![src=]()
Rozeta liści rośliny jednorocznej
Szczwół plamisty (Conium maculatum L.) – gatunek trującej rośliny z rodziny selerowatych (Apiaceae Lindl.). Nazwy potoczne: pietrasznik plamisty, psia pietruszka, świńska wesz, weszka, szaleń plamisty i inne.
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje w północnej Afryce, w zachodniej Azji (sięgając po zachodnie krańce Chin i Indii) oraz w niemal całej Europie bez jej północnych krańców. Jako gatunek zawleczony i zdziczały występuje w południowej Afryce, w Australii i na wyspach Oceanii, w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej[2]. W polskiej florze jest archeofitem dość pospolicie występującym na całym obszarze kraju.
Morfologia
- Pokrój
- W pierwszym roku powstaje odziomkowa rozeta liści, w drugim pęd kwiatostanowy. Ziele oraz korzeń rośliny roztarte w dłoni wydzielają bardzo nieprzyjemny, intensywny zapach, określany mianem "mysiego" lub piżma.
- Łodyga
- O wysokości do 1,8 m, silnie rozgałęziona, o barwie sinozielonej z czerwonobordowymi, podłużnymi plamami (stąd nazwa gatunkowa). Jest dęta, tylko w węzłach pełna, sztywna, wyprostowana, delikatnie bruzdkowana.
- Liście
- Nagie, trzykrotnie pierzaste, o wcinanych, jajowato-lancetowatych odcinkach.
- Kwiaty
- Kwiaty białe, o niewyraźnym brzegu kielicha, zebrane w 15 cm baldachy o 5-18 szypułkach. Pokrywy (w liczbie 3-5) i pokrywki niepodzielone.
- Owoc
- Jajowata rozłupnia, ciemnobrązowa, o pełnych żebrach bez smug.
- Korzeń
- Biały do kremowego, palowy.
Biologia i ekologia
-
Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Typowa roślina ruderalna, rośnie w ogrodach, przy drogach, rowach, na brzegach lasów. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owoce dojrzewają w sierpniu i wrześniu.
- W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Artemisetalia, Ass. Lamio albi-Conietum[3].
- Skład chemiczny: alkaloidy, pochodne pirydynowe: koniina (2-propylopiperydyna), γ-koniceina, konhydryna, metylokoniina oraz inne; flawonidy: diosmina, niewielkie ilości olejku eterycznego. Zawartość alkaloidów najwyższa jest w porze kwitnienia i dojrzewania nasion. W liściach i łodydze wynosi 0,2%, w dojrzałych owocach 0,7-1,3%, w korzeniach 0,02-0,05%.
-
Roślina trująca: Razem z rośliną o nazwie szalej jadowity (Cicuta virosa L.) stanowią najbardziej trujące rośliny z rodziny selerowatych. Korzenie są najbardziej trujące wczesną wiosną, później bardziej toksyczny jest pęd nadziemny. Działanie toksyczne polega na początkowym pobudzeniu, a potem porażeniu wegetatywnych zwojów nerwowych obwodowych, poza tym poraża zakończenia nerwów ruchowych podobnie do kurary. Prawdopodobieństwo zatrucia związane jest z podobieństwem jednorocznej różyczki liści do pietruszki i pasternaku, wyraźnie inny jest jedynie zapach. Bywa też mylona z korzeniem chrzanu. Przypuszcza się, że ta roślina posłużyła do wykonania kary śmierci na Sokratesie[4]. W starożytności ogólna łacińska nazwa cicuta dotyczyła m.in. również tej rośliny, a dopiero od czasów Linneusza odnosiła się jedynie do cykuty (szalej jadowity). Popularne stwierdzenie w tradycji literackiej, że Sokrates został otruty cykutą, jest najprawdopodobniej błędne w świetle dzisiejszej nomenklatury. Szczwół jest też trujący dla zwierząt. Dawka śmiertelna dla koni wynosi ok. 2 kg rośliny, dla bydła ok. 4,5 kg. Młode zwierzęta są mniej wrażliwe niż dorosłe. Sucha roślina jest mniej toksyczna. Toksyczność jej zwiększa się po deszczach oraz w okresach chłodów. Objawami zatrucia są osłabienie, utrata wrażliwości na bodźce, w końcowym etapie następuje porażenie i śmierć z objawami uduszenia. Obserwuje się także skurcze i drżenie mięśni, obniżenie temperatury. W leczeniu stosuje się płukanie żołądka, podawanie środków przeczyszczających, absorbujących, pobudzających i wzmacniających. Podawany jest też 2% roztwór taniny lub odwar z kory dębowej[5].
Zastosowanie
Dawniej medycyna ludowa wykorzystywała tę roślinę jako środek przeciwbólowy, rozkurczowy i znieczulający. Surowcem zielarskim było ziele szczwołu – Herbe Conii. Obecnie zarzucony ze względu na właściwości trujące.
Przypisy
Bibliografia
- Jan Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: PWRiL, 1982. ISBN 83-200-2415-3.
- Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- Macinnis Peter Fasolka z Kalabaru, o truciznach i trucicielach prawie wszystko, wyd. 1 Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Warszawa 2005
- Tadeusz Bogdanik (red.) Toksykologia kliniczna
