De vliere (Sambucus) is e geslacht van bedektzoadign in de famielje van de muskuskruudachtign (Adoxaceae), orde Dipsacales. Vroegre was y geplatst in de famielje van de kamperfoelieachtign (Caprifoliaceae), mor êrschikt deur beetre geeneetiesche kennisse. Y omvat tusschn 5 en 30 sôortn van wientrekoale struukn of klêene boomn en kruudachtige oovrebluuvnde plantn.
't Geslacht komt vôorn in gemoatigde toe subtroopiesche streekn in de weirld. Mêer wydverspryd in 't Nôordlik Oafroend, is 't vôorkomn in 't Zuudlik beperkt toe dêeln in Australoazje en Zuud-Amerika. Veele sôortn zyn wyd en zyd gekwikt vor undre sierlikke bloarn, blommn en vruchtn [2].
De bloarn zyn vêerdêelig mê 5–9 bladjes (zeldn 3 of 11). Iedre bladje is 5 – 30 cm lank, en de bladjes ên gezoagde bôordn. Dr zyn grôote pluumn mê klêene witte of krèèmkleurige blommn in de loate lente; deze oentwikkln no trostjes van klêene zwarte, blowzwarte of rôo bessn (zeldn gilwe of wit).
De blommn van Sambucus nigra wordn gebruukt vo vlierblomme-oftreksl vôort te briengn. De Fransmans, Ôostnrykrs en inweunrs van Middn-Europa maakn vlierblomme-syroope uut vlierblommn, wada toegevoegd wordt an Palatschinken in de platse van bosbessn. Menschn uut Centroal-, Ôost-, en Zuudôost Europa passn e glykoardige methode toe vo syroope te maakn die verdind wordt mê woatre en gebruukt lik e drank. Ip boazies van die syroope, ê Fanta e drank ip de mart gebrocht die "Shokata" êet[5] die weirldwyd verkocht wordt. In de Verêenigde Stoatn wordt die Fransche vlierbessesyroope gebruukt vo spekkn mê vliersmoake te maakn. St. Germain, e Fransche liekeur, kryg ze smoake van vlierebloesms. Ook Hallands Fläder, e Zweedsche sterke drank, is gekruud mê vliereblommn.
Oendanks de glyknisse in noame wordt de Italjoansche liekeure sambuca mêest gemakt mê essensjêele ooljes deur stoomdiestieloasje getrokkn uut steranys (Illicium verum) en venkle (Foeniculum vulgare). 't Bevat ook uuttreksls van vliereblommn vo dr e blommesmoake an te geevn en de likeursmoake te verzochtn.
In Duutsland wordn dr yoghurt-dessèèrs gemakt zowêl mê de bessn lik mê de blommn.
Wyn, sappn, en konfieteure wordn gemakt mê de bessn of blommn. Fruuttoartn en lekkernyn bestoan ip boazies van de bessn. In Italië (in 't byzoendre in Piedmonte), Duutsland en Oostenryk wordn de blomoofdjes gepanneerd, gefrietteurd en ton ipgediend lik e dessèèr of zoetigeid mê suukr en kannêel bestrôojd, gekend lik "Hollerküchel".
Uutgeholde vlieretwygsjes ên tradiesjonnêel gebruukt gewist lik buuzetjes vor esdôornboomn of te tappn vor esdôornsyroope [6].
In Roemenië, wordt tradiesjonêel e lichtjes gegiste drank (genoamd "socată" of "suc de soc") gemakt deur de blommn te loatn trekkn in woatre mê gist en cietroene gedeurnde 2–3 doagn. E glykoardige drank bestoat in 't Verênigd Keunienkryk, mor in da gevol wordt nog mêer gistienge toegeloatn deur oendr druk te werkn in e geslootn flassche vor e sissnde drank te maakn die vliere-champagne genoamd wordt.
Siervarjeteitn van Sambucus wordn gekwikt in ooviengn vor undre ipvollnde blommn, vruchtn en bloarn.
Inêemsche sôortn vliere wordn dikkrs geplant vo d' inêemsche vlienders en veugls 't oendresteunn.
Sambucus nigra is medicienoal gebruukt gedeurnde êewn [7][8]. Sommigte verlôopige stuudjes toogn da vliere e mitboar effekt zoed ên ip 't geneezn van griep, 't verlichtn van allergiejn en van andoeniengn van de luchtweegn [9][10].
De vliere wordt gebruukt in de Chieneesche geneeskunde, ipgelost in wyn, teegn rheumatiek en by traumas [11].
