nomes no trilho de navegação
L'impatiens glandulifera anomenat en català balsamina glandulífera[1] és una gran planta anual originària de l'Himàlaia.[2][3] És la planta anual més alta d'Europa.[4]
Va ser introduïda a Europa el 1839 com a planta ornamental però aviat va escapar dels jardins i pul·lula, sobretot als boscs de ribera i en altres zones húmides, on elimina la flora local.[5] A Occident és considerat una espècie invasora.[6] Pot accelerar l'erosió de les ribes, perquè té arrels poc profunds i ofega herbes i altres plantes baixes, que elles sí que fixen la terra l'hivern i la primavera quan el caball és superior.[5] Pels seus flors més grans i vistoses, així com la seva producció de nèctar superior, pot modificar l'activitat dels pol·linitzadors i guanyar en la competició amb espècies natives.[7]
El seu nom impatiens refereix al comportament dels llavors i glandulifera prové del llatí glans, «glàndula» i el sufix -ferus, -fera, -ferum, «que porta».
És un teròfit que floreix de juny a octubre. El seu hàbitat són zones húmides i riberes. La tija ateny entre un i dos metres, les fulles de forma lanceolada fan entre 5 i 23 centímetres. La tija és d'un verd suau amb traces vermelles. Les fulles triturades tenen un olor de resclum molt fort. Sota la tija de les fulles hi ha glàndules que donen un nèctar vescós, dolç i comestible. Les flors són de color rosa. A Catalunya s'ha naturalitzat al nord a la vall del Tet i més recentment al sud a la vall del Ter.[8]
Els llavors verds, les tijes joves i fulles joves són tots comestibles. Les flors s'utilitzen per fer confitura o gelats. L'ús culinari més freqüent podria ser un factor de control de la planta prolífica.[9] Els llavors fan entre 20 a 30 mm de llargada i uns 8 mm d'amplada es reparteixen per dehiscència fins a uns set metres.[10]
És una planta molt prolífica: cada individu madur produeix uns 2500 llavors, i en explosar la càpsula pot ejectar-les fins a uns set metres. És quasi impossible eliminar-la una vegada que floreix i porta llavors, sense dispersar-la més i augmentar la plaga. Val més segar o utilitzar plaguicides abans la floració. Per surt, els llavors no tenen capacitat de sobreviure gaire temps dormint, el que permet eliminar la plaga en dos a tres anys.[5][11] Després d'accions per eliminar un altre espècie invasora que aficiona el mateix hàbitat, la fallopia japonica, s'ha de vetllar que l'espai no sigui recolonitzat per l'impatiens glandulifera.[12]
L'impatiens glandulifera anomenat en català balsamina glandulífera és una gran planta anual originària de l'Himàlaia. És la planta anual més alta d'Europa.
Va ser introduïda a Europa el 1839 com a planta ornamental però aviat va escapar dels jardins i pul·lula, sobretot als boscs de ribera i en altres zones húmides, on elimina la flora local. A Occident és considerat una espècie invasora. Pot accelerar l'erosió de les ribes, perquè té arrels poc profunds i ofega herbes i altres plantes baixes, que elles sí que fixen la terra l'hivern i la primavera quan el caball és superior. Pels seus flors més grans i vistoses, així com la seva producció de nèctar superior, pot modificar l'activitat dels pol·linitzadors i guanyar en la competició amb espècies natives.
El seu nom impatiens refereix al comportament dels llavors i glandulifera prové del llatí glans, «glàndula» i el sufix -ferus, -fera, -ferum, «que porta».
Planhigyn blodeuol â dwy had-ddeilen (neu ddeugotyledon) yw Jac y neidiwr sy'n enw gwrywaidd. Mae'n perthyn i'r teulu Balsaminaceae. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Impatiens glandulifera a'r enw Saesneg yw Indian balsam.[1] Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Jac y Neidiwr, Cap Dur Heddwas, Ffromlys Chwarennog, Penwisg Ddur Heddwas.
Aelod arall o'r un teulu yw Betsan brysur.
Nid yw’r enw Jac y neidiwr yn ymddangos yng Ngeiriadur yr Academi. O lle daeth yr enw. Does bosib ei fod yn hen iawn gan na fu’r planhigyn yma fwy na chanrif, os hynny. Fe’i hadwaenir hefyd fel Impatiens glandulifera, policeman's helmet, neu Indian Balsam. Mae 'na gofnod o'r enw hwn yn Planhigion Cymru a'r Byd[2]. Clywais yr enw hefyd gan Dafydd Davies ac eraill o'r de, ynghyd â fersiwn arall ddifyr 'Jac y jwmper' yn ardal Llanelli / Cwm Gwendraeth (Jacob Davies).
Paentiwyd y llun[1]ym Mwletin 16 tudalen 3 gan Gwenddolen Massey cyn y Rhyfel Gyntaf. Yn groes i’w harfer ni chafodd ei labelu ganddi. Tybed a oedd y planhigyn yn rhy newydd ym Môn iddi ei adnabod? Yn ddios llun Jac y Neidiwr Impatiens glandulifera ydyw. Cafodd ei gyflwyno i Brydain fel planhigyn gardd yn 1839 cyn cael ei gofnodi yn y gwyllt am y tro cyntaf yn 1855 ym Middlesex. Ganrif yn ddiweddarach cynyddodd yn aruthrol. Mae'n ddiddorol bod chwynyn estron a phlagus yn ein hoes ni yn bresennol yn ôl pob golwg ym Môn pan oedd Gwenddolen Massey yn gweithio.
Planhigyn blodeuol â dwy had-ddeilen (neu ddeugotyledon) yw Jac y neidiwr sy'n enw gwrywaidd. Mae'n perthyn i'r teulu Balsaminaceae. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Impatiens glandulifera a'r enw Saesneg yw Indian balsam. Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Jac y Neidiwr, Cap Dur Heddwas, Ffromlys Chwarennog, Penwisg Ddur Heddwas.
Aelod arall o'r un teulu yw Betsan brysur.
Netýkavka žláznatá (Impatiens glandulifera), též netýkavka Royleova, je jednoletá bylina z čeledi netýkavkovitých.
Je 1 až 2,5 metru vysoká, stavbou těla orientovaná pro růst do výšky. Dutá lodyha je u země až 5 cm tlustá, hnědé barvy, která u země může přecházet v červenou či purpurovou. Listy jsou dlouhé až 30 cm, po okrajích zubatě pilovité, na lodyhu nasedají střídavě, v její horní části též vstřícně nebo v přeslenu.[1]
Její květy jsou 3–4 cm dlouhé a asi 2 cm široké, výrazně vonící. Korunní lístky jsou růžové, směrem ke květní stopce přecházejí do purpurové. Kvete od června do října (v Česku začíná kvést později). Semena jsou jedlá, byť nepříliš chutná.[2]
Roste primárně ve vlhkých nivách okolo potoků a řek, občas také jako plevel na mýtinách a pasekách nebo i na rumištích[1], ve výživné a přibližně neutrální půdě s průměrnou vlhkostí. Daří se jí v oblastech s vyšší eutrofizací. Naopak, špatně snáší suché oblasti, vyšší polohy a hory, příliš suchou půdu a nedostatek světla.
Stejně jako ostatní netýkavky se rozmnožuje pomocí cca 2–3 cm dlouhých tobolek obsahujících semínka, které při dotyku (např. průchodu zvěře) praskají a vystřelí až několik metrů daleko. Toto je obecně důvod jejího rychlého šíření.
Původem je z Himálají (tato skutečnost se odráží např. v anglickém názvu rostliny – Himalayan Balsam). Od 19. století (uváděno 1839[3]) se ale rychle rozšířila do Evropy coby okrasná a medonosná rostlina. Po světě se šíří jako invazní druh. Byly snahy ji vypleňovat, ale podle studie Hejdy a Pyška z oddělení ekologie invazí BÚ AV ČR z roku 2006[4] to může otevřít prostor pro ještě invaznější rostliny jako např. křídlatku japonskou nebo podobné. Dále ve srovnání s ostatními invazními druhy (např. bolševník, již zmíněné křídlatky, lupina…) je její dopad na složení společenstev velmi malý[5].
V tomto článku byl použit překlad textu z článku Himalayan Balsam na anglické Wikipedii.
Obrázky, zvuky či videa k tématu netýkavka žláznatá ve Wikimedia Commons
Netýkavka žláznatá (Impatiens glandulifera), též netýkavka Royleova, je jednoletá bylina z čeledi netýkavkovitých.
Kæmpebalsamin (Impatiens glandulifera), ofte skrevet kæmpe-balsamin, er en enårig, 1-2,5 meter høj plante i balsamin-familien. Den har tilspidsede blade og 2,5-4 cm lange blomster, der er purpurbrune til røde.
I Danmark findes kæmpebalsamin hist og her forvildet i løvskove, parker og på affaldspladser. Den blomstrer juli til september.[1]
Kæmpebalsamin stammer oprindeligt fra det vestlige Himalaya. Den er indført som prydplante, men har forvildet sig i naturen. Første gang kæmpebalsamin blev fundet forvildet i Danmark var i 1888.
Det er en meget høj og kraftig urt der bliver 1-2,5 m høj. Stænglen er kraftig, halvt glasklar og rødlig. Blade er lancetformede med takket bladrand, de er modsat- eller kransstillede. Blomsten er mørk pink (sjældnere hvid), det bagerste bægerblad er rødligt med mørke prikker og en kort spore.
I Danmarks skove vokser også springbalsamin (Impatiens noli-tangere), som muligvis kan forveksles med kæmpebalsamin. Men denne plante er meget mindre (25-50 cm) og har gule blomster. Bladenes rand er rundtakket modsat kæmpebalsamin, hvis blade er mere skarpt takket.
Arten er enårig og sætter mange frø. Frøene spirer stort set alle i det følgende eller næstfølgende år. Frøene sidder i en kapsel som springer op, når den er moden. Herved slynges frøene vidt omkring.
I Danmark trives den bedst på fugtige, næringsrige lokaliteter. Den vokser i krat ved strand, langs søer, vandløb og moser, på affaldspladser og i vejkanter. Den er delvis skyggetolerant og optræder således også i løvskove. Ligeledes dyrkes den i haver.
Kæmpebalsamin anses for at være en invasiv art og ønskes bekæmpet. Arten er en effektiv frøspreder og kan hurtigt danne tætte bestande. Kæmpebalsamin kan udkonkurrere hjemmehørende plantearter. Planten vokser hurtigt og danner bestande, der hurtigt regenererer, når de er slået ned. Den ser ud til at reagere positivt på øget CO2 og temperatur.
Kæmpebalsamin er nem at bekæmpe ved oprykning i de første uger efter fremspiring. Planten bør bekæmpes senest inden blomstring, så den ikke får mulighed for at producere frø. [2]
Kæmpebalsamin (Impatiens glandulifera), ofte skrevet kæmpe-balsamin, er en enårig, 1-2,5 meter høj plante i balsamin-familien. Den har tilspidsede blade og 2,5-4 cm lange blomster, der er purpurbrune til røde.
