Multimedia w Wikimedia Commons Wikunia andyjska[3], dawniej także: wikunia lub wigoń[4], (Vicugna vicugna) – gatunek południowoamerykańskiego, roślinożernego ssaka parzystokopytnego, najmniejszy przedstawiciel rodziny wielbłądowatych (Camelidae), jedyny przedstawiciel rodzaju wikunia (Vicugna)[3][5], protoplasta alpaki, blisko spokrewniony z gwanako andyjskim i lamą, zwierzętami określanymi w języku polskim wspólną nazwą lamy. Żyje w małych grupach rodzinnych, na stokach Andów.
Rysunek wikunii andyjskiej znajduje się na herbie Peru[6].
Naturalny zasięg występowania tego gatunku obejmuje andyjskie płaskowyże Peru, zachodnią Boliwię, północno-wschodnie Chile i północno-zachodnią Argentynę. W Ekwadorze został introdukowany[2]. W zapisie kopalnym znane są od późnego plejstocenu[7][8].
Żyje na stokach Andów,w suchym i zimnym klimacie, na dużych wysokościach (3 500–5 750 m n.p.m.[9]), na stepowych płaskowyżach, powyżej granicy lasów, a poniżej strefy śniegu, głównie na obszarach suchych, pokrytych niską roślinnością. Ze względu na codzienne zapotrzebowanie na wodę przebywa blisko wodopoju, zwykle nie więcej niż 2 km[2].
Ciało smukłe, o delikatnej budowie, o średniej długości około 140 cm nie licząc ogona. Nogi długie i cienkie. Głowa zaokrąglona, krótka część twarzowa. Sierść gęsta, puszysta i miękka, o zmiennym ubarwieniu – od żółtawego do czerwonobrązowego na grzbiecie i bokach, jasna na brzuchu. Włosy puchowe różnią się od pokrywowych tylko nieznacznie, dzięki czemu sierść robi wrażenie jednolitej. Jednym z przystosowań do przebywania na dużych wysokościach jest duże serce wikunii – jego masa jest o połowę większa od serca innych gatunków tej wielkości[10].
długość ciała bez ogona 120–190 cm długość ogona 15–25 cm wysokość w kłębie 70–110 cm masa ciała 35–65 kg długość ciąży 330–350 dni liczba młodych w miocie 1 dojrzałość płciowa samica – rok, samiec – 2 lata długość życia na wolności: 15–20 lat, w niewoli dłużejWikunie andyjskie tworzą haremowe grupy rodzinne złożone z 6–19 osobników – samca, kilku do kilkunastu samic i młodych. Liczebność stad jest zależna od obfitości pokarmu, dostępu do wodopoju i legowisk. W skrajnych warunkach stada są mniejsze. Samce wykazują silnie rozwinięty terytorializm. Zajmują terytoria o powierzchni około 18 ha[10]. Granice zajmowanych terenów znakowane są przez członków stada kałem i moczem. Wyschnięte łajno jest wykorzystywane przez miejscową ludność jako opał. Spotykane są również luźne grupy samców pozbawionych terytorium.
Są aktywne w ciągu dnia. Na noc przenoszą się do legowisk położonych na większych wysokościach. Żywią się roślinami trawiastymi.
Okres godowy rozpoczyna się w marcu i kwietniu. Jak wszystkie wielbłądowate, wigonie kopulują w pozycji siedzącej. Kopulacja trwa 10–20 minut. Po ciąży trwającej od 330 do 350 dni, w lutym lub marcu następnego roku rodzi się jedno młode o masie urodzeniowej około 5 kg. Samica rodzi w pozycji stojącej. Po kwadransie od urodzenia młody wigoń jest zdolny do podążania za matką. Krótko po porodzie samica ponownie przystępuje do kopulacji. Młode samce przebywają blisko matki przez 4–9 miesięcy, młode samice około 10 miesięcy, następnie wszystkie młode są przeganiane ze stada przez dominującego samca, a w stadzie rodzą się kolejne młode. Samce wikunii osiągają dojrzałość płciową w drugim roku życia, a samice po ukończeniu 2 lat. Zdolność rozrodczą zachowują do 19. roku życia[9].
Do niedawna uważano, że alpaka pochodzi od gwanako andyjskiego, a wikunia nigdy nie została udomowiona. Badania genetyczne wykazały jednak, że przodkiem alpaki jest właśnie wikunia[11]. Jej udomowienie nastąpiło 7000–6000 lat temu w Peru[12].
Wyróżniono dwa podgatunki wikunii andyjskiej[2]:
Naturalnymi wrogami wigoni są pumy i dzikie psowate. Ich wpływ na stan populacji jest znikomy. Najpoważniejszym zagrożeniem dla tego gatunku jest człowiek. Od czasów konkwistadorów ludzie polowali na te zwierzęta masowo i bez ograniczeń. W niektórych latach w wyniku polowań padało ponad 80 tys. osobników[10]. Na skutek zmasowanych polowań zwierzę to całkowicie zniknęło z wielu obszarów. W 1925 rząd Peru wydał ustawę o ochronie wikunii, jednak z różnych powodów rzeczywista ochrona gatunku nie była skutecznie realizowana. Dopiero utworzenie parków narodowych na terenie Peru i Boliwii zahamowało spadek liczebności populacji, a dalsze działania władz i organizacji międzynarodowych przyczyniły się do jej powolnego wzrostu. W 1981 było ich 62 tys.[2]} Według danych podanych w sierpniu 2008 na łamach miesięcznika National Geographic, populacja wigoni liczyła około 150 tys. osobników[13], a według szacunków IUCN w 2009 prawie 350 tys. osobników[2]. Gatunek jest objęty konwencją CITES (załączniki I i II)[14]
Wikunie andyjskie są chowane w wielu ogrodach zoologicznych świata, w tym w kilku polskich.
Wikunia andyjska, dawniej także: wikunia lub wigoń, (Vicugna vicugna) – gatunek południowoamerykańskiego, roślinożernego ssaka parzystokopytnego, najmniejszy przedstawiciel rodziny wielbłądowatych (Camelidae), jedyny przedstawiciel rodzaju wikunia (Vicugna), protoplasta alpaki, blisko spokrewniony z gwanako andyjskim i lamą, zwierzętami określanymi w języku polskim wspólną nazwą lamy. Żyje w małych grupach rodzinnych, na stokach Andów.
Rysunek wikunii andyjskiej znajduje się na herbie Peru.
