Atlantic Salmon

Multimedia w Wikimedia Commons Hasło w Wikisłowniku

Łosoś szlachetny^[3], łosoś atlantycki^[3], łosoś pospolity^[4], łosoś europejski^[5], łosoś^[6] (Salmo salar) – ryba z rodziny łososiowatych (Salmonidae).

Występowanie

W północnej części Atlantyku, w rzekach Ameryki Północnej, w Europie od Portugalii po Morze Białe, Północne i Bałtyk. W jeziorach Ładoga i Onega tworzy formy wyłącznie słodkowodne.

Wygląd

Dorasta do 150 cm długości i 24 kg masy ciała. Według ustnych przekazów łososie z populacji drawskiej (zwane również królewskimi) osiągały 150 cm i aż 46 kg masy. Łuski drobne, mocno osadzone. Linia boczna dobrze widoczna. Na linii grzbietu występuje mała, czerwono-szara płetwa tłuszczowa (charakterystyczna dla łososiowatych). Głowa z wielką i silnie uzębioną paszczą. Podczas tarła samce zmieniają ubarwienie na czerwonawe, a żuchwa przybiera kształt haka. Młode mają na bokach ciemne i czerwone plamki. Osobniki dorosłe mają nieregularne czarne plamy na górnej połowie ciała.

Odżywianie

Łosoś jest rybą drapieżną. Początkowo żywi się skorupiakami planktonowymi i larwami owadów, później mniejszymi rybami oraz skorupiakami.

Rozród

Typowa ryba anadromiczna tzn. wędrująca na czas rozrodu z mórz do rzek. W czasie tej wędrówki łososie kierują się zapachem wody w miejscu, w którym przyszły na świat. W trakcie przekraczania granicy wód słodkich i słonych dokonują się w ich organizmach zmiany biochemiczne i fizjologiczne. W trakcie wędrówki nie pobierają pokarmu. Tarło odbywa się jesienią, w zimnej, dobrze natlenionej wodzie o silnym prądzie. Ikra w liczbie do 30 000 ziaren (o średnicy 4–7 mm) jest składana do jamek wygrzebanych przez samicę w piaszczystym lub kamienistym dnie. Larwy wykluwają się wiosną. Mają one długość około 2 cm. Okres resorpcji woreczka żółtkowego trwa około 40 dni. Po tarle wiele osobników ginie. Osobniki młode spędzają w rzekach 2–3 lata, następnie wędrują do morza, przybierają wtedy barwę szarozieloną na grzbiecie i srebrzystobiałą na bokach i brzuchu (tzw. stadium smolt). W morzu spędzają kolejne 2–3 lata, po czym wracają do tej samej rzeki na tarło.

Zagrożenia i ochrona

Zagrożeniami dla łososi w czasie wędrówki są zapory wodne. Niegdyś liczny w rzekach dorzecza Odry i Wisły. Populacja łososia w polskich rzekach całkowicie wyginęła w połowie lat 80. XX w. Było to związane z zanieczyszczeniem tarlisk spowodowanym odmulaniem zbiornika Kamienna na rzece Drawie w dorzeczu Odry (1981-1983, zamulenie tarlisk utrzymywało się do jesieni 1985)^[7]. Przegradzanie i pogarszająca się jakość wód Drawy stanowiło poważne zagrożenie dla tej ostatniej ostoi polskiego łososia. Ostatnie tarlaki obserwowano w Drawie w 1985, ostatnie łososie w stadium parr złowiono w 1987. Na wiślańską populację łososia katastrofalny wpływ miało wybudowanie zapory we Włocławku.

W 1995 rozpoczęto program restytucji łososia w polskich rzekach, materiał zarybieniowy pozyskano z łotewskiej rzeki Dźwiny. W 1997 stwierdzono w Drawie obecność gniazd tarłowych. Mimo sukcesu, obecny w polskich rzekach łosoś nadal jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem, znaczącą poprawę sytuacji może zapewnić jedynie dalsza wyraźna poprawa jakości wód, udrożnienie rzek, udostępnienie tarlisk, racjonalna polityka rybacka oraz walka z kłusownictwem.

Wartości odżywcze

Na uwagę zasługuje znaczna ilość różnorodnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (dane na 100 g):^[8]

• Jednonienasycone kwasy tłuszczowe:
  • Kwas palmitoleinowy - 0,81 g
  • Kwas oleinowy - 2,97 g
  • Kwas ikozenowy - 0,65 g
  • Kwas cetolowy - 1,09 g
• Wielonienasycone kwasy tłuszczowe
  • Kwas linolowy - 0,45 g
  • Kwas α-linolenowy - 0,55 g
  • Kwas kwas oktadekatetraenowy - 0,19 g
  • Kwas arachidonowy - 0,3 g
  • Kwas tymnodonowy - 0,71 g
  • Kwas dokozapentaenowy - 0,44
  • Kwas cerwonowy - 2,15 g