Das Drüsige Springkraut (Impatiens glandulifera), oft Indisches Springkraut, auch Rotes Springkraut oder Himalaya-Balsamine, früher auch Bauernorchidee oder Riesenbalsamine genannt, ist eine Pflanzenart in der Familie der Balsaminengewächse (Balsaminaceae). Sein ursprüngliches Verbreitungsgebiet liegt auf dem indischen Subkontinent; als Zierpflanze wurde es im 19. Jahrhundert auch in Nordamerika und Europa eingebürgert. Es wächst in Mitteleuropa vor allem in feuchten Wäldern, Auen- und Uferlandschaften mit hohem Nährstoffgehalt.
In Europa wird das Drüsige Springkraut vielerorts als invasiver Neophyt bekämpft, da es als Bedrohung für andere Pflanzenarten oder ganze Pflanzengesellschaften in deren Lebensraum betrachtet wird.
Das Drüsige Springkraut ist eine einjährige krautige Pflanze. Die Pflanze wurzelt recht flach (bis maximal 20 Zentimeter) mit tausenden feinsten Würzelchen. Die dicken, aber hohlen Stängel verzweigen sich oben reichlich.
Die vielen ganz überwiegend dreizählig-quirlständigen Laubblätter sind in Blattstiel und Blattspreite gegliedert. Der Blattstiel ist 30 bis 35 Millimeter lang. Die einfache Blattspreite ist bei einer Länge von 6 bis 25 Millimetern sowie einer Breite von 18 bis 65 Millimetern eilanzettlich, scharf gezähnt, aber weich. An Blattstiel und Blattgrund sind unangenehm riechende Drüsen vorhanden.
Der aufrechte, traubige Blütenstand ist raumgreifend üppig verzweigt. Die purpurroten, rosafarbenen oder weißen, stark süßlich duftenden Blüten sind 3 bis 4 Zentimeter lang und hängen locker an einem dünnen Blütenstiel aus der Achsel eines stieldrüsigen Blattes herab. Die Blütezeit reicht ungefähr von Juni bis Oktober (spätestens bis zum ersten Frost). An einer Pflanze sind oft gleichzeitig Knospen, Blüten und reife Kapselfrüchte vorhanden.
Die zwittrigen Blüten sind zygomorph mit doppelter Blütenhülle. Von den drei Kelchblättern ist das untere kronblattartig und gespornt. Von den fünf Kronblättern ist das obere größer als die übrigen, sie sind paarweise verwachsen.
Die Kapselfrüchte sind meist 14 bis 18, selten bis zu 50 Millimeter lang. Die kugeligen Samen haben einen Durchmesser von etwa 3 Millimetern.
Die Chromosomenzahl beträgt 2n = 18 oder 20.[1]
Beim Drüsigen Springkraut handelt es sich um einen Therophyten, der in kürzester Zeit Wuchshöhen von über 2 Meter erreicht und so andere Pflanzen schnell überdecken kann. Er benötigt für sein schnelles Wachstum eine ausreichende Wasserversorgung.
Der Blütenstand wird als insektenfreundlich bezeichnet. Blütenökologisch handelt es sich um vormännliche Rachenblumen. Sie werden meist durch Honigbienen, seltener durch Hummeln bestäubt. Der im Sporn verborgene Nektar ist mit einem Zuckergehalt von 48 Prozent durchschnittlich süß, wird aber reichlich produziert. Mit 0,47 mg Nektar pro Pflanze und pro Stunde stellt das Drüsige Springkraut etwa vierzigmal so viel Nektar her wie eine vergleichbare heimische Pflanze.[2] Noch entscheidender ist, dass die Pflanze auch einen sehr hochwertigen, ebenfalls zuckerhaltigen Pollen anbieten kann. Mit dieser Ausstattung und ihrem intensiven Duft schränkt sie bei ihren einheimischen Standortkonkurrenten die Möglichkeit der sexuellen Vermehrung stark ein, zumal besonders Hummeln ein besonders gutes Langzeitgedächtnis für gute Futterquellen haben. Auch Selbstbestäubung ist möglich, aber wegen der ausgeprägten Vormännlichkeit selten.
Durch einen Schleudermechanismus, der schon durch Regentropfen ausgelöst werden kann, schleudern die Früchte ihre Samen bis zu sieben Meter weit weg (Saftdruckstreuer). Eine Pflanze produziert etwa 1600 bis 4300 Samen, deren Keimfähigkeit (etwa 80 Prozent) mehrere Jahre erhalten bleibt. In Reinbeständen können bis zu 32.000 Samen pro Quadratmeter Boden auftreten. Die Kapselfrüchte schleudern, wenn sie reif sind, auf kleinsten Druck oder Erschütterung (beispielsweise durch vorbeifahrende Lastwagen) die Samen wie kleine Schrotkugeln heraus. Dabei sind die Seiten der Kapselfrucht elastisch und rollen sich wie winzige, sich windende Schlangen zurück.
Als Fernausbreitung kommt auch Klebausbreitung und Wasserausbreitung durch wandernden Flusssand und Flusskies in Frage. Durch Hochwasser abgerissene Pflanzenteile können nach Anlandung im Boden wurzeln und neue Pflanzen bilden. Schließlich hat auch der Mensch in den letzten 30 bis 50 Jahren die Ausbreitung der Art gefördert. Zunächst wurde das Drüsige Springkraut als Gartenpflanze, gelegentlich auch wegen des reichlich produzierten Nektars als Bienenfutterpflanze aus der ostindischen Heimat importiert. Die Art kam 1839 nach England und wurde danach in vielen europäischen Gärten kultiviert.
Des Weiteren wurden in dieser Zeit Silber-Weiden-Gebüsche in Pappelforste umgewandelt. In diesen Forsten fanden auf gestörtem Boden, z. B. in Überschwemmungsgebieten entlang der Bach- und Flussläufe, die Springkrautbestände optimale Wachstumsbedingungen. Es entstanden so Dominanzbestände mit einer Deckung von 75 bis 100 Prozent. Sogar Bestände der Großen Brennnessel (Urtica dioica) wurden gelegentlich verdrängt.
Die Verbreitung dieser Pflanzenart reicht heute vom indischen Subkontinent und vom Himalaya über Europa bis Nordamerika.
Das Drüsige Springkraut wurde anfangs als Zierpflanze verwendet, es ist aber seit etwa 50 Jahren in weiten Teilen der Welt vollkommen eingebürgert, vor allem in Weiden-Auenwäldern, im Auengebüsch und an Ufern. Die Art liebt feuchte bis nasse, nährstoffreiche Böden an eher schattigen Standorten mit hoher Luftfeuchtigkeit, doch können sich diese Pflanzen auch an viel weniger günstigen Stellen etablieren und bald unduldsame Reinbestände bilden, sofern ihre reichlich erzeugten Samen, z. B. mit Erdaushub, in entsprechendes Gelände gelangen.
Nach Ellenberg ist es eine Halblichtpflanze, ein Schwachsäure- bis Schwachbasezeiger, stickstoffreiche Standorte anzeigend, und eine Charakterart der Klasse der Klebkraut-Brennnessel-Gesellschaften (Galio-Urticetea). Nach Oberdorfer kommt es in Mitteleuropa besonders in Gesellschaften der Ordnungen Convolvuletalia und Glechometalia aber auch des Verbands Salicion albae vor.[1] In den Allgäuer Alpen steigt es in Vorarlberg am Straßenrand oberhalb der Höflealpe nahe dem Gottesacker bis zu einer Höhenlage von 1300 Metern auf.[3]
Das Drüsige Springkraut droht die einheimische Vegetation von ihren natürlichen Standorten zu verdrängen. Die Notwendigkeit einer Bekämpfung wird kontrovers besprochen, da der Art eine Bedeutung als späte Bienenweide für Honigbienen beigemessen wird.[4]
Die ursprünglich aus dem Himalaya stammende Art wurde 1839 aus Kaschmir erstmals nach England importiert und gelangte von dort als Zierpflanze auf den europäischen Kontinent. Sie gehört damit zu den sogenannten hemerochoren Pflanzen, die ethelochor – also gezielt – eingeführt wurden.
Elf Jahre nach der Einführung als Gartenzierpflanze waren bereits erste wild vorkommende Pflanzen zu beobachten, in den achtziger und neunziger Jahren des 19. Jahrhunderts konnten bereits Verwilderungen in Frankreich, an der deutschen sowie der niederländischen Nordseeküste festgestellt werden, bald auch am Oberrhein abwärts von Basel. Heute ist sie nahezu auf dem gesamten europäischen Kontinent verbreitet.
Das Drüsige Springkraut steht seit 2017 auf der „Liste invasiver gebietsfremder Arten von unionsweiter Bedeutung“. In der Schweiz wurde es in die „Schwarze Liste der invasiven Neophyten“ aufgenommen und es steht auf der entsprechenden „Liste der verbotenen invasiven gebietsfremden Organismen“ der Freisetzungsverordnung.[5][6]
Das Drüsige Springkraut wird vielerorts als standortfremd und verdrängend bekämpft, so im Bayerischen Wald, wo es sehr häufig geworden ist, durch den Bayerischen Wald-Verein oder in Oberstdorf durch den Verschönerungsverein Oberstdorf e.V.[7] Das Drüsige Springkraut lässt sich verhältnismäßig einfach bekämpfen, da es einjährig ist und die Verbreitung über die Samen erfolgt.[8] Bis zur Bildung der ersten Blüten verhindert ein tiefer Schnitt (Mahd) eine weitere Verbreitung. Das Springkraut lässt sich auch gut ausreißen. Diese Maßnahme muss vor der Samenreife durchgeführt werden. Da es an den Sprossknoten leicht zur Wiederbewurzlung kommt, sollten ausgerissene oder gemähte Pflanzen abgeräumt und kompostiert oder auf Wegen und Straßen zum raschen Verdorren ausgelegt werden.[9] Die bearbeiteten Flächen müssen jedoch weitere vier Jahre kontrolliert werden, denn der Samenvorrat im Boden kann insgesamt fünf Jahre keimfähig bleiben.[10] Die Verfütterung der Pflanzen an Rotwild im Gehege wird ebenso wie die Beweidung von Beständen mit Schafen als unproblematisch angesehen.
Allerdings kann eine manuelle Bekämpfung des Springkrauts an Uferstandorten – anders als an Landstandorten wie Wiesen oder Waldrändern – durch Verschleppung von Samen und Öffnung des Habitats für aggressivere Neophyten möglicherweise mehr Schaden als Nutzen anrichten.[11]
Das Bayerische Landesamt für Wald- und Forstwirtschaft hat in Versuchen festgestellt, dass das Drüsige Springkraut nicht bekämpft werden müsse, da es die Waldverjüngung nicht behindere[12][13] und nach anderen Forschungen in Forsten sowieso nur sehr geringe Auswirkungen mit sich bringt.[14]
In manchen Gebieten befällt die Schwarze Bohnenlaus die Pflanzen, die dadurch im Wuchs stark gehemmt werden. So kommt es zu einer starken Reduktion der Pflanzendichte. Die Raupen des Mittleren Weinschwärmers fressen am Drüsigen Springkraut.
Alle Arten der Springkrautpflanzen sind in frischem Zustand leicht giftig. In der Volksmedizin hat diese Pflanze keinen besonderen Stellenwert. In manchen Regionen verwendet man diese Pflanzenart in hoher Dosierung als Brechmittel, in geringer Dosierung als harntreibenden Tee.[15] In der Bach-Blütentherapie wird „Impatiens“ aus dem drüsentragenden Springkraut hergestellt.