Takkn van de vliere wordn ook gebruukt vo de fujara, koncovka en andre byzoendre Slovoaksche fluutn te moakn. Glykoardige muziekinstrumentn (furulya) wordn van zwarte vliere (fekete bodza) gemakt in Hongarye en andre dêeln van Ôost-Europa.
De rype, gekokte bessn (pulpe en velln) van de mêeste vliern zyn eetboar [12][13]. Echtre zyn de mêeste oengekokte bessn en andre dêeln van plantn uut da geslacht vergiftig. Sambucus nigra is d êenige sôorte die beschowd wordt nie giftig te zyn, mo 't is nog oaltyd an te beveeln da de bessn lichtjes zoen gekokt wordn vo kulienèère reedns [12]. De bloarn, twygn, takkn, zoadn, en wortls van vliern kunn blowzeur doen ontstoan in de stofwisslienge. Otr vuldoende van die glykosydn ipgenoomn zyn oentstoatr e gevoarlikke ipstaaplienge in 't lichaam.
In 1984 wierdr e groep van vuufentwientig menschn ziek, blykboar deur 't drienkn van vlieresop geprest van vês, oengekokte bessn van Sambucus mexicana, bloarn en stiengls. Echtre êrsteldn die vuufntwientig undre zêere, woaroendre êen die no 't ospedal moste achtr datn vuuf gloazn gedroenkn ad [14]. Zukke feitn wordn mo zeldn vermeld.
De bessn zyn styf weirdevul vo veele veugls. In Nôord-Kalifornië zyn de vlierbessn geirn geetn deur migreernde band-steirtige duuvn (Patagioenas fasciata). Zwermn kunn e hêele struuke leegeetn in mindre dan 'n eure. Vliern zyn e voedsplante vo de larvn van sommigte sôortn schubvleuglign woaroendre de bastoardsatynvliendre (Euproctis chrysorrhoea, de gilwe tygre (Spilosoma lutea), de perziekkruuduul (Melanchra persicariae), de nachtpowooge (Saturnia pavonia), de geweune spikklspannre (Ectropis crepuscularia) , vliervliendre (Ourapteryx sambucaria) en de v-dwergspannre (Chloroclystis v-ata). 't Verplette gebloarte en 't oenrype fruut ên e sterke slichte reuke.
Desmocerus californicus dimorphus, e keevre uut Kalifornië wordt vrêe dikkers gevoenn roend vliern. De wuuvetjes leggn undre eiers ip de stammn. De larvn kommn uut en leevn in de stiengls.
Dôod oet van de vliere is 't uutverkôorn leefgebied van de paddestoel Auricularia auricula-judae ook gekend lik judas-ôore-paddestoel [15].
't Merg van de vliere is gebruukt gewist deur orloozjemoakrs vor undre werktuugn te kuusschn vôo ingewikkld werk te begunn [16].
Vliern stoan geweunlik dichte by boerderyn en by uuzn. 't Is e plante die goed veele stikstof verdroagt en die 't dus goed doet ip platsn mê veele orgoaniesche ofvol. Vliern wordn in Grôot-Brittanje dikkers lik aagn gebruukt omda ze gemakklik aansloan, undre loatn in e vorm zettn en deur mekoar gruujn, zoda ze rechtuut greed zyn lik aage. Vliern doen nie moejlik oovre groendsôorte of zeurtegroad en ze kunn oovrol gruujn wo dat kloar genoeg is [17].
De folklôore is belangryk en kut in teegnsproake zyn.
De vliere (Sambucus) is e geslacht van bedektzoadign in de famielje van de muskuskruudachtign (Adoxaceae), orde Dipsacales. Vroegre was y geplatst in de famielje van de kamperfoelieachtign (Caprifoliaceae), mor êrschikt deur beetre geeneetiesche kennisse. Y omvat tusschn 5 en 30 sôortn van wientrekoale struukn of klêene boomn en kruudachtige oovrebluuvnde plantn.
't Geslacht komt vôorn in gemoatigde toe subtroopiesche streekn in de weirld. Mêer wydverspryd in 't Nôordlik Oafroend, is 't vôorkomn in 't Zuudlik beperkt toe dêeln in Australoazje en Zuud-Amerika. Veele sôortn zyn wyd en zyd gekwikt vor undre sierlikke bloarn, blommn en vruchtn .
De bloarn zyn vêerdêelig mê 5–9 bladjes (zeldn 3 of 11). Iedre bladje is 5 – 30 cm lank, en de bladjes ên gezoagde bôordn. Dr zyn grôote pluumn mê klêene witte of krèèmkleurige blommn in de loate lente; deze oentwikkln no trostjes van klêene zwarte, blowzwarte of rôo bessn (zeldn gilwe of wit).
