Multimedia w Wikimedia Commons Skowronek zwyczajny, skowronek polny, skowronek, rolak (Alauda arvensis) – gatunek małego ptaka z rodziny skowronków (Alaudidae).
Wyróżniono kilkanaście podgatunków A. arvensis[3][4][5]:
Zamieszkuje Eurazję po wschodnią Syberię i Japonię oraz Afrykę Północną. Populacje zachodnie osiadłe, wschodnie wędrują zimą bardziej na południe, zwykle kilkaset kilometrów, tam gdzie dominuje łagodniejszy klimat. Przeloty od lutego do maja i od września do listopada. Zimują w basenie Morza Śródziemnego lub w Europie Zachodniej. Introdukowany w Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii.
W Polsce bardzo liczny ptak lęgowy[6] krajobrazu rolniczego. Choć związany jest głównie z mozaiką pól, łąk i pastwisk, spotkać go można na biebrzańskich torfowiskach i wysoko położonych łąkach w Karkonoszach, choć góry zasiedla mniej licznie lub rzadko. Jest dominującym ptakiem na otwartych obszarach pól Wielkopolski, Mazur i Śląska. Ornitolodzy oszacowali najgęstsze tereny występowania tego ptaka na 8 par lęgowych zajmujących 10 ha powierzchni pól[7]. Corocznie odnotowuje się zimowanie stad do kilkudziesięciu osobników, zwłaszcza w zachodniej Polsce – na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce. Wiosenna migracja jest widoczna po bardzo licznym przelocie przez kraj. Ptaki grupują się wówczas w duże, liczące po kilkadziesiąt osobników, stada. W lutym, gdy jeszcze niewiele ptaków słychać, co jakiś czas widać przelatującego i śpiewającego skowronka (może być wtedy jedynym, którego słychać pośród pól). Migracje kończą się w pierwszych dniach maja.
samiec ok. 30–45 g, samica ok. 25–38 g
Śpiewa przede wszystkim w długim locie tokowym nad łąkami i polami, rzadziej siedząc na ziemi. Zdarza się to przy silnym wietrze, ale spłoszony wylatuje natychmiast z głośnym śpiewem w powietrze. Śpiew jest potoczysty, perlisty, złożony z szybkich, wysokich, wibrujących, świergocących treli, przyjemny dla ludzkiego ucha. Może zawierać naśladownictwa głosów innych ptaków. Najczęściej samiec podrywa się milcząco z ziemi prawie pionowo, po jakimś czasie na wysokości 10–20 m zaczyna śpiewać, następnie nie przerywając śpiewu wznosi się dalej prosto w górę, zataczając łuki, spiralnie, z szybkimi uderzeniami skrzydeł, na znaczną wysokość (100–200 m) i tam zawisa w jednym punkcie. Po kilku-kilkunastu minutach rozpościera skrzydła i powoli powraca spiralnym lotem ślizgowym na ziemię nadal śpiewając. Na wysokości 10–20 m przestaje śpiewać, składa skrzydła i szybko opada, przed samą ziemią wyhamowując przez rozłożenie skrzydeł i ogona. Lądowanie nie sprawia mu trudu. Skowronki śpiewają przez cały dzień. Zaczynają jeszcze przed wschodem słońca, a kończą po zachodzie. Ich śpiew można usłyszeć zaraz po przylocie z zimowisk (nawet w końcu lutego), a następnie przez całą porę toków i gniazdowania. Tylko podczas mgły milkną na pewien czas, podobnie jak w sierpniu i we wrześniu, w okresie pierzenia. W maju średni czas trwania śpiewu wynosi około 2 minut. Głównym jego celem jest oznaczenie terytorium (tak by inne samce go nie przekraczały) i wabienie samic. Śpiew jest typowy dla ptaków terenów otwartych, gdyż zastępuje melodie wykonywane z wysokich, eksponowanych miejsc.
W porze lęgowej broni terytorium, poza tym ptak towarzyski. Zachowuje ostrożność i skrytość. Wędruje zwykle w dużych, luźnych stadach, nawet do 1000 osobników. Najczęściej przesiaduje na ziemi, choć unika zupełnie nieporośniętych obszarów, gdyż roślinność służy mu za schronienie. Tylko wyjątkowo może usiąść na bardziej wyeksponowanym lub wyżej położonym punkcie w terenie, jak słupki i druty.
Średnio 3 lata, maksymalny odnotowany wiek – 10 lat.
Pierwotnym siedliskiem tego ptaka był step. Obecnie skowronek preferuje krajobraz rolniczy bez gęściej rosnących krzewów i drzew: pola uprawne (najlepiej gdy są obsiane zbożami), otwarte, porośnięte trawą pofałdowane pastwiska, nizinne i górskie łąki o umiarkowanej wilgotności, tereny bezleśne, odkryte bagna, pagórki. Mniej licznie występuje na torfowiskach, na całkowitych zrębach i otwartych terenach ruderalnych. Ponadto zamieszkuje tundrę. Gnieździć może się na wydmach i dużych porębach. Szczególnie dobre warunki znajduje nad morzami[potrzebny przypis], gdzie na ekstensywnie wykorzystywanych łąkach i pastwiskach, na których pasa się owce, znajduje dość miejsca na gniazda. Potrafi się też dostosować do dość ubogich moczarów na nizinach wewnątrz lądu.
Należy do niewielu gatunków, którym nie przeszkadzają zmiany zachodzące w rolnictwie, a co za tym idzie, intensywne przekształcenia w krajobrazie. Preferuje bowiem wielkopowierzchniowe uprawy roślin zbożowych i innych.
Głównie owady (dorosłe, poczwarki i larwy), pająki, wije i dżdżownice oraz inne bezkręgowce, jesienią i zimą uzupełnione o nasiona traw, chwastów i zbóż (głównie pszenicy) oraz zielone części roślin. Połowę diety stanowi pokarm zwierzęcy.
Skowronki zbierają owady na ziemi, z roślin, czasem wygrzebują je z gruntu. Zimą przeważa w znacznej mierze pokarm roślinny. W trakcie żerowania spokojnie chodzi lub biega po ziemi.
Skowronki na tereny lęgowe przylatują w lutym. W ciągu roku wyprowadza jeden lub najczęściej dwa, a nawet trzy lęgi: pierwszy w kwietniu, a ewentualne kolejne aż do sierpnia. Tworzone pary są monogamiczne.
Na terenie Polski jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[8].
W ostatnich latach[kiedy?] przynajmniej na zachodzie Polski liczebność skowronków spada[6]. Przyczyną może być zarówno intensyfikacja rolnictwa (wprowadzanie maszyn, nawozów sztucznych i trujących oprysków odbiera mu siedliska), jak i zaprzestanie użytkowania, np. na Pomorzu, Mazurach i Dolnym Śląsku. Obecnie sytuacja nie pogarsza się. Badania Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych wykazały umiarkowany wzrost populacji krajowej w latach 2000–2006. Proces spadku populacji ma nasilony charakter zwłaszcza w Europie Zachodniej, gdzie pola są duże, a uprawy są mało zróżnicowane. W Europie znajdują się regiony, gdzie gatunkowi grozi już nawet wymarcie.
Skowronek niegdyś był hodowany w domach i zjadany. Aż do początku XX wieku skowronki jadano także w Polsce i sąsiednich krajach. W Europie Środkowej jest to obecnie zabronione, ale w niektórych krajach południowej Europy nadal poluje się na skowronki.
Skowronek zwyczajny, skowronek polny, skowronek, rolak (Alauda arvensis) – gatunek małego ptaka z rodziny skowronków (Alaudidae).