Die Blüten lassen sich zu Gelee oder Parfait verarbeiten und die Samenkapseln können gekocht oder gedörrt verzehrt werden. Die Samen sind ölhaltig und schmecken nussig; sie sind roh und gekocht genießbar.[16] Aus den Blättern lässt sich in geringen Mengen auch der Farbstoff Lawson (Henna-Farbe) gewinnen.
Die Pflanze besitzt einen Verbreitungsmechanismus, bei dem die reifen Samenkapseln unter anderem durch mechanischen Reiz aufspringen und die Samen weit herausgeschleudert werden. Daher stammt auch der Gattungsname. Die Drüsen an Blattstiel und Blattgrund geben dem Kraut den Namen Drüsiges Springkraut. Die andere Bezeichnung Indisches Springkraut ist auf das ursprüngliche ostindische Verbreitungsgebiet zurückzuführen.
Blütenstand
Nahaufnahme einer Blüte von vorn
Nahaufnahme einer Blüte von der Seite
Habitus, dank Blattlausbefall mit unterdrückter Verzweigung der Blütenregion
Schwebfliege beim Blütenbesuch
Drüsen
blassmalvenfarbige Blüten und Kapselfrüchte
Samen
Das Drüsige Springkraut (Impatiens glandulifera), oft Indisches Springkraut, auch Rotes Springkraut oder Himalaya-Balsamine, früher auch Bauernorchidee oder Riesenbalsamine genannt, ist eine Pflanzenart in der Familie der Balsaminengewächse (Balsaminaceae). Sein ursprüngliches Verbreitungsgebiet liegt auf dem indischen Subkontinent; als Zierpflanze wurde es im 19. Jahrhundert auch in Nordamerika und Europa eingebürgert. Es wächst in Mitteleuropa vor allem in feuchten Wäldern, Auen- und Uferlandschaften mit hohem Nährstoffgehalt.
In Europa wird das Drüsige Springkraut vielerorts als invasiver Neophyt bekämpft, da es als Bedrohung für andere Pflanzenarten oder ganze Pflanzengesellschaften in deren Lebensraum betrachtet wird.
S Chlepfchruut (latynisch: Impatiens glandulifera) isch e Pflanzenart vo de Balsamine.
Es heisst i dr Mundart vo dr Schwiiz deils au Roseroots Springchruut und uf Düütsch au Himalaya-Springchruut oder Indischs Springchruut.
Früener isch die Pflanze im Gebiet vo Indie dehei gsi. Sid em 19. Joorhundert het me se als schöni Pflanze für Gärte und Päärk uf Europa und au uf Amerika brocht. Si het sech denn unkontreliert id Natur usbreitet. Jetz isch s Chlepfchruut i de Wälder mit füechte Böde und bsunders i de Auelandschafte wie öppen a dr Aare und i de Naturschutzpiet am Oberrhy e Ploog, wil s de yheimische Gwächs dr Platz wäggnimt. Es zelt trum zu de invasyve Neophyte.[1][2] I dr Schwiiz stoot s rote Chlepfchruut uf dr Lischde vo de verbottene invysive frömde Pflanze.
S Chlepfchruut cha öppe zwöi Meter höch wärde. Es het roti Blüete, wo de Insekte vil Nektar abiete; das wäär dr nützlech Deil vo dere Art. Us de Blüete wärde Soomechapsle, wo bi dr chlynschde Berüerig ufchlöpfe, e Rägetropfe langet scho, und d Soomechörner wärded bis öppe sibe Meter wyt wägg gspickt. Das isch ganz luschtig zum aluege. Mid däm rafinierte Mechanismus verbreitet sech die Pflanze gschnäll wyter.
S Chlepfchruut (latynisch: Impatiens glandulifera) isch e Pflanzenart vo de Balsamine.
Es heisst i dr Mundart vo dr Schwiiz deils au Roseroots Springchruut und uf Düütsch au Himalaya-Springchruut oder Indischs Springchruut.
Früener isch die Pflanze im Gebiet vo Indie dehei gsi. Sid em 19. Joorhundert het me se als schöni Pflanze für Gärte und Päärk uf Europa und au uf Amerika brocht. Si het sech denn unkontreliert id Natur usbreitet. Jetz isch s Chlepfchruut i de Wälder mit füechte Böde und bsunders i de Auelandschafte wie öppen a dr Aare und i de Naturschutzpiet am Oberrhy e Ploog, wil s de yheimische Gwächs dr Platz wäggnimt. Es zelt trum zu de invasyve Neophyte. I dr Schwiiz stoot s rote Chlepfchruut uf dr Lischde vo de verbottene invysive frömde Pflanze.
S Chlepfchruut cha öppe zwöi Meter höch wärde. Es het roti Blüete, wo de Insekte vil Nektar abiete; das wäär dr nützlech Deil vo dere Art. Us de Blüete wärde Soomechapsle, wo bi dr chlynschde Berüerig ufchlöpfe, e Rägetropfe langet scho, und d Soomechörner wärded bis öppe sibe Meter wyt wägg gspickt. Das isch ganz luschtig zum aluege. Mid däm rafinierte Mechanismus verbreitet sech die Pflanze gschnäll wyter.
Impatiens glandulifera, Himalayan balsam, is a large annual plant native to the Himalayas.[2] Via human introduction it is now present across much of the Northern Hemisphere and is considered an invasive species in many areas. Uprooting or cutting the plants is an effective means of control.
In Europe, Himalayan balsam has been included since 2017 in the list of Invasive Alien Species of Union concern (the Union list).[3] This implies that the species cannot be imported, cultivated, transported, commercialized, planted, or intentionally released into the environment in the whole of the European Union.[4]
The common names Himalayan balsam and kiss-me-on-the-mountain refer to the plant's native Himalayan mountains.[5] Ornamental jewelweed refers to its cultivation as an ornamental plant.
The specific epithet glandulifera is a compound word from glándula meaning 'small gland', and ferre meaning 'to bear'.
It typically grows to 1 to 2 m (3.3 to 6.6 ft) high, with a soft green or red-tinged stem, and lanceolate leaves 5 to 23 cm (2.0 to 9.1 in) long. The crushed foliage has a strong musty smell. Below the leaf stems the plant has glands that produce a sticky, sweet-smelling, and edible nectar. The flowers are pink, with a hooded shape, 3 to 4 cm (1+1⁄4 to 1+1⁄2 in) tall and 2 cm (3⁄4 in) broad; the flower shape has been compared to a policeman's helmet.
After flowering between June and October, the plant forms seed pods 2 to 3 cm (3⁄4 to 1+1⁄4 in) long and 8 mm broad (1⁄4 in), which explode when disturbed,[6] scattering the seeds up to 7 metres (23 feet).
The green seed pods, seeds, young leaves and shoots are all edible. The flowers can be turned into a jam or parfait.[7]
The plant was rated in first place for per day nectar production per flower in a UK plants survey conducted by the AgriLand project which is supported by the UK Insect Pollinators Initiative. However, when number of flowers per floral unit, flower abundance, and phenology were taken into account, it dropped out of the top ten for most nectar per unit cover per year, as did all plants that placed in the top ten for per-day nectar production per flower, with the exception of common Comfrey (Symphytum officinale).[8]
Himalayan balsam is native to the Himalayas, specifically to the areas between Kashmir and Uttarakhand. In its native range it is usually found at altitudes between 2000 and 2500 m above sea level, although it has been reported at up to 4000 m above sea level.[9]
In Europe the plant was first introduced into the United Kingdom by Dr John Forbes Royle, professor of medicine at King's College, London who became Superintendent of the Botanic Gardens, Saharanpur, India.[10] It has now become naturalized and widespread across riverbanks.[9] Presently it can be found almost everywhere across the continent.[11][12][13]
In North America it has been found in the Canadian provinces of British Columbia, Manitoba, Ontario, Quebec, Nova Scotia, New Brunswick, Prince Edward Island and Newfoundland.[14] In the United States it is found on both the east and west coast, seemingly restricted to northern latitudes.[15]
In New Zealand it is sometimes found growing wild along riverbanks and wetlands.[16]
Himalayan balsam is sometimes cultivated for its flowers. It is now widely established in other parts of the world (such as the British Isles and North America), in some cases becoming a weed. Its aggressive seed dispersal, coupled with high nectar production which attracts pollinators, often allows it to out-compete native plants. Himalayan balsam also promotes river bank erosion due to the plant dying back over winter, leaving the bank unprotected from flooding.[17] Invasive Himalayan balsam can also adversely affect indigenous species by attracting pollinators (e.g. insects) at the expense of indigenous species.[18] It is considered a "prohibited noxious weed" under the Alberta Weed Control Act 2010.[19]
In the UK, the plant was first introduced in 1839, at the same time as giant hogweed and Japanese knotweed.[20][21] These plants were all promoted at the time as having the virtues of "herculean proportions" and "splendid invasiveness" which meant that ordinary people could buy them for the cost of a packet of seeds to rival the expensive orchids grown in the greenhouses of the rich. Within ten years, however, Himalayan balsam had escaped from the confines of cultivation and begun to spread along the river systems of England.[20]
It has now spread across most of the UK, and some local wildlife trusts organise "balsam bashing" events to help control the plant.[20] However, a study by Hejda & Pyšek (2006) concluded that, in some circumstances, such efforts may cause more harm than good. Destroying riparian stands of Himalayan balsam can open up the habitat for more aggressive invasive plants such as Japanese knotweed and aid in seed dispersal by dropped seeds sticking to shoes. Riparian habitat is suboptimal for I. glandulifera, and spring or autumn flooding destroys seeds and plants. The research suggests that the best way to control the spread of riparian Himalayan balsam is to decrease eutrophication, thereby permitting the better-adapted local vegetation, that gets outgrown by the balsam on watercourses with high nutrient load, to rebound naturally. The researchers caution that their conclusions probably do not hold true for stands of the plant at forest edges and meadow habitats, where manual destruction is still the best approach.
The Bionic Control of Invasive Weeds project, in Wiesbaden, Germany, is trying to establish a self-sufficient means of conserving their local biodiversity by developing several food products made from the Himalayan balsam flowers. If all goes well, the project will have it financing its own eradication.
In August 2014, CABI released a rust fungus in Berkshire, Cornwall and Middlesex in the United Kingdom as part of field trials into the biological control of Himalayan balsam.[22]
Some research also suggests that I. glandulifera may exhibit allelopathy, which means that it excretes toxins that negatively affect neighboring plants, thus increasing its competitive advantage.[23]
The Royal Horticultural Society and the Centre for Ecology and Hydrology recommend that pulling and cutting is the main method of non-chemical control, and usually the most appropriate.[24][25] Natural Resources Wales has used manual methods, such as pulling plants and using strimmers, to largely eradicate Himalayan balsam from reaches of the River Ystwyth.[26]
Himalayan balsam, Bank Hall, Bretherton, Lancashire, England
Fruits
Deschambault-Grondines Quebec Canada
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link) {{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) Impatiens glandulifera, Himalayan balsam, is a large annual plant native to the Himalayas. Via human introduction it is now present across much of the Northern Hemisphere and is considered an invasive species in many areas. Uprooting or cutting the plants is an effective means of control.
In Europe, Himalayan balsam has been included since 2017 in the list of Invasive Alien Species of Union concern (the Union list). This implies that the species cannot be imported, cultivated, transported, commercialized, planted, or intentionally released into the environment in the whole of the European Union.
