nomes no trilho de navegação
There are many described subspecies of lynx, although there is no agreed upon subspecies classification. Subspecies include:
Lynx lynx lynx, found in Scandinavia, eastern Europe, and western Siberia.
Lynx lynx carpathicus, found in the Carpathian Mountains and central Europe.
Lynx lynx martinoi, found in the Balkans.
Lynx lynx dinniki, found in the Caucasus.
Lynx lynx wardi, found in the Altai mountains.
Lynx lynx wrangeli, found in eastern Siberia.
Lynx lynx isabellinus, found in central Asia.
Lynx lynx kozlovi, found in Central Siberia.
Lynx lynx stroganovi, found in the Amur region.
The name lynx is thought to stem from Lynceus in Greek mythology who was said to be so sharp sighted that he could see through the earth. This is in reference to the keen eyesight of lynxex. Lynx are the national animals of Romania and Macedonia.
Little is known about communication among Eurasian lynx. Their vocalizations are low and not often heard. They have keen eyesight and hearing, mainly used to locate prey and potential mates. Males and females mark their home territories with gland secretions and urine.
Communication Channels: visual ; acoustic ; chemical
Other Communication Modes: scent marks
Perception Channels: visual ; tactile ; acoustic ; chemical
Habitat loss due to deforestation, prey loss due to game hunting, and illegal hunting and trapping for the fur trade are the main threats to Lynx lynx. Commercial hunting is illegal in all countries except Russia and Eurasian lynx are protected in Afghanistan, where all hunting and trading is illegal. In the 1960’s and 70’s, some Eurasian lynx were re-introduced into Germany, France, Austria, and Switzerland. These populations have been successful in some areas.
US Federal List: no special status
CITES: appendix ii
State of Michigan List: no special status
IUCN Red List of Threatened Species: least concern
Throughout most of their range, Eurasian lynx are the third largest predators. They typically do not attack humans unless injured, trapped, or ill. Humans sometimes complain that Eurasian lynx reduce game abundance and kill livestock and domestic animals. In most European countries programs have been set up for farmers and herders to compensate them for losses.
Eurasian lynx came close to being endangered in the early 1900's as a result of hunting for fur. Currently, commercial hunting is illegal in all countries except Russia and Eurasian lynx are protected in Afghanistan, where all hunting and trading is illegal. However, illegal fur trades occur in some countries. In regions where game hunting isn't practiced, Eurasian lynx may play a role in controlling deer populations.
Positive Impacts: body parts are source of valuable material
Eurasian lynx are the third largest carnivores throughout most of their range. As such they have the ability to influence the population sizes, distribution, and behaviors of some prey species. Ungulates make up the majority of their diets and they can consume 1 to 2.5 kg of meat per day. In regions where game hunting isn't practiced, Eurasian lynx may play a role in controlling deer populations. They can kill from 10 to 40% of roe deer, red deer, and chamois populations annually. This is highly dependent on lynx density, ungulate density, and other causes of ungulate mortality. The greatest impact is usually seen in roe deer and chamois populations. Eurasian lynx are also affected by numerous internal and external parasites.
Commensal/Parasitic Species:
Like other members of the family Felidae, Eurasian lynx are strict carnivores, consuming only meat. Other Lynx species are specialized rabbit and hare hunters. Eurasian lynx prey primarily on ungulates. Small ungulates such as roe deer (Capreolus capreolus), musk deer (g. Moschus species) and chamois (Rupicapra rupicapra) comprise most of their diet, but they have been known to prey on ungulates as large as elk and caribou in winter due to the prey’s vulnerability in deep snow. Eurasian lynx also supplement their diet with red foxes, rabbits and hares, rodents and birds. They kill prey up to 3 to 4 times their size and consume 1 to 2 kg of meat per day. Eurasian lynx stalk their prey from the cover of thick vegetation, using stealth to get close without being seen. They then pounce on prey, delivering a fatal bite to the neck or biting down on the snout until the animal suffocates. The kill is then taken to thick cover or fallen logs to be eaten in privacy. Prey that is not eaten right away is cached to be consumed later.
Eurasian lynx occur sympatrically with three other large predators throughout most of their range: grey wolves, brown bears, and wolverines. Brown bears are mainly omnivorous and don't compete strongly with lynx for prey. Where wolves and and Eurasian lynx co-occur, they generally coexist peacefully with neither of the two showing avoidance or attraction. This has been attributed to differences in primary prey selection and hunting styles. Grey wolves are larger than Eurasian lynx and primarily hunt red deer, while Eurasian lynx focus on roe deer and smaller ungulates. Eurasian lynx are solitary hunters, concealing themselves in thick vegetation, fallen logs, and snow to ambush prey. Conversely, grey wolves are pack hunters and found in a wider variety of habitats. Competition between these species may occur in areas where roe deer, red deer, or other ungulate prey is scarce. This may cause changes in hunting behavior and has contributed to sporadic intraguild predation of Eurasian lynx by grey wolves.
Animal Foods: birds; mammals
Foraging Behavior: stores or caches food
Primary Diet: carnivore (Eats terrestrial vertebrates)
Eurasian lynx are one of the most widely distributed cat species. Their range once extended throughout Russia, Central Asia, and Europe. Today they occupy a range extending from western Europe through the Russian boreal forests and to the Tibetan Plateau and Central Asia. Eurasian lynx distribution is greatly limited by the presence of humans and their activities. They are less frequent in areas with many settlements, roads, railways, and highways as these increase fatality and injury. Also, because they tend to shy away from open areas, lynx distribution is dependent on regions with high forest cover as well as forest connectivity. Deforestation in regions throughout parts of their range limits forest connectivity and hindering dispersal of Lynx lynx throughout Europe and Asia.
Biogeographic Regions: palearctic (Native )
Eurasian lynx live in a variety of habitats. In Europe and Siberia they inhabit forested areas with dense ungulate populations. In Central Asia they are found in open, thinly wooded areas and rocky hills and mountains in desert regions. They are also found in rocky areas and thick woodlands throughout the northern slopes of the Himalayas.
Habitat Regions: temperate ; terrestrial
Terrestrial Biomes: taiga ; desert or dune ; forest ; scrub forest ; mountains
Other Habitat Features: agricultural
Eurasian lynx can survive up to 17 years in the wild and 24 years in captivity. Juvenile mortality rate is high.
Range lifespan
Status: wild: 2 to 17 years.
Average lifespan
Status: wild: 5 years.
Range lifespan
Status: captivity: 24 (high) years.
Average lifespan
Status: captivity: 26.8 years.
Of the four lynx species, Eurasian lynx are the largest. They are also one of the largest predators in Europe, third to only brown bears and grey wolves. Their size ranges from 18 to 36 kg, body length is 70 to 130 cm and shoulder height is 60 to 65 cm. Sexual dimorphism is present, with males being larger and more robust.
The coat is varied in grey, rusty, or yellow fur. There are three main coat patterns: spotted, striped, and solid. Among those that are spotted, the pattern ranges among large spots, small spots, and rosettes. Patterns vary widely within and among regions. The belly, the front of the neck, the inside of the limbs, and the ears are whitish. The tail is short, with a solid black tip. Eurasian lynx have long legs, sharp retractable claws, a round face, and triangular ears. Characteristic features of Eurasian lynx are black tufts at the tips of the ears and a prominently flared facial ruff. The paws are large and fur-covered, which helps them to navigate in deep snow.
The skull of Eurasian lynx has characteristics typical of other felids : a short rostrum, rounded top, small M1, and lack of M2. They have features shared by other carnivorans as well: large, well-developed canines, and well-developed carnassial teeth. Unlike most other felids, Eurasian lynx have lost one upper premolar giving them the dental formula: I3/3 C1/1 P2/2 M1/1.
Range mass: 18 to 36 kg.
Range length: 70 to 130 cm.
Other Physical Features: endothermic ; homoiothermic; bilateral symmetry ; polymorphic
Sexual Dimorphism: male larger
Eurasian lynx have no natural predators, but there have been cases of intermittent killings by tigers, wolves, and wolverines.
Known Predators:
Anti-predator Adaptations: cryptic
Eurasian lynx mating season takes place from February to April of each year. Each female is fertile only about three days during this time. Once a male and receptive female encounter each other, they follow each other for days, copulating many times a day. Once the female is no longer in estrus, the male will leave to find another mate. Females have only one mate per season.
Mating System: polygynous
Gestation lasts 67 to 74 days, with females giving birth in May. Breeding interval varies, depending on success of previous season. Females without a litter will breed every year, females with a litter will breed about every 3 years. Typically 2 to 3 cubs comprise a litter, although litter size can range from 1 to 5 kittens. Newborn cubs weigh 300 to 350g and are dependent on their mother for food and protection. They are weaned at 4 months and become independent at around 10 months. Females become sexually mature at 2 years of age and can remain so up to 14 years of age, whereas males mature at 3 years of age and can reproduce up to age 17.
Breeding interval: Eurasian lynx males breed once yearly. Females breed once a year when there is no litter, and every three years when they successfully breed.
Breeding season: Eurasian lynx breed from February to April.
Range number of offspring: 1 to 5.
Average number of offspring: 2 to 3.
Range gestation period: 67 to 74 days.
Average gestation period: 69 days.
Average weaning age: 4 months.
Average time to independence: 10 months.
Average age at sexual or reproductive maturity (female): 2 years.
Average age at sexual or reproductive maturity (male): 3 years.
Key Reproductive Features: iteroparous ; seasonal breeding ; gonochoric/gonochoristic/dioecious (sexes separate); sexual ; induced ovulation ; viviparous
Average birth mass: 246.5 g.
Average number of offspring: 2.
Average age at sexual or reproductive maturity (male)
Sex: male: 1004 days.
Average age at sexual or reproductive maturity (female)
Sex: female: 639 days.
Females find a safe den space for their kittens, as in a hollow log or crevice. Females nurse and protect their young until independence. Once the cubs are old enough to travel they accompany the mother on hunting trips to learn how to hunt for themselves. Males do not contribute to the care of offspring.
Parental Investment: altricial ; pre-fertilization (Provisioning, Protecting: Female); pre-hatching/birth (Provisioning: Female, Protecting: Female); pre-weaning/fledging (Provisioning: Female, Protecting: Female); pre-independence (Provisioning: Female, Protecting: Female)
Die Eurasiese rooikat (Lynx lynx) is die grootste rooikatspesie en kan van 81 tot 129 cm lank word. Dit het ’n grys tot rooi pels met swart kolle. Sowat 90% kom in Siberië voor en die res in China en Turkye.
Die Eurasiese rooikat (Lynx lynx) is die grootste rooikatspesie en kan van 81 tot 129 cm lank word. Dit het ’n grys tot rooi pels met swart kolle. Sowat 90% kom in Siberië voor en die res in China en Turkye.
Adi vaşaq (lat. Lynx lynx) — vaşaq cinsinə aid heyvan növü.
2006-cı ildə Litvada dövriyyəyə buraxılmış 50 lit gümüş sikkəsi üzərində vaşaq.
Vaşaq Raseynyay (Litva) şəhərinin gerbi üzərində
Poçt markası üzərində
Poçt markası üzərində
Poçt markası üzərində
Vaşaq
Adi vaşaq balası]]
Al liñs boutin, pe Liñs Eurazia, (Lynx lynx) zo ur c'hazh krenn e vent eus koadegoù Europa ha Siberia ma'z eo unan eus ar preizherien pennañ.
Hanter vrasoc'h eo eget liñs Kanada. E vlevenn zo melen sklaer gant marelloù ha roudennoù du. Ur gelc'hienn a vlev hir en deus tro-dro d'e c'houzoug ha dindan e c'hroñj.
Betek 38 kg e c'hell pouezañ ar pared brasañ, met ar pouez keidat zo 20 kg evit ar pared ha 17 kg evit ar parezed. Etre 80 cm ha 130 cm e vuzul gant ul lost 11-24 cm.
Er c'hoadegoù stank emañ al liñsed dreist holl met gallout a reont bevañ en endroioù arall. Hemolc'h a ra gedon, krignerien bihan, lern ha, gwechoù 'zo, yourc'hed.
Boutin e oa gwechall en Europa a-bezh met aet eo da get e broioù kornôg ha kreiz ar c'hevandir. Variant eo e statud hervez ar broioù.
Al liñs boutin, pe Liñs Eurazia, (Lynx lynx) zo ur c'hazh krenn e vent eus koadegoù Europa ha Siberia ma'z eo unan eus ar preizherien pennañ.
El linx nòrdic, llop cerver, llop cerval o gatillop (Lynx lynx) és un fèlid de mida mitjana natiu dels boscos d'Europa i Sibèria.
El llop cerver és l'espècie més gran del gènere Lynx, amb una mida del seu cos que va dels 80 als 129 centímetres i una alçada a les espatlles d'uns 70 centímetres. La cua fa entre 15 i 25 centímetres de longitud. Els mascles pesen generalment entre 18 i 30 quilograms, mentre que les femelles tenen un pes mitjà de 17,6 quilograms.[1][2] S'ha registrat que els mascles de linx nòrdic siberians són els de mida més gran, amb un pes que pot arribar fins als 38 quilograms.[3] Té unes potes poderoses, amb grans peus palmats i peluts que actuen com a raquetes de neu. També té una cua curta amb la punta de color negre, uns flocs de cabell negre a les orelles, i un collaret de pèl llarg de color gris i negre.
Durant l'estiu, el linx nòrdic té un pelatge relativament prim de color vermellós o marró, que tendeix a ser més brillant en els individus que viuen més al sud. A l'hivern aquest és substituït per un pelatge més gruixut de pèl sedós que varia entre el gris plata i el marró grisenc. Les parts inferiors, inclosos el coll i la barbeta, són de color blanc durant tot l'any. El pelatge es troba gairebé sempre esquitxat de taques negres, encara que el seu nombre és molt variable. Alguns individus també tenen ratlles de color marró fosc al front i a l'esquena. Tot i que les taques tendeixen a ser més nombroses en els individus de les poblacions més meridionals, es poden trobar linx nòrdics prop d'altres amb un pelatge molt menys esquitxat de taques.[4]
El llop cerver o linx nòrdic habita països amb boscos que proporcionen un munt d'amagatalls i oportunitats d'aguaitar. Depenent de la localitat, poden viure a estepes arbrades, taigà i boscos de muntanya. A les parts més muntanyoses de la seva àrea de distribució, el gatillop baixa a les terres baixes durant l'hivern, seguint les seves preses i evitant les neus més profundes. Tendeixen a ser menys comuns a les zones on els llops són abundants, ja que s'ha registrat que ataquen i fins i tot mengen linx.[4]
El principal mètode de caça és el d'amargar-se, aguaitar i saltar sobre la presa, encara que també són depredadors que fan servir l'emboscada quan les condicions són adequades. A l'hivern certes condicions de neu compliquen la cacera i potser obliguen a l'animal a canviar a preses de major grandària. El llop cerver caça fent servir tant la visió com l'audició, i sovint puja a roques altes o arbres caiguts per explorar els voltants.
Encara que pot caçar durant el dia quan l'aliment és escàs, el llop cerver és principalment nocturn o crepuscular, i passa el dia dormint entre la densa vegetació o a altres llocs ocults, i viu en solitari quan és adult.
L'àrea de caça del llop cerver és molt variable, podent oscil·lar entre 20 i 450 km2, en funció de la disponibilitat de preses. Els mascles tendeixen a caçar en àrees molt més extenses que les femelles, les quals tendeixen a ocupar només les zones de caça. El linx nòrdic pot viatjar fins a 20 quilòmetres durant la nit, encara que la distància habitual és de la meitat. Viatgen regularment al llarg de tot el seu territori de caça, utilitzant marques aromàtiques per indicar la seva presència a altres individus. Igual que succeeix amb altres felins, aquestes marques poden ser excrements, orina o marques d'esgarrapades fetes amb les urpes, que solen deixar en llocs prominents al llarg de la frontera del seu territori de caça.[4]
El llop cerver emet una sèrie de sons, encara que no sol emetre'ls fora de la temporada de reproducció. S'ha observat que miola, xiula, gruny i ronca, i com ho fan els gats domèstics, crida a les preses que estan fora del seu abast. Els crits d'aparellament són molt més forts, i consisteixen en grunyits greus en el cas dels mascles, i miols en el cas de les femelles.[4]
Són animals discrets, la presència dels quals en una zona pot passar desapercebuda durant anys, a causa del fet que els sons que fa són molt suaus i que gairebé no se senten. Generalment es veuen molt més les restes de les preses o les petjades a la neu que a l'animal.
El linx nordic caça llebres, conills, rosegadors, tetraònids, senglars, isards, guineus, cabirols i rens. Com en altres felins, la captura de preses més grans representa un risc, i per tant normalment només el corre durant l'hivern, quan l'aliment és menys abundant. Justament el nom de cerver prové de cervo (o cérvol) per la tradició popular sobre la capacitat de caçar aquests animals. També s'alimenta de carronya quan en troba. L'adult necessita consumir entre 1,1 i 2 quilograms per dia, fet que fa que pugui trigar diversos dies en consumir algunes de les seves preses més grans.[4]
La temporada de reproducció d'aquesta espècie comença al gener i s'allarga fins a l'abril. Durant aquest període la femella només sol entrar una vegada en zel entre 4 i 7 dies, encara que si es perd la primera ventrada, sol entrar en zel una segona vegada. A diferència del que succeeix amb el linx canadenc, sembla que el linx nòrdic no és capaç de controlar el seu cicle reproductiu en funció de la disponibilitat de preses. Aquest fet podria ser a causa del fet que s'alimenta en un territori de caça més extens i que l'escassetat de preses és un fet menys comú.[4]
Les femelles prenyades construeixen caus aïllats, sovint protegits per branques o arrels d'arbres. El cau pot ser folrat amb plomes, pèl de cérvol, i herba seca per proporcionar un llit a les cries. El període de gestació té una durada entre 67 i 74 dies, després del qual la femella dóna a llum entre 1 i 4 gatets. En néixer, les cries de llop cerver pesen entre 240 i 430 grams, són cegues i estan desvalgudes, i tenen un pelatge llis de color marró grisenc, que adquireix la coloració d'adult al voltant de les onze setmanes d'edat. Obren els ulls després del desè o dotzè dia, i comencen a prendre aliments sòlids entre la sisena i setena setmana, quan comencen a sortir del cau, però no són totalment deslletats fins al cinquè o sisè mes.[4]
El cau és abandonat dos o tres mesos després del naixement dels gatets, encara que aquest romanen amb la mare fins a la següent temporada de reproducció, als voltants dels 10 mesos d'edat. El llop cerver assoleix la maduresa sexual als dos o tres anys, i pot viure fins a 21 anys en captivitat.[4]
Fa temps el llop cerver fou força comú a tota Europa. Cap a mitjans del segle XIX, s'havia extingit a la majoria de països de l'Europa Central i Occidental. Recentment s'han produït amb èxit intents de reintroduir l'espècie als boscos.
L'estat del linx nòrdic a diversos països i regions d'Europa és el següent:
La classificació exacte de les subespècies de linx nòrdic encara és objecte de debat, però basant-se en recents interpretacions, la llista inclou les següents subespècies:[32]
Juntament amb l'ós i el llop, el llop cerver és l'altre gran mamífer carnívor mític de les nostres terres, i no és d'estranyar doncs que, com aquells, hagi nodrit una bona dosi de llegenda i cultura popular. Un dels tòpics més estesos fa referència al seu caràcter misteriós, concretament a la tradició que xuclava la sang de les víctimes o dels morts. El poeta Jacint Verdaguer té diverses referències al llop cerver que recollí en les seves estades pels Pirineus. En una de les seves llibretes de notes, el manuscrit ms1467 conservat a la Biblioteca de Catalunya, al full 88 verso, ens diu: "Lo llop cerver o gat-i-llop és com un gosset, més gros que un gat. Té unes urpes com ganxo de romana que es claven en los englevats. Son crit és meu. Són de morro blanc i per un petit forat si poden ficar lo cap entren i es beuen la sang del bestiar.". És famós el poema Lo Bruel inclòs dins el recull Caritat de 1885, on el poeta trasllada el caràcter popular del llop cerver xuclador de sang al pagès traïdor de l'adaptació en poema de la llegenda empordanesa del Bruel de l'Estany.
El linx nòrdic, llop cerver, llop cerval o gatillop (Lynx lynx) és un fèlid de mida mitjana natiu dels boscos d'Europa i Sibèria.
Rys ostrovid (Lynx lynx, dříve Felis lynx) je středně velká kočkovitá šelma přirozeně se vyskytující v Eurasii. Patří do čtyřdruhového rodu rys. Je největší kočkovitou šelmou Evropy a náleží mezi druhy chráněné Bernskou konvencí. Podle českých zákonů náleží mezi silně ohrožené a chráněné druhy, které nelze lovit.
Na mnoha oblastech svého původního areálu byl vyhuben, někde pak došlo k úspěšné reintrodukci, což je i případ Česka, kde nyní žije několik malých nepočetných populací náležících ke karpatské populaci, kterou někteří zoologové považují za samostatný poddruh Lynx lynx carpathica.
Rys ostrovid je největší evropskou kočkovitou šelmou, s délkou těla až 148 cm, délkou ocasu až 25 cm, výškou v kohoutku až 75 cm a hmotností i přes 35 kg (pouze samci, samice jsou menší).[2] Typické rozměry jsou však podstatně menší, například průměrná hmotnost se pohybuje okolo 20 kg. Charakteristickým znakem všech rysů jsou trojúhelníkovité uši s černými chomáčky chlupů na konci (tzv. chvostky) a černý konec ocasu, mnoho jedinců má lícní chlupy prodloužené a utvářející licousy.
Zbarvení je velmi variabilní, obecně lze ale říci, že čím dále na sever rys žije, tím světlejší má srst, aby byl co nejlépe maskován v zasněžené krajině. Základní barva jeho srsti je šedá s žlutavým až rezavým zabarvením a s hnědými až červenohnědými skvrnami. Zimní srst je podstatně delší a hustší, s méně výraznou skvrnitostí. Středem hřbetu se často táhne tmavý pás, břicho je zřetelně světlejší až bílé.
Karyotyp somatických buněk sestává z 38 chromozomů se 72 rameny. Délka života rysa ostrovida je 16 - 18 let ve volné přírodě a až 24 let v zajetí.[3]
Původní areál druhu zahrnoval lesy mírného pásu v celé Eurasii, ovšem systematický lov ze strany člověka a likvidace přirozeného prostředí vedly k jeho výraznému zmenšení a roztříštěnosti a samozřejmě k výraznému poklesu početnosti druhu. V současné době relativně souvislá část areálu tohoto druhu zasahuje z východní části Číny, Ruska (velká část Sibiře) a lesnatých či horských oblastí střední Asie do Fennoskandinávie, Pobaltí a Běloruska. Další rozšíření (zejména po Evropě) je nesouvislé. Větší území s relativně silnými populacemi lze nalézt v Karpatech, na Balkáně a v Přední Asii (zejména Kavkaz). Ve zbytku západní a střední Evropy, kde byl rys až na pár lokálních přežívajících populací v 18. a 19. století vyhuben, existují pouze malé lokální populace, většinou nově vzniklé reintrodukcí nebo migrací. V současné době dochází ke snaze o reintrodukci a obnovení populací rysa na mnoha místech Evropy, avšak jde o komplikovaný a pomalý proces, v mnoha místech brzděný až mařený nepřátelským postojem myslivců a pytláctvím. Odhad z roku 2015 hovoří o tom, že v Evropě (bez Ruska a Běloruska) žije asi 9000 až 10 000 jedinců, z toho po zhruba 2000 ve Skandinávii, Karelské oblasti, Pobaltí a v Karpatech. Zbývajících 1000 až 2000 jedinců je roztroušeno po menších skupinách v ostatních evropských státech.[4]
V Čechách docházelo od konce středověku k postupnému hubení a vytlačování rysa. V 15. až 17. století byl vybit v oblastech hlavního osídlení (Polabí a dolní Povltaví), v 18. století zanikly lokální a roztříštěné enklávy ve většině pohoří. Poslední životaschopné populace přežívaly na Šumavě, v Českém lese a Krušných horách. Poslední potvrzené výskyty v těchto oblastech pocházejí z let (1814–1830), udávají se i další, u nichž ale existují pochybnosti. Poslední jednoznačně doložený odstřelený rys byl zaznamenán na Táborsku (1835), někdy se udává i odstřel z roku 1890 v Dolním Hvozdu na Šumavě.
Na Moravě a ve Slezsku přežíval rys ostrovid déle, mimo jiné i díky migraci nových jedinců ze západokarpatské oblasti. Díky této migraci též nelze určit, kdy přesně zanikla původní populace, většinou se předpokládá, že se tak stalo na přelomu 19. a 20. století a že zastřelení jedinci z let 1912–1914 byli zatoulanci ze Slovenska nebo jejich potomci.
Na Slovensku se v karpatských pohořích zachoval a zásluhou úplné ochrany se po druhé světové válce jeho početnost tak zvýšila, že začal pronikat i více na západ, na moravské území.
Rys je nejpočetnější velkou šelmou přirozeně se vyskytující na území Česka a vlastně jedinou, která zde zakládá stálé populace. Po roce 1945 migrace ze Slovenska vedla k částečnému obnovení rysích populací v oblasti Moravskoslezských Beskyd a méně osídlených Jeseníků z důvodu vysídlení Němců. V sedmdesátých až osmdesátých letech došlo k prudké decimaci nejdříve beskydské a posléze i jesenické populace pytláky, nicméně díky jeho omezení a posílení migrace ze Slovenska přežily a částečně se vzpamatovaly. Zároveň došlo v 70. a 80. letech díky reintrodukčním programům v Bavorském lese a na Šumavě k návratu rysa do Čech. Rysi ze Slovenska se stali základem pro vytvoření těchto nových populací, stejně jako dalších populací v Evropě, kam byli reintrodukováni prostřednictvím ZOO Ostrava a Dvoře Králové n. L (SRN, Rakousko, Švýcarsko a Slovinsko, Francie a Itálie).
V současné době tedy existují na území Česka tři izolované populace:
V roce 2009 byly objeveny stopy rysa i v Krkonoších[5] a po dalších necelých čtyřech letech byl rys ostrovid také zachycen fotopastí u nedalekých Adršpašských skal.[6]
Hnutí Duha odhaduje současný stav rysa v Česku na 100 kusů. Populace jsou ohroženy pytláctvím, v letech 1989–2015 bylo podle ochranářů zabito několik set kusů.[7]
Typickým životním prostředím rysa jsou v našich přírodních podmínkách oblasti smíšených a jehličnatých lesů středních a vyšších poloh, pokud možno s bohatým podrostem a skalními útvary.[2] Při zvyšování početnosti však rys proniká i do oblastí jak horských bezlesí, tak listnatých lesů v nižších polohách, kde se stává konkurentem kočky divoké. Ve střední Evropě se může vyskytovat i v kulturních smrčinách a zemědělsky využívané krajině (pakliže se v ní vyskytují větší lesní celky).
Rys je aktivní hlavně za soumraku, na tichých lokalitách může být k vidění i přes den, kdy se rád sluní. Obyčejně však v průběhu dne odpočívá ve skalních úkrytech nebo v houštinách. Výjimkou je období říje, kdy je ve dne aktivní běžně. Četnost a míra denních přesunů se liší jedinec od jedince, byly zaznamenány i delší než 25 km.
Samec žije samotářsky, jen v době páření se zdržuje se samicí. V tomto období doprovází samici někdy i více samců, kteří spolu bojují. Říje probíhá v únoru a březnu, březost trvá 10 týdnů. V květnu až červnu rodí samice 2–4 mláďata, zpravidla v houštinách, skalních dutinách či pod vývratem. Mláďata se rodí slepá, vidět začnou tak po 16–17 dnech a kojení trvá dva až tři měsíce. Mláďata zůstávají ve společnosti matky až do další říje, matka je zprvu krmí a posléze učí lovit. Pohlavní dospělosti mláďata dosahují mezi 21 (samice) až 33 měsíci (samci).[2]
Dospělí rysové si vytyčují teritorium, jehož celková velikost závisí na úživnosti prostředí a pohybuje se od několika desítek po několik stovek km².[2] Teritorium se dělí na domovský okrsek (jádro teritoria, které si jedinec značkuje trusem a močí a urputně je brání proti vetřelcům; jeho velikost se v průběhu roku obvykle výrazně mění) a okrajový okrsek. Teritoria dvou samců se zpravidla nepřekrývají (nebo se překrývají jen nepatrně), naproti tomu samec strpí překryv svého teritoria s jedním nebo i několika samičími teritorii.
Rys není žádný vytrvalý pronásledovatel, na kořist číhá, či se k ní nepozorovaně přiblíží a útočí z bezprostřední blízkosti. Pokud ji nedostihne několika skoky, nechá ji být (většinou již po několika desítkách metrů, maximálně po cca 100 metrech). K číhání často používá vyvýšená místa, odkud kořist vyhlíží, nejčastěji na okraji houštin. Za denního světla je schopen rozeznat hlodavce na 75 m, zajíce na 300 m a srnce na 500 m.
Úspěšnost lovu závisí na tom, je-li potenciální kořist na rysa zvyklá a na dalších faktorech. Obecně se tvrdí, že úspěšnost útoků na kopytníky se pohybuje v rozpětí 20–80 %. Menší kořist je zabíjena kousnutím do hlavy, kopytníci zakousnutím do hrdla nebo týla a zadušením. Hlavní složkou potravy je spárkatá zvěř, především srnec, muflon či kamzík, méně již jelen či prase. Za významný lze ještě považovat podíl drobných hlodavců a zajíců, příležitostně pak jídelníček doplňují lišky, kočky, ptáci, obojživelníci, hmyz a někdy i hospodářské zvířectvo.
