Kampaniens, Samniums und Lucianas.[15] Die Schweine verloren während des Triebes erheblich an Gewicht, so dass zusätzliche Mittel bereitgestellt werden mussten, um diesen Gewichtsverlust auszugleichen.
In der Neuzeit hatte der Schweinetrieb vor allem in den jungen Vereinigten Staaten eine große Bedeutung. Der Historiker Essig schätzt ihn als nicht weniger bedeutend ein als den Rindertrieb von Texas nach Kansas.[19] Bei diesem Viehtrieb wurden zwar jährlich bis zu 600.000 Rinder langsam nach Norden getrieben, das aber hatte eine Bedeutung nur über einen Zeitraum von 15 Jahren. Die Einführung des Stacheldrahts führte innerhalb sehr kurzer Zeit dazu, dass er nicht mehr wirtschaftlich möglich war.[20] Beim Schweinetrieb in den Vereinigten Staaten wurden dagegen in Hochzeiten mehrere hunderttausend Schweine nach Südosten getrieben, und einige der Routen bestanden über fast ein Jahrhundert.
Schweine gelten eher als dreckig. Untersuchungen zeigen jedoch, dass Schweine, die in ausreichend weitläufigen Ställen gehalten werden, generell eine Ecke als Kotecke nutzen. Ihr Suhlen in feuchtem Schlamm ist eine angeborene Verhaltensweise, die der Reinigung dient, bei hohen Temperaturen ihre Körpertemperatur senkt und sie vor Sonnenbrand schützt. Schweine haben keine Schweißdrüsen.[21]
Untersuchungen zu kognitiven Fähigkeiten von Schweinen an der Pennsylvania State University haben ergeben, dass Schweine mit einem Joystick im Maul an einem Monitor Erkennungsaufgaben sehr gut lösen können. Man geht davon aus, dass ihre kognitiven Fähigkeiten durchaus mit denen mancher Primaten vergleichbar sind.[21][22]
Es gibt wiederholt Berichte über Schweine, die vergleichsweise hohe Intelligenz zeigen.[23]
Sowohl im jüdischen als auch im islamischen Speisegesetz gilt Schweinefleisch als unrein und darf nicht verzehrt werden. Als Ursprung dieser Speisegesetze gilt die in Mesopotamien und im Alten Ägypten entstandene Einordnung des Schweines als unreines Tier, die etwa im 8. Jahrhundert im 3. und 5. Buch Mose kodifiziert wurde und darüber auch die Speisegesetze des Islams prägte. Die Theorie, dass die Trichinellose der ausschlaggebende Grund für das Verbot des Schweinefleischverzehrs war, gilt heute einhellig als überholt. Sie kam nach 1859 auf, als Wissenschaftler den Zusammenhang zwischen Trichinella spiralis und rohem oder nicht durchgekochtem Schweinefleisch bewiesen. Es ist nicht gesichert, dass dieser Parasit im antiken Palästina überhaupt existierte, und wegen der langen Dauer zwischen dem Verzehr von infiziertem Schweinefleisch und einer Erkrankung gilt es als weitgehend ausgeschlossen, dass dieser Schluss gezogen wurde und zu dem Verbot führte.[24]
Dagegen ist vorstellbar, dass das Schwein wegen seiner Eigenart als Allesfresser, was auch Kadaver frisst, verbunden mit den ortsüblichen Begräbnissitten (nur in Leichentüchern und ohne Sarg) als Leichenfresser in Verruf kam, so dass Menschen, die Schweinefleisch aßen, sich des indirekten Kannibalismus schuldig machen konnten. Weiterhin wird vermutet, dass das Schwein wegen der zunehmenden Entwaldung des Vorderen Orients immer mehr zum Nahrungskonkurrenten des Menschen wurde, da es nicht wie die Wiederkäuer von Gras leben kann und zudem viel mehr Wasser und Schatten benötigt als diese.
Die Speisegesetze haben zur Folge, dass für etwa ein Viertel der Weltbevölkerung der Verzehr von Schweinefleisch zumindest religiös untersagt ist.[12] In vielen islamischen Staaten ist der Import oder Konsum auch rechtlich verboten bzw. stark eingeschränkt. Für das Judentum entwickelten sich die Speisegesetze zu einem identitätsstiftenden Merkmal. Das Judentum hatte seit 70 n. Chr. kein religiöses Zentrum und keinen eigenen Staat mehr. Die Rabbinen schufen allein mit der Halacha, dem Religionsgesetz, die Voraussetzung dafür, dass sich Juden, egal in welchem Land sie lebten, egal welche Sprache ihre Muttersprache war, als ein zusammengehöriges „Volk“ verstehen konnten.
Das jüdische Schweinefleisch-Verbot ist im Alten Testament der Bibel enthalten. Die meisten christlichen Kirchen betrachten es jedoch wegen Röm 14,3ff nicht als verbindlich. Paulus schreibt dort: „Wer Fleisch isst, tut es zur Ehre des Herrn; denn er dankt Gott dabei. Wer kein Fleisch isst, unterlässt es zur Ehre des Herrn, und auch er dankt Gott. [...] Auf Jesus, unseren Herrn, gründet sich meine feste Überzeugung, dass an sich nichts unrein ist; unrein ist es nur für den, der es als unrein betrachtet.“ Zu den Ausnahmen zählt unter anderem die äthiopisch-orthodoxe Kirche. Für Hindus gilt es mit Ausnahme der unteren Kasten.
Bereits für die germanischen Völker war insbesondere der Eber ein heiliges Tier. Der Wagen des Gottes Freyr wird vom Eber Gullinborsti gezogen. Das Schwein ist ein Zeichen für Wohlstand und Reichtum, da es als Symbol der Fruchtbarkeit und Stärke gilt. Als Glücksbringer hat es sich in Deutschland bis heute gehalten. „Schwein haben“ ist eine Redensart und bedeutet „Glück haben“.
In der chinesischen Astrologie ist das Schwein ein Erdzweigsymbol. Ihm zu Ehren wurde unter anderem das Saha Chat-Denkmal in Bangkok, Thailand, errichtet.
Das Hausschwein (lateinisch Sus scrofa domesticus) ist die domestizierte Form des Wildschweins und bildet mit ihm eine einzige Art. Es gehört damit zur Familie der Echten Schweine aus der Ordnung der Paarhufer. In einigen Teilen der Welt gibt es freilebende Schweinepopulationen, die aus verwilderten Hausschweinen hervorgingen. Schweine sind Allesfresser; sie fressen sowohl tierische als auch pflanzliche Nahrung.
Das Hausschwein ist eines der am frühesten domestizierten Haustiere in der menschlichen Zivilisationsgeschichte und wird seit vermutlich 9000 Jahren zur Fleischerzeugung gehalten. In Europa und Ostasien ist Schweinefleisch die am häufigsten gegessene Fleischsorte. Die Domestizierung erfolgte in unterschiedlichen Weltregionen unabhängig voneinander.
→ Hauptartikel: Schweineproduktion Lautäußerung eines HausschweinsLokacin da aka yi amfani da shi azaman dabbobi, aladu na gida suna noma sosai don amfani da naman su. Ana amfani da ƙasusuwan dabbobi, boye, da bristles a cikin kayan kasuwanci. Aladu na gida, musamman mabauran daji, wasu lokuta ana sa su azaman dabbobi.
De baarch (Latynske namme: Sus scrofa domesticus) is de domestisearre foarm fan it everswyn (al wurdt er inkeld ek wol beskôge as in aparte bistesoart: Sus domestica). It is in lid fan it skift fan 'e evenhoevigen en de famylje fan 'e bargen, dat fiif- oant seistûzen jier lyn foar it earst troch de minske as húsdier holden waard foar it fleis, al giet it tsjintwurdich ek wol troch foar selskipsdier. Yn Nederlân wurde hjoed de dei goed 20 miljoen bargen holden. Op 'e manear sa't dat tsjintwurdich om en ta giet, binne se tige fetber foar sykten as de bargepest. Yn 'e lear fan it joadendom en de islaam wurdt de baarch oantsjut as in ûnrein bist, en oanhingers fan dy godstsjinsten is it ferbean en yt bargefleis.
De baarch is een yntelligint, nijsgjirrich, sosjaal en, nettsjinsteande syn reputaasje, relatyf skjin bist, dat goed te belearen is. Troch fokkerij besteane der hjoed de dei witwat ûnderskate bargerassen. As selskipsdier is fral it hingbúkswyn populêr. Yn grutte parten fan 'e wrâld besteane populaasjes fan ferwyldere bargen, wêrfan't de foarâlden faak útset binne troch westerske seelju om op fêste punten op harren reizen oan farsk fleis komme te kinnen. Gauris rjochtsje sokke ferwyldere bargen grutte ekologyske skea oan yn dy gebieten, bgl. om't se der gjin natuerlike fijannen hawwe en/of om't it plantelibben net tsjin harren opwoeksen is. Kontreien dêr't ferwyldere bargen foarkomme, binne û.o. Austraalje, Nij-Seelân en in grut tal eilannen yn 'e Stille Súdsee.
Yn it Frysk wurdt in mantsjebaarch in bear of bargebear neamd en in wyfke in sûch (Klaaifrysk) of mot (Wâldfrysk). As in sûch tyldriftich wurdt, is er rûzich, wylst in bear dan bearich wurdt. Dêr komt gauris biggerij fan en dan moat de boer te biggefangen of te biggeljen. In bargejong is in bigge en in smeet biggen wurdt in team neamd; in kastrearre mantsjebigge is bargebigge en in noch by de mem sûgjend jong is in tatebigge. In baarch fan minder as in jier âld dy't gjin bigge mear is, hjit in spjalling of spalling, wylst in bigge dy't bedoeld is foar de slacht in potfûgel neamd wurdt. Slachtsje waard foarhinne yn 'e hjerst dien; in baarch dy't dêroan ûntkaam, hiet in winterbaarch. Wat uterlik oanbelanget, hjit in baarch mei delhingjende earen in lodear of flodear, en in baarch mei rjochtopsteande earen in staach of steilear.
De baarch (Latynske namme: Sus scrofa domesticus) is de domestisearre foarm fan it everswyn (al wurdt er inkeld ek wol beskôge as in aparte bistesoart: Sus domestica). It is in lid fan it skift fan 'e evenhoevigen en de famylje fan 'e bargen, dat fiif- oant seistûzen jier lyn foar it earst troch de minske as húsdier holden waard foar it fleis, al giet it tsjintwurdich ek wol troch foar selskipsdier. Yn Nederlân wurde hjoed de dei goed 20 miljoen bargen holden. Op 'e manear sa't dat tsjintwurdich om en ta giet, binne se tige fetber foar sykten as de bargepest. Yn 'e lear fan it joadendom en de islaam wurdt de baarch oantsjut as in ûnrein bist, en oanhingers fan dy godstsjinsten is it ferbean en yt bargefleis.
Babi utawa Cèlèng iku sajinis kéwan ungulata kang moncongé dawa lan irungé lèpèr lan wujud kéwan kang asal asliné saka Eurasia. Sok uga diarani khinzir[1] (tetembungan Arab). Babi iku kéwan omnivora, kang tegesé mangan daging lan uga tetuwuhan. Babi uga salah siji mamalia kang paling pinter, lan dilapuraké luwih pinter lan gampang diupakara tinimbang asu lan kucing.
Cithakan:Artikel Ing al-Quran, minangka kéwan, babi hukumé najis yèn didumuk lan karam dipangan déning umat Islam. Babi uga diharamaké dikonsumsi ing agama Yahudi lan Gréja Masehi Advent Dina Kapitu ing kalangan Kristen.
Nanging babi akèh dikonsumsi wong Éropah lan wong Tionghoa. Sapérangan bebrayan ing Indonésia saliyané suku Tionghoa-Indonésia uga seneng ngonsumsi babi ya iku suku Bali, Batak lan Manado.
Sapérangan conto panganan kang ngandhut babi:
Bakutèh
Babi guling
Casiu (babi panggang abang)
Ham babi
Iga babi kanthi jangan
Deng babi (pigs, hogs o swine king Ingles), ungulates la a pepatunud da bang maging pikuanan pamangan, balat (leather), ampong makaawig a produktu manibat kanitang minunang panaun. Ngening panaun tamu, magagamit la mu naman king pamanialiksika biomedical ampong king medisina o pamanulu, lalu na deng karelang mata ampong pusu, a maragul pamilupa karetang kareng tau. Uli ning maluat dang ugnayan kareng tau, maralas lang mababanggit o milalarawan kareng alkus nang pangkultura ning tau, manibat kareng larawan a pinintura angga kareng biru.
Tubu la reng babi king Eurasia, a mititinduk o magu-grupu king lalam ning genus Sus, a kayabe king familiang Suidae. Lipat ning kasebian la king karelang katakawan deng babi, ampo king karinatan, atin lang e makaing pikabaluan a kalidad, ing karelang kabiasnan. Deng peccary ing pekamalapit dang kamaganak a mabie deng kayanib king familiang babi.
Template:Unreferencedsection Ing babi atin yang pambuk, mangalating mata, ampong malating iki, a maliaring kulut, makapalipit (kinked) o matulid. Makapal ya katawan, mangakuyad a bitis, ampong magaspang a buak. Atin yang apat a taliri ing balang bitis, at deng aduang mangaragul a taliri king libutad deng gagamitan king pamaglakad.
Omnivore la reng babi. Ing buri nang sabian niti, mamangan lang tanaman ampong animal. Mamulut-mulut la reti, at apagumasdan dong mangan agiang nanung uri ning pamangan, kayabe no reng meteng insektu, ulad, balat dutung (tree bark), maaagnas a meteng animal, basura, at pati deng aliwang babi. King ilang (in the wild), ing keraklan dang kakanan, bulung, dikut, yamut, bunga ampong sampaga. Neng kai, kakanan do reng babing makakulung deng sarili dang ának, neng masiadu lang magkasákit a kabilian (severely stressed).
Keraklan, maki maragul yang buntuk ing karaniwa a babu ampong makabang pambuk, a pasikanan ning metung a espesial a butul a ausan dang prenasal bone, ampong mabilug (disk) a cartilage king sepu. Metung yang sensitibung sense organ ing pambuk. Gagamitan ne ning babi iti bang mangulkul ampong manintun pamangan king gabun.
Maki 44 lang ipan deng babi. Ala lang patugut daragul deng patsit (canine teeth), a ausan dang pangil o tusk, at tataram la reti kapamilatan ning pamangasgas kapamilatan ning pamangasgas ning metung a metung (itang king babo ketang king lalam).
Maliari dong banten deng pastul deng babing bubulus da bang manintun pamangan. Uli ning kabiasnan da king pamamulut ampong pamamau, gagamitan do king pamanintun truffles kareng dakal a bangsa king Europa. Sesesen da la reng ortelanu deng matunud a babi para king karelang karni at para king karelang balat. Magagamit murin para kareng iskoba o brush karelang magaspang a bulbul. Ating uri ning babi, alimbawa deng Asian pot-bellied pig, a sesesen da king bale.
Manganak la king mabilug a banua deng babi kareng mangapaling lugal, dapot dakal lang dili deng mibabait neng kauran. Maliari yang muktut karas nang walu anggang labing walung (8-18) bulan ing gaindung babi. Dumalan la king estrus balang aduang pulu't metung a aldo nung e ya mebuktut. Den namang lalaki o baraku, maliari nong makapagpalipi karas dang walu anggang apulung (8-10) bulan.[2] Karaniwan, anam la anggang labing adua deng bigak balang manganak ya ing gaindu. Kaibat dang miawat deng bigak, maliari lang miabe deng adua o maigit pang pamilia bayu ing tutuking panaun ning pamagpalipi.
Uling ala lang sweat glands a "gagana" deng babi ]],[3] magparimla la reti kapamilatan ning danum a burak neng mapali ing panaun. Magsilbi ya muring proteksiun ing burak kareng lango o parasitiku.
Kanita pang minunang panuan, apatunud da no reng babi king Matuang Yatu, at pikabaluan la king karelang e karaniwan a kabiasnan. Mayayakit la reng mangatunud a babi king leparan ning Europa, ing Kalibudtang Aslagan (Middle East), at angga king Asia angga king Indonesia ampong Hapon. I De Soto ampo reng aliwang talapaglakbeng ibat Espania ing migdasla kareti king Pangulung America. Paulagan dong mayap deng babi king China ampo kareng mapilang isla king kadayatmalatan, nung nu maliari lang ibulus na kabud uling agawa ra ing lub da, dapot atin yang e masanting a epektu ing dapat a iti.
Keraklan, maki lagiu yang sientipikung Sus scrofa ing babing matunud, dapot ausan deng S. domesticus, at gagamitan de mu ing S. scrofa king babing dikut o wild boar. Pepatunud de iti manga limang libu (5,000) anggang pitung libung (7,000) banua na ing milabas. Magaspang la at mala-eskoba deng karelang bulbul. Miki panga komanggi (brownish) la kule bulbul kabait da, at mamalis iti king abu kabang tutua la. Magi lang kapansin-pansin a pangil a babaluktut palual ampong patas deng karelang patsit {canine) king babo. Nung pakiyanti la kareng aliwang artiodactyl, makabe ya ing karelang buntuk, matilus ya iti, at ala yang warts. Maki kaba yang 900-1,800 mm ing karelang katawan, at maki bayat lang 50-350 kg.
Deng babi (pigs, hogs o swine king Ingles), ungulates la a pepatunud da bang maging pikuanan pamangan, balat (leather), ampong makaawig a produktu manibat kanitang minunang panaun. Ngening panaun tamu, magagamit la mu naman king pamanialiksika biomedical ampong king medisina o pamanulu, lalu na deng karelang mata ampong pusu, a maragul pamilupa karetang kareng tau. Uli ning maluat dang ugnayan kareng tau, maralas lang mababanggit o milalarawan kareng alkus nang pangkultura ning tau, manibat kareng larawan a pinintura angga kareng biru.
Tubu la reng babi king Eurasia, a mititinduk o magu-grupu king lalam ning genus Sus, a kayabe king familiang Suidae. Lipat ning kasebian la king karelang katakawan deng babi, ampo king karinatan, atin lang e makaing pikabaluan a kalidad, ing karelang kabiasnan. Deng peccary ing pekamalapit dang kamaganak a mabie deng kayanib king familiang babi.
Babi utawa Cèlèng iku sajinis kéwan ungulata kang moncongé dawa lan irungé lèpèr lan wujud kéwan kang asal asliné saka Eurasia. Sok uga diarani khinzir (tetembungan Arab). Babi iku kéwan omnivora, kang tegesé mangan daging lan uga tetuwuhan. Babi uga salah siji mamalia kang paling pinter, lan dilapuraké luwih pinter lan gampang diupakara tinimbang asu lan kucing.
Ang baboy (Ingles: pig, lamang nga Sus domesticus), nga sagad gitawag nga baboy, baboy, o baboy nga dili kinahanglan nga mailhan kini gikan sa ubang mga baboy, usa ka dako nga binuhi nga ungulate. Giisip kini sa lainlaing paagi nga usa ka subspecies sa ihalas nga baboy o usa ka lahi nga mga matang. Ang baboy adunay gitas-on nga 0.9 ngadto sa 1.8 m (35 ngadto sa 71 sa), ug ang hamtong mahimong timbang sa tali sa 50 ug 350 kg (110 ug 770 lb). Kon itandi sa ubang artiodactyls, ang ulo niini dunay taas, taas nga tudlo, ug walay mga warts. Ang gagmay nga mga ungulates sa kasagaran mga herbivorous, apan ang domestikong baboy usa ka omnivore, sama sa ihalas nga paryente niini.
Kon gigamit ingon nga kahayupan, ang mga baboy nga binuhi ang pangunang gigamit alang sa pagkonsumo sa ilang unod, gitawag nga baboy. Ang mga bukog, panit, ug mga briste sa hayop gigamit usab sa mga produkto sa komersyo. Ang mga baboy nga domestiko, ilabi na ang gagmay nga mga liwat, giisip nga mga binuhi.
Ang mga baboy ay mga ungulado (hayop na may kuko o hoof) na nasa Klaseng Mamalya. Likas sa Eurasia, sama-sama silang nakapangkat sa genus Sus ang pamilyang Suidae. Maliban sa reputasyon nila sa pagiging matakaw at marumi, isang hindi gaanong kilalang katangian ng baboy ang katalinuhan. Ayon sa mga experto, sila ay mas magaling pa sa mga aso pagdating sa katalinuhan. Ninuno ng mga domestikadong baboy ang mga baboy-ramo.[2]
Ang biik, kulig, buwik o bulaw ay isang uri ng bata o sanggol at sumususo pang anak ng inahing baboy. Bagaman tumutukoy ang bulaw sa paglalarawan ng mamula-mula o mala-gintong kulay na biik (at ginagamit din para sa tandang na manok).[3]
Tinatawag na barakong baboy ang isang lalaking baboy na nasa hustong gulang na. Samantalang inahing baboy naman ang babaeng nasa tamang edad na.[3]
Ang mga baboy ay ang pangunahing karne na kinakain nang mga tao. Dahil dito, maraming babuyan ang itinatag.
Ang isang baboy ay karaniwang malaki ang ulo, na may mahabang nguso na pinatatag ng isang espesyal na buto malapit sa ilong (prenasal bone) at may isang disko na kartilago sa dulo nito. Ang nguso ay ginagamit para hukayin ang lupa para mag-hanap ng pagkain at ito ay isang matalas na bahaging pang-amoy. Ang bilang ng ngipin nito at apatnaput-apat. Ang mga ngipin sa likod ay pan-durog ng pag-kain. Sa lalaki ang ngiping-harapan ay maaring maging pangil, na patuloy na lumalago at tumulis sa pamamagitan ng patuloy na pag-giling sa isa't isa.
May apat na paa na may kuko, at ang dalawang daliri sa harapan nito ay mas-mahaba at ang mga daliri na ito ang laging nakadikit sa lupa.
Hindi gaanong mabalahibo ang karamihan sa mga baboy, ngunit may mga uri ng baboy gaya ng Mangalitsa na balbunin din. Dahil hindi gaanong mabalahibo ang baboy, di gaanong makapag-pawis ang mga baboy dahil wala silang glandula ng pawis na naglalabas ng init. Kung mainit ang panahon, naglulublob sa putik o tubig ang mga baboy.
Ang ebidensiyang arkeolohikal ay nagmumungkahing ang mga baboy ay dinomestika mula sa baboy ramo noong mga 13,000–12,700 BCE sa Malapit na Silangan sa Tigris Basin[4].[5] [6] May isa ring hiwalay na domestikasyon ng mga baboy sa Tsina noon mga 8000 taong nakakaraan.[7][8]
Ang ebidensiya ng DNA mula sa mga fossil ng mga ngipin at mga panga ng mga neolotikong baboy ay nagpapakitang ang mga unang domestikadong baboy sa Europa ay dinala mula sa Malapit na Silangan. Ito ang nagtulak sa domestikasyon ng lokal na mga baboy ramo na nagresulta sa ikatlong pangyayaring domestikasyon na ang mga gene ng mga baboy ng Malapit na Silangan ay nawala sa mga baboy na Europeo. [9][10] Ang mga historikal record ay nagpapakitang ang mga Asyanong baboy ay ipinakilala sa Europa noong ika-18 hanggang ika-19 siglo. Ang mga baboy ay dinala sa timog silangang Hilagang Amerika mula sa Europa nina de Soto at ibang mga eksplorador na Espanyol.
Ang lathalaing ito na tungkol sa Mamalya ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Ang mga baboy ay mga ungulado (hayop na may kuko o hoof) na nasa Klaseng Mamalya. Likas sa Eurasia, sama-sama silang nakapangkat sa genus Sus ang pamilyang Suidae. Maliban sa reputasyon nila sa pagiging matakaw at marumi, isang hindi gaanong kilalang katangian ng baboy ang katalinuhan. Ayon sa mga experto, sila ay mas magaling pa sa mga aso pagdating sa katalinuhan. Ninuno ng mga domestikadong baboy ang mga baboy-ramo.
Ang biik, kulig, buwik o bulaw ay isang uri ng bata o sanggol at sumususo pang anak ng inahing baboy. Bagaman tumutukoy ang bulaw sa paglalarawan ng mamula-mula o mala-gintong kulay na biik (at ginagamit din para sa tandang na manok).
Tinatawag na barakong baboy ang isang lalaking baboy na nasa hustong gulang na. Samantalang inahing baboy naman ang babaeng nasa tamang edad na.
Ang mga baboy ay ang pangunahing karne na kinakain nang mga tao. Dahil dito, maraming babuyan ang itinatag.
Bagong (Basa Indonésia:Babi) nyaéta sabangsa sato ungulata anu miboga moncong panjang sarta irung leper.[1] Mangrupa sato anu aslina ti Eurasia.[1] Sakapeung ogé dirujuk minangka khinzir (basa Arab).[1] Bagong nyaéta omnivora, anu hartosna maranéhanana ngonsumsi boh daging boh tutuwuhan.[1] Sajaba ti éta, bagong nyaéta salah sahiji mamalia anu pangcalakanna, sarta dilaporkeun leuwih singer sarta gampang dipulasara dibandingkeun jeung anjing sarta ucing.[1]
Bagong katelah sato anu pohara kotor alatan biasana ngadahar sagala anu dibikeun pikeun manéhna ti mimitian bangké, kokotorna sorangan nepi ka kokotor manusa.[2] Sacara psikis babi mibanda tabéat anu kedul, henteu mikaresep panonpoé, pohara resep dahar sarta saré, mibanda sipat tamak, sarta teu miboga daya juang, komo pikeun ngabéla diri sorangan.[2]
Bagong dianggap sato anu henteu layak pikeun dikonsumsi. Éstuning, Islam kitu muliana geus ngaharamkeun sato ieu. Alatan sacara fisik bagong loba nunda bibit panyakit. Di antara parasit-parasit éta téh nyaéta:[2]
Aya 6 fakta ilmiah ngeunaan bagong anu penting pikeun dipikanyaho[3]
Bagong (Basa Indonésia:Babi) nyaéta sabangsa sato ungulata anu miboga moncong panjang sarta irung leper. Mangrupa sato anu aslina ti Eurasia. Sakapeung ogé dirujuk minangka khinzir (basa Arab). Bagong nyaéta omnivora, anu hartosna maranéhanana ngonsumsi boh daging boh tutuwuhan. Sajaba ti éta, bagong nyaéta salah sahiji mamalia anu pangcalakanna, sarta dilaporkeun leuwih singer sarta gampang dipulasara dibandingkeun jeung anjing sarta ucing.
Bagong katelah sato anu pohara kotor alatan biasana ngadahar sagala anu dibikeun pikeun manéhna ti mimitian bangké, kokotorna sorangan nepi ka kokotor manusa. Sacara psikis babi mibanda tabéat anu kedul, henteu mikaresep panonpoé, pohara resep dahar sarta saré, mibanda sipat tamak, sarta teu miboga daya juang, komo pikeun ngabéla diri sorangan.
Bagong dianggap sato anu henteu layak pikeun dikonsumsi. Éstuning, Islam kitu muliana geus ngaharamkeun sato ieu. Alatan sacara fisik bagong loba nunda bibit panyakit. Di antara parasit-parasit éta téh nyaéta:
Cacing Taenia Sollum Cacing Trichinia Spiralis Cacing Schistosoma Japonicus Fasciolepsis Buski Cacing Ascaris Cacing Anklestoma Calornorchis Sinensis Cacing Paragonimus Swine ErysipelasAya 6 fakta ilmiah ngeunaan bagong anu penting pikeun dipikanyaho
Bagong henteu bisa dipeuncit dina lebah beuheung. Alatan maranéhanana henteu mibanda beuheung. Luyu kalayan anatomi alamiahna. Konsumén daging bagong mindeng ngeluh ambeu hangseur dina daging bagong. Nurutkeun panalungtikan ilmiah, hal disebabkan alatan praeputium bagong mindeng bocor, ku kituna urine bagong rembes kana daging. Bagong nyaéta sato anu panglobana nalika dahar dibandingkeun sato séjénna. Manéhna ngadahar kabéh kadaharan anu aya di hareupeunana. Lamun beuteungna geus pinuh atawa kadaharanana geus béak, manéhna baris ngautahkeun eusi beuteungna sarta ngadaharna deui, pikeun nyugemakeun kasarakahanana. Manéhna moal ngandeg dahar, komo ngadahar utahna. Manéhna ngadahar kabéh anu bisa didahar di hareupeunana sanajan éta téh kokotorna sorangan. Manéhna ngadahar runtah buruk sarta kokotor sato. Bagong nyaéta sato mamalia hiji-hijina anu ngadahar taneuh, ngadaharna dina jumlah badag sarta dina waktu lila lamun dipikahayang. Panyakit-panyakit cacing pita mangrupa panyakit anu pohara picilakaeun anu bisa lumangsung alatan mengonsumsi daging bagong. Cacing ngembang di bagian peujit 12 ramo di awak manusa, sarta sawatara bulan cacing éta baris jadi déwasa. Jumlah cacing pita bisa ngahontal kira-kira ”1000 kalayan panjang antara 4 - 10 méter”, sarta terus hirup di awak manusa sarta ngaluarkeun endogna ngaliwatan BAB. Daging bagong anu bisa nyebabkeun panyakit kanker bool jeung kolon. Perséntase penderita panyakit ieu di nagara-nagara anu pendudukna ngadahar bagong, ngaronjat sacara drastis, utamana di nagara-nagara Éropa, Amérika, sarta di nagara-nagara Asia (kawas Cina sarta India). Samentara di nagara-nagara Islam, perséntasena leutik, kira-kira 1/1000.Berazê kedî (Sus scrofa domestica), binecureyekî berazên kovî ne. Mirovan bi hezaran sal berê beraz kedî kirine. Ji beraza mê re madek, ji ya nêr re yekane û ji çêlikên wan re jî dibêjin kudik.
Berazê kedî (Sus scrofa domestica), binecureyekî berazên kovî ne. Mirovan bi hezaran sal berê beraz kedî kirine. Ji beraza mê re madek, ji ya nêr re yekane û ji çêlikên wan re jî dibêjin kudik.
Choʻchqa, xonaki choʻchqa — haqiqiy choʻchqasimonlar turkumi (Sus)ra mansub juft tuyoqli hayvon. Xonaki Ch.lar Yevropa, Oʻrta dengiz va Osiyo toʻngʻizlarinint kenja turi (Sus scrofa)fl aH kelib chiqqan. Yevropa va Osiyo guruhlariga boʻlinadi. Miloddan avvalgi 5—4-asrlarda xonakilashtirilgan. Ozuqa sharoiti, parvarish hamda uzoq va maqsadli seleksiya natijasida jahonda 100 dan ortiq Ch. zotlari chiqarilgan. Eng koʻp boqiladigan zotlar — yirik oq, landras, yirik qora, dyurok, Shim. Kavkaz, Ukraina dasht oq choʻchqasi va boshqa Ch.ning tana tuzilishi qoʻpol, tumshugʻi uzun, uchida harakatlanuvchi xartumi bor. Oyoqlari toʻrt barmoqli, yelini ikki tizimda joylashgan, 14 soʻrgʻichli; tanasi siyrak dagʻal qil bilan qoplangan. Erkagining vazni 250–300 kg , urgʻochisi 200–220 kg ga boradi. Ch. chorva hayvonlari ichida eng tez yetiluvchi va sermahsul hisoblanadi, 4— 5 oyligida jinsiy yetiladi, 9—10 oyligida qochiriladi. Boʻgʻozlik davri 102—128 kun, yiliga 2 marta bolalaydi va har bolalashida 10 va undan ortiq bola beradi. Ch. bolasining tirik vazni tugʻilganida 1,2 –2 kg , ikki oyligida 16–20 kg , 6—7 oyligida 90–110 kg , 12 oyligida 200 kg tosh bosadi. Bir ona Ch.dan bir yilda 20— 22 bola olish va uni boqish mumkin. Boqilgan Ch.ning soʻyim goʻsht chi bola olish va uni boqish mumkin. Boqilgan Ch.ning soʻyim goʻsht chiqimi 70—85% ni tashkil etadi. Choʻchqa da ona choʻchqalar 5—6 yil, erkak choʻchqalar 7 yil foydalaniladi. Ch.lar tabiiy va sunʼiy usulda qochiriladi. Bir erkak Ch. urugʻi bilan 100 dan koʻproq ona choʻchqalarni sunʼiy urugʻlantirish mumkin. Ch.larni goʻsht uchun (bekon), goʻshtyogʻ uchun va yogʻ uchun boqish usullari mavjud. Ch. goʻshti va yogʻidan turli oziq-ovqat mahsulotlari (bekon, vetchina, kolbasa, dudlangan goʻsht, rulet, koreyka, shpik va boshqalar) tayyorlanadi. Ishlab chikarishda Ch. terisidan oyoq kiyimi, egarjabduklar va boshqa narsalar tayyorlashda foydalaniladi. Dunyoning hamma mamlakatlarida, yirik fermalar va xonadon xoʻjaliklarida boqiladi (qarang Choʻchqachilik).
Derri është kafshë shtëpiake me trup e me qafë të trashë, me këmbë të shkurtra e me turi të zgjatur, që rritet për t'i marrë mishin, dhjamin e kreshtën. Ka ngjyre roze dhe gezof te shkurter. Derri ha gjithçka: fara, fruta, rrënjë, kërpudha, krimba etj. Mishi i tij eshte ndaluar ne disa vende te botes per shkak se ai permban 400 lloje semundjesh dhe 329 prej tyre jane ngjitese.[1]
Derri është kafshë shtëpiake me trup e me qafë të trashë, me këmbë të shkurtra e me turi të zgjatur, që rritet për t'i marrë mishin, dhjamin e kreshtën. Ka ngjyre roze dhe gezof te shkurter. Derri ha gjithçka: fara, fruta, rrënjë, kërpudha, krimba etj. Mishi i tij eshte ndaluar ne disa vende te botes per shkak se ai permban 400 lloje semundjesh dhe 329 prej tyre jane ngjitese.
The domestic pig (Sus scrofa domesticus or Sus domesticus), whiles cried swine or hog, is a lairge, even-taed ungulate; it is considered a subspecies o the wild boar or a distinct species.
.jpg)
|deadurl= (help) Biodiversity Heritage Library The domestic pig (Sus scrofa domesticus or Sus domesticus), whiles cried swine or hog, is a lairge, even-taed ungulate; it is considered a subspecies o the wild boar or a distinct species.
Domôcô swinia, domôcô sjinia (Sus scrofa domesticus abò Sus domesticus) – to je pòdôrt abò órt lądowégò suska z rodzëznë swiniowatëch (Suidae). Na Kaszëbach gbùrze mają jich wiele òd lat. Òna wierã je pòdôrtã dzëka. Czedës dlô gbùrów òna bëła wôżnô, a zeżéra wiele bùlew. Òn swini to je knôrz. Jedna swinia mòże miec kòl dwanôsce sztëk prosãtów.
Domôcô swinia, domôcô sjinia (Sus scrofa domesticus abò Sus domesticus) – to je pòdôrt abò órt lądowégò suska z rodzëznë swiniowatëch (Suidae). Na Kaszëbach gbùrze mają jich wiele òd lat. Òna wierã je pòdôrtã dzëka. Czedës dlô gbùrów òna bëła wôżnô, a zeżéra wiele bùlew. Òn swini to je knôrz. Jedna swinia mòże miec kòl dwanôsce sztëk prosãtów.
Chăng-kō̤ Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Háng-cê gì bēng-buōng. / 參考閩東語漢字其版本。
Dṳ̆ (豬) sê siŏh cṳ̄ng buô-ṳ̄ dông-ŭk (哺乳動物). Dṳ̆ buŏng gă-iōng (家養) gâe̤ng iā-sĕng (野生) lâng cṳ̄ng. Ék-buăng lì gōng dṳ̆ cêu sê cī gă-iōng gì dṳ̆, iâ-sĕng gì dṳ̆ hô̤ lā̤ iā-dṳ̆ (野豬).
Dṳ̆ sê hiêng-dâi siâ-huôi có̤i ciō-iéu gì nṳ̆k-lôi sĭk-pīng (肉類食品) cĭ ék.
Nièng-màng-dău tăi gì dṳ̆, hô̤ „nièng-dṳ̆“ (年豬)[1]:225.
Dṳ̆ iâ sê sĕk-nê săng-ngáu (十二生肖) cĭ ék, dó̤i-éng gì dê-ciĕ (地支) sê hâi (亥), sèng-tàu sê kēng, â-lāu sê chṳ̄.
Séng Ĭ-sṳ̆-làng-gáu (伊斯蘭教) gâe̤ng Iù-tái-gáu (猶太教) gì nè̤ng mâ̤ sāi siĕh dṳ̆ nṳ̆k, ĭ-gŏk-nè̤ng giéng-gáe̤k dṳ̆ nṳ̆k iā lă-că (垃渣).
Hók-ciŭ-uâ diē-sié iā sèu sāi „dṳ̆“ lì má nè̤ng. Bī-ṳ̀ gōng má nè̤ng ngâung (歞) hô̤ lā̤ „ngâung-dṳ̆“ (歞豬), má nè̤ng ngông hĕ̤k-ciā mŏ̤h giéng diŏh sié-méng (世面) gì nè̤ng hô̤ lā̤ „kă̤-dṳ̆“ (溪豬).
„Nièng-dṳ̆“ â̤-sāi dò̤ kó̤ má nièng-màng-dău-â guó-âu gì nè̤ng[1]:225.
Chăng-kō̤ Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Háng-cê gì bēng-buōng. / 參考閩東語漢字其版本。
Dṳ̆ (豬) sê siŏh cṳ̄ng buô-ṳ̄ dông-ŭk (哺乳動物). Dṳ̆ buŏng gă-iōng (家養) gâe̤ng iā-sĕng (野生) lâng cṳ̄ng. Ék-buăng lì gōng dṳ̆ cêu sê cī gă-iōng gì dṳ̆, iâ-sĕng gì dṳ̆ hô̤ lā̤ iā-dṳ̆ (野豬).
Dṳ̆ sê hiêng-dâi siâ-huôi có̤i ciō-iéu gì nṳ̆k-lôi sĭk-pīng (肉類食品) cĭ ék.
Facken (= Plural) oda aa: Sei, Schweindln (dt.: Hausschweine) hoaßd ma de rosaroudn Viecha, de wos ofd af om Bauanhof leman. Se ghean zu de Spoviecha. Saubern (Singular: Sauber) hoaßn de Manndal, Sauan (Singular: Sau) d'Weibal und Facke (Plural: Fackin) d'Jungen.
As Wort isch noch seiner Herkunft mid hoachteitsch „Ferkel“ verwondt und leitet sich va olthoachteitsch farh o, wos ebm „Fok“ pedeitet. Farh kimmp va der indogermanischn Wurzl perk-, wos aufwiahln pedeitet. In Sidtirol sogg man nebm Fock a „Notscher"; des isch eher wia Kosewort oder kindersprochlich. Man konns aa zun an schmutzing Kint sogn. In Obaöstareich sogg man zu de jungan a Hutschi.
An Owaboarischn nimmd ma des Wordd nia fia ausgwoxne Sei her. Do gäds: "Fackej" (dim. fir de ganz gloana), dann "Frischej" (wenns scho grässa hand), dann da "Fack" (grod schwoch vadumpfds "a", firs Jungschwein) und ofd (Facke-)Lous [Mutterschwein (mid Ferkeln)], oda Bär je nochdems a Mandl oda-r a Weiwe iis.
In Östareich sogd ma a zu Menschn "Fockn", wenns a bissl ane Schweindaln san, wos sovü haßd, wie dass Sei des midn Woschn ned so genau neiman, oder doss in derene Haisa oda Wohnungan ausschaud wia ois hätt a Bombm eihgschlong.
A diroja Schimpfwordd fir de deischn "Boarn" is Boarfack, des is worscheindle vo Peerfack am gebraichlichn Wordd firn Zuchteber obgloadd.
Facken (= Plural) oda aa: Sei, Schweindln (dt.: Hausschweine) hoaßd ma de rosaroudn Viecha, de wos ofd af om Bauanhof leman. Se ghean zu de Spoviecha. Saubern (Singular: Sauber) hoaßn de Manndal, Sauan (Singular: Sau) d'Weibal und Facke (Plural: Fackin) d'Jungen.
As Wort isch noch seiner Herkunft mid hoachteitsch „Ferkel“ verwondt und leitet sich va olthoachteitsch farh o, wos ebm „Fok“ pedeitet. Farh kimmp va der indogermanischn Wurzl perk-, wos aufwiahln pedeitet. In Sidtirol sogg man nebm Fock a „Notscher"; des isch eher wia Kosewort oder kindersprochlich. Man konns aa zun an schmutzing Kint sogn. In Obaöstareich sogg man zu de jungan a Hutschi.
An Owaboarischn nimmd ma des Wordd nia fia ausgwoxne Sei her. Do gäds: "Fackej" (dim. fir de ganz gloana), dann "Frischej" (wenns scho grässa hand), dann da "Fack" (grod schwoch vadumpfds "a", firs Jungschwein) und ofd (Facke-)Lous [Mutterschwein (mid Ferkeln)], oda Bär je nochdems a Mandl oda-r a Weiwe iis.
D Sau isch die domestizierti Form vo dr Wildsau und bildet mit ere en äinzigi Art. Si ghöört zur Familie vo de Ächte Söi us dr Ordnig vo de Baarhuefer. Es git Gebiet uf dr Wält, wo verwildereti Söi frei in dr Natur lääbe. Söi si Allesfrässer und frässe dierischi und pflanzligi Naarig.
D Sau isch äins vo de Husdier, wo am früeste in dr menschlige Zivilisationsgschicht domestiziert worde isch und es wird sit vermuetlig 9000 Joor as Fläischbrodzänt gnützt. In Öiropa und Ostasie isch Söifläisch d Fläischsorte, wo am hüfigste gässe wird. Hüte wärde Söi vor allem in gröössere Alaage ghalte.
D Söi ghööre zu de intelligäntiste Dierarte, wärde aber vo vile Massezuchtbetriib nit artgrächt ghalte.
Im Juudedum und im Islam gältet Söifläisch as unräin und mä dafs nit ässe. Au die ethiopisch-orthodoxi Chille kennt e Verbot vo Söifläisch und im Hinduismus asse s nume die undere Kaste.
D Sau isch die domestizierti Form vo dr Wildsau und bildet mit ere en äinzigi Art. Si ghöört zur Familie vo de Ächte Söi us dr Ordnig vo de Baarhuefer. Es git Gebiet uf dr Wält, wo verwildereti Söi frei in dr Natur lääbe. Söi si Allesfrässer und frässe dierischi und pflanzligi Naarig.
D Sau isch äins vo de Husdier, wo am früeste in dr menschlige Zivilisationsgschicht domestiziert worde isch und es wird sit vermuetlig 9000 Joor as Fläischbrodzänt gnützt. In Öiropa und Ostasie isch Söifläisch d Fläischsorte, wo am hüfigste gässe wird. Hüte wärde Söi vor allem in gröössere Alaage ghalte.
GrunzeD Söi ghööre zu de intelligäntiste Dierarte, wärde aber vo vile Massezuchtbetriib nit artgrächt ghalte.
Khuchi nisqaqa (Sus scropha, huk rikch'aqkunapas) huk uywasqa ñuñuq, iskay ruk'anayuq uywam.
Ikwadurpi, Arhihtinapi, Ankash qallupi: kuchi
Kure hína peteĩ mymba oñemongakuaa oje'uhaguã, mymba okambúva ha ipysãkõiva. Heta oĩ tembi'u tee oguerahava kure ro'o, techapyrã "chicharõ ha kure mbaipy". Oĩta opaichagua jave peteĩ vy'aha, Ary Pyahu, arapokõindy Marangatu, ara mboty ha mba'e okárape ojejuka peteĩ kure ojeguerohory haguã.[1]
Heta tembi'u ojejapóva kure ro'o:
Kure hína peteĩ mymba oñemongakuaa oje'uhaguã, mymba okambúva ha ipysãkõiva. Heta oĩ tembi'u tee oguerahava kure ro'o, techapyrã "chicharõ ha kure mbaipy". Oĩta opaichagua jave peteĩ vy'aha, Ary Pyahu, arapokõindy Marangatu, ara mboty ha mba'e okárape ojejuka peteĩ kure ojeguerohory haguã.