Impatiens glandulifera es una especie de planta anual perteneciente a la familia Balsaminaceae. Es nativa del Himalaya. A través de la vía humana ha sido introducida y se ha extendido por el hemisferio norte.
Crece con un tamaño de 1 a 2 m de alto, con un tallo verde suave o teñido de rojo, y hojas lanceoladas de 5 a 23 cm de largo. El follaje triturado tiene un fuerte olor a humedad. Las flores son de color rosa, con forma de capucha, de 3 a 4 cm de altura y 2 cm de ancho; la forma de la flor ha sido comparado con un casco de policía.
Después de la floración entre junio y octubre, la planta forma las vainas de semillas 2 a 3 cm de largo y 8 mm de ancho que explotan cuando se les molesta, esparciendo las semillas hasta 7 metros de distancia.
Impatiens glandulifera fue descrita por John Forbes Royle y publicado en Illustrations of the Botany ... of the Himalayan Mountains ... 151, pl. 28, f. 2. 1835.[1]
Impatiens: el nombre científico de estas plantas se deriva de impatiens (impaciente), debido a que al tocar las vainas de semillas maduras estas explotan, esparciéndolas a varios metros. Este mecanismo es conocido como balocoria, o también como "liberación explosiva".[2]
glandulifera: epíteto latino que viene de glandis que significa "glándula", y fer que significa "que lleva", que alude a que la planta tiene glándulas que producen un néctar pegajoso y comestible con dulce olor.
Impatiens glandulifera es una especie de planta anual perteneciente a la familia Balsaminaceae. Es nativa del Himalaya. A través de la vía humana ha sido introducida y se ha extendido por el hemisferio norte.
Impatiens glandulifera lanzando sus semillasVerev lemmalts (Impatiens glandulifera) on üheaastane rohttaim lemmaltsaliste sugukonnast lemmaltsa perekonnast.
Verev lemmalts on pärit Himaalajast. Teadaolevalt esimest korda külvati taime ilutaimena Dresdeni aedadesse 1837. aastal. Praeguseks on verev lemmalts peaaegu kõikjal Euroopas naturaliseerunud invasiivne võõrliik, mis tõrjub välja kohalikku taimestikku. Paljudes riikides on asutud aktiivselt tema leviku vastu võitlema.[1]
Taim eelistab niiskeid ja varjulisi kasvukohti; kasvab jõe- ja järvekallastel, niisketel niitudel, metsahäiludes.
Verev lemmalts on kiirekasvuline taim. Ta kasvab kuni 1,5…2 meetri kõrguseks. Teravahambalise servaga suhteliselt kitsad lehed on 5…25 cm pikkused.
Õitseb juulis ja augustis. Roosad kiivrikujulised tugevalõhnalised õied on 3…4 cm pikkused ja umbes 2 cm laiused.
Vili on 3…5 cm pikkune tõlvikukujuline kupar, mis puutest lõheneb ja katapulteerib seemned kuni 7 meetri kaugusele. Õied ja viljad on enamasti varrel samaaegselt.
Verev lemmalts (Impatiens glandulifera) on üheaastane rohttaim lemmaltsaliste sugukonnast lemmaltsa perekonnast.
Jättipalsami (Impatiens glandulifera) on suurikokoinen, yksivuotinen ja hyvin kilpailukykyinen palsamikasvi. Laji on kotoisin Himalajalta, mutta se on levinnyt puutarhakarkulaisena laajoille alueille vieraslajiksi muun muassa Suomessa.
Suomessa jättipalsami kasvaa yleensä 100–200 cm korkeaksi, mutta joskus jopa yli kolmemetriseksi.[1] Mehevä, lähes haaraton varsi on pehmeän vihreä, osin punaisen sävytteinen. Alemmat lehdet ovat vastakkain, ylemmät tavallisesti kolmittain. Lehdet kasvavat 5–25 senttimetrisiksi ja ovat suikeita, paksuja sekä tiheä- ja suippuhampaisia. Lehtipuoliskossa on 30–45 hammasta. Kukinto on 5–12 kukkainen terttu. Isokokoiset kukat ovat huppumaisia ja kannuksellisia, eri asteisesti punaisia, joskus myös valkoisia. Jättipalsami kukkii Suomessa heinä-syyskuussa.[2]
Jättipalsami on alun perin kotoisin Himalajan alueelta Intiasta.[2] Koristekasviksi muun muassa Eurooppaan tuotu laji on päässyt nopeasti villiintymään. Nopeaa leviämistä ovat tehostaneet erityisesti jättipalsamin siemenkodat, jotka räjähtävät auki kosketettaessa.[3] Siemenet saattavat tällöin lentää jopa 7 metrin päähän.[4] Esimerkiksi Etelä-Englannissa laji levisi 1839–1855 välisenä aikana useimpien jokien ja purojen rannoille, tosin osaksi ihmisen avustamana.
Suomessa jättipalsamia tavataan asutuksen liepeillä jo Etelä-Lappia myöten. Lajilla ei ole Suomen luonnossa luontaisia vihollisia, mikä edistää sen leviämistä.[1]
Alkuperäisellä esiintymisalueella jättipalsami kasvaa vuoristossa 1 800 metristä aina puurajalle saakka 4 000 metriin.[1] Muualla tulokaslajina jättipalsami on levinnyt puutarhoista luontoon. Se viihtyy erityisesti rannoilla, ojanvarsissa, kosteissa metsissä ja kaatopaikoilla. Laji on viime vuosikymmeninä yleistynyt Suomessa nopeasti.[2] Nopeasti yleistyvän, suurikokoisen tulokaslajin hävittämistä suomalaisesta luonnosta on ryhdytty 2000-luvulla vaatimaan yhä useammin. Jättipalsami on vahva kilpailija, joka kykenee monin paikoin syrjäyttämään alkuperäistä kasvistoa. Paras keino hävittää jättipalsami sen valtaamilta alueilta on kitkeä se ennen siemenkotien muodostumista.[1] Jättipalsami irtoaa helposti juurineen.
Jättipalsamissa esiintyviä kasvinsyöjiä ovat ainakin seuraavat lajit: juurikaskirva (Aphis fabae), horsmakiitäjä (Deilephila elpenor), Impatientinum balsamines, Siobla sturmi ja palsamikenttämittari (Xanthorhoe biriviata).
Jättipalsami on vanha puutarhojen koristekasvi ja sitä on istutettu myös mehiläiskasviksi.[1] Nykyään lajia kuitenkin näkee useammin puutarhoista luontoon karanneena kuin puutarhoissa. Laji sietää myös varsin varjoisia kasvupaikkoja, mikä lienee osasyy sen aiempaan suosioon puutarhoissa.
Ruokaisa ja nuoret versot käytettävissä parsan lailla.
Jättipalsami (Impatiens glandulifera) on suurikokoinen, yksivuotinen ja hyvin kilpailukykyinen palsamikasvi. Laji on kotoisin Himalajalta, mutta se on levinnyt puutarhakarkulaisena laajoille alueille vieraslajiksi muun muassa Suomessa.
Impatiens glandulifera
La Balsamine de l'Himalaya, Balsamine glanduleuse, Impatiente de l'Himalaya, Impatiente glanduleuse (Impatiens glandulifera) est une plante herbacée annuelle de la famille des Balsaminaceae.
La Balsamine de l'Himalaya est une grande plante glabre pouvant atteindre deux mètres de haut, ce qui fait d'elle la plus grande annuelle d'Europe[1]. Ses feuilles nettement dentées sont opposées ou verticillées. Les fleurs sont roses, parfois presque blanches, rouges ou pourpres en grappes lâches, odorantes, à éperon court. Les graines sont contenues dans des capsules allongées qui éclatent à maturité par détente de la tige capsulaire, projetant violemment les graines jusqu'à cinq mètres[2].
Données d'après : Julve, Ph., 1998 ff. - Baseflor. Index botanique, écologique et chorologique de la flore de France. Version : 23 avril 2004.
Impatiens glandulifera
Feuilles d'Impatiens glandulifera
Inflorescence à plusieurs stades (face)
Inflorescence à plusieurs stades (profil)
Balsamine de l'Himalaya invasive en Ariège
Balsamine de l'Himalaya, prolifération en bord de route à 500m d'altitude
Balsamine de l'Himalaya, fleurs presque blanches
Comme son nom l'indique, la Balsamine de l'Himalaya est native de l'Himalaya. En 1839, elle fut introduite en Europe comme plante ornementale, dans les jardins de Kew[3]. Elle fut signalée comme naturalisée en Angleterre en 1855[4]. Aujourd'hui, elle est présente dans presque tous les pays européens [5],[6], de même qu'en Amérique du Nord[1] et en Nouvelle-Zélande[7]. Elle est généralement considérée comme envahissante dans les régions où elle est naturalisée.
La Balsamine de l'Himalaya croît en colonies denses sur les sols humides en milieu ouvert ou légèrement ombragé. On la retrouve essentiellement en milieux forestier et riparien[6],[8].
Les fleurs peuvent être pollinisées par les insectes, qui sont attirés par l'importante production de nectar, ou autopollinisées. Chaque individu peut produire jusqu'à 2 500 graines[9], qui sont dispersées par l'explosion de leur capsule et par hydrochorie[6].
D'abord introduite dans différentes régions du monde pour son apparence agréable, la Balsamine de l'Himalaya s'est rapidement naturalisée et est désormais considérée comme une espèce envahissante dans plusieurs pays. Au Canada, elle est un problème dans plusieurs provinces dont l'Ontario[10], la Colombie-Britannique[11] et l'Alberta[12]. Elle est aussi désignée envahissante à Cuba[13], aux États-Unis dans l'état de Washington[14], ainsi que dans plusieurs pays européens comme la Belgique[15].
Depuis 2017, la Balsamine de l'Himalaya est inscrite dans la liste des espèces exotiques envahissantes préoccupantes pour l’Union européenne[16]. Cela signifie qu'elle ne peut pas être importée, cultivée, commercialisée, plantée, ou libérée intentionnellement dans la nature, et ce nulle part dans l’Union européenne[17].
Le potentiel envahissant de la Balsamine de l'Himalaya serait dû à son importante production de graines et de nectar, sa grande taille et sa plasticité phénotypique[18]. On soupçonne aussi qu'elle inhibe la croissance des autres plantes par allélopathie[19].
Impatiens glandulifera
La Balsamine de l'Himalaya, Balsamine glanduleuse, Impatiente de l'Himalaya, Impatiente glanduleuse (Impatiens glandulifera) est une plante herbacée annuelle de la famille des Balsaminaceae.
Wysoki pryskawc (Impatiens glandulifera) je rostlina ze swójby balsaminowych rostlinow (Balsaminaceae).
Wysoki pryskawc (Impatiens glandulifera) je rostlina ze swójby balsaminowych rostlinow (Balsaminaceae).
Impatiens glandulifera adalah spesies tumbuhan yang tergolong ke dalam famili Balsaminaceae. Spesies ini juga merupakan bagian dari ordo Ericales. Spesies Impatiens glandulifera sendiri merupakan bagian dari genus Impatiens.[1] Nama ilmiah dari spesies ini pertama kali diterbitkan oleh Royle.
Impatiens glandulifera adalah spesies tumbuhan yang tergolong ke dalam famili Balsaminaceae. Spesies ini juga merupakan bagian dari ordo Ericales. Spesies Impatiens glandulifera sendiri merupakan bagian dari genus Impatiens. Nama ilmiah dari spesies ini pertama kali diterbitkan oleh Royle.