Rys zpravidla nezačne žrát hned, lov ho často vzruší a než vzrušení pomine, nějakou dobu si s mrtvou kořistí hraje, než se do ní pustí.[2] Není velký jedlík, na posezení spořádá 1–2 kg masa, výjimečně až 3,5 kg. Poté kořist většinou odtáhne stranou a přehrne listím a větvičkami (výjimečně ji i vytáhne na strom). Jeho ochota se k ní vrátit závisí na míře hladu a dostupnosti dalších úlovků: je-li v okolí dostatek neopatrné kořisti (rys se zde vyskytuje krátce, v oblasti jsou kopytníci přemnoženi a dosud si na něj nezvykli), raději jde lovit znovu. Naopak pokud je kořisti málo a lov je namáhavý, vrací se ke kořisti pravidelně. Málokdy konzumuje zdechliny, čerstvou kořist jiných lovců občas požírá (v Česku prakticky vůbec, neboť na to zde není dost hustá populace šelem, na Slovensku někdy ano).
Odborníci NP Šumava zkoumají rysy pomocí vysílaček, které jim připevňují na krk a potom díky nim sledují, jak se rysové pohybují.
Mezinárodní svaz ochrany přírody řadí rysa ostrovida mezi málo dotčené druhy.[4] Bernská konvence jej zařazuje mezi chráněné druhy živočichů, ve směrnici 92/43/EEC je zařazen mezi druhy vyžadující územní ochranu a přísnou ochranu. CITES je zařazuje mezi druhy, se kterými nelze obchodovat.
V Česku je rys od roku 1975 celoročně hájený, případné škody jím způsobené hradí stát (konkrétně krajské úřady). Současná legislativní ochrana vychází ze zákona o ochraně přírody a krajiny č. 114/1992 Sb., ve znění pozdějších předpisů a přílohy I prováděcí vyhlášky k tomuto zákonu č.395/1992: Rys ostrovid je zvláště chráněný, silně ohrožený druh. V novém národním Červeném seznamu je zařazen mezi ohrožené druhy.
Praktickou ochranou rysa ostrovida se zabývají nevládní organizace Hnutí DUHA, Beskydčan a ČSOP. Zejména účinným prostředkem jsou tzv. vlčí hlídky v Beskydech a rysí hlídky na Šumavě.[8]
Přirozené nepřátele rys v přírodě má pouze v některých oblastech. Může jít o vlky, medvědy, levharty či tygry,[9] kterým se pokud možno snaží vyhýbat. Hlavním nepřítelem je nicméně člověk, což platí i pro Českou republiku. Zde je navzdory přísné ochraně ohrožen pytláctvím. Průzkumy mezi českými myslivci ukazují, že pytlačení rysa nejenže má v jejich řadách silnou podporu, ale že je též ve velké míře praktikováno. Jen v letech 1995–2005 bylo prokazatelně upytlačeno asi 60 rysů. Odhaduje se, že pytláctví představuje 80% podíl na mortalitě v rámci šumavské populace. Z anonymních anket mezi myslivci z daných oblastí vyplynulo, že 37 % ví o konkrétním případě upytlačení rysa a 10 % se k pytlačení na rysech přiznalo.[7] Navzdory tomu však dodnes nebyl dopaden ani jediný pytlák.
Obrázky, zvuky či videa k tématu rys ostrovid ve Wikimedia Commons
Galerie rys ostrovid ve Wikimedia Commons
Tento článek není dostatečně ozdrojován a může tedy obsahovat informace, které je třeba ověřit.Rys ostrovid (Lynx lynx, dříve Felis lynx) je středně velká kočkovitá šelma přirozeně se vyskytující v Eurasii. Patří do čtyřdruhového rodu rys. Je největší kočkovitou šelmou Evropy a náleží mezi druhy chráněné Bernskou konvencí. Podle českých zákonů náleží mezi silně ohrožené a chráněné druhy, které nelze lovit.
Na mnoha oblastech svého původního areálu byl vyhuben, někde pak došlo k úspěšné reintrodukci, což je i případ Česka, kde nyní žije několik malých nepočetných populací náležících ke karpatské populaci, kterou někteří zoologové považují za samostatný poddruh Lynx lynx carpathica.
Europæisk los (latin: Lynx lynx, tysk Eurasischer Luchs, norsk: Gaupe, svensk: Lodjur) er et kattedyr, som er udbredt i Europa og Asien. På grund af sin udbredelse i Eurasien bliver den oftest kaldt eurasisk los, men kaldes også almindelig los eller bare los. Den kendes let på sine lange ben, spidse ører og korte hale. Lossen er det eneste vilde kattedyr i Skandinavien.
I forhold til andre kattedyr virker lossen mere kvadratisk, fordi skulderhøjden på 50-70 cm omtrent svarer til kropslængden. Bagbenene er tydeligt længere end forbenene. Hovedet er rundt i formen og ørerne er små og spidse med karakteristiske hårduske. Halens længde er kun 11-25 cm. Han-lossens vægt på omkring 20 kg gør det til den største af de fire arter i los-slægten. Vægten kan dog variere mellem 13 og 37 kg og hunnerne vejer gennemsnitligt 15% mindre end hannerne. I Norge, Sverige og Finland vejer hannen typisk omkring 18-26 kg, mens hunnen vejer 13-18 kg.[1][2][3]
Lossen er tilpasset sit levested med en tyk og ulden vinterpels, mens sommerpelsen er tynd og glat. Bundfarven i pelsen er rødbrun om sommeren og gråhvid om vinteren, hvilket yder god kamuflage. Farven varierer imidlertid efter, hvor dyret lever. Bugen er hvid eller hvidlig, og kroppen dækket med et antal mere eller mindre tydelige, mørke pletter. Poterne er ret store i forhold til dyret, specielt i bestande som lever i snerige områder. Dette hjælper med til at den ikke synker ned i sneen.
Lossen har en specielt god udviklet hørelse og desuden godt syn og god lugtesans. Dyr i naturen (udenfor fangenskab) bliver normalt 10-12 år gamle. De længstlevende kendte losser blev 24 år gamle.
Lossens oprindelige udbredelsesområde strakte sig fra Pyrenæerne i sydvest og Skandinavien i nordvest, østover gennem Rusland og Sibirien til Kinas og Ruslands bredder mod Stillehavet i Øst-Asien. Lossen er imidlertid nu udryddet mange steder (specielt i vest), selvom arten regnes som livskraftig.
Totalbestanden af eurasisk los, som regnes som stabil, er beregnet til omkring 50.000 dyr.[4][5] Af disse befinder omkring 8.000 sig i Europa, cirka 30.000 – 35.000 i Rusland (inklusiv Sibirien), og cirka 10.000 i Mongoliet / Kina. Den europæiske bestand er ret spredt og sparsom i Mellem- og Sydeuropa, hvor arten mange steder er udryddet.
I 1960'erne blev den eurasiske los udryddet i store dele af Vesteuropa. I Norge blev arten næsten udryddet i de første tiår af 1900-tallet, men bestanden voksede igen i løbet af 1950- og 1960'erne. I dag er lossen igen begyndt at erobre skov- og bjergegnene på kontinentet, godt hjulpet af mennesket. I 2002 kom de første kuld til verden i Tyskland. Arten er også genintroduceret i blandt andet Schweiz.
Lossen findes i dag i faste bestande over hele Fastlandsnorge, med undtagelse af Vestlandet, hvor forekomsten er mere sporadisk. Fra 1996 er losbestanden blevet overvåget gennem registrering af spor efter familiegrupper.[6] Arbejdet bliver koordineret af det nationale overvågningsprogram for store rovpattedyr. Lokale folk rundt omkring i landet melder observationer af spor ind til Statens naturoppsyn (SNO), som så kontrollerer observationerne i felten. Norsk institutt for naturforsking har ansvaret for sammenstilling af data.
I 2004 fastsatte Stortinget i Norge at der årligt skulle være en tilgang på 65 los-unger. Det blev nået i 2007, hvor der før jagten blev registreret minimum 69-74 familiegrupper. Dette svarer til en beregnet totalbestand på mindst 409-439 dyr. Den totale bestand af los i Norge og Sverige er nu på ca 2.000 dyr.
Lossen trives i mange forskellige former for habitater. Den findes i alt fra fjeldrige ørkenstrøg og tempererede fjeldegne, til græssletter, kratskov og boreale, subtropiske, og tropiske skove. Mest almindelig er arten dog i de boreale skove i det nordlige Eurasien. Dette kattedyr trives desuden bedst, hvor det kan bevæge sig skjult gennem landskabet.
Lossen er en solitær, nataktiv snigjæger og kortsprinter, som kun undtagelsesvis bevæger sig i åbent land. Tidligere troede man, at lossen lagde sig i baghold, når den jagede, men nye studier af dens teknik viser, at dette ikke er tilfældet. Lossen sniger sig derimod så tæt mod byttet som muligt, før den slår til, fordi arten mangler udholdenhed til en længere jagt. To af tre vellykkede angreb afsluttes efter en sprint på mindre end 20 meter. Lossen er imidlertid lynhurtig i en kort sprint, og effektiv. Den bruger først og fremmest hørelsen og synet under jagten. Lossen kvæler normalt større byttedyr med et strubebid, som lukker for tilførselen af luft. Mindre byttedyr dræbes med nakkebid. Lossen befinder sig de fleste steder i toppen af fødekæden.
Føden for den eurasiske los består hovedsagelig af hjortedyr, hvor der er god tilgang af disse, hvilket er i modsætning til de tre andre los-arter, som hovedsaglig tager harer og kaniner. I Sydskandinavien er rådyret det klart vigtigste byttedyr for lossen både ved vinter- og sommertid, mens rensdyr er mere almindelig nordpå. Lossen tager imidlertid også andre byttedyr, for eksempel ræv, hare og egern. Den tager desuden husdyr. I Norge bliver der hvert år erstattet cirka 9.000 får, som menes dræbt af losser, men det er ikke dokumenteret, at alle får faktisk bliver taget af losser.[7]
Lossen er en god klatrer og svømmer. Voksne losser hævder deres revir med et lille overlap mellem områderne til individer af samme køn. Lossen er øverst på næringskæden, og behøver meget plads. Reviret varierer i størrelse, både mellem kønnene og de områder arten befinder sig i. I Bialowieska Skoven i Polen er hanlossens revir i gennemsnit på 248 km², mens hunnens er 133 km².[8] Studier af radiomærkede losser har vist, at voksne hanner i Skandinavien har et revir på 500-2000 km² i løbet af året, mens voksne hunner benytter fra 200 til 1000 km².[9] Størrelsen på leveområderne varierer med byttedyrenes tæthed.
Uden for parringstiden er lossen solitær. Arten parrer sig sædvanligvis i tidsrummet januar-marts. Selve parringslegen varer normalt i to dage. I denne korte tid gør de to dyr alt sammen, hvilket indebærer at jage sammen og at soignere hinanden. Parringen foregår gentagne gange, men efter cirka to dage forlader hannen hunnen for at finde sig en ny partner. Hunnen har årlig som regel kun en parringspartner, mens hannen gerne har flere.
Efter en drægtighedsperiode på ca 70-74 dage føder hunnen fra en til tre unger (sjældent fire) i maj eller tidlig juni. De nyfødte unger vejer mellem 230 og 270 gram og gemmes bort i små huler eller sprækker i terrænet, ofte på vanskeligt tilgængelige steder. I denne første tid tager moderen jagtture på op til 15 km fra ungernes gemmested. Hunnen kan godt være borte fra ungerne i 12-15 timer, og jagtbyttet bringes ikke tilbage til ungerne. Ungerne ernærer sig af modermælk de første 2-3 måneder, og holder sig ved hulen i denne periode.
Der har været meget opmærksomhed omkring dødeligheden hos lossen på grund af den tilladte kvotejagt. Resultater fra de sidste års forskning viser, at losser også dør af andre årsager. Den vigtigste dødsårsag udover kvotejagt for radiomærkede losser i Skandinavien er illegal jagt, men også biler og skab (fnat) tager livet af losser. Dødeligheden er størst i de yngste aldersgrupper. Lossen har et relativt stort formeringspotentiale. Bestanden kan øge med omkring 20 % årlig, afhængig af miljøforholdene.
Der er beskrevet en række lokale losser, men det er fortsat uklart om det er underarter eller lokale varianter.
Lossen regnes ikke som en specielt udsat art, selv om lokale populationer kan være kritisk truet. Arten står opført som livskraftig (LC) på IUCNs rødliste. Totalbestanden har en stabil tendens, selv om arten nogle steder mister egnede habitater. I perioden 2002-2008 blev arten regnet som nær truet (NT), men dette blev ændret med begrundelse i artens store udbredelsesområde.
Wikispecies har taksonomi med forbindelse til Europæisk los Europæisk los (latin: Lynx lynx, tysk Eurasischer Luchs, norsk: Gaupe, svensk: Lodjur) er et kattedyr, som er udbredt i Europa og Asien. På grund af sin udbredelse i Eurasien bliver den oftest kaldt eurasisk los, men kaldes også almindelig los eller bare los. Den kendes let på sine lange ben, spidse ører og korte hale. Lossen er det eneste vilde kattedyr i Skandinavien.
Der Eurasische Luchs oder Nordluchs (Lynx lynx) ist eine in Eurasien verbreitete Art der Luchse. Im deutschen Sprachgebrauch ist mit „Luchs“ fast immer diese Art gemeint. Nach Braunbär, Wolf und Persischem Leoparden ist diese Katze das viertgrößte in Europa heimische Landraubtier.
Der Eurasische Luchs wird seit Jahrhunderten stark verfolgt, in Europa begannen im Spätmittelalter systematische Ausrottungsversuche.[1] Nachdem die Art zu Beginn des 20. Jahrhunderts weitestgehend aus West- und Mitteleuropa verschwunden war, wanderte sie ab etwa 1950 aus angrenzenden Siedlungsgebieten wieder ein und wurde auch gezielt wieder angesiedelt. Heute sind unter anderem die Alpen, der Jura, die Vogesen, der Pfälzerwald, der Harz, das Fichtelgebirge, der Bayerische Wald, der Böhmerwald und der Spessart[2] von Luchsen besiedelt. In Deutschland gilt der Luchs der Roten Liste des Bundesamtes für Naturschutz zufolge nach wie vor als stark gefährdet (Status 2).[3]
Mit einer Kopfrumpflänge zwischen 80 und 120 Zentimetern und einer Schulterhöhe von 50 bis 70 Zentimetern ist der Luchs nach dem im Kaukasus vorkommenden Persischen Leoparden die größte Katze Europas und die größte der vier Luchsarten.[4] Die Rückenlänge ohne Kopf und Hals entspricht der Schulterhöhe, so dass der Körperbau quadratisch wirkt.[5] Die Vorderbeine sind 20 Prozent kürzer als die Hinterbeine. Die großen Pranken verhindern, dass der Luchs tief im Schnee einsinkt. Die Trittspuren des Luchses sind mit einer Breite von fünf bis sieben Zentimetern für die Vorderpranke und vier bis sechs Zentimetern für die Hinterpranke etwa dreimal so groß wie die einer Hauskatze. Die Schrittlänge liegt zwischen 40 und 100 Zentimetern und kann bei sprintenden Luchsen bis zu 150 Zentimeter betragen.[6] Anders als beim Fuchs oder Hund fehlen Luchsfährten meist Krallenabdrücke, da die Krallen während des Laufens in Hauttaschen zurückgezogen werden.
In Mitteleuropa wiegen männliche Luchse, die in der Jägersprache als „Kuder“ bezeichnet werden, je nach Region im Durchschnitt zwischen 20 und 25 Kilogramm,[5] wobei besonders leichte Exemplare nur 14 Kilogramm wiegen und sehr schwere Tiere 37 Kilogramm erreichen können. Weibchen sind durchschnittlich 15 Prozent leichter als männliche Tiere. Ihr Gewicht beträgt normalerweise etwa 15 bis 20 Kilogramm,[5] mit Extremwerten von zwölf beziehungsweise 29 Kilogramm.[7][8]
Mit den anderen Arten der Gattung verbinden den Eurasischen Luchs die Pinselohren, der breite und rundliche Kopf und der sehr kurze Schwanz. Dieser ist beim Eurasischen Luchs zwischen 15 und 25 Zentimeter[5] lang und endet in einer schwarzen Spitze. Der Eurasische Luchs zeichnet sich durch einen sehr ausgeprägten Backenbart aus, den er weit abspreizen kann. Die Funktion des Backenbartes ist nicht restlos geklärt. Wahrscheinlich drücken die Tiere über die Stellung des Backenbartes ihre Stimmung gegenüber Artgenossen aus. Möglicherweise dient der Backenbart aber auch als Reflektor von Schallquellen.[8][9]
Die Haarpinsel an den spitzen, deutlich dreieckigen Ohren sind bis zu fünf Zentimeter lang[8] und verstärken die Fähigkeit, Lautquellen zu orten.[10] Untersuchungen haben gezeigt, dass Luchse das Rascheln einer Maus noch aus einer Entfernung von 50 Metern wahrnehmen und ein vorbeiziehendes Reh noch 500 Meter entfernt hören können.[9] Die mandelförmig geschnittenen und nach vorne orientierten Augen sind goldgelb, gelbbraun oder ockerbraun. Sie sind das wichtigste Sinnesorgan des Luchses und etwa sechsmal so lichtempfindlich wie die Augen des Menschen, was dem Luchs eine Jagd während der Dämmerung und Nacht erlaubt.[11] Der Geruchssinn spielt bei der Jagd nur eine untergeordnete Rolle.
Das vollständige Gebiss eines Luchses besteht in der Regel aus 28 Zähnen. Auf beiden Seiten des Ober- und Unterkiefers befinden sich drei Schneidezähne, je ein stark ausgebildeter Eckzahn mit sogenannten Dolchrillen, zwei Vorbackenzähne oder Prämolaren sowie ein Backenzahn oder Molar; manchmal ist im Unterkiefer ein- oder beidseitig ein zusätzlicher Backenzahn ausgebildet.[12]
Das Fell des Eurasischen Luchses ist auf der Körperoberseite während des Sommers rötlich- bis gelbbraun und während des Winterhalbjahres grau bis graubraun. Das Kinn, die Kehle, die Brust, die Bauchseite sowie die Innenseite der Läufe sind weißlich grau bis cremeweiß.[13] Die Fleckung des Fells ist individuell verschieden, sie kann aber auch nahezu vollständig fehlen.[14] Die Unterwolle des Fells ist dicht, die darüberliegenden Grannenhaare sind fünf bis sieben Zentimeter lang. Das Winterfell gehört zu den dichtesten im Tierreich. Hochbeinigkeit, dichtes Fell und eine durch die breiten Pfoten bedingte geringe Flächenbelastung ermöglichen es dem Luchs, noch bei Schneelagen bis zu einem halben Meter erfolgreich zu jagen. Höhere Schneelagen behindern ihn bei der Jagd, so dass er sich dann in weniger schneereiche Regionen zurückzieht.[15]
Der Eurasische Luchs gehört zu den am weitesten verbreiteten Katzenarten.[16] Sein europäisches Verbreitungsgebiet reichte noch zu Beginn der Neuzeit von den Pyrenäen in einem breiten Gürtel bis zum Ural. Nach Ansicht einiger Wissenschaftler fehlte der Luchs dagegen auf Island, den Britischen Inseln und den Mittelmeerinseln, außerdem im Küstenhinterland der Nordsee, in Dänemark, im südnorwegischen Fjordland sowie im äußersten Norden Fennoskandinaviens und auf der gesamten Halbinsel Kola.[17][18]
In Asien war der Luchs über nahezu ganz Sibirien vom Ural bis zum Pazifik sowie in Nordchina, Tibet, Teilen der Mongolei und in Turkestan verbreitet. Seine Verbreitungsgrenze erreicht im Norden den Polarkreis – keine andere Katzenart dringt weiter nach Norden vor als der Eurasische Luchs.[19] Im Süden reichte sein Verbreitungsgebiet bis Nepal, Nordindien, Nordpakistan, Persien und möglicherweise sogar bis Palästina.
Vor der Wiederbesiedlung wurden in Deutschland die letzten Luchse 1818 im Harz bei Lautenthal, 1846 auf der Schwäbischen Alb bei der Ruine Reußenstein, ebenfalls 1846 bei Zwiesel im Bayerischen Wald und um 1850 in den bayerischen Alpen getötet. In den französischen Alpen beobachtete man den Eurasischen Luchs vor seiner Wiederansiedlung das letzte Mal im Jahre 1903,[20] in der Schweiz 1904 beim Simplonpass.[21] Verhältnismäßig lange konnte sich der Luchs in einigen Teilen Österreichs halten. Der letzte autochthone österreichische Luchs wurde 1918 im Balderschwanger Tal im Bregenzerwald erlegt.[22]
Zwischen 1918 und etwa 1960 war der Eurasische Luchs in Westeuropa damit weitgehend ausgerottet. In großen Teilen Nord-, Ost- und Südosteuropas sowie in den meisten asiatischen Vorkommensgebieten überlebte die Art jedoch, die westlichsten Vorkommen gab es um 1960 in Südschweden, Ostpolen und der östlichen Slowakei.
Durch zahlreiche Auswilderungen sind heute einige Bereiche Westeuropas wie die Alpen, der Jura, die Vogesen, der Harz und der Böhmerwald wiederbesiedelt. In den Nordwestalpen sind mittlerweile nahezu alle geeigneten Lebensräume von Luchsen besetzt.[25] Diese Wiederbesiedlungsprogramme sind in Teilen der Öffentlichkeit umstritten gewesen und ihre Durchführung erwies sich nicht immer als problemlos. Auf die spezifischen Probleme wird im Kapitel Mensch und Luchs eingegangen.
Führend in der Wiederansiedelung des Luchses war die Schweiz: Am 23. April 1971[26] wurden in der Schweiz im Areal des Jagdbannbezirks Huetstock bei Engelberg in der Nähe von Luzern die ersten zwei aus den Karpaten stammenden Luchse ausgesetzt. Bis 1976 wurden weitere Luchse wieder angesiedelt, die sich bis 1979 bereits über ein 4500 Quadratkilometer großes Gebiet verbreitet hatten. 1991 waren in den Schweizer Nordwest- und Zentralalpen 10 000 Quadratkilometer und im Jura 5000 Quadratkilometer wieder mit Luchsen besiedelt. In den in der Nordostschweiz gelegenen Kantonen St. Gallen, Zürich, Thurgau und beiden Appenzell wurden zwischen 2001 und 2003 insgesamt neun weitere Luchse ausgewildert, die auch dort eine tragfähige Population begründen sollten.[27]
In Österreich wurden 1976 neun Luchse aus der Slowakei im Dreiländereck Steiermark-Kärnten-Salzburg[28] ausgewildert, allerdings blieb die daraus resultierende Population bis heute klein. In den französischen Vogesen, wo man 1983 19 Luchse auswilderte, entwickelte sich dagegen eine Population, die aber kurz vor dem Erlöschen steht.[29][30] Die Nachkommen von drei in Slowenien ausgewilderten Luchspaaren besiedeln heute ein Verbreitungsgebiet von der slowenischen Grenze zu Italien und Österreich bis nach Bosnien-Herzegowina.[31]
In Deutschland waren bereits in den 1950er Jahren einzelne Luchse vermutlich aus Tschechien in den Bayerischen Wald eingewandert. 1962 gab es die ersten gesicherten Hinweise auf Luchse im Elbsandsteingebirge, und 1969 wurden erstmals wieder Luchse in der Dübener Heide nördlich von Leipzig beobachtet.[32] Mittlerweile gibt es in Deutschland neben der Population im Bayerischen Wald wieder Luchse in der Sächsischen Schweiz, im Pfälzerwald, im Fichtelgebirge und im Spessart.[33] Im Nationalpark Harz läuft ein Auswilderungsprojekt, in dessen Rahmen seit dem Jahr 2000 insgesamt 24 Luchse ausgewildert wurden; 2002 kam es zur ersten Geburt freilebender Luchse seit der Wiedereinführung. Im Rahmen des Projektes Luchsmonitoring wurde 2011 eine recht stabile Population vor allem in den waldreichen Landkreisen Nordhessens nachgewiesen, auch Nachwuchs wurde mit Fotofallen beobachtet. Wahrscheinlich handelt es sich bei dieser Population um Nachfahren der Harzer Tiere.[34]
Einzelne, überwiegend aus der Schweiz eingewanderte Luchse wurden auch im Schwarzwald und im oberen Donautal nachgewiesen. Mitunter werden in verschiedenen Teilen Deutschlands Luchse beobachtet, deren Herkunft unklar ist, zum Beispiel in der Eifel, im Teutoburger Wald, im Odenwald oder bei Altengrabow.[35] In einer Sturmnacht vom 18. auf den 19. Januar 2007 (Orkan Kyrill) gelang einem Luchspaar die Flucht aus dem Tierpark Suhl in den Thüringer Wald. Überlebenschancen haben ehemalige Gehegetiere allerdings nur, wenn sie die Fähigkeit besitzen, in der freien Wildbahn Beutetiere zu schlagen.
Im Rothaargebirge wurde der Luchs 2006 und 2011 gesichtet. Letztere Sichtung war nahe der Ortschaft Oberhundem; es wurde ein weiblicher Luchs mit zwei Jungtieren gesichtet.[36][37][38]
Einzelsichtungen sind noch kein Beleg dafür, dass Luchse eine Region wiederbesiedelt haben und sich dort fortpflanzen. In der Regel gründen Luchse Reviere nur dann, wenn diese Gebiete territorialen Anschluss an benachbarte Luchsreviere haben.[39]
Im Februar 2018 lebten 77 Luchse in Deutschland; im Monitoringjahr 2016/17 wurde die Geburt von 37 Jungtieren erfasst. (Ein Monitoringjahr, auch Luchsjahr, ist an den Lebenszyklus von Luchsen angepasst; es beginnt am 1. Mai mit dem ungefähren Geburtstermin der Jungen und endet am 30. April des Folgejahres.) Eine leichte Bestandszunahme von sieben Luchsen gegenüber dem Vorjahr basiert auf Wiederansiedlungen im Pfälzerwald. Das Bundesamt für Naturschutz registrierte im Monitoringjahr 2016/17 vier tot gefundene Luchse (im Vergleich zu 22 im Monitoringjahr zuvor), geht jedoch von einer höheren Dunkelziffer aus. Todesursachen sind in Deutschland vor allem Verkehrsunfälle, Krankheiten und illegale Tötungen.