She crubbagh y vuc, as ee ny baagh thie rish foddey, son bee, liare as cooid elley. Dy jeianagh, ta anaase ayn er mucyn son lheeys. Ta ny sooillyn as creeghyn oc feer ghollrish adsyn t'ec deiney. Er coontey ny kianglaghyn liauyrey eddyr mucyn as deiney, t'ad ry-akin dy mennick ayns cultoor deiney, goaill stiagh skeealyn, shennocklyn, jallooyn as kiaull.
Beiyn dooghyssagh yn Oaraishey, t'ad currit 'sy ghenus Sus ec y dooie Suidae. She eederyn-ooilley t'ayn; t'ad scrobbey, as gee bee erbee, goaill stiagh beisteigyn, speeiney, corpyn ta louaghey, as eer mucyn elley. Mucyn feie, she ronseyderyn t'ayn, as ad gee duillagyn, faiyr, freauyn as y lheid. Ta loaghtey feer vraew ec ny stroohyn oc, as t'ad jannoo ymmyd jeh son dy reurey 'sy thalloo son bee.
Cha nel fairaigyn ollish obbragh ec mucyn[1], myr shen, t'ad feayraghey ad hene liorish ushtey ny laagh. Chammah's shen, ta'n laagh cur daue coadey noi daah ny greiney as quaillagyn.
Sus scrofa no Sus domesticus
Tha am muc 'na sineach. Tha iad tric air an cumail air an tuathanas agus air an reic airson muicfheoil, ged a tha cuid a creidheamh gu bheil e cearr muicfheoil ithe. Tha seo air sgath 's gu bheil iad a creideamh gu bheil muic salach.
Cho leisg ris a' mhuc!
She crubbagh y vuc, as ee ny baagh thie rish foddey, son bee, liare as cooid elley. Dy jeianagh, ta anaase ayn er mucyn son lheeys. Ta ny sooillyn as creeghyn oc feer ghollrish adsyn t'ec deiney. Er coontey ny kianglaghyn liauyrey eddyr mucyn as deiney, t'ad ry-akin dy mennick ayns cultoor deiney, goaill stiagh skeealyn, shennocklyn, jallooyn as kiaull.
Beiyn dooghyssagh yn Oaraishey, t'ad currit 'sy ghenus Sus ec y dooie Suidae. She eederyn-ooilley t'ayn; t'ad scrobbey, as gee bee erbee, goaill stiagh beisteigyn, speeiney, corpyn ta louaghey, as eer mucyn elley. Mucyn feie, she ronseyderyn t'ayn, as ad gee duillagyn, faiyr, freauyn as y lheid. Ta loaghtey feer vraew ec ny stroohyn oc, as t'ad jannoo ymmyd jeh son dy reurey 'sy thalloo son bee.
Cha nel fairaigyn ollish obbragh ec mucyn, myr shen, t'ad feayraghey ad hene liorish ushtey ny laagh. Chammah's shen, ta'n laagh cur daue coadey noi daah ny greiney as quaillagyn.
Sus scrofa no Sus domesticus
Tha am muc 'na sineach. Tha iad tric air an cumail air an tuathanas agus air an reic airson muicfheoil, ged a tha cuid a creidheamh gu bheil e cearr muicfheoil ithe. Tha seo air sgath 's gu bheil iad a creideamh gu bheil muic salach.
Kutoka Wikipedia, ensaiklopidia huru
Nguruwe-kaya ni kundi la wanyama wanaofugwa kote duniani. Kibiolojia ni nususpishi ya Sus scrofa. Jumla ya nguruwe duniani hukadiriwa kuwa bilioni mbili.
Nguruwe hufikia uzito wa kilogramu 40–350. Kichwa kinaishia katika mdomo mrefu unaofanana kidogo na mwiro wa tembo ingawa ni mfupi.
Wataalamu wanaona asili ya nguruwe kwenye mabara ya Afrika, Asia na Ulaya. Spishi nyingi ziko Asia.
Nguruwe ni mlawangi mmaana yake anakula kila kitu: majani, manyasi, matunda, wadudu, ndege au wanyama wengine.
Kwa kawaida nguruwe anafugwa kwa nyama yake lakini pia ngozi ina matumizi yake. Nyama ya nguruwe ni nyama inayoliwa sana Ulaya na pia Asia ya mashariki na kusini-mashariki. Katika tamaduni kadhaa nguruwe na nyama yake hutazamiwa kuwa najisi, kwa mfano katika Uyahudi na Uislamu.
Nguruwe ni mnyama mwenye akili sana akilingana na mbwa. Nguruwe
ni mnyama mwenye pua kubwa, macho madogo na mkia mdogo unaokuwa umejikunja na mfupi, uliopinda au ulionyooka. Huwa ana mwili mkubwa, miguu mifupi na nywele zilizojiviringisha. Ana kwato nne kwa kila mguu, huku mbili kubwa za mbele zikitumika kutembelea.
Kuzaa huwezekana msimu wote wa mwaka katika ukanda wa tropiki, lakini hasa misimu ya mvua. Nguruwe jike huweza kubeba mimba akiwa na miezi 8 mpaka 18. Kisha ataanza kupata hedhi kwa muda wa siku 21 kama hajashika mimba.
Nguruwe dume huweza kushiriki masuala ya uzazi katika umri wa miezi 8 mpaka 10. Kwa uzao mmoja, wanaweza kupatikana watoto 6 mpaka 12, waitwao vibwagala. Kisha kuachishwa kunyonya, familia mbili au tatu zinaweza kuishi pamoja mpaka msimu mwingine wa kujamiiana.
Nguruwe hawana tezi za jasho, hivyo nguruwe hujipoza kwa kutumia maji au matope wakati wa joto kali. Pia hutumia matope kama njia ya kujikinga na kuunguzwa na jua. Zaidi, matope huzuia wasiathiriwe na inzi na vijidudu.
Nguruwe wanaofugwa nyumbani hukuzwa na wakulima kwa ajili ya nyama na ngozi. Nywele zao ngumu hutumika pia kwa kutengeneza brashi. Baadhi ya aina za nguruwe, kama vile wale wa Asia, "pot-bellied pig", huwekwa kama wanyama wa ndani wapenzi.
Nguruwe ni 'Omnivora', yaani wanakula nyama na majani. Nguruwe hula mabaki na hujulikana kwa kula chakula chochote, kujumuisha wadudu, minyoo, magamba ya miti, takataka na hata nguruwe wengine. Wakiwa mwituni hula majani, nyasi, mizizi, matunda na maua. Kwa nadra, nguruwe wakiwa wanafugwa, huweza kula watoto wao kama wakichukizwa sana.
Nguruwe wa kawaida wana kichwa kikubwa chenye pua ndefu iliyoimarishwa kwa mfupa mgumu na mduara wa tishu ngumu mbele. Pua hiyo hutumika kuchimba udongo ili kutafuta chakula na ni ogani yenye uwezo mkubwa wa kuhisi.
Nguruwe huwa na seti kubwa ya meno 44. Meno ya nyuma yametoholewa kusaga, na huendelea kukua na huchongwa na misuguano ya meno yenyewe.
Nguruwe wanaochungwa mwituni kwa msaada wa wachungaji, wana uwezo mkubwa wa kunusa, na hutumika kutafuta uyoga katika nchi nyingi za Ulaya.
Nguruwe wa nyumbani hutambulika kwa jina la kisayansi 'Sus scrofa'. Walianza kufugwa karibu miaka 5,000 mpaka 7,000 iliyopita. Walizaliwa na rangi ya kahawia na kuendelea kuwa wa kijivu. Meno chonge ya juu huwa kama ndovu za kipekee zilizopinda nje na kuelekea juu. Urefu wa nguruwe huweza kufikia milimita 900 – 1800 na uzito wa kg 50 – 350.
Nguruwe wana akili na huweza kufundishwa kazi na mbinu ndogondogo. Hivi karibuni, wamefurahia kupewa nafasi kama wanyama kipenzi wa ndani na, hasa wale nguruwe wadogo.
Pia kwa baadhi ya imani za kidini humchukulia nguruwe kama haramu, wakati wengine hufurahia nyama yake na kudai ndiyo nyama yenye ladha maridadi kuliko wanyama wengine.
Makala hii kuhusu mnyama fulani bado ni mbegu. Ili kupata maelezo kuhusu masanduku ya uanapwa ya spishi angalia: Wikipedia:WikiProject Mammals/Article templates/doc.
Ili kupata maelezo kuhusu masanduku ya uanapwa ya spishi angalia: Wikipedia:WikiProject Mammals/Article templates/doc.
Pitzotl (caxtillāntlahtōlli:Cerdo) in yōlcatl.
Le porco (Sus domestica) es un mammifero domestic omnivore del familia del porcines, proxime al porco salvage. Illo es generalmente, sed non solmente, elevate per humanos pro consumption.
Le porco esseva domesticate circa 5,000 a 7,000 annos retro, e hodie illos se trova in quasi tote le mundo. Le distinction inter animales domesticate e salvage es parve, e porcos domestic ha devenite salvage a multe occasiones e in multe locos, per exemplo in Nove Zelandia.
Le primari usage del porco es como alimento, on los eleva pro le carne, como salsicia, lardo, gambon, etc. Le testa del porco etiam pote esser utilisate pro tosta caseo. Le popularitate de porco cambia in varie culturas, e.g., in China le porco es le carne primari, e per le tradition del Judaismo e Islam le consumption de porco es prohibite.
Le production global de porcos es, in 2003, circa 955,5 milliones de animales, producite in Asia 577,2 milliones, in Europa 198,8 milliones, in America del Nord 93,5 milliones, in America del Sud 59,5 milliones e in Africa-Oceania (Australia principalmente) 27,5 milliones.
Le production global es in progression constante e on lo estima a +15% su accrescimento al maturitate in 2012.
Le porco (Sus domestica) es un mammifero domestic omnivore del familia del porcines, proxime al porco salvage. Illo es generalmente, sed non solmente, elevate per humanos pro consumption.
Le porco esseva domesticate circa 5,000 a 7,000 annos retro, e hodie illos se trova in quasi tote le mundo. Le distinction inter animales domesticate e salvage es parve, e porcos domestic ha devenite salvage a multe occasiones e in multe locos, per exemplo in Nove Zelandia.
Porko esas mez-staturo para-hufajo importanta brutaro per karno o serchar truflo, ma plu mikra povas anke esar dorloto.
Ne sudorifas do bezonas balnar, eventuala en polvo.
Lua karno povas esar invadita da paraziti plu facila ke altra animalo do devas koquar ol pluse. Certa religio kom mohamedismo od en varma klimato sen bona frigido-kateno deskonsilas manjar di porko. Tamen ta karno konservas bona en saimo (lua graso), olim l'importanta parto kande hodie es lua karno.
On pourcea (pus coinreçmint, on coshet), c' est ene aclevåve biesse provnant do singlé ki, dins l' lingaedje corant, a on diferin no, sorlon si ådje eyet si seke.
No d' l' indje e sincieus latén : Sus scrofa domesticus
On lome on pourcea :
Dinltins, les pourceas estént aclevés dins des rans. E sacwantès plaeces, il estént moennés dins les bwès pa on poirtchî en on tropea ki s' loméve li sonre. Mins asteure, el Walonreye et ôte pårt e l' Urope, on tént des pourceas dins des grossès poitchreyes.
L' aclevaedje des pourceas a leyî des nos d' plaeces el Walonreye.
Metans li plaece la k' des gros menirs (rwè, princes, signeurs) aclevént bråmint des bovrins si loméve ene "cinse poitchrece" (did la, les deus viyaedjes ki s' lomnut Poitchrece).
Li pourcea rûteye po reclamer a magnî, u cwand on l' towe.
Cwand l' troye va a måye, ele grogne et pestele. Mins cwand l' veråt potche dissur leye, ele dimeure coete, tot l' tins di l' acoplaedje. Eto, po veye si ene troye va a godi, li poirtchî lyi poize les mwins so les rins, et ele doet dmorer sins bodjî.
Li troye va 3 moes, 3 samwinnes et 3 djoûs.
Ele coshlêye disk' a 13 catoize coshets. Mins, come ele n' a k' 12 tetes, les racoulots sont målåjheys a schaper.
Li spanixhaedje si fwait a deus moes, la kel pouchlon a-st a pô près 20 kilos.
Les singlés s' polnut i mopliyî avou les coshets.
Dinltins, tos les manaedjes touwént onk u deus pourceas so l' anêye.
On les assouméve avou on mayet. Pus pus tård, on ls a touwé nete å fizik (ene bale å mitan do front).
Adonpwis, on l' sonne : i fåt planter l' coutea al raecinêye do hatrea, tot-z alant do costé do cour. On rascod l' sonk po fé des tripes.
Après, on l' broûle, avou do strin (on dmey botea), po les soyes disparexhe. On l' broushe, et discaloter les ongletes. Pu on li screpe (dinltins avou ene rape, asteure å carcher).
Pol kitaeyî, on cmince pa côper l' tiesse...
schene ås coisletes
bokets å rosti
djambon di dvant
djambon do drî et pougnet
pîs d' pourcea salés
miyôle
bakes di lård
On pourcea (pus coinreçmint, on coshet), c' est ene aclevåve biesse provnant do singlé ki, dins l' lingaedje corant, a on diferin no, sorlon si ådje eyet si seke.
No d' l' indje e sincieus latén : Sus scrofa domesticus
Siga (latin.: Sus scrofa domesticus vai Sus domesticus) om kabjživat, mecsigan alaerik. Mülüb Sigad-sugukundha.
Sigan poigaižen nimituz om porzaz vai čugu.
Živat om kodikoittud 7 tuhad vozid tagaz vai sen aigemba. Mail'man populäcii om kaikenaigaine, läz 1 mlrd živatoid.
Täuz'igäine hibj om 0,9..1,8 m pitte, 50..150 kg jügutte. Sus om 44 hambast, sidä kesken nell' šingotadud orahambast. Čongoiše mas tül'cäl kärzal lapakonke nenanke. Nened tundused oma jäl'gnuded mecsigaspäi: väll' nägemine, terav kulemine, hen nühaindelim, mahtuz ujuda hüvin; lujetud plodukahuz, mahtuz kazda heredas i razveta.
Živatad södas kaikuttušt, mecsigan kartte. Kazvatadas tavarvedushesai 6-7 kus. Äikerdoitas 8-9-kuižes igäspäi, kaks' kerdad vodes da sen enamba.
Tetas läz sadad sigoiden suguid mail'madme.
Kodisigad (minipig:ad) oma pened dekorativižed. Mectunuded sigad (reizorbek:ad) puttas vastha Pohjoižamerikas, Avstralijas da Udes Zelandijas.
Kazvatadas maižanduzfermoiš da läviš samha lihad (mail'man tehmine 97,2 mln tonnoid vl 2005[1]), laptaližed produktad oma nahk da suugased.
- Kaikuččel sigaižel om ičeze kärzaine.
- Länged sigale ei kožu.
Siga (latin.: Sus scrofa domesticus vai Sus domesticus) om kabjživat, mecsigan alaerik. Mülüb Sigad-sugukundha.
Sigan poigaižen nimituz om porzaz vai čugu.
Sus scrofa domestica l'è 'l nòm scentìfich del sì (ciamàt apò porsèl o ròi; en bergamàsch sunì, porsèl, ciù, cì; en insübregh: purscèl o nimàl). L'è 'n mamìfer artiodàtilo de la famìa dei Suidae. L'è 'n animàl demestegàt e leàt fò de l'òm per la sò alimentasiù, tat che la sò càrne l'è la piö cönsömàda del mónt, a part di Giüdee e Müsulman che retegnen 'l porsèl "bròdegh" e alura 'l mangen mia.
Del porsèl 'l se càa föra de tüt (carna, brassòl, tripa, pansèta, etc., ma suratüt 'l persüt e 'l speck.
L'è stat demestegàt presapóch 5.000÷10.000 agn fà, divèrso tép dòpo de i ovini (pére, càvre, ecc.) e dei bovini (àche, ecc.).
L'è 'mparentàt strèt del cinghiàl ma par che sàpe mìa 'l sò disendènt dirèt ma piötòst del sì salvàdech che 'l s'è separàt geneticamènt del cinghiàl amò 'ndèla preistória.
Al dé d'encö se 'l tróa 'n pó 'n töt el mónt. La prudusiù mondiàl de porsèi endèl 2003 l'ìa de 955,5 miliù de ezemplàr: 577,2 miliù 'n Asia, 198,8 miliù 'n Euròpa, 93,5 miliù 'n Amèrica del Nòrt, 59,5 miliù 'n Amèrica del Sud et 27,5 miliù 'n Africa-Oceania (Australia suratöt). La prudusiù mondiàl l'è 'n progrsiù cuntìnua e se stéma che 'l sò tas de créscita l'è 'ntùren al +15% a la fì del 2012.
Lo pòrc o porcèl, ganhon, còche e cochon (auv.), dich tanben pòrc domestic (Sus scrofa domesticus) o pòrc de las vilas es un mamifèr domestic omnivòr de la familha dels porcins, vesin del singlar. Es generalament elevat per l'òme per la consomacion de sa carn.
Quand es un porcelon lachenc se sona tanben tesson, quora es jove es dich porcèl/porquet/porcelon/porquin/porcòt/porcon (var. porceu, porcèth gasc.), calhon, cochet, gorrin, porcat, biton.
Quand es sanat o castrat es un verrat, vèrre, vèrri, vèrro o porcàs.
Sa femèla es dicha truèja (var. trueia, trueja, truòja, troja, truja), maura, calha/caia, còcha, guiha (gasc., especialament quand es maire), e porcèla o calhona quand es jove.
O tocín/o (d'o latín TUCCĒTU[1], «carne d'o lumo») u cochín/o (d'orichen onomatopeyica[2]) (scientificament Sus scrofa domesticus (L., 1758)) ye un mamifero artiodactilo domestico d'a familia Suidae, concretament, una subespecie domesticada d'o chabalín. En aragonés recibe numerosos nombres populars, d'entre os quals son os más freqüents y distribuius tocín y cochín[3].
O tocín ye un mamifero artiodacilo de mida mediana, con patas curtas que rematan en dos didos ungulaus en os que se refirma tot o peso, más dos didos vestichials (tamién con unglas) en a parte de dezaga.
A cabeza ye poderosa, como en totz os suidos, con uellos chicorrons y grans orellas triangulars, y se debanta con un cuello musculoso. O morro remata en un naso plano, muit tactil, con as narinas u canyos que miran t'abant. De conchunta, a cabeza, o morro y o cuello tant musculoso le sirven ta esforigar u esforigueyar (/esfoɾi'gjar/) en a tierra («esforicar» u «esforiqueyar» -ista zaguera pronunciada /esfoɾi'kjar/- en as parlas que tienen más tendencia a la conservación de consonants xordas), que ye a suya forma natural de trobar l'alimento.
A mayoría de razas actuals tienen poco pelo, que ye esparzo (hirsuto) y duro, d'una forma especial de pelache que en aragonés recibe o nombre de «cerra» (lat. <SĒTULA). Manimenos se cría tamién bellas razas en as que o pelache se pareix más a o de os suyos parients salvaches, os chabalins, y tienen a cerra densa y escura, y en bells casos (como a raza hongara Mangaliça) dica rizosa y lanuda.
A color d'a piel, que por estar tan esparza la cerra se muestra parcialment espullada, ye blanca u rosada en a mayoría de razas europeguas, as que se conoix como «blancas». Iste ye l'aspecto prencipal en a raza que se cría de forma intensiva en as grancas, o tocín blanco inglés u tocín de Yorkshire, de a que dimanan a mayoría de productor porcins que se consume. Existen razas mediterranias, como o tocín iberico, que son de pigmentación fusca.
En as aldeyas de l'Alto Aragón, os tocins tradicionalment se criaban sueltos. Producto d'ixa libertat, a sobén as latonas se verriban con verrans salvaches de chabalín[4], por o que as poblacions de latons montanyeses teneban una important impronta chenetica d'os chabalíns de a redolada, que se gosaba mostrar en o naiximiento regular de qualques latons con rayas, que se diciban rayons, por analochía con as crías d'o chabalín[4].
Os nombres más comuns ta iste animal, en l'Alto Aragón, son tocín y cochín. «Cochín» se documenta en Pandicosa y Sallent de Galligo en l'Alto Galligo[3], en Broto, en Vio y en o Viello Sobrarbe en o Sobrarbe[3], anque practicament en chunto con tocín se podría dicir que ye cheneral en toda ixa comarca, y en Radiquero y Salas Altas en o Semontano de Balbastro[3]. Significativament, tamién en Calatorau[3] en a Val de Xalón y en Trasobars[3] en a comarca de l'Aranda (Zaragoza) s'ha documentau, fueras de l'Alto Aragón y en a parte castellanoparlant d'Aragón. Se reconoix como a forma como enantes se les diciba en muitos atros puestos de tot Aragón.
A forma «latón» (lat. LACTONE), anque ye muit freqüent en l'actualidat, en primeras feba referencia exclusivament a las crías de a especie, os latons. Se documenta iste nombre emplegau ta nombrar cualsiquier cochín, independientment de a edat que tienga, en Chistén[3][5], en Vio[3], en Broto[3] y en Tella[3][6], todas poblacions en a comarca de Sobrarbe.
A forma «gorrín» se documenta en Salas Altas y en Radiquero[3], en o norte d'o Semontano de Balbastro, y en as valles de Broto y de Vio[3], en o Sobrarbe. S'ha documentau tamién en Ansó, en a comarca d'a Chacetania[3].
A parola «puerco» (lat. <PORCUS) no gosa amaneixer en os lexicos aragoneses modernos, talment porque sía infreqüent u porque coincide con o castellano y os autors a refusan en pensar-se que ye un castellanismo lexico. Manimenos, se tiene prebas de que teneba uso en o pasau, bien a traviés de toponimos u por l'abundancia en os textos historicos.
Ye significativo que, en a primera metat d'o sieglo XIX, don Francisco Otín y Duaso a documentás indirectament en a forma diminutiva «porciello»[3], referida a os latonetz, como se puede leyer en os escritos que remitiba a la Real Academia Española[7]. Isto podría ligar con a hipotesi d'un desuso progresivo en Aragón d'os derivaus de PORCU.
Existen formas foneticament emparentadas con «cochín», como «chino», «chinín» u «chinón», que se documenta en a Espunya, en Puértolas y en Buil (Sobrarbe)[3], en a villa de Graus, en a Puebla de Fantova y en Beri (Ribagorza)[3], que s'ha documentau aplicada cheneralment a las crías, pero que muy probablement dimanan de a voz «Chino!» que se fa servir en istas comarcas, repetida, ta gritar a qualsiquier exemplar ("chino-chino![8] viene, majo."). «Chinín» y «chinón» son formas diminutivas de «chino».
En as Cinco Villas y bells nuclios en a metat occidental de l'Alto Aragón s'ha documentau unatra familia de formas, potencialment onomatopeyicas tamién, que incluye «coto», «cuto» y «cucho», que se sienten en lugars y villas como Uncastiello, Sos d'o Rei Catolico en as Cinco Villas, y en Sigüés en a Chacetania. Curiosament, tamién apareix en Castelserás y en Alfambra, en a provincia de Teruel, o que indica que pudo tener una mayor extensión en o pasau.
En o dominio lingüistico de l'aragonés, existe tot un lexico relacionau con os tocins que en bells casos coincide con o vocabulario de belatras luengas peninsulars, y en atros casos no.
O masclo semental recibe diferents nombres: verro, verraco, verrán, verrón, etc.
Latonetz con su mai, a latona.
Una latonada, rabanyo de tocins.
O tocín vietnamita, con a pancha pinchadera, ye una raza que se cría como animal de companya.
O recinto a on que tradicionalment se zarraba a os latons se diz a zolle.
Os tocins, como totz os suidos, tienen o morro evolucionau ta esforigar.
O chabalin (de l'arabe chabali, Sus scrofa scrofa (L., 1758)) ye un mamifero salvache d'Eurasia, d'a familia d'es suidos, omnivoro, prolifico y oportunista, muito freqüent en o continent, y que ha estato introdueito ta altros paises, especialment per estar apreciato como a presa de caza mayor. Antes d'imposar-se l'arabismo chabalín se deciba en aragonés medieval puerco u puerco montés.
Tien una capeza gran, con uellos chicos y o cuello muy desarrollato. As patas suyas son curtas, y se troban més desarrollatas as unas de debant que no las de dezaga, a diferencia d'o tocín domestico, en o qual ta obtener-ne o millor resultato economico, s'ha seleccionato cheneticament ta que es animals mudernos en tiengan as zaguereras més grans, perque ye d'allá d'á on ne obtienen as millors piezas de carne. A vista ye estremadament pobre, y ta compensar-se-ne, es chabalins han desarrollato un olfacto prou més bueno que les permit de ixolomar alimentos incluso a baixo d'a tierra.
Es pelos tienen midas y colors diferents pendendo d'o puesto d'o cuerpo d'on se miren. En alto d'a crinera fan de 10 ta 13 cm de lonchitut (dica 16 cm en a coda) y son fuscos y bastos, en a cara y las patas els tienen més fuscos que en a resta d'o cuerpo, y per es cantos més que més bi predominan colors més claretas. En as crías chiquetas, o pelache ye caracteristicament rayato lonchitudinalment, cosa per a qual se'n diz rayencos d'es chabalins chicotz. Con a edat en mudan a color, y arredol d'es primers 6 meses (fraixencos) ya son quasi de tot d'a mesma color que os adultos.
En a peninsula ye especialment abundant, y només que en ella ya bi tien dos subespecies: Sus scrofa castilianus, d'a metat norte y con o pelache caracteristicament compuesto de cerras y burda, y Sus scrofa baeticus, d'a metat sud, que tien o pelache unicament compuesto de cerras duras. Una tercena subespecie d'o mesmo animal ye lo tocín domestico.
Es masclos tienen una mida d'á redol d'es 70 cm d'altaria en a cruz, plegando-be enta es 120 cm de lonchitut y 70–90 kg de peso, excepcionalment superando os 100 kg, y las fembras son mica més chicotas, con pesos d'entre es 40 y es 60 kg.
Es chabalins habitan a qualsiquier puesto a on que no manque cobertura vechetal u alimentos. Es puestos a on ye més habitual de trobar-los son as selvas d'árbols caducifolios con matical a on que poder-se amagar. Os carrascals, fabars y caixigars ne fan d'habitat més a sobén, anque se troban tamién en matullars meditarranios y marismas. En as arias rurals no ye dificil de trobar-los en campos caultivatos quan no bi son guaire luent es arbolaus. Ye un gran nadador y se-en han trobato a alta mar asabelas vegadas; se sape que d'ixa mesma traza bi plegoren ent'as Islas Balears y ent'as Islas Canarias.
O costumbre de banyar-se ye important ent'a ecolochía d'a especie, y se considera que tien diversas funcions; D'una man aseguran a regulación termica d'o cuerpo de l'animal, perque es chabalins no pueden pas sudar perque mancan-les as glandulas sudoriparas, y tamién se considera que es banyos en o fango tienen importants implicacions ent'as relacions socials d'a especie, plegando t'a més important implicación en referencia ent'a selección sexual, a on que, seguntes el que se-en conoix, as pilonas las emplegan totz es chabalins mientres toda l'anyada, en plegar o zelo as balsetas las emplegan només que es masclos adultos, asinas s'ha considerato que es banyos pueden estar durantes d'ixe periodo vinclatos con a persistencia d'olors corporals. Per el regular, a presencia de fango a l'alto d'a piel els proteche d'es insectos y d'es parasitos cutánios.
O chabalin ye un animal de comportamiento sociable, no territorialista, y migra nomadicament en trapadas matriarcals lure estructura central la componen de 3 ta 5 fembras con crías. A fembra dominanta ye la una de més edat (qui gosa, de vez, a ser a una més gran tamién), es masclos chovenons (fraixencos) que no superan l'anyo de vida las acompanyan anque no gosan a fer parte d'o grupo. Es masclos, en cambeo, son solitarios y només que es més viellos gosan a disponer d'altro masclo més chóven que els acompanya, dito escudero, de traza semilar a como fan es lupos.
O chabalín durantes d'o día ye regularment sedentario, encara que a la nueit puet fer grans distancias que bailan d'es 2 enta es 14 km de camín, a paso cruzato u trote levero (J. Reichholf, 1995), mientres que en fuyir puet pretar una galopada rapida que no dura pas guaire, que no ye guaire resistent.
En as selvas emplega quasi siempre es mesmos pasaches ta fer-be as bribadas suyas. Ye clasico trobar pistas d'ixas que bi fan en o matical, que rematan marcando-se en a vechetación de tan a sobén como en fan uso.
mientres o periodo de zelo, d'entre noviembre y chinero, o chabalín masclo mira as fembras que sían receptivas ta cubrir-las con tanta d'esma que a sobén s'oblida de minchar. En trobar una porcada, n'enzata la conquiesta enrestindo es fraixencos naixitos de l'anyo anterior, que de l'inte han d'ixopar-se, y quan cal tamién se concara con altros masclos adultos prebando de conseguir o més gran numbro de cutas que puet. Es harems cheneralment incluyen dos u tres fembras, anque ocasionalment se n'han visto que en teneban dica ueito.
O chabalin (de l'arabe chabali, Sus scrofa scrofa (L., 1758)) ye un mamifero salvache d'Eurasia, d'a familia d'es suidos, omnivoro, prolifico y oportunista, muito freqüent en o continent, y que ha estato introdueito ta altros paises, especialment per estar apreciato como a presa de caza mayor. Antes d'imposar-se l'arabismo chabalín se deciba en aragonés medieval puerco u puerco montés.
Tien una capeza gran, con uellos chicos y o cuello muy desarrollato. As patas suyas son curtas, y se troban més desarrollatas as unas de debant que no las de dezaga, a diferencia d'o tocín domestico, en o qual ta obtener-ne o millor resultato economico, s'ha seleccionato cheneticament ta que es animals mudernos en tiengan as zaguereras més grans, perque ye d'allá d'á on ne obtienen as millors piezas de carne. A vista ye estremadament pobre, y ta compensar-se-ne, es chabalins han desarrollato un olfacto prou més bueno que les permit de ixolomar alimentos incluso a baixo d'a tierra.
Es pelos tienen midas y colors diferents pendendo d'o puesto d'o cuerpo d'on se miren. En alto d'a crinera fan de 10 ta 13 cm de lonchitut (dica 16 cm en a coda) y son fuscos y bastos, en a cara y las patas els tienen més fuscos que en a resta d'o cuerpo, y per es cantos més que més bi predominan colors més claretas. En as crías chiquetas, o pelache ye caracteristicament rayato lonchitudinalment, cosa per a qual se'n diz rayencos d'es chabalins chicotz. Con a edat en mudan a color, y arredol d'es primers 6 meses (fraixencos) ya son quasi de tot d'a mesma color que os adultos.
En a peninsula ye especialment abundant, y només que en ella ya bi tien dos subespecies: Sus scrofa castilianus, d'a metat norte y con o pelache caracteristicament compuesto de cerras y burda, y Sus scrofa baeticus, d'a metat sud, que tien o pelache unicament compuesto de cerras duras. Una tercena subespecie d'o mesmo animal ye lo tocín domestico.
Es masclos tienen una mida d'á redol d'es 70 cm d'altaria en a cruz, plegando-be enta es 120 cm de lonchitut y 70–90 kg de peso, excepcionalment superando os 100 kg, y las fembras son mica més chicotas, con pesos d'entre es 40 y es 60 kg.
Svinje su papkari (Ungulatae) iz roda Sus. Mogu biti domaće i divlje svinje.
Nastale su u Evroaziji, gdje su ih moderni ljudi s vremenom pripitomili da ih koriste se kao izvor hrane i kože. Svinjska bodljikava dlaka (čekinje) se koristi za izradu četki.
U svinjogojstvu su najviše cijenjene engleske svinje. Najpoznatije su: berkšir, jorkšir, kornvol, zatim danske bijele svinje i njemačke oplemenjene. Jedina bosanskohercegovačka pasmina svinja je šiška.
Svinje imaju njušku (koriste je za kopanje po tlu za traženje hrane), malene oči i malen kovrčavi rep. Svinje imaju 44 zuba. Očnjaci koji se također nazivaju kljove, rastu neprekidno, a oštre se trljanjem donjih i gornjih kljova.Imaju izduženo tanko tijelo i kratke noge. Na svakoj nozi se nalaze četiri prsta od čega samo dva koristi za hodanje.
Svinje su poznati svaštojedi, što znači da se hrane i biljkama i životinjama.
U divljini one su krmne životinje, prvenstveno koje se hrane lišćem, travom, korijenjem, voćem i cvijećem. Iznimno u zatočeništvu, svinje mogu pojesti i svoju mladunčad.
Zbog izuzetno razvijenog čula mirisa svinje se koriste za traženje tartufa u većini evropskih zemalja.
Neke vrste svinja su pripitomljene za kućne ljubimce.
Svinje se smatraju kao jedne od inteligentnijih životinja na svijetu u usporedbi s psima. Svinje nemaju znojne žlijezde pa zato za toplog vremena nastoje biti blizu vode i mulja radi rashlađivanja. Mulj se također koristi kao zaštita od sunca.
Svinje su utočište brojnim parazitima i bolestima koje se lahko prenose na ljude (zoonoze).
Najčeće bolesti su trihineloza, svinjska kuga i crveni vjetar. U svinjskom probavnom sistemu se često nalazi velika koncentracija parazita. Zbog prisutnosti različitih parazita i bolesti kod svinja preporučuje se da meso svinje prije jela bude dobro pečeno ili osoljeno.
Svinje imaju jako mala pluća što izaziva bronhitis ili upalu pluća te ih vrlo lahko mogu usmrtiti.
Svinje su papkari (Ungulatae) iz roda Sus. Mogu biti domaće i divlje svinje.
Dat Swien warrt latiensch ok Sus scrofa nöömt un höört to dat Veehtüüch.
Uns Huusswien stammt vun dat Wildswien af. De Swien freet meist allens. Dorwägen köönt se ok ut’n Drang födert warrn. De eersten Huusswien hebbt se in Anatolien holen, wat in de Törkie liggt. Dat was in dat 7. Johrdusend v. Chr. In Middeleuropa gifft dat Funnen ut dat 4. Jahrdusend v. Chr., ut de Swiez, woneem se dat Torfswien (Sus scrofa palustris) funnen harrn.
Bet to dat 18. Johrhunnert hen wörrn de Swien meist as half wild holen. Se güngen op de Mast, besünners in’t Ekenholt (Eckermast). Later keem dat denn, dat de Swien in’n Stall holen wörrn. In de ökoloogsche Landweertschop warrn de Swien nu wedder mehr na de Natuur holen un hebbt’n grötter Rebeet, sünd dat hele Jahr buten un hebbt lütte Ünnerstännen op de Swienswisch. Dat gifft denn ok betere Swien, un dat Fleesch is’n leckere Köst.
Na ene Drachttiet vun 115 bit 118 Daag smitt de Söög sess bit twölf Farken.
Dat Swien warrt för dat Fleesch holen. De Schinken warrt rökert, heet denn ok Katenschinken. Goot is ok de Mettwust. Ok annere Wüst warrt vun’t Swien maakt. Un de Snuut un de Poot, de warrt för Snuten un Poten nahmen, wat in Noorddüütschland en heel besünner Eten is.
De Religionsgesetten vun de Juden un Mohammedaner verbeet dat Eten vun Swiensfleesch.
De He vun dat Swien is de Ever, Beer, Beernt, Höcker, Kujel oder Kemp, de Se heet Söge, Söög, Su, Sau oder Mutt. De Lütten, dat sünd de Farken, de laterhen ok woll Löper oder Faselswien nöömt weert. De Farken heet denn ok woll Bigg, Bigge, Pugge, Kötken, Pölk oder Kodde. Hett de Ever de Klöten afsneden kregen, denn heet he Borg oder Foor.
Dat Swien warrt latiensch ok Sus scrofa nöömt un höört to dat Veehtüüch.
Uns Huusswien stammt vun dat Wildswien af. De Swien freet meist allens. Dorwägen köönt se ok ut’n Drang födert warrn. De eersten Huusswien hebbt se in Anatolien holen, wat in de Törkie liggt. Dat was in dat 7. Johrdusend v. Chr. In Middeleuropa gifft dat Funnen ut dat 4. Jahrdusend v. Chr., ut de Swiez, woneem se dat Torfswien (Sus scrofa palustris) funnen harrn.
Bet to dat 18. Johrhunnert hen wörrn de Swien meist as half wild holen. Se güngen op de Mast, besünners in’t Ekenholt (Eckermast). Later keem dat denn, dat de Swien in’n Stall holen wörrn. In de ökoloogsche Landweertschop warrn de Swien nu wedder mehr na de Natuur holen un hebbt’n grötter Rebeet, sünd dat hele Jahr buten un hebbt lütte Ünnerstännen op de Swienswisch. Dat gifft denn ok betere Swien, un dat Fleesch is’n leckere Köst.
Na ene Drachttiet vun 115 bit 118 Daag smitt de Söög sess bit twölf Farken.
Dat Swien warrt för dat Fleesch holen. De Schinken warrt rökert, heet denn ok Katenschinken. Goot is ok de Mettwust. Ok annere Wüst warrt vun’t Swien maakt. Un de Snuut un de Poot, de warrt för Snuten un Poten nahmen, wat in Noorddüütschland en heel besünner Eten is.
De Religionsgesetten vun de Juden un Mohammedaner verbeet dat Eten vun Swiensfleesch.
At (Hüs)swin as en tetjdiart an woort för't flääsk häälen. Swin freed eder diartag an uk plaantelk fuder.
Ti it-poaⁿ sī chí lâng kú-tn̂g í-lâi chhī lâi chia̍h ê cheng-seⁿ-á, sī soaⁿ-ti ê lo̍h-sèng chéng á-sī a-chéng.
Een värken (Latien: Sus scrofa domesticus) is een edomesticeerd wildzwien. Värkens bint zo'n 5.000 tot 7.000 jaor eleden edomesticeerd. 't Värken kriegt de wetenschappelijke naam Sus scrofa (mit disse naam wordt soms ok wel de 't wildzwien bedoeld). In grote delen van de wereld bint de värkens verwilderd eworden (bieveurbeeld in Niej-Zeelaand). De värkens daor veroorzaken veul schaode. In Nederlaand lèven ongeveer 11 miljoen värkens.
't Vrouwelijke värken wordt een motte enuumd (in 't West-Veluws zeg ze ok wel zog en in 't Achterhoeks zogge; vergeliek 't Nederlaanse woord zeug). De motte voedt de keuien op, en hef wieder gien weerde äs melkgever, 't melk wordt namelijk niet in winkels verkoch, de motte wordt dus gelieke mit de andere värkens eslach um op te eten. 't Pasgeboren värken heet een keuie of bign, en 't männegien heet een bere.
In de pervinsie Grunningen is een park, speciaal veur värkens, mit de naam t Swieneparredies. Dit is een soort dieretuun veur värkens.
Sus scrofa hef vier ondersoorten, elke soorte lèèft in een bepaold geografisch gebied:
Een värken (Latien: Sus scrofa domesticus) is een edomesticeerd wildzwien. Värkens bint zo'n 5.000 tot 7.000 jaor eleden edomesticeerd. 't Värken kriegt de wetenschappelijke naam Sus scrofa (mit disse naam wordt soms ok wel de 't wildzwien bedoeld). In grote delen van de wereld bint de värkens verwilderd eworden (bieveurbeeld in Niej-Zeelaand). De värkens daor veroorzaken veul schaode. In Nederlaand lèven ongeveer 11 miljoen värkens.
't Vrouwelijke värken wordt een motte enuumd (in 't West-Veluws zeg ze ok wel zog en in 't Achterhoeks zogge; vergeliek 't Nederlaanse woord zeug). De motte voedt de keuien op, en hef wieder gien weerde äs melkgever, 't melk wordt namelijk niet in winkels verkoch, de motte wordt dus gelieke mit de andere värkens eslach um op te eten. 't Pasgeboren värken heet een keuie of bign, en 't männegien heet een bere.
In de pervinsie Grunningen is een park, speciaal veur värkens, mit de naam t Swieneparredies. Dit is een soort dieretuun veur värkens.
't Zwyn (Sus scrofa domesticus) is e gedomesticeerd wild zwyn. Zwyns werdn 5000 toe 7000 joar geleedn voe 't eest gedomesticeerd. Zwyns krygn soms de weetnschappelikke noame Sus scrofa, moa sommigte auteurs gebruukn die noame allêne voe wilde zwyns. Ip verschillige plekkn ip de weireld zyn temme zwyns were verwilderd gerakt.
Sus scrofa' è vier oundersôorten, die in verschillnde geogroafische gebiedn vôornkomn:
E vrouwelik zwyn wordt e zeuge genoemd, e mannelik zwyn nen beir en e jounk e vikken. E gelte is e vrouwelik zwyn da nog nie gejoengd het. E mannelik zwyn die zen ballen kwyt is gegrocht wordt een barge genoemd. Een gespend vikken die afgemest wordt, wordt e vet zwyn, ook wel vleesvarken genoemd.
In 't Vlams van de 17ste/18ste eeuw was ter ook al sprake van vickens, zeugen en beers. De joungn van everzwyns wiern wel gin vicken genoemd, mo koddaard. De termen "zwyn" en "vercken" wiern deur mekoar gebruukt, al lykt het der ip dat beist da surtout "zwyn" nu een scheldwoord is (peist an uutspraken lik "mo gy zwyn"), vroeger eerder "vercken" als scheldwoord gebruukt wier. In processen van die joaren ku'je dus wel ne keer uutspraken lezen in de zin van "Ghy hoere, ghy vercken".
In 't Frans klappen ze van porcelet (vikken), cochette (gelte), nourrain (vleesvarken), truie (zeuge) en verrat (beir). In 't Ingels is ter respectievelik sprake van piglets, gilts, sows en boars. Zeugen in 't algemeen, dus zowel jounge of oede wordn in 't Ingels hogs genoemd.
Zwyns wordn massoal gekwêekt vor under vlêes.
En zwyn es êen van de mêest stress-gevoelige bêesten da we kenn. Doarom wirdn ze lankstom minder buten gekwêekt. An den universiteit van Gent zoeken ze ol joaren noa middels om de stress-gevoeligeid te verminderen. Oat'er ne warmen luchtballon ip minder dan ounderd meiters overvliegt keunn z'al in paniek sloan en wegstormen, tweirs deur ofsleutiengn en stekkerdroadn. Achternoa zyn ze goe vô de nôodslacht. En zwyn da geslacht wird ounder stress geeft slicht vlêes da allêne moa goe es voe in charcuterie te droaien; doarom bringt het ôok nie vele ip. Om gêen stress t'èn wirden de mêeste zwyns twolf uren vôorn de slacht ingespeit me 'n kalmeriengsmiddl. Dad'es êen van de redens vowuk da zwynevlêes mêer en mêer noa medikamenten smoakt.
Omdat 't vlêes van ne volwassn beir geweunlik nie smoakelik is, castreren ze mêestal de mannelikke vikkns oan ze 'n poar weken oud zyn. 't Gevolg es rustiger stallen en mêer en verkôopboar vlêes. Da castreren of 't ofsnyen van de teelbollen gebeurt anno 2006 me 'n hêel scherp meske of 'n kniptangske; de vikkens tieren vuuf secounden en doen toun were vôort lik geweunlik. 't Es nie bekend oan ze tieren van benouwdegie of van 't zêer. Natuurlik zyn de groene en de dierebeschermers doa nie hêel mee akkôord, moa van d'alternatieven lik verdôvienge of castrerienge me medicamentn zyn de gevolgen en residuen in 't vlêes nie goe bekend.