De reuzenbalsemien of springbalsemien (Impatiens glandulifera) is een eenjarige plant die tot 2,5 m hoog wordt.
De plant heeft opvallende 2-5 cm grote bloemen, die van juli tot september bloeien met een lila, roze of lichtgele tot witte kleur. De bloemen staan met twee tot veertien bloemen in trossen in de oksels van de bovenste bladeren. De vijf kroonbladen vormen bij elkaar een tunnel, hoed of helm.
De getande, bovenste bladeren zitten in een krans aan de hoekige stengels, die vaak vertakt zijn. De langwerpige, lancetvormige bladeren zijn voorzien van extraflorale nectarklieren.
De bloemen zorgen dat de plant niet gemakkelijk met andere planten verward wordt.
Deze plant is afkomstig uit de Himalaya, vooral uit Tibet en ook uit India.
Rond 1850 werd de soort vanuit Noord-India geïntroduceerd in Europa. Vanaf 1915 is de plant in Europa als invasieve soort gaan verwilderen, men treft hem nu door geheel West-Europa aan.
De plant groeit graag langs of in de buurt van water. Langs sloten, greppels en beken kan men hem aantreffen. Wel moet de bodem stikstofrijk en basisch zijn. De verspreiding van de zaden vindt mechanisch plaats, wanneer de rijpe vrucht wordt aangeraakt, rollen de vijf delen hiervan zich op en schieten zo de zaden weg. Tegelijkertijd valt de vrucht van de plant af.
Bestuiving vindt plaats door hommels, honingbijen en andere bestuivende insecten. Reuzenbalsemien wordt in Europa beschouwd als een ongewenste soort. Omdat de plant als snel groeiende eenjarige beektaluds kan domineren en in de herfst volledig afsterft, laat ze kale erosiegevoelige plekken na. Sinds juni 2012 is in Vlaanderen de VMM bezig met de bestrijding van deze exoot.[1]
bloem
bloem
reuzenbalsemien langs rietrand
vruchten
Zie de categorie Impatiens glandulifera van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. De reuzenbalsemien of springbalsemien (Impatiens glandulifera) is een eenjarige plant die tot 2,5 m hoog wordt.
Kjempespringfrø (Impatiens glandulifera) er ei plante i springfrøslekta i springfrøfamilien. Opphavleg kjem arten frå det vestlege Himalaya. Planta er kring 1-2 meter høg og har motsette blad som er mørkgrøne og sagtagga. Ho har rosa til raude blomstrar med grov rak spore. I Noreg blomstrar ho i juli-august månad.
Den naturlege veksestaden tol kjempsrpingfrø er Himalaya. Til Europa har den komme som hageplante, og har forvilla seg frå hagar. Arten er funne i alle fylke i Noreg unntatt Finnmark.
Kjempespringfrå produserer mykje nektar som tiltrekk seg insekt slik pollineringa er effektiv. Det blir danna ei mengde frø som den spreier på ein effektiv måte. Det gjer at kjempespringfrø kan legg spreie seg og konkurrere ut lokale artar. Den blir såleis sett på som ein invasiv art og er ført opp på norsk svarteliste både for 2007 og 2012.
Kjempespringfrø (Impatiens glandulifera) er ei plante i springfrøslekta i springfrøfamilien. Opphavleg kjem arten frå det vestlege Himalaya. Planta er kring 1-2 meter høg og har motsette blad som er mørkgrøne og sagtagga. Ho har rosa til raude blomstrar med grov rak spore. I Noreg blomstrar ho i juli-august månad.
Kjempespringfrø (Impatiens glandulifera) er en ettårig urt, som ikke hører hjemme i Norge, og forårsaker store problemer.
Kjempespringfrø er normalt 70-150 cm høy[2], men ved jevnlig slått så kommer det ofte kortere individer, noen ganger helt ned i 10 cm høye.
Ellers hvis næringstilgang, vanntilgang og andre forhold er bra for kjempespringfrø, så er det sett individer på 300 cm.[3]
Stengelen er svært saftfull, og har så å si gjennomskinnelige celler. Dette er for at cellene inneholder så mye vann. Stengelen kan dele seg, så det blir flere stengler som bærer blomst på hver plante.
Bladene er motsatte, eller de er tre i én krans. Bladene har en mørkegrønn farge, de er tykke med sagtagger langs kantene og med kjertler ved bladgrunnen og bladstilken, noe som har gitt den dens vitenskapelige artsnavn. Kromosom-tallet hos kjempespringfrø er rapportert som 18 eller 20[2].
Blomstene er røde til hvite med en grov rett spore. Blomstene sitter på en tynn stilk litt ut fra planta. Kjempespringfrø blomstrer fra midsommer til sensommeren. Og en stund etterpå kommer det frøkapsler, som «eksploderer» ved minste berøring, da kan frøene skytes opp til syv meter fra planten. Noe som er med på å gi planten dens enorme spredningspotensiale.
Røttene på kjempespringfrø er knipperot, og de er små. Noe som oftest gjør det lett å dra den opp med rota, sammen med at den ofte vokser på fuktige steder.
Kjempespringfrø hører egentlig naturlig hjemme i Himalaya.[4] Mens det første tilfellet vi vet om at kjempespringfrø ble dyrket i Europa, er fra 1839 i England, som prydplante. Ellers var det F.C. Scübeler som brakte den inn i Norge først, da han gjorde dyrkningsforsøk med kjempespringfrø i 1870–1880.
Kjempespringfrø er også funnet ved flere møller, og kan ha kommet dit som forurensning av såfrø eller annet importert plantemateriale.[4] En ser ikke at dette har noe særlig sammenheng med dagens norske bestand av kjempespringfrø, men heller at disse kommer fra hager. For kjempespringfrø har vært sådd og plantet i hager på grunn av sine pene blomster. Sammen med at måten artene i springfrøslekta sprer frø, har blitt sett på som en morsom kuriositet. Men denne «morsomme kuriositeten» har vist seg å ikke være så ufarlig. Det ser ut som at det er mer kjempespringfrø i Europa, enn det er i kjempespringfrøets opprinnelsessted Himalaya.[1]
I Norge har den spredd seg med stor hastighet fra forskjellige hager. Der den har spredd seg i skrekkelig tette og høye bestander, da har den også ofte skygget ut og utkonkurrert det meste av den opprinnelige vegetasjonen. Og dette er grunnen, til den har kommet i den verste gruppa med fremmede arter. Der Artsdatabanken opererer med fem grupper, der SE (svært høy risiko) er verst. Og den er nå funnet forvillet i store deler av Norge helt fra Arnøya i nord, til Lindesnes i sør. Der kjempespringfrø spesielt liker næringsrike super og vassdrag. Kjempespringfrø kan spre seg med stor fart langs slike vassdrag.
Stange kommune har i noen år nå slitt med å bekjempe kjempespringfrø. Kjempespringfrø ble første gang observert i en sidebekk til den Starrelva, som renner mot nord, ved Ljøstad-feltet, som er Stanges industrifelt, et sted imellom år 2002 og 2005. Den har senere spredd seg i stor fart langs Starrelva igjennom Stange, Romedal og Ilseng. Fra der har den spredd seg nedover Svartelva, fra der Starelva renner ut, og er nå funnet rett ved grensa til Åkersvika naturreservat. Så på disse ca. 10 år har kjempespringfrø spredd seg ca. 20 km langs Starrelva og Svartelva. I Starrelva er det funnet flere sjeldne arter som tuestarr, dronningstarr, klourt, småvassoleie og vassveronika. Flere av disse hadde kanskje vært borte, hvis Stange kommune og grunneiere langs Starrelva ikke hadde gjort det dem gjør. Og her er det mye jobb igjen å gjøre.
Navnet Impatiens kommer fra det latin, og betyr utålmodig. Dette stammer antageligvis seg fra hvordan denne slekta sprer frø. Navnet ble brukt på springfrøslekta av Rembert Dodoens i 1583. Mens glandulifera betyr den som bærer kjertler som kommer av at bladene har kjertler ved feste til bladstilken.[2]
Kjempespringfrø (Impatiens glandulifera) er en ettårig urt, som ikke hører hjemme i Norge, og forårsaker store problemer.
Niecierpek gruczołowaty, n. himalajski, n. Roylego (Impatiens glandulifera) – gatunek roślin należący do rodziny niecierpkowatych. Występuje naturalnie w zachodniej części Himalajów. Introdukowany został do innych krajów Azji, do Europy i Ameryki Północnej, gdzie stał się uciążliwym gatunkiem inwazyjnym, także w Polsce. Rosnąc masowo, zwłaszcza na terenach aluwialnych w dolinach rzek, przyczynia się do ograniczenia ich różnorodności biologicznej. Rozpowszechniony został i wciąż uprawiany jest jako roślina ozdobna i miododajna. Jest najwyższą w Europie rośliną jednoroczną[3].
Występuje w stanie dzikim w Azji środkowej, w zachodnich Himalajach – na obszarze od pakistańskiej prowincji Chajber Pasztunchwa, poprzez Kaszmir, po Kumaon (wschodnia dywizja stanu Uttarakhand) w Indiach[2][4]. Gatunek podawany jest także z Nepalu[3]. Rośnie w górach na rzędnych od 1600 do 4300 m n.p.m.[2][4]
Jako roślina ozdobna zawleczony został i stał się gatunkiem inwazyjnym na różnych kontynentach. Sprowadzony do Europy po raz pierwszy w 1839 do Anglii (Kew Gardens). Zaobserwowany został jako roślina zdziczała po raz pierwszy w Europie, także w Anglii w 1855 i 1859[5]. W kontynentalnej Europie stwierdzony jako inwazyjny ok. 1900 roku. W ciągu XX wieku rozprzestrzenił się, stając się w wielu krajach gatunkiem szeroko rozpowszechnionym[6]. Na północy osiąga koło podbiegunowe[6], przy czym północną granicę jego zasięgu wyznacza długość sezonu wegetacyjnego (ocieplenie klimatu pozwala na powiększanie obszaru inwazji)[5]. Na zachodzie sięga do Hiszpanii, Francji i Irlandii, na południu rośnie w krajach alpejskich, w Chorwacji, na Węgrzech i Ukrainie[4]. W górach europejskich rośnie do 1200 m n.p.m. we wschodnich Alpach i do 210 m n.p.m. w Wielkiej Brytanii[4]. W wielu krajach uważany jest za jeden z najbardziej inwazyjnych gatunków (np. w Szwecji w pierwszej piątce, w Polsce i Wielkiej Brytanii w pierwszej 20)[6][5].
Na ziemiach współczesnej Polski rejestrowany od 1890 roku, kiedy stwierdzony został w rejonie Sudetów. Później rozprzestrzenił się, głównie wzdłuż rzek. W początkach XXI wieku był rozpowszechniony w całym kraju, przy czym częściej spotykany jest na południu[6].