In Großbritannien wird diskutiert, ob der Luchs, der dort nach Ansicht der meisten Wissenschaftler bis etwa 500 bis 700 n. Chr. zu finden war und durch menschliche Nachstellung ausgerottet wurde, wieder angesiedelt werden soll.[40] Zur Diskussion steht auch, ob statt des Eurasischen Luchses, der in seinem Gesamtbestand als nicht gefährdet gilt, besser der akut vom Aussterben bedrohte Iberische Luchs angesiedelt werden sollte.[41]
Der Eurasische Luchs bevorzugt als Lebensraum grundsätzlich große Waldareale mit dichtem Unterholz und nutzt offene Landschaften und menschliche Siedlungen nur am Rande und temporär. Ideale Voraussetzungen für die Jagd bieten ihm Wälder mit einer stark kleinräumlichen Gliederung durch Altholzinseln, Lichtungen, felsige Hänge und morastige Zonen.[15] Eurasische Luchse finden sich allerdings auch in der felsigen Gebirgszone bis in eine Höhe von 2500 Metern,[19] in Niedermooren und auf Heideflächen sowie in den überwiegend baumlosen Hochebenen Zentralasiens. Diese Lebensräume bieten zwischen Felsen und Gebüsch eine große Anzahl von Deckungsmöglichkeiten. In Gebirgen der früheren Sowjetunion ziehen die Luchse im Winter in niedrigere Höhenlagen.[42] In Regionen mit hohen Wolfsdichten sind Luchse selten, und für mehrere Regionen wurde eine Zunahme der Luchspopulation beschrieben, nachdem die dortige Wolfspopulation abgenommen hatte.[43] Telemetrische Untersuchungen, die eine Reihe von Wiederansiedlungsprojekten der letzten Jahrzehnte begleiteten, haben gezeigt, dass Luchse einen großen Teil ihrer Beute im Randbereich von Wäldern jagen und dabei selten landwirtschaftlich genutzte Flächen betreten. Tagsüber halten Luchse sich in ihren Verstecken auf und tolerieren dort durchaus auch die Nähe zum Menschen. Sowohl in den Vogesen als auch im Bayerischen Wald zogen weibliche Luchse Junge unweit von touristisch stark frequentierten Plätzen auf.[44]
Die Reviergrößen Eurasischer Luchse variieren stark, vor allem aufgrund des Nahrungsangebots von Beutetieren, aber auch in Abhängigkeit von der Walddichte und -struktur, den Deckungsmöglichkeiten, der Besiedelung durch Menschen sowie den topografischen Verhältnissen. Untersuchungen in den Schweizer Nordalpen ergaben eine durchschnittliche Reviergröße von 250 Quadratkilometern, wobei das kleinste Revier 96 und das größte 450 Quadratkilometer umfasste. Im Jura, wo der Waldanteil höher ist, wurde dagegen ein Aktionsraum von 100 bis 150 Quadratkilometern ermittelt.[45] Laut KORA beträgt die Größe mittlerer Wohngebiete von Weibchen 90 km² und von Männchen 150 km².[46] In den Karpaten, dem westlichen Russland und dem ehemaligen Jugoslawien wurde dagegen eine Bestandsdichte von einem Luchs je 10 bis 40 Quadratkilometer ermittelt.[47] Weibchen haben grundsätzlich kleinere Reviere als Männchen, deren Revier meist doppelt so groß ist und sich mit den Revieren von bis zu zwei Weibchen überlappen kann. Reviergrenzen werden durch Harn, Losung und teilweise auch durch Kratzspuren markiert.[48]
Untersuchungen über das Raumverhalten von Luchsen innerhalb ihres Revieres liegen vor allem aus dem polnischen Białowieża-Nationalpark vor. Dort durchstreiften Luchse an einem Tag etwa 1,7 bis 2,6 Prozent ihres Reviers.[49] Raumnutzungsverhalten und Reviergröße sind auf die Jagdweise des Luchses zurückzuführen. Als Überraschungsjäger schlägt er vor allem Beutetiere, die sich unvorsichtig verhalten. Bei einem längeren Aufenthalt in einem Teil seines Reviers stellen sich seine Beutetiere auf die Anwesenheit des Beutegreifers ein und verhalten sich scheuer. Um einen angemessenen Jagderfolg sicherzustellen, ist der Luchs daher darauf angewiesen, innerhalb seines Reviers immer wieder sein Jagdgebiet zu wechseln.[50]
Das Beutespektrum des Eurasischen Luchses umfasst praktisch alle im jeweiligen Lebensraum vorhandenen kleinen und mittelgroßen Säuger und Vögel. So zählen unter anderem Rotfüchse, Marder, Kaninchen, junge Wildschweine, Eichhörnchen, Mäuse, Ratten und Murmeltiere zu den von Luchsen geschlagenen Beutetieren, auch Fische werden verzehrt. Kleine und mittelgroße Huftiere wie Rehe und Gämsen mit einem Gewicht von 20 bis 25 Kilogramm stellen jedoch die bevorzugte Beute dar und machen häufig mehr als 80 Prozent des Beutespektrums aus. Diese Tiere sind in der Regel so groß wie der Luchs oder deutlich größer, wodurch sich dieser von anderen Kleinkatzen unterscheidet, die sich zumeist eher auf kleine bis sehr kleine Beutetiere spezialisiert haben; hinsichtlich seiner Beutewahl entspricht der Luchs mehr den Großkatzen.[51] Andere Tierarten sind dagegen im Verhältnis zu ihrem Vorkommen unterrepräsentiert.[52] Über weite Teile Eurasiens ist das Reh die bevorzugte Beute des Luchses und das Verbreitungsgebiet des Rehs deckt sich weitgehend mit dem des Luchses.[53] In Finnland, wo Rehe natürlicherweise nicht vorkommen, sowie in Schweden und Norwegen, wo Rehe erst nach 1900 eingeführt wurden, schlagen Luchse sehr häufig junge Rentiere.[54]
In den Alpen dominieren im Beutespektrum Rehe und Gämsen. Im Bayerischen Wald spielen neben Rehen auch Rothirschkälber und Feldhasen eine wichtige Rolle. Von 102 dort aufgefundenen Beutetieren des Luchses fanden sich neben 71 Rehen 17 Rothirsche, acht Hasen, drei Wildschweine und drei Füchse. Bei Wildschweinen sind es meist Jungtiere, die ihm zum Opfer fallen. Ausgewachsene Wildschweine sind zu wehrhaft, um als Beutetier für den Luchs in Frage zu kommen.[55] In dem an Füchsen reichen Schweizer Jura machen Füchse mehr als zehn Prozent des Beutespektrums von Luchsen aus.[56] In der Taiga jagt der Luchs dagegen vor allem Schneehasen und Raufußhühner. Ausgewachsene männliche Luchse erbeuten auch Wolfswelpen.[57] Aufgefundenes Aas fressen Luchse nur in Notzeiten, sie kehren aber zu erlegter Beute zurück (siehe unten).
Der Luchs lebt als Einzelgänger, der vor allem in der Dämmerung und nachts jagt. In der Regel ruhen Luchse während des Tages in ihren Verstecken. Während der Ranzzeit kann man auch am Tage aktive Luchse beobachten. Auch wenn sie Jungtiere aufziehen oder wenn Beutetiere rar sind, jagen sie tagsüber.[43] Während der Jagd legen sie durchschnittlich zehn Kilometer zurück.[43]
Der Eurasische Luchs ist ein Überraschungs- oder Lauerjäger, der seine Beute vor allem an regelmäßig begangenen Wildwechseln schlägt.[58] Die Jagd erfolgt nach Katzenart durch Auflauern oder Anschleichen mit abschließendem Anspringen, beziehungsweise einem Kurzspurt von meist unter 20 Meter Länge. Bei diesen Kurzsprints kann der Luchs eine Geschwindigkeit von fast 70 km/h erreichen.[59] Die Hinterbeine, deren Länge die der Vorderbeine übertrifft, begünstigen ein schnelles Zusprinten auf die Beute. Die Jagdbeute wird durch einen Biss in die Kehle erstickt. Entkommt dem Luchs die Beute bei einem solchen Angriff, wird das Beutetier bestenfalls über eine kurze Strecke verfolgt. Der Luchs versteckt die unzerlegte Beute mitunter unter Ästen und Blättern. Zu ihren Rissen kehren Luchse in der Regel mehrfach zurück. Sie nehmen dabei pro Nacht zwischen 1 und 2,7 Kilogramm Fleisch auf.[60] Der tägliche Nahrungsbedarf an reinem Fleisch liegt für einen 25 Kilogramm schweren Eurasischen Luchs bei etwa 1,1 Kilogramm.[61]
Die Paare finden nur zur Paarungszeit zwischen Februar und April zusammen. Weibchen beteiligen sich gewöhnlich das erste Mal in ihrem zweiten Winter an der Ranz. Männliche Tiere suchen gewöhnlich erst in ihrem dritten Winter nach einem deckungsbereiten Weibchen.[61] Die sonst einzelgängerisch lebenden Tiere markieren in dieser Zeit mit ihrem stark riechenden Urin das Kerngebiet ihrer Reviere besonders intensiv. Die Markierungen werden bevorzugt auf Nasenhöhe der Luchse an Wurzelstöcken oder Steinen abgesetzt. Auch die lauten Ranzrufe, die einem lang gezogenen „Ouh“ gleichen, sind in dieser Zeit häufig zu hören.
Hat ein Männchen eine paarungsbereite Luchsin gefunden, hält es sich in dieser Zeit mehrere Tage in ihrer Nähe auf. Treffen mehrere Männchen aufeinander, kämpfen sie um das Paarungsrecht. Bei der Kopulation nähert sich das Männchen dem Weibchen von hinten und springt dann auf. Die Paarung, während der sich das Männchen im Nackenfell der Katze verbeißt, dauert etwa drei Minuten; pro Tag finden zahlreiche Kopulationen statt.[62] Grundsätzlich paart sich die Luchsin während der Ranzzeit mit nur einem Männchen.[39]
Die zwei bis fünf Jungen werden nach einer Tragzeit von etwa 73 Tagen[63] meist an einem geschützten Platz geboren, etwa in einer Felshöhle oder unter einem Wurzelteller. Das Geschlechterverhältnis der Jungtiere ist bei der Geburt ausgeglichen. Die Jungtiere, die bereits behaart zur Welt kommen, wiegen zum Zeitpunkt ihrer Geburt etwa 240 bis 300 Gramm[64] und sind während der ersten 16 bis 17 Lebenstage blind. Sie werden nur von der Mutter betreut. Ab einem Alter von vier Wochen beginnen sie allmählich auch an den Beutetieren der Mutter mitzufressen. Sie werden maximal bis zu einem Alter von fünf Monaten gesäugt. Jungtiere bleiben bis zum nächsten Frühjahr bei der Mutter. Dann versuchen sie, ein eigenes Revier zu finden. Ihre Geschlechtsreife erreichen weibliche Jungluchse in ihrem 21. Lebensmonat. Die Kuder sind dagegen im Normalfall erst nach Erreichen des 33. Lebensmonats fortpflanzungsfähig.[65]
Die Sterblichkeit der Jungtiere ist sehr hoch. Während erwachsene Luchse kaum durch andere Raubtiere gefährdet sind, werden Jungtiere von Braunbären, Wölfen, Vielfraßen und gelegentlich sogar Füchsen geschlagen. In Asien ist auch der Leopard ein potenzieller Fressfeind junger Luchse. Die hohe Sterblichkeit der Jungtiere ist jedoch weniger durch Fressfeinde bedingt als durch Verkehrsunfälle sowie in geringerem Maße durch Krankheiten. Nach jetzigem Kenntnisstand sind Luchse für alle bakteriellen und viralen Erkrankungen anfällig, die auch bei Hauskatzen vorkommen.[66] Jungtiere haben außerdem nur dann eine Überlebenschance, wenn sie nach der Trennung von ihrer Mutter ein unbesetztes Revier finden. Nur etwa jedem vierten Jungluchs gelingt dies.[19]
Die Lebenserwartung von Luchsen, denen eine Reviergründung gelingt, liegt bei zehn bis 15 Jahren. In Gefangenschaft gehaltene Tiere können ein Lebensalter bis zu 25 Jahren erreichen.[67]
Die Art insgesamt gilt nach der IUCN als „nicht gefährdet“. Die Jagd auf Luchse ist aber in den meisten Staaten wie auch in Deutschland, Österreich und der Schweiz entweder verboten oder streng reguliert. Internationalen Schutz bieten unter anderem die Berner Konvention, die Bonner Konvention, die Fauna-Flora-Habitat-Richtlinie der Europäischen Union (Anhänge II und IV) und CITES. In Deutschland ist der Luchs eine durch das Bundesnaturschutzgesetz „streng geschützte“ Tierart; die illegale Tötung eines Luchses kann als Straftat mit einer bis zu fünfjährigen Freiheitsstrafe geahndet werden.[68][69] Größtes Problem für den Luchs in Mitteleuropa ist die Wilderei, die gerade im Balkan zu einem dramatischen Rückgang der Luchspopulation geführt hat. Vom Balkanluchs (Unterart Lynx lynx balcanicus) gibt es nur noch 20 bis 40 erwachsene Exemplare; sie leben in Albanien und Nordmazedonien.[70]
Der Gesamtbestand in Europa wird auf etwa 7000 Luchse geschätzt, während weltweit etwas weniger als 50 000 Tiere leben.[71] Der Erfolg der Wiederansiedelung in Mittel- und Westeuropa ist nicht gesichert, da sich noch erweisen muss, ob die etablierten Populationen langfristig überlebensfähig sind.
Die größten Bestände vom Eurasischen Luchs gibt es in Russland. Weitere Populationen von Lynx lynx in Europa befinden sich in:
Luchse spielen verglichen mit Wolf und Bär eine weit geringere Rolle in europäischen Mythen und Märchen. Dies kann als Beleg dafür gewertet werden, dass Menschen mit dem nicht sonderlich scheuen, aber kaum sichtbaren Luchs weit weniger Kontakt hatten als mit den zwei anderen großen europäischen Beutegreifern.[81] Auch das 1933 erschienene Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens hält zum Luchs fest, dass von ihm kaum noch die Rede sei. Bereits seit der Antike galt der Luchs allerdings als außerordentlich scharfsichtig (siehe Accademia dei Lincei), in Deutschland auch als hellhörig („Ohren wie ein Luchs“) und verstohlen („jemandem etwas abluchsen“).
In der Volksmedizin galten in Edelmetalle gefasste Luchskrallen, die als Amulett getragen wurden, als Schutz gegen Albträume und Epilepsie. Gebrauch fanden aber auch andere Körperteile des Luchses: Luchsfett sollte gegen Gicht helfen, und bei geschwollenen Mandeln sollte es hilfreich sein, durch den rechten hohlen Schenkelknochen des Luchses zu trinken.[82]
Verglichen mit dem Wolf ist der Luchs weniger negativ besetzt: Weite Teile der Bevölkerung stehen der Rückkehr des Luchses positiv oder gleichgültig gegenüber. Die Rückkehr des Wolfs ist dagegen von einer deutlich ablehnenderen Haltung begleitet und wird stärker mit einer Gefährdung von Menschen und Haustieren assoziiert. Nach der Meinung des Naturschutzexperten Josef Reichholf ist dies darauf zurückzuführen, dass Katzenarten nicht in vergleichbarer Weise zum Aufbau eines Feindbildes geeignet sind. Dies vereinfacht Wiederansiedelungsprojekte, da Widerstand gegen diese Projekte sich vor allem auf Interessenskreise wie Landwirte und Jäger begrenzt, die Auswirkungen auf Wild und Weidetiere befürchten. Die frühe Ausrottung des Luchses in Mittel- und Westeuropa sieht Josef Reichholf vor allem dadurch bedingt, dass Luchse einfacher und mit einem geringeren Aufwand als der Wolf zu erjagen waren.[58]
Es hat sich in den letzten Jahrzehnten gezeigt, dass es für Luchse schwierig ist, neue Lebensräume zu besiedeln. Bei seiner Revierbildung, die einer Fortpflanzung vorausgeht, sucht ein Luchs territorialen Anschluss an das Revier anderer Luchse. Eine natürliche Besiedelung ehemaliger Lebensräume erfordert daher einen sehr langen Zeitraum und setzt voraus, dass in den bereits vorhandenen Lebensräumen ein hoher Populationsdruck besteht.[39] Eine Rückkehr des Luchses in seine alten Verbreitungsgebiete ist daher meist nur mit menschlicher Hilfe zu erreichen.
Die Wiederansiedelung des Luchses durch den Menschen ist von einer Reihe von Widerständen und Kritik begleitet gewesen. Die häufigsten Sorgen, die im Vorfeld von Wiederansiedelungen geäußert wurden, beziehen sich auf Schäden an Haustieren und am Jagdwild. So gab es im Berner Oberland im Jahr 2007 einen starken Rückgang der Luchspopulation. An die Jagdinspektion des Kantons Bern eingeschickte abgehackte Luchspfoten, abgeschnittene Sendehalsbänder und das Auslegen von Giftködern dokumentieren, dass dieser Rückgang das Werk von Kriminellen war. In der Schweiz erfüllt das illegale Töten von Luchsen den Tatbestand der Wilderei.[83] In den Jahren 2012 und 2013 wurden im Bayerischen Wald zwei Luchse vergiftet beziehungsweise erschossen. Im Mai 2015 wurden im Bereich des Lamer Winkels (Landkreis Cham) vier Vorderpfoten von Luchsen aufgefunden, die in der Nähe einer Fotofalle eines Luchs-Forschungsprojektes abgelegt worden waren.[84] In Österreich wurde im Januar 2017 eine Jägerin, die im Nationalpark Kalkalpen einen männlichen Luchs eines Wiederansiedlungsprogramms abgeschossen hatte, vom Obersten Gerichtshof in letzter Instanz zur Zahlung von gut 12 000 Euro an den Nationalpark verurteilt; auch gegen ihren Mann lief, ebenfalls wegen der illegalen Tötung eines Luchses, ein Strafverfahren.[85][86]
In der Schweiz fielen in den ersten drei Jahrzehnten nach der Wiederansiedelung des Luchses rund 1000 Hausschafe dem Luchs zum Opfer.[87] Neugeborene Kälber wurden nur in Ausnahmefällen gerissen. Dabei hat man die Erfahrung gemacht, dass sich einzelne Luchse auf die Jagd von Nutztieren wie Ziegen und Schafen spezialisieren. Gerissen werden vor allem Tiere, die auch nachtsüber weit entfernt von menschlichen Siedlungen verbleiben und deren Weiden sich in Waldrandnähe befinden. Ähnlich wie auch bei anderen Raubtieren wie Rotfuchs oder Mardern kann es bei Angriffen auf Haustiere zum sogenannten Surplus Killing kommen: Weit mehr Tiere werden getötet oder verletzt, als der Beutegreifer als Nahrung benötigt.[88] Durch den Luchs gefährdet sind auch in großen Gattern gehaltene Wildtiere wie Damhirsche oder Europäische Mufflons.
In der Regel sind Übergriffe auf Weidetiere, die auf den Almen der Alpen häufig weitgehend sich selbst überlassen sind, selten. Luchse erjagen als Lauerjäger eher Rehe und Gämsen, als dass sie Haustiere angreifen. Ähnlich wie in anderen Wiederansiedelungsprojekten, etwa für Bartgeier, Wölfe und Braunbären, haben eine intensive Zusammenarbeit mit der Bevölkerung vor Ort und Aufklärungskampagnen zum Erfolg von Wiederansiedelungsprojekten beigetragen. Dazu gehört auch eine möglichst unaufwändige und problemlose Entschädigung an Landwirte, die Haustiere durch Luchse verlieren. Dort, wo wegen einer gleichzeitigen Ansiedelung von Wölfen oder Braunbären Herdenschutzhunde etabliert wurden oder Hausesel als Herdenesel den Schaf- und Ziegenherden beigesellt wurden, haben sich diese Maßnahmen als effiziente Vorsorge auch gegen Übergriffe von Luchsen erwiesen.
In der Schweiz werden Präventivmaßnahmen gegen Luchsrisse mit bis zu 100 Prozent der Kosten bezuschusst. Bei Weiden, die sich wegen ihrer Waldnähe als besonders gefährdet erwiesen haben, werden situationsspezifisch sogar die Pachtzinsen übernommen, um eine weitere Beweidung durch Schafe oder Ziegen einzustellen. In der Schweiz regeln eindeutige Kriterien aber auch, wann ein Luchs als so problematisch einzuordnen ist, dass eine Abschussbewilligung erteilt wird.[27]
Luchse wirken sich nicht negativ auf den Bestand an jagdbaren Paarhufern aus. Die Zahlen der von Luchsen erjagten Rehe und Gämsen liegen meist deutlich unter denen des Fallwildes (Tiere, die Krankheiten und Unfällen erlegen sind) und sind deutlich geringer als die von Jägern auf gleicher Fläche geschossenen Tiere.[89] Die Anwesenheit des Luchses trägt allerdings nicht im erhofften Maße zu einer Verbesserung der Gesundheit des Tierbestandes bei. Aufgrund der Jagdtechnik von Luchsen sind es nicht nur kranke und überalterte Tiere, die ihnen zum Opfer fallen.[90]
Ein häufig vorgebrachtes Argument gegen die Ansiedelung von Luchsen war die potenzielle Gefährdung der Raufußhuhnbestände. So lehnte im Jahre 1975 die Jagdbehörde von Niedersachsen den Antrag des Göttinger Instituts für Wildbiologie ab, im Harz Luchse anzusiedeln, weil sie dadurch die damalige Auerhuhnauswilderung gefährdet sah.[91] Tatsächlich stellen Raufußhühner unter anderem in den Karpaten und in Skandinavien einen gewissen Anteil der Nahrung des Luchses dar. Die Hauptbeute des Luchses sind im Allgemeinen diejenigen Tierarten seines Beutespektrums, die in seinem Revier häufig vertreten sind. Untersuchungen in der Schweiz haben gezeigt, dass selbst in Revieren mit guten Birk- und Auerhuhnbeständen Luchse nur ausnahmsweise diese Vogelarten schlagen und die dort zahlreich vorhandenen Rehe und Gämsen eindeutig bevorzugen.[92]
Die Verbissbelastung in Wäldern, verursacht durch einen hohen Paarhuferbestand, wirkt sich stark negativ auf die natürliche Waldverjüngung aus (siehe dazu im Artikel Rothirsch das Kapitel Schäden). Zu einer Konzentration von Verbissschäden kommt es häufig, weil Rothirsche in Einständen eng beieinander stehen. Die Anwesenheit von Luchsen wirkt sich hierbei positiv aus, da sie solche Ansammlungen auf Dauer aufsprengt, sodass die Tiere sich auf größere Flächen verteilen.
Die Wiederansiedelung des Luchses ist nicht frei von Rückschlägen gewesen. Illegale Auswilderungen, die in der Schweiz und im Bayerischen Wald in den 1970er-Jahren stattfanden, haben die Glaubwürdigkeit von Wiederansiedelungsprogrammen in diesen Regionen nachhaltig geschädigt. Zudem hat sich erwiesen, dass nur sorgfältig ausgewählte Luchse in der Lage sind, sich in freier Wildbahn zu etablieren. Bei den erfolgreich verlaufenen Wiederansiedelungen handelte es sich meist um jagderfahrene Wildfänge. Luchse aus Gefangenschaftshaltung sind überwiegend nicht in der Lage, ausreichend Beute zu schlagen. In wiederbesiedelten Gebieten ist es außerdem zu einer Anzahl illegaler Abschüsse beziehungsweise Vergiftungsaktionen gekommen.
Die Populationszahl der Luchse in deutschen Mittelgebirgen ist derzeit noch zu klein und die Bestände sind teilweise isoliert. Wanderkorridore sind notwendig, damit Bestände wie etwa die im Harz nicht verinseln. Erst ab einer Bestandszahl von 50 bis 100 Tieren, die sich untereinander fortpflanzen können, ist eine ausreichende genetische Variabilität sichergestellt.[93] Ähnliches gilt auch für die Schweiz, die bislang die größten Erfolge in der Wiederansiedelung aufweist. Die zwei etablierten Luchspopulationen sind auf das Juragebirge und die Nord- und Zentralalpen begrenzt. Das dazwischenliegende Mittelland dagegen ist unbesiedelt, zwischen den beiden Populationen kommt es nicht zum genetischen Austausch.
Eine 2022 publizierte Studie kam zu dem Ergebnis, dass fast alle wiederangesiedelten Luchspopulationen eine deutlich geringere genetische Vielfalt aufweisen als die natürlichen Luchs-Vorkommen. Zudem sei in den wiedereingeführten Populationen Inzucht verbreitet: Am stärksten ausgeprägt sei Inzucht in jenen Luchsbeständen, die die geringste Anzahl von Gründerindividuen hatten.[94]
Lange Zeit wurde diskutiert, ob Luchse lediglich eine Untergattung der Gattung Felis darstellen.[95][96] Deshalb findet man in der älteren Literatur den Eurasischen Luchs gelegentlich unter der Bezeichnung Felis lynx. Heute ist die Einordnung der Luchse in die eigenständige Gattung Lynx akzeptiert und der Eurasische Luchs wird entsprechend als Lynx lynx geführt.
Trotz ihrer Größe gehören die Luchse zu den Kleinkatzen und bilden dort die Schwestergruppe einer Klade, zu der die Pumas (Puma), der Gepard (Acinonyx jubatus), der Manul (Otocolobus manul), die Altkatzen (Prionailurus) und die Echten Katzen (Felis) gehören.[97]
Der Eurasische Luchs wird heute innerhalb der Gattung der Luchse als eigenständige Art betrachtet. Früher wurde er mit dem Kanadischen Luchs und dem Pardelluchs zu einer gemeinsamen Art zusammengefasst. Auf Grund von Fossilienbefunden weiß man aber, dass sich die Entwicklungslinie des iberischen Pardelluchses in Südwesteuropa bereits im Villafranchium, dem Beginn des Pleistozäns, abspaltete. Verglichen mit dem Pardelluchs ist die Fossilienlage beim Eurasischen Luchs sehr viel weniger zusammenhängend. Gesichert ist aber, dass sich dieser in der Ostpaläarktis entwickelte und von dort aus sowohl in westlicher wie östlicher Richtung ausbreitete.[98] Rotluchs und Kanadischer Luchs stammen offenbar von Vorfahren des Eurasischen Luchses ab, die in zwei Einwanderungswellen über die Beringbrücke nach Alaska gelangten: Aus der ersten dieser Einwanderungswellen vor 2,6 Millionen Jahren ging der Rotluchs hervor, aus der zweiten vor 200 000 Jahren der Kanadische Luchs.[96]
Die Anzahl der Unterarten des Luchses und deren geographische Abgrenzung sind umstritten. Je nach Quelle werden zwischen vier und 14 Unterarten genannt. Sunquist & Sunquist (2009) unterscheiden folgende Unterarten:[99]
Die Cat Specialist Group der IUCN erkennt in ihrer im Jahr 2017 veröffentlichten Revision der Katzensystematik nur sechs Unterarten an.[100]
Mit dem Erstausgabetag 7. April 2022 gab die Deutsche Post AG in der Serie Junge Wildtiere ein Postwertzeichen mit dem Abbild eines Luchses im Nennwert von 85 Eurocent heraus. Der Entwurf stammt von der Grafikerin Jennifer Dengler aus Bonn.
Der Eurasische Luchs oder Nordluchs (Lynx lynx) ist eine in Eurasien verbreitete Art der Luchse. Im deutschen Sprachgebrauch ist mit „Luchs“ fast immer diese Art gemeint. Nach Braunbär, Wolf und Persischem Leoparden ist diese Katze das viertgrößte in Europa heimische Landraubtier.
Der Eurasische Luchs wird seit Jahrhunderten stark verfolgt, in Europa begannen im Spätmittelalter systematische Ausrottungsversuche. Nachdem die Art zu Beginn des 20. Jahrhunderts weitestgehend aus West- und Mitteleuropa verschwunden war, wanderte sie ab etwa 1950 aus angrenzenden Siedlungsgebieten wieder ein und wurde auch gezielt wieder angesiedelt. Heute sind unter anderem die Alpen, der Jura, die Vogesen, der Pfälzerwald, der Harz, das Fichtelgebirge, der Bayerische Wald, der Böhmerwald und der Spessart von Luchsen besiedelt. In Deutschland gilt der Luchs der Roten Liste des Bundesamtes für Naturschutz zufolge nach wie vor als stark gefährdet (Status 2).
Albbas (Lynx lynx) lea návdi - boraspire -, ja gávdno stuorra guovlluin Eurásias. Albbas gullá bussánállái ja lea bajimusas biebmogollosis. Albbas lea áidna vilda bussáealli Skandinávias.
Eurasialaš albbas lea stuorimus buot albbasšlájain. Das lea oalle njealječiegat gorut eará bussáid ektui, ja maŋágeahči lea allelis. Oaivi lea oalle jorbbas ja bealjit unnit - ja beljiin leat mihtilmas diehpit. Albbas lea 80–130 cm guhku, njunnegeažis seaibemáddagii ja seaibi lea 11–25 cm. Olleššattot albasa allodat seabi bokte lea 50–70 cm ja deaddu lea 13–26 kg. Davviguovlluid albasat šaddet dábálaččat stuoribut go lullelis. Norggas, Ruoŧas ja Suomas šaddá rávjáalbbas (varis albbas) dábálaččat 18–26 kg, ja ciiko (njiŋŋelas) šaddá sullii 13–18 kg.
Albbas lea bures heivehuvvon dan guvlui gos eallá. Dálvet lea suhkkes guolga, mii lea ullui ja suodjala bures buollaša vuostá, ja geasset dat fas lea njavgat. Guolgga vuođđoivdni lea ruksesruškat geasset ja ráneslágan dálvet, ja nu dat bures čiehkása birrasii. Iešguđet guovlluin sáhttá das leat iešguđet ivdni, danne go ivdni lea heivehuvvon dan guvlui gos eallá. Čoavjevuole lea albbas vielgat dahje čuovgat, ja muđui lea unnit eanet girjját. Juolgeluodda lea stuoris goruda sturrodaga ektui, erenoamážit dain mat ellet guovlluin gos lea ollu muohta. Albasis lea erenoamáš buorre gullu ja maiddái buorre oaidnu ja haksá bures. Luonddus lea albasa eallenahki 10-12 jagi, muhto lea dihtosis albbas mii elii olles 24 jagi.
Albasa eami lávdu, dahje eallinguovlu, lea Pyreneaid rájes lullioarjin Skandinaviai davvioarjin, Ruoššas ja Sibirjás, Kiinás ja Ruošša davvirittuin nuorttas. Dál lea albbas nálehuvvan (jávkan) ollu guovlluin (erenoamážit oarjin), vaikko šládja rehkenastojuvvo gullat nanu ja ceavzilis náliide.
1960-logus jávkaduvvui eruasialaš albbas goasii miehtá Oarje-Eurohpá. Norggas lei albbas meastá oalát jávkan álggus 1900-logu, muhto máddodat lassánii fas 1950- ja 1960-logu mielde. Ráfáiduhttimiid geažil lea albbas fas laskagoahtán Eurohpás. 2000-logus leat fas riegádan albasat Duiskkas ja Šveiccas.
Dál gávdno albbas miehtá Norgga nannama, earret Vestlándda fylkkain, gos lea dušše soames ealli. 1996 rájes lea albbasmáddodat vákšojuvvon luoddaguorramiid bokte.[1] Barggu doaimmaha riikkaviidosaš prográmma, mii vákšu buot stuora boraspiriid. Báikkálaš olbmot miehtá riikka dieđihit luottaid ja čivgamiid Stáhta luonddubearráigehččui (dárogillii oaniduvvon: SNO), mii čohkke dieđuid.
Jagis 2007 ledje unnimusat 69-74 albbasbearraša. Dát leat oktiibuot 409-439 albasa. Norgga mihttomearri, man Stuoradiggi mearrida, lea ahte galget leat 65 čivgi njiŋŋelasa juohke jagi (albbas oažžu 1 - 3 čivgga hávális). Dat lohku lea olahuvvon, go Norggas ja Ruoŧas leat oktiibuot sullii 2000 albasa.
Albbas eallá máŋggalágan eatnamiin ja báikkiin - habitáhtain, váriin, vuvddiin, duoddariin, muhto buoremusat liiko leat báikkiin gos sáhttá čiehkádit.