In de moderne Vlamse zwynesector kunn zwyneboern die vele zeugen tope oudn 't under nie meer permitteern van al under zeugn te loaten dekkn deur eigen beers. Ten eerste ze zoun veel te veel beers moeten oudn, die vaneigens plekke vraagt en geld kost an 't eten enzovors, mo ten twidde met assan te moeten tjooln met beers zoun z'ook veel te veel veiligheidsrisico's moeten pakken met dat beers al by al gevoarlike beesten zyn. Ten derde, en messchien nog belangrikst van al, 't is ook no hygiëne toe nie meer verantwoord om die beers hele dagen ip andere zeugen te loaten goan (sexueel overdroagboare ziekten, SOA's). Ten slotte willen al de boeren vaneigens vikkens van de beste beers. Domee dat de meeste zwyneboeren sperma inkopen van KI-stationgs. In West-Vloandern zyn der intussen een paar grote en gekende KI-stationgs ipgekomn; KI-Gantois-Oudenburg, KI-Cobbaert, KI-Lichtervelde, en andere. In die KI-stationgs oudn ze een hele serie van de beste beers, en wordn ze alle dagen of toch regelmoatig zoad afgetrokken.
Oundanks dat de meeste zwyneboern dus zoad inkopen, oudn ze meestal toch nog assan één of e poar beers. Da's nie als reserve, mo der blykt da zeugen vele beter togen wanneer da ze brounstig zyn os ze nen beer zien, en liefst één die by under komt knuffelen, geruchte makt, da ze kunn rieken enzovors. Beers die moeten dienn om goeste ip te wekken, mo die a 't puntje by paaltje komt der toch nie ip meugen, wordn zoekbeers genoemd.
't Is wel merkwoardig da zeugen under zo gemakkelik loaten in de zak zetten. Heel wa boeren en een nepbeer in plastiek die met batterien ip wieltjes weg en were lopt (rolt). De boer of boerinne speit met ulder speitebusse e bitje beirereuke ip zen kounte, en al die zeugen mo zot staan van de goeste.
't Zwyn es e vrêe belangryke bêeste vô de West-Vloamiengn. Z'èn der zelst e ploate van emak, ip de melodie van 't Dutse zuplied Trink, trink, Brüderlein, trink van Wilhelm Lindemann:
't Zwyn (Sus scrofa domesticus) is e gedomesticeerd wild zwyn. Zwyns werdn 5000 toe 7000 joar geleedn voe 't eest gedomesticeerd. Zwyns krygn soms de weetnschappelikke noame Sus scrofa, moa sommigte auteurs gebruukn die noame allêne voe wilde zwyns. Ip verschillige plekkn ip de weireld zyn temme zwyns were verwilderd gerakt.
Sus scrofa' è vier oundersôorten, die in verschillnde geogroafische gebiedn vôornkomn:
Sus scrofa scrofa (West-Afrika, Europa) Sus scrofa ussuricus (Noord-Azië en Japan) Sus scrofa cristatus (Klêen-Azië en Indië) Sus scrofa vittatus (Indonesië)Ο οικόσιτος χοίρος (κοινώς γουρούνι) είναι οικόσιτο θηλαστικό ζώο που ανήκει στο γένος συς, στην οικογένεια συίδες και στην τάξη αρτιοδάκτυλα. Είναι ζώο παμφάγο και πολύ γόνιμο. Απαντάται σε όλα τα μέρη της γης και εκτρέφεται κυρίως για το κρέας του. Είναι γνωστό από τα αρχαιότατα χρόνια και πιστεύεται ότι ο κατοικίδιος χοίρος ή συς ο οικοδίαιτος (Sus scrofa domesticus, Συς η σκρόφα ο οικιακός) προέρχεται από τον αγριόχοιρο, τον οποίο εξημέρωσαν οι πρόγονοί μας κατά την παλαιολιθική εποχή.
Παρά τις διαφορές τους, όλες οι φυλές γουρουνιών χαρακτηρίζονται γενικά από χοντροκομμένο και μονοκόμματο σώμα, κοντά πόδια και κωνικό κεφάλι, το οποίο καταλήγει σε κοντό ρύγχος. Το γεγονός ότι υπάρχουν πολλές φυλές χοίρων υποδεικνύει ότι η εξημέρωση έγινε ανεξάρτητα σε διάφορες περιοχές του κόσμου και ότι δεν ξεκίνησε από το ίδιο είδος αγριόχοιρου.
Ο χοίρος προσαρμόζεται σε όλες τις συνθήκες, ωστόσο αναπτύσσεται καλύτερα σε ψυχρά κλίματα. Είναι αδηφάγο ζώο.Τρώει ποντίκια, χόρτο, ακόμα και γλυκά, αλλά μόνο την άσπρη σοκολάτα διότι η καφέ τους προκαλεί εμετό. Το πεπτικό του σύστημα μπορεί να επεξεργαστεί κάθε είδους τροφή, ακόμα και τα υπολείμματα του φαγητού των ανθρώπων. Αυτό συνιστά μεγάλο πλεονέκτημα για τους εκτροφείς χοίρων, όπως και η μέγιστη απόδοσή του σε κρέας και λίπος. Η απόδοση αυτή φτάνει άνετα το 70% του βάρους του σώματός του στις κοινές φυλές και ξεπερνά το 85% στις βελτιωμένες.
Γεννά συνήθως δύο φορές το χρόνο, από 5-20 μικρά κάθε φορά. Οι χοίροι θεωρούνται γενικά σύμβολα ακαθαρσίας, στην πραγματικότητα όμως ο μόνος υπεύθυνος για την ακαθαρσία των γουρουνιών είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Αυτό σημαίνει ότι όταν δεν τηρούνται οι κανόνες υγιεινής, τότε οι χοίροι προσβάλλονται από ασθένειες και παράσιτα, τα οποία στη συνέχεια μεταδίδονται και στον άνθρωπο.
Τον Οκτώβριο του 2015, ο IARC κατάταξε την κατανάλωση κόκκινου κρέατος (στο οποίο περιλαμβάνεται και το χοιρινό) στην Κατηγορία 2Α: Πιθανότατα (probable) καρκινογενή για τον άνθρωπο, σχετίζοντάς την με τον καρκίνο του εντέρου, ενώ την κατανάλωση επεξεργασμένου κρέατος στην Κατηγορία 1: Καρκινογενή για τον άνθρωπο.[1]
Μερικές από τις σημαντικότερες φυλές του χοίρου είναι:
Στην Ελλάδα σε διάφορα μέρη πιστεύουν πως αν την Πρωτοχρονιά εισέλθει χοίρος στο σπίτι κάποιος από το αντρόγυνο θα χηρέψει.[3]
Ο οικόσιτος χοίρος (κοινώς γουρούνι) είναι οικόσιτο θηλαστικό ζώο που ανήκει στο γένος συς, στην οικογένεια συίδες και στην τάξη αρτιοδάκτυλα. Είναι ζώο παμφάγο και πολύ γόνιμο. Απαντάται σε όλα τα μέρη της γης και εκτρέφεται κυρίως για το κρέας του. Είναι γνωστό από τα αρχαιότατα χρόνια και πιστεύεται ότι ο κατοικίδιος χοίρος ή συς ο οικοδίαιτος (Sus scrofa domesticus, Συς η σκρόφα ο οικιακός) προέρχεται από τον αγριόχοιρο, τον οποίο εξημέρωσαν οι πρόγονοί μας κατά την παλαιολιθική εποχή.
Дуңгыз (лат. Sus scrofa domesticus) — иң төп һәм киң таралган йорт хайваннарының берсе. Дуңгыз суеп, ит, җәү һәм төрле фармакологик ингредиентлар, шул исәптән панкреатин алалар. Кылларыннан пумала һәм щёткалар ясыйлар. Кеше һәм дуңгыз организмнары охшашлыгына күрә, дуңгыз органнары медицинада кулланыла, кайбер очракларда хәтта трансплантацияләнә ала.
Кеше дуңгызны моннан 6-7 мең еллар чамасы элек кулга ияләштергән. Борынгы заманнардан ук аучыларга кыргый дуңгызлар — кабаннар — Поляр түгәрәктән алып экваторга кадәр бөтен җирдә очраган. Кабаннарны су буендагы камышлыкларда, елга үзәннәрендәге куаклыкларда аулаганнар. Кабаннар «утрак» яшәгән. Көнне алар аулак урыннарда үткәргәннәр, ә төнлә тамак туйдырырга чыкканнар; имән чикләвеге, чикләвек, өлгергән алма һәм груша эзләп ашаганнар, камыш тамырларын актарганнар, әкәм-төкәм, суалчан, вак җәнлекләр, кәлтә еланнарны һәм хәтта еланнарны ашаганнар, җир өстендәге кош ояларын туздырганнар. Теләсә нәрсә ашый торган бу хайваннарны йортта асрау бик кыен булмый. Ауда кулга эләккән буй-буй кабан дуңгызлары тоткында яшәргә җиңел ияләшкәннәр. Алар бик тиз үскәннәр. Тәмле ит биргәннәр. Азыкка талымсыз булулары һәм характерлары белән дуңгызлар борынгы бабалары — кабаннарга бик охшаганнар. Кыргый кабаннар кебек үк, алар начар күрәләр, әмма яхшы ишетәләр, искә дә бик сизгерләр. Көтүлеккә чыгарсаң, азык эзләп, җир казырга тотыналар. Кыргый кабаннар төсле, таныш түгел урында да дуңгызлар юлны бик тиз табалар.
Бу хайван озак еллар буена кеше тәэсирендә бик нык үзгәргән, һәм бу үзгәреш аның тышкы кыяфәтендә генә чалынмаган. Хәзер ул төнлә йоклый, көндез тамак туйдыра. Кыргый дуңгызга караганда ике-өч тапкыр артык бала китерә. Үзенең кыргый кардәше янында алып сыман. Хәзер инде авырлыгы ярты тоннага җиткән нәселле дуңгызлар бар.
Нәселле дуңгыз 10—12 бала китерә, ә кайсыберләре 28—32 гә кадәр бала китерәләр. Гадәттә елына ике тапкыр балалыйлар. Дуңгыз балалары бик тиз үсәләр һәм симерәләр.
Дуңгызлар начар күрәләр, ләкин бик әйбәт ишетәләр һәм ис сизәләр. Яхшы тәрбияләсәң, алар чисталыкны да яраталар һәм рәхәтләнеп суда чупырдыйлар.
Кешеләр аларны төрле һөнәрләргә өйрәтәләр. Франциядә дуңгызларны трюфель гөмбәләрен эзләргә өйрәтәләр икән. Исне яхшы тоюы аркасында җир астындагы гөмбәне дуңгыз бик җиңел эзләп таба.
Дуңгыз (лат. Sus scrofa domesticus) — иң төп һәм киң таралган йорт хайваннарының берсе. Дуңгыз суеп, ит, җәү һәм төрле фармакологик ингредиентлар, шул исәптән панкреатин алалар. Кылларыннан пумала һәм щёткалар ясыйлар. Кеше һәм дуңгыз организмнары охшашлыгына күрә, дуңгыз органнары медицинада кулланыла, кайбер очракларда хәтта трансплантацияләнә ала.
Йорт сусҡаһы (лат. Sus scrofa domesticus) — 7000 йылдар элек (ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса күпкә алдараҡ) йортлаштырылған эре ҡуш тояҡлы ҡабан төрө. Күпселек Көнбайыш, Көнсығыш Азия һәм Океания илдәрендә таралған. Резербек тип аталған ҡырағайланған сусҡалар Төньяҡ Америкала, Австралияла һәм Яңы Зеландияла осрай. Кәүҙәһенең оҙонлоғо 0,9 метрҙан 1,8 метрға тиклем, эре сусҡа 50 кг-нан 150 кг-ға тиклем тарта. Башҡа үҫемлек менән туҡланыусы ҡуш тояҡлы хайуандарҙан айырмалы булараҡ, сусҡа, үҙенең оло быуындағы вәкиле ҡабан кеүек, бөтә нәмәне ашаусы хайуан.
Сусҡаны ит өсөн аҫырайҙар. 2005 йылда сусҡа ите етештереү АҠШ ауыл хужалығы мәғлүмәттәренә ҡарағанда 97,2 млн тоннаға етте.
Һуңғы ваҡытта сусҡаның минипиги тип аталған декоратив карлик тоҡомон өйҙә аҫырау модаға кереп китте. Францияла трюфель бәшмәген махсус өйрәтелгән сусҡалар эҙләй.
Археологик ҡаҙылмалар бынан 13 000—12 700 йылдар элек ҡырағай сусҡаларҙы Яҡын Көнсығыштың Тигр йылғаһы бассейнында йортлаштыра башлағандарын күрһәтә[1]. Хәҙерге ваҡытта Яңы Гвинеялағы[2] кеүек уларҙы башта ярым ҡырағый хәлдә иректә тотҡандар. 11 400 йыл эле йәшәгән тип билдәләнгән ҡалдыҡтар Кипрҙа табылған. Утрауға сусҡалар йорлаштырылғас кеше менән генә күсеп килә алған[3]. Ҡытайҙа сусҡарҙы йорташтырыу 8 000 мең йыл элек башланған[3][4].
Йорт сусҡаһы (лат. Sus scrofa domesticus) — 7000 йылдар элек (ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса күпкә алдараҡ) йортлаштырылған эре ҡуш тояҡлы ҡабан төрө. Күпселек Көнбайыш, Көнсығыш Азия һәм Океания илдәрендә таралған. Резербек тип аталған ҡырағайланған сусҡалар Төньяҡ Америкала, Австралияла һәм Яңы Зеландияла осрай. Кәүҙәһенең оҙонлоғо 0,9 метрҙан 1,8 метрға тиклем, эре сусҡа 50 кг-нан 150 кг-ға тиклем тарта. Башҡа үҫемлек менән туҡланыусы ҡуш тояҡлы хайуандарҙан айырмалы булараҡ, сусҡа, үҙенең оло быуындағы вәкиле ҡабан кеүек, бөтә нәмәне ашаусы хайуан.
Сусҡаны ит өсөн аҫырайҙар. 2005 йылда сусҡа ите етештереү АҠШ ауыл хужалығы мәғлүмәттәренә ҡарағанда 97,2 млн тоннаға етте.
Һуңғы ваҡытта сусҡаның минипиги тип аталған декоратив карлик тоҡомон өйҙә аҫырау модаға кереп китте. Францияла трюфель бәшмәген махсус өйрәтелгән сусҡалар эҙләй.
Свиня домашня ці порося домашнє або паця домашнє (Sus scrofa f. domestica) є доместікованый ссавець, вышляхтеный з дикого пацятя (Sus scrofa). Удомашнїня прошло приближно перед 9 тісяч роками. Іде о найвызначнїшый вид худобы в середнїй Европі. Є вшыткопожераюче. Пацята домашнї, котры втечуть до природы, здичіють і можуть запрічінити значны шкоды.
Їсть передовшыткым бандуркы, шрот, корїня, хробакы і яйця.
Сьвіньня (па-лацінску: Sus) — жывёла клясы сысуноў, разнавіднасьць дзіка, які быў адамашнены чалавекам каля 7 тысячаў гадоў назад (паводле некаторых даследаваньняў — значна раней), і распаўсюджаныя галоўным чынам у краінах Захаду, Усходняй Азіі й Акіяніі. Зьдзічэлыя сьвіньні сустракаюцца ў Паўночнай Амэрыцы, Аўстраліі й Новай Зэляндыі. Сьвіньні вырошчваюцца ў асноўным дзеля атрыманьня мяса. Сусьветная вытворчасьць сьвініны ў 2005 склала 97,2 млн тон паводле зьвестак Мінсельгасу ЗША.
Сьвіньні даволі разумныя жывёлы, і яны навучаюцца нават лягчэй, чым сабакі й коткі. У апошні час дэкаратыўныя карлікавыя пароды сьвіньняў, то бог мініпігаў, сталі папулярнымі жывёламі для ўтрыманьня ў хаце. У Францыі адмыслова навучаныя сьвіньні вышукваюць труфэлі.
Дзякуючы сваёй тонкай назіральнасьці й кемлівасьці, свойская сьвіньня ставіцца да разумных жывёлаў. Паводле біяхіміі, формулы крыві, усёяднасьці, складу й засваяльнасьці ежы сьвіньня ставіцца бліжэй да чалавека чым іншыя жывёлы, за выключэньнем малпаў. Сьвіньня хварэе на тыя ж хваробы, што й чалавек і лячыць яе можна такімі ж лекамі, што й чалавека.
У свойскіх парод захаваліся некаторыя біялягічныя асаблівасьці, уласьцівыя дзікім сьвіньням, як то слабы зрок, востры слых, тонкі нюх, здольнасьць добра плаваць, высокая пладавітасьць, здольнасьць да хуткага росту й тлушчаадкладаньне. Але пакуль ёсьць і пэўныя адрозьненьні свойскай сьвіньні ад дзіка, сярод якіх адной з галоўных зьяўляецца тое, што свойскія пароды наогул дзённыя жывёлы, тады як у дзіка вялікая частка сярэднясутачнай актыўнасьці прыпадае на начны час. Такое адрозьненьне зьяўляецца сьледзтвам працэсу адамашненьня, што ў прыватнасьці таксама прывяло да значных адрозьненьняў у марфалёгіі.
У першы пэрыяд пасьля адамашненьня прыблізна каля 3000—1200 гадоў да н. э. сьвіньні па форме цела яшчэ мала чым адрозьніваліся ад дзіка. Для іх былі характэрныя плоскае цела, высокія ногі, вялікая галава з доўгім прамым лычом і стаялыя вушы, высокі грэбень шчаціньня на шыі, карку й сьпіне. У сьвіней рот падоўжаны, з кароткім рухомым хабатком, што заканчваецца голым плоскім «пятаком», які дае магчымасьць рыць зямлю ў пошуках каранёў расьлін, чарвякоў і іншай ежы. Сьвіньня мае 44 зуба, чатыры зь іх зьяўляюцца добра разьвітымі ікламі. Канцавіны чатырохпалыя. Вымя мае 14 смочкаў, разьмешчаных у два шэрагі. Валасяны полаг рэдкі, грубы, у асноўным з шчаціньня. Страўнік у сьвіньні просты й аднакамерны. Жывёлы зьяўляюцца ўсяеднымі, сілкуюцца расьліннай і жывёльнай ежай.
Паводле некаторых анатамічных і фізыялягічных парамэтрах сьвіньні вельмі падобныя на чалавека, з гэтае прычыне іх выкарыстоўваюць у мэдычных і дасьледчых мэтах.
Да злучваньня маладых сьвінаматак пускаюць у 8—9-месячным узросьце, калі яны важаць 130—150 кг, самцоў — не маладзей за падгадаваны ўзрост, калі яны важаць 180—200 кг. Дзякуючы параўнальна кароткаму пэрыяду цяжарнасьці (114—115 дзён) й недоўгачасоваму пэрыяду кармленьня (ад 26 да 60 дзён) у шэрагу гаспадарак кожная матка двойчы на год дае парасеньне і, такім чынам, атрымлівае больш за 20 парасятаў за год.
Пры адпаведным харчаваньні й выгадваньні сьвіньні да 6—7-месячнага ўзросту дасягаюць масы ў 100—110 кг і больш. Лепшыя сьвінагадоўчыя гаспадаркі пры пагалоўе ў 2—6 тысяч матак атрымліваюць ад кожнай зь іх штогод у сярэднім па 15-20 цэнтнэраў і больш сьвініны, а ад асобных жывёлаў і значна больш. Дзякуючы высокай пладавітасьці сьвіней, а таксама іхнай здольнасьці ў маладым узросьце даваць прыплод ствараецца магчымасьць штогадовай бязбольнай рэалізацыі на мяса больш 100—150% жывёлаў, якія былі ў гаспадарцы на пачатак году. Дзякуючы тым жа біялягічным асаблівасьцям сьвіней ў сьвінагадоўлі ствараюцца шырокія магчымасьці для хуткага ўдасканаленьня статку шляхам замены менш прадуктыўных жывёлаў на больш прадуктыўныя, якія даюць прадукцыю, адпаведную зьмянялым патрабаваньням.
— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
Сьвіньня (па-лацінску: Sus) — жывёла клясы сысуноў, разнавіднасьць дзіка, які быў адамашнены чалавекам каля 7 тысячаў гадоў назад (паводле некаторых даследаваньняў — значна раней), і распаўсюджаныя галоўным чынам у краінах Захаду, Усходняй Азіі й Акіяніі. Зьдзічэлыя сьвіньні сустракаюцца ў Паўночнай Амэрыцы, Аўстраліі й Новай Зэляндыі. Сьвіньні вырошчваюцца ў асноўным дзеля атрыманьня мяса. Сусьветная вытворчасьць сьвініны ў 2005 склала 97,2 млн тон паводле зьвестак Мінсельгасу ЗША.
Сьвіньні даволі разумныя жывёлы, і яны навучаюцца нават лягчэй, чым сабакі й коткі. У апошні час дэкаратыўныя карлікавыя пароды сьвіньняў, то бог мініпігаў, сталі папулярнымі жывёламі для ўтрыманьня ў хаце. У Францыі адмыслова навучаныя сьвіньні вышукваюць труфэлі.
পোহনীয়া গাহৰি (ইংৰাজী: Domestic pig; Sus scrofa domesticus বা Sus domesticus), হৈছে এবিধ ডাঙৰ, খুৰা যুক্ত প্ৰাণী; ইহঁতক এটা নিৰ্দিষ্ট প্ৰজাতি অথবা বনগাহৰিৰ উপ-প্ৰজাতি বুল্ গণ্য কৰা হয়। ইহঁতৰ মূৰ আৰু দেহৰ দৈৰ্ঘ্য প্ৰায় ০.৯ৰ পৰা ১.৮ মিটাৰ (৩৫ৰ পৰা ৭১ ইঞ্চি) পৰ্যন্ত হয়, আৰু পূৰ্ণ বয়স্কৰ ওজন ৫০ৰ পৰা ৩৫০ কিলগ্ৰাম (১১০ৰ পৰা ৭৭০ পাউণ্ড) পৰ্যন্ত হয়। খুৰা যুক্ত প্ৰাণীবোৰ সাধাৰণতে তৃণভোজী হয় যদিয়ো ইহঁত ইহঁতৰ বন্য প্ৰজাতিৰ দৰেই সৰ্বভোজী।
পোহনীয়া গাহৰিবোৰ, সাধাৰণতে মাংসৰ বাবে পালন কৰা হয়। ইহঁতৰ হাড়, চাল আৰু নোমবোৰো ব্যৱসায়িক উৎপাদ হিচাপে ব্যৱহৃত হয়।
পোহনীয়া গাহৰি (ইংৰাজী: Domestic pig; Sus scrofa domesticus বা Sus domesticus), হৈছে এবিধ ডাঙৰ, খুৰা যুক্ত প্ৰাণী; ইহঁতক এটা নিৰ্দিষ্ট প্ৰজাতি অথবা বনগাহৰিৰ উপ-প্ৰজাতি বুল্ গণ্য কৰা হয়। ইহঁতৰ মূৰ আৰু দেহৰ দৈৰ্ঘ্য প্ৰায় ০.৯ৰ পৰা ১.৮ মিটাৰ (৩৫ৰ পৰা ৭১ ইঞ্চি) পৰ্যন্ত হয়, আৰু পূৰ্ণ বয়স্কৰ ওজন ৫০ৰ পৰা ৩৫০ কিলগ্ৰাম (১১০ৰ পৰা ৭৭০ পাউণ্ড) পৰ্যন্ত হয়। খুৰা যুক্ত প্ৰাণীবোৰ সাধাৰণতে তৃণভোজী হয় যদিয়ো ইহঁত ইহঁতৰ বন্য প্ৰজাতিৰ দৰেই সৰ্বভোজী।
পোহনীয়া গাহৰিবোৰ, সাধাৰণতে মাংসৰ বাবে পালন কৰা হয়। ইহঁতৰ হাড়, চাল আৰু নোমবোৰো ব্যৱসায়িক উৎপাদ হিচাপে ব্যৱহৃত হয়।
ਸੂਰ ਨੂੰ ਸਵਾਈਨ ਜਾਂ ਹੌਗ ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਜਾਨਵਰ ਹੈ ਜੋ ਜੰਗਲੀ ਭਾਲੂ ਦੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਆਕਾਰ 35 ਤੋਂ 71 ਇੰਚ ਅਤੇ ਭਾਰ 50 ਤੋਂ 350 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੂਰ ੲਿੱਕੋ-ੲਿੱਕ ਪਸ਼ੂ ਹੈ ਜੋ ਧੁੱਪ ਨਾਲ ਝੁਲਸ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਾਲਤੂ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਿਰਫ ਸੂਰ ਹੀ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਅਤੇ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਦੋਵੇਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਭੋਜਨ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।
வீட்டுப் பன்றி என்பது, வளர்ப்பு விலங்குகளுள் ஒன்று. இது இதன் இறைச்சிக்காகப் பெயர் பெற்றது. சில வீட்டுப் பன்றி வகைகளின் உடலில் கம்பளி போலத் தடித்த உரோமங்கள் காணப்படினும், பெரும்பாலான பன்றிகளின் உடலில் மிகவும் அரிதாகவே உரோமங்கள் காணப்படுகின்றன. வீட்டுப்பன்றிகள் பெரும்பாலும் அதிலிருந்து பெறப்படும் பன்றிக்கறிக்காகவே வளர்க்கப்படுகிறது. இருப்பினும் பானைவயிற்றுப் பன்றி (pot-bellied pig) மற்றும் குறும்பன்றி (micro pig) சில வீட்டுப்பன்றியினங்கள் சில வேளைகளில் செல்லப்பிரானிகளாக வளர்க்கப்படுகின்றன. இவ்விலங்கின் எலும்புகள், விறைப்பு முடி போன்றவை வணிக ரீதியாக பயன்படுத்தப்படுகிறது.
வீட்டுப் பன்றிகள், காட்டுப் பன்றிகள் எனப்படும் காட்டில் வாழும் பன்றி இனத்தின் ஒரு துணை இனம் என்பதே பெரும்பாலானவர்களின் கருத்து. இதன்படி வீட்டுப் பன்றிகளின் அறிவியல் பெயர் சுசு இசுக்குரோஃபா டொமசுட்டிகசு (Sus scrofa domesticus) ஆகும். [1][2] காட்டுப்பன்றி சுசு இசுக்குரோஃபா (Sus scrofa) என்னும் அறிவியல் பெயருடையது. இப்பெயரை கார்ல் லின்னேயஸ் அறிமுகப்படுத்தினார் . சில உயிரியலாளர்கள் வீட்டுப் பன்றிகள் தனியான இனத்தைச் சேர்ந்தவையாகக் கருதுகிறார்கள். இக் கருத்தின் அடிப்படையில் வீட்டுப் பன்றியின் அறிவியல் பெயர் சுசு டொமசுட்டிக்கசு (Sus domesticus) என்பதாகும்.[3][4]
மிகப்பழைய காலத்திலேயே பன்றிகள் மனிதனோடு தொடர்பு பட்டிருந்ததற்குச் சான்றுகள் உண்டு. தப்பிச் சென்ற வீட்டுப் பன்றிகள் பல கட்டாக்காலியாக உலகின் பல பாகங்களிலும் உள்ளன. இவை சூழலுக்குக் குறிப்பிடத்தக்க சேதத்தை விளைவிக்கின்றன.
கிமு 13,000 - 12,700 காலப்பகுதியிலேயே டைகிரிசுப் பகுதிகளில் காட்டுப் பன்றிகளை வீட்டில் வளர்ப்பது இருந்ததற்கான தொல்லியல் சான்றுகள் உள்ளன. தற்காலத்தில் சில நியூ கினியர்கள் செய்வதுபோல் அக்காலத்திலும் காடுகளைலேயே வைத்துப் பன்றிகள் வளர்க்கப்பட்டிருக்கலாம் எனத் தெரிகிறது. கிமு 11,400 ஆம் ஆண்டுக்குப் முற்பட்ட பன்றிகளில் எச்சங்கள் சைப்பிரசுப் பகுதியில் காணப்பட்டன. இப் பன்றிகள் தலைநிலத்தில் இருந்தே கொண்டுவரப் பட்டதாகக் கருதப்படுவதால், தலை நிலத்தில் பன்றி வளர்ப்பு முன்னரேயே தொடங்கியிருக்கக்கூடும் எனவுக் கூறுகின்றனர். சீனாவிலும் தனியாகப் பன்றிகளை வீட்டில் வளர்ப்பது இடம்பெற்றதாகத் தெரிகிறது.
பெண் பன்றிகள் 3-12 மாதங்களில் இனப்பெருக்க பருவத்தை அடைகின்றன. புணர்ச்சி செயல் நடைபெறாத போது ஒவ்வொரு 18-24 ஆம் நாட்களில் சினைப்பருவம் நடைபெறுகிறது. பன்றிகளின் சராசரி கருசுமக்கும் காலம் 112 முதல் 120 நாட்கள் ஆகும்.[5] சினைப்பருவம் இரண்டு முதல் மூன்று நாட்கள் நீடிக்கும். அச்சமயத்தில் பெண் பன்றிகள் புணர்தலுக்கான தயார் நிலை சமிஞ்ஞைகளை வெளிப்படுத்தும் இதற்கு நிலைச் சூடு என அழைக்கப்படுகிறது. நிலைச்சூட்டு நிலையில் முதிர்ச்சியைடைந்த ஆண் பன்றியின் உமிழ்நீரை தீண்டும் போது பெண் பன்றி பாலுறவுக்கு தூண்டப்படுகிறது. ஆண்ட்ரோஸ்டீனால் (Androstenol) என்றழைக்கப்படும் ஒரு வகை இன ஈர்ப்புச் சுரப்புகளில் ஒன்றாகும். மேற்றாடைக்குக்கீழ்ப்பக்கம் அமைந்திருக்கும் உமிழ்நீர் சுரப்பிகளில் உற்பத்தி செய்யப்படும் இந்த சுரப்பு பெண் பன்றியின் பாலுணர்வு பிரதிபலிப்பை தூண்டுகிறது. [6] தக்ககைத்திருகாணி வடிவ ஆண் பன்றியின் ஆணுறுப்பை பற்றிக்கொள்ளும் வகையிலான ஐந்து சதைமடிப்புகளுடன் கூடிய பெண் பன்றியின் கருப்பை வாய்ப் பகுதி அமைந்துள்ளது. [7] பெண் பன்றிகளுக்கு இரட்டைக்கொம்புக் கருவகம் அமைந்துள்ளது.[8] கருவுற்று 11- 12 ஆம் நாளில் கருவுற்றல் தகவேற்புச் செய்கை தென்படுகிறது. [9]
பல வழிகளில் வீட்டுப்பன்றியின் நடத்தையானது புலால் உண்ணிகள் மற்றும் இரட்டைக் குளம்புடைய விலங்கினங்களுக்கு (artiodactyls) இடைப்பட்டதாக வெளிப்படுகிறது. [10] வீட்டுப் பன்றிகள் மற்ற பன்றிகளின் துணையோடு வாழ்வதையே விரும்புகின்றன. பெரும்பாலும் உடல் மூலம் தொடுதல் தொடர்புகளை தக்கவைத்துக்கொள்வது அதன் நடத்தைகளுள் ஒன்றாக கண்டறியப்பட்டுள்ளது. மேலும் அவை இயல்பாகவே பெரிய மந்தைகளை உருவாக்கிக் கொள்வதில்லை. பன்றிக்கூட்டம் பொதுவாக சுமார் 8-10 முதிர்ச்சியடைந்த பன்றிகள் கொண்ட குழுவாக காணப்படும். சில இளம் பன்றிகள் மற்றும் ஆண் பன்றிகள் தனித்தும் காணப்படக்கூடும். [11]
வியர்வை சுரப்பிகளின் குறைபாடு காரணமாக, பன்றிகள் பெரும்பாலும் நடத்தை வெப்பச் சீராக்கல் (behavioural thermoregulation) மூலம் தங்களின் உடலின் வெப்பநிலையை கட்டுப்படுத்தி சீராக வைத்திருக்க சேற்றில் புரண்டு உடலில் சேற்றைப் பூசிக்கொள்கின்றன. இது பன்றிகளால் அடிக்கடி வெளிப்படும் ஒரு நடத்தை ஆகும். [12] பன்றிகளின் உடலின் மீது பசை போன்ற பதத்தில் சேறு ஒட்டிக்கொள்கின்றன. மேலும் அவை சேற்றில் முழுவதுமாக மூழ்கி உடல் முழுவதும் சேற்றை பூசிக்கொள்வதில்லை. உடலில் ஒட்டியிருக்கும் சேற்றின் அளவானது சேற்றுக்குழியின் ஆழம் மற்றும் சுற்றுப்புற சூழ்நிலையைப் பொறுத்தது. சுற்றுப்புற வெப்பநிலை சுமார் 17-21 டிகிரி செல்சியஸ் வெப்பநிலையில் இருக்கும்போது, வளர்ந்த பன்றிகள் சேற்றில் புரளத் தொடங்குகின்றன. வெப்பமான நாட்களில் பன்றிகள் தலையில் இருந்து கால் வரை தங்களை சேற்றால் மறைத்துக்கொள்கின்றன. [12] இந்தச் சேற்றுப்பூச்சானது சூரியனிலிருந்து அரும் புற ஊதா கதிர்களில் இருந்து தோலினை பாதுகாத்துக் கொள்ளவும், ரோமம் மற்றும் தோலில் கானப்படும் ஒட்டுண்ணிகளைக் கட்டுப்படுத்தவும் உதவுவதாக அறியப்படுகிறது. [12] சிறிது நேரம் உண்டு சிறிது நேரம் உறக்கம் கொள்ளும் அசைபோடும் விலங்குகளைப் போலன்றி நிலைமைகள் அனுமதிக்கும் பட்சத்தில் வீட்டுப் பன்றிகள் பல மணிநேரங்களுக்கு தொடர்ந்து உணவினை உட்கொள்கின்றன. அதே போல பல மணிநேரங்களுக்கு தூங்குகின்றன. . பன்றிகள் அனைதுண்ணி ஆகும். எனவே. பலதரப்பட்ட உணவினையும் உட்கொள்ளும் நடத்தை பன்றிகளிடம் காணப்படுகிறது. மனிதன் மற்றும் நாய்களின் உணவுப்பழக்க வழக்கங்கள் போலவே பன்றிகளும் உணவுப்பழக்க வழக்கங்களைக் கொண்டுள்ளன. தொடக்கத்தில் காடுகளில் வாழ்ந்த இவை இலைகள், புற்கள், வேர்கள், பழங்கள், மற்றும் பூக்களை உட்கொண்டு வாழ்துள்ளன. [13] வீட்டுப் பன்றிகள் புத்திக்கூர்மையுடையன. [14] மேலும் அவற்றுக்குப் பல்வேறு பணிகள் மற்றும் தந்திரங்களை செய்ய பயிற்சி அளிக்க முடியும். [15]
புலால் உண்ணிகளைக் போலவே வீட்டுப்பன்றிகளும் குட்டி போடுவதற்கான கூடு கட்டுதல் மற்றும் சேற்றுப் படுக்கை உருவாக்குதல் (இருந்தபோதிலும் நவீன பன்றி வளர்ப்பு முறைகளில் இவை அடிக்கடி தவிர்க்கப்படுகின்றன ) போன்ற செயல்களைச் செய்கின்ற நடத்தைப் பண்புகள் காணப்படுகின்றன. பன்றிகள் தங்களது நீள்மூக்குப்பகுதியின் உதவியால் குழிகளைத் தோண்டுகின்றன அவற்றில் பெண் பன்றிகள் குட்டிகளை ஈனுகின்றன. முதலில் தனது உடல் அளவிற்கு ஏற்றவாறு அழுத்தி பள்ளங்களை ஏற்படுத்துகின்றன. பின்னர் சிறு குச்சிக்ள, புற்கள் மற்றும் இலைகளை தனது வாயின் உதவியால் பள்ளத்திற்கு கொண்டு வருகிது. அவற்றைக்கொண்டு ஒரு திட்டு போன்ற அமைப்பை ஏற்படுத்துகின்றன. திட்டின் மையப்பகுதியில் பாதங்களைக் கொண்டு மென்மையாக மாற்றுகின்றன. திட்டுப்பகுதி தேவையான உயரத்தை 2 மீட்டர் நீளத்தை அடைந்தவுடன் பன்றியானது அதன் மேல் படுத்த நிலையில் அமர்ந்து குட்டிகளை ஈனுகின்றன. இது மற்ற இரட்டைக் குளம்புடைய விலங்குகள் நின்று கொண்டு குட்டி ஈனும் பண்புக்கு மாறாக இருக்கின்றது. [10]
கூடு கட்டும் நடத்தையானது குட்டி ஈனுதலுக்கு முன் மற்றும் பின் காலங்களில் மிக முக்கிய பங்கு வகிக்கிறது. பன்றியானமு தான் குட்டி ஈனுவதற்கு 24 மணி நேரத்திற்கு முன்பாக கூடு கட்டும் செயலை துவக்குகின்றன 12- 6 மணி முன்னதான இச்செயல் தீவிரமாக இருக்கக்கூடும். [16] கூடு கட்டுதல் செயல்முறையானது இரண்டு கட்டங்களாக நடைபெறுகிறது. முதல் கட்டமானது குட்டி ஈனும் ஏற்ற இடத்தை தேர்வு செய்து அவ்விடத்தை சீர்செய்து மண் மேடு உருவாக்குதல். இரண்டாவது கட்டமாக கூடு கட்டுவதற்கான பொருட்களை சேகரித்து கொண்டு வந்து கூட்டினைத் தயார் செய்வதாகும். [17]
பன்றிகளுக்கு 310 கோண அகலப்பரப்பு காட்சித்திறனைக் கொண்டுள்ளன. மேலும் 35° ல் இருந்து 50° வரை இருகண் நோக்கி பார்வையில் காட்சிகளை அவற்றால் காண முடியும். [18] இத்தகைய தகவமைப்பு மற்ற விலங்கினங்களில் கானப்படுவதில்லை. ஆடு போன்ற விலங்குகள் தூரக்காட்சிகளை தங்களது தலையை உயர்த்தி பொருட்களைப் பார்க்கின்றன. [19]
வீட்டுப் பன்றி என்பது, வளர்ப்பு விலங்குகளுள் ஒன்று. இது இதன் இறைச்சிக்காகப் பெயர் பெற்றது. சில வீட்டுப் பன்றி வகைகளின் உடலில் கம்பளி போலத் தடித்த உரோமங்கள் காணப்படினும், பெரும்பாலான பன்றிகளின் உடலில் மிகவும் அரிதாகவே உரோமங்கள் காணப்படுகின்றன. வீட்டுப்பன்றிகள் பெரும்பாலும் அதிலிருந்து பெறப்படும் பன்றிக்கறிக்காகவே வளர்க்கப்படுகிறது. இருப்பினும் பானைவயிற்றுப் பன்றி (pot-bellied pig) மற்றும் குறும்பன்றி (micro pig) சில வீட்டுப்பன்றியினங்கள் சில வேளைகளில் செல்லப்பிரானிகளாக வளர்க்கப்படுகின்றன. இவ்விலங்கின் எலும்புகள், விறைப்பு முடி போன்றவை வணிக ரீதியாக பயன்படுத்தப்படுகிறது.
పంది లేదా వరాహము (ఆంగ్లం: Pigs) సూయిడే కుటుంబానికి చెందిన ఒక పెంపుడు జంతువు. ఇవి క్షీరదాలు, ఖురిత జంతువులు
ఇవి ప్రాచీన కాలం నుండి ఆహారం, తోలు, ఇతర వస్తువుల కోసం మానవులు పెంచుకుంటున్నారు. దీని వలన ఇవి వివిధ కళలు, సామెతలలో పంది ప్రాచుర్యంలో ఉన్నాయి. ఆధునిక కాలంలో వీటిని శాస్త్రీయ పరిశోధన, వైద్య చికిత్సలలో వీని కళ్ళు, గుండె మానవులకు దగ్గర పోలికల మూలంగా ఉపయోగిస్తున్నారు. ఈకాలంలో కూడా కొంతమంది పందుల పెంపకం చేస్తున్నారు. ప్రస్తుతం సుమారు 2 బిలియన్ పందులు భూమి మీద ఉన్నాయని అంచనా.[1][2]
యూరేసియాకు చెందిన పందులు సుస్ ప్రజాతికి చెందినవి. ఇవి పెద్ద శబ్దం చేస్తూ తినేదానికి బురదతో మురికి పట్టి అసహ్యంగా ఉన్నా చాలా తెలివైన జంతువులుగా ప్రసిద్ధిచెందినవి.
తెలుగు భాషలో పంది పదానికి వివిధ ప్రయోగాలున్నాయి.[3] పంది n. A hog. ఊరపంది the domesticated pig. అడవిపంది the wild hog. a boar. ఏదుపంది or ముండ్లపంది a porcupine. నీరుపంది a porpoise. పందికొక్కు [Lit. The pig-rat. The Eng. n. 'en:Bandicoot, ' is a corruption of this word.] n. A Bandicoot. The Bandicoot-Rat. Nesocia bandi-cota. (F.B.I.) సీమ పందికొక్కు a guinea pig. వడ్లగాదెలో పందికొక్కును పెట్టినట్టు అనేది సామెత, i.e., setting a bandicoot in a granary. cf. Setting the wolf to take care of the sheep. పందిగడ్డ n. The name of a certain edible root. The pignut. శృంగాటకము, పరికెదుంప. పందిగోరు n. A boar's tusk or claw. A weapon used by boar hunters, వేటకాని సాధన విశేషము. పందిజిట్ట or పందిపిట్ట n. The small White throated Babbler, Dumetia albigularis. పందిపోటు or పందీటే n. A spear used to hunt boars with. పందిముక్కు, పందిమూతి or పందిపీట n. A kind of step used in old fashioned carts. గాడీ మొదలైన ఎక్కుడు బండ్ల చివరను పందిమూతి వలె నమర్చిన ఒక విధమైన ఉపకరణము.
.jpg)
.jpg)
_(3).JPG)
|website= (help) ღეჯი — შინური ჩხოლარი, ნამუსჷთ სახორცეთ იჭყანუნა. უმენტაში შინური ღეჯიშ ტყები ფორილი რე მეჯღერ ძაგვარით, მორო ნამთინე ჯიშის ძაგვარწკჷმა ართო უღჷ თიფთიკი ხოლო, სამანგათ მანგალიცური ღეჯი,[1] ნამუთ თინეფს თხილანს ჩხურუშე დო ჯგირაშო მითმიარჩქვანუნა გეგიობას.
ღეჯი — შინური ჩხოლარი, ნამუსჷთ სახორცეთ იჭყანუნა. უმენტაში შინური ღეჯიშ ტყები ფორილი რე მეჯღერ ძაგვარით, მორო ნამთინე ჯიშის ძაგვარწკჷმა ართო უღჷ თიფთიკი ხოლო, სამანგათ მანგალიცური ღეჯი, ნამუთ თინეფს თხილანს ჩხურუშე დო ჯგირაშო მითმიარჩქვანუნა გეგიობას.
Chû-é (豬仔, Ho̍k-miàng: Sus scrofa domestica) he sân-chû pûn ngìn-lui shûn-fa heu só hìn-sṳ̀n ke Â-chúng, liau-ngà kha yâ-chû tón, he ngìn-lui ke kâ-hiuk chṳ̂-yit. Yit-pân lòi lóng, chû-é he chṳ́ ngìn-lui hiuk-yông tô kiûng sṳ̍t-yung ke chû chúng. Ngìn-lui hiuk-yông chû-é ke Li̍t-sṳ́ siông-tông yû-kiú, Chûng-koet sṳ̀ -yông ke chû-chit he ngìn-lui chui-chó shûn-yông chû ke chhṳ̍t-hì heu-thoi. Chû fat-chán phì-yuk tha̍t-to sṳ̀n-su̍k, chhù-liáu chûng-kau yîn-su, chû-ngiuk yí phú-phiên sṳ̀n-vì ngìn-lui chú-yeu sṳ̍t-yung ngiuk-phín chṳ̂-yit. Kîn-kí sṳ-kie liòng-sṳ̍t chû-chṳt ke thúng-kie, chhai 2010-ngièn tái, chhiòn sṳ-kie chû-é yok vì 9.65-yi thèu.