Poza Europą, gatunek został introdukowany i rozprzestrzenia się w Ameryce Północnej, Azji i Nowej Zelandii[6]. W Ameryce Północnej rośnie w Kanadzie zachodniej (Kolumbia Brytyjska), środkowej (Manitoba, Ontario, Saskatchewan)[4] i wschodniej (Quebec (pierwsze pojawienie w Kanadzie w 1901), Nowa Szkocja, Nowy Brunszwik, Wyspa Księcia Edwarda i Nowa Fundlandia)[7], w Stanach Zjednoczonych – na zachodzie (Waszyngton, Oregon, Montana, Idaho i Kalifornia) oraz na północnym wschodzie (od Michigan poprzez Nowy Jork do Maine)[4]. W połowie XX wieku notowany był na kontynencie amerykańskim jako okazjonalny uciekinier z upraw[8]. Na przełomie XX i XXI wieku zadomowił się już w USA i Kanadzie, choć nie jest tu jeszcze tak inwazyjny jak w Europie[9]. W Azji rośnie we wschodniej Syberii i na rosyjskim Dalekim Wschodzie oraz na japońskiej wyspie Honsiu[4].
Ostro piłkowane liście
Naga i mięsista łodyga
Liczne i krótkie korzenie przybyszowe
Kwiatostan
Kwiat
Ziarna pyłku
Dojrzały owoc
Owoc po wyrzuceniu nasion
Nasiona
Gatunek klasyfikowany do sekcji Sulcate obejmującej oprócz niego pięć gatunków z Himalajów i południowo-zachodnich Chin: I. amplexicaulis Edgew., I. sulcata Wall., I. chungtienensis Y.L.Chen, I. thomsonii Hook.f. i I. fragicolor Marq. & Airy[11].
Gatunek przedstawiony został po raz pierwszy naukowo i nazwę Impatiens glandulifera otrzymał w 1834 (ilustracja na tablicy 28 Illustrations of the botany and other branches of the natural history of the Himalayan Mountains :and of the flora of Cashmere autorstwa Johna Forbesa Royle (1799?-1858)[12], opis ukazał się w roku kolejnym w tomie 1 tego dzieła). Nazwa opublikowana później w 1842 przez Wilhelma Gerharda Walpersa (Impatiens Roylei Walp. Rep. 1, 475 (1842)) została odrzucona jako nomenklatorycznie zbyteczna[13]. Pozostałe, rzadziej spotykane synonimy tego gatunku to: Balsamina glandulifera (Royle) Ser., Balsamina macrochila Ser., Balsamina roylei (Walp.) Ser., Impatiens candida Lindl., Impatiens cornigera Hook., Impatiens glanduligera Lindl., Impatiens macrochila Lindl., Impatiens moschata Edgew., Impatiens royleana Payer[14].
Roślina jednoroczna, rozmnażająca się wyłącznie generatywnie tj. za pomocą nasion[15]. Cechuje się znaczną dynamiką liczebności populacji – w różnych latach potrafi wystąpić masowo dominując w zajmowanych zbiorowiskach, w innych wykazuje się ogromną regresją liczebności[16].
Nasiona nie tworzą trwałego banku nasion – zachowują zdolność kiełkowania tylko przez rok, maksymalnie 18 miesięcy[6] (w drugim roku żywotność zachowuje mniej niż 5% nasion[17]). Kiełkować mogą także nasiona morfologicznie niedojrzałe[17]. O ile krótkotrwałe podtopienia nasiona znoszą dobrze i woda przyczynia się do ich rozprzestrzenienia, o tyle podtopienie trwające ponad tydzień znacząco ogranicza zdolność nasion do kiełkowania[17]. W celu przerwania fazy spoczynku nasion konieczna jest ich stratyfikacja – schłodzenie do 4º C przez co najmniej 45 dni[15] (bez przechłodzenia kiełkuje tylko 3% nasion[17]). Nasiona cechują się wysoką zdolnością kiełkowania – kiełkuje do 80% nasion[4], a w warunkach laboratoryjnych blisko 100%[17]. Kiełkowanie jest epigeiczne i następuje w lutym–marcu. Po 12–18 dniach rozwija się pierwszy korzeń boczny i znacząco wydłuża się hipokotyl (osiąga co najmniej 3 cm długości[18]). Po czterech tygodniach od rozpoczęcia kiełkowania łupina nasienna jest odrzucana i rozwijają się liścienie[15]. Osadzone są one na nagich ogonkach długości 0,3–1 cm, a ich naga i kolista blaszka o nieco zbiegającej nasadzie i wciętym wierzchołku osiąga od 1,5 do 2,5 cm długości. Epikotyl osiąga od 0,5 do kilku cm długości[18]. Siewki pojawiają się masowo w kwietniu i szybko rosną[4]. Kiełkowanie opisywane jest jako zsynchronizowane, dzięki czemu młode rośliny tworzą gęste, jednogatunkowe płaty ograniczając możliwość wzrostu roślinom konkurencyjnym[5]. Pierwszy okółek liści właściwych składa się zazwyczaj z czterech liści, następny z trzech i dopiero z kolejnych węzłów wyrastają pary liści[15]. Od skiełkowania do rozpoczęcia kwitnienia mija około 13 tygodni[6][5]. W międzyczasie następuje znaczna śmiertelność młodych roślin (największa w maju i czerwcu), z początkowych zagęszczeń sięgających 350 siewek na 1 m2 w fazie roślin dorosłych zagęszczenie spada do 30–70 roślin na 1 m2[5]. Największa zawartość biomasy nadziemnej tych roślin następuje w sierpniu i osiąga 10,5 Mg ha-1, a całej biomasy – 11,5 Mg ha-1 (rośliny te mają mały stosunek masy korzeni do pędów nadziemnych wynoszący 0,087)[5].
Poszczególne rośliny kwitną przez około 12 tygodni[6][5]. W obszarze naturalnego występowania gatunek zakwita od lipca do sierpnia[2], jednak w warunkach Europy Środkowej kwitnienie przypada na okres od czerwca do października[6]. W miejscach ocienionych kwitnienie jest opóźnione o ok. dwa tygodnie[19][5]. Kwiaty wydzielają duże ilości nektaru gromadzącego się w ostrodze tylnej działki kielicha. Kwiaty pachną słodko, choć mdło[10], zapach określany jest też jako balsamiczny[19]. Zapylane są przez bzygowate i pszczoły[4].
Owocowanie rozpoczyna się od połowy lipca[19]. Dojrzałe owoce pękają przy dotknięciu gwałtownie wyrzucając nasiona na odległość do 3–5 m[15], rzadko nawet do 7 m[6] (w zależności od wysokości rośliny i siły wiatru[15]). W miejscach, gdzie gatunek rośnie masowo na 1 m2 może znaleźć się ok. 32 tysięcy nasion. Diaspory, którymi mogą być zarówno same nasiona, jak i owoce oraz fragmenty roślin z owocami, rozprzestrzeniane są na większe odległości przez wodę i przenoszone są przez ludzi wraz z glebą. Prawdopodobnie nasiona transportowane są także przez mrówki (myrmekochoria)[6] i drobne gryzonie[4]. Gatunek rozprzestrzenia się średnio na odległość do 5 km w ciągu roku[6].
Liczba chromosomów 2n = 18, 20[20][5]. Zawartość haploidalnego genomu (1C DNA) wynosi 1–2 pg (2–3 pg dla 2C DNA)[5]. Zróżnicowanie genetyczne populacji i gatunku nie jest znane, choć różnobarwne kwiaty wskazywać mogą na dużą jego plastyczność pod tym względem[3].
Roślina nie jest trująca, choć w smaku jest gorzka[19].
O siedliskach i towarzyszącej roślinności niecierpka gruczołowatego w jego naturalnym obszarze występowania brak szczegółowych informacji, co wiązane jest ze znikomym znaczeniem ekonomicznym tego gatunku w tym rejonie. Źródła różnią się podając zajmowane przez ten gatunek w Himalajach siedliska, przy czym najczęściej wymieniane są skraje lasów i górskie łąki[21], poza tym: wilgotne i zalewowe lasy[4], ich obrzeża i polany[22], ziołorośla nad strumieniami i na stokach, także obrzeża pól i sąsiedztwo rowów przydrożnych[2]. Co znamienne – w swojej ojczyźnie gatunek na stanowiskach rośnie zwykle w liczbie do kilkudziesięciu egzemplarzy, a poszczególne rośliny nie przekraczają zazwyczaj 1,5 m wysokości[3]. Różnice w wyglądzie roślin w obszarze naturalnego występowania i w Europie wiązane są z dostępnością i zajmowaniem w tej drugiej siedlisk bardziej żyznych niżeli w ojczyźnie[23].
W Europie występuje często masowo, najobficiej nad rzekami, jeziorami, kanałami i rowami, na terenach zalewowych, na skrajach lasów łęgowych i w ziołoroślach nadrzecznych. Poza tym rośnie w miejscach zaburzonych przez człowieka; na wilgotnych terenach ruderalnych, w obrębie miejscowości, na przydrożach i przytorzach, wysypiskach, także na wilgotnych łąkach[5]. W Ameryce Północnej zajmuje podobne siedliska, przy czym wydaje się być tu mniej problematyczny[9]. O ile na terenach zalewowych tworzyć może trwałe populacje, o tyle w obrębie miejscowości zdarza się często, że rośliny dziczejące z czasem zanikają bezpotomnie[6]. Rośliny tworzą często jednogatunkowe płaty, przy czym największe rozmiary osiągają zwykle w centrum płatu (2 m i więcej), podczas gdy na obrzeżach są zazwyczaj znacznie mniejsze[5].
Gatunek ten wymaga siedlisk wilgotnych. Rośnie na różnych typach gleb[6] (zarówno mineralnych, w tym na kamieniskach i żwirach z osadów rzecznych, na namułach, jak i na torfie[5], rozwija się zarówno na glebach żyznych, jak i ubogich[4]). Rośnie na podłożu o pH w granicach 4,5–7,7[15][5]. Do zasiedlenia wymaga zaburzenia dotychczasowej pokrywy roślinnej i odsłonięcia gleby (np. po wywrocie drzewa lub zimowym zalewie)[5]. Jest gatunkiem tolerancyjnym w stosunku do warunków świetlnych – rośnie zarówno w miejscach zacienionych, jak i w pełnym słońcu[4]. Dobrze znosi zacienienie, ale tylko gdy redukcja światła dziennego nie przekracza 30%, ponieważ w gorszych warunkach świetlnych rozwija się słabiej[5]. Źle znosi suszę i w takich warunkach szybko więdnie. Na obszarach, gdzie jest inwazyjny jest także nietolerancyjny wobec niskich temperatur – pierwsze jesienne mrozy zabijają rośliny, podobnie późne przymrozki niszczą siewki[6]. Co ciekawe rosnąc w obrębie rodzimego zasięgu w Himalajach na wysokości 4000 m n.p.m. cechuje się znaczną odpornością na spadki temperatur[5]. Ulewne deszcze także mogą powodować znaczną śmiertelność młodych roślin[4]. Zwiększanie się stężenia dwutlenku węgla oraz temperatur stymuluje wzrost i rozprzestrzenianie tego gatunku – jego zasięg na północy i w górach zwiększa się pod wpływem globalnego ocieplenia[6][4].
O współwystępujących gatunkach w obszarze naturalnego występowania wiadomo niewiele. Niecierpek gruczołowaty podawany jest ze zbiorowisk na ogół ubogich gatunkowo. Rośnie w towarzystwie Polygonum polystachum lub tworzy przemieszane płaty z innymi niecierpkami: Impatiens radiata, Impatiens scabrida i Impatiens sulcata. Występuje także w sąsiedztwie dzikich jabłoni Malus, konopi Cannabis i traw[21].