Go albbas bivdá, de njáhká bivddohasa lusa ja falleha. Albbas ii nagot guhkás doarridit, muhto lea hui snáhpis go falleha. Dat goddá stuorit elliid nu ahte gáskkesta čoddagii, vai ealli hávká. Smávit elliid gáskkesta čeabáhii ja goddá nu.
Eurasialaš albbas borrá vuosttažettiin goddeelliid (Cervidae), omd. bohccuid, gos fal leat gávdnamis.
Čoavjjetáigi lea 70-74 beaivvi ja miessemánus dahje geassemánu álggus šaddet 1 - 3 čivgga (muhtumin 4). Easkkariegádan čivga deaddá 230-270 grámma. Albbas čivgá bákteráiggiin dahje rokkiin, gosa earát eai beasa. Ciiko njamaha čivggaid 2-3 mánu.
Wikispecies: Lynx lynx – detaljert artsinformasjon ]
Albbas (Lynx lynx) lea návdi - boraspire -, ja gávdno stuorra guovlluin Eurásias. Albbas gullá bussánállái ja lea bajimusas biebmogollosis. Albbas lea áidna vilda bussáealli Skandinávias.
Euraziski rys (Lynx lynx) jo zwěrje ze swójźby kóckow (Felidae).
Euraziski rys (Lynx lynx) jo zwěrje ze swójźby kóckow (Felidae).
Evrazijalaine il'bez vai Järgeline il'bez (latin.: Lynx lynx) om Kažinvuiččiden sugukundan (Felidae) lihansöi (Carnivora) imetaiživat. Il'bez om kaikiš järedamb erik Il'besiden sugus da kaikiš pohjoižemb erik Kažinvuiččiden sugukundas.
Järgeline il'bez eläb Skandinavijas, Suomenmas, Balkanan nemel, Pol'šanmas, Čehanmas, Slovakijas, Mad'jaranmas, Romanijas, Penes da Keskmäižes Azijas Kitajhasai i Mongolijhasai. Venämas il'bez eläb mecvös Karjalaspäi Kamčatkhasai da Sahalinhasai. Il'besen izoliruidud populäcijad oma Karpatoil i Kavkazan mägil.
Nece lihansöi eläb mustkavag'kor'biš, taigas, hot' se voib vastata mugažo mägimecoiš, erašti mecstepiš da mectundroiš. Näl'gvozil se kävub külihe da eskai surihe lidnoihe. Istorižil aigoil il'besen areal Evropas oli levedamb. Ristitud oma koletanuded kaikid il'besid Keskuzližen da Päivlaskmpol'žen Evropan maiden enambuses, i nügüd' nece živat om harv.
Evrazijalaine il'bez om kaikiš järedamb erik. Se om kaži jalos korktoiden jaugoiden päl: täuz'kaznuden ižačun hibj om 18..30 kg vedutte (38 kilogrammhasai Sibiriš), emäčun 8..21 kg, hibj oleleb 80..130 sm pitte. Pä om pen' kehker. Modpoliškoil karv om jalos pit'k, korvil oma sured tophad pit'käs karvospäi. Nahkan mujutuz om jalos erazvuitte mujul (tuhk-sinivauvhaspäi rusttahasai) da läipoil. Händ om lühüd, kazvab ižačul da emäčul 11..24 santimetrhasai, i sen agjaine om kaiken must. Hibjrung om lühüd da ninev. Käbälad oma järedad, tal'vel käbälil om äi höunhid da karvad. Mal om 13 il'besen alaerikod.
Il'bez eläb üksin, emäčud elädas pezakundanke. «Gon» oleskeleb vilukus — keväz'kus. «Gonan» aigal emäčud da ižačud kidastadas komedas. Konkuriruijad ižačud toratas emäčun tagut. Emäčun kohtuz jatkub 67..74 päiväd. Il'besel semendkus sündub 2..3 poigašt 245..300 grammad massanke. Poigaižed oma sogedad da abutomad. Sil'mad avaidasoiš 12-ndel päiväl.
Il'bez om tipine lihansöi živat. Il'besen sömižen aluz — jänišad, hirenvuičced rouhijad, erašti pened kabjživatad. Il'besed voidas eläda kaks'kümnehe vodhesai.
Evrazijalaine il'bez vai Järgeline il'bez (latin.: Lynx lynx) om Kažinvuiččiden sugukundan (Felidae) lihansöi (Carnivora) imetaiživat. Il'bez om kaikiš järedamb erik Il'besiden sugus da kaikiš pohjoižemb erik Kažinvuiččiden sugukundas.
Ilves (lat. Lynx) – kažirodukunnan pedoimettäjien rodu, varzinazen kažirovun (Felis) lähin elättilaji.
Ilveksen rungu on 80-130 sm da säjäs on 70 sm piduhuttu. Tavan mugah ilves on suuren koiran suurus. Täyzi-igäzen ižäčyn paino on 18-25 kiluo, harvah 30 kiluo; emäčyn paino on tavan mugah 18 kiluo. Ilveksen rungu on lyhyt da järei. Korvat ollah kistilöinke. Händy on lyhyt ”leikatun” n'okanke (20-40 sm). Piä on pieni da pyöryžy. Turvan bokis on pitkät tukat, muga sanottu «korvupardu». Turbu on lyhyt, silmät ollah leviet,silmyterät ollah pystyoigiet. Ilves vaihtau karvua kaksi kerdua vuvves: keviäl da sygyzyl. Ilveksen nahku on paras kažirodukunnan, se on ylen turbei, korgei da silei. Pöčöis karvu on ylen pitky. Maha on valgei harvoin pienien tačmoinke.
Suuret da pitkät käbälät ollah nahkas, sendäh talvel ilves voi kävellä uppuomattah lumeh.
Nahkuväri rippuu sit, mittumis alovehis eläy ilves. On olemas moni nahkuvärin variantua: ruskei, muzavanruskei, valpahankeldaine, savukarvaine. Selgy, bokat da käbälät ollah ta moinke. Pöčöis karvu on pitky,pehmei da harvu, tavan mugah se on valgei harvoin tačmoinke. Suves eläjät ilvekset ollah enimiten ruskiet, niilöin nahku on lyhyembi, ga käbälät ollah pienembät.
Ilveksen jälgi on tavalline kažin jälgi. Ilves ei jätä kynzijälgilöi,sendäh gu sen tagakäbälät astutah ezikäbälien samoih jälgilöih.
Ilves on kažirodukunnan pohjazin laji. Skandinavies ilves eläygi Pol’arnoin piirin tagua. Ven’al ilves eläy korbilois Kamčatkah da Sahalinah sah. Ilves eläy sežo Karpuatois, Kavkazas da Keski-Aazies, ga nämmis alovehis se on vähäluguine.
Ilvesty voi nähtä Keski-Ven’al, Gruuzies, Estounies, Suomes, Ruočis, Pol’šas, Čeehies, Vengries, Rumiinies, Ispuanies, Serbies, Makedounies, Slovenies, Slovakies, Valgoven’as, Horvaties, Albanies, Gretsies, Litvas, Latvias, Ukrainas (Karpuatois), Armienies da Azerbaidžuanas.
Ilves eläy puaksumbah havukorbimečis, taigas, ga toiči ilvesty voi nähtä erikohtis, ezimerkikse vuarumečis. Elätti hyvin kangihes puuloih da vuaroih da ui. Ilves tabailou turkielättilöi da sendäh ylen hyvin jiäjä hengih Pol’arnoin piirin tagua.
Konzu syömisty on kylläl, ilves eläy samas kohtas, konzu ei ole – kulleskelou kohtis kohtih. Suutkis se voi astuo läs 30 kilometrii. Suurin puoli syömisty on jänöit. Sežo ilves tabailou tedrilöi, pienii jyrzijöi, harvembah erilazii pienii kabjuelättilöi: meččyuuhiloi, kallivohirvilöi, pedroi, toiči kodikažiloi da koirii.
Ilves läs ei varua ristikanzoi. Pedoelätti eläy mečis, vahnois meččyruadoalois da palateksis, kuduat luajittih ristikanzat. Hädävuozien aigua ilves tulou kylih da linnoih. Tavan mugah pedoelätti ei tule ristikanzoih käzin,ga konzu ilveks on ruanittu, se voi olla varattavannu da iče voi ruanita kedätahto hambahil libo kynzil.
De lynks (Latynske namme: Lynx lynx), om betizing mei de trije oare lynksesoarten foar te kommen ornaris de Jeraziatyske lynks neamd, is in sûchdier út 'e famylje fan 'e kateftigen (Felidae) en it skaai fan 'e lynksen (Lynx), dat foarkomt yn grutte dielen fan noardlik Jeropa, Sibearje en Sintraal-Aazje. Yn Nederlân is er al mear as in iuw útstoarn, mar sûnt koarten wurdt er hjir út en troch wer synjalearre, mei't de populaasje yn Dútslân stadichoan dizze kant útkomt. Op guon oare plakken yn West-Jeropa wurdt de lynks mei sin yn it wyld reyntrodusearre. De Jeraziatyske lynks is de grutste fan 'e fjouwer lynksesoarten.
De Jeraziatyske lynks is lânseigen yn hiele Jeropa, útsein it Ibearysk Skiereilân, dat it domein is fan 'e nau besibbe Ibearyske lynks. Lykwols komt er allinne noch mar yn Skandinaavje (Yslân en Denemark net meirekkene), de Baltyske steaten, Wyt-Ruslân en sintraal en noardlik Ruslân rûnom foar. Yn hast hiel de rest fan syn Jeropeeske areaal is er útstoarn, op lytse restpopulaasjes nei dy't har weromlutsen hawwe yn ôfhandige lânsdouwen, lykas de Karpaten en de bergen fan 'e westlike Balkan. De populaasjes lynksen dy't har it tichtst by Fryslân befine, libje yn it Dútske Harzberchtme en de Belgyske Ardinnen.
Bûten Jeropa binne der ek restpopulaasjes yn Lyts-Aazje, de Kaukasus en noardlik Iraan. In grut oaniensletten ferspriedingsgebiet beslacht it eastlike part fan Sintraal-Aazje, de Himalaya, Tibet, dielen fan Sina, Mongoalje en Noard-Koreä, en hiele Sibearje útsein it Arktyske noarden.
Fan alle kateftigen is de lynks miskien wol de meast opfallende, troch syn koarte sturtsje, syn yn ferhâlding lange skonken, de toefkes oan syn earpunten en syn oergrutte poaten, dy't fungearje as snieskuon en wêrmei't er treflik oer in sniedek rinne of drave kin. Hy is de grutste fan 'e fjouwer lynksesoarten, mei trochinoar in kop-romplingte fan 80-130 sm, in skouderhichte fan 70 sm, in sturtlingte fan 11-25 sm en in gewicht fan 8-21 (♀) of 18-30 (♂) kg. Mantsjelynksen út Sibearje, dêr't se de grutste lichemsomfang berikke, kinne oant 38 kg weagje (mei ien raportearre gefal fan 45 kg).
Simmerdeis hat de Jeraziatyske lynks in relatyf koarte, rodzige of brune pels, dy't wat feller fan kleur is wat fierder oft men yn it suden fan it ferspriedingsgebiet komt. By 't winter hat er lykwols in folle tsjûkere behierring fan sidich bûnt dat útinoar rint fan sulvergriis oant griisbrunich. De bealch en hals fan 'e lynks bliuwe it hiel jier troch wyt. De pels is eins altiten oerdutsen mei swarte stippen.
De Jeraziatyske lynks is in wâldbewenner dy't allinne foarkomt yn gebieten dêr't genôch beskûl is yn 'e foarm fan beamte of opgeand leechhout. Hy libbet sawol yn boskrike steppegebieten, nuddelwâlden, mingde wâlden as berchwâlden. Yn 'e mear bercheftige dielen fan syn ferspriedingsgebiet folget er by 't winter syn proaidieren omleech nei de dellingen, sadat er de djipste snie mijt.
Ek al jaget er wol deis as it fretten krap is, de Jeraziatyske lynks is fierhinne in nachtdier, dat ornaris pas aktyf wurdt as it begjint te skimerjen. Hy libbet in solitêr bestean yn in territoarium dat 20-450 km² beslaan kin, ôfhingjend fan it terrein. Mantsjes hawwe folle gruttere territoaria as wyfkes. De Jeraziatyske lynks kin wol 20 km de nacht ôflizze, al is 10 km wenstiger. Hy patrûljearret geregeldwei troch syn hiele territoarium en lit geurflaggen yn 'e foarm fan miich, stront of klaumerken efter om it ôf te beakenjen.
It pearseizoen rint foar de Jeraziatyske lynks fan jannewaris oant april. It wyfke wurdt yn dy snuorje yn 'e regel mar ienris maartsk, wat 4-7 dagen duorje kin, mar as om lykfol hokker reden it earste nêst jongen it net rêdt, kin in twadde maartskens foarkomme. Oars as de nau besibbe Kanadeeske lynks liket de Jeraziatyske lynks net by steat te wêzen en pas syn fuortplantingsgedrach oan op grûn fan 'e beskikberens fan proaidieren.
Drachtige wyfkes lizze op ôfskerme plakken nêsten oan, faak ûnder leechhingjende tûken of yn holtes tusken beamwoartels. De draachtiid duorret 67-74 dagen en resultearret yn 'e berte fan 1-4 jongen. De jongen, dy't yn 't earstoan blyn en helpleas binne en 240-430 g weagje, hawwe in effen griisbrune pels oant se op 'e âldens fan likernôch 11 wiken de folwoeksen kleuring krije. De eachjes geane iepen nei 10-12 dagen en de jongkatsjes begjinne fêst fretten te beplúzjen as se 6-7 wiken âld binne en foar it earst it nêst ferlitte, mar wurde pas folslein ûntwûn as se 5-6 moannen binne. De jongen bliuwe by harren mem oant se 10 moannen âld binne en de folgjende peartiid begjint. Nei 2 of 3 jier binne se geslachtsryp. Yn finzenskip binne Jeraziatyske lynksen oant 21 jier wurden.
Jeraziatyske lynksen snippe in grut ferskaat oan proaien, wêrûnder hazzen, kninen, marmotten, iikhoarntsjes, sânsliepers, oare kjifdieren, fazanten en oare fûgels, foksen, everswinen, gimzen, elanden, reaharten, rindieren, reeën en oare evenhoevigen. Hoewol't der in grutter risiko ferbûn is oan it bejeien fan in gruttere proai, is de priis ek nammenste grutter. Dêrom jout de Jeraziatyske lynks gauris de foarkar oan grutte evenhoevigen (harteftigen en everswinen), benammen winterdeis, as lytsere proaien minder beskikber binne. De Jeraziatyske lynks is de iennichste lynksesoart wêrby't dat sa is. De metoade dy't er brûkt foar it pakken fan sokke grutte proaidieren is beslûpe en bespringe. Op dy manear kin er sels folwoeksen harteftigen mei in gewicht fan 150 kg oer.
De grutste konkurrint fan 'e Jeraziatyske lynks is de wolf. Lynksen komme minder foar yn gebieten dêr't in protte wolven omhúsmanje, en by in moeting deadzje wolven lynksen en frette harren soms sels op as se net op 'e tiid in beam yn flechtsje. In oare konkurrint is de warch, de grutste fan 'e martereftigen en besibbe oan 'e murd, de wezeling en de harmeling. Wargen kinne lynksen net deadzje, mar it binne sokke ferheftige fjochters dat it harren gauris slagget en pak in lynks syn proai ôf. Lynksen geane sadwaande wargen almeast út 'e wei, mar geane soms it gefjocht oan as se jongen op 'e noed hawwe. Yn Sibearje moatte lynksen ek goed tinke om Sibearyske tigers, want ûndersyk fan 'e mageynhâld fan dyselden hat útwiisd dat se bytiden lynksen lytsman meitsje. Op it mêd fan 'e bejaging fan proaidieren moat de lynks it opnimme tsjin wolven, wargen, foksen, oehoes, keningsearnen, en yn beheinde dielen fan syn ferspriedingsgebiet, Sibearyske tigers, loaihoarsen en snieloaihoarsen.
De Jeraziatyske lynks hat de IUCN-status fan "net bedrige", wat sizze wol dat der wrâldwiid gjin kâns op útstjerren bestiet. Dat nimt net wei dat er yn it grutste part fan Jeropa net mear foarkomt of noch mar in sieltôgjend bestean yn ôfhandige úthoeken liedt. Sûnt de santiger jierren besiket men de lynks te reyntrodusearjen yn gaadlike gebieten dêr't er net mear foarkomt, lykas de Harz en it Beierske Wâld yn Dútslân, de Fogezen en de Pyreneeën yn Frankryk en de Alpen yn Switserlân.
Yn Nederlân is de Jeraziatyske lynks wierskynlik om 1890 hinne útstoarn, al is men dêr net alhiel wis fan. Hoewol't er op it stuit offisjeel noch altiten as útstoarn te boek stiet, hawwe der sûnt de njoggentiger jierren fan 'e tweintichste iuw in stikmannich waarnimmings west, de measten yn Súd-Limboarch, mar ek in pear yn Gelderlân.
Der persize klassifikaasje fan 'e Jeraziatyske lynks is men it noch net alhiel oer iens, mar op grûn fan it meast gongbere hjoeddeiske ynsjoch kinne der 10 ûndersoarten ûnderskaat wurde:
De lynks (Latynske namme: Lynx lynx), om betizing mei de trije oare lynksesoarten foar te kommen ornaris de Jeraziatyske lynks neamd, is in sûchdier út 'e famylje fan 'e kateftigen (Felidae) en it skaai fan 'e lynksen (Lynx), dat foarkomt yn grutte dielen fan noardlik Jeropa, Sibearje en Sintraal-Aazje. Yn Nederlân is er al mear as in iuw útstoarn, mar sûnt koarten wurdt er hjir út en troch wer synjalearre, mei't de populaasje yn Dútslân stadichoan dizze kant útkomt. Op guon oare plakken yn West-Jeropa wurdt de lynks mei sin yn it wyld reyntrodusearre. De Jeraziatyske lynks is de grutste fan 'e fjouwer lynksesoarten.
Lingkes éurasiah (Lynx lynx) iku kucing ukuran sedhengan sing asli Sibèri, Asiah Tengah, Wétan, lan Kidul, Éropah Lor, Tengah, lan Wétan. Kéwan iki kagolong kéwan sing Ora Nyamari (Least Concern) ing Pratélan Abang IUCN wiwit 2008 amarga sebarané ngambah laladan sing amba, déné pérangan gedhé populasiné ingaran ajeg. Lynx éurasiah diwanuhaké manèh karo alas pagunungan Éropah Tengah lan Éropah Kidul wétan kanthi guggung populasi sing sithik, kurang saka 200 kéwan.[2]
Ing ngisor iki kapacak subspésies lingkes éurasiah sing diusulaké:[3][4]
Ing ngisor iki subspésies sing wis diandharaké, nanging ora dianggep pener:
Lingkes éurasiah (Lynx lynx) iku kucing ukuran sedhengan sing asli Sibèri, Asiah Tengah, Wétan, lan Kidul, Éropah Lor, Tengah, lan Wétan. Kéwan iki kagolong kéwan sing Ora Nyamari (Least Concern) ing Pratélan Abang IUCN wiwit 2008 amarga sebarané ngambah laladan sing amba, déné pérangan gedhé populasiné ingaran ajeg. Lynx éurasiah diwanuhaké manèh karo alas pagunungan Éropah Tengah lan Éropah Kidul wétan kanthi guggung populasi sing sithik, kurang saka 200 kéwan.
O gato cerval europeu (Lynx lynx en clasificación scientifica (Linnaeus, 1758), ye una especie de mamifero carnivoro d'o chenero Lynx, en a familia Felidae y subfamilia Felinae, que tién a suya aria de destribución en Europa y Asia, trobando-se present en Francia, Suiza, Alemanya, Republica Checa, Austria, Eslovenia, Bosnia-Herzegovina, Republica de Macedonia, Eslovaquia, Hongría, Rumanía, Polonia, Letonia, Lituania, Estonia, Noruega, Suecia, Finlandia, Belarrusia, Ucraína, Rusia, Turquía, Cheorchia, Azerbaichán, Irán, Cazaquistán, Kirguizistán, Tachiquistán, Turkmenistán, Uzbekistán, Afganistán, Pakistán, India, Nepal, China, Bután y Coreya d'o Norte. Ye fácil que dica o sieglo XIX convivise en o Pireneu con o gato cerval iberico (Lynx pardinus).
Ang Eurasyano lynx (Lynx lynx) ay isang pusa na katutubong sa Siberia, Asya at Europa. Ito ay nakalista bilang Least Concern sa Red List ng IUCN mula noong 2008 habang ito ay malawak na ipinamamahagi, at ang karamihan sa mga populasyon ay itinuturing na matatag.
Ang lathalaing ito ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
O gato cerval europeu (Lynx lynx en clasificación scientifica (Linnaeus, 1758), ye una especie de mamifero carnivoro d'o chenero Lynx, en a familia Felidae y subfamilia Felinae, que tién a suya aria de destribución en Europa y Asia, trobando-se present en Francia, Suiza, Alemanya, Republica Checa, Austria, Eslovenia, Bosnia-Herzegovina, Republica de Macedonia, Eslovaquia, Hongría, Rumanía, Polonia, Letonia, Lituania, Estonia, Noruega, Suecia, Finlandia, Belarrusia, Ucraína, Rusia, Turquía, Cheorchia, Azerbaichán, Irán, Cazaquistán, Kirguizistán, Tachiquistán, Turkmenistán, Uzbekistán, Afganistán, Pakistán, India, Nepal, China, Bután y Coreya d'o Norte. Ye fácil que dica o sieglo XIX convivise en o Pireneu con o gato cerval iberico (Lynx pardinus).
Lynx lynx es un taxon.
De lós of Euraziatische lynx (Lynx lynx) is e katechtig roufdeer vanne gruuedje van 'ne sjieëpershóndj. De pardellynx (Lynx pardinus) wuuertj sómtieds es 'n óngersaort vanne lós gezeen, juus wie de Canadese lynx (Lynx canadensis).
Inne Middelieëve koom de lós nag veur in Nederlandj. Me geitj d'rvanoet det de lós same mitte wouf róndj 1890 in Nederlandj is oetgestórve, meh det is neet zeker, aangezeen lósse trèklöstige, solitair bieëster zeen, in taengestèlling toet wuif, die döks vaste jachtrajèkte hantjere. Saer 1988 guuef 't weer meljing vanne lósse, mit naam in Limbörg en Gelderlandj.
Tas žuodis da rēšk – Lūšis (rēšk).
Lūšės aba lūšis (lietovėškā (b.k.): Lūšis, luotīnėškā: Lynx lynx) īr dėdlis žvieris, katros prėgol katėnū šėimā. Gīven medies, ont mediu.
Žemaitėjuo lūšū īr nuognē nedaug (tėktās bėški Kuliū medie, Karšovuos medie).
Ocomiztli (Latintlahtolcopa: lynx lynx), ome tlahtolli, ocotl ihuatl miztli.
Rrëqebulli euroaziatik ( Lynx lynx ) është një mace e egër që ndodhet nga Veriu , Qendrore dhe Evropën Lindore në Azinë Qendrore dhe Siberi , e Plateau tibetian dhe Himalajet . Ai banon në pyje të butë dhe boreal deri në një lartësi mbidetare prej 5,500 m (18,000 ft). Për shkak të shpërndarjes së saj të gjerë, ajo është renditur si shqetësimi më i vogël në Listën e Kuqe të IUCN që nga viti 2008. Kërcënohet nga humbja dhe copëtimi i habitatit ,copëtimi dhe shkatërrimi i preve . Popullsia e rrëqebullit evropian vlerësohet të përbëjë maksimum 10,000 individë dhe konsiderohet e qëndrueshme.
Klasifikimi i saktë i nënllojeve të rrëqebullit evroaziatik është ende temë debati, por sipas interpretimeve bashkëkohore, përfshihen:[1]
Rrëqebulli Euroaziatik është më i madhi nga katër speciet e rrëqebullit , duke filluar në gjatësi nga 80 deri në 130 cm (31 në 51 in) dhe duke qëndruar 60-75 cm (24-30 në) në sup. Bishti matet 11 - 24,5 cm (4,3 deri 9,6 in) në gjatësi. Meshkujt zakonisht peshojnë nga 18 në 30 kg (40 deri në 66 lb) dhe femrat peshojnë 8 deri në 21 kg (18 deri 46 lb). Rrëqebujt meshkuj nga Siberia , ku speciet arrijnë madhësinë më të madhe të trupit, mund të peshojnë deri në 38 kg (84 lb) ose siç thuhet edhe 45 kg (99 lb). Gara nga Malet Karpate mund të rritet gjithashtu mjaft e madhe dhe rivale nga ato të Siberisë në masë trupore në disa raste. Ka këmbë të fuqishme, relativisht të gjata, me putra të mëdhenj në rrjetë dhe me gëzof që veprojnë si dëbora. Ajo gjithashtu posedon një bisht të shkurtër "bobed" me një majë të tërë të zezë, tufa të zeza flokësh në veshët e saj, dhe një tufë të gjatë gri-dhe të bardhë.
Gjatë verës, rrëqebulli euroaziatik ka një pallto relativisht të shkurtër, të kuqërremtë ose kafe, e cila ka tendencë të jetë me ngjyra më të ndezura te kafshët që jetojnë në skajin jugor të diapazonit të saj. Në dimër, megjithatë, kjo zëvendësohet nga një pallto shumë më e trashë leshi i butë që ndryshon nga argjendi-gri në kafe gri. Pjesët e poshtme të kafshës, përfshirë qafën dhe mjekrën, janë të bardha në të gjitha kohërat e vitit. Leshi pothuajse gjithmonë shënohet me njolla të zeza, megjithëse numri dhe modeli i tyre janë shumë të ndryshueshëm. Disa kafshë posedojnë gjithashtu vija kafe të errëta në ballë dhe mbrapa. Megjithëse njollat kanë tendencë të jenë më të shumta në kafshë nga popullsia jugore, rrëqebulli euroaziatik me lesh të njollosur shumë mund të ekzistojë afër të tjerëve me lesh të thjeshtë.
Rrëqebulli euroaziatik bën një varg vokalizimesh, por në përgjithësi janë të heshtur jashtë sezonit të mbarështimit. Ata janë vërejtur për mua, zhurmë të keqe, të rriten, dhe të pastra, dhe, si macet shtëpiake , do të "mashtrojnë" në pre që nuk ka arritur. Thirrjet e çiftëzimit janë shumë më të zëshme, të cilat përbëhen nga gëzime të thella në mashkull, dhe tinguj me zë të lartë "meow" në femra.
Rrëqebulli euroaziatik është i fshehtë, dhe për shkak se tingujt që ata bëjnë janë shumë të qetë dhe që dëgjohen rrallë, prania e tyre në një zonë mund të kalojë pa u vënë re me vite. Mbetjet e preve ose gjurmëve në dëborë zakonisht vërehen shumë kohë përpara se të shihet kafsha.
Rrëqebulli gjuan kryesisht gjitarë të vegjël dhe mesatar dhe zogj. Ndër pretë e regjistruara si gjah janë haretë , lepujt , marmotat , ketrat , dormikët dhe brejtës të tjerë , shqarthin,nuselalën , dhelprën e kuqe , derri i egër , dhia e egër , të rinj brilopatë , dreri i kuq , renët dhe thundrakë të tjera. Megjithëse marrja e një preje më të madhe paraqet një rrezik për kafshën, dhuntitë e siguruara nga vrasja e tyre mund të tejkalojnë rreziqet. Kështu, rrëqebulli euroaziatik preferon një pre mjaft të madhe si thundrakë , veçanërisht gjatë dimrit kur preja e vogël është më pak e bollshme. Ata janë speciet e vetme të rrëqebullit në të cilat thundrakët sigurojnë një pjesë të madhe të dietës së tyre në lidhje me lagomorfët ose brejtësit. Kur është e zakonshme,kaprolli duket se është specia e preferuar e gjahut për rrëqebullin. Edhe kur kaprolli është mjaft i rrallë, dreri janë akoma speciet e preferuara të gjahut, megjithëse gjatë verës pretë janë më të vogla. Në pjesë të Finlandës , dreri i futur me bisht të bardhë hahet rregullisht. Në disa zona të Polonisë dhe Austrisë , dreri i kuq është preja e preferuar. Rrëqebulli i rritur kërkon 1.1 deri në 2 kilogramë (2.4 deri në 4.4 lb) mish në ditë, dhe mund të zgjasë disa ditë për të konsumuar plotësisht disa nga preja e tyre më e madhe.
Metoda kryesore e gjuetisë është kërcitja, dhe kërcimi në qaf, edhe pse ato janë gjithashtu grabitqarë të pritë kur kushtet janë të përshtatshme. Në dimër kushte të caktuara të borës e bëjnë këtë më të vështirë dhe kafsha mund të detyrohet të kalojë në gjah më të madh. Gjuetia e rrëqebullit euroaziatik duke përdorur vizionin dhe dëgjimin, dhe shpesh ngjitet mbi shkëmbinj të lartë ose pemë të rrëzuara për të skanuar zonën përreth. Një grabitqar shumë i fuqishëm, këto rrëqebuj kanë vrarë me sukses drer të rritur me peshë të paktën 150 kg (330 lb).