Doofaar waa Xayawaan ku nool Aduunka. Dofaarka woo kala duwan yahay. mid waxaa jiro oo Doofaar duureed ah, oo Miciyo leh, jirkiisa neh woo Madowyahay, midneh miciyo malahan, jirkiisa neh waa Gaduud biyo biyo ah. Dofaarka Gaalada, ayaa cuno,gaar ahaan dadka Yurubiyanka ah, ayaga oo hilibkiisa cunaan, Maqaarkiisa neh dharka ku sameestaan, subagiisa neh waxee ku daraan Jalaatada iyo Jibsiga ama bataatiga la shiilay.. Dofarka waa xayawaanka kaliya oo ilaheey xaaraan uuga dhigay umada muslimiinta, xayawaankaan oo la taaban karin, oo hilibkiisa neh la cuni karin. Doofaarka ilmo badan oo dhalaa, asiga oo xabadka ku leh, Naaso aad u badan, oo ilmo badan halmar nuujikaro.doofaarka saxaradiisa ayaa meel ka duwan noolaha ayey martee taas oo ku abuureysa jermiska an go,in ama aan la dabargooynkarin.ha waa xayawan aad nacas u aha. sidoo kale waxa way wax ku draan micnahah doofaarka saliidiisa ama xaytiisa waxaa ka mid ah rootiyada caanaha.
Xayawaankan waxa laga helaa meelo badan oo dunida kamid ah xataa doofaarka qaar ama nooc ayaa kunool somalia iyo wadamada afrika
Hogh (Sus scrofa domestica) yw bronnvil.
Khuchi (kastilla aru: Cerdo), ñuñuri kasta uta uywa, jach'a p'iqini, jisk'a nayrani, warkuqata jinchuni, thuru nasani ukampi uraqi t'inqiri, kuru t'awrani. Khuchixa jach'a jinchu liwinakaniwa.
El mas-cio, dito anca porco o porzèl (nome sientifico Sus scrofa o Sus domesticus, apartenente ai Mamiferi de l'ordine dei Artiodattili Suiformi) el xe una de łe bestie da macełar piesè arlevà da l'omo, anca parché col mas-cio se riese a far un saco de robe: prima de tuto se fa i parsiuti e i saładi come ła sopresa o łe lugàneghe, e da quel che vansa se ricava vari taj de carne. Dopo cołe sédołe se fa i penèi, coi osi se fa ła còła, ła pel ła se dopara anca queła, insoma se pol proprio dir che "del mas-cio no se buta via gnente". La mastcia de 'l poržel la gnen ciamada luja oppure roja.
Çerte rełigioni, come l'Ebraismo e l'Islam, łe ghe vieta ai fedełi de magnar carne de mas-cio.
La popolažion che par ecelenža la se à destinguest 'te 'l alevamento de 'l poržel la è stata senža dubio i Longobardi, e ancora adess le rejon aonde che sta popolažion la se à stabilì che è quele che le è in testa par la produžion e al consumo de sta carne.
El mas-cio, dito anca porco o porzèl (nome sientifico Sus scrofa o Sus domesticus, apartenente ai Mamiferi de l'ordine dei Artiodattili Suiformi) el xe una de łe bestie da macełar piesè arlevà da l'omo, anca parché col mas-cio se riese a far un saco de robe: prima de tuto se fa i parsiuti e i saładi come ła sopresa o łe lugàneghe, e da quel che vansa se ricava vari taj de carne. Dopo cołe sédołe se fa i penèi, coi osi se fa ła còła, ła pel ła se dopara anca queła, insoma se pol proprio dir che "del mas-cio no se buta via gnente". La mastcia de 'l poržel la gnen ciamada luja oppure roja.
Çerte rełigioni, come l'Ebraismo e l'Islam, łe ghe vieta ai fedełi de magnar carne de mas-cio.
Nguruve (Pig in English) imhuka inopfuyiwa pamba ichinyanya kuchengetwa muchirugwi. Nguruve inobereka vana vakawanda imwe nguva vanosvika vatanhatu kana vanomwe (6-8).
Rimwe izwi rinoshandiswa kutaura nguruve nderekuti hochi.
Nguruve (Pig in English) imhuka inopfuyiwa pamba ichinyanya kuchengetwa muchirugwi. Nguruve inobereka vana vakawanda imwe nguva vanosvika vatanhatu kana vanomwe (6-8).
Rimwe izwi rinoshandiswa kutaura nguruve nderekuti hochi.
Al nimêl ("maiale" in italiân) (nòm sientéfich l'é Sus scrofa, e ânca Sus domesticus), o pôrch, l'é un suide dumê ed la faméja ed quî che gh'àn al maméli ed l'ôrdin di Artidattili Suiniformi. Al mâs'c al s' ciâma vèr e la fèmna scrôfa, mèinter i céch în ciamê latòun. L'é òna dal bèsti da masèl pió sparpagnê e pió druvê da l' òm, ânca per la tânta rôba ch' al pōl dêr, che vân dal lònghi lavurasiòun dal só chêrni, al sfrutamèint dal sèdli (secònd un antîgh dét : dal nimêl an s' bóta vìa gnît!).
Soquânt studiōş dal cambiamèint în sôlit sugerîr che al nimêl al deşvègna dal salvşâdegh cinghiêl, 'd urègin eurasiâtich, prubabilmèint stramzê cun al nimêl mediterraneo.
L' alevamèint dal nimêl sèmbra ch' al sìa dimòndi antîgh, e figûri ed quî che prén èser i pió antîgh ed la râsa în ânca ind al pitûri int i mûr ed la grôta 'd Altamira [1] ( dal 40.000 p.C. cîrca). As pèinsa che al nimêl al sìa stê dumê intōren al 5.000 p.C. in Cina e di sègn pôch pió frèsch a ghîn ânca in Mesopotamia. Al nimêl l'é sèimper stê necesâri ind al sistêma dal magnêr ed l'òm e la só réca prudusiòun al l'à purtê a èser cgnusû da tót. Dimòndi dal carateréstichi ed la cunfurmasiòun o ed la manēra ed fêr dal nimêl în andêdi a fêr pêrt dal parlêr ed quêşi tôti al cultûri (quêşi sèimper in sèins de schîva o d' ufèişa, fîn 'd arivêr a la biastèma).
Al caratérestichi nutrièinti ed la chêrna ed nimêl, réca ed grâs, în forsi a l'urègin ed quêlch precèt ed soquânti religiòun (in particulêr soquânti ed còli nêdi in zôni chêldi dal Pianêta) che pruibésen ed magnêrel o mèten di lémit int al magnêrel. Al nimêl per êter al mâgna ed tót, e per tânt ind al zôni geogrâfichi in dóve a gh'é al deşêrt o al quêşi deşêrt, da per tót sgnêdi dal pôch magnêr, al mutîv dal precèt religiōş che a n' in pruibés la preşèinsa in pió che magnêren la chêrna e i sòt prodòt, al pōl èser arvisê ind al fât che, insém al piân dal magnêr, al nimêl as mèt in concorèinsa dirèta cun l'òm: al só alevamèint dòunca al pré mìa gnîr che a descâpit ed la quantitê dal magnêr per l'òm.
A gh'é da nutêr che al nimêl an n'é mìa dumê dal tót, ind al sèins che 'na vôlta lasê léber al dvèinta salvâdegh quêşi subét e sèinsa grân problêma a turnêres adatêr e al pōl preşentêr di cambiamèint ind la cunfurmasiòun in tèimp dimòndi şvêlt; dal rèst, la diferèinsa 'stèsa tra i nimêl salvâdegh e al nimêl 'd alevamèint an n'é mìa tânta.
La vèta dal nimêl an n'é mìa lòunga. Ind i modêren alevamèint al nâs int tót i mèiş ed l'ân. Ind la gugiolêda în normalmèint da cîrca dêş dòdeş céch. A la nâsita al latòun al pèişa da ûn a dû chîlo. La scrôfa la partués dō vôlti a l'ân; in realtê la sòma ed la durêda dal dō gravidânsi l'é mêno 'd ûn ân.
Ind i j alevamèint, per impidîr che la scrôfa la schésa sèinsa vrèir i céch, la vîn fâta mèter zò e alvêr i nimalein in 'na gâbia dóve la ghe stà dèinter apèina e dóve l' an 's pōl mìa môver liberamèint.
A secònd ed la mîra ed l'alevamèint al nimêl al vîn divîs in dō categoréi: "alzêr" e "pèiş". Al prém l'é còl ch' as câta nornalmèint al supermarchê e in dimòndi pcheréi. Al vîn masê dôp ed cîrca 6 mèiş da la nâsita e al rîva al mâsem 100 – 110 chîlo ed pèiş vîv. Al secònd, specialitê italiâna, l'é còl ch' al vîn druvê a fêr i persót DOP e grân pêta di êter salóm DOP e IGP, al vîn masê a cîrca ûn ân da la nasita e l' é tra 150 e i 180 chîlo (mediamèint intōren a i 160 chîlo).
L'alevamèint dal "pèiş" l'é 'na specialitê italiâna e dimòndi ed cêr spagnôla ( ind al rèst dal mònd ocidentêl a vîn alvê sōl j alzêr): còst perché as trât 'd j ònich paèiş in dóve as fân i persót. La magiōr pêrta di nimêl alvê in Itâlia la và a drê a sté trafîla.
La pruvîncia italiâna cun al pió êlt nòmer ed nimêl l'é còla ed Mânvta, dóve per ògni abitânt a gh' în in mèdia quâter nimêl.
Al nimêl l'è dimòndi druvê cme urganîşem mudèl, in particulêr per i stódi che riguêrden al malatèi dal cōr e dal vèini. Al nimêl, difâti, prém ed tót al s' arvîşa dimòndi a l'òm dal pûnt ed vésta ed l'urègin ed la râsa. Rispèt a i sòregh (i principêl mudèl d' urganîşem) al só sistêma dal cōr e dal vèini l'é pió "manèvol" e al s' arvîsa a còl ed l'òm. A gh'în dòunca di mudê ed nimêl pr' al malatéi impurtânti ed l'òm cme l'altèrio o la malatèi dal caronârj.
I nimêl în ânca j urganîşem principêl pr'al stódi e a l' ûş ind i trapiânt tr' al bèsti e l'òm: ânca se al carâter ed faméja ed lòm al s' arvîşa di pió a còl dal sémi che mìa a còl dal nimêl, al nimêl l'é ed sicûr 'na bèstia, che, ânca grâsia a i pió ed mél ân ed cngusèinsa dal tètnichi che riguêrden al só alevamèint, al pōl èser alvê dimòndi edmèj dal sémi che s' arvîşem a lòm e "sacrifichê" sèinsa a i dimòndi avîş ed prudèinsa murêla che pôrta al tratamèint dal sémi.
In divêrsi religiòun al nimêl al mócia un significhêt spirituêl, pr' al fât ch' l' é argumèint ed règoli religiōşi insém al magnêr.
Ind l' ebreîşem e ind l' Ìślam as rispèta la règola ed magnêr mìa chêrna ed nimêl, cunsidrêda mìa pûra.
L'urègin ed la règola ind la religiòun 'd j ebrèi l'é scréta ind al léber dal Levitico pâs 11,7-8:
e ind al Deuteronomio pâs 17,8:
L'urègin ed la règola ind la religiòun islâmica l' é fundêda ind i segvèint vêrs dal Corano , Sura II, 173:
Un chêş significatîv l' é la persecusiòun dóve în stê vètma j ebrèi a l'època maccabaica (Prém e secònd léber di Maccabei). La lèg ed Antioco IV Epifane j ublighêva a magnêr chêrna ed nimêl, e dimòndi, ebrèi, tra quî sêlta fôra la figûra ed Eleazaro, în andê incûntra a la môrt pr' an tradîr mìa la lèg di sô pêder.
In êtri religiòun, invêci, al nimêl al pōl èser un sègn ed buntê, bundânsa e richèsa. As vèda per esèimpi la fôla ed Gullinbursti ind la fôli antîghi di pôpol ed la Scandinavia..
(manca):
Al nimêl ("maiale" in italiân) (nòm sientéfich l'é Sus scrofa, e ânca Sus domesticus), o pôrch, l'é un suide dumê ed la faméja ed quî che gh'àn al maméli ed l'ôrdin di Artidattili Suiniformi. Al mâs'c al s' ciâma vèr e la fèmna scrôfa, mèinter i céch în ciamê latòun. L'é òna dal bèsti da masèl pió sparpagnê e pió druvê da l' òm, ânca per la tânta rôba ch' al pōl dêr, che vân dal lònghi lavurasiòun dal só chêrni, al sfrutamèint dal sèdli (secònd un antîgh dét : dal nimêl an s' bóta vìa gnît!).
Soquânt studiōş dal cambiamèint în sôlit sugerîr che al nimêl al deşvègna dal salvşâdegh cinghiêl, 'd urègin eurasiâtich, prubabilmèint stramzê cun al nimêl mediterraneo.
Su porcu est unu animali tipicu de su sartu; A segunda si podet narrer in sardu finamentra: "Sue" (femina 'e porcu, fizada), "Erre" (mascu 'e su porcu), "Mannale" , "Busatzu".
Su porcu est unu animali tipicu de su sartu; A segunda si podet narrer in sardu finamentra: "Sue" (femina 'e porcu, fizada), "Erre" (mascu 'e su porcu), "Mannale" , "Busatzu".
O Pòrco (fêua da Zêna ànche ghìnno, ghìn, in Otrazôvo Gognìn) o l'è 'n mammifero de l'Ordine di Artiodactyla, Famiggia Suidi, molto comùn inte nòstre tære comme animâ domestego, de longo allevòu pe mangiâ a sò carne.
Sƿīn is cynn efentāda sycedēora on þǣm cynne Suidae. Þæt ƿord sƿīn is ēac ful oft gebrocen sƿā fūl nama tō ǣnigum þe gebǣrþ sƿā sƿīn.
For þǣm þe þǣr sind fōrnēan tū þūsend þūsenda þūsenda on þīssum eorðan sind hāmsƿīn þȳ micelan þæt gemǣnoste cynn sƿīna. Sƿīn sind manigetendas, and, þēah þe hī hæbben naman grēdignesse, sind hī oft frēondlicu and sƿīðe geƿitfulu dēor.
Na Lasa kecega vuaka na veimatavuvalevaki levu sara-qaqalovaki ungulate. Era vakatokaivaki eso na subspecies ni Eurasian werenivaini vuaka se duatani species. Na balavu ni lasa kecega vuaka e dau 0.9 me 1.8 m (35 me 71 ena), kei ira na vuaka qase era sa veidutaitaka na 50 ka 350 kg (110 kei 770 lb), e vakavuqa ni dau yaco vakalevu na veika bibi oqo. Na levu kei na bibi ni vuaka e vakatau ena nodra basika.
Ni vakayagataki me bulavota, lasa kecega vuaka sa farmed vakatabakidua me baleta na veivakarusai ni yagodra, kacivi lewemanumanu vuaka. Na sui ni manumanu, vunia, kei na tataviraki era dau vakayagataki talega ena ivoli vakabisinisi. Lasa kecega vuaka, vakauasivi lailai bucina, era maroroi tu me vaka na pit.
Xozi (yewkek xoz ya ki fekanê binan de kesegan, we'hş, xınzır, donğız), hewywanê çıçıkınê ke ya yaban de benê ya ki hewywanê kediyê ki.
Zazakiyê Veroci de xoz nameo umumiyo; neri rê vanê êlkane, maykiye rê vanê mahwiye (ma'hwi), leyrê cı rê zi vanê kudık.
Xozê Yabani
Xozê keyey (kediy)
Kudık - leyrê xozi
Mahwiye be kudıkanê xo ra - Xoza maykiye
Êlkane - Xozo neri
Xozi (yewkek xoz ya ki fekanê binan de kesegan, we'hş, xınzır, donğız), hewywanê çıçıkınê ke ya yaban de benê ya ki hewywanê kediyê ki.
The Central European boar (Sus scrofa scrofa) is a subspecies of wild boar, currently distributed across almost all of mainland Europe, with the exception of some northern areas in both Scandinavia and European Russia and the southernmost parts of Greece.[2] It is a medium-sized, dark to rusty-brown haired subspecies with long and relatively narrow lacrimal bones.[3] In Northern Italy, artificially introduced S. s. scrofa have extensively interbred with the smaller sized indigenous S. s. majori populations since the 1950s.[4]
The boar features prominently in early-Medieval Germanic cultures, with its image having been frequently engraved on shields and swords. They also feature on Germanic boar helmets, such as the Benty Grange helmet, where it was believed to offer protection to the wearer and has been theorised to have been used in spiritual transformations into swine, similar to berserkers. The boar features heavily in religious practice in Germanic paganism where it is closely associated with Freyr and has also been suggested to have been a totemic animal to the Swedes, especially to the Yngling royal dynasty who claimed descent from the god.[5]
According to Tacitus, the Baltic Aesti featured boars on their helmets, and may have also worn boar masks. The boar and pig were held in particularly high esteem by the Celts, who considered them to be their most important sacred animal. Some Celtic deities linked to boars include Moccus and Veteris. It has been suggested that some early myths surrounding the Welsh hero Culhwch involved the character being the son of a boar god.[6] Nevertheless, the importance of the boar as a culinary item among Celtic tribes may have been exaggerated in popular culture by the Asterix series, as wild boar bones are rare among Celtic archaeological sites, and the few that occur show no signs of butchery, having probably been used in sacrificial rituals.[7]
The Central European boar (Sus scrofa scrofa) is a subspecies of wild boar, currently distributed across almost all of mainland Europe, with the exception of some northern areas in both Scandinavia and European Russia and the southernmost parts of Greece. It is a medium-sized, dark to rusty-brown haired subspecies with long and relatively narrow lacrimal bones. In Northern Italy, artificially introduced S. s. scrofa have extensively interbred with the smaller sized indigenous S. s. majori populations since the 1950s.
The boar features prominently in early-Medieval Germanic cultures, with its image having been frequently engraved on shields and swords. They also feature on Germanic boar helmets, such as the Benty Grange helmet, where it was believed to offer protection to the wearer and has been theorised to have been used in spiritual transformations into swine, similar to berserkers. The boar features heavily in religious practice in Germanic paganism where it is closely associated with Freyr and has also been suggested to have been a totemic animal to the Swedes, especially to the Yngling royal dynasty who claimed descent from the god.
According to Tacitus, the Baltic Aesti featured boars on their helmets, and may have also worn boar masks. The boar and pig were held in particularly high esteem by the Celts, who considered them to be their most important sacred animal. Some Celtic deities linked to boars include Moccus and Veteris. It has been suggested that some early myths surrounding the Welsh hero Culhwch involved the character being the son of a boar god. Nevertheless, the importance of the boar as a culinary item among Celtic tribes may have been exaggerated in popular culture by the Asterix series, as wild boar bones are rare among Celtic archaeological sites, and the few that occur show no signs of butchery, having probably been used in sacrificial rituals.
Tiu ĉi artikolo temas pri porvianda aldomigita besto. Por "Mara porketo", "porko el Gvineo" kaj "porko el Hindio" legu Kavio. Porko (Sus scrofa domesticus) estas aldomigita granda dikhaŭta mamulo, el la ordo de parhufuloj, familio de suedoj, ne remaĉanta, kiun kutime oni grasigas por homa nutrado.[1] Ĝi estas kutime konsiderata subspecio de la apro, (Sus scrofa) aŭ eĉ kiel distinga specio. Ties kap-korpa longo gamas el 0.9 al 1.8 m (35 al 71 coloj), kaj la plenkreskulo povas pezi inter 50 al 350 kg (110 al 770 funtoj). Kompare kun aliaj Cetartiodaktiluloj, ties kapo estas relative longa, pintoforma, kaj sen verukoj. Cetartiodaktiluloj estas ĝenerale herbivoruloj, sed la aldomigita porko estas ĉiomanĝanto, kiel ties natura parenco.
Ĝi havas diversajn subspeciojn laŭ breda celo. Ĝi estis origine bredita por akiri viandon, grason (lardon), el kiuj nun gravas ĉefe la vianda celo (porkaĵo). Dum la speciokrucigoj, oni celas rapide kreskantan porkon rilate al la donita furaĝo. Ĝi estas tre fekunda besto, havante 5-12 porkidojn, tiel ĝi povas sin pli facile reprodukti kaj multobligi ol aliaj bestoj kompare kun 1-2 idoj (kaze de bovo, ĉevalo, ŝafo). Ĝia bleko estas nomita la grunto.
Ĝia viando estas ŝatata en la neislamaj landoj, ĉar la muslima Halalo (same kiel judisma koŝera regularo) malpermesas manĝadon de porkoviando. Ekzemple, same en hispana kiel en tajvana kuir-artoj oni manĝas kiel viandon ĉion venantan el korpo de porko: ŝinkon, kolbasojn, orelojn, muzelon, lardon, eĉ ĝian sangon. En Brazilo, la nazo, oreloj kaj piedoj estas rigarditaj kiel noblaj viandoj, male, en Usono oni uzas ilin kiel manĝo al hundoj. En Hispanujo ĝi aparte abundas en la regionoj Ekstremaduro kaj Andaluzujo, per la glanoj de kies multaj anzinoj ili nutriĝas, libere vivante en la kamparo. Krome ankaŭ felo, haroj kaj ostoj estas uzitaj por industriaj celoj. Lastatempe, porkoj, kaj ĉefe la pendventra porko, estasuzitaj kiel maskotoj.
La hejma porko tipe havas grandajn kapojn, kun longa muzelo kiu estas plifortigita per speciala antaŭnaza osto kaj disko de kartilago ĉe la pinto.[2] La muzelo estas uzata de la porko por elfosi engrunde por serĉi manĝon, kaj estas tre sensiva sentorgano. La dentara formulo de plenkreskaj porkoj estas 3.1.4.3/3.1.4.3, kio havigas totalon de 44 dentoj. La malantaŭa dento estas adaptita al muelado. Ĉe maskloj la kaninaj dentoj povas formi dentegojn, kiuj kreskas kontinue kaj estas akrigitaj per konstanta raspado de unu kontraŭ alia.[2]
Estas kvar fingroj kun hufoj ĉe ĉiu piedo, kun la du pli grandaj centraj fingroj eltenantaj plej el la pezo, dum ankaŭ la aliaj du eskteraj estas uzataj sur milda grundo.[3]
Plej aldomigitaj porkoj havas malabundan hararon kovrantan ties haŭton, kvankam oni bredas ankaŭ lankovritan rason Mangalico.[4]
Porkoj havas kaj apokrinajn kaj ekrinajn ŝvitoglandojn, kvankam tiuj lastaj ŝajnas limigitaj al la areoj de la muzelo kaj de la dorsa nazo.[5] Porkoj, tamen, kiel aliaj "senharaj" mamuloj (ekz. elefantoj, rinoceroj, kaj kampo-ratoj), ne uzaa termajn ŝvitoglandojn por refreŝiĝi.[6] Porkoj estas ankaŭ malpli kapablaj ol multaj aliaj mamuloj por forigi varmon el la malsekaj mukozoj de la buŝo pere de anhelado. Ties termoneŭtrala zono estas 16 al 22 °C.[7] Je pli altaj temperaturoj, porkoj perdas varmon danke al ruliĝado en la koto aŭ akvo; tamen oni sugestis ankaŭ ke tiu ruliĝado en la koto povus utili ankaŭ por aliaj celoj, kiaj protekto el sunbruligo, kontrolo el ekto-parazitoj, kaj odor-markado.[8] Tiu konduto estas komuna al parenca apro, kiu krome kutimas poste gratiĝi kontraŭ plej aspraj arboŝeloj, ekzemple el anzinoj aŭ aliaj kverkoj, aŭ eĉ kontraŭ rokoj.
La hejma porko estas plej ofte konsiderta subspecio de apro, kii ricevis la nomon Sus scrofa de Carl Linnaeus en 1758; sekve de tio, la formala nomo de la aldomigita porko estas Sus scrofa domesticus.[9][10] Tamen, en 1777, Johann Christian Polycarp Erxleben klasigis la hejman porkon kiel specio separata el la apro. Li donis al ĝi la nomon Sus domesticus, kiu estas ankoraŭ uzata de kelkaj taksonomistoj.[11][12]
Arkeologia pruvaro indikas ke porkoj estis malsovaĝigitaj de apro jam en jaroj 13,000-12,700 a.K. en la Proksima Oriento en la Tigrisa Baseno[13] estantaj administritaj en natura medio laŭ maniero simila al la maniero kiel ili estas administritaj fare de iuj nuntempaj novgvineanoj.[14] Restaĵoj de porkoj estis datitaj al pli frue ol 11,400 a.K. en Kipro. Tiuj bestoj devis deveni el la kontinento, kio indikas malsovaĝigon faritan en la apuda kontinento ĉirkaŭ tiam.[15] Okazis ankaŭ aparta malsovaĝigo en Ĉinio kiu okazis antaŭ proksimume 8000 jaroj.[16][17]
DNA indico de subfosiliaj restaĵoj de dentoj kaj makzeloj de neolitikaj porkoj montras ke la unuaj porkoj en Eŭropo estis alportitaj de la Proksima Oriento. Tio stimulis la malsovaĝigon de loka eŭropa apro rezultiganta trian malsovaĝigan okazaĵon en kiu la genoj de Proksima Oriento formortis en eŭropaj porkoj. Modernaj malsovaĵigitaj porkoj implikis kompleksajn interŝanĝojn, kun eŭropa malsovaĝigantaj linioj estantaj eksportitaj en victurno al la praa Proksima Oriento.[18][19] Historiaj registroj indikas ke aziaj porkoj estis prezentitaj en Eŭropon dum la 18-a kaj komenco de la 19-a jarcentoj.
La fleksebla naturo kaj ĉiovora dieto de la apro permesis al fruaj homoj malsovaĝigi ĝin volonte. Porkoj estis plejparte uzitaj por manĝaĵo, sed fruaj civilizoj ankaŭ uzis la felojn de la porkoj por ŝildoj, ostojn por iloj kaj armiloj, kaj haregojn por brosoj.[20] En Hindio, porkoj estis malsovaĝigitaj por longa tempo, plejparte en Goao kaj kelkaj kamparaj lokoj, por porknecesejoj. Kvankam ekologie logikaj same kiel ekonomiaj, porknecesejoj malkreskas en populareco kiam uzo de ekskrementaj cisternoj kaj kloakaj sistemoj pliiĝas en kamparaj lokoj.
Porkoj estis alportitaj al sudorienta Nordameriko el Eŭropo fare de de Soto kaj aliaj fruaj hispanaj esploristoj. Eskapintaj porkoj iĝis sovaĝaj kaj kaŭzis grandan damaĝon al indianoj kiuj havis neniun malsovaĵigitan brutaron.[21] Porkoj fariĝis sovaĝaj en multaj aliaj mondopartoj (ekz. Nov-Zelando kaj norda Kvinslando) kaj kaŭzis grandan medipoluon.[22][23] Sovaĝaj hibridoj de la eŭropa apro kun la porko ankaŭ estas tre interrompaj al kaj medio kaj agrikulturo (inter la 100 plej damaĝaj bestospecioj), precipe en sudorienta Sudameriko de Urugvajo ĝis Suda Mato-Groso de Brazilo (Centra-Okcidenta Regiono), kaj San-Paŭlo (ŝtato) (Sudorienta Regiono), kie ili estas konataj kiel javaporcos (de javali kaj porco, tio estas "apro-porkoj").[24][25][26][27][28]
Kun proksimume unu milo da milionoj da individuoj vivantaj en iu tempo, la malsovaĵigita porko estas unu el la plej multnombraj mamuloj sur la planedo.[29][30]
La konduto de porkoj estas iom kiel tiu de hundoj kaj homoj, prefere ol de brutaro (bovoj) aŭ ŝafoj; laŭ multaj manieroj, ilia konduto ŝajnas esti meza inter tiu de karnomanĝuloj kaj la plie evoluintaj artiodaktiloj.[31] Porkoj elserĉas la akompanon unu de alia kaj ofte klopodas por konservi fizikan kontakton, kvankam ili ne nature formas grandajn gregojn.
Se kondiĉoj permesas, malsovaĝigitaj porkoj manĝas ade dum multaj horoj kaj poste dormas ankaŭ dum multaj horoj, kontraste al remaĉuloj kiuj tendencas manĝi por mallonga tempo kaj poste dormi ankaŭ por mallonga tempo. Porkoj estas omnivoruloj kaj estas tre multflankaj en sia manĝokonduto. Ili povas pluvivi bone per kadavromanĝado je la samaj specoj de manĝaĵoj sur kiuj homoj kaj hundoj povas vivi. En natura medio, ili estas furaĝaj bestoj, ĉefe manĝante foliojn, herbojn, radikojn, fruktojn kaj florojn. Porkoj estas inteligentaj[32] kaj povas esti trejnitaj por plenumi multajn taskojn kaj trukojn.[33] Lastatempe, ili ĝuis iom da populareco kiel dorlotbestoj (maskotoj), precipe la nanaj rasoj.
Tre malofte, aŭ nature kiel rezulto de nekutime agresema konduto, aŭ eble kiel rezulto de patologia procezo kiu ŝanĝas ilian konduton, bredbien-bazitaj porkoj iĝis agresemaj kaj vundis kaj eĉ manĝis siajn prizorgantojn.[34]
Konduta trajto de porkoj kiujn ili kunhavas kun karnomanĝuloj estas nestokonstruado kaj litpretigo (kvankam modernaj bredosistemoj ofte malhelpas tion). Porkoj elfosas ekstere kaj surŝmiraĉas depresiojn (fosante per sia muzelo) kaj la femaloj (porkinoj) enkonstruas nestojn tiele por naski. Unue la porkino fosas depresion koncerne la grandecon de sia korpo. Ŝi tiam kolektas branĉetojn, herbojn kaj foliojn, kaj portas tiujn en sia buŝo al la depresio, konstruante ilin en amaseton. Ŝi fosas en pli malgranda, pli bona materialo al la centro de la tumulo uzante siajn piedojn. Kiam la tumulo atingas la deziratan altecon, ŝi metas grandajn branĉojn, ĝis 2 metrojn en longon, sur la surfaco. Ŝi eniĝas en la tumulo kaj radikoj ĉirkaŭe por krei depresion ene de la kolektita materialo. Ŝi tiam naskas en kuŝanta pozicio, kiu denove estas diferenca de aliaj artiodaktiloj kiuj kutime naskas en stara pozicio.[31]
Kompare al la plej multaj aliaj mamuloj, porkoj montras kompleksan flegadan kaj mamsuĉan konduton.[35] Flegado okazas ĉiujn 50-60ajn minutojn, kaj la porkino postulas stimulon de porkidoj antaŭ lakto-liverado. Sensaj enigaĵoj (vokaligo, odoroj de mamoj kaj naskofluidoj kaj hararpadronoj de la porkino) estas precipe gravaj tuj post-naskiĝo por faciligi cico-lokon de la porkidoj.[36] Komence, la porkidoj konkuras pri pozicio ĉe la mamaro, kaj poste ĉiu porkido masaĝas ĉirkaŭ sia respektiva cico per sia muzelo, dum kiu tempo la porkino gruntas je malrapidaj, regulaj intervaloj. Ĉiu serio de gruntoj varias en frekvenco, tono kaj magnitudo, indikante la stadiojn de flegado al la porkidoj.[37] La fazo de konkurado pri cicoj kaj de nazumo ĉe la mamaro, daŭras dum proksimume unu minuto, kaj finiĝas kiam laktofluo komenciĝas. En la tria fazo, la porkidoj tenas la cicojn en siaj buŝoj kaj suĉas per malrapidaj buŝomovoj (po unu je sekundo), kaj la indico de la gruntadaj pliiĝoj de la porkino dum ĉirkaŭ 20 sekundoj. La gruntpinto en la tria fazo de mamnutrado ne koincidas kun lakto-livero sed prefere kun la liberigo de oksitocino de la hipofizo en la sangocirkuladon.[38] Fazo kvar koincidas kun la periodo de ĉefa laktofluo (10-20 sekundoj) kiam la porkidoj subite retiriĝas iomete de la mamaro kaj komencas suĉi per rapidaj buŝomovoj de proksimume po tri je sekundo. La porkingruntoj rapidiĝas, pli malalte en tono kaj ofte en rapidaj serioj de tri aŭ kvar, dum tiu fazo. Finfine, la fluo ĉesas kaj tiel faras la gruntadon de la porkino. La porkidoj tiam povas impeti de cico ĝis cico kaj rekomenci mamnutradon per malrapidaj movoj, aŭ nazumo ĉe la mamaro. Porkidoj masaĝas kaj mamsuĉas la cicojn de la porkino post laktofluo ĉesas kiel maniero sciigi la porkinon pri sia nutrostatuso. Tio helpas al ŝi reguligi la kvanton de lakto liberigita de tiu cico en estontaj mamnutradoj. Ju pli intensa la post-furaĝa masaĝado de cico, des pli bonege la estonteca laktoliberigo de tiu cico estos.[39]
Ĉe porkoj, domin-hierarkioj povas esti formitaj en tre frua aĝo. Bredporkidoj estas tre frumaturaj kaj kelkajn minutojn post esti naskitaj, aŭ foje eĉ post sekundoj, ili provos mamsuĉi. La porkidoj estas naskitaj havantaj jam akrajn dentojn kaj ili batalas por evoluigi cicordon ĉar la antaŭaj cicoj produktas pli grandan laktokvanton. Post kiam tio iĝas establite, tiu cicordo restas stabila kaj ĉiu porketo tendencas manĝi de speciala cico aŭ grupo de cicoj.[31] Estis montrite ke stimulo de la antaŭaj cicoj ŝajnas esti grava en kaŭzado al lakto-liverado[40] tiel ĝi eble estos favora al la tuta liberigo por havi tiujn cicojn okupitaj per sanaj porkidoj. Uzante artefaritan porkinon por eduki grupojn de porketoj, estis determinite ke rekono de cico en speciala areo de la mamaro dependis komence de vida orientiĝo per referencpunktoj de la mamaro por trovi la areon, kaj poste de la flarsento por la pli preciza serĉo ene de tiu areo.[41]
Porkoj havas panoraman vidkapablon de ĉirkaŭ 310° kaj duokulan vidkapablon de 35° ĝis 50°. Estas opiniite ke ili ne havas okulmoveblon;[42] aliaj bestoj kiuj ne havas okulmoveblon, ekz. ŝafoj, levas siajn kapojn por vidi malproksimajn objektojn.[43] La amplekso laŭ kiu porkoj havas kolorvidon daŭre estas fonto de iu debato, aliflanke, la ĉeesto de konusĉeloj en la retino kun du apartaj ondolongaj sentemoj (bluaj kaj verdaj) indikas ke almenaŭ iu kolorvido ĉeestas.[44] Porkoj estas scivolemaj kaj tio devus esti memorita kiam okazas movado de ili. Se ili ne estas urĝigitaj kaj povas esplori kien ili iras antaŭen, ili povas esti movitaj per multe malpli fortostreĉo.
Porkoj havas bone evoluintan flarsenton kaj ties uzado estas profitita en Eŭropo kie ili estas trejnitaj por lokalizi subterajn trufojn. Flaraj prefere ol vidaj stimuloj estas uzitaj en la identigo de samspeciuloj.[45] Ankaŭ aŭdado estas bone evoluinta kaj lokalizo de sonoj estas farita per movado de la kapo. Aŭdaj stimuloj estas utiligitaj grandskale de porkoj kiel komunikilo en ĉiuj sociaj agadoj.[46] Alarmo aŭ evit-devitaj stimuloj estas elsenditaj al samspeciuloj ne nur per aŭdaj signalvortoj sed ankaŭ de feromonoj.[47] Simile, rekonado inter la porkino kaj ŝiaj porkidoj estas farita per flaraj kaj laŭtgruntaj signalaĵoj.[48]
La porko estas plejparte uzita por sia viando, nome porkaĵoj kaj kolbasoj. Aliaj manĝaĵoj-manĝvaroj faritaj de porkoj estas porkaĵa kolbaso (enfermaĵoj faritaj el la intestoj), lardo, fumaĵita ŝinko, ŝinko- kaj porkaĵ-gratadoj (faritaj el la felo aŭ lardhaŭto). La kapo de porko povas esti uzita por produkti konservitan ĵeleon nomitan porkokapaĵo (foje konata kiel galantino). Ankaŭ hepato, intestoj, sango (por sangopudingo aŭ sangokolbaso), kaj alia buĉ-forĵetaĵoj de porkoj estas vaste uzita por manĝaĵo, kiel ĉe tripaĵoj, ŝmiraĵoj. En kelkaj religioj, kiel ekzemple judismo kaj Islamo, porkaĵo estas tabuo-manĝaĵo. Vidu Religiaj restriktoj sur la konsumo de porkaĵo.
La uzado de porkina lakto por homa konsumo okazis iam, sed ĉar ekzistas certaj malfacilaĵoj por akirado de ĝi, ekzistas malmulte da komerca produktado. Rara fromaĝo estas produktita en Toskanio nomita Porcorino.
Porka haŭto kutime estas uzita por produkti sidlok-kovraĵojn, veston, pork-lardaĵojn, kaj aliajn erojn.
Ekzistas pluraj proverboj pri porko en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof, inter ili[52]:
„ Al porko Dio kornojn ne donas. ”
„ Ĵeti perlojn antaŭ la porkojn. ”
„ Malavarulo kaj porko estas bonaj post la morto. ”
Ĉar porkoj estas tiom kutimaj kaj konataj bestoj, ofte aperas en literaturo kaj aliaj manifestaĵoj de la homa kulturo. Menciindas la popola rakonto de La tri porketoj, kiel tri porketoj ludas pozitivajn rolojn dum lupo funkcias kiel negativa fiulo. En la konata novelo La Besto-Farmo de George Orwell, porkoj ludas diversajn gravajn rolulojn. Tre popularaj fikciuloj de animacio estas la usona Porky Pig kaj la ĉefrolulo de Gordy.
Marjorie Boulton, en sia mikspota libro Faktoj kaj fantazioj, dediĉas ties 27an ĉapitron "Fabelo el Samoo" al komentoj pri tiu lando; poste ŝi rakontas la fabelon pri "Kiel Porkoj Venis al Samoo".[53]
Porko (Sus scrofa domesticus) estas aldomigita granda dikhaŭta mamulo, el la ordo de parhufuloj, familio de suedoj, ne remaĉanta, kiun kutime oni grasigas por homa nutrado. Ĝi estas kutime konsiderata subspecio de la apro, (Sus scrofa) aŭ eĉ kiel distinga specio. Ties kap-korpa longo gamas el 0.9 al 1.8 m (35 al 71 coloj), kaj la plenkreskulo povas pezi inter 50 al 350 kg (110 al 770 funtoj). Kompare kun aliaj Cetartiodaktiluloj, ties kapo estas relative longa, pintoforma, kaj sen verukoj. Cetartiodaktiluloj estas ĝenerale herbivoruloj, sed la aldomigita porko estas ĉiomanĝanto, kiel ties natura parenco.
El cerdo (Sus scrofa domestica), también denominado chancho,[1] cochino, gorrino, marrano, porcino o puerco, es una subespecie de mamífero artiodáctilo de la familia Suidae. Es un animal doméstico usado en la alimentación humana por muchos pueblos. Su nombre científico es Sus scrofa ssp. domestica, aunque algunos autores lo denominan Sus domesticus o Sus domestica, reservando Sus scrofa para el jabalí.
Su domesticación se inició en el Oriente Próximo hace unos 13 000 años,[2] aunque se produjo un proceso paralelo e independiente de domesticación en China.[3]
Los datos procedentes de los estudios de ADN sobre restos óseos de cerdos neolíticos europeos indican que los primeros cerdos domésticos llegaron a Europa desde el Próximo Oriente. Aun así, parece que, posteriormente, también se produjeron en Europa procesos de domesticación de jabalíes salvajes.[4] Los registros históricos indican que los cerdos domésticos asiáticos fueron introducidos en Europa durante los siglos XVIII y XIX, mezclándose con las razas europeas.[3]
En la actualidad el cerdo doméstico se encuentra en casi todo el mundo. La distinción entre el cerdo silvestre y doméstico es pequeña y en algunas partes del mundo (por ejemplo en Nueva Zelanda) el cerdo doméstico se ha vuelto cimarrón. Los cerdos cimarrones pueden causar daños sustanciales al ecosistema. La familia de los suidos también incluye alrededor de 12 diferentes especies del cerdo silvestre, clasificadas también bajo el género Sus.
El cerdo doméstico adulto tiene un cuerpo pesado y redondeado, hocico comparativamente largo y flexible, patas cortas con pezuñas (cuatro dedos) y una cola corta. La piel, gruesa pero sensible, está cubierta en parte de ásperas cerdas y exhibe una amplia variedad de colores y dibujos. A pesar de su apariencia son animales ágiles, rápidos e inteligentes.
Adaptados mediante selección para la producción de carne, dado que crecen y maduran con rapidez, tienen un período de gestación corto, de unos ciento catorce días (tres meses, tres semanas y tres días), y pueden tener camadas muy numerosas. Son herbívoros en estado salvaje porque tienen una mandíbula preparada para vegetales. En su domesticación son omnívoros y se les da también carne, siempre picada, pero consumen una gran variedad de vegetales y restos orgánicos que contengan proteínas.
Además de la carne, del cerdo también se aprovechan la piel (cuero) para hacer maletas, calzado y guantes, y las cerdas para confeccionar cepillos. Son también fuente primaria de grasa comestible saturada (manteca), aunque, en la actualidad, se prefieren las razas que producen carne magra. Además, proporcionan materia prima de calidad para la elaboración del jamón.
En libertad los cerdos pueden llegar a vivir de diez a quince años.[cita requerida]
La evidencia arqueológica sugiere que los cerdos fueron domesticados a partir de jabalíes en el Cercano Oriente en la cuenca del Tigris, [5] Çayönü, Cafer Höyük, Nevalı Çori [6] siendo manejados en la naturaleza de una manera similar a como son gestionado por algunos nuevos guineanos modernos.[7] Los restos de cerdos datan de hace 11.400 años en Chipre. Esos animales deben haber sido introducidos desde el continente, lo que sugiere la domesticación en el continente adyacente para entonces. [8]También hubo una domesticación separada en China que tuvo lugar hace unos 8.000 años.[3][9]
La evidencia de ADN de restos subfósiles de dientes y mandíbulas de cerdos neolíticos muestra que los primeros cerdos domésticos en Europa habían sido traídos del Cercano Oriente. Esto estimuló la domesticación del jabalí europeo local, lo que resultó en un tercer evento de domesticación con la desaparición de los genes del Cercano Oriente en el ganado porcino europeo. Los cerdos domesticados modernos han implicado intercambios complejos, y las líneas domesticadas europeas se exportan, a su vez, al antiguo Cercano Oriente.[10][11] Los registros históricos indican que los cerdos asiáticos se introdujeron en Europa durante el siglo XVIII y principios del XIX.[3]
En agosto de 2015, un estudio analizó más de 100 secuencias del genoma de cerdo para determinar su proceso de domesticación, que se suponía que había sido iniciado por humanos, involucraba a pocos individuos y se basaba en el aislamiento reproductivo entre formas silvestres y domésticas. El estudio encontró que la suposición de aislamiento reproductivo con cuellos de botella poblacionales no fue apoyada. El estudio indicó que los cerdos se domesticaron por separado en Asia occidental y China, y los cerdos de Asia occidental se introdujeron en Europa, donde se cruzaron con jabalíes. Un modelo que se ajustaba a los datos incluía una mezcla con una población fantasma de cerdos salvajes ahora extinta durante el Pleistoceno. El estudio también encontró que a pesar del retrocruzamiento con los cerdos salvajes, los genomas de los cerdos domésticos tienen firmas fuertes de selección en loci de ADN que afectan el comportamiento y la morfología. El estudio concluyó que la selección humana de rasgos domésticos probablemente contrarrestó el efecto homogeneizador del flujo de genes de los jabalíes y creó islas de domesticación en el genoma. El mismo proceso también puede aplicarse a otros animales domésticos. [12][13] En 2019, un estudio mostró que el cerdo doméstico había llegado a Europa desde el Cercano Oriente hace 8.500 años. Durante los siguientes 3.000 años, se mezclaron con el jabalí europeo hasta que su genoma mostró menos del 5% de ascendencia del Cercano Oriente, pero conservó sus características domesticadas. [14]
Entre los animales que los españoles introdujeron en el Archipiélago de Chiloé en el siglo XVI, los cerdos fueron los que más lograron adaptarse. Los cerdos se beneficiaron de los abundantes mariscos y algas expuestos por las grandes mareas del archipiélago. [15] Los cerdos fueron traídos al sureste de América del Norte desde Europa por De Soto y otros primeros exploradores españoles. Los cerdos fugitivos se volvieron salvajes y causaron una gran cantidad de trastornos a los nativos americanos.[16] Las poblaciones de cerdos salvajes en el sureste de los Estados Unidos han emigrado desde entonces al norte y son una preocupación creciente en elMedio Oeste. Considerada una especie invasora, muchas agencias estatales tienen programas para atrapar o cazar jabalíes como medio de remoción. [17][18][19] Los cerdos domésticos se han vuelto salvajes en muchas otras partes del mundo (por ejemplo, Nueva Zelanda y el norte de Queensland ) y han causado daños ambientales sustanciales. [20][21] Los híbridos salvajes del jabalí europeo con el cerdo doméstico también son muy perjudiciales tanto para el medio ambiente como para la agricultura (entre las 100 especies animales más dañinas), [22] especialmente en el sureste de América del Sur desde Uruguay hasta el Mato Grosso de Brasil do Sul ( Región Centro-Oeste ) y São Paulo (estado) (Región Sudeste), donde se les conoce como javaporcos (de jabalí y puerco, por lo tanto "jabalíes").[23][24][25][26][27]
Con alrededor de mil millones de individuos vivos en cualquier momento, el cerdo domesticado es uno de los mamíferos grandes más numerosos del planeta. [28][29]
Los cerdos desarrollan complejas estructuras sociales, y a las tres semanas de nacidos comienzan a interactuar, jugando, con otros miembros de su comunidad. Es durante esta época cuando los cerdos desarrollan lazos sociales más fuertes con ciertos miembros de su comunidad, lazos que prevalecerán lo que dure su existencia.
