Subibəri (su qırxbuğumu, su persikariyası) (lat. Polygonum hydropiper L.)[1] - qırxbuğum cinsinə aid bitki növü.[2]
Qırxbuğum (su bibəri) hündürlüyü 60 sm.-ə qədər olan birillik ot bitkisidir. Qızılcıq fəsiləsinə aiddir. Köklü və budaqlıdır, düyünvari budaqları çıxan nahiyyənin aşağı hissəsindən köklər əmələ gəlir, paycığa yaxın olan belə budaqlar qırmızı rəngə çevrilir. Yarpaqları uzunsov olur, kənarları bütöv, -gödək saplaqlı, yuxarı hissələrindəkilər isə saplaqsızdır.
Yarpaqların budağa birləşən hissəsi bükülmüş vəziyyətdədir. çiçəkləri xırda ağ və ya narıncı rəngdədir. Çiçəklər budaqda oturaq şəkildə bir və ya iki-üç birləşərək sünbülə bənzər çiçək formasında olub, uzunluğu 10 sm.-ə qədər çatır. Qırxbuğum (su bibəri) may ayından başlayaraq sentyabr ayınadək çiçəkləyir. Meyvəsi yumurtavari, tünd qonur rəngli fındıq formasındadır.
Budaq və yarpaqları kəskin, yandırıcı bibəri xatırladır. Quruduqdan sonra tamını itirir. Bitkinin latınca adının mənası onu göstərir ki, bu bitki nəmli yerlərdə bitir və yandırıcı dadlıdır.[3]
Hündürlüyü 30-90 sm olan birillik bitkidir. Gövdəsi düz, şişman düyünləri qırmızımtıl kiprikli dərivari borucuqla əhatə olunmuşdur. Yarpaqları ardıcıl, uzunsov lansetvaridir.Yaşılımtıl və ya çəhrayı-al-qırmızı xırda çiçəkləri birləşərək sallaq salxım əmələ gətirirlər. Meyvəsi xırda, qara, parıltısız toxumlardır. Qurudulmuş otun yarpaqları yaşıl, iysizdir, azacıq büzüşdürücü dada malikdir. İyul-avqust aylarında çiçəkləyir və meyvə verir.[4]
Su persikariyası boreal coğrafi tipinin palearktik sinfinə aiddir. Atlantik və Orta Avropa, Skandinaviya, Balkan, Aralıq dənizi və Kiçik Asiya ölkələri, İran, Əfqanıstan, Yaponiya, Çin, Şimalı Amerika, Rusiya, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda sу персикарийасы (sу гырхбуьуму) Lənkəran ovalığı, Kür və Naxçıvan düzənliyi, Böyük Qafqazın şərq və qərb, Kiçik Qafqazın mərkəzi və cənub rayonlarında, Lənkəran və Naxçıvanın dağlıq hissəsində yayılmışdır. Arandan orta dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 1800 m qədər) bitir.[4]
Hiqromezofitdir, sahilyanı və subataqlıq bitkilik tiplərində rast gəlir. Əsasən bataqlıq, çay, su axan və arx kənarlarında enli zolaqlar əmələ gətirir.[4]
Saponin, kumarin, alkaloid, flavonoid, efir yağları, C, D, E, K, PP vitaminləri, karotin, aşı maddələri, steroid, seskviterpenoid və digər bioloji aktiv maddələrlə zəngindir.[4]
Su persikariyası farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi, praktiki, eksperimental və xalq təbabətində, eləcə də baytarlıqda geniş tətbiq edilir. Əsasən mədə-bağırsaq, nəfəs yolları, ağciyər vərəmi, sidik kisəsi, bəd xassəli şişlər, malyariya, revmatizm xəstəlikləri, həmçinin babasil, sınıq, burxulma və zədələnmə zamanı istifadə olunur. Antioksidant, bakteriostatik, büzüşdürücü, ağrıkəsici, qansaxlayıcı, işlədici və şualanmadan qoruyucu təsirə malikdir.[4]
Güclü qanqatılaşdırıcı təsirə malikdir, tromboflebit xəstəliyində zərərlidir.[4]
Müalicə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi və kökü istifadə edilir.[4]
Cövhər, dəmləmə, vanna və mazlar.[4]
Su persikariyası yerüstü hissəsi acı dada malikdir, tərəvəz və yeməklərdə ədviyyat kimi istifadə olunur. Boyaq bitkisidir.[4]
İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Subibəri (su qırxbuğumu, su persikariyası) (lat. Polygonum hydropiper L.) - qırxbuğum cinsinə aid bitki növü.