Rrëqebulli euroaziatik banon në një vend të thyer pyjor duke siguruar mjaft streha dhe mundësi të rrepta. Në varësi të lokalitetit, kjo mund të përfshijë stepë pyjore , pyje gjethegjatë , dhe pyjet konifere . Në pjesët më malore të diapazonit të tyre, rrëqebulli euroaziatik do të zbresë në ultësira në dimër, duke ndjekur pretë e tyre dhe duke shmangur borën e thellë. Ata kanë tendencë të jenë më pak të zakonshëm kur ujqërit janë të bollshëm, dhe ujqërit janë raportuar të sulmojnë dhe madje edhe të hanë rrëqebullin. Në pyjet ruse, grabitqarët më të rëndësishëm të rrëqebullit euroaziatik janë ujku gri . Ujqërit vrasin dhe hanë rrëqebuj që nuk arrijnë të shpëtojnë nëpër pemë. Popullsia e rrëqebullit zvogëlohet kur ujqërit shfaqen në një rajon dhe ka të ngjarë të marrin pre më të vogël, ku ujqërit janë aktivë.Volverinat janë ndoshta më të ndjekurit nga konkurrentët për vrasje, shpesh duke vjedhur vrasjet e rrëqebullit. Rrëqebujt kanë tendencë të shmangin në mënyrë aktive takimet me ujqit, por ndonjëherë mund t'i luftojnë ato nëse mbrojnë kotelet. Rastet e predikimit në rrëqebullin nga ujqërit mund të ndodhin, edhe mbase tek të rriturit, por ndryshe nga sulmet e ujqërve në rrëqebullin janë jashtëzakonisht të rralla nëse ato ndodhin në të vërtetë. Një studim në Suedi zbuloi se nga 33 vdekjet e rrëqebullit të një popullsie që po vëzhgohej, një ishte mbytur ndoshta nga një ujk. Një shembull tjetër i njohur i vjedheve të vrasjeve nga një ujk i rritur në një rrëqebull të rritur u raportua nëzonën e lumit Pechora , megjithëse kjo dukej se ishte thjesht një pretendim anekdotik. Nuk ka raste të njohura të predikimit të rrëqebullit mbi një ujk. Ndonjëherë, tigrat siberianë gjithashtu vrasin rrëqebuj, siç dëshmohet nga ekzaminimi i përmbajtjes së stomakut të tigrit.Rrëqebujt konkurrojnë për ushqim me grabitqarët të përshkruara më lartë, dhe gjithashtu me dhelprat e kuqe , shqiponja e artë , derri i egër, dhe në pjesën jugore të varg të tij,leopardin dhe leopardi e dëborës. Arinjtë kafe , megjithëse jo (aq sa dihet) një grabitqar i rrëqebullit euroaziatik, në disa zona janë konkurent për shkak të preve.
Megjithëse mund të gjuajnë gjatë ditës kur ushqimi është i pakët, rrëqebulli euroaziatik është kryesisht natë ose krepuskular dhe kalon ditën duke fjetur në copa të dendura ose vende të tjera të fshehjes.
Zona e gjuetisë së rrëqebullit euroaziatik mund të jetë çdo gjë nga 20 në 450 km 2 (8 deri në 174 km katrorë), në varësi të disponueshmërisë lokale të pre. Meshkujt kanë tendencë të gjuajnë mbi zona shumë më të mëdha sesa femrat, të cilat priren të zënë varg gjuetie ekskluzive, sesa mbivendosëse. Rrëqebulli euroaziatik mund të udhëtojë deri në 20 km (12 mi) gjatë një nate, megjithëse rreth gjysma e kësaj distancë është më tipike. Ata patrullojnë rregullisht në të gjitha pjesët e vargut të tyre të gjuetisë, duke përdorur shenja aromash për të treguar praninë e tyre tek individët e tjerë. Ashtu si me macet e tjera, shenjat e aromave mund të përbëhen nga urina ose shenja skrapesh, me ato të parat që lihen shpesh në vende të spikatura përgjatë kufirit të territorit të gjuetisë.
Sezoni i çiftëzimit për rrëqebullin euroaziatik zgjat nga janari deri në prill. Femra zakonisht futet në ovolucion vetëm një herë gjatë kësaj periudhe, duke zgjatur nga katër deri në shtatë ditë, por nëse pjella e parë humbet, një periudhë e dytë e estrumit është e zakonshme. Për dallim nga rrëqebulli i Kanadasë , i lidhur ngushtë , speciet euroaziatike nuk duket se janë në gjendje të kontrollojnë sjelljen e tyre riprodhuese bazuar në disponueshmërinë e gjahut. Kjo mund të jetë për shkak se, duke ushqyer një gamë më të madhe të preve e rrëqebullit të Kanadasë, rrallë e preve e përshtatshme është një dukuri më pak e zakonshme.
Gratë shtatzëna ndërtojnë çadra në vende të izoluara, shpesh të mbrojtura nga degë mbitensionale ose rrënjë pemësh.Shtatzania zgjat nga 67 në 74 ditë, dhe rezulton në lindjen e nga një deri në katër kotele. Në lindje, kotelet e rrëqebullit euroaziatik peshojnë 240 deri në 430 gram (8,5 deri në 15.2 oz) dhe janë të verbër dhe të pafuqishëm. Ata fillimisht kanë lesh të thjeshtë, gri-kafe, duke arritur ngjyrosjen e plotë të të rriturve rreth moshës njëmbëdhjetë javësh. Sytë hapen pas dhjetë deri në dymbëdhjetë ditë. Kotelet fillojnë të marrin ushqim të ngurtë në gjashtë deri në shtatë javë, kur fillojnë të lëshojnë pusetë, por nuk janë pastruar plotësisht për pesë ose gjashtë muaj.
Denoja braktiset dy deri në tre muaj pasi lindin kotele, por të rinjtë zakonisht qëndrojnë me nënën e tyre deri në moshën rreth dhjetë muajsh (fillimi i sezonit të ardhshëm të mbarështimit). Rrëqebulli euroaziatik arrijnë pjekurinë seksuale në dy ose tre vjet, dhe kanë jetuar për njëzet e një vjet në robëri.
Rusia
Që nga viti 2013 , popullsia e rrëqebullit rus vlerësohet se përfshin 22.510 individë dhe konsiderohet e bollshme dhe e qëndrueshme në disa rajone.
Azi
Rrëqebulli euroaziatik ( Lynx lynx ) është një mace e egër që ndodhet nga Veriu , Qendrore dhe Evropën Lindore në Azinë Qendrore dhe Siberi , e Plateau tibetian dhe Himalajet . Ai banon në pyje të butë dhe boreal deri në një lartësi mbidetare prej 5,500 m (18,000 ft). Për shkak të shpërndarjes së saj të gjerë, ajo është renditur si shqetësimi më i vogël në Listën e Kuqe të IUCN që nga viti 2008. Kërcënohet nga humbja dhe copëtimi i habitatit ,copëtimi dhe shkatërrimi i preve . Popullsia e rrëqebullit evropian vlerësohet të përbëjë maksimum 10,000 individë dhe konsiderohet e qëndrueshme.
Silovsin (Lynx lynx) — mushuksimonlar oilasiga mansub sut emizuvchi hayvon. Tanasining uz. 82—109 sm, dumi 20—40 sm, vazni 8—19 (baʼzan 32) kg . Quloqlarida bir tutam uzun tuklardan iborat shokilasi bor. Moʻynasi kalin va yumshoq, malla yoki qizgʻishsariq, baʼzan xoldor. Yevrosiyo, Amerika oʻrmonlarida, baʼzan oʻrmon choʻllarida tarqalgan. Oʻzbekiston jan.dagi togʻlarning oʻrta va yuqori qismida uchraydi. Asosan, tunda faol. Yanvar—mart oylarida juftlashadi. May — iyunda bolalaydi. Bolalar 2—3 yilda jinsiy voyaga yetadi. Quyon, sichqon kabi kemiruvchilar, qushlar, tuyoqlilar bilan oziklanadi. Soki uzluksiz kamayib borayapti. "Yoʻq boʻlib ketish xavfi ostidagi yovvoyi fauna va flora turlarining xalqdrosavdosi toʻgʻrisida"gi Konvensiya (SGGE5)ning 1ilovasiga va Oʻzbekiston Respublikasi Qizil kitobiga kiritilgan.
Tawurta n Urasya (Assaɣ ussnan: Lynx lynx) d aserɣud amnummes n ubleɣ yeṭṭafaren tawsit n twurta, yettidir deg tẓegwa n Uruppa d Asya d Sibirya, anda yga d anegmar agejdan
Tawurta n Urasya d netta yakk i d talmest tameqqṛant n twurtiwin acku teɣzi-ynes tettawaṭ seg 80 ar 130 cm
Tawurta n Urasya tettett igtal d iburaɣ d temseɣẓaẓ maca drus kan id tgemmer tilmas id tt-yugaren deg ubleɣ am tizerzert d izirzer acku tettagad ad tt-ssiggsen (ad tt-jerḥen)
Llan-t 5 n tdefrin n twurtiwin n urasya yettwassenen
Tawurta n Urasya (Assaɣ ussnan: Lynx lynx) d aserɣud amnummes n ubleɣ yeṭṭafaren tawsit n twurta, yettidir deg tẓegwa n Uruppa d Asya d Sibirya, anda yga d anegmar agejdan
Tawurta n Urasya d netta yakk i d talmest tameqqṛant n twurtiwin acku teɣzi-ynes tettawaṭ seg 80 ar 130 cm
Werşeq an werşek (bi pehlewî: varsnagân, bi erebî: washaq, bi soranî: weşek; navê zanistî yê latînî: Lynx lynx) ajaleke goştxwar a famîleya pisîkên mezin (Felidae) e. Ji pilingê biçûktir e û ji pisîka kûvî mezintir e. Boçika werşeqê kurt e, 10 cm ye û guhên wê gufikeke mûyên dirêj ya bi serî ve.
Çend cureyên werşeqan ev in: karakal (Lynx caracal), werşeqa ewroasyayî (Lynx lynx), werşeqa îberî (Lynx pardina), werşeqa sor a Amerîkayê (Lynx rufus).
Rewşa werşeqan li Kurdistanê baş nayê zanîn. Polîtîkayeke parastinê ya pisîkên mezin tune ye û zêde dihên nêçirkirin, ji ber vê yekê li gelek cihan nema dihên dîtin.
Werşeq an werşek (bi pehlewî: varsnagân, bi erebî: washaq, bi soranî: weşek; navê zanistî yê latînî: Lynx lynx) ajaleke goştxwar a famîleya pisîkên mezin (Felidae) e. Ji pilingê biçûktir e û ji pisîka kûvî mezintir e. Boçika werşeqê kurt e, 10 cm ye û guhên wê gufikeke mûyên dirêj ya bi serî ve.
Çend cureyên werşeqan ev in: karakal (Lynx caracal), werşeqa ewroasyayî (Lynx lynx), werşeqa îberî (Lynx pardina), werşeqa sor a Amerîkayê (Lynx rufus).
Rewşa werşeqan li Kurdistanê baş nayê zanîn. Polîtîkayeke parastinê ya pisîkên mezin tune ye û zêde dihên nêçirkirin, ji ber vê yekê li gelek cihan nema dihên dîtin.
Ο λύγκας (Lynx lynx - Λυγξ ο λυγξ) ανήκει στην οικογένεια των Αιλουριδών[2] και είναι σαρκοφάγο. Έχει μήκος 1-1,3 μέτρα και ζυγίζει μέχρι 45 κιλά. Το τρίχωμά του είναι πυκνό και μακρύ, ανάλογα με την εποχή. Έχει χρώμα κιτρινοκόκκινο ή κοκκινοκαφέ. Τα αυτιά του είναι μακριά και μυτερά, ενώ στην άκρη τους έχουν μια φούντα από μακριές τρίχες. Αν και ανήκει στις Αιλουρίδες, ο λύγκας μπορεί να κολυμπήσει και μάλιστα γρήγορα. Μπορεί επίσης να αναρριχάται στα δέντρα και να πηδά ψηλά. Κυνηγά την νύχτα, κυρίως ελάφια, πρόβατα και αλεπούδες. Την ημέρα μένει κρυμμένος σε σπηλιές ή κοιλότητες και κοιμάται. Συνήθως πνίγει πολλά ζώα, περισσότερα απ' όσα αντέχει να φάει. Δεν τα τρώει όμως. Πίνει το αίμα τους και τρώει μόνο τα καλύτερα κομμάτια. Το υπόλοιπο το τρώνε οι λύκοι και οι αλεπούδες.
Το θηλυκό γεννά 2-3 μικρά, μετά από κυοφορία 8 μηνών. Για τις πρώτες 16 ημέρες, τα μικρά είναι τυφλά, και η μητέρα τους δεν απομακρύνεται από αυτά. Θηλάζουν για δύο μήνες.
Ο λύγκας ζει σε μεγάλα δάση της Σουηδίας, της Νορβηγίας, της Φινλανδίας, της Γερμανίας,της Γαλλίας και σε απομονωμένες περιοχές της Ευρώπης και της Ασίας.
Στην Ελλάδα απαντάται στην περιοχή της Φλώρινας (Βαλκανικός λύγκας).[3]
Ο λύγκας (Lynx lynx - Λυγξ ο λυγξ) ανήκει στην οικογένεια των Αιλουριδών και είναι σαρκοφάγο. Έχει μήκος 1-1,3 μέτρα και ζυγίζει μέχρι 45 κιλά. Το τρίχωμά του είναι πυκνό και μακρύ, ανάλογα με την εποχή. Έχει χρώμα κιτρινοκόκκινο ή κοκκινοκαφέ. Τα αυτιά του είναι μακριά και μυτερά, ενώ στην άκρη τους έχουν μια φούντα από μακριές τρίχες. Αν και ανήκει στις Αιλουρίδες, ο λύγκας μπορεί να κολυμπήσει και μάλιστα γρήγορα. Μπορεί επίσης να αναρριχάται στα δέντρα και να πηδά ψηλά. Κυνηγά την νύχτα, κυρίως ελάφια, πρόβατα και αλεπούδες. Την ημέρα μένει κρυμμένος σε σπηλιές ή κοιλότητες και κοιμάται. Συνήθως πνίγει πολλά ζώα, περισσότερα απ' όσα αντέχει να φάει. Δεν τα τρώει όμως. Πίνει το αίμα τους και τρώει μόνο τα καλύτερα κομμάτια. Το υπόλοιπο το τρώνε οι λύκοι και οι αλεπούδες.
Το θηλυκό γεννά 2-3 μικρά, μετά από κυοφορία 8 μηνών. Για τις πρώτες 16 ημέρες, τα μικρά είναι τυφλά, και η μητέρα τους δεν απομακρύνεται από αυτά. Θηλάζουν για δύο μήνες.
Ο λύγκας ζει σε μεγάλα δάση της Σουηδίας, της Νορβηγίας, της Φινλανδίας, της Γερμανίας,της Γαλλίας και σε απομονωμένες περιοχές της Ευρώπης και της Ασίας.
Στην Ελλάδα απαντάται στην περιοχή της Φλώρινας (Βαλκανικός λύγκας).
Балян яке Кыр коӵыш (латин кылын Lynx lynx), лулосъёслэн сьось лёгетысьтызы кочыш динь выжыысь йол нонись пöйшур. Мугорызлэн кузьдалаез 110 см-озь, секталаез 30 кг-озь. Быжыз туж вакчи, мырк. Пель йылъёсаз кузь сьод гонъёсыз вань.
Балян яке Кыр коӵыш (латин кылын Lynx lynx), лулосъёслэн сьось лёгетысьтызы кочыш динь выжыысь йол нонись пöйшур. Мугорызлэн кузьдалаез 110 см-озь, секталаез 30 кг-озь. Быжыз туж вакчи, мырк. Пель йылъёсаз кузь сьод гонъёсыз вань.
Былътырыку, елэн (лат-бз.: Lynx lynx, ур-бз.: Рысь) — шэрыпI псэущхьэшхщ, джэдухэм щыщщ.
Еуразий елэныр, адрей елэнхэм нэхърэ нэхъ инщ, и кIыхьагъыр см. 80 - 130, и лъэгагъыр см. 70. Елэныхъухэм я хьэлъагъыр кг. 18 - 30, елэныбзхэр нэхъыбэм кг. 18,1 мэхъухэр. Япкъыр елэн псоми нэхъ кIэщIыу, къэрууфIыу зэфIэтщ. Лъакъуэхэр инщ - лъапэ бгъуэуэ, цыбэу (щIымахуэм уэсым кIуэцIыримгъэху зекIуэфу), итхьэкIумэхэм кхъуакIэ кIыхьхэр тетщ. КIапэр кIэщIщ.
Я фэр куэду зэщхьэщокI, здэпсэу лъэныкъуэм елъытауэ - гъуэплъым къыщыщIэдзауэ псыфэм нэгъунэ, куэду иэ мащIэу я щIыбым, лъакъуэхэм, гъунэхэм и къуэлэнагъыр. Ныбафэм цы тетхэр нэхъ кIыхьу, нэхъ щабэщ, ищIыфэм хуэдэу Iувкъым, хужьу, фIыцIэри нэхъ мащIэу хэпхъауэ. Ипщэ лъэныкъуэмкIэ щыпсохэм яфэр нэхъ плъыжьщ, цыр нэхъ кIэщIщ, лъапэхэр нэхъ цIыкIущ.
Елэным и лъэкъуапIэр джэду псом хуэдэщ, IабжьанапIэ къимыгъанэу. ЩызекIуэкIэ и кIэбдз лъакъуэр япэрейм къигъэна лъэкъуапIэм иригъэувэурэ ещыр. Елэн зытIущ кIуэмэ - яуж итхэр хуэзэу япэрейм къигъэна лъэкъаупIэхэм езыхэм я лъапэхэр ирагъэувэурэ макIуэхэ.
Елэнхэр джэду лъэпкъу хъуам нэхъ иищхъэрэ-щIыпIэ щыпсоухэм ящыщ. Япэрей лъэхъэнэхэм Еуропэ псом дэнэ деи щыпсоуащ, XX лъэхъэнэхэм Еуропэ Курытымрэ, Еуропэ КъуэхьэпIэмрэ цIыху щакIуэным къелакъым. Иджыпсту узыншэу а лъэныкъуэхэм зэфIагъэувэжхэ.
Елэным псей, уэздыгъей мэзIувхэр нэхъ кIасэу къыхех псэуну ауэ мэзкъуихэми, къущхьэхъуми щыпсэуфынущ. Жыгхэм фIыуэ допщейр икIи псым йос.
Ишхын ирикъу щытмэ и щIыпIэм икIкъым, имыгъуэтмэ куэшын щIедзэ. Жэщ-махуэм км. 30 фIакIыфыр. Ишхыным и нэхъыбэр тхьэкIумэкIыхь Iамэ, мэзджэдхэм ящыщ, дзыгъуэхэм, мащIэу къэкIыгъэшх-шэрыпIхэм (Мэзбжэнхэм, щыхьхэм... ), абы пэмыкIыу унагъуэ хьэхэм-джэдухэм щатеуи мэхъу, мэзым бажэхэм уашхэхэм. Бажэхэр щыхузэфIэкIым гущIэгъуншу еукI, зыкIи хуэмыныкъуу щытми.
ЩакIуэн щежьэр пщыхьэщхьэщ. Гъуащу куэдым зэрагугъэм хуэду щыткъым елэныр: жыгым къепкIэу иубыду зэщакIуэр, нэхъыбэу егъэхъур зигъэпщкIуурэ, кIэсыкIукIыу яужкIэ лъеурэ (зы пкIэгъуэм м. 4 ибгъуагъу) тоуэ. Зытеуэ псэущхьэм м. 60 - 80 хуэдиз яужь итыфыну, иужькIэ и къэрур мэкIуэд.
Псэущхьэ сакъыу щыт щхьэкIэ елэныр цIыхум Iейуэ ящышынэкъым. МэзIэрысэхэм, жыгхадэхэм, мэз ихахэм щыхыхьэ мэхъу, шхын щимыгъуэтым къуажэхэм, къалэхэм дыхьэуи мэхъу.
Елэнхэм зэпыхьэн щыщIадзэр мазаем - гъатхэпэхэм елъэн псэущхьэ щэхухэр абы щыгъуэ ину кIиин, гоун щIадзэ зэрылъыхъу.
Елэныбзыр махуэ 63 - 70 псэф. Къилъхур нэхъыбэм 2 - 3 шыру; гъуэуэ къыхиххэр жыг кIуриям илъабжьэ, кумб, бгъуэнщIагъ. Шырхэр хъури бзыри зэхэту япIхэ. Япэрей зэпыхьэгъуэр къэмыс щыкIэ быныр анэ-адэм ядэщIыгъуу мэщакIуэхэ. ЩызэфIэувэхэр мазэ 21 бзыхэр, мазэ 33 хъухэр. Къагъащэр илъэс 15 - 20.
_02.jpg)
_01.jpg)
Былътырыку, елэн (лат-бз.: Lynx lynx, ур-бз.: Рысь) — шэрыпI псэущхьэшхщ, джэдухэм щыщщ.
Вӧркань (латин Lynx lynx, рочӧн Рысь) тайö кань рöдысь вöрса пемӧс
Вöркань кузь кока, пельпомъясöдзыс 65 см. Юрыс неыджыд, гöгрöс, синмыс ыджыд. Пель йылыс гöна.
Кок гыжйыс кузь да ён. Бöжыс дженьыд, керыштöмкодь.
Тӧвся гöныс небыд да пашкыр. Гöныс тшын да сiм рöма, мыш вылас да кокас бура тыдалö чутъяс.
Вöркань ёнджыка паныдасьлö Комиын лунвыв районъясын, войвылас - гежöдджыка.
Вöркань сёйö кӧчьясöс, шыръяс да лэбачьясöс.
Вöралö пемыднас да войнас. Вермö дыр виччысьны да виччысьтöг уськöдчыны кыйдöс вылас.
Вöрканьлöн лыдыс содö-чинö кöч лыд серти.
Кырсасян кадыс - урасьӧм да рака тӧлысьясö. Вайö 2-3 каньпиöс коркö ода-кора да лӧддза-номъя тӧлысьясö.
Медводдза воас каньпиян олöны мамыскöд.
Вöркань вылö вöралöны. Комиын шöркодя дасьтöны 100 гöгöр вöркань ку. Медуна вöлöма 1940-öд воын - 202 ку.
Республика Коми: Энциклопедия: в 3-х т. Сыктывкар, 1999. Т. 2.
Евразий шурмаҥше (лат. Lynx lynx ) – Евразийын пырыс-влак (Felidae) йамагатын гыч кугу янлык. Капше 80–120 см, нелытше 18 - 30 (узо) , 18 (ава) кг.
Евразий шурмаҥше (лат. Lynx lynx ) – Евразийын пырыс-влак (Felidae) йамагатын гыч кугу янлык. Капше 80–120 см, нелытше 18 - 30 (узо) , 18 (ава) кг.
Евразиянал цӀиникь (латӀин Lynx lynx) – Felidae кулпат Евразиянал чӀириссар вахӀшисса цӀиникьри.
Евроазиски рис (науч. Lynx lynx) — мачка од средна големина, автохтона на европските и сибирските шуми, каде е предатор. Во Република Македонија ова е ретко и заштитено животно, и еден од симболите на државата. Евроазискиот рис е најголем од сите рисови, со должина од 80 до 130 см и висина од 70 см кај плешките. Мажјаците тежат од 18 до 30 кг, а женките просечно по 18,1 кг.[1] Има сиво до црвенкасто крзно со црни дамки. Шарата на крзното варира; рисовите со многу шари можат да се најдат близу до оние без шари. Ова е ноќно животно и како возрасно живе само. Покрај ова, звукот кој тие го испуштаат е многу тивок и ретко се слуша, и така присуството на овој вид некаде може да биде незабележано со години. Полесно е да се најдат остатоците од пленот и стапки, отколку да се види самото животно.
Рисот се храни со зајци, глодари, лисици, срни, дивокози и ирваси. Како и други мачки, обидот на поголем плен е ризик. Главно лови со прикрадување и скокање врз пленот. Зимно време, заради снегот, ова е потешко, па тогаш се префрла на поголем плен. Европскиот рис претпочита диви шумовити предели со многу скривалишта и можност за прикрадување. Ловната површина на просечниот рис е од 20-60 км² и може да изоди повеќе од 20 км за една ноќ.
Некогаш ова животно било честа појава насекаде низ Европа. До средината на XX век, рисот исчезнал во централна и западна Европа, каде во последно време одново е заживеан. Природно животното сѐ уште живее во источните и северните делови на Европа. Околу 90% од сите рисови живеат во Сибир. На целиот Балкан има нешто повеќе од 100 риса, од кои, најголемиот број од популацијата на критично загрозениот подвид - балкански рис (науч. Lynx lynx balcanicus), живеат во западна Македонија.[2] Заради овој факт, рисот е законски заштитен вид во земјата и еден од симболите на Македонија, и стои на монетата од 5 денари.
Во минатото, рисот бил распространет на целата територија во западните и јужните делови на Македонија, како и на некои планини во источна Македонија.
Со влошување на животните услови балканскиот рис целосно исчезнал од источните делови на Македонија, така што денес може да се најде само во густите шуми и недопрени области во Западна Македонија. Последните податоци за рис во Источна Македонија се од 1924 на планината Плачковица.[3]
Во врска со големината на популацијата на рисот во Македонија, постојат бројни и различни податоци од кои не може да се извлече конзистентен заклучок. Според тврдењата на Мириќ на територијата на Македонија имало 120 единки,[3] додека пак според Мицевски само во клисурата на реката Радика може да се најдат околу 54 единки.[4] Христовски и Ангеловски, пак, проценуваат дека на целата територија на Македонија вкупниот број на рисови е приближно 35.[5] Во 2002 година Грубац проценува дека на територијата на Македонија живеат околу 35-40 единки.[6]
Според Мириќ во периодот од 1917 до 1977 година рисот го проширил својот ареал на распространување во Македонија.[7] Во последните триесет години очигледно е дека бројноста на популацијата е во опаѓање, но од неодамнешните литературни податоци не може точно да се утврди во која мера е тоа опаѓање.
Во март, 2010 е фатена жива единка на подрачјето на Маврово за која не се знае сè уште на кој подвид припаѓа.
Популацијата на рисот е изложена на најразновидни закани, кои во најголем број произлегуваат од активностите на човекот. Некои од главните закани кои се забележани во Македонија се:
Рисот е животно кое е заштитено со закон во Македонија. Законот за ловство (Службен весник на РМ 20/96) го дефинира рисот како дивеч и го категоризира како заштитен дивеч (Член 12), а неговиот лов е трајно забранет (Член 15). Друг закон,мошне важен за заштитата на дивите животни е Законот за заштита на природата, кој е имплементиран во јуни 2005. Рисот е заштитен и со неколку меѓународни конвенции, кои се ратификувани од Р. Македонија: Бернската конвенција, CITES, EU Habitats & Species Directive.
Ова се утврдени подвидови на Европскиот рис. Други се сѐ уште само предлози, но сега се смета дека се синонимни со овие.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpeg)
.jpg)
|accessyear= ignored (помош); Check date values in: |date=, |accessdate= (помош) (англиски) |accessyear= ignored (помош); Check date values in: |date=, |accessdate= (помош) (англиски) Евроазиски рис (науч. Lynx lynx) — мачка од средна големина, автохтона на европските и сибирските шуми, каде е предатор. Во Република Македонија ова е ретко и заштитено животно, и еден од симболите на државата. Евроазискиот рис е најголем од сите рисови, со должина од 80 до 130 см и висина од 70 см кај плешките. Мажјаците тежат од 18 до 30 кг, а женките просечно по 18,1 кг. Има сиво до црвенкасто крзно со црни дамки. Шарата на крзното варира; рисовите со многу шари можат да се најдат близу до оние без шари. Ова е ноќно животно и како возрасно живе само. Покрај ова, звукот кој тие го испуштаат е многу тивок и ретко се слуша, и така присуството на овој вид некаде може да биде незабележано со години. Полесно е да се најдат остатоците од пленот и стапки, отколку да се види самото животно.
Рисот се храни со зајци, глодари, лисици, срни, дивокози и ирваси. Како и други мачки, обидот на поголем плен е ризик. Главно лови со прикрадување и скокање врз пленот. Зимно време, заради снегот, ова е потешко, па тогаш се префрла на поголем плен. Европскиот рис претпочита диви шумовити предели со многу скривалишта и можност за прикрадување. Ловната површина на просечниот рис е од 20-60 км² и може да изоди повеќе од 20 км за една ноќ.
Эўрапейская рысь (па-лацінску: Lynx lynx) — від сысуноў з роду рысяў. Адзіны прадстаўнік сямества каціных, які сустракаецца на тэрыторыі Беларусі.
Назва хутчэй за ўсё зьвязана з праславянскім коранем lysь, у якім пад уплывам іншага праславянскага кораня rysь (са значэньнем «рыжы, плямісты») зьявілася другаснае «r».
Эўрапейская рысь зьяўляецца найбуйнейшай з усіх рысяў, даўжыня цела 80—130 см і 70 см у карку. Самцы часьцей важаць ад 18—30 кг, а самкі важаць у сярэднім 18 кг. Тулава, як і ва ўсіх рысяў, кароткае, мажнае. Лапы тоўстыя, зімой добра апушаныя, што дазваляе рысі хадзіць па сьнезе, не правальваючыся. На вушах доўгія кутасікі. Хвост кароткі, нібы абсечаны.
Існуе мноства варыянтаў афарбоўкі рысі, якія залежаць ад геаграфічнага раёну, — ад рыжавата-бурага да палева-дымчатага, з больш-менш выразнай плямістасьцю на сьпіне, баках і лапах. На пузе валасы асабліва доўгія і мяккія, але не густыя і амаль заўсёды чыста белыя з рэдкім крапам. Паўднёвыя формы звычайна больш рудыя, поўсьць у іх карацейшая, а лапы меншыя.
