De boommarter of edelmarter (Martes martes) is een Europese marter. De wetenschappelijke naam van de soort werd als Mustela martes in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus.[2] In de Lage Landen is de soort een zeldzame verschijning. De boommarter is een klein roofdier dat leeft van prooien die al naargelang het seizoen verschillen. Hij is vooral in bosrijk terrein te vinden.
De vacht is chocoladebruin met een roomgele keelvlek. De boommarter heeft een lange volle staart. De soort verschilt van de steenmarter met wie hij nogal eens wordt verward door de langere, bredere oren en de keelvlek, die bij een steenmarter wit van kleur is. Het dier wordt 36 tot 56 centimeter lang, 15 centimeter hoog en 500 tot 2200 gram zwaar. De staart is 17 tot 28 centimeter lang. Mannetjes zijn over het algemeen groter dan vrouwtjes. De afmetingen verschillen per regio.
De boommarter is carnivoor met omnivore trekken. Hij jaagt in bomen op rode eekhoorns en op de grond op kleine zoogdieren als aardmuis, spitsmuizen, rosse woelmuis, bosmuis en konijnen. In de lente en de zomer jaagt hij ook op zangvogeltjes (voornamelijk winterkoninkjes), ruigpoothoenders, duiven, watervogels, spechten en kikkers. Aan het einde van de zomer vormen ook honing, loop- en mestkevers, bessen en paddenstoelen een belangrijk onderdeel van zijn voedsel. 's Winters is ook aas belangrijk. In Scandinavië jaagt de boommarter voornamelijk op woelmuizen en lemmingen, en als deze algemeen zijn, vormen ze zelfs het gehele dieet. In andere delen van Europa, zoals Ierland en Zwitserland, leeft de boommarter een half jaar lang voornamelijk van vruchten, aangevuld met mieren en regenwormen. Het dier eet dagelijks twintig procent van zijn lichaamsgewicht aan voedsel.
In Groot-Brittannië wordt de boommarter ingezet voor het bestrijden van de exoot de grijze eekhoorn. Doordat die trager is dan de inheemse rode eekhoorn, krijgt de rode de kans om zich weer te verspreiden, terwijl die door de komst van de grijze bijna was uitgestorven.
De boommarter is voornamelijk in de schemering of 's nachts actief. In de zomer laten ze zich ook overdag zien. Meestal zijn dit een moeder met haar jongen. Ze zijn zeer behendig en klimmen lenig in bomen. Ze kunnen van boom naar boom tot vier meter ver springen.
De leefwijze is solitair, maar het dier is nauwelijks territoriaal. Mannetjes en vrouwtjes leven in aangrenzende territoria, en de woongebieden overlappen meestal gedeeltelijk met die van andere boommarters. Ze bakenen hun territorium af met geurstoffen uit de anaalklier en met op opvallende plaatsen geplaatste uitwerpselen.
In hun woongebied hebben boommarters meerdere holen. Ze gebruiken meestal een holle boom of een verlaten hol zoals het nest van een eekhoorn of zelfs een duivennest. Ook maken ze gebruik van grote nestkasten en rotsspleten, en een enkele keer verblijven ze zelfs op zolders en in dassenburchten. In het extreme noorden van zijn leefgebied, waar het 's winters vrij koud kan worden, graaft hij een hol onder de sneeuw. Hij is in die gebieden 's winters vooral overdag actief.
De paartijd valt in juli en augustus. In de paartijd paart het vrouwtje meestal met meerdere mannetjes. Meestal miauwen marters in de paartijd als een kat. Voor de paring achtervolgen de dieren elkaar speels en grommen ze. Een paring duurt 15 tot 75 minuten. Zij kent een verlengde draagtijd van 165 tot 210 dagen. De eigenlijke draagtijd duurt eigenlijk 28 tot 30 dagen.
In april en mei vinden de geboorten plaats. Meestal worden drie jongen geboren, die bij de geboorte blind zijn en bedekt met een grijzige vacht. Ze wegen dan 30 gram. De worpgrootte kan verschillen van één tot zes jongen per worp. Na drie weken hebben ze een grijsbruine vacht. Na acht weken laten de jongen zich voor het eerst buiten het nest zien en rond deze tijd worden ze ook gespeend. Na een half jaar zijn ze onafhankelijk van hun moeder.