W Europie stwierdzono, że w zależności od dynamicznie zmiennych warunków siedliskowych na terenach zalewowych liczebność tego gatunku w różnych latach jest bardzo różna. Często występuje masowo, istotnie zmieniając fizjonomię zarówno ekosystemów naturalnych i półnaturalnych, jak i silnie przekształconych. Ze względu na preferencję siedlisk bardzo żyznych i wilgotnych, jest konkurencyjny dla grupy pospolitych gatunków rosnących w takich miejscach, zwłaszcza dla pokrzywy zwyczajnej. Poza pokrzywą, wspólnie z niecierpkiem rosną najczęściej: kielisznik zaroślowy, przytulia czepna, podagrycznik pospolity, gwiazdnica gajowa[6] i jasnota plamista[4]. Równoczesny, masowy i szybki wzrost siewek, a następnie młodych roślin bardzo ogranicza rozwój roślin konkurencyjnych[6]. Przyczynia się do tego także wysokie wysycenie łodyg celulozą i hemicelulozami, przez co w miejscach masowego występowania tego gatunku gromadzą się suche pędy utrudniające rozwój innym roślinom[15].
Negatywne oddziaływanie dotyczy zwłaszcza roślin wieloletnich i kwitnących latem, podczas gdy wpływ konkurencyjny na gatunki wiosenne jest ograniczony[4]. Ograniczanie rozwoju roślin wieloletnich skutkuje narażeniem brzegów wód na silniejszą erozję, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym[15]. Niejasne i sprzeczne są też wyniki analiz oddziaływań allelopatycznych[24]. Niektórzy autorzy uważają ponadto, że wpływ tego gatunku na różnorodność gatunkową jest stosunkowo łagodny, m.in. dlatego że współwystępuje i konkuruje często z innymi gatunkami inwazyjnymi[15]. Współtworzy zbiorowiska z takimi gatunkami obcymi jak: kolczurka klapowana, słonecznik bulwiasty, nawłoć późna, barszcz Sosnowskiego, Stenactis strigosa, a także z rdestowcami i licznymi gatunkami astrów[5][22]. Wspólnie z nimi znacznie przekształca krajobraz europejskich dolin rzecznych[5].
Zbiorowiska roślinne z dominacją tego gatunku określane bywają jako zespół roślinności Impatienti-Calystegietum[6]. Poza tym jednak niecierpek wnika do ziołorośli nadrzecznych, szuwarów mannowych i trzcinowych oraz łęgów nadrzecznych[22][5]. Wkracza także na świeże łąki z rajgrasem wyniosłym oraz do ziołorośli z wierzbownicami i lepiężnikiem różowym. W najniżej położonej strefie brzegowej rośnie w zbiorowiskach namuliskowych z uczepami i rdestami[5].
Stwierdzono, że masowy rozwój niecierpka zmniejsza zróżnicowanie gatunków rodzimych na siedliskach terenów aluwialnych oraz utrudnia odnowienie lasu. Ze względu na dużą skuteczność wabienia zapylaczy (kwiaty tego gatunku wytwarzają dużo więcej nektaru niż jakikolwiek gatunek rodzimy w Europie Środkowej) i masowe kwitnienie – pogarsza warunki dla zawiązywania owoców i nasion przez rodzime gatunki owadopylne, zwłaszcza rodzime gatunki niecierpków[6][4][15]. Duża produkcja nektaru oraz masowe występowanie mszyc sprzyjają występowaniu żywiących się nimi owadów. Z drugiej strony wypieranie wielu gatunków roślin rodzimych pogarsza warunki występowania owadów mono- i oligofagicznych[4]. W miejscach opanowanych przez niecierpka stwierdzono znaczne zubożenie nadziemnych zbiorowisk chrząszczy i pluskwiaków różnoskrzydłych, choć nie zarejestrowano zubożenia fauny owadów żyjących w glebie[25]. Są też publikacje wskazujące jednak na nieznaczny wpływ inwazji niecierpka na zróżnicowanie gatunkowe towarzyszących roślin (zmiany dotyczą tylko ich pokrycia) i usunięcie niecierpka pozwala na skuteczną regenerację roślinności, co różni ten gatunek od innych inwazyjnych przybyszów podobnych pod względem rozmiarów i zajmowanych siedlisk[26].
Mikoryza arbuskularna u tego gatunku stwierdzana jest rzadko, chociaż liczne gatunki grzybów rosną na niecierpku jako epifity[4][5].
W obrębie naturalnego zasięgu rośliny tego gatunku są często atakowane przez fitofagi i grzyby[24]. W kontekście zwalczania gatunku metodami biologicznymi na obszarach, gdzie dokonał inwazji, potencjalnie istotne znaczenie ma odkrycie rdzy (Puccinia komarovii var. glanduliferae) atakującej wybiórczo ten gatunek niecierpka[24][27].
Na roślinach rosnących w Europie żerują często mszyce zawleczone z wschodniej Azji wraz z niecierpkiem drobnokwiatowym – Impatientinum asiaticum. Znaczne szkody spowodować mogą jednak ślimaki żerujące na młodych roślinach[4]. Na roślinach stwierdzano także żerowanie mszycy burakowej Aphis fabae, Impatientinum balsamines, gąsienic zmrocznika gładysza Deilephila elpenor[3], muchówek Phytoliriomyza melampyga[24] oraz wymagających dalszych badań innych owadów z rodzin: mszycowatych, skoczkowatych, zażartkowatych, ryjkowcowatych, stonkowatych i miniarkowatych i zawisakowatych[5]. Żerowanie owadów nie wpływa jednak znacząco na kondycję roślin[4][24].
Gatunek ten dobrze znosi zgryzanie, koszenie i inne uszkodzenia pędu – wypuszcza nowe pędy kwitnące i owocujące. Także niewielkie, słabo rosnące okazy zawiązują kwiaty i owoce[6].
Powszechna jest duża zmienność barw kwiatów u tego gatunku. Wyróżnia się trzy formy barwne: albida (Hegi) B. Boivin, pallidaflora Weath. i glandulifera Vahl[3].
Nie są znane mieszańce tego gatunku z innymi[5].
Gatunek uprawiany jest jako roślina ozdobna w ogrodach ze względu na efektowne, barwne kwiaty. Bywa także wysiewany przez pszczelarzy i miłośników motyli, ponieważ dostarcza dużo nektaru i pyłku[6][4]. Nasiona są jadalne[2] i zbierane są jako pokarm w Nepalu. Tłoczony z nich olej wykorzystywany jest tam w kuchni[28]. W północnych Indiach roślina wykorzystywana była wraz z Arisaema flavum do kuracji po ukąszeniach przez węże[29]. Rośliny niecierpka zjadane są przez bydło, ale nie jest znana ich wartość pastewna[4].
Niezależnie od zastosowań gatunku, ze względu na jego inwazyjność, postulowane jest prowadzenie działań edukacyjnych mających na celu ograniczenie jego uprawy[22].
Niecierpek gruczołowaty określany jest jako roślina wartościowa dla poprawy pożytków pszczelich. Cechuje się wysoką wydajnością miodową sięgającą 700 kg z ha oraz pyłkową – 400 kg z ha[10]. W jednym kwiecie powstaje 0,47 ± 0,12 mg węglowodanów na godzinę, podczas gdy żaden gatunek rodzimy w Europie Środkowej nie wytwarza ich więcej niż 0,3 mg[15]. Rośliny cenione są także ze względu na długi okres kwitnienia – trwający od lipca do pierwszych przymrozków. Początkowo kwiaty odwiedzane są głównie przez trzmiele, później jednak przeważają pszczoły, korzystające z tych kwiatów przez cały dzień od wczesnych godzin rannych do wieczora[10].
Nasiona wysiewa się w marcu – kwietniu w ciepłym inspekcie. Na miejsce stałe wysadzać należy rośliny w końcu maja (po ostatnich przymrozkach[30]). Roślina wymaga gleby żyznej, próchniczej, dostatecznie wilgotnej. W miejscach uprawy zwykle sama się rozsiewa[31]. Unikać należy sadzenia w miejscach eksponowanych na wiatr[30]. Roślina nie nadaje się na kwiat cięty[30]. Zaleca się usuwanie roślin, gdy zaczynają nieładnie wyglądać pod koniec sezonu wegetacyjnego[30], co jednak ze względu na wciąż zawiązywane wówczas jeszcze owoce przyczyniać się może do ich rozprzestrzeniania poza miejsca uprawy[4].
Niecierpek gruczołowaty w licznych krajach europejskich oraz stanach USA jest uznawany za inwazyjny i podejmowane są działania w celu jego zwalczania. W stanie Connecticut wprowadzono prawny zakaz jego uprawy, w Oregonie i Waszyngtonie uznany jest za gatunek kwarantannowy i podlega urzędowemu zwalczaniu[32]. W Polsce uznawany jest za gatunek inwazyjny, groźny dla rodzimej przyrody. Jego wprowadzanie do środowiska lub przemieszczanie w środowisku przyrodniczym jest zabronione przez Ustawę o ochronie przyrody z 2004 roku. Od 2012 roku także jego import, posiadanie, prowadzenie hodowli, rozmnażanie i sprzedaż wymagają specjalnego pozwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska. Nieprzestrzeganie wymienionych ograniczeń jest zgodnie z ustawą o ochronie przyrody wykroczeniem podlegającym karze aresztu lub grzywny pieniężnej[33][34].
Ze względu na silną inwazyjność gatunku postulowane jest kontrolowanie jego obrotu handlowego, ograniczenie stosowania i niezwłoczne podejmowanie zwalczania, zanim roślina opanuje rozległe obszary. Unikać należy transportu roślin z owocami i przemieszczania gleby (wykonywania prac ziemnych) w rejonach jego występowania[6].
Zwalczanie skuteczne musi być na stanowiskach powtarzane corocznie przez dwa–trzy lata. Zalecane jest zwalczanie mechaniczne – wyrywanie i koszenie roślin. Ze względu na zdolność do regeneracji należy rośliny usuwać w całości lub kosić w terminie znacznie ograniczającym możliwość wydania nowych pędów owocujących – optymalnie na początku kwitnienia (zwykle w lipcu). Skuteczne jest też spasanie roślin przez zwierzęta roślinożerne, chętnie zgryzające niecierpka. Stosowanie herbicydów podlega regulacjom krajowym i jest niezalecane na terenach zalewowych i w pobliżu otwartych wód[6]. Ze względu na specyfikę zajmowanych siedlisk, skuteczne wyeliminowanie gatunku wymaga systematycznego zwalczania realizowanego kolejno wzdłuż dolin cieków od ich górnego biegu w kierunku ujścia[7]. Istotne jest też w przypadku zwalczania tego gatunku usuwanie rosnących w tych samych miejscach innych inwazyjnych gatunków obcych, chętnie kolonizujących stanowiska po usunięciu niecierpka[35].
Zwalczanie gatunku realizowane jest w skali lokalnej. Koszt zwalczenia gatunku w Anglii i Walii szacowany był w 2006 roku na 210–240 milionów euro[6]. W Polsce prace nad usuwaniem tego gatunku prowadzone są w parkach narodowych[24].