Сьлед рысі тыпова каціны, без адбіткаў кіпцюроў. Заднюю лапу пры кроку яна ставіць у сьлед пярэдняй. Калі ідуць некалькі рысяў, то заднія ідуць дакладна ў сьлед пярэдніх.
Рысь — самы паўночны зь відаў каціных; у Скандынавіі яна сустракаецца нават за Палярным кругам. Некалі яна была звычайнай па ўсёй Эўропе, але да сярэдзіны XX стагодзьдзя яе вынішчылі ў большасьці краінаў Цэнтральнай і Заходняй Эўропы. Зараз зроблены пасьпяховыя спробы адрадзіць папуляцыю рысяў.
Рысь аддае перавагу буйным цёмнахваёвым лясам, тайзе, глухім участкам з густым падлескам і бураломам, хоць сустракаецца ў самых розных насаджэньнях, уключаючы горныя лясы; часам заходзіць у лесастэп і лесатундру. Яна выдатна лазае, па дрэвах і скалах, добра плавае.
Рысь вядзе сямейна-асобны спосаб жыцьця. Пры багацьці ежы рысь жыве асела, пры недахопе — вандруе. У суткі яна здольная праходзіць да 30 кілямэтраў. Аснову яе рацыёну складаюць зайцы. Таксама яна пастаянна палюе на цецеруковых птушак, дробных грызуноў, радзей — на невялікіх капытных, накшталт казулі, кабаргі, плямістага і паўночнага аленяў, зрэдку нападае на хатніх котак і сабак, а ў лесе — на лісіц, янотападобных сабак і іншых невялікіх зьвяроў.
Палюе рысь ў прыцемках. Насуперак распаўсюджаным уяўленьням, яна ніколі ня скача на сваю ахвяру з дрэва, але пераважна высочвае і падпільноўвае здабычу ў засадзе, а затым нападае вялікімі, да 4 м, скачкамі. Ахвяру перасьледуе на дыстанцыі ня больш за 60—80 м, пасьля чаго выдыхаюцца.
Рысь адрозьніваецца дзікасьцю і агрэсіўнасьцю, цяжка прыручаецца. Добра жыве і размнажаецца ў заапарках. Пры ўсёй асьцярожнасьці рысь ня вельмі баіцца людзей. Яна жыве ў створаных імі другасных лясах, у маладняку, на старых лесасеках і гарах; а ў бядотныя гады заходзіць у вёскі і нават у вялікія гарады.
Гон у рысі ў лютым — сакавіку, і ў гэтую пару рысі, звычайна маўклівыя, выдаюць гучныя крыкі, бурчаньне і мяўканьне. Цяжарнасьць у самак доўжыцца 63—70 дзён. У кодле звычайна 2—3 рысяні, якія перад зімой важаць да 9—14 кг; сховішчам ім служыць логава пад вывернутымі каранямі паваленага дрэва, яма, земляная пячора або шчыліна скалаў. У выхаваньні кацянят ўдзельнічаюць абодва бацькі. Вывадак палюе разам з дарослымі да наступу наступнага сэзону размнажэньня.
Палавой сталасьці самкі дасягаюць у 21 месяц, самцы — у 33 месяцы. Працягласьць жыцьця, мабыць, 15—20 гадоў.
Статус папуляцыі рысі ў розных краінах:
Прамысловае значэньне рысі невялікае (выкарыстоўваецца мех). Як і многія драпежнікі, яна адыгрывае важную сэлекцыйную ролю ў лясных біяцэнозах. Толькі ў паляўнічых гаспадарках, дзе разводзяць казуль, плямістых аленяў, фазанаў, яе прысутнасьць непажадана. Мех рысі цудоўны: густы, шаўкавісты і высокі. Даўжыня асьцюковых валасоў на сьпіне дасягае 5 сантымэтраў, а на жываце — 7 сантымэтраў, пад імі багатая мяккая подпуш. Афарбоўка шкуры вар’іруе ад рудаватых да блакітнаватых тонаў з плямістым малюнкам. Мех рысі заўсёды шанаваўся высока. Пачынаючы жа з 50-х гадоў кошты на яго на міжнародным рынку сталі ўзрастаць зь небывалай хуткасьцю. Так, на Ленінградзкім пушным аўкцыёне ў 1958 годзе за лепшыя шкуры рысі было атрымана па 73 даляры, у 1973 годзе — 660 даляраў, а ў 1977 годзе — 1300 даляраў! Гэта тлумачыцца модай (факт сам па сабе вельмі рэдкі) на доўгавалосую пушніну, якая захавалася на дзесяцігодзьдзі, і сярод якой першае месца заняў рысіны мех.
У Беларусі ў ХІХ ст. рысь вадзілася паўсюдна і была шматлікай. У пачатку ХХ ст. пашырэньне і колькасьць скараціліся. Зараз гэта рэдкі від: хоць рысь трапляецца амаль на ўсёй тэрыторыі, але ў трох з шасьці абласьцей вельмі рэдка. У цяперашні час налічваецца 400—450 асобін, зь іх больш 3/4 жыве ў Берасьцейскай, Менскай і Віцебскай абласьцях. Характэрна ў Белавескай пушчы.
З 1981 году ў Беларусі адстрэл рысі забаронены. Від занесены ў Чырвоную кнігу Беларусі.
Рысь на летувіскай срэбнай манэце 50 літаў 2006 году
Рысь у гербе гораду Расены (Летува)
Рысь на паштовай марцы Казахстану
Рысь на паштовай марцы Азэрбайджану
— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
Эўрапейская рысь (па-лацінску: Lynx lynx) — від сысуноў з роду рысяў. Адзіны прадстаўнік сямества каціных, які сустракаецца на тэрыторыі Беларусі.
Назва хутчэй за ўсё зьвязана з праславянскім коранем lysь, у якім пад уплывам іншага праславянскага кораня rysь (са значэньнем «рыжы, плямісты») зьявілася другаснае «r».
Селәүсен яки Гади селәүсен, Ауразия селәүсене (латинча Lynx lynx) — имезүчеләр сыйныфына, мәчелеләр гаиләсенә караган селәүсеннәр ыругыннан ерткыч җәнлек.
Селәүсен тәне озынлыгы 80-130 см, биеклеге 70 см тәшкил итә, гадәттә селәүсен зурлыгы зур этнекенә тиң.
Ата селәүсен авырлыгы 18-25 кг, ана селәүсен 18 кг тәшкил итә. Гәүдәсе кыска, тыгыз.
Колакларында озын чуклар бар. Койрыгы кыска, "киселгән" очлы (20-40 см).
Башы зур түгел, түгәрәк йөзле, баш ягындагы йон "чигә сакалын" булдыра.
Ел саен ике тапкыр йон коя. Селәүсен йрны бик куе, озын, ефәксыман. Корсагында иң озын ак төстәге йон.
Аяклары зур, кышын бик йонлы, шуңа күрә селәүсен кар өстендә яхшы йөри ала.
Мәчелеләр арасында селәүсен - иң йонлы җәнлек.
Селәүсен эзләренда тырнаклары күренми, эзләре мәчелеләрнекенә хас.
Селәүсен иң төньякта яшәгән мәчелеләр төре. Скандинавиядә хәттә Поляр түгәрәктән ераграк очрый.
Кайчакта селәүсен Аурупада киң таралган булган, ләкин 20 гасыр уртасында Үзәк һәм Көнбатыш Аурупада бетерелгән булган.
Рәсәйнең кара урманнарында селәүсен Камчаткага һәм Сахалинга кадәр яши, шулай ук Карпатларда, Кавказда, Үзәк Азиядә очрый, һәр җирдә азсанлы.
Селәүсен кара наратлы урманнарда яшәргә ярата, ләкин кайчакта урман-далада, урман-туңдырада да килә.
Күп ашамлык булганда бер урында тора, югыйсә күчеп яши. Бер тәүлектә 30 км йөри ала.
Гадәттә селәүсен куяннарга аулый, шулай ук көртлек кошлары, кечкенә кимерүчеләр, сирәкрәк кыр кәҗәсе, кабарга, төньяк болан тотып ашый. Сирәк кенә йорт мәчеләре, этләре, төлкеләргә һөҗүм итә.
Селәүсен карангы вакытта аулый, яшеренеп урыннан һөҗүм итә, гадәттә агачтан ауламый.
Ау вакытында сикерү озынлыгы - 4 м, 60-80 м арада һөҗүм итә, аннары арый.
Селәүсен - уңышлы аучы, гадәттә аның артында коны йөри һәм тотканны тартып ала. Еш кына селәүсен үзе дә төлке тотканын тартып ала.
Селәүсен сак хайван булганга карамастан, кешеләрне курыкмый диярлек. Гадәттә кешеләргә һөҗүм итми, ләкин яралый ала, яраланган кешегә зур җәрәхәтләр ясый ала.
Мәсәлән, 35 кг-лы леопард җиңел итеп кешене үтерә ала, үсеп җиткән селәүсен яхшы күнегелгән ике тапкыр авыррак овчарканы үтерә ала, ләкин кешегә һөҗүм итми. Әлеге кызык факт тикшерелә.
Селәүсеннәр яхшы кулга өйрәтелә, кулда "мер-мер" итеп сөйләшә, сәламләшкәндә маңгае белән сөзешә - иң зур ышанычлык күрсәтү билгесе.
Йөклелек 63-70 көн сузыла, ана селәүсен 2-3 (4-5) чукрак һәм сукыр бала таба, күзләре 12 көндә ачыла.
Тормыш озынлыгы - 15-20 ел.
Селәүсен яки Гади селәүсен, Ауразия селәүсене (латинча Lynx lynx) — имезүчеләр сыйныфына, мәчелеләр гаиләсенә караган селәүсеннәр ыругыннан ерткыч җәнлек.
Сүлөөсүн (лат. Lynx lynx, Linnaeus, 1758):
Бүт Кыргызстан боюнча негизинен орто бийик тоолуу токойлор жана бадалдуу тоолордо жашайт. Сырткары Казакстан, Өзбекстан, Тажикстан, Тибет, Гималай, Индия, Пакистан жана Афганстанда кездешет.
Сүлөөсүн кеңири таралганы менен бардык жерлерде саны аз санда. Ар бир эле капчыгайларда жолуга бербейт. Анын таралышы азыгынын болушу менен байланыштуу. Эгерде ал аз болсо, тоо кыркаларынын бойлоп башка участкаларга көчүшөт.
Жашоочу 100 гектар жерге 0,1-0,02 особдон ашыгыраак келет. Мисалы, Шамшы, Кегети, Ысыката, Аламүдүн, Аларча, Аксуу, Жарлыкайынды, Кыргыз тоо кыркаларынын түндүк бетинде 20 сүлөөсүн катталган. Бул факт анын аз санда экенин жана жашыруун жашап жүрүшүн айкындайт. Чоңкеминде сүлөөсүн дайыма болот. Талас аймагында жана Нарын дарыясынын башында карагайлуу токойлордо анын саны биртоп жогору. Бул жырткычка мүнөздүү болуп саны аз.
Түркстан сүлөөсүнүн биологиясы толук изилденген эмес. Бул түрчө Европалыктан айырмаланып дарактуу-бадалдуу токойлордо көбүрөөк болгону менен токойлордо дайыма жашоочулардан болуп саналбайт. Сүлөөсүн ар кандай биотоптордо кездешет. Аны карагайлуу, арчалуу жана жалбырактуу токойлордо же бадалдардан эле турган участкаларда табылган. Ал эми токойсуз райондордо таштуу зоолордо жашынышат . Сүлөөсүн көбүнчөсүн ортонку бийиктикте жашайт, кээбирде тоо этектеринде да келет, ошондой эле бийик тоолордун этектеринде жапалак арчалуу же таштуу келген зоокаларга жашынат. Бул жырткыч көпчүлүк учурда жашоо-тиричилигин түнкүсүн жана күүгүмдө жүргүзөт. Күндүз капчыгайларда, көбүнчөсүн калың токойлордо же чоң-чоң таштуу жерлердин арасында жашынат. Азык базасы жетиштүү болсо, көп алыс кетпейт, отуруктуу жашайт. Эгерде жетишпесе, башка райондорго көчмөндүүлүк кылат (көчүшөт). Сүлөөсүндүн кууту кыштын аягында – жаздын башында башталат. Болжолу, 70 күндөн кийин 2ден 3кө чейин балдарын тууйт , кээбирде алардын саны 4-5 ке жетет. Энеси менен балдары келерки жылга чейин бирге жүрүшөт. Сүлөөсүндүн негизги азыктары – ар түрдүү омурткалуу жаныбарлар, негизинен сүт эмүүчүлөр түзүшөт, ошондой эле куштар. Жырткычтын эң жакшы көргөн табылгасы – коөндор, алар аз болуп калса эликке, бөдөнөгө, кекилике, чычкан сымал кемирүүчүлөр жана майда таранчы сымал куштарга кол салат. Бийик тоолордун этегине өтсө эчкилерди жана жаш текелерди кармап жешет, ушул жерлерде уларга да аңчылык кылат.
Жашоочу жерлеринде азык базасынын мүмкүн жетишсиздиги жана карышкырлардын конкуренциясы. Браконңерлер сүлөөсүндү абдан сейрек атышат.
Колдо көбөйтүү боюнча маалымат бар.
СССРдин жана Кыргыз ССРинин Кызыл китептерине киргизилген. 1986-жылдан тартып азыркы убакка чейин сүлөөсүнгө аңчылык кылуу тыюу салынган. Кыргызстандын коруктарында жана заказниктерде башка жаныбарлар менен ал кошо коргоого алынган.
Тоолордун ортонку бөлүгүндө жаңы коруктар менен заказниктерди түзүш керек, себеби бул жерлерде сүлөөсүн коргоого алынат. Браконңерлер тапкан сүлөөсүндүн анча- мынча териси жергиликтүү элдин колуна түшөт. Ошондой эле түшүндүрүү иштерин жүргүзүү зарыл. Бул түрчөнүн биологиясы начар изилденгенине жана жашаган жерлеринде анын биоценоздук ролуна көңүл буруш керек.
VI категория, Nearly Threatened, NT. Сүлөөсүндүн саны анча көп эмес болгонуна карабастан азырынча санынын төмөндөшү байкалбайт. Республиканын территориясында сүлөөсүндүн сейрек түрчөсү.
Һеләүһен (рус. рысь) (лат. Lynx lynx)— бесәйҙәр ғаиләһенә ҡараған һарғылт һоро төҫтәге йыртҡыс хайуан; Австралиянан башҡа бөтә илдәрҙә урманда йәшәй, ваҡ йәнлектәр менән туҡлана торған эре йыртҡыс хайуан.
Һеләүһен литва көмөш 50 лит тәңкәһендә 2006 йыл.
Һеләүһен Расейняй (Литва) ҡалаһы гербында
Почта маркаһындағы һеләүһен
Почта маркаһындағы һеләүһен
Һеләүһен (рус. рысь) (лат. Lynx lynx)— бесәйҙәр ғаиләһенә ҡараған һарғылт һоро төҫтәге йыртҡыс хайуан; Австралиянан башҡа бөтә илдәрҙә урманда йәшәй, ваҡ йәнлектәр менән туҡлана торған эре йыртҡыс хайуан.
पहान बिरालो नेपालमा पाइने एक प्रकारको जनावर हो । यो प्रजतीको बिरालो घर पलुवा बिरालो भन्दा ठूलो हुन्छ ।
ஐரோவாசியச் சிவிங்கிப் பூனை (ஆங்கிலப் பெயர்: Eurasian lynx, உயிரியல் பெயர்: Lynx lynx) என்பது மிதமான அளவுள்ள ஒரு காட்டுப் பூனை ஆகும். இது வடக்கு, நடு மற்றும் கிழக்கு ஐரோப்பா முதல் நடு ஆசியா, சைபீரியா, திபெத்திய பீடபூமி மற்றும் இமயமலைகள் வரை காணப்படுகிறது. இவை மித வெப்பமண்டல காடுகள் மற்றும் ஊசியிலைக் காடுகளில் கடல் மட்டத்திலிருந்து சுமார் 5500 மீட்டர் உயரம் வரை காணப்படுகின்றன. இவை பரவலாகக் காணப்படுவதால் 2008 ஆம் ஆண்டிலிருந்து செம்பட்டியலில் தீவாய்ப்பு கவலை குறைந்த இனம் என பட்டியலிடப்பட்டுள்ளது. வாழிட அழிப்பு, வாழிட சுருங்கல் சட்டவிரோதமான வேட்டையாடல் மற்றும் உணவு விலங்குகளின் எண்ணிக்கை குறைவு ஆகியவற்றால் சிவிங்கி பூனைகள் அச்சுறுத்தலுக்கு உள்ளாகியுள்ளன. ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனையின் மொத்த எண்ணிக்கையானது அதிகபட்சமாக 10,000 என கணக்கிடப்பட்டுள்ளது. மேலும் இவற்றின் எண்ணிக்கை நிலையானதாக உள்ளது என கருதப்படுகிறது.[2] இது மிகவும் சக்திவாய்ந்த கொன்றுண்ணி ஆகும். குறைந்தது 150 கிலோ[3] எடையுள்ள மான்கள் கூட இச்சிவிங்கிப் பூனையால் கொல்லப்பட்டுள்ளன.
ஏராளமான பதுங்கிடங்கள் மற்றும் இரையை பின்தொடரக்கூடிய வாய்ப்பை வழங்கக்கூடிய கடினமான நாட்டுப்புறப் பகுதிகளை இந்த ஐரோவாசிய சிவிங்கிப் பூனை வசிப்பிடமாக கொண்டுள்ளது. வாழும் இடத்தை பொருத்து குன்றுகள் நிறைந்த புல்வெளிகள், கலவையான காடுகள் நிறைந்த புல்வெளிகள், ஊசியிலைக் காடுகள் மற்றும் மான்ட்டேன் காடுகள் சூழலியல் மண்டலங்களில் இவை வாழ்கின்றன. ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனைகள் அவை வாழும் மலைப்பாங்கான பகுதிகளில் குளிர்காலத்தில் மலையடிவாரங்களில் வசிக்கின்றன. அவற்றின் இரையை பின் தொடர்ந்து வருவதால் அவை மலையடிவாரங்களில் வசிக்கின்றன. மேலும் ஆழமான பனிபடர்ந்த இடங்களை தவிர்க்கின்றன. ஓநாய்கள் அதிகமாக இருக்கும் இடங்களில் ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனைகள் அதிகமாக வசிப்பதில்லை. சிவிங்கி பூனைகளை ஓநாய்கள் தாக்குவதும் அவைகளை உணவாக உட்கொண்ட நிகழ்வுகளும் கூட பதிவுகளில் உள்ளன.[4]
ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனையானது ஒரு காலத்தில் பெரும்பாலான ஐரோப்பிய கண்டம் முழுவதும் பொதுவாக காணப்பட்டது. பத்தொன்பதாம் நூற்றாண்டின் ஆரம்பத்தில் மேற்கு மற்றும் தெற்கு ஐரோப்பாவில் வேட்டையாடப்பட்டு அப்பகுதிகளில் அற்றுவிட்ட இனம் ஆனது. மலைப்பாங்கான பகுதிகளில் மற்றும் ஸ்காண்டிநேவியா காடுகளில் மட்டுமே இவை தப்பிப் பிழைத்தன. 1950 களின் போது பெரும்பாலான மேற்கு மற்றும் நடு ஐரோப்பாவில் இந்த சிவிங்கி பூனைகள் அற்றுவிட்ட இனமாகிப் போயின. அப்பகுதிகளில் அங்கொன்றும் இங்கொன்றுமாக பிரிக்கப்பட்ட எண்ணிக்கைகளில் மட்டுமே இவை இப்போது வாழ்கின்றன.[5]
ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனையானது ஒப்பீட்டளவில் சிறிய சிவப்பு அல்லது பழுப்பு ரோமத்தை கொண்டுள்ளது. இவை பரவிய இடங்களில் தெற்கு பகுதிகளில் வசிக்கும் பூனைகள் பிரகாசமான நிறத்துடன் காணப்படும். குளிர்காலத்தில் இந்த ரோமமானது அடர்த்தியான பட்டுப்போன்ற ரோமத்தால் மாற்றம் செய்யப்படுகின்றது. ரோமம் வெள்ளி-சாம்பல் முதல் சாம்பல் பழுப்பு நிறம் வரை வேறுபட்டு காணப்படும். இந்தப் பூனையின் கழுத்து, கன்னம் மற்றும் அடிப்பகுதி ஆண்டு முழுவதிலும் வெள்ளை நிறமாக காணப்படும். ரோமமானது கிட்டத்தட்ட எப்பொழுதுமே கறுப்புப் புள்ளிகளைக் கொண்டிருக்கும். எனினும் புள்ளிகளின் எண்ணிக்கை மற்றும் புள்ளிகள் இடப்பட்டிருக்கும் முறை ஆகியவை பெரிதும் வேறுபட்டுக் காணப்படும். சில பூனைகள் அடர் பழுப்பு கோடுகளை நெற்றி மற்றும் முதுகில் கொண்டுள்ளன. தெற்குப் பகுதிகளில் வசிக்கும் பூனைகள் பொதுவாக ஏராளமான புள்ளிகளைக் கொண்டிருக்கும். அதே நேரத்தில் அதிக புள்ளிகளை உடைய ஒரு பூனையும் புள்ளிகளே இல்லாத ரோமத்தை உடைய பூனையும் அருகருகே கூட வசிக்கலாம். இந்தப் பூனை சக்தி வாய்ந்த, ஒப்பீட்டளவில் நீண்ட கால்களை கொண்டுள்ளது. இவற்றின் பாதங்கள் பெரிய ஜவ்வுகள் மற்றும் ரோமத்துடன் பனிக்காலணிகள் போல் செயல்படும். இப்பூனை குட்டையான நுனி முழுவதும் கருப்பாக இருக்கக்கூடிய ஒரு வாலை கொண்டுள்ளது. இது அதன் காதுகளுக்கு மேல் செங்குத்தாக நிற்க கூடிய கருப்பு நிறமுடைய நீண்ட முடிகளையும் கொண்டுள்ளது. மேலும் இது அதன் கழுத்தை சுற்றிலும் நீண்ட சாம்பல் மற்றும் வெள்ளை நிற முடிகளை கொண்டுள்ளது. உலகில் வாழும் 4 இன சிவிங்கி பூனைகளிலேயே இதுதான் மிகப் பெரியதாகும். இது 80 முதல் 130 சென்டி மீட்டர் நீளத்துடன் மற்றும் தோள் பட்டையை வைத்து அளவிடும்போது 60 முதல் 75 சென்டி மீட்டர் உயரத்துடனும் காணப்படும். இதன் வால் 11 முதல் 24.5 சென்டி மீட்டர் நீளம் இருக்கும்.[4] சராசரியாக ஆண் பூனைகள் 21 கிலோ கிராம் எடை இருக்கும். பெண் பூனைகள் 18 கிலோ கிராம் எடை இருக்கும்.[6] சைபீரியாவில் வசிக்கும் ஆண் பூனைகளே மிகப்பெரிய உடல் அளவை எட்டுகின்றன. அங்கு வசிக்கும் பூனைகள் 38 கிலோகிராம் எடை வரை வளரக்கூடியவை. மேலும் இவை 45 கிலோகிராம் எடையை எட்டியதாகவும் தகவல்கள் உள்ளன.[7] சில நேரங்களில் கர்பாதியன் மலைகளில் வசிக்கும் பூனைகள் சைபீரிய பூனைகளுக்கு போட்டி கொடுக்கக் கூடிய வகையில் உடல் அளவை எட்டுகின்றன.[5]
உணவு பற்றாக்குறையான நேரங்களில் சிவிங்கி பூனைகள் பகல் நேரத்தில் வேட்டையாடினாலும் இவை பொதுவாக இரவு, அல்லது அதிகாலை மற்றும் அந்தி மாலை நேரங்களிலேயே செயல்படும் விலங்காகும். பகல் நேரம் முழுவதும் அடர்ந்த புதர்கள் அல்லது மறைவான இடங்களில் தூங்கியே இவை நேரத்தை கழிக்கின்றன. வளர்ந்த சிவிங்கிப்பூனை தனக்கென்று ஒரு பரப்பளவை வகுத்துக் கொள்கிறது. இரை கிடைக்கும் தன்மையைப் பொருத்து ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனையின் வேட்டையாடும் பரப்பளவானது 20 முதல் 450 சதுர கிலோ மீட்டர் வரை இருக்கும். ஆண் சிவிங்கி பூனைகள் பெண் சிவிங்கி பூனைகளை விட பெரிய பரப்பளவுடைய வேட்டையாடும் பகுதியை கொண்டுள்ளன. ஆண் மற்றும் பெண் பூனைகள் வேட்டையாடும் பகுதியாக தனித்தனியான பகுதிகளைக் கொண்டுள்ளன. ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனைகள் ஓரிரவில் 20 கிலோ மீட்டர் தூரத்தை கடக்க வல்லவை. எனினும் பொதுவாக 10 கிலோ மீட்டர் தூரத்தை இவை கடக்கின்றன. சிவிங்கி பூனைகள் தங்களது வேட்டையாடும் பகுதி முழுவதும் அடிக்கடி ரோந்து செல்லும். தங்களது இருப்பை காட்டுவதற்காக மண குறியீடுகளை பயன்படுத்தும். இவை மரப்பட்டைகளை கீறியும் தங்களது இருப்பை காட்டும்.[8] ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனைகள் பல்வேறு வகையான சத்தங்களை எழுப்பக் கூடியவை. ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனைகள் ரகசியமாக வாழக்கூடியவை. இவை எழுப்பக்கூடிய சத்தங்கள் மெல்லியதாகவும் சில நேரங்களில் கேட்க இயலாதவையாகவும் உள்ளன. இதன் காரணமாக ஒரு பகுதியில் வாழும் பூனை வருடக்கணக்கில் கவனிக்கப்படாமல் போகலாம்.[4]
ஐரோப்பாவில் வசிக்கும் ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனைகள் சிறியது முதல் குறிப்பிடத்தக்க அளவுக்கு பெரிய அளவுடைய பாலூட்டிகள் மற்றும் பறவைகளை உண்கின்றன. இவை உணவாக முயல்கள், குழிமுயல்கள், மர்மோட்கள், அணில்கள், டோர் எலிகள், மற்ற கொறிணிகள், மார்டன்கள் போன்ற முஸ்டலிடே இன உயிரினங்கள், வாத்து, சிவப்பு நரிகள், காட்டுப்பன்றிகள், சமோயிஸ், இளம் மூஸ், ரோ மான், சிவப்பு மான், ரெயின்டீர் மற்றும் பிற குளம்பிகள் ஆகியவற்றை எடுத்துக் கொள்கின்றன. பெரிய இரையை தாக்குவது என்பது இப்பூனைக்கு ஆபத்தாக இருந்தாலும் அதனால் கிடைக்கும் பலன் ஆபத்தை விட அதிகமாக உள்ளது. இதன் காரணமாக இவை பெரிய குளம்புடைய இரைகளை வேட்டையாடுகின்றன. குறிப்பாக சிறிய இரைகள் அதிகம் கிடைக்காத குளிர்காலம் போன்ற சமயங்களில் இவை அவ்வாறு வேட்டையாடுகின்றன. அதேநேரத்தில் ரோ மான் பொதுவாக காணப்படும் இடங்களில் சிவிங்கி பூனைகள் அவற்றை வேட்டையாடி உண்கின்றன.[9][10] ரோ மான் அபரிமிதமாக காணப்படாத இடங்களில் கூட அவற்றையே விரும்பி இவை வேட்டையாடி உண்கின்றன. கோடை காலங்களில் சிறிய இரைகள் மற்றும் சில சமயங்களில் வீட்டில் வளர்க்கும் செம்மறி ஆடுகளை இவை அடிக்கடி உண்கின்றன.[11] பின்லாந்தின் பகுதிகளில் அறிமுகப்படுத்தப்பட்ட வெள்ளை-வால் மான்களை இவை அடிக்கடி உண்கின்றன. போலந்து மற்றும் ஆஸ்திரியா ஆகிய நாடுகளின் சில பகுதிகளில் சிவப்பு மான்களை இவை விரும்பி உண்கின்றன. சுவிட்சர்லாந்தில் சமோயிஸ் எனப்படும் ஆட்டு மறிமான்களை இவை விரும்பி உண்கின்றன.[10] கிடைக்கும்போது விலங்குகளின் சிதைந்த உடல்களையும் இவை உண்கின்றன. வளர்ந்த சிவிங்கி பூனைக்கு ஒருநாளைக்கு 1.1 முதல் 2 கிலோ வரையிலான மாமிசம் தேவைப்படுகிறது. இவை தாங்கள் வேட்டையாடிய சில பெரிய விலங்குகளை முழுவதுமாக உண்பதற்கு பல நாட்கள் கூட எடுத்துக்கொள்ளும்.[4]
உருசிய காடுகளில் ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனைகளின் மிக முக்கியமான கொன்றுண்ணிகளாக விளங்குவது சாம்பல் நிற ஓநாய்கள் ஆகும். மரங்களில் ஏறி தப்பிக்க தவறும் ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனைகள் ஓநாய்களால் கொல்லப்பட்டு உண்ணப்படுகின்றன. ஒருபகுதியில் ஓநாய்கள் தோன்றும் போது அங்குள்ள ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனைகளின் எண்ணிக்கையானது குறைகிறது. ஓநாய்கள் செயல்பட்டுக் கொண்டிருக்கும் ஒரு பகுதியில் சிவிங்கி பூனைகள் பொதுவாக சிறிய உருவ அளவுடைய இரையையே உண்கின்றன.