Het vrouwtje is na vijftien maanden geslachtsrijp, het mannetje na 27 maanden. De boommarter wordt maximaal 17 à 18 jaar oud in gevangenschap. In Schotland is de gemiddelde levensduur 3 à 4 jaar, en de maximale levensduur 11 jaar. Natuurlijke vijanden zijn oehoe, arenden en waarschijnlijk ook veelvraat.
Boommarters leven voornamelijk in Europa, en komen over het gehele continent voor, evenals op Corsica, Sicilië, Sardinië en de Balearen, de Britse Eilanden, en in de Kaukasus en Klein-Azië. Ze ontbreken alleen op IJsland. Op het Iberisch Schiereiland zijn ze alleen in Noord-Spanje te vinden, en in Scandinavië ontbreken ze alleen in het uiterste noorden.
Het dier heeft een voorkeur voor volgroeide gemengde bossen en naaldwouden. Ook laat hij zich weleens zien in loofbossen en op rotswanden. De boommarter waagt zich overdag niet buiten het bos, en mijdt dan open plekken in het woud. Meestal komen ze niet boven de boomgrens voor, maar ze kunnen in de Alpen tot 2000 meter hoogte worden aangetroffen.
Het dier is in Nederland in het verleden sterk vervolgd. Ook is het areaal waarin de boommarter in Nederland leeft versnipperd geraakt.
Dankzij de ontwikkeling van ecologische verbindingszones en een natuurlijker beheer van bossen kan de boommarter weer in aantal toenemen. Dit is onder andere af te meten aan het aantal verkeersslachtoffers.
Over de verspreiding van de boommarter in Vlaanderen is weinig bekend. In de Antwerpse Kempen was hij al tientallen jaren niet meer gezien. Het was dan ook een verrassing toen er in mei 2007 een gewonde boommarter werd aangetroffen in het centrum van Kalmthout. Vermoedelijk was het dier afkomstig van de Kalmthoutse Heide. Sinds de jaren tachtig worden boommarters waargenomen in het Meerdaalwoud. Vermoed wordt dat de soort zich ook in het Houtland en nabij Sinaai voortplant.[3] In september 2011 is een boommarter opgemerkt in De Panne, in de duinverkaveling naast het natuurreservaat op de Belgisch-Franse grens.[bron?] In 2012 werd de boommarter in de Makegemse bossen in Merelbeke waargenomen.[3] Eind 2015 werden twee boommarters gespot in het Kravaalbos te Meldert, een deelgemeente van Aalst.[4] In 2018 werd er een boommarter gespot op de beelden van een wildcamera in de Kempense gemeente Merksplas in de bossen van het Bloksgoor. In 2019 werden beelden vrijgegeven van een boommarter die 's nachts gespot werd in het Zoniënwoud, aan de grens tussen Vlaanderen, Wallonië en het Brussels gewest.[5]
Sinds 1992 is de Werkgroep Boommarter Nederland (WBN) actief. Deze houdt zich bezig met onderzoek aan- en inventarisatie van de in Nederland aanwezige boommarters. De activiteiten richten zich op zowel de totale populatie als op individuele exemplaren. Het veldwerk wordt gedaan door vrijwilligers en enige professionals. Naast het uitvoeren van tellingen doet men moeite voor het in kaart brengen van geschikte leefgebieden en het bevorderen van goede leefomstandigheden. De werkgroep is onderdeel van de Zoogdiervereniging VZZ.
In april 2013 bracht het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) een rapport uit over de toestand van marters. Hoewel het onderzoek zich voornamelijk richt op de steenmarter bevat het document ook veel informatie over de boommarter.[6]
De boommarter of edelmarter (Martes martes) is een Europese marter. De wetenschappelijke naam van de soort werd als Mustela martes in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus. In de Lage Landen is de soort een zeldzame verschijning. De boommarter is een klein roofdier dat leeft van prooien die al naargelang het seizoen verschillen. Hij is vooral in bosrijk terrein te vinden.