La crianza de cerdos (también llamada porcicultura) utiliza la siguiente terminología:
Una camada de cochinillos generalmente tiene entre diez y doce animales, dependiendo de la raza y del número de parición.
El tiempo ideal de lactancia para los lechones criados en cautiverio es de veintiún a veintiocho días. El destete se puede clasificar en tres periodos:
Los cerdos son omnívoros,[30] y eso los hace fáciles de alimentar. En muchas granjas los desperdicios de la cocina son parte de su dieta. En estado de cautiverio y con falta de alimento pueden llegar a comerse hasta sus propias crías.
Durante la producción porcina son necesarias las buenas prácticas nutricionales, mantener una dieta completa que asegura la ingesta de proteínas vitaminas y minerales hay que tener en cuenta que los requerimientos nutricionales son variables y dependen del nivel de consumo y la ganancia diaria, siendo estos afectados por factores como genética, raza, sexo, ambiente, estado sanitario, disponibilidad y absorción de nutrientes por parte del animal. Así como es importante el buen manejo de los medicamentos en los cerdos para evitar la bioacomulacion de residuos tóxicos en carne de cerdo.
Los cerdos, junto con los perros y los gatos, no poseen glándulas sudoríparas,[31] debido a eso se mojan o enlodan frecuentemente para mantenerse frescos en climas y temporadas cálidas. Si se asolean demasiado se les puede irritar la piel.
Los cerdos tienen el olfato muy desarrollado, y en algunos países europeos son usados para buscar trufas en el campo. En países como Chile, los marranos se usan en un juego popular llamado «pillar el chanchito», donde un lechón es embetunado en aceite y soltado entre niños para que estos intenten atrapar al cerdo con sus propias manos.
Los primeros cerdos llegaron a la península ibérica en el Neolítico.[32] Desde entonces se han producido procesos de selección, adaptación a las condiciones ambientales locales y, posiblemente, hibridación con jabalíes autóctonos, originándose las peculiares razas ibéricas.
Las diferentes razas porcinas autóctonas españolas se clasifican en:
Los cerdos están adaptados a climas templados y semitropicales y se encuentran en muchas zonas del mundo. En 2001 los principales países en cuanto al número de animales eran China, con 454 millones de cerdos, los Estados Unidos, con 59 millones, Brasil, con 29 millones, Alemania, con más de 25 millones y, España, con 23 millones.
A continuación se encontraban, en orden descendente, Vietnam, México, India, Polonia, Rusia y Francia.
A escala mundial, la población de cerdos en 2001 alcanzaba casi los 923 millones.
En lugares donde las condiciones higiénicas en la crianza y/o forma de alimentación pueden no ser siempre las adecuadas, los cerdos pueden ser portadores de parásitos como Trichinella, causante de la triquinosis,[33] Taenia, o bacterias como Salmonella, Staphylococcus aureus, Listeria monocytogenes, y cepas patógenas de Escherichia coli, todas peligrosas para el ser humano. Por tal motivo, es importante consumir su carne siempre bien cocida, ya que el calor ayuda a destruir todo tipo de microorganismos.
Esqueleto de la mano de cerdo
Algunos dientes de un cerdo doméstico
El corazón de un cerdo doméstico
Debido a su potencial colonizador y constituir una amenaza grave para las especies autóctonas, los hábitats o los ecosistemas, el cerdo vietnamita ha sido incluido en el Catálogo Español de Especies Exóticas Invasoras, regulado por el Real Decreto 630/2013, de 2 de agosto, estando prohibida en España su introducción en el medio natural, posesión, transporte, tráfico y comercio.[36]
El cerdo (Sus scrofa domestica), también denominado chancho, cochino, gorrino, marrano, porcino o puerco, es una subespecie de mamífero artiodáctilo de la familia Suidae. Es un animal doméstico usado en la alimentación humana por muchos pueblos. Su nombre científico es Sus scrofa ssp. domestica, aunque algunos autores lo denominan Sus domesticus o Sus domestica, reservando Sus scrofa para el jabalí.
Su domesticación se inició en el Oriente Próximo hace unos 13 000 años, aunque se produjo un proceso paralelo e independiente de domesticación en China.
Los datos procedentes de los estudios de ADN sobre restos óseos de cerdos neolíticos europeos indican que los primeros cerdos domésticos llegaron a Europa desde el Próximo Oriente. Aun así, parece que, posteriormente, también se produjeron en Europa procesos de domesticación de jabalíes salvajes. Los registros históricos indican que los cerdos domésticos asiáticos fueron introducidos en Europa durante los siglos XVIII y XIX, mezclándose con las razas europeas.
En la actualidad el cerdo doméstico se encuentra en casi todo el mundo. La distinción entre el cerdo silvestre y doméstico es pequeña y en algunas partes del mundo (por ejemplo en Nueva Zelanda) el cerdo doméstico se ha vuelto cimarrón. Los cerdos cimarrones pueden causar daños sustanciales al ecosistema. La familia de los suidos también incluye alrededor de 12 diferentes especies del cerdo silvestre, clasificadas también bajo el género Sus.
See artikkel räägib koduseast; perekonna kohta vaata artiklit Siga (perekond) Kodusiga ehk siga (Sus domestica või Sus scrofa domestica) on liik või alamliik sõralisi perekonnast siga.
Täiskasvanud isast siga nimetatakse kuldiks, emast siga aga emiseks. Noorsigu nimetatakse põrsasteks ja veidi vanemaid kesikuteks. Kohitsetud isast siga nimetatakse orikaks.
Pikemalt artiklis Seakasvatus
Sigu kasvatatakse enamasti toiduks.
Kodusiga ehk siga (Sus domestica või Sus scrofa domestica) on liik või alamliik sõralisi perekonnast siga.
Täiskasvanud isast siga nimetatakse kuldiks, emast siga aga emiseks. Noorsigu nimetatakse põrsasteks ja veidi vanemaid kesikuteks. Kohitsetud isast siga nimetatakse orikaks.
Txerria edo urdea (Sus scrofa domesticus) Suidae familiako ugaztun bat da, Sus scrofa basurdearen azpiespeziea. Txerri emeari urdanga ere deitzen zaio. Orain dela 5.000 urte egin zuten abere eta mundu guztitik zabaldua dago.
Txerri, txarri eta zerri formen artean, txerri hobesten du Hiztegi Batuak[1], txarri Mendebaldekoa delarik eta zerri Iparraldeko eta Nafarroako markaz agertzen delarik[2]. Urde forma ere hedatua da euskaraz. Ordotsa berriz, txerri arra da, batzuetan zikiratua, baina aldiz, ernaltzeko hazten bada, apote, aketz edo herauts terminoekin ere ezagutzen da arra.
Beste termino asko erabili izan dira euskaraz, asko eufemistikoak, hala nola bilobeltz edo lau-oineko[3].
Era berean, terminoa eta bere ahaideak zikintasunaren sinonimo dira gizakiei esatekotan, hala nola "zerri urdea!" esamoldean[1].
Txerri haragia urdaiazpikoa, txorizoa edota saltxitxa egiteko erabiltzen da.
Nahiz eta txerri gehienak haragia lortzeko egiten diren, batzuk larruki leuna lortzeko erabiltzen dira; eta baita ere ile gogor batzuk (zurdak) txarrantxa edo eskuila lortzeko.
Txerriak orojaleak dira, beraz elikatzeko errazak dira, baserri askotan sukaldeko hondarrak beren elikaduraren parte dira eta askatasunean beren kumeak jatera iritsi dezakete.
Txerriak goi-guruina ez duten ugaztun bakarrak dira, horregatik bustitzen dira sarritan,bereziki klima beroetan. Ez badira nahikoa bustitzen bere azala gaiztu daiteke,eta askotan baserrietan ur garbirik ez dutenez lokatzean nahiz ximaurrean bustitzen dira,horregatik deritzaie txerri pertsona zikinei,berez izengoti injustoa txerriendako.
Oso usaimen ona dute, eta Europako herrialde askotan trufak aurkitzeko erabiltzen dira.
Txerriak bizantziarren garaian atzerritik ekarri zituzten penintsulara, tokiko basurdeekin elkartuz.
Euskal Herrian bertako hiru txerri arraza ezagunak izan dira garai historikoetan, haietatik euskal txerria arrazak irauten du gaur egun eta Gasteizko muturmotz txerria zein Baztango txerria desagertu ziren joan den mendean.
Txerria edo urdea (Sus scrofa domesticus) Suidae familiako ugaztun bat da, Sus scrofa basurdearen azpiespeziea. Txerri emeari urdanga ere deitzen zaio. Orain dela 5.000 urte egin zuten abere eta mundu guztitik zabaldua dago.
Sus domesticus • Cochon domestique, Cochon
Sus domesticus est une sous-espèce de mammifères domestiques omnivores de la famille des Porcins, ou Suidés. Appelé porc (du latin porcus) ou cochon ou encore cochon domestique, il est resté proche du sanglier avec lequel il peut se croiser.
Le statut taxonomique a changé au cours du temps : après avoir longtemps considéré le porc comme une sous-espèce du Sanglier (Sus scrofa), sous le nom de Sus scrofa domesticus, le code international de nomenclature zoologique a décidé de classer cette forme domestique (et de nombreuses autres) comme espèce séparée, afin d'éviter les confusions entre les populations sauvages et domestiques[1], tout en laissant la liberté de décider d'inclure ou non les animaux domestiques dans le concept d'espèces sauvages, conformément aux objectifs déclarés de liberté taxonomique dans le Code de la Nomenclature Zoologique (dans le chapitre : 5. Recommendation for the names of domestic forms[1]). Dans les faits, le CINZ n'a pas été suivi. C'est ainsi que la classification conserve le statut du porc comme une sous-espèce de sanglier (Sus scrofa). Sus domesticus (ou Sus domestica) est donc soit une sous-espèce nommée Sus scrofa scrofa[2],[3],[4], soit une sous-espèce nommé Sus scrofa domesticus[5],[6],[7].
La femelle adulte est la truie (coche), la jeune femelle élevée pour la reproduction est une cochette, le mâle est le verrat et le jeune cochon (avant le sevrage) s’appelle porcelet, cochonnet, goret (ou cochon de lait dans l’assiette), le jeune porc sevré se nomme nourrain (ou nourrin)[8].
Le terme désigne aussi la viande fournie par cet animal qui est la viande la plus consommée dans le monde alors même que le porc fait l'objet d'un interdit alimentaire dans certaines religions (dans le judaïsme, l'islam et trois églises chrétiennes : l'Adventisme, l'Église orthodoxe éthiopienne et l'Église kimbanguiste). La production se concentre dans trois zones : l’Europe (y compris la Russie), l’Asie (notamment la Chine) et l’Amérique du Nord (le Canada – l'un des plus grands producteurs, avec notamment le Québec – et les États-Unis). La Chine avec 46 millions de tonnes (2003) produit presque la moitié du total mondial.
Le substantif masculin[9],[10],[11] « porc » (prononcé [pɔ:ʀ][10]) est un emprunt[9],[10] au latin porcus[9],[10],[11] (« porc, cochon, pourceau »[9],[10]), lui-même probablement issu du grec[12].
L'étymologie du substantif masculin[13],[14] « cochon » (prononcé [kɔʃɔ̃][14]) est de son côté plus incertaine. La plupart des termes servant à décrire ou à désigner le porc sont d’origine latine, mais le mot cochon, quant à lui, ne vient ni du latin, ni des langues germaniques ou celtes. Il pourrait dériver, selon Valérie Péan, d'une onomatopée utilisée par les éleveurs, « coch-coch[15] » Le terme apparaît en français vers le XIe siècle et devient courant dès le XIIIe siècle, mais à cette époque, il désigne surtout le porcelet et principalement dans les parlers de langue d'oïl. Il ne prend son sens actuel et se répand dans toutes les régions françaises qu’à partir de la fin du XVIIe siècle.
Le porc femelle est la truie[16].
Le tableau suivant donne un aperçu de l'étymologie des différents mots connus en français pour désigner le porc[17]. Lorsque le terme n'est pas mixte, le genre de l'animal désigné est indiqué entre parenthèses.
La domestication de porcs a été faite dans 2 foyers indépendants vers - 8000 au nord de la Mésopotamie et en Chine[30],[31]. Selon Larson les plus anciennes traces connues de porcs domestiques se trouvent dans l'est de la Turquie et à Chypre, soit dans la région qui a vu la naissance de l'agriculture, et datent du IXe millénaire av. J.-C.[32].
Dans le nord de la Mésopotamie, la domestication des porcs a suivi une voie mixte « commensale et proie » transformée en un élevage extensif qui a persisté comme forme dominante de gestion des porcs pendant plusieurs millénaires. Les données zoo-archéologiques sont encore insuffisantes pour spéculer sur les premiers stades de la domestication des porcs en Chine, mais le développement de l'élevage aurait été plus intensif (enclos et fourrage), tandis qu'il ne s'est pas développé au Japon[33].
La génétique montre une claire origine au sein de l'espèce Sus scrofa (le sanglier)[33]. Les races domestiques européennes ont certaines des spécificités génétiques des sangliers européens ; les cochons asiatiques sont plus proches des lignées de Sus scrofa asiatiques[32].
Leur corps fait entre 90 cm et 1,80 m de long et ils mesurent entre 0,7 et 1 m au garrot une fois adulte.
Ce sont des animaux courts sur pattes, ayant une tête grande par rapport à leur corps, et de grandes oreilles. À cause de la forme de leur dos, les porcs ne peuvent que très légèrement relever la tête.
Le cochon a un très bon odorat. Il est utilisé dans la recherche des truffes et est alors nommé « cochon truffier ».
Avec un museau plus court que le sanglier, le cochon n'a pas non plus de défenses[34].
Le cochon a le dos plutôt droit. Cela est probablement dû à son poids[35].
Contrairement aux chevaux et aux vaches qui ont des sabots divisés, le cochon a des pieds élevés, ce qui fait qu'il marche sur la pointe des pieds. Cette caractéristique est héritée du sanglier[35].
La période de gestation est habituellement de cent-quinze jours (que la sagesse populaire retient comme « trois mois, trois semaines et trois jours »[36]).
Le cochon domestique possède 38 chromosomes (compté pour la première fois en 1931, ce nombre a fait l'objet de discussions au cours des trente années suivantes, étant parfois donné comme égal à 39 ou 40[37]). Le sanglier n'en possède que 36, à la suite d'une fusion ancestrale. Leur descendance commune est fertile. L'hybride est appelé cochonglier ou sanglochon. Les hybrides de première génération possèdent 37 chromosomes. Ensuite ils peuvent avoir 36, 37 ou 38 chromosomes. L'hybridation est fréquente dans les régions d'élevage de cochons en plein air ou bien lorsque la population sauvage a été reconstituée par des femelles de cochons domestiques saillies par un sanglier mâle, ainsi le sanglier corse est génétiquement très proche du cochon domestique. Cette pratique est habituelle en période de guerre.
L'animal au poids le plus important connu est chinois : il pèse une tonne.
En fonction des critères testés, les cochons peuvent être considérés comme plus intelligents que les chiens ou encore ayant des capacités équivalentes aux chimpanzés[38],[39],[40].
Les cochons ont une bonne mémoire spatiale et mémorisent les meilleures sources de nourriture.
Ils peuvent apprendre à faire leurs besoins dans un endroit précis en trois jours.[41]
Ils sont joueurs (balle, bâton, sautillements, poursuite...) et peuvent également interagir avec des jeux vidéo.
Ils réussissent une variante du test du miroir où un bol de nourriture peut être trouvé uniquement en déduisant sa position du reflet du miroir.
Ils savent différencier leurs congénères ainsi que distinguer un humain familier d'un autre.
Un cochon qui sait où se trouve un point de nourriture est capable de développer une stratégie pour cacher son emplacement à un autre cochon qui a l'habitude de lui voler sa nourriture.
Interdite dans les religions juive et musulmane, la viande de porc est parmi les viandes les plus consommées au monde. Elle présente un certain nombre de dangers sanitaires (vers, toxines) si elle n'est pas préparée convenablement (la viande de porc doit pour cette raison être soit cuite, soit tranchée très fine).
Presque toutes les parties du porc sont utilisables en cuisine, ce qui se traduit par le dicton populaire « Dans le cochon, tout est bon », expression attribuée à Brillat-Savarin[42]. Dans Scènes de la vie future, Georges Duhamel visitant les abattoirs de Chicago fait remarquer que « seul le cri du porc » n'est pas récupéré chez cet animal.
Les soies de porc servent à la fabrication de pinceaux et de brosses. Sa peau fournit un cuir utilisé pour la fabrication de vêtements, de doublure de chaussures et d’articles de maroquinerie variés.
Au XIIe siècle, les porcs, clochette au cou, divaguent dans les rues de Paris et en nettoient les immondices. L'un d'eux cause, le 13 octobre 1131, la chute et la mort de Philippe, fils aîné et héritier du roi Louis VI le Gros. À la suite de cet accident, un édit royal interdit la divagation des cochons. Les seuls cochons qui échappent à l'interdit sont ceux des confréries de moines Antonins. Saint Antoine l'ermite est donc souvent identifié par sa proximité avec un cochon.
Les restes d'aliments, les détritus de cuisine, les résidus de la fabrication de bière familiale ont fait partie, des siècles durant, de l'alimentation donnée aux porcs.
Le cochon est utilisé pour son odorat dans la recherche des truffes.
La plupart des cochons utilisés comme animaux de compagnie sont des cochons de races dites naines[43]. En tant que nouvel animal de compagnie (NAC), le cochon ne bénéficie pas de la législation européenne sur les animaux de compagnie, qui est propre aux carnivores domestiques (chiens, chats et furets) ce qui complique fortement son passage aux frontières. Il ne bénéficie pas non plus de la législation européenne propre aux équidés domestiques.
Cela suscite des débats pour que le cochon devienne officiellement un animal de compagnie, en tout cas au moins pour les cochons nains.
De nombreux foyers abandonnent leur animal soit parce qu'ils pensaient avoir acheté un cochon nain et qu'il se retrouvent avec un cochon de race bouchère, soit parce qu'ils n'ont pas su l'éduquer ou subvenir à ses besoins comportementaux spécifiques[44].
Sa constitution anatomique et biologique proche des humains et sa facilité d’élevage ont fait que le cochon est utilisé en recherche médicale et dans des applications thérapeutiques : chirurgie cardiaque, production d’insuline, héparine (anticoagulant). La taille de ses organes internes est la même que celle des humains, ce qui en fait un bon candidat aux xénogreffes.
La peau du cochon est très proche de celle des humains et peut, comme celle de l'homme, recevoir des coups de soleil (contrairement à une idée répandue, ce ne sont pas les seuls animaux pour qui c'est le cas[45]). Elle est utilisée pour le traitement des grands brûlés.
Au Proche-Orient, la domestication du porc remonte au IXe millénaire av. J.-C. selon des études génétiques[32]. Le porc a été domestiqué bien après les ovins et les bovins, car peut-être moins capable de transhumer, et donc de suivre des groupes humains nomades. Sa domestication correspondrait donc à la sédentarisation de groupes humains et à l’apparition de l’agriculture. Elle débute probablement en Asie Mineure[32], et est attestée à l’âge du bronze chez les Égyptiens et les Mésopotamiens.
En Chine, le porc constitue le premier bétail domestiqué[46] aux alentours de - 9000 à Jiahu[47], vers - 8000 à Cishan. D'autres domestications dans le Sud de l'Asie sont probables[47].
La génétique montre que les porcs européens sont issus de lignages de sangliers européens[32]. « Curieusement, l'haplotype Y2 a été identifié dans le cochon sauvage corse moderne, ce qui en fait le seul spécimen européen moderne à posséder un haplotype du Proche-Orient et suggère que la lignée de ce cochon descend des premiers porcs domestiques arrivé en Corse avec les premiers colons néolithiques de l’île[32] ». Par contre, les analyses sur des porcs fossiles européens montrent pour des périodes anciennes (5500 à 3900 ans avant notre ère) la présence de porcs portant des marqueurs moyen-orientaux sur une route de pénétration des cultures néolithiques moyen-orientales qui va du nord de la mer Noire à la France[32]. Ces animaux sont présents au côté de souches strictement européennes, qui finiront par les supplanter au IVe millénaire avant notre ère[32].
La facilité d’élevage et de reproduction du porc, l’abondance de sa viande vont faciliter son expansion rapide en Asie et en Europe. Mais certains peuples dont les Juifs ont considéré cet animal comme impur (tabou alimentaire). Les Juifs, conformément à leurs textes religieux, ne mangeaient que des animaux ruminants aux sabots divisés, comme les bovins et les agneaux. L'animal fait l'objet du même interdit dans l'islam.
En Angleterre, du temps de Guillaume le Conquérant, les forêts étaient encore si nombreuses et étendues qu'elles n'étaient pas valorisées par la quantité de bois, ou ce qui pourrait être abattu chaque année, mais par le nombre de porcs que les glands pouvaient entretenir[48]. L'explorateur espagnol Hernando de Soto, introduisit des porcs en Floride en 1539, comme source de nourriture pour les colons, et comme les autres animaux qui furent introduits dans les bois entre 1565-1732, ils se féralisèrent et finirent par perturber dramatiquement certains écosystèmes, notamment celui du pin des marais. Falmouth, en Virginie, a été surnommé « Hogtown » pendant la période coloniale à cause de tous les porcs qui couraient librement dans la région, et ce nom s’est longtemps maintenu au XXe siècle. Aujourd’hui en Virginie beaucoup de porcs continuent à s'échapper des enclos de ferme, et constituent un fléau dont l'État tente de se débarrasser[49]. New-York est connue pour ses porcs éboueurs qui nettoyèrent ses rues des ordures ménagères jusqu'au XIXe siècle.
Le premier porc ressemblait bien plus à un sanglier qu'à un cochon, mais avec le temps, son museau s'est raccourci, son crâne s'est élargi, sa masse musculaire a diminué[50] au point que certaines espèces de porc ont presque entièrement perdu leur poils.
La cause principale est que les humains ont sélectionné des races à la morphologie et au caractère leur convenant. Autrefois plus petits et rustiques et adaptés à la vaine pâture ou à la stabulation en forêt, les porcs sont devenus de plus en plus gros. Aujourd'hui, les élevages industriels utilisent des variétés de grande taille, à croissance rapide.
En raison d'une demande croissante, le « grand porc blanc » a presque complètement évincé différentes races de porc laineux au XXe siècle. Certaines races (ex : porc craonnais et porc flamand) ont plus récemment disparu (respectivement en 1958 et dans les années 1960)[51],[52].
À la suite d'une intense pression de sélection, très exacerbée par le développement de l'insémination artificielle et notamment pour des raisons de consanguinité[53], le porc fait partie des espèces domestiquées sensibles à la cryptorchidie (non- descente ou descente anormale des testicules chez l'embryon ou le porcelet mâle). Selon l'INRA, sur la base d'enquêtes faite en abattoirs, cette malformation génitale fluctue entre 0,5 et 2,2 % des mâles[53]. Les différentes races y sont plus ou moins sensibles mais au sein d'une même race, le taux de mâles victimes de cette pathologie ne varie pas (ex : héritabilité estimée à 0,21 au sein de la « race Duroc » et à 0,28 pour la race « Landrace »[53]). 80 % des ectopies testiculaires sont unilatérales et 20 % sont bilatérales, comme chez le chien. Chez le porc, l'ectopie est plutôt abdominale qu'inguinale et elle est située à gauche plus qu'à droite. Elle est souvent associée aux hernies et semble plus fréquente quand la taille de la portée diminue[53].
En France, au XVIIIe siècle, dans les campagnes, la viande fraîche, rôtie ou bouillie, ou en pâté n'était consommée qu'aux grandes occasions : fêtes religieuses ou événements familiaux, dont le plus gastronomique était « les noces ». L'apport carné le plus courant était à base de viande de porc, salée ou fumée, avec lard et saindoux apportant un intéressant apport en énergie aux paysans et ouvriers.
La mise à mort du cochon était un des grands moments de la vie familiale et des villages ruraux, et une occasion de convivialité festive. Pour beaucoup, la plus grande fête de l'année était le jour où l'on tue le cochon, dit « le jour du cochon ». Toute la famille, et les voisins à charge de revanche, étaient mobilisés pour l'occasion – les enfants étaient dispensés d'école. La mise à mort était opérée par un homme de la maisonnée ou par un spécialiste des environs ; certains d'entre eux étaient renommés pour leur tour de main et pour la qualité des préparations qu'ils fabriquaient. Le tueur opérait de bon matin, de préférence par une journée sèche et froide. Les hommes de la maison préparaient une grande chaudière d'eau bouillante et une grande table, alors que les femmes préparaient les récipients, les torchons, le sel et les épices. Le goret était égorgé d'un coup de couteau coupant la carotide. Tenu par les hommes les plus costauds l'animal poussait des cris perçants qui ne cessaient qu'avec sa mort. Le sang était précieusement recueilli dans une terrine et brassé pour éviter la coagulation, puis le porc était nettoyé, découpé et les cochonnailles (boudin, saucisses, saucissons, jambons, noix, etc.) préparées.
L'élevage porcin se développa particulièrement en France, en Allemagne et en Angleterre au cours du XIXe siècle pour ravitailler en viande et à bas prix les villes industrielles. La viande de porc, accompagnée de pommes de terre, devint la base de la nourriture populaire d'autant plus qu'elle répondait au goût des consommateurs, alors que les peuples méditerranéens étaient plutôt amateurs de viande de mouton. La viande rouge bovine était un luxe inaccessible aux bourses modestes. Les cochonnailles apprêtées de multiples façons (pommes de terre, choux, choucroute, haricots blancs, pommes…) était le menu le plus courant.
En 1789, la France passe d'une production de quatre millions de porcs à une production de 6,3 millions en 1880 — à comparer aux 15 millions de 2001 essentiellement fournis par les porcheries industrielles. Dans le même temps, le poids moyen des porcs augmente. Certaines régions se spécialisent dans l'engraissement (Bretagne, Savoie, etc.) alors que certains départements, appelés « naisseurs », se spécialisent dans la fourniture de porcelets destinés à l'engraissement (Puy-de-Dôme, Ain, Loire, Allier, Nièvre, Saône-et-Loire). L'ancienne race gauloise de couleur noire est peu à peu évincée par les gros cochons blancs anglais « Large White », arrivant rapidement à leur poids de vente (entre 100 et 150 kilos).
Au début du siècle, en Europe, l'élevage de porc est très rémunérateur ; juste avant la Première Guerre mondiale, un éleveur produisant 140-160 porcs annuellement avait un bénéfice annuel net de 6 à 8 000 francs-or, soit 4 à 5 fois le salaire moyen annuel d'un ouvrier spécialisé des usines (environ 1 530 francs.[réf. nécessaire]
Après l'armistice de 1918, la période de la reconstruction est l'occasion de développer l'adduction d'eau potable (alors dite « verdunisée ») et l'électricité dans les campagnes. C'est le début d'une période d'intense industrialisation de l'agriculture et de l'élevage ; la première porcherie expérimentale industrielle de France est ainsi construite en 1928-1929 sur le « Domaine de Molleville », à Consenvoye, près de Verdun, au cœur d'une zone dévastée (classée zone rouge, interdite aux labours et culture en raison des munitions) sur 25 ha sur un sol criblé de trous d’obus, nivelé après traitement par des amendements chimiques riches en phosphore (déchets industriels)[54]. On y élève selon des principes hygiénistes et de rentabilité de « grands porcs blancs ».
Ce lieu a produit une partie de l'élite de la génétique porcine de l'époque (cette ferme expérimentale est aujourd'hui redevenue une ferme céréalière). Les hangars de tôle et les silos sont installés dans les campagnes, dont en Bretagne. Paradoxalement, malgré des progrès constants dans la compétitivité des éleveurs, cet élevage sera au XXe siècle parfois assez peu rémunérateur (fréquentes « crise du porc » ou du « prix du porc »).
À partir des années 1970, alors que le remembrement et les hangars industriels artificialisent les paysages ruraux, la déshumanisation des élevages, les problèmes de pollution (nitrates et métaux lourds) et de manque de surface d'épandage pour les lisiers, de nitrates, d'odeur se développement. La concentration du marché et des abattoirs (dont beaucoup sont fermés) et l'endettement de certains exploitants (de plus en plus dépendants des prix de l'énergie et de la nourriture animale industrielle qu'ils doivent acheter), s'ajoutent à certains problèmes vétérinaires (maladie mystérieuse du porcelet) et sanitaires (antibiorésistance, rendent cet élevage moins attractif.
La demande des consommateurs évolue. Alors qu'autrefois tout se mangeait dans le cochon, le jambon devient le produit phare, et l'on demande de la viande moins grasse. Une partie de la production doit donc être recyclée en farine animale. On se demande au moment de la crise de la vache folle si le porc est sensible aux prions.
Malgré un suivi scientifique plus important et divers dispositifs régionaux, nationaux et mondial (OMS/OIE) d'épidémiosurveillance et d'alertes, des zoonoses émergentes (grippe porcine, peste porcine, susceptible de se transmettre aux sangliers et/ou à l'homme) ou réémergentes se développent, dont de nouveaux syndromes d'abord incompris, qu'on attribue à un « agent de Lelystad » (apparemment viral sur la base d'un syndrome grippal et d'anticorps repéré chez une majorité des porcs malades avant d'être moléculairement caractérisé comme une « molécule d'ARN polyadénylé »[55] en 1993[56] et étudié jusqu'aux années 2000 au moins[57],[58]), sources d'épidémies dans de nombreux élevages, mais s'exprimant différemment selon les élevages (ex : [Syndrome dysgénésique et respiratoire du porc] (SDRP) ou PRRS-Maladie mystérieuse des porcelets déclarée en Europe, d'abord en Allemagne en 1990, et suivie depuis 1987 en Amérique du Nord[59] puis en Amérique du Nord : Syndrome HAAT-pneumonie interstitielle (en raison de pneumonies interstitielles (PI) ou de pneumonies proliférative et nécrosantes (PPN) renommé SRPP pour syndrome reproducteur et respiratoire porcin car responsable de nombreux avortements depuis le début des années 1990[60]. Ce virus (Porcine reproductive and respiratory syndrome virus ou PRRSV) a été récemment classé dans la famille récemment créée des Arteriviridae où l'on trouve le genre Arterivirus ainsi que d'autres sources de zoonoses tels que le « virus de l'artérite équine » ou EAV pour equine arteritis virus, le lactate dehydrogenase-elevating virus (LDV), et le « virus de la fièvre hémorragique simienne » ou SHFV pour simian hemorrhagic fever virus.
Et de 2006 à 2008, une « maladie mystérieuse » (« neuropathie inflammatoire progressive ») se développe dans les abattoirs nord-américains. Elle est associée à une inflammation de la moelle épinière (causant fatigue, douleurs, picotements et engourdissements dans les bras et les jambes…) touche les ouvriers d'abattoirs, notamment ceux qui sont chargés de la découpe des têtes[61].
La production mondiale de porcs est en 2014 d’environ 109 millions de tonnes, soit 790 millions d’animaux. Elle a augmenté en 2015 de 3 %, sauf en Chine premier producteur mondial avec 49,8 % du marché mondial, en baisse de 3,5 %. La Chine est suivie par l'Union européenne avec 21,4 % de la production mondiale.
La Chine et l'Union européenne (UE) sont les acteurs principaux des échanges mondiaux. En 2012, l'UE représentait 57,6 % des importations russes ; en 2015 c'est le Brésil qui est devenu le premier fournisseur de la Russie (71,6 %). Malgré tout, l'Union européenne a retrouvé un marché à potentiel élevé en Asie dont la demande est de plus en plus élevée.
La consommation individuelle régresse −7,6 % de 2005 à 2015, à mettre en regard d'une augmentation de la population de 5,4 %. De 2008 à 2014, si le cheptel de truies diminue, la productivité numérique augmente de 1,5 %. En 2015 le cheptel de truies baisse de 0,05 % ; le poids moyen du porc charcutier à la carcasse augmente de 1 kg, soit une augmentation de 1,1 % TEC (Tonnes Équivalent Carcasse).
Traditionnellement, chaque foyer de paysans élevait quelques porcs pour son alimentation et ces porcs divaguaient librement aux abords de la ferme. Ils se nourrissaient souvent seuls, avec ce qu’ils pouvaient trouver en fouinant la terre avec leur groin, à la recherche de vers, de racines et de détritus en tous genres. Les naissances avaient lieu au printemps, ce qui permettait de les engraisser à l’automne avec les glands et les châtaignes.
Environ 24 millions de cochons sont abattus chaque année en France pour l’alimentation humaine. D'autres, jugés trop faibles après leur naissance, sont tués par « claquage », méthode consistant à les frapper contre un mur ou une paroi[62].
Cet élevage extensif a été pratiqué dans les pays méditerranéens dès l'antiquité, un porcher conduisant les porcelets sevrés et les jeunes à la glandée. Les porcs plus âgés étaient resserrés en permanence dans des enclos et nourris « à la main ». À la saison des châtaignes, olives, etc., toutes les bêtes étaient tenues éloignées des arbres.
De nos jours, la conduite des porcs en plein air consiste à élever des porcs toute l’année à l’extérieur sur une prairie et à les loger dans des cabanes, ou bauges, adaptées. Un treillis lourd constitue l’enceinte extérieure du site de production, un couvert végétal résistant assure la couverture du sol, des abreuvoirs adaptés fournissent l’eau potable et des zones ombragées limitent les effets néfastes des chaleurs excessives. En élevage, les truies sont séparées, par stade physiologique et par bande, avec des clôtures électriques. La prairie est divisée en parcs de gestation et de maternité dont le nombre est fonction de la taille de l’élevage et du type de conduite en bandes. Les cabanes sont posées à même le sol.
Les porcelets sont classiquement sevrés à 28 jours d’âge (en mode de production biologique, ils le sont plus tard). À ce stade, ils peuvent rejoindre le mode de production en porcherie ou poursuivre leur vie au grand air pour six semaines de post-sevrage et quatre mois d’engraissement. Au sevrage, les truies bouclées au groin sont transférées en bâtiment d’insémination. Elles passent ainsi toute leur vie à l’extérieur, sauf durant la courte période qui va du sevrage des porcelets au diagnostic de gestation. Engraissés en plein air, les porcelets sont logés dans des cabanes adaptées et ont accès librement à une prairie. Des exigences de production particulières sont dictées par le cahier des charges de la filière à laquelle les porcs sont destinés. Une attention spécifique est accordée à la mise à jeun. Ils sont abattus à un poids généralement plus élevé que dans la filière classique.
En Belgique, la dénomination « Le Porc Plein Air »[63] est attribuée comme signe de qualité officiel pour les porcs élevés sur base de ce mode de production. Il existe aujourd'hui trois filières en France qui pratiquent ce mode d'élevage « en plein air », spécifié par les marques agroalimentaires suivantes : Porc d'Auvergne, Porc du Sud-Ouest et Porc de Vendée.
L'élevage intensif consiste à regrouper les porcs dans des bâtiments appelés « engraissement » munis de grandes pièces avec plusieurs cases. Ces pièces sont chauffées par les porcs eux-mêmes sauf pour les jeunes porcelets qui nécessitent un chauffage d'appoint généralement un chauffage mobile à fioul ou au gaz. Pour réguler la température suivant l'âge des porcs (généralement de 27 °C pour les plus jeunes à 21 °C pour ceux en fin d'engraissement), on utilise des ventilateurs régulés rejetant le surplus d'air chaud. Le bien-être animal dans les élevages de porcs est régi dans l'Union européenne par la directive du conseil 91/630/EEC[64], transposée en droit français par l'arrêté ministériel du 16 janvier 2003 établissant les normes minimales relatives à la protection des porcs[65]. Ces réglementations prévoient qu'un porc de plus 110 kg dispose de 1 m2 de surface d'élevage, un porcelet de 0,15 m2. Pour éviter que les porcs se mutilent entre eux, en particulier la queue, cette dernière peut être coupée et les dents (appelés coins) des jeunes porcelets meulées ou coupées. De même les porcelets mâles sont castrés à vif, avant l'âge de 7 jours. C'est pourquoi, la grande majorité des éleveurs castrent leurs porcelets à vif avant l'âge de 7 jours, afin de réaliser des économies de temps et d'agent.
À l'automne 2010, un groupe de réflexion mis en place par la Commission européenne sous l'autorité de la Direction générale de la Santé et des consommateurs fait des recommandations de principe sur la castration des porcs: à compter du 1er janvier 2012, la castration chirurgicale devra se faire, le cas échéant, avec analgésie et/ou anesthésie prolongée au moyen de méthodes mutuellement reconnues ; dans un deuxième temps, la castration chirurgicale devra être abandonnée le 1er janvier 2018 au plus tard[66].
Les porcelets font l'objet de différentes mutilations dans les semaines qui suivent leur naissance. En France, 85 % des porcelets mâles subissent la castration à vif, soit plus de 27 000 chaque jour et 10 millions chaque année[67]. Pratiquée sans anesthésie ni traitement de la douleur, elle est source de grandes souffrances : «dans les heures qui suivent, détaille l'Inra (Institut national de la recherche agronomique), on constate une prostration, des tremblements et des spasmes chez les porcelets. Leur souffrance dure plusieurs jours.» La plupart subissent également une caudectomie (coupe partielle de leur queue) afin d'éviter que les animaux, poussés par l'ennui, ne se mordillent mutuellement la queue. Là encore, aucune prise en charge de la douleur. «On peut supposer l'existence d'une douleur chronique similaire à celle décrite chez l'homme après une amputation», note l'Inra dans une expertise sur les douleurs animales. Enfin, la coupe ou le meulage des dents, visant également à éviter les morsures, est très douloureuse, la structure des dents des cochons étant proche de celle de l'homme[62].
Les truies reproductrices, près d'un million en France, sont placées une grande partie de leur vie dans des cages individuelles trop étroites pour leur permettre de se retourner[62].
Concernant l'alimentation, les deux types de méthodes les plus souvent employés sont l'alimentation par soupe ou l'alimentation par aliments secs. Ces derniers sont utilisés pour les porcelets après sevrage puis vient la soupe pour l'engraissement intensif. L'alimentation multiphase consiste à donner plus d'azote aux animaux selon les périodes pour éviter les gaspillages et limiter les pollutions. On apporte ainsi plus d’azote aux truies reproductrices pendant la lactation, et moins pendant la gestation. L'alimentation comprend de même plus d’azote pour les porcs charcutiers en phase de croissance, quand ils passent de 25 à 70 kilogrammes et elle devient moins riche pendant la « finition ».
Bien que naturellement omnivore, les porcs de ce type d'élevage ne consomment que des végétaux (soja, maïs, etc.). Les porcs qui vivent en liberté ne doivent pas approcher le poulailler car ils se nourriraient des volailles.
Le leader mondial de l'abattage de porcs est, en 2007, le groupe américain Smithfield, qui a racheté en 2006 les marques Aoste, Justin Bridou et Cochonou[68].
Les principaux groupes d'abattage de porcs sont, en Europe en 2007[68] :
En 1999, les échanges internationaux de viandes de porc (hors échanges intracommunautaires) ont porté sur 6,4 millions de tonnes équivalent carcasse (TEC représentant les viandes et produits transformés). En 2004, les principaux exportateurs mondiaux de viande de porc sont dans l’ordre d’importance l’Europe (Danemark, Pays-Bas, France), le Canada, le Brésil, les États-Unis. Cette situation pourrait évoluer dans les prochaines années pour voir la part des exportations européennes diminuer au profit du Brésil, du Canada et des États-Unis.
Les principaux pays importateurs de viande de porc sont le Japon et la Corée du Sud, importations en provenance d’Europe et du Canada. La Chine (et Hong Kong) premier producteur mondial de cochons, mais dont les besoins sont en augmentation constante du fait de l’amélioration du pouvoir d’achat des populations. La Russie dont le système de production est encore incapable d’assurer les besoins qui sont également en augmentation [réf. nécessaire], les importations proviennent du Brésil et d’Europe. Les États-Unis, dont les besoins sont couverts principalement par la production canadienne. Le Mexique est également importateur de viande de porc en provenance des États-Unis et du Brésil.
Carcasses bouchères : En France, la viande de marque Porc d'Auvergne est enregistrée comme « indication géographique protégée » (IGP) en 2011[69]. Cette IGP garantit au consommateur que les produits agroalimentaires sont issus de porcs nés, élevés en plein air et abattus en Auvergne ou dans certains départements voisins. Le nom officiel de l'indication protégée au niveau européen est « Porc d'Auvergne[70] », mais on le trouve couramment sous la forme « porc fermier d'Auvergne » bien que les volumes produits soient conséquents et transformés par l'industrie agroalimentaire. L’IGP pour la viande Porc du Sud-Ouest est enregistrée à la Commission européenne le 9 mai 2013 après dépôt d'un dossier le 7 novembre 2011 avec publication le 8 juin 2012[71]. La viande de marque Porc de Vendée bénéfice de l'IGP depuis 1998.
Races porcines : La race de porc Nustrale dite aussi Corse, a été reconnue en 2006 [72].
Dans beaucoup de cultures, le cochon et la viande de porc sont chargés de très fortes connotations symboliques.
Dès le Néolithique, on rencontre des représentations de sangliers, souvent sur des objets associés à la chasse[73]. Mais les représentations et les usages du cochon domestique varient ensuite beaucoup selon les cultures.
Au Proche-Orient, le statut du porc varie ; apprécié dans certaines cultures (chez les Akkadiens[74], les Moabites, les Ammonites), il est tabou dans d'autres, soit en raison de sa sacralité (pour les Crétois), soit en raison de son impureté (chez les Hébreux par exemple).
Dans le monde grec, comme plus tard chez les Romains, les Germains et les Gaulois, le porc ne subit pas de tabou : il est à la fois un animal consommé et sacrifié, notamment en l'honneur de Déméter ou de Cérès. Le sacrifice sanglant d'un cochon disparaît cependant au fil du temps, au profit de l'offrande de viande cuite[73]. Selon les auteurs latins, le cochon est parfois associé à la fécondité et à l'intelligence (Varron, Traité d'agriculture) ou au « plus stupide des animaux », capable de dévorer ses petits, et par nature fragile (Pline l'Ancien, Histoire naturelle)[73].