Wartość energetyczna 842 kJ (201 kcal) Białka 19,9 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 43% 43% 43% 43% M 36% 36% 36% 36% Węglowodany 0,0 g Tłuszcze 13,6 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 2,94 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 5,52 g Wielonienasycone 4,79 g omega-3 4,04 g α-Linolenowy (ALA) 0,55 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 50% 50% 50% 50% M 34% 34% 34% 34% omega-6 0,75 g Linolowy (LA) 0,45 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,8% 3,8% 4,1% 4,1% M 2,6% 2,6% 3,2% 3,2% Woda 65,5 g szczegółowe informacje AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,4% 2,4% 2,4% 2,4% M 1,8% 1,8% 1,8% 1,8% Witaminy Witamina C 1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% Tiamina (B1) 0,23 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 21% 21% 21% 21% M 19% 19% 19% 19% Ryboflawina (B2) 0,17 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 15% 15% 15% 15% M 13% 13% 13% 13% Niacyna (B3) 7,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 54% 54% 54% 54% M 47% 47% 47% 47% Witamina B6 0,98 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 75% 75% 65% 65% M 75% 75% 58% 58% Foliany 0,026 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,5% 6,5% 6,5% 6,5% M 6,5% 6,5% 6,5% 6,5% Kobalamina (B12) 0,005 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 208% 208% 208% 208% M 208% 208% 208% 208% Witamina A 0,041 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,9% 5,9% 5,9% 5,9% M 4,6% 4,6% 4,6% 4,6% Witamina D 0,013 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 87% 87% 87% 65% M 87% 87% 87% 65% Witamina E 2,33 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 16% 16% 16% 16% M 16% 16% 16% 16% Makroelementy Fosfor 266 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 38% 38% 38% 38% M 38% 38% 38% 38% Wapń 13 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,1% 1,1% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,1% Magnez 29 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,4% 9,1% 9,1% 9,1% M 7,3% 6,9% 6,9% 6,9% Potas 371 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 7,9% 7,9% 7,9% 7,9% M 7,9% 7,9% 7,9% 7,9% Sód 51 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 3,4% 3,4% 3,9% 4,3% M 3,4% 3,4% 3,9% 4,3% Mikroelementy Jod 0,044 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 29% 29% 29% 29% M 29% 29% 29% 29% Żelazo 1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,6% 5,6% 13% 13% M 13% 13% 13% 13% Miedź 0,06 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% M 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% Cynk 0,8 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 10% 10% 10% 10% M 7,3% 7,3% 7,3% 7,3% Mangan 0,02 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% Dane liczbowe na podstawie: ^[8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[9] Wartość odżywcza Łosoś wędzony (100 g) Wartość energetyczna 394 kJ (94 kcal) Białka 22,1 g szczegółowe informacje RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 48% 48% 48% 48% M 39% 39% 39% 39% Węglowodany 0,0 g Tłuszcze 0,5 g szczegółowe informacje Kwasy tł. nasycone 0,1 g Kwasy tł. nienasycone Jednonienasycone 0,03 g Wielonienasycone 0,2 g omega-3 0,18 g α-Linolenowy (ALA) 0,0 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% omega-6 0,02 g Linolowy (LA) 0,0 g AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Witaminy Witamina C 0,0 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% M 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Tiamina (B1) 0,05 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,5% 4,5% 4,5% 4,5% M 4,2% 4,2% 4,2% 4,2% Ryboflawina (B2) 0,1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 9,1% 9,1% 9,1% 9,1% M 7,7% 7,7% 7,7% 7,7% Niacyna (B3) 2,5 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 18% 18% 18% 18% M 16% 16% 16% 16% Witamina B6 0,22 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 17% 17% 15% 15% M 17% 17% 13% 13% Foliany 0,001 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% M 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Kobalamina (B12) 1,00 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 41 667% 41 667% 41 667% 41 667% M 41 667% 41 667% 41 667% 41 667% Witamina A 0,004 mg RAE RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 0,6% 0,6% 0,6% 0,6% M 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% Witamina D 0,001 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,7% 6,7% 6,7% 5,0% M 6,7% 6,7% 6,7% 5,0% Witamina E 0,2 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% M 1,3% 1,3% 1,3% 1,3% Makroelementy Fosfor 262 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 37% 37% 37% 37% M 37% 37% 37% 37% Wapń 20 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 2,0% 2,0% 1,7% 1,7% M 2,0% 2,0% 2,0% 1,7% Magnez 15 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 4,8% 4,7% 4,7% 4,7% M 3,8% 3,6% 3,6% 3,6% Potas 300 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,4% 6,4% 6,4% 6,4% M 6,4% 6,4% 6,4% 6,4% Sód 1170 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 78% 78% 90% 98% M 78% 78% 90% 98% Mikroelementy Jod b.d mg Żelazo 1 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 5,6% 5,6% 13% 13% M 13% 13% 13% 13% Miedź 0,06 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% M 6,7% 6,7% 6,7% 6,7% Cynk 0,53 mg RDA 19–30 31–50 51–70 70+ K 6,6% 6,6% 6,6% 6,6% M 4,8% 4,8% 4,8% 4,8% Mangan 0,02 mg AI 19–30 31–50 51–70 70+ K 1,1% 1,1% 1,1% 1,1% M 0,9% 0,9% 0,9% 0,9% Dane liczbowe na podstawie: ^[8]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health^[9]

Filatelistyka

Poczta niemiecka wyemitowała 2 stycznia 2014 r. znaczek pocztowy z motywem łososia szlachetnego o wartości 45 eurocentów. Autorem projektu znaczka był Jens Müller z Düsseldorfu^[10].

Zobacz też

• ryby Polski
• SalmoFan

Przypisy

Bibliografia

• Salmo salar. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. www.fishbase.org [dostęp 19 września 2009]