சிவிங்கி பூனைகள் கொல்லும் இரையை எடுத்துக் கொள்ள பெரும்பாலும் அவற்றுடன் போட்டியிடுபவை வால்வரின்கள் ஆகும். பொதுவாக வால்வரின்களுடன் ஏற்படும் சந்திப்பை தவிர்க்கவே சிவிங்கி பூனைகள் விரும்பும். ஆனால் தங்களது குட்டிகளை காப்பாற்றுவதற்காக சில நேரங்களில் அவை வால்வரின்களுடன் சண்டையிடலாம். சிவிங்கி பூனைகளை வால்வரின்கள் கொல்லும் நிகழ்வுகள் நிகழலாம். சில நேரங்களில் வளர்ந்த சிவிங்கி பூனைகளை கூட வால்வரின்கள் கொல்லலாம். ஆனால் சாம்பல் நிற ஓநாய்கள் சிவிங்கி பூனைகளை தாக்கும் நிகழ்வை போல இந்தத் தாக்குதல்கள் அடிக்கடி நிகழாமல் அரிதாகவே நிகழும். அதே நேரத்தில் வால்வரின்களை சிவிங்கி பூனைகள் கொன்று உண்டதாக எந்தவித நிகழ்வுகளும் அறியப்படவில்லை.
அனடோலியாவின் 2 சூழலியல் மண்டலங்களில் சிவிங்கி பூனைகள் மற்ற சிவிங்கி பூனைகளை கொன்று உண்பது என்பது பொதுவான நிகழ்வாக உள்ளது. ஒரு சிவிங்கி பூனையின் உணவில் 5% முதல் 8% மற்ற சிவிங்கி பூனைகள் ஒரு பகுதியாக உள்ளன. ஆய்வு செய்யப்பட்ட கால்கள் மற்றும் எலும்புகளானவை வயது மூப்பை அடையப்போகும் சிவிங்கி பூனைகளே வசந்த காலங்களின் போது இந்த தாக்குதலுக்கு உள்ளாவதாக நமக்கு காட்டுகின்றன.[12] அதே நேரத்தில் ஓநாய்களின் உணவில் ஒரு பகுதியாக சிவிங்கி பூனைகள் காணப்படவில்லை.[13] எனினும் தங்க ஜாகால், சிவப்பு நரி, மார்டன்கள், வீட்டுப் பூனை மற்றும் நாய் ஆகியவற்றின் கொன்றுண்ணியாக சிவிங்கி பூனைகள் விளங்குகின்றன.[12] சிலநேரங்களில் சைபீரிய புலிகள் சிவிங்கி பூனைகளை உண்கின்றன. புலிகளின் வயிற்றில் உள்ள உணவை ஆய்வு செய்தபோது இத்தகவல்கள் பெறப்பட்டன.[7][14] ஸ்வீடன் நாட்டில் ஒரு பகுதியில் வாழ்ந்த சிவிங்கிப்பூனைகளில் ஏற்பட்ட 33 இறப்புகளில் ஒருவேளை ஒரே ஒரு சிவிங்கி பூனை வால்வரினால் கொல்லப்பட்டிருக்கலாம் என்று கருதப்படுகிறது.[15][16] மேலே குறிப்பிட்ட கொன்றுண்ணிகளோடு உணவிற்காக சிவிங்கி பூனைகள் போட்டியிடுகின்றன. மேலும் சிவிங்கி பூனைகள் சிவப்பு நரி, கழுகு ஆந்தைகள், பொன்னாங்கழுகுகள், காட்டுப்பன்றி (இவை சிவிங்கி பூனைகள் கொன்ற உணவை எடுத்துக் கொள்கின்றன) ஆகியவற்றுடனும் உணவிற்காக போட்டியிடுகின்றன. தெற்குப் பகுதிகளில் வாழும் சிவிங்கி பூனைகள் பனிச்சிறுத்தை மற்றும் சிறுத்தைகளுடனும் உணவிற்காக போட்டியிடுகின்றன.[7] பழுப்பு கரடிகள் ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனைகளை கொன்றதாக இதுவரை பதிவுகள் கிடையாது. அதே நேரத்தில் சில இடங்களில் சிவிங்கி பூனைகள் கொன்ற குளம்பிகளை அவற்றால் உடனடியாக உண்ண முடியாத சமயத்தில் பழுப்பு கரடிகள் எடுத்துக்கொள்கின்றன.[17][10]
பிறக்கும்போது ஐரோவாசிய சிவிங்கிப் பூனை குட்டிகள் 240 முதல் 430 கிராம் வரை எடை இருக்கும். 10 முதல் 12 நாட்களில் குட்டிகள் கண்களை திறக்கின்றன. ஆரம்பத்தில் சாதாரண சாம்பல் பழுப்பு ரோமத்தை குட்டிகள் கொண்டிருக்கும். 11 வாரங்களுக்குப் பிறகு வளர்ந்த பூனைகளை போன்ற நிறத்தை குட்டிகள் பெரும். குகையை விட்டு வெளியேறும்போது ஆறு முதல் ஏழு வாரங்கள் வயதான குட்டிகள் திட உணவுகளை எடுத்துக்கொள்ள ஆரம்பிக்கின்றன. எனினும் ஐந்து அல்லது ஆறு மாதங்கள் வரை சிறிதளவேனும் தாய்ப்பால் எடுத்துக்கொள்ளும். குட்டிகள் பிறந்து இரண்டு முதல் மூன்று மாதங்களுக்குள் குகையை விட்டு வெளிவருகின்றன. ஆனால் 10 மாத வயதை அடையும் வரை தாயுடன் தான் பொதுவாக இருக்கும். கூண்டில் அடைத்து வளர்க்கப்படும் ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனைகள் 21 வருடங்கள் வாழ்ந்துள்ளன.[4] பொதுவாக இவை இரண்டு குட்டிகளை ஈனும். மூன்று குட்டிகளுக்கு அதிகமாக ஈனுவது என்பது அரிதாகத்தான் நிகழும்.[18][19][20]
எஸ்டோனியா, லாட்வியா, உருசியா, ஆர்மீனியா மற்றும் ஈராக் ஆகிய நாடுகளை தவிர்த்து இவை வாழும் பெரும்பாலான நாடுகளில் இவற்றை வேட்டையாடுவது சட்டத்திற்குப் புறம்பான செயலாகும்.[2]
ஐரோவாசியச் சிவிங்கிப் பூனை (ஆங்கிலப் பெயர்: Eurasian lynx, உயிரியல் பெயர்: Lynx lynx) என்பது மிதமான அளவுள்ள ஒரு காட்டுப் பூனை ஆகும். இது வடக்கு, நடு மற்றும் கிழக்கு ஐரோப்பா முதல் நடு ஆசியா, சைபீரியா, திபெத்திய பீடபூமி மற்றும் இமயமலைகள் வரை காணப்படுகிறது. இவை மித வெப்பமண்டல காடுகள் மற்றும் ஊசியிலைக் காடுகளில் கடல் மட்டத்திலிருந்து சுமார் 5500 மீட்டர் உயரம் வரை காணப்படுகின்றன. இவை பரவலாகக் காணப்படுவதால் 2008 ஆம் ஆண்டிலிருந்து செம்பட்டியலில் தீவாய்ப்பு கவலை குறைந்த இனம் என பட்டியலிடப்பட்டுள்ளது. வாழிட அழிப்பு, வாழிட சுருங்கல் சட்டவிரோதமான வேட்டையாடல் மற்றும் உணவு விலங்குகளின் எண்ணிக்கை குறைவு ஆகியவற்றால் சிவிங்கி பூனைகள் அச்சுறுத்தலுக்கு உள்ளாகியுள்ளன. ஐரோவாசிய சிவிங்கி பூனையின் மொத்த எண்ணிக்கையானது அதிகபட்சமாக 10,000 என கணக்கிடப்பட்டுள்ளது. மேலும் இவற்றின் எண்ணிக்கை நிலையானதாக உள்ளது என கருதப்படுகிறது. இது மிகவும் சக்திவாய்ந்த கொன்றுண்ணி ஆகும். குறைந்தது 150 கிலோ எடையுள்ள மான்கள் கூட இச்சிவிங்கிப் பூனையால் கொல்லப்பட்டுள்ளன.
ფორცხოლი (ლათ. Lynx lynx) — ძუძუშმაწუალი ჩხოლარი კატუშობურეფიშ გვარშე. თიში რსხულიშ სიგჷნძა რე 82-109 სმ, მასა 8-19 კგ (იშვიათო 32 კგ-შახ) ოჭირინუანს. უღჷ ნძალიერი, ალაზჷმაფათ გჷნძე კუჩხეფი, ძალამი ფართო თვათვეფი, კუნტა კუდელი ჸუჯეფიშ ბოლოეფს - გჷნძე ფუნჯეფი, ფართო ქილვაშეფი. შხვადოშხვა ფერიშიე: ართფერი (ჭაშფერი, ჭითალე), ვარა ხალამი. ხე ევროპას, ოორუე, შქა დო ნორთობურო წჷმოხ აზიას, ოორუე ამერიკას.
ხე მუჭოთ გვალაშ, თეში რზენიშ ტებეფს, მინშა მიშმეჭკირუ ტყა დო ვეშა. ჭკომუნს ძუძუშმაწუალეფს, მაფურინჯეეფს. მინშა გიანთხუ ირემს, სქვერს, თაშნეშე ჩხოუს, შხურს, მინშა ეშმახოხჷნს ჯალეფშა. აქტიურენს სერით. ხანს 2-3 ბოქურს. ფორცხოლიშ გიმენგვარობეფშე საქორთუოს ხე კავკაციური ფორცხოლი (Lynx lynx orientalis) დო რჩქვანელობური ფორცხოლი (Lynx lynx lynx).
ფორცხოლი (ლათ. Lynx lynx) — ძუძუშმაწუალი ჩხოლარი კატუშობურეფიშ გვარშე. თიში რსხულიშ სიგჷნძა რე 82-109 სმ, მასა 8-19 კგ (იშვიათო 32 კგ-შახ) ოჭირინუანს. უღჷ ნძალიერი, ალაზჷმაფათ გჷნძე კუჩხეფი, ძალამი ფართო თვათვეფი, კუნტა კუდელი ჸუჯეფიშ ბოლოეფს - გჷნძე ფუნჯეფი, ფართო ქილვაშეფი. შხვადოშხვა ფერიშიე: ართფერი (ჭაშფერი, ჭითალე), ვარა ხალამი. ხე ევროპას, ოორუე, შქა დო ნორთობურო წჷმოხ აზიას, ოორუე ამერიკას.
ხე მუჭოთ გვალაშ, თეში რზენიშ ტებეფს, მინშა მიშმეჭკირუ ტყა დო ვეშა. ჭკომუნს ძუძუშმაწუალეფს, მაფურინჯეეფს. მინშა გიანთხუ ირემს, სქვერს, თაშნეშე ჩხოუს, შხურს, მინშა ეშმახოხჷნს ჯალეფშა. აქტიურენს სერით. ხანს 2-3 ბოქურს. ფორცხოლიშ გიმენგვარობეფშე საქორთუოს ხე კავკაციური ფორცხოლი (Lynx lynx orientalis) დო რჩქვანელობური ფორცხოლი (Lynx lynx lynx).
Pısınga yabania Ewrasya çehar cınsanê pısınganê yabanan ra tewr gırdo, cı ra lynx lynx vaciyeno. Weşaqê Ewrasya Ewropa, miyanê qıtay Asya u mêşanê (bırranê) Sibirya de cıwiyeno. Eno cıns nêsevekniyeno yani nêno sıtar kerdış çunkê amarê inan nêkemiyeno. Populasyonê weşaqê Ewrasya qıtay Ewropa ra esteriyao, hema waziyeno ke reyna bıcıwo coka karê reyna ardışê cı yenê kerdış yani reintrodukte beno. Weşaqê Ewrasya qıtay Ewropa de heşo gewr u vergo gewr ra tepeya tewr heywano gırdo, hetê rêze ra ê hirêyıno. O goştwero gırdo, her roce yew u dı kilogramê goştan weno, caygey cıwiyayışê cı zaf hirao.
Amnan de postê weşaqê Ewrasya kılmo, zey sûr u qehweo ke zımıstan de beno gewr, qehweo tari u wışk. Weşaqê Ewrasya peyê seydê xo şıno, xo nêmoteno cı, hol keno (çıng dano) seydê xo ser u seydê xo tepışeno. Werdê weşaqê Ewrasya kospesê kılmeki, awrêş u heywanê binê qıtekê. Weşaqê Ewrasya ganiyê do oppurtunisto, yani fırset geyreno cı u key u kamca de seydê xo vêneno, seyd keno u weno.
Доккхачу акха цицигах Акха цициг, ЦӀокъа (лат. Lynx lynx) олу. Кавказехь наггахь бен тосалуш дац иза. Доца дегӀ а долуш экха ду иза. ЦӀога хадийчи санна доца ду цуьнан. ДегӀан дохалла 80-100 см. ЦӀога 20-30 см. Шина а агӀор беснеш тӀехь маж ю цуьнан. Лергаш тӀехь ирах дахана чоьш ду, маӀаш санна хеталуш. ТӀера чо беха а луьста а бу цуьнан. Мехка тесчи санна а хеташ овкъаран басахь ду иза. ЧукӀело жимма сирла ю. Жимма Ӏаьржа тӀедарчи ду цуьнан букъ тӀехь а хенаш тӀехь а. Вайн Кавказан лаьмнашкахь, хьаннийн аьрцнашкахь, хин тогӀешкахь хуьлуш ду акха цициг.
Ижонна таллар буьйсанна ду акхачу цициган. Дийнахь дӀалечкъа иза диттийн баххьашкахь тӀулгийн чхернашкахь, боьрнашкахь. Вуно атта дитта тӀе хьаладолу иза. Цо олхазарш а, дехкий а доу. Оре дар февраль баттахь ду. КӀорни 2-3 йо. Пхеана тӀе кхаччалц еш меттиг а хуьлу. КӀорнеш йинчу хенахь са ца гуш бӀаьрзе хуьлу. БӀаьраса 12-чу дийнахь догӀу царна, Дас а нанас а до царна дола. Шина шарахь кхуьу кӀорнеш.
Акха цициг лечкъана лелаш ду.
Ӏаьса а, Марта а, Гиха а хиш схьадолучохь а Ч1аьнти-Органехь а, Хахалга, КӀериго, МӀайста лаьмнашкахь а хуьлуш ду акха цицигаш.
Доккхачу акха цицигах Акха цициг, ЦӀокъа (лат. Lynx lynx) олу. Кавказехь наггахь бен тосалуш дац иза. Доца дегӀ а долуш экха ду иза. ЦӀога хадийчи санна доца ду цуьнан. ДегӀан дохалла 80-100 см. ЦӀога 20-30 см. Шина а агӀор беснеш тӀехь маж ю цуьнан. Лергаш тӀехь ирах дахана чоьш ду, маӀаш санна хеталуш. ТӀера чо беха а луьста а бу цуьнан. Мехка тесчи санна а хеташ овкъаран басахь ду иза. ЧукӀело жимма сирла ю. Жимма Ӏаьржа тӀедарчи ду цуьнан букъ тӀехь а хенаш тӀехь а. Вайн Кавказан лаьмнашкахь, хьаннийн аьрцнашкахь, хин тогӀешкахь хуьлуш ду акха цициг.
Ижонна таллар буьйсанна ду акхачу цициган. Дийнахь дӀалечкъа иза диттийн баххьашкахь тӀулгийн чхернашкахь, боьрнашкахь. Вуно атта дитта тӀе хьаладолу иза. Цо олхазарш а, дехкий а доу. Оре дар февраль баттахь ду. КӀорни 2-3 йо. Пхеана тӀе кхаччалц еш меттиг а хуьлу. КӀорнеш йинчу хенахь са ца гуш бӀаьрзе хуьлу. БӀаьраса 12-чу дийнахь догӀу царна, Дас а нанас а до царна дола. Шина шарахь кхуьу кӀорнеш.
Акха цициг лечкъана лелаш ду.
Ӏаьса а, Марта а, Гиха а хиш схьадолучохь а Ч1аьнти-Органехь а, Хахалга, КӀериго, МӀайста лаьмнашкахь а хуьлуш ду акха цицигаш.
The Eurasian lynx (Lynx lynx) is a medium-sized wild cat widely distributed from Northern, Central and Eastern Europe to Central Asia and Siberia, the Tibetan Plateau and the Himalayas. It inhabits temperate and boreal forests up to an elevation of 5,500 m (18,000 ft). Despite its wide distribution, it is threatened by habitat loss and fragmentation, poaching and depletion of prey.[2]
Felis lynx was the scientific name used in 1758 by Carl Linnaeus in his work Systema Naturae.[3] In the 19th and 20th centuries, the following Eurasian lynx subspecies were proposed:[4][5]
The following were also proposed, but are not considered valid taxa:[5]
The Eurasian lynx has a relatively short, reddish or brown coat that is marked with black spots; their number and pattern are highly variable. The underparts, neck and chin are whitish. The fur is more brightly coloured with more numerous spots in animals living at the southern end of its range. In winter, it is much thicker and varies from silver-grey to greyish brown. Some animals have dark brown stripes on the forehead and back. It has powerful, relatively long legs, with large webbed and furred paws that act like snowshoes. It also has a short "bobbed" tail with an all-black tip, black tufts of hair on its ears, and a long grey-and-white ruff.[9]
It is the largest of the four lynx species, ranging in body length from 76–106 cm (30–42 in) in males; 73–99 cm (29–39 in) in females; and standing 55–75 cm (22–30 in) at the shoulder. The tail is 11–24.5 cm (4.3–9.6 in) long, constituting a total length of up to 130 cm (51 in) in the largest males.[10][9] Weights of both sexes in Russia range from 12 to 32 kg (26 to 71 lb), but more than 30 kg (66 lb) is attained very rarely and is possibly exaggerated.[10][11] A Eurasian lynx from the Altai Mountains weighed 35 kg (77 lb).[10][12] Those inhabiting Fennoscandia and westwards are considerably smaller, with a range of just 7–26 kg (15–57 lb), though individuals in the Carpathian Mountains may rival those in the Altai in size.[13]
The Eurasian lynx inhabits rugged country providing plenty of hideouts and stalking opportunities. Depending on the locality, this may include rocky-steppe, mixed forest-steppe, boreal forest, and montane forest ecosystems. In the more mountainous parts of its range, Eurasian lynx descends to the lowlands in winter, following prey species and avoiding deep snow. Despite its adaptations for moving in snow, it finds loose, deep snow difficult to deal with and cannot survive in areas with snow depths exceeding 100 cm (39 in).[9] It tends to be less common where the grey wolf (Canis lupus) is abundant, and wolves have been reported to attack and even eat lynx.[9]
The Eurasian lynx was once widespread throughout most of continental Europe. By the early 19th century, it was persecuted to local extinction in western and southern European lowlands, but survived only in mountainous areas and Scandinavian forests. By the 1950s, it had become extinct in most of Western and Central Europe, where only scattered and isolated populations exist today.[13]
The Eurasian lynx was close to extinction in Scandinavia in the 1930s. Since the 1950s, the population slowly recovered and forms three subpopulations in northern, central and southern Scandinavia.[14] In Norway, the Eurasian lynx was subjected to an official bounty between 1846 and 1980 and could be hunted without license. In 1994, a compensation scheme for livestock killed by lynx was introduced. By 1996, the lynx population was estimated to comprise 410 Individuals, decreased to less than 260 individuals in 2004 and increased since 2005 to about 452 mature individuals by 2008.[15]
In Sweden, the lynx population was estimated at 1,400 individuals in 2006 and 1,250 in 2011. Hunting is controlled by government agencies.[16] In Finland, about 2,200–2,300 individuals were present according to a 2009 estimate.[17] The lynx population in Finland has been increasing every year since 1991, and is estimated to be nowadays larger than ever before. Limited hunting is permitted. In 2009 the Finnish Ministry of Agriculture and Forestry gave a permit for hunting of 340 lynx individuals.[18]
In Great Britain, subfossil remains of Eurasian lynx have been dated to the early Middle Ages,[19] though a breeding population in the Southern Uplands of Scotland was noted as late as 1760.[20] Thus, it is possible that some Medieval and Early Modern references to "wild cats" and "cats of the mountain" actually refer to Eurasian lynx and not the Scottish wildcat as commonly assumed.[20] It has been proposed to reintroduce the lynx to the Scottish Highlands[21][22] and Kielder Forest in Northumberland.[23]
A large lynx that hunted deer and livestock, sometimes called "tiger" and "deer's wolf" (llobu/lobo cerval), was also reported in Green Spain until the 19th century.[24][25] These accounts were traditionally regarded as references to Iberian lynx (Lynx pardinus), a smaller endemic species of the Iberian Peninsula. However, genetic testing of remains showed that the Eurasian and Iberian lynx coexisted into recent times in the Iberian Peninsula with little overlap, the Eurasian lynx being present in temperate broadleaf and mixed forests and the Iberian lynx in Mediterranean forests, woodlands, and scrub.[26] The Eurasian lynx of Spain was a unique, extinct lineage more related to the Carpathian and Baltic subspecies. It was genetically impoverished already in pre-Roman times, possibly because of founder effect, which made it even more vulnerable to human persecution.[27] The government of Asturias studied the feasibility of Eurasian lynx reintroduction in 2019.[28] In the Catalonian Pyrenees, the last Eurasian lynx was killed in the 1930s, though unconfirmed sightings continued until the 1990s. The Síndic d'Aran planned a reintroduction in 2016 but canceled it due to the opposition of hunters and livestock farmers.[29]
In Germany, the Eurasian lynx was exterminated in 1850. It was reintroduced to the Bavarian Forest and the Harz in the 1990s; other areas were populated by lynxes migrating from France and the Czech Republic. In 2002, the first birth of wild lynx on German territory was announced, following a litter from a pair of lynx in the Harz National Park. Small populations exist also in Saxon Switzerland, Palatinate Forest, and Fichtelgebirge. Eurasian lynx also migrated to Austria, where they had also been exterminated. An episode of the PBS television series Nature featured the return of the lynx to Austria's Kalkalpen National Park after a 150-year absence.[30] A higher proportion is killed by humans than by infectious diseases.[31]
In Switzerland, the Eurasian lynx was exterminated in the early 20th century, with the last confirmed sighting around Simplon pass in 1904. From 1971 on, Carpathian lynx were reintroduced in the Alps and the Jura Mountains.[32] Since then, the population has grown slowly but steadily. In 2019, around 250 lynx were reportedly living in Switzerland, roughly a third of them in the Jura Mountains, and the rest roaming the Alps and Pre-Alps.[33]
The Eurasian lynx was exterminated in the French Alps in the early 20th century. Following reintroduction of lynx in the Swiss Jura Mountains in the 1970s, lynxes were recorded again in the French Alps and Jura from the late 1970s onwards.[34]
In Italy, it recolonised the Italian Alps since the 1980s, also from reintroduced populations in Switzerland, Austria and Slovenia.[35] By 2010, the Alpine lynx population comprised about 120–150 individuals ranging over 27,800 km2 (10,700 sq mi) in six sub-areas.[36]
In the Netherlands, lynxes have been sighted sporadically since 1985 in the country's southern part.[37] Since 2020, the presence of lynxes has been confirmed by camera trapping in the Ardennes region in southern Belgium, proving the presence of the species following more than 25 years of unconfirmed sightings in the region.[38]
In the Anatolian part of Turkey, the Eurasian lynx is present in the Lesser Caucasus, Kaçkar Mountains and Artvin Province.[57][58] In Ciglikara Nature Reserve located in the Taurus Mountains, 15 individuals were identified.[59] More than 50 individuals were identified and monitored at a forest-steppe mixed ecosystem in northwestern Anatolia by camera traps, genetic material and radiotelemetry between 2009 and 2019.[60][61] In Kars Province, a breeding population occurs in Sarıkamış-Allahuekber Mountains National Park.[62] The Eurasian lynx and grey wolf can occur sympatrically, as they occupy different trophic niches.[63][64]
In Central Asia, it is native to Kazakhstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Afghanistan and the Chinese provinces of Xinjiang, Gansu, Qinghai, Sichuan, Shaanxi, and to the northern slopes of Iran's Alborz Mountains and Mongolia.[2]
In northern Pakistan, the Eurasian lynx was recorded at elevations of 1,067–5,000 m (3,501–16,404 ft) in Chitral District.[65][66] In India: Ladakh, Himachal Pradesh and most other Himalayan states.
In Nepal, a Eurasian lynx was sighted in the western Dhaulagiri massif in 1975.[67] It is also present above elevations of 3,800 m (12,500 ft) in Humla, Mustang and Dolpa Districts.[68]
Fossils of the Eurasian or a closely related Lynx species from the Late Pleistocene era and onward were excavated at various locations in the Japanese archipelago. Since no archaeological evidence after the Yayoi period was found, it was probably eradicated during the Jōmon period.[69]
Although they may hunt during the day when food is scarce, the Eurasian lynx is mainly nocturnal or crepuscular, and spends the day sleeping in dense thickets or other places of concealment. It lives solitarily as an adult. The hunting area of Eurasian lynx can be anything from 20 to 450 km2 (7.7 to 173.7 sq mi), depending on the local availability of prey. Males tend to hunt over much larger areas than females, which tend to occupy exclusive, rather than overlapping, hunting ranges. The Eurasian lynx can travel up to 20 km (12 mi) during one night, although about half this distance is more typical. They patrol regularly throughout all parts of their hunting range, using scent marks to indicate their presence to other individuals. As with other cats, its scent marks may consist of faeces, urine, or scrape marks,[70] with the former often being left in prominent locations along the boundary of the hunting territory. Eurasian lynx makes a range of vocalizations, but is generally silent outside of the breeding season. They have been observed to mew, hiss, growl, and purr, and, like domestic cats, will "chatter" at prey that is just out of reach. Mating calls are much louder, consisting of deep growls in the male, and loud "meow-like" sounds in the female. Eurasian lynx are secretive, and because the sounds they make are very quiet and seldom heard, their presence in an area may go unnoticed for years. Remnants of prey or tracks on snow are usually observed long before the animal is seen.[9]
The Eurasian lynx is an ambush predator but also hunts by stalking, sneaking and jumping on prey using both vision and hearing. When snow conditions make this harder, it may be forced to switch to larger prey. It often climbs onto high rocks or fallen trees to scan the surrounding area. It is a powerful predator that has killed adult deer weighing at least 150 kg (330 lb).[71]
Eurasian lynx in Europe prey largely on small to fairly large sized mammals and birds. Among the recorded prey items for the species are hares, rabbits, marmots, squirrels, dormice, other rodents, mustelids (such as martens), grouse, red foxes, wild boar, chamois, young moose, European roe deer, red deer, reindeer and other ungulates. In keeping with its larger size, the Eurasian lynx is the only lynx species to preferentially take ungulates. Although taking on larger prey presents a risk to the Eurasian lynx, the bounty provided by killing them can outweigh the risks. The Eurasian lynx thus prefers fairly large ungulate prey, especially during winter, when small prey is less abundant. Where common, roe deer appear to be the preferred prey species for the Eurasian lynx.[72][73]
In Estonia, a typical adult lynx kills about 60 roe deer a year; in the years when the roe deer population plummets, the lynx switch to beavers, hares, foxes, raccoon dogs, and birds.[74] Even where roe deer are quite uncommon, the deer are still quantitatively the favored prey species, though in summer smaller prey and occasional domestic sheep are eaten more regularly.[75] In parts of Finland, introduced white-tailed deer are eaten regularly. In some areas in Poland and Austria, red deer is the preferred prey, and in Switzerland, chamois is locally favored.[73] Eurasian lynx also feeds on carrion when available. Adult lynx require 1.1 to 2 kg (2.4 to 4.4 lb) of meat per day, and may take several days to fully consume some of their larger prey.[9]
In the Mediterranean mixed forest-steppe and subalpine ecosystems of Anatolia the main and most preferred prey of the Eurasian lynx is European hare, forming 79% to 99% of prey biomass eaten. Although the lynx is in sympatry with wild ungulates, such as wild goat, chamois, red deer and wild boar in these ecosystems, ungulate biomass in lynx diet does not exceed 10%.[63] In ten other study sites in the Black Sea region of northern Anatolia where roe deer can occur in high densities, lynx occurrence is positively correlated with European hare occurrence rather than roe deer.[76] Lynx in Anatolia also has physiological requirements and morphological adjustments similar to other lagomorph specialists, with a daily prey intake of about 900 g (32 oz).[63] It is therefore classified as lagomorph specialist. Diet studies in central[77][78] and Yakutia also indicate a diet mainly composed of lagomorphs and ungulate prey contributes in low amounts to lynx diet.[79] Eurasian lynx scat found in Dolpa District in the Nepal Himalayas contained remains of woolly hare (Lepus oiostolus), pika (Ochotona sp.), mountain voles (Alticola sp.), Himalayan marmot (Marmota himalayana) and domestic goat (Capra hircus).[80]
The mating season of the Eurasian lynx lasts from January to April. The female typically comes into oestrus only once during this period, lasting from four to seven days. If the first litter is lost, a second period of oestrus is common. It does not appear to be able to control its reproductive behaviour based on prey availability. Gestation lasts from 67 to 74 days. Pregnant females construct dens in secluded locations, often protected by overhanging branches or tree roots. The den is lined with feathers, deer hair, and dry grass to provide bedding for the young. At birth, Eurasian lynx kittens weigh 240 to 430 g (8.5 to 15.2 oz) and open their eyes after ten to twelve days. They initially have plain, greyish-brown fur, attaining the full adult colouration around eleven weeks of age. They begin to take solid food at six to seven weeks, when they begin to leave the den, but are not fully weaned for five or six months. The den is abandoned two to three months after the kittens are born, but the young typically remain with their mother until they are around ten months of age. Eurasian lynx reach sexual maturity at two or three years, and have lived for twenty one years in captivity.[9]
Females usually have two kittens; litters with more than three kittens are rare.[81][82][83]
The primary predators of the lynx are the gray wolf and the wolverine. In Russian forests, gray wolves kill and eat lynx that fail to escape into trees, as evidenced by examination of wolf and lynx trackways in the Central Forest Nature Reserve, and of lynx hair and bones found in wolf stomach contents in the Belovezh Forest. The lynx saves itself from its enemies by quickly climbing a tree or down the edge of a cliff or ravine; it usually lives near a 'stronghold' place and eats its food in a high tree or on an inaccessible ledge. Lynx populations decrease when wolves appear in an area, such as observed in the Pritelsk region of the Altai Mountains, and lynx are likely to take smaller prey where wolves are active.[12] In eastern Slovakia, after an increase of wolves after World War II, lynx were observed to move out.[9]
However, there is also a reported instance of a male lynx having expelled an adult and apparently healthy male wolf in Belarus in a fight. After the incident, the wolf vanished from the record, suggesting that it might have succumbed to the wounds sustained during the fight. Moreover, recent population dynamics and a high mortality rate among wolf cubs in the Naliboki forest might be connected to an increasing lynx population. All in all, this suggests that, at least locally, lynx may dominate wolves, since no signs for predation of wolves on lynx was found.[84] In the Pechora-Ilych Nature Reserve in Russia, wolverine predation and consumption of lynx has been documented, and in the Altai Mountains, the lynx actively avoids wolverines.[12]
The gray wolf, wolverine, as well as the red fox and the eagle owl, are also competitors with the Eurasian lynx for prey, notably in the taiga regions of Russia. In years of low hare populations, the competition becomes especially fierce; the lynx is at a disadvantage as its competitors are able to capture additional, larger prey animals, and more efficiently. This competition may be especially severe in the northern parts of the lynx's range, where lynx populations are vastly outnumbered by red fox and even by wolverine. The presence of other large carnivores is one factor limiting their population.[12]
In two ecosystems of Anatolia, cannibalism was common, and fellow lynx were found to form 5% to 8% of prey biomass in their diets. Claws and bones analysed showed that sub-adult lynx were the victims of cannibalism during the mating and spring seasons.[63] Lynx were not found in the sympatrically occurring wolves' diets.[64] On the contrary, lynx themselves were the predators of red fox, pine marten, domestic and feral cats and dogs, and golden jackal remains have also been found in lynx fecal samples, possibly the result of carrion consumption.[63] Occasionally, in areas such as Manchuria and the Amur River, it may be possible the Amur leopard targets lynx; in the same geographic region, Siberian tigers have also preyed on lynxes, as evidenced by examination of tiger stomach contents.[12][85] In Sweden, out of 33 deaths of lynx of a population being observed, one was probably killed by a wolverine.[86][87] Lynx compete for food with the predators described above, and also with the red fox, eagle owls, golden eagles, wild boar (which scavenge from lynx kills), and in the southern part of its range, the snow leopard and leopard as well.[12] Brown bears, although not (so far as is known) a predator of Eurasian lynx, are in some areas a semi-habitual usurpers of ungulate kills by lynxes, not infrequently before the cat has had a chance to consume its kill itself.[88][73]
The Eurasian lynx is included on CITES Appendix II and listed as a protected species in the Berne Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats, Appendix III. Hunting lynx is illegal in many range countries, with the exception of Estonia, Latvia, Russia, Armenia and Iraq.[2] Since 2005, the Norwegian government sets national population goals, while a committee of representatives from county assemblies decide on hunting quotas.[15]
The Eurasian lynx (Lynx lynx) is a medium-sized wild cat widely distributed from Northern, Central and Eastern Europe to Central Asia and Siberia, the Tibetan Plateau and the Himalayas. It inhabits temperate and boreal forests up to an elevation of 5,500 m (18,000 ft). Despite its wide distribution, it is threatened by habitat loss and fragmentation, poaching and depletion of prey.