« Les mâles n'engendrent pas au-delà de trois ans. Les femelles affaissées par la vieillesse s'accouplent couchées; quelquefois elles dévorent leurs petits, sans que cela soit considéré comme un prodige. […] On pense que le porc meurt promptement quand il perd un œil. La vie de cet animal va jusqu'à quinze ans, quelquefois jusqu'à vingt; mais il est sujet à devenir furieux, et est exposé à diverses maladies, surtout à l'angine et à la ladrerie[75]. »
Le cochon peut aussi prendre une connotation négative dans l'Odyssée, lorsque Circé transforme les compagnons d'Ulysse en pourceaux[76].
En Égypte antique, le cochon est consommé par les fermiers sédentaires de la vallée du Nil jusqu'au milieu du IIe millénaire av. J.-C. Sa consommation semble ensuite abandonnée, afin de le réserver au culte d'Osiris. Le porc prend peu à peu une connotation négative, puisqu'il est ensuite associé au dieu mauvais Seth, parfois représenté sous la forme d'un porc noir dévorant la lune[73].
La truie est l'animal dans laquelle est représentée souvent la déesse Nout, déesse du ciel.
L'interdit judaïque est exprimé à plusieurs endroits dans la Torah et les Nevi'im :
« 7. Toutefois, parmi les ruminants et parmi les animaux à sabot fourchu et fendu, vous ne pourrez manger ceux-ci : le chameau, le lièvre et le daman, qui ruminent mais n'ont pas le sabot fourchu ; vous les tiendrez pour impurs.
8. Ni le porc, qui a bien le sabot fourchu et fendu mais qui ne rumine pas : vous le tiendrez pour impur. Vous ne mangerez pas de leur chair et ne toucherez pas à leurs cadavres. »
— Deutéronome, XIV, 7-8[77]
« Vous ne mangerez pas le porc, qui a la corne fendue et le pied fourchu, mais qui ne rumine pas : vous le regarderez comme impur. »
— Lévitique, XI, 7[78]
« 2. J’étendais mes mains tout le jour vers un peuple rebelle, vers ceux qui marchent dans la voie mauvaise, au gré de leurs pensées ;
3. vers un peuple qui me provoquait, en face, sans arrêt, sacrifiant dans les jardins, brûlant de l’encens sur des briques, se tenant dans les sépulcres,
4. et passant la nuit dans des cachettes ; mangeant de la chair de porc et des mets impurs dans leurs plats,
5. disant : « Retire-toi ! Ne m’approche pas, car je suis saint pour toi ! » Ceux-là sont une fumée dans mes narines, un feu qui brûle toujours. »
— Isaïe, LXV, 2-5
« 3. Celui qui immole un bœuf tue un homme ; celui qui sacrifie une brebis égorge un chien ; celui qui présente une oblation offre du sang de porc ; celui qui fait brûler l’encens bénit une idole. Comme ils choisissent leurs voies, et elle leur âme se comptait dans leurs abominations,
4. moi aussi je choisirai leur infortune, et je ferai venir sur eux ce qu’ils redoutent, parce que j’ai appelé, et personne n’a répondu ; j’ai parlé, et ils n’ont pas entendu ; ils ont fait ce qui est mal à mes yeux, et ils ont choisi ce qui me déplaît. […]
17. Ceux qui se sanctifient et se purifient pour aller dans les jardins, derrière celui qui se tient au milieu, ceux qui mangent de la chair de porc, des mets abominables et des souris, périront tous ensemble, —oracle de Yahweh »
— Isaïe LXVI, 3-4 et 17[79]
Cet interdit a été souvent étudié, et plusieurs hypothèses, qui peuvent se recouper, ont été proposées pour l'expliquer.
Certaines sont d'ordre hygiénique : le porc aurait une alimentation impure, se nourrissant de déchets, voire de ses propres excréments (dès le XIIe siècle, Maïmonide a produit plusieurs exégèses à ce sujet) ; plus récemment[80], certains ont pensé que la viande de porc serait difficile à digérer et facilement malsaine dans les pays chauds. Ces explications sont anachroniques : elles relèvent d'une vision hygiéniste et rationnelle des maladies qui date au mieux du xixe siècle.
Michel Pastoureau souligne que, dans les régions orientales, cultures consommatrices et non-consommatrices se côtoient et que, dans certains pays chauds éloignés du Proche-Orient (Insulinde, région de l'océan Pacifique), le porc est une nourriture licite et saine. Pour lui, les raisons du tabou judaïque sont d'ordre symbolique et social : toute société possède des interdits, tellement courants qu'ils deviennent inconscients ; c'est le cas, dans les sociétés occidentales, des interdits sur la consommation de chat ou le chien. Dans le judaïsme, les interdits portent d'ailleurs sur un bestiaire bien plus vaste : lapin, cheval, âne, chameau, escargot, crevette, certains oiseaux. Ces arguments sont repris par Olivier Assouly, qui considère que « la différence entre le permis et l’illicite cherche à marquer l’obéissance à la loi divine »[81].
Dans De la souillure[82], l'anthropologue britannique Mary Douglas propose que le tabou est une « anomalie » ; ainsi le porc, par bien des aspects, est presque humain, mais il n'est pas humain ; c'est presque un ruminant, mais ce n'est pas un ruminant. Il constitue une sorte d'exception dans la création divine et sa proximité avec l'humain le rend particulièrement tabou.
Historiquement, le fait que le porc ait été un animal sacrificiel chez les Cananéens, prédécesseurs des Hébreux en Palestine, aurait pu pousser à l'interdit. Les Hébreux auraient ainsi cherché à distinguer leur religion des cultes concurrents, et, en insistant sur l'impureté du porc, se démarquer comme des champions de la pureté. Dans la Bible en effet, l'interdit du porc est expliqué par le fait qu'il échappe aux critères de classification : il a le sabot fendu, mais il ne rumine pas[73].
Le fait que le porc soit un animal peu apte aux pratiques pastorales des nomades (il ne peut pas suivre les déplacements comme des chèvres ou des dromadaires), que son élevage nécessite une eau et une nourriture abondantes, a pu également jouer un rôle[83].
Dans un domaine plus symbolique, Salomon Reinach propose une explication totémique[84]: le porc serait le totem des ancêtres des Hébreux, et serait donc devenu tabou. Cette explication, à tendance freudienne, a été abandonnée, car elle s'appuie sur des pratiques inconnues au Proche-Orient[73]. Pastoureau note également le tabou qui existe quant au sang dans les sociétés sémitiques, sensible aux rites de mise à mort rituelle des animaux. Au paradis terrestre, Adam et Ève semblent suivre un régime strictement végétarien[73].
L'interdit relatif au porc dans le judaïsme se trouve dans le Tanakh donc dans l'Ancien Testament. Pourtant la consommation de porc n'est pas interdite chez la majorité des chrétiens, linterdiction étant présente dans trois églises : l'Église adventiste du septième jour, branche dominante de l'adventisme[85], l'Église éthiopienne orthodoxe[86], et l'Église kimbanguiste. La non-interdiction du porc chez la majorité des chrétiens prend sa source dans certains versets du Nouveau Testament, qui lèveraient l'interdit alimentaire juif. Selon les chrétiens qui ne consomment pas de porc, la levée de cette interdiction ne concerne pas la consommation de viande de porc, mais uniquement le fait de manger toute nourriture sans se laver les mains au préalable, selon un second verset plus complet de l'Évangile selon Matthieu, qui retrace un passage de la vie du Christ. Ainsi, dans l'Évangile selon Matthieu :
« Ce n'est pas ce qui entre dans la bouche qui souille l'homme ; mais ce qui sort de la bouche, c'est ce qui souille l'homme. »
— Matthieu XV, 11[87]
« Ne comprenez-vous pas que tout ce qui entre dans la bouche va dans le ventre, puis est jeté dans les lieux secrets ? Mais ce qui sort de la bouche vient du cœur, et c’est ce qui souille l’homme. Car c’est du cœur que viennent les mauvaises pensées, les meurtres, les adultères, les impudicités, les vols, les faux témoignages, les calomnies. Voilà les choses qui souillent l’homme ; mais manger sans s’être lavé les mains, cela ne souille point l’homme. »
— Mathieu XV, 17-20[87]
Les versets Marc VII, 15 ; Marc VII, 18-23[88] sont similaires. De plus, dans les Actes des Apôtres alors que Pierre veut manger il entend une voix qui lui dit : « Ce que Dieu a purifié, toi, ne le tiens pas pour impur (Actes des Apôtres X, 15[89]). »
Toutefois, Matthieu rapporte une anecdote dans laquelle Jésus enferme des démons dans des pourceaux, ce qui témoigne des considérations négatives sur le porc dans le Nouveau Testament[90].
C'est également dans Matthieu (VII, 6) que se trouve l'expression « jeter des perles aux pourceaux », qui signifie alors « dilapider inconsidérément ses biens spirituels[91] ». De même, Luc rapporte que le fils prodigue, après avoir dilapidé tout son bien, est contraint de devenir gardien de cochons[73].
Dans les premiers siècles du christianisme oriental, des iiie siècle au ve siècle, l'action des propagandistes de la nouvelle foi relevait autant de l'évangélisation que de la lutte contre le judaïsme dont il fallait se démarquer. La recommandation à consommer de la viande de porc était ainsi une incitation à distinguer les nouveaux convertis de la vieille foi hébraïque.
Au Moyen Âge, prédicateurs et théologiens ont considéré le cochon comme un attribut du diable ; comme lui, le diable grogne et se vautre dans l'ordure. Cette image du porc lié à l'enfer existe déjà sur quelques chapiteaux romans, mais prend son essor essentiellement à la période gothique. Le porc est aussi parfois associé aux Juifs et à la Synagogue. Il peut personnifier plusieurs vices, comme la saleté, la gloutonnerie et la colère[73]. Dès le XIIIe siècle, un homme débauché est un porc[92]. Cette image perdure longtemps après le Moyen Âge.
Plus tardivement, entre le XVe et le XVIIe siècle, le porc a été associé, après le bouc, l'âne et le chien, à la luxure, bien que le mot de verrat soit en toute logique plus approprié. En 1503-1504, Jérôme Bosch, dans le panneau l'enfer du Jardin des délices, représente une truie vêtue en nonne, enlaçant un homme nu, mais le terme de « cochonnerie » en prend son sens actuel en français qu'à la fin du XVIIe siècle[73]. Par dérision, il arrive que le prix «remporté» par le dernier arrivé d'une compétition, telle que le palio en Italie ou des courses de chevaux à Ulm (par le Pritschenmeister (de)) ou à Strasbourg soit un cochon [93]. Un jeu moqueur, impliquant des aveugles et un cochon, existait dans de nombreuses villes européennes au XIVe et XVe siècle, de Lübeck à Paris [93].
Ces connotations négatives peuvent s'expliquer par la couleur sombre du pelage du porc[94], ainsi que par certains traits comportementaux, particulièrement sa goinfrerie, son aptitude à se nourrir d'ordures et de charognes. Les créatures omnivores (le corbeau, le renard, l'ours, voire l'être humain) sont ainsi souvent considérées comme impures. Sa mauvaise vue et sa tendance à se vautrer dans la boue sont d'autres éléments vus négativement. Toutefois, l'image d'un bon cochon émerge aussi quelquefois dans l'iconographie des saints. Dans l'iconographie de saint Antoine, le cochon apparaît à partir du XIIIe siècle comme un compagnon du saint, sans doute sous l'influence de l'ordre des Antonins, spécialisés dans l'élevage des cochons, qui fournissaient de la viande aux indigents et un lard passant pour bénéfique aux malades[73]. Saint Blaise est aussi parfois représenté accompagné d'un pourceau. Un de ses miracles serait d'avoir poussé un loup à rendre son pourceau à une vieille femme qui, pour remercier le saint, lui apporta dans son cachot les pieds et la tête du porc rôtis[95]. Par ailleurs, le porc (qui, à l'époque, ressemblait davantage au sanglier) est vu comme un animal fort et courageux ; certains nobles le prenaient ainsi pour emblème sur leurs armoiries, et une version du Roman d'Alexandre raconte la mise en fuite d'éléphants du roi Porus par des cochons sauvages [96].
Dans le calendrier républicain, le « Cochon » était le nom attribué au 5e jour du mois de frimaire[97].
Le cochon prend aussi, au fil du temps, des connotations plus positives, liées à la fécondité et à la prospérité, en raison notamment de la grande fécondité de la truie et de son cycle de gestation : trois mois, trois semaines et trois jours, un chiffre déjà mentionné par Aristote, et que les hommes du Moyen Âge ont relevé comme un cycle arithmétiquement parfait. L'idée ancienne que la possession d'un cochon garantit de la pauvreté a entraîné la naissance, au XVIIIe siècle en Angleterre, des tirelires en forme de cochon, ou piggy banks[réf. nécessaire]. L'idée du cochon porte-bonheur existe aussi largement dans les pratiques alimentaires (gâteaux, friandises) et dans les expressions : « avoir une chance de cochon », « Schwein haben », « un colpo di porco[73] »… Un lien a également été établi entre enfants et cochons, sensible dans la légende de saint Nicolas (le boucher jette les enfants au saloir comme de vulgaires pourceaux) puis à partir de la fin du XIXe siècle dans la littérature pour jeunesse, les jouets, les manèges, puis le cinéma. Le cochon est alors représenté comme un porcelet rose, joyeux et dynamique, largement humanisé (bipédie, parole, activités, etc.)[73].
Cette figure archétypale est présente dans de nombreux personnages de dessin animé et de bande dessinée : Porky Pig l'ami bègue de Daffy Duck, Miss Piggy la cochonne amoureuse de la grenouille Kermit dans le Muppet Show, Porcinet le copain de Winnie l'ourson, Les Trois petits cochons, Babe, etc.
En ce qui concerne l'islam, dans le Coran comme dans les hadiths, le porc est le seul animal clairement désigné comme interdit.
« 3. Vous sont interdits la bête trouvée morte, le sang, la chair de porc, ce sur quoi on a invoqué un autre nom que celui de Dieu, la bête étouffée, la bête assommée ou morte d'une chute ou morte d'un coup de corne, et celle qu'une bête féroce a dévorée - sauf celle que vous égorgez avant qu'elle ne soit morte -. (Coran, V, 3). »
Il existe toutefois des exceptions :
« 172. Ô les croyants ! Mangez des (nourritures) licites que Nous vous avons attribuées. Et remerciez Dieu, si c'est Lui que vous adorez. 173. Certes, Il vous est interdit la chair d'une bête morte, le sang, la viande de porc et ce sur quoi on a invoqué un autre que Dieu. Il n'y a pas de péché sur celui qui est contraint sans toutefois abuser ni transgresser, car Dieu est Pardonneur et Miséricordieux. (sourate II 172-173) »
L'impureté du porc est reprise dans l'histoire de Shaykh San'an, racontée par Farîd ud-Dîn 'Attar, dans le Langage des oiseaux, ouvrage mystique en persan. Le Shaykh est poussé hors de la voie de Dieu par son amour pour une jeune grecque, qui l'humilie en lui faisant garder des pourceaux pendant une année. « Le Schaïkh ne détourna par la tête de l'ordre de sa belle ; car s'il l'eût détournée, il n'aurait pas trouvé ce qu'il recherchait. Ainsi donc, ce schaïkh de la Caaba, ce saint et grand personnage, se résigna à garder les pourceaux pendant une année. Dans la nature de chacun de nous il y a cent pourceaux ; il faut devenir pourceau ou prendre le zunnâr[98]. »
Comme pour le judaïsme, l'interdit islamique touche au tabou du sang[réf. nécessaire].
Dans la mythologie hindoue, la figure du porc (ou du sanglier, les Indiens ne font pas la différence) est celle d'un avatar/descente du Seigneur Vishnou, sous le nom de Varâha, tuant un démon voulant noyer la Déesse Terre, épouse cosmique de Vishnou.
Dans le bouddhisme tibétain, le porc représente l’ignorance, avidya, responsable de toute la misère du monde.
Pour les peuples chinois et vietnamien, le porc est au contraire un symbole de prospérité et d’abondance. Le calendrier zodiacal chinois comporte une année du cochon (亥 hài : 12e des 12 rameaux terrestres [porc]) : les natifs de ce signe sont dits patients, fondamentalement équilibrés et bien disposés envers leur prochain. Dans Le Voyage en Occident, un des compagnons du moine Xuanzang est le cochon Zhu Bajie.
L'élevage des porcs apparaît anciennement en Océanie, associé notamment dans les îles Fidji aux poteries lapita[99]. Le cochon est souvent associé à des pratiques culturelles et artistiques. Dans le nord du Vanuatu, à Malekula notamment, l'incisive supérieure des cochons était cassée pour permettre à l'inférieure de pousser en spirale, formant parfois deux ou trois cercles. Nourri à la main, le verrat devenait « une réserve d'« âme masculine » et cette substance devait passer au sacrificateur de l'animal lorsque celui-ci était tué. Ces sacrifices permettaient aux hommes d'acquérir sainteté, titres et emblèmes de leurs rangs et d'atteindre les plus hauts grades […]. L'identification entre le verrat et son propriétaire était si forte que l'on incorporait les défenses de l'animal aux têtes à son effigie ou à celle de son sacrificateur, également décorées de dessins de cochons[99] ». Des compétitions peuvent exister entre jeunes garçons concernant l'élevage des cochons.
À Ambae, les cochons hermaphrodites étaient obtenus par sélection pour incarner l'union des pouvoirs masculins et féminins[99]. Dans certaines sociétés, les porcs et les enfants peuvent être élevés ensemble. En Nouvelle-Guinée, des photographies ethnologiques des années 1930 montrent des femmes allaitant simultanément un enfant et un porcelet[73]. Dans la chaîne de montagnes au centre de la Nouvelle-Guinée, les habitants célèbrent tous les vingt ans une « fête du Cochon », qui peut durer plusieurs années. Elle commence par des rites destinés à favoriser l'engraissement des cochons et des échanges de porcs et d'ornements destinés à la fête. La dernière année est marquée par des danses puis par le sacrifice d'une grande partie des porcs, dont la viande est consommée et distribuée[100].
Selon Pierre Magnan,
« Le cochon est l’animal le plus proche de l’homme. Il le nourrit mais il lui en laisse tout le remords. On peut avoir la conscience tranquille après avoir occis un agneau ou un veau, mais jamais un cochon. Chaque soir, quand apparaît sur la soupe épaisse la couenne du lard, c’est comme si le cochon de l’année venait vous parler de sa gentillesse. »
Dans son roman Le Père de nos pères, Bernard Werber imagine même le cochon comme ancêtre lointain de l'homme. Les xénogreffes donnent, sinon du corps, du moins un prétexte amusant à cette hypothèse[101].
Dans son roman Truismes, Marie Darrieussecq raconte la transformation progressive de la narratrice en truie. Dans une veine semi-fantastique, une critique latente de la politique et du statut d'une femme dans la société émerge du récit.
Un alexandrin français, qui serait dû à Charles Monselet[102] ou à Auguste Préault[103], affirme que « tout homme a dans son cœur un cochon qui sommeille », sans expliquer toutefois comment le réveiller.
Félicien Rops écrit à propos de La Dame au cochon - Pornokrates :
« Ma Pornocratie est faite. Ce dessin me ravit. Je voudrais te faire voir cette belle fille nue chaussée, gantée et coiffée de noir, soie, peau et velours, et, les yeux bandés, se promenant sur une frise de marbre, conduite par un cochon à « queue d'or » à travers un ciel bleu. Trois amours — les amours anciens — disparaissent en pleurant […] J'ai fait cela en quatre jours dans un salon de satin bleu, dans un appartement surchauffé, plein d'odeurs, où l'opopanax et le cyclamen me donnaient une petite fièvre salutaire à la production et même à la reproduction. »
— Lettre de Félicien Rops à H. Liesse, 1879[104]
Voir aussi Idiotisme animalier.
Sus domesticus • Cochon domestique, Cochon
Sus domesticus est une sous-espèce de mammifères domestiques omnivores de la famille des Porcins, ou Suidés. Appelé porc (du latin porcus) ou cochon ou encore cochon domestique, il est resté proche du sanglier avec lequel il peut se croiser.
Le statut taxonomique a changé au cours du temps : après avoir longtemps considéré le porc comme une sous-espèce du Sanglier (Sus scrofa), sous le nom de Sus scrofa domesticus, le code international de nomenclature zoologique a décidé de classer cette forme domestique (et de nombreuses autres) comme espèce séparée, afin d'éviter les confusions entre les populations sauvages et domestiques, tout en laissant la liberté de décider d'inclure ou non les animaux domestiques dans le concept d'espèces sauvages, conformément aux objectifs déclarés de liberté taxonomique dans le Code de la Nomenclature Zoologique (dans le chapitre : 5. Recommendation for the names of domestic forms). Dans les faits, le CINZ n'a pas été suivi. C'est ainsi que la classification conserve le statut du porc comme une sous-espèce de sanglier (Sus scrofa). Sus domesticus (ou Sus domestica) est donc soit une sous-espèce nommée Sus scrofa scrofa,,, soit une sous-espèce nommé Sus scrofa domesticus,,.
La femelle adulte est la truie (coche), la jeune femelle élevée pour la reproduction est une cochette, le mâle est le verrat et le jeune cochon (avant le sevrage) s’appelle porcelet, cochonnet, goret (ou cochon de lait dans l’assiette), le jeune porc sevré se nomme nourrain (ou nourrin).
Le terme désigne aussi la viande fournie par cet animal qui est la viande la plus consommée dans le monde alors même que le porc fait l'objet d'un interdit alimentaire dans certaines religions (dans le judaïsme, l'islam et trois églises chrétiennes : l'Adventisme, l'Église orthodoxe éthiopienne et l'Église kimbanguiste). La production se concentre dans trois zones : l’Europe (y compris la Russie), l’Asie (notamment la Chine) et l’Amérique du Nord (le Canada – l'un des plus grands producteurs, avec notamment le Québec – et les États-Unis). La Chine avec 46 millions de tonnes (2003) produit presque la moitié du total mondial.
Is mamach crúbach í an mhuc. Uiliteoir is ea í.
Is mamach crúbach í an mhuc. Uiliteoir is ea í.
O porco[2] (tamén coñecido como cocho,[3] marrán,[4] chino[5] ou quino[6]) é un mamífero tipicamente doméstico, de nome científico Sus scrofa, aínda que algúns autores danlle o nome de Sus domesticus (ou Sus scrofa domesticus) para o diferenciar do porco bravo ou xabarín, ao cal se lle atribúe o nome de Sus scrofa.
O porco domesticouse hai uns 5.000 anos. Chegou a Europa dende Turquía, e hai probas da súa domesticación no sitio arqueolóxico de Çayönü. Aínda que hoxe neste país este animal non aparece na gastronomía tradicional debido a ser agora un país islámico e esa relixión prohibe o consumo deste mamífero. Non existe en estado salvaxe na natureza.
En Galicia, a crianza do porco goza de gran tradición. Isto demóstrase na popular matanza do porco de San Martiño ou a fama de xamóns coma o de Lalín ou o da Cañiza.[7]
O porco críase sobre todo pola súa carne, ben para ser consumida fresca, en salazón ou transformada en embutidos ou outros produtos cárnicos. Entre outros, do porco saen o lacón, o xamón, o touciño ou o chourizo. Este é o seu uso principal sobre todo na cría tradicional doméstica. Pero o porco fai bo o que se di del e ten outros moitos usos:
Amais diso, tradicionalmente, sobre todo en Italia, usábase o porco para buscar trufas. O seu olfacto permítelle detectalas e co fociño e as patas foza ata atopalas.
Entre outros nomes para porco en galego están o de cocho ou marrán. As crías do porco reciben os seguintes nomes (especialmente cando son moi novos e aínda maman): bácoro[15] ou bacoriño,[16] leitón,[17] marrancho,[18] rancho,[19] reco,[20] rello,[21] relo,[22] rengo,[23] zacote[24] ou marrote.[25] O porco macho adulto denomínase verrón,[26] cacheiro,[27] cachaceiro[28] ou cachazo.[29] Se se dedica a cubri-las femias, porco da semente, porco colludo, porco pai e castal,[30] castizal[31] ou castizo[32] (de aí o alcume de O Castizo que leva Cibrán, o protagonista da novela A esmorga de Eduardo Blanco Amor).
Os porcos críanse en numerosos países, aínda que os maiores consumidores de porco a nivel mundial están en Asia. Existe un importante comercio internacional e mesmo intercontinental de porcos e de carne de porco. Aínda que a China ten a meirande produción en termos absolutos, precisa importar grandes cantidades para satisfacer a demanda, que se ten incrementado notabelmente ao longo do seu desenvolvemento como potencia económica. Os principais exportadores de porco son os Estados Unidos, a Unión Europea e o Canadá. Por exemplo, a produción canadense foi de 22,8 millóns de porcos no ano 2008 e máis da metade foi exportada a 143 países.[33]
A raza de porco celta é unha variedade que até comezos do século XX era a maioritaria en Galiza. Despois de estar a piques de desaparecer durante os anos oitenta, en 1999 púxose en marcha a Asociación de Criadores de Gando Porcino Celta. O apoio público coa creación dun rexistro da raza e a difusión das cualidades deste animal está a favorecer o rexurdimento da cabana maioritaria en Galiza, antes de se ver desprazada por novas razas que ofrecían un maior crecemento.
Outras razas: Berkshire, porco ibérico, porco tamworth, porco vietnamita e porco galés.
Miss Piggy, Babe e Porky Pig son personaxes moi coñecidos no mundo audiovisual. Os tres porquiños, Piglet de A. A. Milne, Wilbur da novela Charlotte's Web, The Sheep-Pig, Zhu Bajie ou Napoleón do libro A revolta dos animais, son exemplos de porcos famosos na literatura.
O porco e os seus produtos constitúen un importante elemento na gastronomía galega. Así, non pode estrañar que estea presente en numerosas festas gastronómicas repartidas por toda Galicia:
O porco (tamén coñecido como cocho, marrán, chino ou quino) é un mamífero tipicamente doméstico, de nome científico Sus scrofa, aínda que algúns autores danlle o nome de Sus domesticus (ou Sus scrofa domesticus) para o diferenciar do porco bravo ou xabarín, ao cal se lle atribúe o nome de Sus scrofa.
Domaća svinja (Sus scrofa scrofa; sinonim: Sus scrofa domesticus) su nezaštićene domaće životinje na području Euroazije, grupirane su u rod Sus, unutar porodice Suidae. Najbliži srodnici svinje su divlje svinje i vodeni konj.
Svinje imaju njušku, malene oči i malen kovrčavi rep. Imaju izduženo tanko tijelo i kratke noge. Na svakoj nozi se nalaze četiri prsta, s najdužim prstom koji se nalazi na sredini i koristi za hodanje.
Svinje su poznati svejedi, što znači da se hrane i biljkama i životinjama. poznate su po tome što jedu doslovno sve uključujući kukce, crve, koru drveta, lešine, izmet (također i vlastiti), smeće i druge svinje.
U divljini one su krmne životinje, prvenstveno koje se hrane lišćem, travom, korijenjem, voćem i cvijećem. Iznimno u zatočeništvu, svinje mogu pojesti i svoju mladunčad.
Tipična svinja ima veliku glavu s dugačkom njuškom koja je ojačana posebnom košću koja se naziva prednosna kost te s hrskavicom na vrhu. Njušku, kao najosjetljivije čulo, koriste za kopanje po tlu za traženje hrane. Svinje imaju 44 zuba. Očnjaci koji se također nazivaju kljove, rastu neprekidno, a oštre se trljanjem donjih i gornjih kljova.
Zbog izuzetno razvijenog osjeta mirisa svinje se koriste za traženje tartufa u većini europskih zemalja. Svinje su pripitomljene i uzgojene kao stoka radi mesa (svinjetina) te radi kože. Svinjska bodljikava dlaka se koristi za izradu četki. Neke vrste svinja su pripitomljene za kućne ljubimce.
Ženke svinja (krmače) ostaju gravidne nakon 8-18 mjeseci starosti. Tjeraju se svakih 21 dan. Nerasti postaju spolno zreli nakon 8-10 mjeseci starosti. Leglo sadrži od 6 do 12 mladih praščića. Svinje nemaju razvijene znojne žlijezde, pa se stoga svinje hlade koristeći vodu ili blato tijekom vrućina. Blato koriste i za zaštitu od sunčevih opeklina, te od insekata i parazita.
Svinje se smatraju jednim od inteligentnijih životinja na svijetu u usporedbi s psima. Dokazano je da se raspoloženje svinje može odrediti prema repu. Ako je rep čvrsto namotan, svinja je sretna, a ako rep mlitavo visi, tada je svinja nesretna.
Najčešće pasmine svinja u Hrvatskoj su: landras (švedski, njemački, belgijski, nizozemski), veliki jorkšir i pietren. Hrvatske pasmine domaćih svinja su: crna slavonska svinja i turopoljska svinja.
Domaće svinje koje pobjegnu s farme ili se uzgajaju na otvorenom i veprovi za ulov povećavaju populaciju divljih svinja u Sjevernoj i Južnoj Americi, Australiji, Novom Zelandu, Havajima i drugim područjima gdje svinje nisu urođena vrsta.
Slučajno ili oslobađajuće raspuštanje svinja u okoliš koji joj je nepoznat uzrokuje važnu promjenu okoline.
Ishrana svejeda, agresivno ponašanje i njihove metode hranjenja (kopanje u zemlji) sve je to povezanao i izmjenjuje ekosustav nenaviknut na svinje. Svinje će čak pojesti male životinje i gnijezda ptica koje žive na tlu tražeći hranu.
Divlje svinje su smještene na 90. mjesto od 100 po najezdi.
Svinje su utočište brojnim parazitima i bolestima koje se lako prenose na ljude.
Najčeće bolesti su trihineloza, ciroza i bruceloza. U svinjskom probavnom sustavu se često nalazi velika koncentracija parazita. Zbog prisutnosti različitih parazita i bolesti kod svinja preporuča se da meso svinje prije jela bude dobro pečeno ili posoljeno.
Svinje imaju jako mala pluća što izaziva bronhitis ili upalu pluća te ih vrlo lako mogu usmrtiti.
Svinje mogu biti agresivne, te raditi štetu najčešće u područjima gdje se uzgajaju ili žive u divljini.
Domaća svinja (Sus scrofa scrofa; sinonim: Sus scrofa domesticus) su nezaštićene domaće životinje na području Euroazije, grupirane su u rod Sus, unutar porodice Suidae. Najbliži srodnici svinje su divlje svinje i vodeni konj.
Babi adalah sejenis hewan ungulata yang bermoncong panjang dan berhidung lemper dan merupakan hewan yang aslinya berasal dari Eurasia. Babi merupakan omnivora yang berarti mereka mengonsumsi daging maupun tumbuh-tumbuhan. Selain itu, babi termasuk salah satu mamalia yang paling cerdas, dan dilaporkan lebih pintar dan mudah dipelihara dibandingkan dengan anjing dan kucing.
Penelitian medis banyak menggunakan babi, karena secara anatomi dan fisiologi (fungsi) mirip hingga 90 persen dengan manusia, walaupun sistemnya berbeda. Babi adalah pemakan segala (omnivora) seperti manusia di mana ukuran dan fungsi jantung, ginjal dan pankreas babi mirip manusia. Hingga tahun 1980-an insulin dibuat dengan bantuan babi, tetapi sekarang ini semua insulin adalah sintetis. Ilmuwan telah berhasil mengunakan kelep jantung babi untuk manusia dan bertahan hingga 15 tahun, implan otot kaki manusia juga telah berhasil dibuat dari jaringan kandung kemih babi dan yang terbaru ilmuwan telah berhasil melakukan implan jantung babi yang telah direkayasa genetika pada primata. Alat-alat kedokteran dan juga obat-obat baru juga sering dites menggunakan babi. Dan yang terutama, babi mudah didapatkan dan murah, sehingga dapat mendampingi tikus putih dan kelinci dalam penelitian medis, penggunaan babi juga boleh dikatakan tidak mendapatkan tentangan dari pecinta hewan.[1]
Dalam beberapa kepercayaan agama Abrahamik, babi tidak boleh untuk disentuh (najis) dan dianggap haram untuk dikonsumsi. Contohnya adalah seperti ditulis dalam kitab suci agama Islam al-Quran. Babi juga diharamkan untuk dikonsumsi dalam agama Yahudi dan Gereja Masehi Advent Hari Ketujuh di agama Kristen.
Babi sendiri sebenarnya telah diternak dan dikonsumsi selama ribuan tahun oleh orang Eropa dan orang Asia kebanyakan. Babi adalah makanan yang umum di nusantara sebelum masuknya agama Islam dari Timur Tengah. Beberapa suku bangsa di Indonesia yang masih menjalankan tradisi aslinya selain suku Tionghoa-Indonesia masih mengonsumsi babi sebagai makanan keseharian, seperti Suku Dayak, suku Bali, Toraja, Papua, Batak, Manado, dll. Dalam masyarakat Jawa, babi disebut celeng dan juga merupakan hewan ternak yang umum sebelum menyebarnya agama Islam yang mengharamkan babi di Nusantara.
DR Murad Hoffman, Daniel S Shapiro, MD, seorang Pengarah Clinical Microbiology Laboratories, Boston Medical Center, Massachusetts, dan juga merupakan asisten Profesor di Pathology and Laboratory Medicine, Boston University School of Medicine, Massachusetts, Amerika menyatakan terdapat lebih dari 25 penyakit yang bisa dijangkiti dari babi. Di antaranya:[butuh rujukan]
Casiu (babi panggang merah)
Saksang, makanan khas dari medan.
Babi adalah sejenis hewan ungulata yang bermoncong panjang dan berhidung lemper dan merupakan hewan yang aslinya berasal dari Eurasia. Babi merupakan omnivora yang berarti mereka mengonsumsi daging maupun tumbuh-tumbuhan. Selain itu, babi termasuk salah satu mamalia yang paling cerdas, dan dilaporkan lebih pintar dan mudah dipelihara dibandingkan dengan anjing dan kucing.
Celeng Eropa Tengah (Sus scrofa scrofa) adalah sebuah spesies celeng liar, yang tersebar di hampir semua daratan Eropa, dengan pengecualian beberapa wilayah utara di Skandinavia dan Rusia dan bagian paling selatan Yunani.[2] Hewan tersebut adalah sebuah subspesies berambut kecoklatan sampai gelap dan berukuran menengah.[3]
Celeng Eropa Tengah (Sus scrofa scrofa) adalah sebuah spesies celeng liar, yang tersebar di hampir semua daratan Eropa, dengan pengecualian beberapa wilayah utara di Skandinavia dan Rusia dan bagian paling selatan Yunani. Hewan tersebut adalah sebuah subspesies berambut kecoklatan sampai gelap dan berukuran menengah.
S. s. domestica
Svín eru húsdýr, ræktuð til kjötframleiðslu. Á íslensku heitir svínafjölskyldan göltur, gylta og grís, eftir því af hvaða kyni það er eða hve ungt það er. Fullorðið svín vegur allt á milli 50 til 350 kg.
Svín voru tamin fyrir níu þúsund árum síðan og eru afbrigði af villisvínum. Svín tilheyra svínaættkvíslinni og svínaættinni.
Nytjar af svínum eru ekki eingöngu kjötið því að hárin eru líka nýtt. Hárin kallast burst og eru nýtt í hárbursta, pensla og kústa sem dæmi og áður fyrr voru þau nýtt í tannbursta.
Ekki er óalgengt að nýta eyrun af svínum sem hundanammi. Eyrun eru ýmist þurrkuð eða reykt, síðan seld til gæludýraverslana. Á Íslandi eru eyrun innflutt í þessum tilgangi.
Algengt er að gyltur eigi um átta til tólf grísi í hverju goti. Meðgöngutími þeirra er að meðaltali 114 dagar. Oft er sagt að meðgöngutíminn sé þrír mánuðir, þrjár vikur og þrír dagar.
Tími milli gangmála hjá gyltum er að meðaltali 21 dagur og varir í um 48 klukkustundir. Gotið tekur yfirleitt mjög stuttan tíma miðað við allan þann fjölda grísa sem fæðast.
Gylta er með 14 spena og ná því yfirleitt allir grísirnir að vera á spena í einu. Því fylgir mikil hamagangur og eignist gylta fleiri en 14 grísi í einu verða oft einhverjir útundan.
Mesti fjöldi sem vitað er um á Íslandi eru 27 grísir en metið í Húsdýragarðinum eru 22 grísir. Við eðlilegt got eru grísir um 400-800 grömm en þeir stækka gríðarlega fljótt enda er móðurmjólkin orkumikil.
Svínin fluttu landnámsmennirnir með sér hingað til lands og ekki er talið ólíklegt að þau hafi lifað nánast villt hér eftir það. Ýmis örnefni benda mjög sterklega til þess, svo sem Svínafell, Galtarholt, Galtalækur og fleira.
Í Evrópu er víða reynt að tryggja velferð alisvína. Evrópusambandið hefur látið rannsaka ýmsa þætti þeirra mála.[1][2][3][4][5][6] Þar gilda einnig reglur um svínavernd.[7] Á Íslandi gilda margar reglur um svín, og sérstaklega er ein reglugerð helguð þeim.[8] Svínaræktarfélag Íslands gætir hagsmuna svínabænda og á aðild að Bændasamtökum Íslands. Félagið heldur úti vef um svínakjöt.[9]
Talið er að svín hafi verið algeng hér á fyrstu öldum en með breyttum landkostum, eyðingu skóga, og harðnandi árferði hlutu svínin smám saman að hverfa en þó er talið að nokkuð hafi verið um svín allt fram á 16. og jafnvel 17. öld.
Svínin á Íslandi eru ræktuð með það fyrir augum að fá sem mest og best kjöt af hverri skepnu. Það sést best á því að svínin hafa gríðar stóran búk en litla fætur í samræmi við búk. Ræktuðu svínin eru samt sem áður komin út frá villisvínum og eru þau m.a. með vígtennur sem þau hafa fengið í arf frá forfeðri sínum. Ekki hefur tekist að rækta vígtennurnar úr eldissvínum og er því oftast gripið til þess ráðs að klippa af tönnum grísa, þar sem þær særa spena gyltunnar og verða hættuleg vopn í fullorðnum svínum.
Svínaræktarfélag Íslands var í samstarfi við svínaræktendur í Noregi árið 1995 og fluttu inn norsk svín. Þeim var blandað við íslenska svínastofninn. Svínabúum hefur fækkað mikið en þar á móti hafa þau stækkað til muna. Svínum hefur þrátt fyrir allt fjölgað og er stofninn nú tvöfaldur og neysla svínakjöts fjórfaldast.
Á landinu voru sextán bændur er ráku svínabú árið 2006 samkvæmt upplýsingum frá Bændasamtökunum úr Hagtölum landbúnaðarins. Þeir eru með um 260 svín hver á sínu búi. Alls voru um 4000 svín á Íslandi árið 2006 og framleidd voru 5.744 þúsund tonn af svínakjöti. Svínakjötsala á hvern íbúa á landinu það árið var 18,9 kg, heldur meira en nautakjöt þar sem neysla almennings var 10,5 kg á hvern Íslending.
Svín eru húsdýr, ræktuð til kjötframleiðslu. Á íslensku heitir svínafjölskyldan göltur, gylta og grís, eftir því af hvaða kyni það er eða hve ungt það er. Fullorðið svín vegur allt á milli 50 til 350 kg.
Svín voru tamin fyrir níu þúsund árum síðan og eru afbrigði af villisvínum. Svín tilheyra svínaættkvíslinni og svínaættinni.
Il maiale (Sus scrofa domesticus L.), chiamato anche suino o porco, è un suide addomesticato appartenente ai mammiferi dell'ordine artiodattili suiformi. Il maschio fertile si chiama verro, la femmina scrofa e i cuccioli lattonzoli; questi ultimi, in particolare, a loro volta si definiscono verretti se maschi o scrofette se femmine.
Si tratta di uno tra gli animali da macello più diffusi e più utilizzati dall'uomo, anche in ragione dell'ampia gamma di sottoprodotti derivati, che vanno da articolatissime specifiche lavorazioni delle sue carni allo sfruttamento delle setole (da qui il detto "del maiale non si butta via niente")[1]. Il maiale domestico appartiene alla stessa specie del cinghiale (Sus scrofa) e può riprodursi con esso.
Il termine maiale deriva dal latino majalem ("porco castrato"), così chiamato poiché era spesso utilizzato come sacrificio a Maia, madre di Mercurio.
Nell'anatomia generale il maiale domestico non si discosta molto dal cinghiale: entrambi possiedono infatti un caratteristico grugno mobile e adatto a grufolare nel terreno, una pelle spessa e dotata di uno spesso strato di grasso sottocutaneo, la stessa formula dentaria e canini trasformati in zanne.
Le razze più antiche di maiale dovevano essere molto simili ai cinghiali selvatici, come testimoniato per esempio dalle pitture vascolari greche. La selezione artificiale ha tuttavia modificato numerosi caratteri che hanno fatto sì che molte razze attuali presentino aspetti peculiari. In primo luogo, trattandosi di un animale da carne, si è cercato di accelerarne la crescita e di aumentarne il peso: esistono razze con esemplari che raggiungono e superano i 300 kg, ossia più del doppio di un grosso cinghiale maschio adulto.
Anche il colore della pelle e delle setole è diverso da quello del cinghiale: il classico "maiale rosa" altro non è che un animale dalla cute depigmentata, ma esistono anche maiali neri o pezzati. In alcune razze le setole sono assenti o presenti in numero ridotto; possono inoltre essere presenti delle tettole, ovvero piccole protuberanze pendenti nella parte inferiore del collo.
Le orecchie possono essere erette (come, per esempio, nel cinghiale e nella razza Large White, largamente diffusa in tutto il mondo), oppure pendenti in avanti (come nella razza Landrace), a coprire parzialmente il muso. Un carattere esclusivo di certe razze, che conferisce agli animali un aspetto "a siluro", è la presenza di una o due vertebre soprannumerarie; tale caratteristica aumenta la lunghezza dei lombi del maiale, da cui si ricava carne pregiata.
La coda può essere diritta, curvata a punto interrogativo o arrotolata a formare un ricciolo; termina generalmente con un ciuffo di setole più folte.
Le zampe, corte e forti, sono dotate di due zoccoli centrali maggiori e di due "speroni" laterali che, a differenza di molte altre specie di artiodattili, spesso toccano terra e fungono da sostegno. Gli zoccoli possono allargarsi molto, in modo da ampliare la superficie di appoggio quando il maiale cammina in un terreno fangoso, impedendogli di sprofondare.
I maschi possiedono canini molto sviluppati che, tuttavia, a differenza del cinghiale, restano solitamente all'interno della bocca. In molte razze si possono occasionalmente osservare verri con zanne sviluppate; in particolare i maschi dei maialini pancia a tazza hanno spesso zanne lunghe e ricurve sia nella mascella, sia nella mandibola.
I maiali sono molto prolifici: le scrofe possono dare alla luce anche 8-10 suinetti alla volta, che allattano poi contemporaneamente grazie al grande numero di mammelle, variabile fra 10 e 16. I piccoli alla nascita sono poco più grandi di un ratto; solitamente hanno già una colorazione simile a quella degli adulti, ma vi sono casi in cui i piccoli nascono con un mantello striato simile a quello dei cinghialetti, che poi perdono nei mesi successivi.
Lo stesso argomento in dettaglio: Suinicoltura. L'allevamento del maiale pare antichissimo, e raffigurazioni di suoi presumibili progenitori sono anche nei graffiti della grotta di Altamira (ca. 40000 a.C.). Intorno al 5000 a.C. si suppone che sia avvenuta la domesticazione in Cina, e tracce di poco più recenti se ne hanno anche in Mesopotamia. Il maiale è sempre stato di vitale importanza nel sistema alimentare dell'uomo e la sua copiosa produzione lo ha reso di generale popolarità. Molte delle caratteristiche morfologiche o comportamentali del maiale sono anzi entrate nella fraseologia comune presso quasi tutte le culture (per lo più in senso spregiativo o offensivo, sino alla blasfemia).
