Waterlilies

Multimedia w Wikimedia Commons

Grzybieniowate (Nymphaeaceae Salisb.) – rodzina hydrofitów z rzędu grzybieniowców (Nymphaeales Dumort.). Liczy około 58 gatunków zamieszkujących słodkowodne zbiorniki wodne na całym świecie. Wiele gatunków jest uprawianych jako ozdobne tzw. „lilie wodne” ze względu na okazałe kwiaty lub z powodu efektownych, dużych liści pływających. Nasiona i kłącza niektórych gatunków są jadalne^[2].

Morfologia

Pokrój

Rośliny o grubym kłączu rosnącym na dnie zbiornika, z którego wyrastają długoogonkowe liście i pojedyncze kwiaty umieszczone na długich szypułkach^[3]. Kłącze zwykle pełzające, tylko u roślin z rodzaju grążel krótkie i wzniesione^[1].

Liście

Część liści zanurzona, część ma blaszki pływające po powierzchni wody, czasem też wynurzone. Liście pływające mają blaszki duże, okrągłe, tarczowate lub sercowate^[3]. U wiktorii królewskiej liście osiągają ok. 2 m średnicy i usztywnione rurkowatymi wiązkami przewodzącymi mogą utrzymać na powierzchni wody ciężar do 75 kg^[2].

Kwiaty

Osadzone pojedynczo na długich szypułkach unoszą się na powierzchni wody lub ponad nią. Kwiaty są zwykle duże, promieniste, obupłciowe. Działek kielicha jest od 4 do 9 i są one zielone lub podobne do płatków korony. Te zwykle są żywo zabarwione, liczne (brak ich u Ondinea), umieszczone skrętolegle na osi, u wielu gatunków stopniowo przechodzą w liczne pręciki. Zalążnia jest dolna lub wpół dolna^[2] – zagłębiona w beczułkowato zgrubiałym dnie kwiatowym^[3] (górna tylko w rodzajach Nuphar i Ondinea), utworzona z 3–40 owocolistków^[2]. Na owocolistkach rozwijają się powierzchniowo liczne zalążki^[3].

Owoce

Zbiorowe, mięsiste, uwalniają nasiona przez pęknięcia lub rozkład ścian. Nasiona zaopatrzone są w osnówkę zawierającą luźne przestwory otaczające nasiono. Dzięki takiej budowie może ono długo unosić się w wodzie i być transportowane na znaczne odległości. Wewnątrz nasion znajduje się drobny zarodek otoczony silnie rozwiniętą tkanką odżywczą – obielmem^[3].

Anatomia

Specyficzny jest układ i budowa wiązek przewodzących w łodydze (kłączu). Są one rozmieszczone na całym przekroju poprzecznym łodygi, a elementy drewna tworzą tylko cewki. W grubych szypułkach kwiatowych i ogonkach liściowych występuje miękisz powietrzny umożliwiający wymianę gazową między organami podwodnymi i powietrzem atmosferycznym. Szparki oddechowe znajdują się tylko na górnej stronie liści pływających^[3].

Systematyka

Pozycja systematyczna rodziny według Angiosperm Phylogeny Website i systemu APG IV (2016)

Rodzina grzybieniowate należy do rzędu grzybieniowców (Nymphaeales Dumort.), stanowiącego drugie w kolejności po amborellowatych odgałęzienie w historii rozwoju okrytonasiennych. Pozycję systematyczną, filogenezę i miejsce w obrębie grzybieniowców przedstawia poniższy kladogram^[1]:

amborellowate Amborellaceae

grzybieniowce

grzybieniowate Nymphaeaceae

pływcowate Cabombaceae

hydatellowate Hydatellaceae

 pozostałe okrytonasienne

Podział systematyczny rodziny

W obrębie rodziny wyróżnia się dwie podrodziny z 5 rodzajami, z których jeden (Ondinea) jest na pewno zagnieżdżony w obrębie rodzaju Nymphaea, a wiele wskazuje na to, że podobnie jest w przypadku rodzajów Euryale i Victoria^[1][4].

• podrodzina Nupharoideae Ito
  • Nuphar Sm. – grążel
• podrodzina Nymphaeoideae
  • Nymphaea L. – grzybienie
  • Euryale Salisb. – rozłożnia
  • Victoria Lindl. – wiktoria
  • Ondinea Hartog

W związku z polifiletycznym charakterem rodzaju grzybienie (Nymphaea) cała grupa Nymphaea-Euryale-Victoria-Ondinea łączona bywa w jeden rodzaj Nymphaea sensu lato (poza rozerwaniem rodzaju Nymphaea przedstawionym na kladogramie, prawdopodobne jest, że klad Euryale-Victoria jest siostrzany tylko wobec grupy podgatunków Hydrocallis-Lotus w obrębie rodzaju Nymphaea)^[4]. Relacje filogenetyczne w obrębie rodziny^[4]:

grzybieniowate

grążel Nuphar

barklaja Barclaya

grzybienie Nymphaea

rozłożnia Euryale

wiktoria Victoria

Ondinea

grzybienie Nymphaea podgat. Anecphya

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Nymphaeaceae Salisb. [w:] Watson L. & M.J. Dallwitz. 1992. The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval na http://delta-intkey.com (ang.)