Niecierpek gruczołowaty, n. himalajski, n. Roylego (Impatiens glandulifera) – gatunek roślin należący do rodziny niecierpkowatych. Występuje naturalnie w zachodniej części Himalajów. Introdukowany został do innych krajów Azji, do Europy i Ameryki Północnej, gdzie stał się uciążliwym gatunkiem inwazyjnym, także w Polsce. Rosnąc masowo, zwłaszcza na terenach aluwialnych w dolinach rzek, przyczynia się do ograniczenia ich różnorodności biologicznej. Rozpowszechniony został i wciąż uprawiany jest jako roślina ozdobna i miododajna. Jest najwyższą w Europie rośliną jednoroczną.
Žlezava nedotika (znanstveno ime Impatiens glandulifera) je enoletnica iz družine nedotikovk, ki zraste do dva metra visoko in izvorno uspeva v Himalaji. Od tam jo je človek zaradi cvetov zanesel po večjem delu severne poloble. Ima veliko sposobnost razširjanja semen in lahko v okoljih, kjer je vnešena, izriva avtohtono rastje, zato jo ponekod obravnavajo kot invaziven plevel.
Steblo te rastline je votlo, kolenčasto odebeljeno in izredno krhko. Listi so nasprotno nameščeni vzdolž stebla, v zgornjem delu je listni rob nazobčan. So jajčasto suličaste oblike s pecljatimi žlezami, po katerih je vrsta dobila ime. Vijolični cvetovi tvorijo socvetje in izločajo medičino ter imajo močan vonj, ki privablja čebele in druge opraševalce. Plod je glavica, zrel ob dotiku eksplozivno izvrže semena do sedem metrov daleč, po čemer se imenuje rod.
Žlezava nedotika (znanstveno ime Impatiens glandulifera) je enoletnica iz družine nedotikovk, ki zraste do dva metra visoko in izvorno uspeva v Himalaji. Od tam jo je človek zaradi cvetov zanesel po večjem delu severne poloble. Ima veliko sposobnost razširjanja semen in lahko v okoljih, kjer je vnešena, izriva avtohtono rastje, zato jo ponekod obravnavajo kot invaziven plevel.
Steblo te rastline je votlo, kolenčasto odebeljeno in izredno krhko. Listi so nasprotno nameščeni vzdolž stebla, v zgornjem delu je listni rob nazobčan. So jajčasto suličaste oblike s pecljatimi žlezami, po katerih je vrsta dobila ime. Vijolični cvetovi tvorijo socvetje in izločajo medičino ter imajo močan vonj, ki privablja čebele in druge opraševalce. Plod je glavica, zrel ob dotiku eksplozivno izvrže semena do sedem metrov daleč, po čemer se imenuje rod.
Jättebalsamin (Impatiens glandulifera) är en växtart i familjen balsaminväxter från västra Himalaya. Arten är introducerad och naturaliserad bland annat i Sverige och på de brittiska öarna, där den fått så stor spridning att den numera ses som en invasiv art och bekämpas.[1]
När frökapseln är mogen räcker det med en lätt beröring för att den med en "explosionsliknande" puff ska sprida sina frön.
Wikimedia Commons har media som rör Jättebalsamin.
Jättebalsamin (Impatiens glandulifera) är en växtart i familjen balsaminväxter från västra Himalaya. Arten är introducerad och naturaliserad bland annat i Sverige och på de brittiska öarna, där den fått så stor spridning att den numera ses som en invasiv art och bekämpas.
När frökapseln är mogen räcker det med en lätt beröring för att den med en "explosionsliknande" puff ska sprida sina frön.
Однорічна рослина 100–200 см заввишки. Стебло майже нерозгалужене, порожнисте, соковите, часто червонувате. Листки черешкові, в кільцях по 3, рідше супротивні; при основі рослина має залози, які виробляють липкий, солодко ароматний і їстівний нектар. Квітки мають тільки одну площину симетрії, 3–4 см завдовжки, лілово-рожеві, із зеленуватим шпорцем. Коробочка 14–18(25) мм завдовжки, на верхівці з колючим вістрям. Насіння майже кулясте, шириною 3 мм[2][3][4].
Батьківщина — Гімалаї (Індія, Непал, Пакистан); натуралізований в Європі, Японії, азійській Росії, Новій Зеландії, Канаді, США[5][6][7].
В Україні вид зростає у квітниках переважно на Правобережжі; здичавілою трапляється поблизу парканів, на пустирях, у ярах, приміських лісах. Декоративна[2].
листки
залози
квітка
насіння
Impatiens glandulifera розсіює насіння
ілюстрація
Impatiens glandulifera là một loài thực vật có hoa trong họ Bóng nước. Loài này được Royle mô tả khoa học đầu tiên năm 1835.[2]
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Bài viết về chủ đề Bộ Thạch nam này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn. Impatiens glandulifera là một loài thực vật có hoa trong họ Bóng nước. Loài này được Royle mô tả khoa học đầu tiên năm 1835.
Недотрога железистая — однолетнее растение. Стебель сильноветвистый, толстый, сочный, узловатый, полый внутри, голый, достигает в высоту до 2 м. Листья мутовчатые, по 3 (реже 4) узле, яйцевидно-ланцетные, достигают 6—12 см в длину, края зубчатые с окрылёнными черешками, в верхней части стебля собраны в мутовки по три. В основаниях листьев располагаются по 2 стебельчатые тёмно-красные желёзки.
Корень мочковатый.
Цветки недотроги железистой простые, крупные, на длинных цветоносах, собраны в зонтиковидные пазушные кисти по 2—14 цветков. Цветки зигоморфные, 3—3,5 см, имеют различный цвет — от белых до винно-красных, чаще всего лилово-розовые. Запах цветков тонкий, нежный. Цветки недотроги железистой опыляются насекомыми, обычно шмелями. Цветёт с середины лета до заморозков.
Плод — обратнояйцевидная коробочка, на верхушке — острая. При прикосновении к созревшему плоду коробочки отрываются от семяносца, скручиваются спиралью и разбрасывают мелкие коричнево-чёрные семена в радиусе до 10 метров. Семена обратно-широкояйцевидные, сплюснутые, темно-коричневые, 4—7 мм длиной, 2—4 мм шириной. За сезон одно растение даёт до 4 тыс. семян[2].
Предпочитает тенистые влажные места, растёт по сырым оврагам, пустырям, лесным дорогам в ельниках и смешанных лесах, на вырубках, по берегам ручьев и рек.
Происходит из Западных Гималаев, где растет вдоль берегов рек, в пойменных лесах и на рудеральных местах, на высотах 1600—4300 м
над уровнем моря[3][4]. Завезённое как декоративное растение, легко дичает и ныне распространено в умеренных широтах Северного Полушария и на некоторых островах Австралазии. Впервые было завезено в Европу (Великобритания) в 1838 г. как садовое декоративное растение, а в 1855 г. этот вид уже был зарегистрирован в Англии как сбежавший из культуры[5]. В европейской части России один из широко распространенных адвентивных видов, от Мурманской области и Карелии на севере до Кавказа на юге. В Азии растение расселилось в азиатской части России, Казахстане и Японии.
В Иркутской, Кемеровской областях, на юге Томской области, Республики Алтай и Красноярского края недотрога желёзконосная активно расселяется и натурализуется в нарушенных полуестественных и естественных местообитаниях. В Новосибирской области, республиках Бурятия и Хакасия расселяется и натурализуется по нарушенным местообитаниям. В Омской области, Забайкальском крае, Республике Тыва является потенциально инвазионным видом.
В Московском регионе растение впервые было описано близ Сенежского озера (Солнечногорский р-н), где росло «в большом количестве особей..., захватывая всё больший район»[6]. К 1960-м гг. в Москве и Московской области вид являлся, по-видимому, ещё редким: «культивируется в садах, иногда дичает»[7] (в те же годы описывается как недотрога Ройля (I. roylei) и в составе адвентивной флоры Приморья (о. Русский, Седанка)[8]). Ситуация резко изменилась в 1970-х гг., когда недотрога желёзконосная стала встречаться по сорным местам в городах и посёлках, у заборов кладбищ, в канавах, на железнодорожных насыпях[9][10]. В начале 1980-х гг. вид стал оккупировать ивняки по берегам р. Москвы на протяжении десятков километров в Можайском, Рузском и Одинцовском районах[9], а в последние годы отмечено активное расселение по сырым лесным дорогам в ельниках и смешанных лесах, на вырубках, у лесных болот, вдоль ручьев[11].
Русское ботаническое название рода Недотрога, как и родовое лат. Impatiens (im- приставка отрицания и patientia — терпение выносливость, выдержка), связано со свойством созревших плодов с треском раскрываться и выстреливать семена при прикосновении. Другое родовое название Бальзамин (фр. balsamine, лат. balsamino, от греч. βάλσαμον, происшедшее от араб. balasan — бальзам), давшее название всему семейству Бальзаминовые, чаще распространяется на ароматные садовые тропические виды и сорта.
Видовое название желёзконосная или железистая является переводом с лат. glándula — желёзка и лат. -fero — несу и связано с наличием крупных стебельчатых желёзок у основания листьев.
В качестве декоративного культивируется в Европе с начала XIX в[10]. В современной России недотрога железистая используется для украшения живых изгородей, для декорирования оград и надгробий на кладбищах.
Это растение является одним из самых агрессивных чужеродных видов в Европе[12]. Долго живёт в местах разведения, легко дичает и широко распространяется. Особенностью этого вида является образование зарослей площадью 8—20 м². Одиночные растения встречаются только на первых этапах колонизации. Высокий инвазионный потенциал этого вида обусловлен способом распространения семян, их хорошей плавучестью, а также выделением большого количества нектара, привлекающего опылителей[13], хотя в целом вмешательство этого вида в экосистемы умеренных зон незначительно[14]. В местах большого скопления ускоряет эрозию берегов рек, поскольку растение полностью отмирает зимой, оставляя поросшие им берега незащищенными от паводков[15].
Воспроизвести медиафайл Недотрога желёзконосная разбрасывает семена Недотрога железистая — однолетнее растение. Стебель сильноветвистый, толстый, сочный, узловатый, полый внутри, голый, достигает в высоту до 2 м. Листья мутовчатые, по 3 (реже 4) узле, яйцевидно-ланцетные, достигают 6—12 см в длину, края зубчатые с окрылёнными черешками, в верхней части стебля собраны в мутовки по три. В основаниях листьев располагаются по 2 стебельчатые тёмно-красные желёзки.
Корень мочковатый.
Цветки недотроги железистой простые, крупные, на длинных цветоносах, собраны в зонтиковидные пазушные кисти по 2—14 цветков. Цветки зигоморфные, 3—3,5 см, имеют различный цвет — от белых до винно-красных, чаще всего лилово-розовые. Запах цветков тонкий, нежный. Цветки недотроги железистой опыляются насекомыми, обычно шмелями. Цветёт с середины лета до заморозков.
Плод — обратнояйцевидная коробочка, на верхушке — острая. При прикосновении к созревшему плоду коробочки отрываются от семяносца, скручиваются спиралью и разбрасывают мелкие коричнево-чёрные семена в радиусе до 10 метров. Семена обратно-широкояйцевидные, сплюснутые, темно-коричневые, 4—7 мм длиной, 2—4 мм шириной. За сезон одно растение даёт до 4 тыс. семян.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
@20150731_22.JPG)
.jpg)
_(7789106964).jpg)