Le caratteristiche nutrizionali della carne di maiale, ricca di grassi, sono forse all'origine di taluni precetti di alcune religioni (particolarmente di alcune originate in aree calde del Pianeta) che vietano di cibarsene o ne limitano l'assunzione. Il porco peraltro è onnivoro, pertanto nelle aree geografiche desertiche e semidesertiche, contraddistinte da generale scarsità di risorse alimentari, il motivo del precetto religioso che ne vieta la presenza, oltre che la consumazione delle carni e dei sottoprodotti, può essere ravvisato nel fatto che, sul piano alimentare, esso si pone in concorrenza diretta con l'uomo: il suo allevamento pertanto non potrebbe avvenire che a discapito della disponibilità di cibo per la specie umana. Secondo un'altra teoria, il motivo è che il maiale ha bisogno di molta acqua per l'allevamento e se i ricchi "sprecassero" la poca acqua di quelle regioni per l'allevamento di maiali, non ce ne sarebbe per il resto della popolazione.[2]
Si noti che la domesticazione del maiale non è profonda, nel senso che il maiale lasciato libero immediatamente rinselvatichisce senza grossi problemi di riadattamento e può presentare mutazioni morfologiche in tempi sorprendentemente rapidi; del resto, la differenza stessa fra i maiali selvatici ed il maiale d'allevamento è relativa.
La vita del maiale d'allevamento non è lunga. Nei moderni allevamenti nasce in tutti i mesi dell'anno. Le cucciolate sono normalmente da circa dieci - dodici piccoli. Alla nascita il lattonzolo pesa da uno a due chili. La scrofa partorisce due volte all'anno; in realtà la somma delle durate delle due gestazioni è meno di un anno solare. Il periodo di gestazione è di circa 114 giorni, che equivalgono a tre mesi tre settimane e tre giorni.
Negli allevamenti, per evitare che la scrofa schiacci inavvertitamente i piccoli, essa viene fatta partorire ed allevare la prole in una gabbia che la contiene appena e nella quale non può muoversi liberamente. In natura questo non avviene, poiché i maiali selvatici costruiscono dei giacigli di rami e foglie, che consentono ai piccoli di spostarsi rapidamente, cosa che invece non possono fare sul cemento. Il periodo di svezzamento di norma, negli allevamenti, dura circa un mese.
A seconda dello scopo per cui vengono allevati gli animali, esiste un'importante suddivisione: "suino leggero" e "suino pesante". Il primo viene macellato quando raggiunge al massimo i 100–110 kg di peso vivo, il secondo tra i 150 e i 180 kg (mediamente attorno ai 160 kg). L'allevamento del suino pesante è una realtà specificatamente italiana e molto raramente spagnola (il resto del mondo occidentale alleva solo suini leggeri). La stragrande maggioranza dei suini allevati in Italia segue questa filiera.
La provincia italiana con la più alta concentrazione di suini è quella di Mantova, dove per ogni abitante ci sono in media quattro suini.
Lo stesso argomento in dettaglio: Carne di maiale. L'utilizzo del maiale in cucina è sempre stato il principale e spesso unico scopo del suo allevamento. La sua carne viene utilizzata in svariati modi culinari, cotta con tecniche simili a quelle della carne bovina, oppure utilizzata per farne salumi di vario genere o per utilizzarne il solo grasso, a seconda del taglio. Si usano in cucina anche alcune frattaglie, fra cui il cervello, il fegato, il sangue (come, ad esempio, nel migliaccio pistoiese) e addirittura i piedi. Le varie forme culinarie di utilizzo possono variare da paese a paese e, all'interno dello stesso, da regione a regione. Nemmeno il grasso distribuito nella parte interna del maiale viene sprecato: si tratta della sugna, che viene fusa e poi utilizzata in vari modi, tra i quali la ricopertura della parte magra del prosciutto nella fase di stagionatura di quest'ultimo. In Italia la cottura delle carni avviene quasi sempre in padella o sulla griglia, mediante frittura o a fuoco lento nella preparazione di arrosti e brasati. Nei paesi nordici quali Germania e Austria parti delle carni di maiale idonee vengono anche servite bollite.
Il maiale è ampiamente utilizzato come organismo modello, in particolare per la ricerca inerente alle patologie cardiovascolari. Il maiale, infatti, è anzitutto molto simile all'uomo dal punto di vista genetico. Rispetto ai topi (gli organismi modello d'elezione), inoltre, il suo sistema cardiovascolare è molto più "maneggevole" e simile a quello umano. Esistono dunque modelli suini per patologie vascolari di grande incidenza nell'uomo come l'aterosclerosi o la restenosi.
I suini sono anche gli organismi di elezione per lo studio e l'applicazione degli xenotrapianti: pur essendo il genoma umano molto più simile a quello dei primati che non a quello suino, il maiale è certamente un animale che, anche grazie alle millenarie conoscenze agrotecniche riguardo al suo allevamento, può essere cresciuto molto più agevolmente delle scimmie antropomorfe.
In varie religioni il maiale è oggetto di prescrizioni alimentari.
Nel giudaismo e nell'islam è vietato cibarsi di carne di maiale, considerata impura.
L'origine della prescrizione nella religione ebraica è scritta nel libro del Levitico 11,7-8[3]
e nel Deuteronomio 14,8[5]
L'origine della prescrizione nella religione islamica è fondata nei seguenti versi del Corano, Sura II, 173[6]:
Un caso significativo è la persecuzione di cui furono vittima i giudei dell'epoca maccabeica (Primo e Secondo libro dei Maccabei): la legge istituita da Antioco IV Epifane rendeva obbligatorio mangiare carne suina e molti giudei, tra i quali spicca la figura di Eleazaro, affrontarono la morte per non tradire la legge dei loro padri.
In altre religioni, invece, il maiale può essere un simbolo di fertilità, abbondanza e ricchezza. Si veda ad esempio il mito di Gullinbursti nella mitologia norrena.
Esistono popolazioni di maiali rinselvatichite in varie parti del mondo che, laddove condividano l'ambiente con cinghiali selvatici con i quali spesso si incrociano, rappresentano un notevole rischio di inquinamento genetico per le popolazioni originarie, specie laddove queste siano di origine autoctona e non frutto di reintroduzioni a scopo venatorio. Altro rischio sono i virus della peste suina classica e della peste suina africana, innocui per l'uomo, ma che se già presenti in una delle due popolazioni si trasmettono dai maiali bradi, semibradi o rinselvatichiti al cinghiale ed anche viceversa causando seri problemi non solo alla salute degli animali ma anche e soprattutto dal punto di vista economico e di scambi commerciali con zone indenni.
Lo stesso argomento in dettaglio: Razze di maiale. «I am fond of pigs. Dogs look up to us. Cats look down on us. Pigs treat us as equals.»
(IT)«Mi piacciono i maiali. I cani ci ammirano. I gatti ci disdegnano. I maiali ci trattano da loro pari.»
(Winston Churchill)Numerose sono le opere in cui i maiali sono protagonisti o, quanto meno, rivestono un ruolo importante. Il più famoso è il romanzo di George Orwell La fattoria degli animali, dove i protagonisti sono animali domestici ribellatisi al padrone, che decidono di vivere in una democrazia autogestita, ma vengono presto sopraffatti dai maiali, che giungono ad impadronirsi del potere. Il cartone animato televisivo molto famoso, Peppa Pig, ha per protagonisti maialini e così pure il fumetto Zannablù, di Stefano Bonfanti e Barbara Barbieri, meglio noti come DenTiblù.
Il maiale (Sus scrofa domesticus L.), chiamato anche suino o porco, è un suide addomesticato appartenente ai mammiferi dell'ordine artiodattili suiformi. Il maschio fertile si chiama verro, la femmina scrofa e i cuccioli lattonzoli; questi ultimi, in particolare, a loro volta si definiscono verretti se maschi o scrofette se femmine.
Si tratta di uno tra gli animali da macello più diffusi e più utilizzati dall'uomo, anche in ragione dell'ampia gamma di sottoprodotti derivati, che vanno da articolatissime specifiche lavorazioni delle sue carni allo sfruttamento delle setole (da qui il detto "del maiale non si butta via niente"). Il maiale domestico appartiene alla stessa specie del cinghiale (Sus scrofa) e può riprodursi con esso.
Il termine maiale deriva dal latino majalem ("porco castrato"), così chiamato poiché era spesso utilizzato come sacrificio a Maia, madre di Mercurio.
Porcus (-i, m.), vel sus (-is, c.) (trinomen Sus scrofa domestica), est animal domesticum (pro specie fera, vide Sus scrofa). Suilibus ab hominibus tenentur cibusque edantur, sed multae religiones, inter quas Iudaica et Islamica, porcum edere vetant, fortasse propter pericula quae olim terris fervidis cum carne suilla coniuncta erant. Sues omnivora sunt.
Antiquitate sues domestici speciei ferae similes erant.
Odysseus multos sues habebat.
Ab Aureliani ducatu incolae urbis carne suilla adiuvabantur.?
Marcus Terentius Varro multa de cultura suum scripsit; eius de re rustica, tres libri integri supersunt.
Porci
Porcelli
Porcus (-i, m.), vel sus (-is, c.) (trinomen Sus scrofa domestica), est animal domesticum (pro specie fera, vide Sus scrofa). Suilibus ab hominibus tenentur cibusque edantur, sed multae religiones, inter quas Iudaica et Islamica, porcum edere vetant, fortasse propter pericula quae olim terris fervidis cum carne suilla coniuncta erant. Sues omnivora sunt.
Kiaulė, naminė kiaulė (lot. Sus scrofa domesticus, angl. pig, vok. Hausschwein) yra kiaulinių (Suidae) šeimos visaėdis žinduolis.
Daugumos dabar auginamų kiaulių oda plika (tik su nedaugeliu šerių), tačiau būta ir plaukuotų veislių. Auginamos mėsai. Daugiausia kiaulių užauginama: Kinijoje, JAV, Brazilijoje, Vietname, Vokietijoje.
Jau senokai žinoma, kad moksliniams bandymams kiaulės tinkamesnės, nei šunys, žiurkės ar net beždžionės. Kiaulė – vienintelis gyvūnas, galintis įdegti. Nors dantys gerokai didesni už žmogaus, bet kramtymo aparatas toks pats. Kaip ir vaikams, paršeliams iškrinta pieniniai dantys ir užauga nuolatiniai. Panašūs ir vidaus organai – žmogaus ir kiaulės širdys plaka maždaug tiek pat kartų per minutę. Arterijos tokios pačios; hemoglobino, proteinų, kraujo kūnelių apimtis beveik sutampa; panašūs inkstai, kepenys ir kiti organai. Net stresui kiaulės jautrios kaip ir žmogus. Veterinarai, gydydami šiuos gyvūnus nuo infarkto, dažnai duoda jiems raminamųjų.
Kiaulė, naminė kiaulė (lot. Sus scrofa domesticus, angl. pig, vok. Hausschwein) yra kiaulinių (Suidae) šeimos visaėdis žinduolis.
Daugumos dabar auginamų kiaulių oda plika (tik su nedaugeliu šerių), tačiau būta ir plaukuotų veislių. Auginamos mėsai. Daugiausia kiaulių užauginama: Kinijoje, JAV, Brazilijoje, Vietname, Vokietijoje.
Vidurio Europos šernas (Sus scrofa scrofa) yra šernų porūšis, kuris gyvena šiaurės Ispanijoje, šiaurės Italijoje, Prancūzijoje, Vokietijoje, Beniliukso šalyse, Danijoje, Lenkijoje, Čekijoje, Slovakijoje ir galimai Albanijoje. Rūšis išnyko Airijoje ir Britanijoje.[1] Gyvūnai yra vidutinio dydžio, turi tamsiai rudą kailį ir ilgus, gana siaurus kaulus.[2] Šiaurės Italijoje, buvo dirbtinai įvesta S. s. scrofa, kuri kryžminama su mažesnio dydžio vietiniais S. s. majori individais nuo 1950-ųjų metų.[3]
Vidurio Europos šernas (Sus scrofa scrofa) yra šernų porūšis, kuris gyvena šiaurės Ispanijoje, šiaurės Italijoje, Prancūzijoje, Vokietijoje, Beniliukso šalyse, Danijoje, Lenkijoje, Čekijoje, Slovakijoje ir galimai Albanijoje. Rūšis išnyko Airijoje ir Britanijoje. Gyvūnai yra vidutinio dydžio, turi tamsiai rudą kailį ir ilgus, gana siaurus kaulus. Šiaurės Italijoje, buvo dirbtinai įvesta S. s. scrofa, kuri kryžminama su mažesnio dydžio vietiniais S. s. majori individais nuo 1950-ųjų metų.
Mājas cūka jeb vienkārši cūka (Sus scrofa domestica) ir viena no meža cūkas (Sus scrofa) pasugām, lai gan daži sistemātiķi mājas cūku izdala kā atsevišķu sugu, saucot to par Sus domesticus.
Meža cūka sākusi dzīvot kopā ar cilvēkiem jau 13 000.—12 700. gadā pirms mūsu ēras. Mūsdienās ir gadījumi, kad izbēgušas mājas cūkas kļūst par savvaļas cūkām, piemēram, Jaunzēlandē šīs savvaļas mājas cūkas rada būtiskus apkārtējās vides postījumus.[1]
Lielākajai daļai mājas cūku matojums ir reti sari, caur kuriem var redzēt ādu, tomēr ir sastopamas arī spalvainas mājas cūku šķirnes. Cūkām mūsdienās ir daudzas un dažādas šķirnes, tās tiek vērtētas un salīdzinātas cūku izstādēs. Izstādēs cūkas vērtē pēc diviem dažādiem principiem: vairoties spējīgos dzīvniekus, izceļot katras šķirnes labākos eksemplārus, un šķirni kopumā, vērtējot izaudzētās gaļas daudzumu un tās kvalitāti. Mūsdienās daudzas kādreiz populāras cūku šķirnes ir kļuvušas ļoti retas, un tām draud izmiršana.
Arheoloģiskās liecības liecina, ka cūkas tika pieradinātas pirms 15 000—14 700 gadiem Tuvajos Austrumos Tigras baseinā.[2] Tā laika iedzīvotāji cūkas ir turējuši un audzējuši tāpat, kā to dara mūsdienās Jaungvinejā.[3] Kiprā ir atrasti mājas cūku kauli, kas vecāki par 13 400 gadiem. Šis atradums zinātniekus rosina izvirzīt hipotēzi, ka mājas cūkas ir bijušas ievestas no kontinenta.[4] Ir daži senu mājas cūku kaulu atradumi arī Ķīnā, kas liecina par mājas cūku pieradināšanu Āzijā.[5]
Seno kaulu un zobu DNS izpēte liecina, ka pirmās neolīta mājas cūkas Eiropā ir ievestas no Tuvajiem Austrumiem. Tas stimulēja arī vietējo meža cūku pieradināšanu, veidojot trešo domestikācijas grupu, kurai ir piejaukti Tuvo Austrumu mājas cūku gēni. Mūsdienu mājas cūku DNS liecina par Eiropas un seno Tuvo Austrumu cūku gēniem.[6] Vēsturiskie pieraksti liecina, ka 18. gadsimtā un 19. gadsimta sākumā Eiropā tika ievestas arī Āzijas mājas cūkas.[5]
Meža cūkas viegli piemērojas jauniem apstākļiem, kā arī to visēdājas raksturs ļāva senajiem cilvēkiem tās pieradināt ļoti ātri. Cūkas agrākajos laikos, tāpat kā mūsdienās, pamatā lietoja pārtikai, bet cūkas āda tika izmantota, lai apvilktu, piemēram, kaujas vairogus, tās kaulus lietoja, lai pagatavotu dažādus priekšmetus, darbarīkus un ieročus, bet sarus izmantoja matu suku pagatavošanai. Ziemeļamerikā cūkas ieveda spāņu konkistadori no Eiropas. Izbēgušās cūkas iedzīvojās Ziemeļamerikas dabā, kļuva atkal mežonīgas un izplatījās pa visu kontinentu, kļūstot par nozīmīgu medījumu vietējiem indiāņiem, kuriem nebija savu mājas cūku.[7]
Cūkas tradicionāli tiek audzētas kūtīs, bet vasaras periodā tās ganās āra aplokos. Ir valstis, kur cūkas ganās plašā teritorijā, ietverot mežus un laukus, tad cūkas uzmana cūkgani. Industriālās valstīs cūku audzēšana ir kļuvusi daudz nepiemērotāka pašām cūkām. Kūtis ir slēgta tipa, bez aplokiem, katrs kvadrātmetrs tiek izmantots intensīvai ražošanai. Tas, protams, noved pie zemākām cūkgaļas pašizmaksām. Mūsdienās daudzi cūku audzētāji, arī tie, kas nodarbojas ar industriālu gaļas ieguvi, cenšas maksimāli uzlabot cūkas dzīves apstākļus, izprotot atbildību pret dzīvību.
Mājas cūkas tika pieradinātas, lai iegūtu gaļu. Cūkgaļa ir ļoti populāra, un tā tiek pagatavota dažādos veidos. Bez svaigas gaļas ir nopērkami arī dažādi gatavi cūkgaļas izstrādājumi: desas, bekons, šķiņķis, pastētes, asinsdesas un citi izstrādājumi. Ir tautas, kuru reliģijas, piemēram, jūdaisms un islams, aizliedz pārtikā patērēt cūkgaļu.
Eiropā un Ziemeļamerikā, bet visbiežāk Francijā mājas cūkas tiek izmantotas trifeļu meklēšanai. Cūkām ir ļoti laba oža un tās, barību meklējot, rok zemi. Trifeļu meklētāji apmāca cūkas iet pie pavadas un klausīt komandām.
Pastāv uzskats, ka cūkas trifeļu meklēšanai tika izmantotas jau Senajā Romā, bet senākā dokumentētā liecība par cūku izmantošanu trifeļu meklēšanai ir Bartolemeo Platīna (Bartolomeo Platina) apraksts 15. gadsimtā.[8] Nākamais ir Džona Reja (John Ray) apraksts 17. gadsimtā.[8]
Trifeļu cūka 1875. gadā maksāja amēram 200 ASV dolārus.[9] Labi apmācīta trifeļu cūka diezgan ātri atpelnīja tās pirkšanas izdevumus, jo trifeles vienmēr ir maksājušas dārgi. Mūsdienās trifeļu meklēšanai izmanto arī suņus, jo cūka var apēst diezgan daudz trifeles pati. Tomēr tradicionālie trifeļu meklētāji izmanto tikai cūkas, jo uzskata, ka cūkai ir labāka oža, un, tā kā tai trifeles ļoti garšo, tā spēj atrast daudz bagātākas trifeļu audzes.
Cūkas ir inteliģenti dzīvnieki un tās var apmācīt līdzīgi suņiem.[10] Ļoti populāras 20. gadsimta otrajā pusē turēšanai mājas apstākļos ASV ir kļuvušas Vjetnamas cūkas. Reizēm kā mājas mīluļus tur parastās mājas cūkas, tomēr tām pieaugot, tās turēt mājās vairs nav iespējams, jo ir pārāk lielas un mēdz ieviest pārāk lielu nekārtību. Lielākajai daļai cūku ir paniskas bailes no pacelšanas gaisā, bet, noliktas zemē, tās uzreiz nomierinās. Cūkas ļoti reti izmanto darbam, izņēmums ir trifeļu cūkas.
Pēdējos gados ir izveidota jauna mājas mīluļu cūku šķirne - minicūciņa. Šī šķirne ir izveidota Vācijā, sakrustojot Vjetnamas cūku un mežacūku. Kad tika veikti selekcijas darbi, neviens nedomāja, ka tiks izveidota šķirne turēšanai mājās. Zinātnieku mērķis bija laboratorijas dzīvnieku radīšana medicīnas eksperimentiem un donoru orgānu iegūšanai, jo cūka pēc saviem fizioloģiskajiem radītājiem ir ļoti tuva cilvēkam.[11] Minicūciņa ir gudra, tā ilgi dzīvo (15—20 gadus), pareizi aprūpējot, tai ir labāka veselība, nekā pārējiem četrkājainiem draugiem, kā arī tā neizraisa alerģijas. Neskatoties uz stereotipu, minicūciņas ir tīrīgas un tām nav nepatīkama smaka.
Eksistē aptuveni 30 dekoratīvo cūciņu šķirnes, kas atšķiras ar svaru — apmēram no 10 līdz 60 kg, un augumu — no kaķa izmēriem līdz labradoram. Krāsas var būt ļoti dažādas: melnā, baltā, pelēka, sudrabainā, brūnā, salmu dzeltenā, tās var būt vienkrāsainas, strīpainas vai plankumainas. Jo cūciņa ir mazāka, jo tā ir dārgāka. Slavenākie minicūciņu saimnieki ir Arnolds Švarcenegers un Džordžs Klūnijs.[11]
Mājas cūka jeb vienkārši cūka (Sus scrofa domestica) ir viena no meža cūkas (Sus scrofa) pasugām, lai gan daži sistemātiķi mājas cūku izdala kā atsevišķu sugu, saucot to par Sus domesticus.
Meža cūka sākusi dzīvot kopā ar cilvēkiem jau 13 000.—12 700. gadā pirms mūsu ēras. Mūsdienās ir gadījumi, kad izbēgušas mājas cūkas kļūst par savvaļas cūkām, piemēram, Jaunzēlandē šīs savvaļas mājas cūkas rada būtiskus apkārtējās vides postījumus.
Lielākajai daļai mājas cūku matojums ir reti sari, caur kuriem var redzēt ādu, tomēr ir sastopamas arī spalvainas mājas cūku šķirnes. Cūkām mūsdienās ir daudzas un dažādas šķirnes, tās tiek vērtētas un salīdzinātas cūku izstādēs. Izstādēs cūkas vērtē pēc diviem dažādiem principiem: vairoties spējīgos dzīvniekus, izceļot katras šķirnes labākos eksemplārus, un šķirni kopumā, vērtējot izaudzētās gaļas daudzumu un tās kvalitāti. Mūsdienās daudzas kādreiz populāras cūku šķirnes ir kļuvušas ļoti retas, un tām draud izmiršana.
Kondiak (atau babi) adolah sabangso hewan ungulata nan bamuncuang panjang nan bahiduang lemper jo marupoan hewan nan aslinyo barasa dari Eurasia. kandiak banyak barado dibukik-bukik jo rimbo, biasonyo turun bukik mamakan tanaman ubi, jaguang jo padi urang kampuang. urang minang biaso maadoan acara buru kondiak,atau disobuk urang buru olek (buru babi gadang2an) urang nan hobby bulu kondiak biasonyo mamakai tupi cowboy/disobuk juo tupi moris.
Artikel batopik binatang ko baru babantuak rancangan. Sanak dapek mambantu Wikipedia mangambangannyo. 
Babi atau Khinzir ialah sejenis haiwan mamalia ungulata yang bermuncung panjang dan berhidung leper. Babi adalah binatang maserba, yang bererti mereka memakan daging dan tumbuh-tumbuhan. Selain itu, babi dianggap salah satu mamalia yang paling pintar, dan dilaporkan lebih pintar dan mudah dipelihara dibandingkan dengan anjing dan kucing.[1]
Babi digelar haiwan yang kotor dalam al-Quran dan haram dimakan oleh umat Islam.
Katakanlah (wahai Muhammad): Aku tidak dapati dalam apa yang telah diwahyukan kepadaku, sesuatu yang diharamkan bagi orang yang hendak memakannya melainkan kalau benda itu bangkai atau darah yang mengalir atau daging babi kerana sesungguhnya ia adalah kotor atau sesuatu yang dilakukan secara fasik, iaitu binatang yang disembelih atas nama yang lain dari Allah. Kemudian sesiapa yang terpaksa (memakannya kerana darurat) sedang dia tidak mengingininya dan tidak melampaui batas, maka sesungguhnya Tuhan mu Maha Pengampun, lagi Maha Mengasihani. (Terjemahan Al-Quran Surah Al-An'am Ayat 145)
Babi juga dilarang dalam agama Yahudi. Di kalangan penganut Kristian, kelompok Seventh-day Adventists turut mengelakkan babi, dan makanan lain menurut agama Yahudi. Larangan ini terdapat dalam Kitab Imamat, Bab 11, Ayat 7& 8:
Larangan ini juga terdapat dalam Kitab Ulangan, Bab 14, Ayat 7 & 8, Kitab Yesaya, Bab 65, Ayat 2 to 4: , dan Kitab Yesaya, Bab 66, Ayat 17.
Dalam Bahasa Melayu, perkataan babi merupakan kata kesat bagi tujuan memaki hamun atau menghina orang lain. Dalam kebanyakan bangsa, haiwan babi dianggap hina dan gelaran babi ialah satu gelaran buruk. Walau bagaimanapun, pada masa yang sama babi turut dianggap bernilai sebagai mata wang dalam sesetengah masyarakat seperti puak asli di Papua New Guinea. Babi juga terkenal dalam masyarakat cina, yang mana Tahun Babi dimasukkan ke dalam kalendar cina. Epik cina yang terkenal, Perjalanan ke Barat juga mengandungi watak babi yang dikenali sebagai Zhū Wùnéng.[perlu rujukan]
Selain itu, babi juga dianggap sebagai hidangan istimewa oleh Orang Cina dan Orang Jerman yang menjadikannya sebagai hidangan istimewa. Ada pelbagai masakan ala Jerman yang mengutamakan daging babi.[perlu rujukan]
Babi dari segi genetik mempunyai persamaan genetik (DNA) yang hampir serupa dengan manusia. Oleh itu kebanyakan ujian perubatan biasanya dijalankan keatas babi sebelum ia diuji pada manusia. Malah jantung babi pernah digunakan bagi menggantikan jantung manusia yang sakit teruk, sementara menantikan mendapat penderma yang sesuai.[2]
Disebabkan babi mempunyai genetik yang hampir menyerupai manusia, terdapat kemungkinan berlaku penularan penyakit antara spesies. Sekiranya ini berlaku, wabak teruk mungkin berlaku kerana ketiadaan ketahanan badan bagi penyakit baharu.[3]
Sebagai contoh, wabak virus Nipah telah menimbulkan dua pilihan, menghapuskan manusia yang berhampiran Babi, atau menghapuskan babi yang berhampiran manusia. Hasilnya, kesemua ternakan Babi yang terdapat dalam kawasan tersebut dihapuskan sama sekali bagi menjamin keselamatan manusia sekeliling.
Babi juga merupakan hos bagi cacing pita yang turut menjadikan manusia sebagai hos kedua. Daging babi yang tidak dimasak dengan sempurna, mampu menyebarkan telur cacing pita kepada manusia. Selain itu, penjagaan kebersihan yang tidak sempurna semasa penyembelihan babi, membolehkan cacing pita merebak.[4]
Babi memiliki muncung sebagai hidung, mata kecil, dan ekor yang kecil, yang mungkin bergelung, berkedut, atau lurut. Ia memiliki badan yang montok, kaki pendek, dan bulu kasar. Terdapat empat jari pada setiap kaki, dengan dua jari tengah besar yang digunakan bagi berjalan.[5]
Babi adalah maserba, yang bererti babi memakan kedua-dua tumbuhan dan haiwan. Babi akan makan bangkai dan diketahui makan sebarang jenis makanan, termasuk serangga mati, cacing, kulit pokok, bangkai reput, sampah, malah babi lain. Secara liar, mereka merupakan haiwan meragut, terutamanya makan daun, rumput, akar, buah dan bunga. Kadang kala semasa dalam kurungan, babi mungkin makan anak mereka sendiri sekiranya ia tertekan. Babi biasa memiliki kepala yang besar dengan muncung panjang yang diperkukuhkan dengan tulang prenasal khas dan dengan gelung rawan pada muncungnya.[6] Muncungnya digunakan bagi menggali tanah bagi mencari makanan dan merupakan organ deria amat sensitif.
Babi memiliki set penuh 44 batang gigi. Gigi taring, dipanggil gading, tumbuh berterusan dan ditajamkan dengan gading atas dan bawah bergesel sesama sendiri.[6]
Babi yang dibenarkan meragut boleh digembala oleh penggembala babi. Oleh kerana keupayaan meragut mereka dan deria bau mmereka yang kuat, babi digunakan bagi mencari truffle dikebanyakan negara Eropah. Babi ternakan biasanya diternak oleh peladang bagi dagingnya (dikenali sebagai "pork"), dan juga bagi kulitnya. Bulu kasar babi juga digunakan sebagai bulu berus. Sesetengah penternak babi, seperti babi perut buncit Asia ("Asian pot-bellied"), dijaga sebagai haiwan peliharaan.
Pembiakan berlaku spenjang tahun di kawasan tropika, tetapi kelahiran memuncak sekitar musim hujan. Babi betina mampu bunting sekitar usia 8-18 bulan. Ia kemudian kembali subur setiap 21 hari jika tidak mengawan. Babi jantan menjadi aktif seksual sekitar usia 8-10 bulan.[6] Anak-anak babi biasanya sekitar 6 hingga 12 ekor.[7] Selepas anak babi berhenti menyusu, dua atau tiga keluarga mungkin berkumpul sehingga musim mengawan berikutnya.
Babi tidak memiliki kelenjar peluh yang berfungsi,[8] dengan itu babi menyejukkan diri mereka dengan berendam dalam air atau lumpur semasa musim panas. Babi juga menggunakan lumpur sebagai satu bentuk pelindung matahari bagi mengelakkan kulit mereka dari selaran matahari. Lumpur turut memberikan perlindungan terhadap lalat dan parasit lain.[7]
Beberapa contoh makanan yang mengandung babi:
Bak kut teh
Babi guling
Char siu (babi panggang merah)
Ham babi
Sumsum babi dengan sayur
Babi diketahui sebagai inang dari banyak macam parasit dan penyakit berbahaya, termasuk sebagai inang berkembangnya virus H5N1, virus flu burung yang sangat berbahaya, kemudian babi menularkannya kepada manusia. Selain itu sistem biokimia babi mengeluarkan hanya 2% dari seluruh kandungan uric acidnya, sedangkan 98% sisanya tersimpan dalam tubuhnya, menyebabkan ia haiwan yang sangat kotor[9].
Perladangan moden babi boleh didapati di seluruh Eropah dan berkembang ke Asia seperti Indonesia, Malaysia dan Jepun. Najis babi yang dilepaskan (seperti New Zealand) dikenal pasti sebagai menyebabkan kerosakan yang amat teruk kepada alam sekitar[10] [11]. Di Australia, para bijak pandai saintis memberi amaran babi-babi yang mengancam peladang dan alam sekitar. Pakar di Queensland mengatakan populasi babi yang tidak terkawal menyebabkan kerosakan tak terkata terhadap tanaman dan mengancam hidupan liar. Terdapat 23 juta babi di Australia yang bermaksud lebih babi dari penduduk Australia[12].
Dalam kes terbaru pada tahun 2008 yang berlaku di sebuah hospital di Washington,Amerika Syarikat,sekumpulan doktor pakar yang sedang melakukan pembedahan membuang tumor otak pesakit wanita berasa amat terkejut selepas mereka mendapati terdapat seekor cacing yang keluar bersama dengan tumor lebihan dari pesakit itu.Pesakit yang merupakan warga Amerika Syarikat yang berasal dari Arizona,Rosemary Alvarez menjalani pembedahan membuang tumor otak selepas mengalami kesakitan pada tangan dan penglihatannya menjadi kabur.
Selepas melakukan ujian imbasan X-Ray,doktor pakar memutuskan untuk melakukan kerja-kerja pembedahan tetapi terkejut selepas mendapati seekor cacing telah berjaya menembusi otak Alvarez.Para doktor juga berpendapat kehadiran cacing itu, besar kemungkinan adalah disebabkan oleh kesan daripada makan daging babi yang tidak masak dan banyak atau mungkin disebabkan oleh sebaran kotoran dari individu yang tidak mencuci tangan selepas memegang najis dan selepas menggunakan tandas. Alavarez yang dijangka pulih sepenuhnya selepas pembedahan itu berharap agar orang ramai akan mengambil iktibar dari pengalamannya itu.[13]
Babi atau Khinzir ialah sejenis haiwan mamalia ungulata yang bermuncung panjang dan berhidung leper. Babi adalah binatang maserba, yang bererti mereka memakan daging dan tumbuh-tumbuhan. Selain itu, babi dianggap salah satu mamalia yang paling pintar, dan dilaporkan lebih pintar dan mudah dipelihara dibandingkan dengan anjing dan kucing.
Gris eller tamgris (Sus scrofa domesticus) er ein underart av villsvin (Sus scrofa). Han vart domestisert parallelt i Kina og Europa for om lag 9 000 år sidan (Giuffra et al., 2000), og i dag finst det om lag 940 millionar tamgrisar. Tamgrisen er ein altetar (omnivor), noko som tyder at han et både plante- og animalsk føde.
Grisar vert delte opp i to hovudtypar: mini-gris og landsvin
Hengebuksvin er svart-brun av farge, og er veldig hard og tjukk i huda. Desse er vanlege å bruke som husdyr, ettersom dei kan lærast opp til for eksempel ikkje å late vatnet inne, og er veldig folkeglade dersom dei får sjansen.
Landsvin er den vanlegaste rasen, og er gjerne den rasen ein forbinder med ordet gris. Han er rosa av farge og er den mest brukte i landbruket i dag. Han er òg mjukare i huda, og har ein krøll på halen.
For å få eit saftig men magert kjøtt, så har ein for nokre år tilbake begynt å krysse inn den amerikanske rasen duroc. Durocen er brun, og har feitet lagra i kjøttet (marmorert).
Ein Noroc har ein far som er halvt landsvin og halvt duroc, og ei mor som er halvt landsvin og halvt yorkshire-gris. Rasen er avla fram av Gilde og Norsvin og blir berre nytta i Edelgris-produkta frå Gilde.
Gris eller tamgris (Sus scrofa domesticus) er ein underart av villsvin (Sus scrofa). Han vart domestisert parallelt i Kina og Europa for om lag 9 000 år sidan (Giuffra et al., 2000), og i dag finst det om lag 940 millionar tamgrisar. Tamgrisen er ein altetar (omnivor), noko som tyder at han et både plante- og animalsk føde.
O Javali-europeu (nome científico: Sus scrofa scrofa) também chamado de Javali-da-europa-central, é uma subespécie do Javali (Sus scrofa).[2][3] Apesar de ser nativo da Europa, foi introduzida como espécie exótica em outros continentes, onde ocorre hoje em estado assilvestrado. Ocorre como espécie exótica nas Américas e Oceania. Seu principal predador natural é o lobo-cinzento.[4][5]
Acredita-se que na América do Sul o javali-europeu tenha sido introduzido primeiramente na Argentina e Uruguai por volta do século XX para fins de criação.[6]
O primeiro registro da invasão de porcos assilvestrados no Brasil foi no Pantanal, onde ficaram conhecidos como "porco-monteiro", uma raça de porco doméstica que se tornou selvagem há cerca de 200 anos. No final da década de 1980, pequenas populações javalis assilvestrados no Uruguai invadiram a região sul do Rio Grande do Sul no Brasil. Posteriormente, em 1990 diversos criadores importaram javalis-europeus do Canadá e Europa, e começaram à realizar cruzamentos com porco-doméstico, engendrando o híbrido "javaporco". Porém em 1998, o IBAMA suspendeu as importações e parou de conceder permissão de operação para criadores de suínos "exóticos". Com a soltura intencional e fuga de diversos indivíduos de javali e javaporco, exemplares assilvestrados formaram uma população crescente que progressivamente avança no território brasileiro.[7][8]
A espécie não possuí predadores naturais no Brasil, já que é uma espécie exótica, além de procriar com o porco doméstico, engendrando o chamado javaporco (neologismo criado para definir este híbrido), fatores que contribuem para o aumento exagerado da população. Com sua população em crescimento contínuo e descontrolado, sem predadores, o javali causa danos ambientais e prejuízos para a agricultura. Como forma de controle para a população do javali (que é considerado uma praga e espécie nociva), sua caça e abate são permitidos (apenas para cadastrados) pelo órgão de controle ambiental, o IBAMA, que, em contrapartida, procura incentivar a preservação de espécies de taiasuídeos nativos, como o queixada e o caititu. [9] [10] [11]
.jpg)
.JPG)
_-_GRAVURE_COCHONS.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(14590631290).jpg)
|url= (ajuda). 2012. Consultado em 24 de setembro de 2012 |acessodata= (ajuda) O Javali-europeu (nome científico: Sus scrofa scrofa) também chamado de Javali-da-europa-central, é uma subespécie do Javali (Sus scrofa). Apesar de ser nativo da Europa, foi introduzida como espécie exótica em outros continentes, onde ocorre hoje em estado assilvestrado. Ocorre como espécie exótica nas Américas e Oceania. Seu principal predador natural é o lobo-cinzento.
Sviňa domáca[1] (iné názvy: prasa domáce [2], sviňa, v poľnohospodárstve aj: (domáca) ošípaná [3]; lat. Sus scrofa domesticus, Sus scrofa domestica, Sus scrofa f. domestica, Sus domestica, Sus domesticus) je rôzne zaraďovaný taxón z rodu Sus.
Najčastejšie sa zaraďuje ako poddruh diviaka lesného, ale niekedy sa považuje za samostatný druh alebo naopak za integrálnu súčasť druhov, z ktorých sa vyvinul, teda spravidla diviak lesný (Sus scrofa), Sus vittatus a prípadne aj Sus mediterraneus.
Sviňa domáca je významným hospodárskym zvieraťom v poľnohospodárstve. V spotrebe mäsa obyvateľstvom na Slovensku prevláda práve bravčové mäso. Okrem mäsa poskytuje kožu.Z kosti a chrupaviek sa vyrába glej (lep)
Samica sa volá prasnica (spravidla taká, že už porodila) príp. sviňa (v užšom zmysle), mladá prasnica sa volá prasnička, samec sa volá kanec, vykastrovaný samec sa volá brav, mláďa po pôrode v období cicania mlieka sa volá ciciak, v období odstavenia od matky odstavča (po odstavení do veku 4 mesiacov). Obdobie od oplodnenia po pôrod je prasnosť, pôrod je oprasenie.
Rod Sus má dva poľnohospodársky významné druhy: diviak lesný (Sus scrofa) a domáca ošípaná (Sus scrofa domestica)
Dnešné plemená ošípaných vznikli zrejme z viacerých foriem divej ošípanej: divá európska ošípaná (Sus scrofa ferus L.), divá ázijská pásikovaná ošípaná (Sus vittatus) a divá stredomorská ošípaná (Sus mediterraneus). Tieto formy sa od seba líšia hlavne tvarom slznej kosti.
Domáca ošípaná bola domestikovaná asi 4000 rokov pred Kr. v Číne. Chov ošípaných sa písomne spomína asi 2500 rokov pred Kr. v Asýrii a Babylone v Hamarubisovom zákonníku. V Európe sa ošípaná objavuje v staroveku. Domáca ošípaná mala minimálne tri domestikačné centrá. Dve v Európe, jedno v oblasti Baltského mora, druhé v oblasti Stredozemného mora. Tretie domestikačné centrum bolo v oblasti východnej Ázii.
kanec, samec ošípanej
ciciaky
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Sviňa domáca
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Sviňa domáca
Sviňa domáca (iné názvy: prasa domáce , sviňa, v poľnohospodárstve aj: (domáca) ošípaná ; lat. Sus scrofa domesticus, Sus scrofa domestica, Sus scrofa f. domestica, Sus domestica, Sus domesticus) je rôzne zaraďovaný taxón z rodu Sus.
Najčastejšie sa zaraďuje ako poddruh diviaka lesného, ale niekedy sa považuje za samostatný druh alebo naopak za integrálnu súčasť druhov, z ktorých sa vyvinul, teda spravidla diviak lesný (Sus scrofa), Sus vittatus a prípadne aj Sus mediterraneus.
Sviňa domáca je významným hospodárskym zvieraťom v poľnohospodárstve. V spotrebe mäsa obyvateľstvom na Slovensku prevláda práve bravčové mäso. Okrem mäsa poskytuje kožu.Z kosti a chrupaviek sa vyrába glej (lep)
Domači prašič (znanstveno ime Sus scrofa domestica) je udomačena podvrsta divje svinje, ki jo človek goji predvsem za hrano. Prašič je bil udomačen, sodeč po arheoloških najdbah, na različnih krajih sveta ob različnem času, in sicer z udomačitvijo v tistem kraju živeče divje oblike prašiča. Prvič je bil udomačen pred okrog 13.000 leti v porečju Tigrisa na Bližnjem vzhodu.[1] Več kot 11.000 let stare ostanke so našli tudi na Cipru, kar nakazuje na hkratno udomačitev na celini,[2] ločeno pa je bil udomačen tudi na Kitajskem.[3] Iz bližnjega vzhoda so prišle živali v Evropo, kjer so sprožile tretji val udomačevanja iz lokalne populacije divje svinje. Sodobne pasme so nastale z dolgotrajnim križanjem evropskih in bližnjevzhodnih živali.[4]
V času udomačitve so nastale spremembe, ki se kažejo v:[5]
Ljudska republika Kitajska 474,1 
ZDA 67,7 
Brazilija 37,9 Skupaj svet 986,6 Vir:UN Food & Agriculture Organisation (FAO) Domače prašiče gojimo predvsem za pridobivanje njihovega mesa - svinjine. V industrializiranih državah služijo v ta namen intenzivne prašičje farme, drugje pa jih gojijo v manjših stajah in jim ponekod dovolijo iskati hrano v gozdovih pod nadzorom svinjskega pastirja. Masovna vzreja je cenejša, a problematična z okoljskega vidika zaradi ogromne količine iztrebkov, ki onesnažuje okolico, in zaradi neustreznih razmer, v katerih živijo živali.
Po oceni iz leta 2007 so na vsem svetu gojili 918 milijonov prašičev, od tega 425 milijonov na Kitajskem.[6]
Glavni problem pri prašičjereji je dedno pogojena mutacija povezana z genom FTO(Fat mass and Obesity) imenovanim tudi gen za zamaščenost in debelost. Problem podvajanja tega gena je prevelika nasičenost mesa in drugih klavnih delov telesa z maščobami. Pri genetskih raziskavah prašičev so ugotovili povezavo med vsebnostjo mišične maščobe in mutacijami gena FTO, ki ima najmočnejši vpliv na nalaganje maščob v telesu. Prevelika nasičenost z maščobami je pri kupcih prašičjega mesa najbolj nezaželjena. Prav zaradi tega so raziskave svinjskega mesa usemerjene predvsem v nalaganju maščob v povezavi z genom FTO.[navedi vir]
Prašiči slovijo kot inteligentne živali, zato nekatere manjše pasme gojijo kot hišne ljubljenčke. Mogoče jih je tudi trenirati kot pse. V Franciji in nekaterih drugih državah jih uporabljajo za iskanje gomoljik (tartufov). Gomoljike namreč vsebujejo veliko koncentracijo steroidne spojine, podobne feromonu, ki ga izločajo prašičji samci med paritvenim obdobjem. Prašiči so jih zato sposobni zavohati na velike razdalje in pod zemljo.[7]
V znanosti, predvsem medicini, so prašiči zanimivi tudi zaradi velike podobnosti s človekovo telesno zgradbo in fiziološkim ustrojem. Uporabljajo jih kot modelni organizem za preučevanje različnih dednih bolezni, saj so bolj podobni človeku kot miši (slaba stran je dražje gojenje).[8] Zgodovinsko so izjemno pomembni denimo kot vir insulina za zdravljenje sladkorne bolezni, saj se zgradba človeške in prašičje molekule insulina razlikujeta v samo eni aminokislini.[9] Leta 2012 je bila objavljena kompletna in natančno označena sekvenca prašičjega genoma, ki je pomembno orodje v ta namen. Raziskave gredo tudi v smeri gojenja človeških organov za presajanje, s čemer bi zaobšli problem pomanjkanja darovalcev.[8]
Svinje gradijo gnezda iz slame in drugih materialov, ki jih najdejo, da bi preprečile podhladitev svojih mladičev. So edini parkljarji s takim obnašanjem. V sodobni vzreji prašičev se za ogrevanje pujskov uporabljajo grelne luči. Pujski imjo slabo sposobnost termoregulacije, ker jim primanjkuje rjavega maščobnega tkiva (ang. brown adipose tissue - BAT). BAT je edinstveno z mitohondriji bogato tkivo sesalcev, ki sprošča toploto in omogoča ohranjanje telesne temperature v mrazu, tako imenovana netresava termogeneza. BAT je v velikih količinah prisoten pri glodavcih ter pri novorojencih večjih sesalcev, tudi človeka. Razklopitveni protein 1 (UCP1) se izraža v rjavem maščobnem tkivu in je nameščen na notranjih membrani mitohondrijev. Njegova fiziološka vloga je razklaplanje oksidativne fosforilacije, energija iz maščobe se tako sprosti kot toplota namesto da bi se pretvorila v ATP. Posedovanje rjavega maščobnega tkiva in UCP1 je predstavljala evolucijsko prednost zgodnjih sesalcev, saj sta jim omogočala, da so bili aktivni tudi v času nočnega ali zimskega mraza ter da so bolje preživeli temperaturni šok ob rojstvu. Zaporedje gena UCP1 pri prašičih ima izbrisana eksona 3 in 5, po ocenah je do izbrisa prišlo pred 20 milijoni let. Izbris je bil potrjen pri vseh testiranih domačih prašičih, kot tudi pri evropskih divjih prašičih, bornejskih bradatih prašičih, svinjah bradavičarkah in rdečih rečnih svinjah.[10]
Domači prašič (znanstveno ime Sus scrofa domestica) je udomačena podvrsta divje svinje, ki jo človek goji predvsem za hrano. Prašič je bil udomačen, sodeč po arheoloških najdbah, na različnih krajih sveta ob različnem času, in sicer z udomačitvijo v tistem kraju živeče divje oblike prašiča. Prvič je bil udomačen pred okrog 13.000 leti v porečju Tigrisa na Bližnjem vzhodu. Več kot 11.000 let stare ostanke so našli tudi na Cipru, kar nakazuje na hkratno udomačitev na celini, ločeno pa je bil udomačen tudi na Kitajskem. Iz bližnjega vzhoda so prišle živali v Evropo, kjer so sprožile tretji val udomačevanja iz lokalne populacije divje svinje. Sodobne pasme so nastale z dolgotrajnim križanjem evropskih in bližnjevzhodnih živali.
V času udomačitve so nastale spremembe, ki se kažejo v:
spremembi oblike telesa: za razliko od divje svinje ima domači prašič močnejši zadnji del telesa. Očiten je prehod preko primitivnih pasem domačega prašiča, ki imajo enako razvit sprednji in zadnji del telesa. povečani razmnoževalni sposobnosti: divja svinja ima samo eno gnezdo s 4 do 8 mladiči na leto (izjemoma dve), domača pa je plodna vse leto in ima 9 do 12 mladičev v leglu. izboljšani rasti: močno je povečan izkoristek krme v primerjavi z divjo svinjo, zato domači prašič mnogo hitreje raste. zmanjšani odpornosti: med razvojem se je močno zmanjšala znana imunska odpornost primitivnih oblik prašičev.Lợn rừng châu Âu hay lợn rừng Trung Âu (Danh pháp khoa học: Sus scrofa scrofa) là một phân loài chỉ định của loài lợn rừng có nguồn gốc hoang dã và phân bố trên khắp châu Âu gồm miền bắc Tây Ban Nha, miền bắc nước Ý, Pháp, Đức, Benelux, Đan Mạch, Ba Lan, Cộng hòa Séc, Slovakia và có thể Albania. Cũng từng phân bố ở Anh và đã tuyệt chủng ở quần đảo Anh.
Với tư cách là một phân loài chỉ định (Nominate subspecies) lợn rừng châu Âu đại diện cho những mô tả chung nhất về loài lợn rừng. Đây là một phân loài có kích thước cỡ vừa đến lớn, có bộ lông màu tối là chủ đạo pha lẫn với những bộ lông màu nâu đen, chúng có xương lệ đạo dài và tương đối hẹp. Ở miền Bắc Italy, một phân loài ảo du nhập S. s. scrofa đã phổ biến rộng rãi lai giống với các cá thể có kích thước nhỏ hơn bản địa S. s. majori kể từ những năm 1950.
Có những con lợn rừng có trọng lượng lớn, có thể đến 300 kg, chạy nhanh, bơi lội giỏi, dễ nuôi, ít bị bệnh. Chúng là giống vật du cư sống theo bầy đàn cùng bộ lông sọc vằn màu xám nâu đặc trưng. Lợn rừng ở Tây Ban Nha và Pháp có 36 cặp nhiễm sắc thể ngược lại với các loại lợn rừng của châu Âu có 38 cặp giống như lợn nhà. Hai loại lợn rừng có 36 và 38 cặp nhiễm sắc thể đó được giao phối tạo nên thế hệ con lai có nhiễm sắc thể là 37 và cũng có khả năng sinh sản.
Nhìn chung, lợn rừng châu Âu có tầm vóc khá hơn lợn rừng châu Á, có con nặng tới 200 – 300 kg, cao tới 90 – 100 cm, thân dài 150 – 160 cm. Có những con với tầm vóc dài đến 1,5m và nặng 300 kg, và cũng có hệ răng nanh rất phát triển giúp chúng kiếm ăn và phòng vệ. Lợn rừng châu Âu thường có tầm vóc to lớn hơn nhiều so với lợn rừng châu Á. Trong khi lợn rừng châu Á chỉ có thể cao 65–70 cm, dài 120–140 cm. nặng 70–150 kg, thì lợn rừng châu Âu có thể cao tới 90–100 cm, dài từ 150–160 cm, nặng tới 200–350 kg. Con đực thường to lớn hơn con cái khoảng từ 20–30 kg. Thậm chí giống lợn rừng đại hay lợn rừng thần thoại hay lợn rừng rậm lông xuất hiện ở các rừng thưa châu Âu có con những người thợ săn bắt được có trọng lượng khổng lồ 400–600 kg. Tuy nhiên, giống lợn khổng lồ này chưa thể thuần dưỡng được[2]. Về tổng thể, chúng có vóc dáng cân đối, nhanh nhẹn, di chuyển linh hoạt, dài đòn, lưng thẳng, bụng thon, chân dài và nhỏ, cổ dài, đầu nhỏ, mõm dài và nhọn, răng nanh phát triển mạnh, da lông màu hung đen hay xám đen, một gốc chân lông có 3 ngọn[3]. Chúng nhảy cao tới hơn 1,8m, di chuyển với khoảng cách dài và chạy với vận tốc 30 km/h
Vào mùa xuân, lợn rừng nái thường đẻ từ 10 đến 12 con. Lợn rừng thường có từ 8 – 10 vú, hiếm thấy có lợn trên 12 vú. Lợn rừng cái 6 – 7 tháng tuổi, quãng 20 –27 kg đã bắt đầ động dục. Động dục của lợn rừng cái thầm nặng hơn động dục của lợn nhà nên khó phát hiện. Chúng thường ít kêu rống, thích nằm một chỗ. Âm hộ sưng tấy màu đỏ trong 2 ngày đầu, rồi chuyển sang tím tái từ ngày thứ 3 và thứ 4. Quá trình động dục diễn ra 3 đến 4 ngày và nếu không được phối giống thì 20 – 22 ngày sau lại xuất hiện lần động dục mới. Hoạt động tình dục và sản xuất hormone testosterone ở lợn đực được kích thích (triggered) bởi độ dài của ngày (day length) và đạt mức cao nhất vào giữa mùa thu. Mùa giao phối các con đực sống độc thân sẽ gia nhập đàn lợn cái. Chúng sẽ đánh nhau để tranh giành quyền giao phối và con thắng sẽ chiếm hết các lần giao phối.
Gần tới ngày đẻ, lợn mang thai sẽ tự tìm hoặc tự tạo ra hang hốc và kiếm lá cây khô, cỏ khô để làm ổ đẻ. Các hang đất hoặc hố đất làm ổ đẻ thường là nơi kín đáo, tĩnh mịch, ấm áp và khô ráo. Đây là chỗ để chúng bảo vệ đàn con. Đất pha cát là thích hợp nhất để lợn mang thai đào dũi làm ổ đẻ. Chúng rất hung dữ khi nuôi con. Lợn mẹ không muốn con người và các động vật khác biết ổ đẻ của nó. Do sống hoang dã, mà lợn rừng có tốc độ lớn chậm, có khi 1 năm tuổi chúng mới chỉ nặng được 30 – 40 kg. Khi lợn đạt từ 30 kg/con trở lên, tốc độ lớn của lợn rừng càng chậm lại. Nhiều con lợn cái động dục và phối giống lần đầu lúc 7 – 8 tháng tuổi. Và chỉ nặng trên dưới 20 kg.
Lợn rừng thường có số con đẻ ra mỗi lứa thấp, từ 5 – tám con. Lợn con sơ sinh nhỏ, chỉ vài ba lạng một con. Lợn con thường được lợn mẹ nuôi dưỡng, chăm sóc tới khi lợn mẹ mang thai lần kế thiếp. Thời gian này khéo khi kéo dài tới 3 – 4 tháng. Lợn rừng thường đẻ 1,2 – 1,3 lứa/năm. Nhưng nếu được thuần dưỡng và sớm tách đàn khi nuôi con, lợn rừng lại sinh sản rất mắn, khoảng 2 – 2,3 lứa/năm. Lợn rừng lúc động đực và phối giống xong, lúc mang thai có thể sống chung với bầy đàn cho đến lúc đẻ con, lúc gần đẻ sẽ tách bầy, làm tổ đẻ.
Phần lớn lợn làm tổ bằng cỏ và nhánh cây, tùy khả năng của nó kiếm được về đánh đống cao khoảng 1m, nó kiếm chỗ cao làm tổ. Lợn mẹ sẽ bò vào và bới khoanh rỗng giữa đống cỏ rồi đẻ con và nuôi con ở đây 4 tháng, cho đến lúc con lớn khỏe mạnh rồi mới đưa con vào nhập đàn cùng sinh sống bình thường như cũ. Lợn mẹ và con ở với nhau trong ổ hoặc gần ổ trong 4-6 ngày. Sau đó lợn mẹ và con sẽ quay lại đàn. Lợn con thường bú lẫn mẹ của chúng.
Lợn rừng là loài ăn tạp. Chúng ăn cỏ, rễ cây, hoa quả, sâu bọ và những động vật thân mềm khác. Vốn là giống vật du cư, chúng đi lại dọc ngang khắp châu Âu đại lục. Chỉ sau một đêm có thể di chuyển tới 30 cây số đường rừng. Tại miền Nam nước Pháp, lợn rừng di chuyển 2–15 km/đêm, mặc dù khu vực đó chỉ rộng từ 20 – 150 ha. Trong vòng 2-3 tháng lợn trưởng thành đi hết một diện tích 500-1.000; 1.000-2.000 ha; 500-5.000 ha theo thứ tự đối với lợn đực trưởng thành, cái trưởng thành và lợn hậu bị. Trong vòng 6 đến 12 tháng diện tích chúng đi có thể đến 10.000 ha. Nếu như có chỗ nào đó ưa thích trên đường đi, chúng có thể định cư lại đấy một tháng, một năm hay nhiều năm rồi thay đổi chỗ ở so với tất cả các giống vật vốn gắn bó với lối sống hoang dã[4].
Lợn rừng thường linh hoạt lúc sáng sớm và chiều muộn, và trở thành kẻ ăn đêm ở những vùng không yên tĩnh. Một ngày chúng dùng 4-8 tiếng để gặm cỏ và di chuyển đến vùng có thức ăn. Lúc ăn chúng thường ăn cả đàn. Lợn đực độc thân đôi lúc cũng tham gia sinh hoạt cùng với đàn, tại đây chúng phô trương sức mạnh của mình. Lợn đực thường là những con vật hoạt động lúc hoàng hôn, gặm cỏ từ chạng vạng tối tới rạng đông, có quảng nghỉ ngơi ban ngày và ban đêm. Cúng là những động vật ăn tạp, ăn tất cả những gì nơi chúng đi qua như cỏ, quả hạnh, quả mọng, xác chết, rể cây, củ quả, đồ thừa, sâu bọ giun dế và các loại bò sát nhỏ.
Phạm vi hoạt động có thể còn lớn hơn nếu con vật đó bị trục xuất khỏi đàn khiến nó phải bỏ đi lang thang. Một nghiên cứu tại châu Âu cho thấy chúng có thể đi xa tới 50–250 km. Ở lợn con, thói quen đào ủi bắt đầu có ngay sau một vài ngày đầu sau sinh. Cai sữa sau 3-4 tháng. Khoảng 2 tuần tuổi chúng bắt đầu ăn thức ăn cứng như giun dế và ấu trùng. Lúc đẻ lợn thường đi kiếm vạt đất nào đó kín khuất. Lợn bươi một hố sâu 5–10 cm. Sau đó chúng vơ rơm rác và cành cây chất xung quanh cao khoảng 1m. Hàng ngày chúng chỉ đi khỏi ổ để kiếm ăn. Chúng có khả năng cắp con về một chỗ khi con cái tản mạn.
Heo rừng thường không lùi bước trước bất kỳ vật cản nào trên đường đi, nó có thể chạy xuyên qua những nơi hiểm trở nhất khi bị săn đuổi, hoặc sẵn sàng nghênh chiến với chó săn trong tư thế lỳ lợm. Nếu bất chợt gặp một chú lợn giữa rừng sâu, đầu tiên nó sẽ đứng bất động ngước nhìn với ánh mắt thân thiện để tỏ tình bằng hữu, sau mới nhẹ nhàng tháo lui bằng những bước chạy ngắn cùng cái đuôi ngoe nguẩy. Nếu bị làm giật mình hay dồn vào góc, đặc biệt lợn cái đang cùng với con có thể bảo vệ nó và con của chúng với sức mạnh đáng kể. Lúc chuẩn bị đánh trả, lợn đực sẽ cúi đầu xuống và nhe răng nanh lên. Lợn cái thường tấn công bằng cách ngoạm, cắn. Những cú đánh của lợn thường không gây chết cho người, nhưng gây trọng thương khiến đối thủ tàn tật và mất máu.
Ở châu Âu chúng không quá hung hăng, Luật ở Đức chỉ cho phép loại bỏ lợn rừng khi nó gây hại. Lợn rừng châu Âu đôi khi cũng có vụ việc lợn rừng tấn công và làm bị thương 4 người ở Berlin, Đức. một con lợn rừng đã tấn công 4 người. Cả bốn nạn nhân đều bị thương. Nếu gặp một con lợn đơn độc vừa bị thương bởi đạn súng săn chẳng hạn, nó sẽ không ngần ngại lao vào tấn công với mục đích trả thù đồng loại của kẻ đã sát thương nó. Một khi đám heo con đang đứng trước nguy cơ gặp nạn thực sự, heo mẹ sẽ lao thẳng tới, sẵn sàng liều chết để cứu đàn con[4].
Vùng sống của lợn rừng Eurasian khá đa dạng, từ ôn đới tới nhiệt đới, bán sa mạc tới các rừng ẩm ướt, đồng cỏ cho tới rừng rậm và thường đến những vùng cây trống để kiếm ăn. Lợn rừng có ngay cả vùng Pyrencees có độ cao 2.400m. Lãnh địa của lợn rừng ngày nay đã thay đổi rất lớn, một phần do săn bắn, một phần lợn rừng bị bắt nhốt để nuôi đã sổng ra và quay trở lại đời sống hoang dã. Sau nhiều năm quần thể lợn rừng bị giảm xuống. Tại Anh hầu như lợn này bị tuyệt chủng vào thế kỷ 13. Tại Đan Mạch con lợn rừng cuối cùng bị bắn vào đầu thế kỷ 19 và những năm 1900 hình như biến mất ở Đức, Áo và Italy. Những năm 1930 tại Nga lợn rừng từng biến mất hẳn trong tự nhiên.
Ngược lại trong thời gian này lại tồn tại những quần thể rừng rất lớn tại Pháp và Tây Ban Nha, mặc dù chúng cũng bị săn bắn rất nhiều để phục vụ thực phẩm và thể thao giải trí. Sự trở lại của các quần thể lợn rừng bắt đầu từ thế kỷ trước. Năm 1960 lợn rừng đến Saint Petersburg và Moscow, năm 1975 người ta bắt gặp loài này ở Archanglsk và Astrakhan. Những năm 1970 chúng có mặt tại Đan Mạch và Thụy Sĩ, nơi đây lợn bị bắt nhốt đã đào thoát vào rừng và sống trong hoang dã. Vào năm 2000 tại Thụy Điển có khoảng 80.000 con lợn rừng, nhưng nay có thể lên đến 100.000. Những năm 1990 lợn rừng di chuyển sang vùng Tuscany (Italy). Tại Anh lợn rừng trước đó được nhập từ châu Âu và những năm 1990 sau khi thoát khỏi các trang trại nuôi đã tụ tập và tái hình thành đàn trong tự nhiên.
Lợn rừng châu Âu là đối tượng cho những chuyến đi săn của người châu Âu trong lịch sử và ngày nay, đối với tầng lớp quý tộc, săn lợn rừng là một trò mua vui nhưng cũng là bài kiểm tra về lòng dũng cảm. Chúng là một trong những loài động vật hoang dã bị con người săn bắn nhiều nhất. Bất cứ người thợ săn từng trải nào cũng có thể kể vô số chuyện về sự khôn ngoan, thậm chí cả về những khả năng của heo rừng. Ví như tại một khoảng rừng sâu giữa Siberia thuộc Liên bang Nga, trong những đêm trăng sáng, đàn heo thường di chuyển dọc theo bóng ngả xuống từ dãy cột truyền tải điện để tránh bị phát hiện.
Vào thời trung cổ châu Âu, Các bộ tộc người Đức coi con nai và không phải là lợn đực giống như là sự cao quý nhất. Không giống như những người La Mã cho ai heo rừng săn bắn được coi là một trò tiêu khiển đơn giản, săn bắt lợn trong thời trung cổ châu Âu đã được chủ yếu là thực hiện bằng cách thức của giới quý tộc với mục đích rèn luyện kỹ năng võ nghệ. Đó là truyền thống cao quý để thử thách con ngựa của mình một khi lợn bị dồn ép và để kết thúc nó với một con dao găm. Để tăng cường tính thách thức, một số thợ săn sẽ bắt đầu môn thể thao của họ ở mùa lợn giao phối, khi các loài động vật đã trở nên hăng hái và hung hăng hơn.
Nhiều tài liệu cho thấy rằng lợn rừng được mô tả phong phú trong thời trung cổ châu Âu. Có một mối tương quan của các tài liệu từ gia đình quý tộc và giáo sĩ cho biết có sự đòi hỏi cống phẩm từ bình dân dưới hình thức xác heo rừng hoặc bộ phận cơ thể của heo rừng. Năm 1015, Ottone Orseolo yêu cầu cho bản thân và người kế nhiệm ông đầu và bàn chân của mỗi con lợn bị giết trong khu vực của mình có ảnh hưởng. Ngoài ra dưới thời kỳ phong hầu kiến ấp này, nhiều lãnh chúa phong kiến đã khoanh vùng sinh sống của lợn rừng để dành riêng cho việc săn bắn. Trong giai đoạn này, vì thiếu vũ khí hiệu quả như súng, săn bắt lợn đòi hỏi một số tiền chi phí rất cao và lòng can đảm, và thậm chí cả vua Pháp Philip IV chết vì rơi xuống ngựa khi bị một con lợn tấn công.
Thời kỳ Phục hưng đã cho thấy việc giảm đáng kể của rừng đối với nông nghiệp, do đó làm giảm bớt một số quần thể heo rừng. Lợn đang ngày càng bị săn bắn của người giàu, những người sử dụng vũ khí tối tân hơn là sử dụng giáo, dao găm, cung tên, bây giờ đã có vũ khí cho phép họ giết lợn xa một cách nhanh chóng và hiệu quả, chỉ cần giương súng từ xa, ngắm chuẩn và bắn một phát một thì có thể dễ dàng đoạt mệnh được một con lợn rừng. Việc giảm số lượng lợn dẫn đến sự hình thành của khu dự trữ săn bắn. Tình trạng bất ổn dân sự sau khi kết thúc cuộc Cách mạng Pháp chấm dứt đặc quyền phong kiến và việc săn bắn đã được giải phóng dẫn đến giảm trong các quần thể heo rừng.
Pháp là một nước nuôi khá nhiều lợn rừng, có đến 800 trại. Ngay trong tự nhiên số này đã rất lớn, năm 2004 – 2006 ước tính có 415.000 con và năm 2007 – 2008 đã tăng lên 522.000 con. Riêng mùa đông năm 2010 thợ săn đã săn 500.000 con, gấp 10 lấn so với 30 năm trước mặc dù mức độ săn bắn ngày càng tăng nhanh, nhưng đàn lợn cũng sinh sản nhanh đến mức mà thợ săn đã kêu gọi một cuộc chiến với lợn rừng. Nước Anh nuôi lợn rừng theo kiểu chăn nuôi hữu cơ (Organic farming). Tại nước này có hai kiểu được ứng dụng đó là quảng canh (chăn thả tự do–free ranged) và thâm canh (brown-dirt’ farming). Kiểu đầu được ưa chuộng hơn vì đảm bảo được yêu cầu về phúc lợi động vật và thịt lợn sản xuất ra cũng có vị ngon hơn. Kiểu này yêu cầu phải có các trang bị như đất, hàng rào, các công cụ xử lý lợn, đàn giống,... Tuy nhiên nhược điểm lớn nhất của kiểu này là lợn phá hủy lớp trên của bề mặt đất.
Lợn rừng được xem là động vật nguy hiểm và nằn trong sự quản chế của Luật động vật nguy hiểm (Dangerous Wild Aminals Act) 1976 (sữa đổi) Order 1984. Theo Farm Diversitification thì tại nước Anh hiện có 100 trại, riêng tại Scotland đã có 30 với khoảng 2.000 lợn nái sinh sản. Tại Anh thịt lợn rừng đã có trong thực đơn của người nước này hàng ngàn năm trước đây. Săn bắn lợn rừng là môn thể thao, còn thịt lợn rừng là thực phẩm cho nô lệ (noble classes). Hơn 300 năm trước lợn rừng được săn bắn nhiều đến mức tận diệt. Chúng còn tồn tại ở Đức, Pháp, Đan Mạch, và từ các nước này lợn rừng được đưa quay trở lại nước Anh và được nhân giống, nuôi dưỡng ở những trang trại chăn nuôi thuận lợi. Tại Tây Ban Nha: Người ta cho rằng lợn rừng được du nhập đến đây bởi Hernando de Soto vào năm 1539. Tại đây chúng được nuôi thả tự do trên đồng cỏ như ở Anh. Tại Mỹ có hình thức là lai giữa lợn rừng và lợn nhà và nuôi thả trong các vườn quốc gia để phục vụ săn bắn gọi là Wild Game Boar. Loại lợn này cũng được mổ thịt và xuất bán.
Lãnh địa ban đầu của chúng là ở châu Âu, người Tây Ban Nha đem lợn rừng tới Bắc Mỹ trong thế kỷ 16 để phục vụ hoạt động săn bắn và đến nay, Khoảng 5 triệu con lợn hoang đang tung hoành khắp nước Mỹ và trở thành vấn đề lớn đối với giới chức nước này. Christopher Columbus được biết là đã cố ý phát tán heo nhà ở Tây Ấn trong chuyến đi thứ hai của mình để là nguồn thực phẩm dự trữ cung cấp cho các cuộc thám hiểm trong tương lai với một nguồn cung cấp thực phẩm miễn phí. Hernando de Soto được biết là đã du nhập lợn nhà Á-Âu đến Florida năm 1539, mặc dù Juan Ponce de León có thể đã du nhập những con lợn đầu tiên vào đất liền Florida vào năm 1521. Như vậy Người Tây Ban Nha đem lợn rừng tới Bắc Mỹ trong thế kỷ 16 để phục vụ hoạt động săn bắn. Ở Nam Mỹ, trong thời gian đầu thế kỷ XX, lợn đã được du nhập tại Uruguay cho mục đích săn bắn và cuối cùng vượt qua biên giới vào Brazil trong những năm 1990, nhanh chóng trở thành một loài xâm lấn.
Người dân Mỹ thấy lợn rừng tại ba phần tư số bang. Số lượng lợn rừng đạt mức cao nhất tại bang Texas. Vì thế giới chuyên gia dự đoán những vấn đề mà lợn hoang gây nên tại Texas sẽ trở nên tồi tệ hơn trong tương lai, bất chấp việc chính quyền bang chi 7 triệu USD mỗi năm để khống chế sự sinh sôi của lợn.[5] Số lượng của chúng đang tăng nhanh chóng ở nhiều khu vực, Khả năng sinh sản cao là yếu tố chính giúp lợn hoang sinh sôi mạnh mẽ. Những con lợn rừng được nhập khẩu vào bang Texas từ châu Âu. Trước kia người dân Mỹ nuôi chúng trong nhà, nhưng sau đó nhiều con thoát ra ngoài và sinh sản trong môi trường hoang dã. Hệ thực vật của nhiều vùng trong bang Texas bị tàn phá nghiêm trọng bởi sự hiện diện của chúng[6].
Sau khi chào đời 6 tháng, lợn cái đã có thể mang thai. Chúng sinh ra trung bình sáu con mỗi lứa và mỗi năm chúng đẻ trung bình 1,5 lứa. Chúng gây nên thiệt hại kinh tế 1,5 tỷ USD mỗi năm. Theo thống kê của Bộ Nông nghiệp Mỹ, hơn 5 triệu con lợn rừng đang sống tại các bang. khá hung dữ đối với người và thú nuôi. Chúng có thể gây nên nhiều mối họa đối với thiên nhiên, ví dụ như ăn những động vật nguy cấp hay phát tán những loài cỏ xâm lấn. Ngoài ra, lợn rừng có thể truyền hơn 30 loại bệnh cho con người, gia súc và các động vật hoang dã khác. Thói quen đào đất và ăn rễ cây của chúng làm giảm năng suất cây trồng trong nông trại. Những chiếc hố mà lợn rừng tạo ra trên đường có thể gây nên tai nạn giao thông bất ngờ.
Lợn rừng châu Âu có ảnh hưởng nổi bật trong văn hóa về heo ở Scandinavia, Đức và Anglo-Saxon, với hình ảnh của mình khi thường xuyên được khắc trên mũ trụ, khiên và kiếm. Theo Tacitus, Bộ tộc Baltic Aesti đặc trưng với hình tượng con lợn trên mũ trụ của họ, và có thể có mặt nạ heo rừng. Lợn rừng châu Âu đã được đặt ở vị trị đặc biệt trang trọng cao bởi người Celt, người coi chúng là con vật linh thiêng quan trọng nhất của họ. Một số vị thần Celtic liên quan đến lợn bao gồm Moccus và Veteris.
Hình tượng con lợn rừng châu Âu trên các huy hiệu ở châu Âu
Nó đã được gợi ý rằng một số huyền thoại đầu xung quanh người anh hùng Welsh Culhwch liên quan đến các nhân vật chính là con trai của một vị thần heo rừng. Tuy nhiên, tầm quan trọng của lợn đực như là một mục ẩm thực giữa các bộ lạc Celtic có thể đã được phóng đại trong văn hóa phổ biến của những câu chuyện về Asterix, như xương heo rừng là hiếm trong số các địa điểm khảo cổ Celtic, và số ít đó xảy ra cho thấy không có dấu hiệu của sự tàn sát, có thể được sử dụng trong các nghi lễ hiến tế.
Trong văn hóa Hy Lạp cổ đại, heo rừng đại diện cái chết, do mùa săn bắn của nó bắt đầu vào ngày 23 tháng 9, kết thúc gần cuối năm. Heo rừng cũng được coi là một đại diện của bóng tối chiến đấu chống lại ánh sáng do màu sắc bộ lông tối tăm của nó và thói quen ăn đêm. Săn heo rừng xuất hiện thường xuyên trong thần thoại Hy Lạp cổ đại và văn học. Việc đề cập đến ghi nhận đầu tiên của một cuộc săn lợn rừng ở châu Âu xảy ra ở 700 trước Công nguyên trong màn biểu diễn của người đi săn heo rừng Calydonian của Homer. Trong tác phẩm Odyssey của Homer, Odysseus đã bị thương ở chân trong cuộc săn heo rừng khi còn là một cậu bé. Vết sẹo trên chân của mình là những gì dẫn Eurycleia để nhận ra anh trên trở về từ Ithaca. Trong truyền thuyết của Hoàng tử Adonis, nhân vật đi săn heo rừng và bị giết chết bởi nó. Kỳ công thứ ba của Heracles tham gia chụp con lợn Erymanthian. Theo truyền thuyết của việc thành lập Êphêsô, thành phố được xây dựng trên mặt đất, nơi một con lợn đã bị giết bởi Hoàng tử Androclos.
Trong thần thoại Hy Lạp về 12 kỳ công của Héc-Quyn, có nhiệm vụ Con heo rừng ở núi Erymanthus, Nhiệm vụ thứ tư này đưa Heracles về lại Arcadia trong cuộc truy lùng con heo rừng khổng lồ và tàn ác, mà chàng được yêu cầu phải bắt sống nó. Trong khi đang theo dấu con vật, chàng dừng chân ghé thăm nhân mã Pholus. Con nhân mã trong khi đang xem một trong những mũi tên của Heracles thì tình cờ làm rơi trúng chân mình. Do mũi tên đã được tẩm nọc độc của con rắn Hydra nên làm cho Pholus chết ngay lập tức. Heracles cuối cùng cũng xác định được vị trí con heo rừng trên đỉnh Erymanthus và tìm được cách lùa nó vào trong một bãi tuyết, tóm chặt nó. Vác con heo rừng lên vai, Heracles mang nó về cho Eurysheus, làm hắn sợ hãi nép mình sau cánh cửa kho hé mở như thường lệ. Và chiến lợi phẩm của chàng là 1 cây chùy được làm bằng sấm chớp.
Lợn rừng châu Âu hay lợn rừng Trung Âu (Danh pháp khoa học: Sus scrofa scrofa) là một phân loài chỉ định của loài lợn rừng có nguồn gốc hoang dã và phân bố trên khắp châu Âu gồm miền bắc Tây Ban Nha, miền bắc nước Ý, Pháp, Đức, Benelux, Đan Mạch, Ba Lan, Cộng hòa Séc, Slovakia và có thể Albania. Cũng từng phân bố ở Anh và đã tuyệt chủng ở quần đảo Anh.
돼지 또는 집돼지(학명: Sus scrofa domesticus)는 가축화된 멧돼지(학명: Sus scrofa)를 말한다. 전 세계에서 약 8억 4천 마리가 사육되어 사람들의 중요한 영양원이 된다. 또한 돼지는 약 9,000년 전에 중국과 근동 지역에서 가축화되었다고 여겨진다.[1] 돼지는 유럽과 아시아 전역에 걸쳐서 발견된다. 야생종과 가축의 차이는 아주 적으며, 일부 지역(뉴질랜드 등)에서는 야생화된 돼지가 환경에 피해를 주기도 한다. 또한 돼지는 돌고래에 견줄 만큼 매우 영리하여 3살아이 정도의 지능을 가지고 있다.
돼지의 가축화는 근동 또는 중국에서 멧돼지를 기르면서 시작된 것으로 알려져 있다. 고기를 얻기 위해 사육되었지만, 가죽은 방패, 뼈는 도구와 무기, 털은 솔을 만드는 데 쓰이기도 했다. 이슬람과 유대교 같은 종교에서는 돼지를 부정한 짐승으로 보아 금기시하여 돼지고기를 식용하지 않는다.[2] 중동지방에서, 지리적으로 사육하기 적합하지 않은 가축이라는 것은 돼지를 식용으로 생소하게 여긴 이유 중의 하나이다. 그 밖에, 문화적인 요인에서 기인하는 기피현상이 있다.
돼지의 몸은 뚱뚱하고 다부지며, 털은 거칠고 뻣뻣하다. 머리는 짧고 두툼한 목으로 몸통과 바로 연결돼 있고, 머리 앞으로 툭 튀어나온 주둥이에 코가 있다. 가죽은 두껍고, 몸을 식힐 수 있는 땀샘이 없기 때문에 몸을 식히기 위해 진흙탕에 자주 뒹군다. 눈이 작아 잘 볼 수 없지만, 후각이 예민하여 먹이를 잘 찾는다. 돼지의 꼬리는 짧고 대개 말려 있다. 코는 넓은 판처럼 생겼고, 가운데에 콧구멍이 두 개 있다. 이빨은 모두 33-44개로 이 중 8개는 송곳니로, 다 자란 수퇘지의 경우는 날카로운 엄니로 자란다. 이 엄니는 땅을 파는 데나 공격 무기로 사용한다. 돼지는 위험에 부닥치면 보통은 도망을 가지만, 막다른 곳에 도달하면 돌아서서 덤비거나 문다. 특히 이빨이 사람의 이빨과 유사해서 살 정도는 가볍게 씹는다. 발가락이 네 개이고, 게 발가락 끝에는 발굽이 있는데 가운데 두 개의 발굽은 갈라져 있다.
체중은 대체로 300kg 내외로 소보다 덩치는 작지만 그래도 인간보다는 훨씬 크고 무겁다. 그 대신 소가 한 번에 1마리 정도밖에 낳지 못하는 반면 돼지는 한 번에 8~11마리 정도로 한꺼번에 많이 출산하기 때문에 제공하는 고기의 양은 소보다 훨씬 많이 나온다.
돼지는 번식이 매우 빨라서 태어난 지 8개월 정도가 되면 짝짓기를 할 수 있다. 임신기간은 114일이고 보통 한배에 8-12마리를 낳는다. 갓 태어난 새끼돼지는 약 1kg가량이고, 1주일이 지나면 두 배로 늘어난다. 다 자란 수돼지는 230 kg 이상 되며, 암돼지도 200kg이 넘는다. 돼지가 완전히 자라기 위해서는 1년 반에서 2년이 걸리며 수명은 9-15년이다. 돼지는 오랜 시간과 노력을 거친 품종 개량으로 오늘날 수많은 종에 이르렀다.
이슬람교와 유대교의 발원지인 서아시아가 고온건조한 사막기후여서 잡식동물인 데다가 자주 씻는 돼지는 키우기 부적합한 동물이다. 게다가 비활동적인 성격때문에 불결한 짐승으로 여겨졌다. 지금도 이슬람교도와 유대인들은 돼지고기를 먹지 않는 전통이 있다.
전 세계에서 사육되고 있는 돼지의 품종은 약 1,000종에 달한다. 그 중에서 한국에 있는 토종 돼지 중에서 강원도 산우리재래돼지가 있다.[4]
주로 사육되는 돼지의 품종은 랜드레이스·요크셔·버크셔·두록·햄프셔 등이고, 이 밖에도 스포티드·체스터화이트·폴란드차이나 등이 사육되고 있다. 종돈(씨돼지)은 혈통·체형 및 능력이 우수한 것으로서 암컷은 유두수가 많고 품종의 특성을 가지며 털 색깔이 고르고, 몸이 길며 다리가 충실하고 발육이 양호한 것이라야 한다. 수컷은 생식기의 발육이 좋고 활기가 있는 것을 선택한다. 체형이 뛰어난 것을 고르기 위해 각 품종마다 심사표준이 지정되어 외양심사가 실시된다.
보통 생후 8개월(110–120 kg)에서 6-7세까지가 번식에 쓰인다. 암돼지는 21일 간격으로 발정을 되풀이하며 발정시기는 약 3일 동안 계속된다. 암돼지가 수돼지의 교미를 허용함으로써 자연교배하거나 또는 인공수정으로 수태시킨다. 임신기간은 114일쯤이고 한배 새끼수는 보통 8-11마리이고 20여 마리 낳는 품종도 있다. 포유 기간은 7-8주지만, 번식효율을 높이기 위해 조기 이유를 하기도 한다. 이유한 어미돼지는 7-10일 뒤에 발정이 복귀되므로 1년에 2-2.5회 출산이 가능하다.
새끼돼지는 10-15분 간격으로 한 마리씩 태어나는데 분만 시작 2-3시간 후면 완료된다. 갓 태어난 새끼돼지는 코와 입의 점액을 제거하여 질식을 방지해야 하고 배꼽은 묶어 3–5 cm 길이에서 잘라준 후 요오드팅크를 발라 준다. 새끼돼지는 보온상자에 넣어 보온해 주며 처음 2-3일 간은 40-60분마다 인공적으로 포유(哺乳)시킨다. 분만 당시 몸무게가 1.2kg인 새끼돼지는 6-8주간 포유시켜 몸무게가 12 kg 전후가 되면 젖을 뗀다. 젖 떼는 방법은 일시에 떼는 방법과 몸무게가 무거운 새끼는 먼저 젖을 떼고 가벼운 새끼는 며칠 후에 떼는 방법이 있다.
유초기가 겨울이면 보온이 필요하다. 새끼돼지가 젖을 무는 젖꼭지는 생후 3일째 정해져 이후부터는 반드시 자기 전용의 젖꼭지에만 매달리므로 젖줄 때 혼란은 없다. 조기이유를 시킨 새끼돼지에게는 대용 우유를 주어야 하며, 이유기 시기에는 반드시 돼지 콜레라 예방주사를 실시한다.
사료는 미세한 분말 형태를 주로 사용하는데, 소화·흡수가 쉬워 사료 효율이 높은 반면 위궤양 등을 일으킬 염려가 있다. 사료는 주로 곡물·쌀겨·맥류·감자·목초·식품 찌꺼기 등이다. 새끼 때는 단백질, 비타민이 많은 것을 주고 성장해감에 따라 탄수화물이 풍부한 먹이를 준다.
종돈으로 쓰지 않을 수돼지는 생후 3주경에 거세를 하고, 살찌워서 6-7개월 정도에 고기용으로 출하한다.
돼지는 불결한 동물로 알려져 있으나, 의외로 깨끗한 것을 좋아하여 배설장소를 낮은 곳이나 습기찬 곳에 한정하는 성질이 있으므로, 교배·분만 등 사람과의 접촉이 많은 번식돼지의 경우 돼지우리 설계에 특별히 신경을 써야 한다.
돼지의 질병 중 가장 피해가 심한 것은 돼지 콜레라로 8-10월에 특히 많이 발생하는데, 일단 걸리면 체온이 41°C로 올라가서 폐사하므로 예방접종을 정기적으로 실시해야 한다. 그 밖에 돼지 단독(豚丹毒), 일본 뇌염 등과 전염성 위장염, 대장균 설사병 등이 있다. 또 일반적인 질병으로는 이질, 위궤양, 피부병, 일사병 등이 있는데 예방과 조기발견이 매우 중요하다.
길러서 도살되는 고기용 돼지로는 교잡종이 주로 이용된다. 1대 잡종이나 3원 교잡종에는 잡종강세가 나타나 순수종보다 발육이 빠르고 건강해서 병에 잘 걸리지 않으며, 한 배의 새끼수도 많기 때문이다.
돼지고기는 무슬림이 많은 중동 (서아시아·북아프리카·중앙아시아·남아시아·동남아시아) 지역을 제외한 여러 나라에서 널리 즐겨 먹는 음식이다. 부위별로 부르는 명칭이 다르다.
돼지고기는 담홍색 또는 회홍색을 띠며 연하고 지방이 많다. 비타민 B1의 함량이 쇠고기의 15배나 된다. 구워먹거나 찜을 하며 베이컨·로스햄·본리스햄을 만들거나 다른 고기와 섞어서 각종 소시지·프레스햄 등 가공품도 생산해 낸다. 베이컨은 늑골 부위를 소금에 절인 뒤 건조·훈연한 것이고, 햄은 햄 부위의 고깃덩이를 소금에 절여 건조·훈연 또는 가열하여 만든다. 소시지 종류는 다양하지만 장기보관을 목적으로 한 드라이 소시지, 제조한 뒤 곧 조리하여 먹는 도메스틱 소시지(비엔나 소시지·프랑크푸르트 소시지) 등으로 분류할 수 있다.
보통 돼지 한 마리에서 가죽의 무게는 수컷은 전체 몸무게의 10%, 암컷은 5% 정도다. 돼지 가죽은 군화를 만드는데 이용되고 있으며[5], 대한민국에서는 구워서 먹는 돼지껍데기로도 이용한다.
미니돼지는 애완용으로 기르기도 한다.
돼지의 쓰임새는 베이컨·비누, 화장품, 와인·본차이나, 페로몬 등 185가지에 달한다.[6] 고기 외에 지방·내장도 식용으로 쓰인다. 돼지기름은 라드라고 하며 흰색이고, 쇠기름·양기름에 비해 녹는점이 낮고 부드럽다. 그 밖에 약·화장품·비누·경화유 등의 공업원료에도 이용된다. 가죽은 모공이 남아서 강도는 약하지만 세공물·지갑에 이용된다. 털은 브러시, 의자나 쿠션 등의 속재료가 된다. 1935년에 나일론이 발명되기 이전에는 돼지털로 만든 칫솔을 많이 사용하였다.[7] 또한 최근 중요시되고 있는 것으로서 돼지가 생체구조상 인간과 심장과 간장이 유사하기 때문에 장기의 외과수술 기술을 개발하는 실험에도 쓰이며, 피부가 노출되어 있어 화장품 테스트에도 이용한다. 실험동물로서 몸이 작은 미니돼지도 몇 가지 품종이 개발되어 나오고 있다. 마인크래프트에서도 돼지가 등장한다.
보통 돼지는 더럽다는 생각을 하는데 이는 잘못된 것이다. 돼지는 사실 깨끗하다고 한다.
돼지 또는 집돼지(학명: Sus scrofa domesticus)는 가축화된 멧돼지(학명: Sus scrofa)를 말한다. 전 세계에서 약 8억 4천 마리가 사육되어 사람들의 중요한 영양원이 된다. 또한 돼지는 약 9,000년 전에 중국과 근동 지역에서 가축화되었다고 여겨진다. 돼지는 유럽과 아시아 전역에 걸쳐서 발견된다. 야생종과 가축의 차이는 아주 적으며, 일부 지역(뉴질랜드 등)에서는 야생화된 돼지가 환경에 피해를 주기도 한다. 또한 돼지는 돌고래에 견줄 만큼 매우 영리하여 3살아이 정도의 지능을 가지고 있다.
돼지의 가축화는 근동 또는 중국에서 멧돼지를 기르면서 시작된 것으로 알려져 있다. 고기를 얻기 위해 사육되었지만, 가죽은 방패, 뼈는 도구와 무기, 털은 솔을 만드는 데 쓰이기도 했다. 이슬람과 유대교 같은 종교에서는 돼지를 부정한 짐승으로 보아 금기시하여 돼지고기를 식용하지 않는다. 중동지방에서, 지리적으로 사육하기 적합하지 않은 가축이라는 것은 돼지를 식용으로 생소하게 여긴 이유 중의 하나이다. 그 밖에, 문화적인 요인에서 기인하는 기피현상이 있다.
돼지의 몸은 뚱뚱하고 다부지며, 털은 거칠고 뻣뻣하다. 머리는 짧고 두툼한 목으로 몸통과 바로 연결돼 있고, 머리 앞으로 툭 튀어나온 주둥이에 코가 있다. 가죽은 두껍고, 몸을 식힐 수 있는 땀샘이 없기 때문에 몸을 식히기 위해 진흙탕에 자주 뒹군다. 눈이 작아 잘 볼 수 없지만, 후각이 예민하여 먹이를 잘 찾는다. 돼지의 꼬리는 짧고 대개 말려 있다. 코는 넓은 판처럼 생겼고, 가운데에 콧구멍이 두 개 있다. 이빨은 모두 33-44개로 이 중 8개는 송곳니로, 다 자란 수퇘지의 경우는 날카로운 엄니로 자란다. 이 엄니는 땅을 파는 데나 공격 무기로 사용한다. 돼지는 위험에 부닥치면 보통은 도망을 가지만, 막다른 곳에 도달하면 돌아서서 덤비거나 문다. 특히 이빨이 사람의 이빨과 유사해서 살 정도는 가볍게 씹는다. 발가락이 네 개이고, 게 발가락 끝에는 발굽이 있는데 가운데 두 개의 발굽은 갈라져 있다.
체중은 대체로 300kg 내외로 소보다 덩치는 작지만 그래도 인간보다는 훨씬 크고 무겁다. 그 대신 소가 한 번에 1마리 정도밖에 낳지 못하는 반면 돼지는 한 번에 8~11마리 정도로 한꺼번에 많이 출산하기 때문에 제공하는 고기의 양은 소보다 훨씬 많이 나온다.
.jpg)
12.jpg)
.svg)
.svg)
_Nord-France.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