La Eŭrazia linko (Lynx lynx) estas mezgranda specio de felisedoj indiĝena de arbaroj de Eŭropo kaj Siberio, Suda Azio kaj Orienta Azio. Ĝi estas konata ankaŭ kiel Eŭropa linko, komuna linko, norda linko, kaj Siberia aŭ Rusia linko. Kvankam ties konserva statuso estis klasita kiel "Malplej Zorgiga", la populacioj de Eŭrazia linko malpliiĝis aŭ eĉ estis malaperigintaj el okcidenta Eŭropo, kie ĝi estas nune reenmetita en kelkaj lokoj.
La Eŭrazia linko estas la plej granda linkospecio, game laŭlonge el 80 al 130 cm kaj stare ĉirkaŭ 70 cm alte al la ŝultro. La vosto estas 11 al 25 cm longa. Maskloj kutime pezas el 18 al 30 kg kaj inoj pezas 8 al 21 kg.[1][2][3][4] Masklaj linkoj el Siberio, kie la specio atingas plej grandon, povas pezi ĝis 38 kg aŭ eĉ estis registritaj 45 kg.[5][6] Ĝi havas povegajn, relative longajn krurojn, kun grandaj retecaj kaj kusenaj krifoj kiuj funkcias kiel neĝoŝuoj. Ĝi posedas ankaŭ mallongan "mallongharan" voston kun tutblanka pinto, nigrajn tufojn de haro en siaj oreloj, kaj longan grizblankan kolumon.
Antaŭe, linkoj loĝis en la tuta teritorio de Eŭropo, sen nune ili malaperis en pli granda parto de Eŭropo.
Iberia linko (Lynx pardinus)
Eŭrazia linko (Lynx lynx)
Kanada linko (Lynx canadensis)
Rufa linko (Lynx rufus)
La Eŭrazia linko (Lynx lynx) estas mezgranda specio de felisedoj indiĝena de arbaroj de Eŭropo kaj Siberio, Suda Azio kaj Orienta Azio. Ĝi estas konata ankaŭ kiel Eŭropa linko, komuna linko, norda linko, kaj Siberia aŭ Rusia linko. Kvankam ties konserva statuso estis klasita kiel "Malplej Zorgiga", la populacioj de Eŭrazia linko malpliiĝis aŭ eĉ estis malaperigintaj el okcidenta Eŭropo, kie ĝi estas nune reenmetita en kelkaj lokoj.
El lince boreal,[2] europeo, eurasiático o común (Lynx lynx) es una especie de mamífero carnívoro de la familia Felidae. Es el representante más común y conocido del género Lynx. Es un felino de tamaño medio, predador nativo de los bosques europeos y siberianos.
Es el lince de mayor tamaño y corpulencia: mide entre 80 y 130 cm de largo (más 11 a 24 cm de la cola), con una altura de 60 a 75 cm y entre 18 y 30 kg de peso. El cuerpo es fornido, las patas largas y la cola muy corta, incluso menor que en otros linces (que, a su vez, es algo inusual entre los felinos).
El pelaje varía entre pardo rojizo y amarillento, tornándose grisáceo y mucho más largo en invierno. El tamaño y abundancia de las manchas (circulares y oscuras, más abundantes en las patas) varía enormemente de unas regiones a otras, incluso dentro de una misma subespecie. En casos raros pueden llegar a darse animales sin manchas en el cuerpo. Por lo general, las poblaciones situadas más al norte y en hábitats más despejados presentan una menor concentración de manchas, mientras que la concentración de estas es máxima en los individuos que viven en bosques más densos, en el sur de su área de distribución. Así mismo, las manchas tienden a difuminarse y hacerse más escasas en invierno. La punta de la cola es negra. En la cara, “patillas” y orejas se observan manchas, marcas y líneas, también negras. En el extremo de las orejas se observa el característico “pincel” negro de los linces, que aumenta su capacidad de audición y también aumenta su capacidad de cazar.
El lince boreal es predominantemente forestal, aunque también puede vivir en praderas y pastos de montaña de baja altitud.
Es un gran trepador y saltador. El territorio de un individuo es variable, llegando a los 185 km² de dominio directo en el caso de los machos (las hembras suelen tener territorios menores). Los individuos de diferente sexo solapan sus respectivas áreas y se toleran entre sí, cosa que no ocurre con los de su mismo género.
Dentro del territorio de cada macho suele existir el de una hembra totalmente incluido dentro de aquel, que es con la que se aparea más frecuentemente. Cuando la hembra tiene crías, el macho (que no participa en su cuidado) suele evitar las áreas más frecuentadas por ésta y sus hijos, por lo que no hay competencia excesiva por el alimento con ellos. No obstante, el padre sigue defendiendo los límites de su territorio frente a otros machos con normalidad, por lo que durante esta época la hembra queda a salvo de disputas por el territorio o la comida, centrándose en sacar adelante a su prole.
La época de apareamiento tiene lugar entre enero y marzo. Durante dos días dentro de este periodo, macho y hembra se reúnen y parecen vivir una especie de noviazgo: si hasta entonces tendían a evitarse o simplemente se ignoraban, durante estas 48 horas viven, cazan, comen y duermen juntos. Cuando la hembra está dispuesta a copular, lo hace saber levantando la cola. Después del acoplamiento, ambos pueden volver a aparearse en días posteriores, pero lo normal es que las hembras lo hagan una sola vez al año. Los machos, por el contrario, buscan otras nuevas hembras después de dejar a la última, apareándose varias veces durante la época de cría.
Entre 65 y 70 días después del apareamiento, la hembra da a luz normalmente de 1 a 5 crías diminutas (de 190 a 210 g de peso), aunque pueden darse partos mucho más numerosos (llegando a 12 crías en alguna ocasión). El parto acontece en una cueva, un refugio subterráneo o un hueco en la base de un árbol, naciendo las crías ciegas, desnudas y completamente desvalidas. Durante los primeros días, las hembras sólo dejan solas a sus crías durante el tiempo necesario para cazar y alimentarse.
A las dos semanas las crías abren ya los ojos y a las seis abandonan el cubil para seguir a su madre. Se convierten entonces en criaturas muy activas en la exploración del mundo (llegan a escalar grandes alturas en árboles solo por curiosidad) y pasan buena parte del tiempo jugando y aprendiendo a cazar.
Al cumplir un año inician su vida en solitario. Las hembras permanecen en áreas cercanas a las de la madre, mientras que los machos viajan largas distancias para encontrar su propio territorio. A esta edad, las hembras ya son aptas para reproducirse, mientras que los machos esperan alrededor de un año más para aparearse por primera vez.
Los linces pueden llegar a cumplir 20 años, pero lo normal es que vivan sólo de 12 a 15.
Al contrario que otros felinos emparentados, los linces europeos basan su dieta en la captura de ungulados, generalmente jóvenes, que en ocasiones llegan a ser hasta cuatro veces más grandes que ellos. Entre estas presas se cuentan corzos, ciervos, muflones, bueyes almizcleros, rebecos, cabras salvajes y renos. Los individuos jóvenes y los que habitan en zonas más escasas en ungulados consumen con mayor frecuencia liebres, conejos, pikas, roedores, aves y, cuando se da la ocasión, otros carnívoros de menor tamaño, entre los que se incluye su pariente, el gato montés euroasiático.
El área de distribución original de esta especie es una de las más amplias entre los felinos, abarcando gran parte de Europa (donde se ha reducido considerablemente debido a la acción humana) y Asia. Puede alcanzar altitudes superiores a los 3400 m sobre el nivel del mar, y llega hasta los 72° de latitud norte, en la tundra siberiana que bordea el río Lena.
La subespecie Lynx lynx sardiniae se extinguió, probablemente en 1967. Reducida a la isla de Cerdeña en tiempos recientes, es probable que esta subespecie también habitase antiguamente en Córcega. Asimismo, se ha relacionado al lince de Cerdeña con el que antes habitaba en la península italiana y Sicilia, llegando algunos autores a considerarlo una simple población italiana del lince centroeuropeo y no una subespecie por derecho propio (una solución intermedia agrupa a las poblaciones italianas en una nueva subespecie, Lynx lynx alpina, que se encontraría extinta en su forma pura, pero podría sobrevivir fuertemente mestizada con los linces de la subespecie carpathicus introducidos en los Alpes). Por otra parte, en los últimos años se ha señalado una posible relación de la subespecie sarda con el lince ibérico (Lynx pardinus), pero es más probable que las semejanzas con este se deban en realidad a una ligera evolución convergente, forzada por el clima mediterráneo.
En España habitó la franja norte de la península ibérica, donde pudo haber coexistido con el lince ibérico hace cientos o miles de años. Se estima que hasta el siglo XIX habitó aun en la cordillera Cantábrica y hasta los años 1950 en los Pirineos.[3]
Las principales amenazas para el lince eurasiático son la caza excesiva, tanto por su piel como para evitar su depredación sobre animales domésticos (sobre todo ovejas y cabras), la destrucción de su hábitat natural y la escasez de ungulados, su fuente de alimentación primordial en invierno. Aunque a nivel mundial se considera que la especie no está amenazada (debido en gran parte a la buena salud de la subespecie siberiana), el lince corre peligro de extinción en Europa, Oriente Medio y Asia Central, donde ha desaparecido de numerosas zonas.
En la actualidad, la caza de este animal está totalmente prohibida en Albania, Alemania, Austria, Bulgaria, Croacia, República Checa, Francia, Georgia, Grecia, Hungría, India, Irán, Kazajistán, Kirguistán, Nepal, Pakistán, Suiza, Tayikistán, Turkmenistán y Uzbekistán, así como en áreas concretas de Bután y Birmania. En China, Finlandia, Eslovaquia, Mongolia, Noruega, Polonia, Rumania, Suecia, Rusia y Turquía está permitida, pero sometida a una estricta regulación. Así pues, son pocos países los que todavía no han tomado medidas legales sobre esta actividad.
El lince boreal, europeo, eurasiático o común (Lynx lynx) es una especie de mamífero carnívoro de la familia Felidae. Es el representante más común y conocido del género Lynx. Es un felino de tamaño medio, predador nativo de los bosques europeos y siberianos.
See artikkel räägib loomast; tähtkuju kohta vaata artiklit Ilves (tähtkuju), perekonnanime kohta artiklit Ilves (perekonnanimi). Ilves ehk harilik ilves ehk tava-ilves (Lynx lynx, ka Felis lynx) on kaslaste sugukonna ilvese (või kassi) perekonda kuuluv loomaliik.
Ilvesed on keskmise suuruse ja pikkade jalgadega kaslased, kes võivad kaaluda kuni 30 kg. Nad on kiskjad, kelle põhiliseks saakloomaks on jänesed.
Ilvesel on mitu alamliiki. Eestis elab neist euroopa ilves (Lynx lynx), kellel on siin Euroopa üks tihedaima asustusega asurkondi.
Ilvese ladinakeelses nimes Lynx lynx viitab esimene Lynx perekonnale ning teine täpsustab, millise liigiga on tegemist. Eestis elunevat ilvese alamliiki nimetatakse Lynx lynx lynx.
Osa uurijaid ("Loomade elu") arvab ilvese kassi (Felis) perekonda. Sel juhul on ilvese nimi Felis lynx (alamliik vastavalt Felis lynx lynx).
Liigi piiritlemine on vaieldav. Ilvese perekonnas eristatakse ilvesest ehk euraasia ilvesest (Lynx lynx ehk Lynx borealis), kanada ilvest, ibeeria ehk hispaania ilvest (Lynx pardinus) ja punailvest (Lynx rufus), kuid kõiki neid vaadeldakse mõnikord ka ilvese alamliikidena.
Euraasia ilvese alamliigid on:
Nad on pealtnäha sarnased, ainult spetsialistid ja suured ilvesesõbrad oskavad neil vahet teha.
Kui ei ole teisiti öeldud, on artiklis juttu euroopa ilvesest, sest see on Eestis elav ilvese alamliik ning teda nimetatakse ka lihtsalt ilveseks.
Ilvese levila saarekesed asuvad Itaalia, Austria, Šveitsi ja Tšehhi mägimetsades, Balkanil (Horvaatias, Bosnias, Sloveenias, Serbias ning Põhja-Makedoonias), samuti Slovakkia, Ukraina ja Rumeenia Karpaatides, Poola Białowieżas ja Valgevene Beloveżas. Mujal Valgevenes ja Leedus on taas ainult ilvese levila saarekesed. Päris-levila algab Põhja-Läti ja Lõuna-Rootsi laiuskraadidel ning sealt põhja poole kuni Koola poolsaare ja Lapi tundrani elab ilveseid peaaegu igal pool. Veel 1950-ndate lõpus polnud Eesti saartel ilveseid, kuid nüüdseks on. Ilveste loomuliku levimise näiteks on Kamtšatka poolsaar, kus nähti esimest ilvest 1939 ning aastatel 1953–1955 elas neid juba kogu poolsaarel. Venemaal hakati jahti ilvestele piirama alles 1980-ndatel ning kohati on ilves seal võetud kaitse alla. Ja ometi elab Venemaal kolmveerand kõikidest euroopa ilvestest.
Aasias elab euraasia ilves Kaukaasias ning Venemaal kuni Sahhalini, Kamtšatka, Hiina ja Mongooliani välja. Ilvesed elavad ka Väike-, Kesk- ja Sise-Aasias.
Euraasia ilves on ilvestest kõige suurem. Eriti suured ilvesed elavad Ida-Siberis. Ilves kaalub kuni 30 kg. Täiskasvanud isane loom kaalub keskmiselt 21 kg, emane 18 kg. Ilves on kuni 110 cm pikk.
Mida põhja pool ilves elab, seda suuremaks ta kasvab. Näiteks Lapimaa ilvesed on Eesti ilvestest suuremad. Erinevus on eriti märgatav talvel, kui ilvestel on seljas talvekasukas.
Ilvese õlakõrgus on 60–75 cm. Saba on lühike, 15–23, kõige rohkem 31 cm. Saba pikkus on ilvesele eluliselt tähtis. Võib-olla takistaks pikk saba ilvesel jäneste jahtimist, sest jänesed nagu ahmidki ületavad kõrgeid hangesid paremini kui ilvesed. Sellepärast jahivad ilvesed sügava lumega pigem sõralisi kui jäneseid.
Kõige suurem Eestis püütud isane olevat kaalunud 40 kilo tavalise 25–35 kilo asemel. Läti rekord on 44 kg, Siberis on leitud ka kuni 50 kg kaalunud ilveseid.
Euraasia ilvesel on silmatorkavalt pikad jalad. Esikäpad on tagakäppadest suuremad. Päkad on laiad ja karvased, mistõttu saab ilves kõndida kohevas lumes. Igale käpa ruutsentimeetrile rõhub isegi suure isase puhul ainult 40 grammi. Talvel on käpaalune karvkate väga tihe. Ilvesel on 18 küünist: kummalgi tagakäpal 4 ja esikäpal 5 küünega varustatud varvast. Küüned on ilvesel enamasti sisse tõmmatud.
Ilvestel on ülihea kuulmine. Selle tagavad neile kõrvatutid, mis on keskmiselt 2 cm, talvel kuni 4 cm pikad. Kõrvatutid on musta värvi ja silmatorkavad.
Haistmismeel on kaslastel nõrk ja nägemine (vähemalt lähedale) pole kaugeltki täiuslik.
Euraasia ilvese karvkate on hallikas. Pigment on roostevärvist kollakani. Punakaid tähnilisi ilveseid leidub kõige sagedamini Lõuna-Euroopas, Väike-Aasias ja Kaukaasias. Karvkattel on kolm põhimustrit: valdavalt tähniline, valdavalt triibuline ja ühtlane. Praegused Lääne-Euroopas reintrodutseeritud ilvesed, kes pärinevad põhiliselt Karpaatidest, on valdavalt täpilised ja triibulised. Kunagistes Alpide populatsioonis domineerisid ühtlase karvkattega ja väiksemad isendid. Ilvese sabaots on must.
Loomaaias elab ilves 20–25aastaseks, looduses keskmiselt kümneaastaseks, harva ka 14–17aastaseks.
Eestis murrab ilves toiduks peamiselt valgejäneseid ja metskitsi, sobivad ka närilised, linnud ja teised kiskjad, näiteks kährikud ja rebased. Talvel eelistavad ilvesed jahtida sõralisi.
Inimest ründab ilves üksnes haavatuna.
Ilvesed nagu ka teised kiskjad ei püüa terveid tugevaid loomi.
Euraasia ilvese toidusedelis moodustavad jänesed kolmandiku, metskitsed ligi poole. Jäneste epideemiad ja arvukuse kõikumine toovad ilveseperre nälja. Nii võib ilveste arvukus samuti väheneda, koguni 10 korda, nagu selgus uuringust, mis tehti Uuralis.
Euraasia ilvese põhitoit on siiski väikesed sõralised, eriti metskits, mägikits ja muskushirv. Väiksemaid saakloomi kütib ta ainult siis, kui suuremaid napib. Ilves murrab Eestis keskmiselt 5,4 metskitse kuus ja 65 kitse aastas. Seoses metskitsede arvu vähenemisega on ilvesed hakanud murdma kopraid.[viide?]
Toitumise osas on ilvesele suurim konkurent hunt. Hundi levila on ilvese omast suurem ja ühtlasem. Kus elab palju hunte, seal on ilveseid vähe. Skandinaavias hunte ei ole, välja arvatud väikesed saarekesed Kesk-Rootsis ja Ida-Soomes, kuid seal puuduvad ka metskitsed, kes on ilveste põhitoit, ja ilvesed peavad leppima jänestega. Rootsis on metskitsi ja seega ka ilveseid rohkem kui Soomes. Kaukaasia ilvesed toituvad nii mets- kui ka kaljukitsest, Altai ja Kaug-Ida ilvesed enamasti kabargaast. Vahel murravad ilveseid ahmid ehk kaljukassid, keda Eestis ei leidu, ja hundid. Maadel, kus kattuvad erinevate kaslaste levilad, on konkurents: puuma ja tiiger murravad ilvese, ilves omakorda metskassi.
Ilves ärkab tavaliselt üks tund enne pimedaks minemist ja läheb jahile. Kui jaht õnnestub kohe, puhkab ilves hommikuni ja läheb taas jahile või jalutuskäigule mööda oma valdusi, mõned aga heidavad magama alles tund enne päikesetõusu. Ilvesed eelistavad käia alati mööda samu radu ja jahtida kindlal alal. Kuigi ilves on hea ronija, varitseb ta saaki maapinnal.
Öeldakse, et ilves on parim hirvearst. Kui hunti nimetatakse metsasanitariks, siis ilves on tema kõrval halastajaõde.
Ilvesed võivad rahulikult nälgida kaks päeva nädalas, kuid mitte üle selle. Nälga suremine ei ole talvel kuigi harv nähtus. Talve jooksul vajab üks ilves ellujäämiseks 80 jänest. Normiks võib pidada ka ühte jänest 4 päeva jooksul, sest üle poole jänesest ilves tavaliselt korraga ära süüa ei jõua. Perele kulub üks jänes või pool hirve päevas. Täiskasvanud ilves sööb 1–2 korda päevas 0,5–1 kilo korraga, on registreeritud ka üksikud 1,5–2,3 kilo söömise rekordjuhtumid. Keskmiselt süüakse 20-kilone saakloom ära umbes 60 tunniga.
Ilves püüab oma saagi kätte saada mõne otsustava hüppega; kui see ei õnnestu, siis ta saaklooma jälitama ei hakka. 5–15 meetrit on maa, kus ilvese rünnak võib kanda vilja, lumisel ajal veelgi vähem. Lumes olevat hiirt või lindu tabab ta aga eksimatult – ilves võib hüpata kuni 7 meetri ja sukeldub saagi järgi lumme. 120 meetrit on kõige pikem maa, mida nähti ühte suurt ja ilmselt väga näljast ilvest kunagi hüpetega ületamas, ent saak lipsas minema. Üle 20 meetri ilves tavaliselt saaki ei jälita.
Ilvestele meeldivad tihedad kuusikud, sest kevaditi aitavad kuuseokkad vabaneda talvekarvadest. Pesa teeb ta maha tihnikusse. Talvel meeldivad ilvestele männikud, sest sinna kogunevad metskitsekarjad. Ilvestele sobivad veel haavikud-kaasikud ja kaljumaastikud. Ilvesed vallutavad 2000-meetriseid mägesid, kuid kivised mägismaad neile siiski elamiseks ei sobi. Erandina on ilvest kohatud metsatus Dagestanis, kus ta punailvese kombel rahuldub põõsastega. Ilveseid elab ka peaaegu ilma metsadeta Pamiiris ja Himaalaja alpiluhtadel. Enamasti hoiab ilves metsa ligi. Seal, kus vanemad metsad segunevad noorendike ja raiesmikega ning kus on oja, jõgi, mõned rabalaigud või isegi üleujutatavad orud, võib olla ilvese elukoht.
Igal isailvesel on sõltuvalt vanusest ja saakloomade arvukusest keskmiselt 100–200, harvem 300 ruutkilomeetri suurune või veelgi suurem eluala, Eestis kuni 100 km². Iga isase territooriumil elab mitu emast. Kuigi ühel isasel on mitu "naist", võtab isailves poegade kasvatamisest osa, õpetab, hooldab ja toidab neid vahel. Ilvesepojad jäävad ema juurde mitmeks aastaks, lahku minnakse vaid toidunappuse pärast. Alguses noorilveste ja vanemate jahialad kattuvad.
Suguküpseks saavad emased ligi kaheaastaselt (22 kuu vanuselt), isased aga alles kahe ja poole aasta ehk 30 kuu vanuselt. Pulmadest võetakse osa varemgi, kuid pereloomiseks ollakse veel liiga noored ja pojad on sageli eluvõimetud.
Pesapaigana eelistab ilves kõrvalisi ja raskesti ligipääsetavaid tuulemurde ja tihnikuid. Kodu ehitamisega ilves palju vaeva ei näe, pesa on lihtsalt sambla ja rohuga vooderdatud lohk.
Ilvesel sünnib 2,5 kuud pärast "pulmi" tavaliselt 1–3 poega, mõnikord võib neid olla ka 5. Ema imetab poegi 2–4 kuud, siis hakkab neile õpetama lihasöömist. Emailves lõpetab imetamise, kui pojad on umbes pooleaastased.
Vastsündinud ilvesepojad kaaluvad 195–210 (harvem kuni 400) grammi ja on pimedad. Neil ei ole veel ilveste kõige märgatavamat tunnust – kõrvatutte; need muutuvad märgatavaks 40. elupäevaks ja arenevad täiesti välja alles 20. elukuuks. Ilvesepoegade kuulmekäigud on algul suletud kilega. Nägijaks saavad nad 12. päeval. Kahe nädala vanuselt hakkavad tulema piimahambad. See lõpeb kolmekuuselt ja viiekuuselt hakkavad tulema püsihambad. Ilvesepojad vajavad ema pidevat hoolt kuni 10 esimest elukuud. Alles poolteiseaastaselt on nad umbes sama suured kui täiskasvanud ilves ja kaaluvad kuni 15 kilo.
Noortele ilvestele tuleb kasuks, kui nad saavad olla oma ema lähedal (ema valdustes), kuni nad on aasta ja 9–10 kuu vanused. Nii nad võimalust mööda ka teevad ja alles siis, kui on õppinud kõike vajalikku ning saavutanud rahuldava füüsilise vormi, alustavad nad iseseisvat elu. Uued pojad sünnivad emasele tavaliselt siis, kui eelmised pojad on kaheaastased. Juhul, kui pojad hukkuvad varem, paaritub ema kohe uuesti. Reeglina poegivad emased üle aasta või kui see juhtub tihedamini, siis ei jäta nad erinevalt kodukassidest oma eelmisi poegi saatuse hooleks.
Ilves on kõige aktiivsem õhtuti ja hommikuti ning ta puhkab peamiselt keskpäeva ja kesköö paiku.
Eestis maha lastud ilvestel avastatakse kõige sagedamini sügelislestadest Sarcoptes ja soolenugilistest põhjustatud haigusi. Keeritsuss avastatakse 20–40% jahitud ilvestest.
Marutaud on äärmiselt haruldane: 1998 registreeriti 2, 1999 1 ja 2000. aastal 1 marutaudis ilves (teiste loomade seas esines keskmiselt 130 marutaudijuhtu). Isegi marutaudirohkel 2002/2003. aasta talvel ei olnud marutaudi haigestunud rohkem kui 2 (teise ametkonna andmetel 3) ilvest. Ärasöödud rebased nakatavad ilveseid vahel marutõppe ja trihhinelloosi.
European lynx = North-European Lynx.
Inimene on ilvesed välja tõrjunud enamikust põliselupaikadest kogu Euroopas. Inglismaal on ilvestest alles ainult viis sajandit vanu joonistusi. Euroopa on enamasti metsavaba ja seega ilvestest tühi. Eksperdid arvavad, et kogu Euroopas elab ligi 7000 ilvest.
Isase euroopa ilvese kehapikkuse ülemiseks piiriks peetakse 130 cm, tavalisem mõõt on 100–110 cm. Emased ilvesed kaaluvad 12–25 kilo ja on 65–105 cm pikad.
Euroopa ilves suudab teha kuni 3,5 m, juttude põhjal koguni 4–6 m pikkusi hüppeid.
Lynx lynx isabellinus Blyth = Turkestan lynx.
Turkestani ilves elab Kesk-Aasias ning alal Kašmiirist Mongooliani ja on kantud punasesse raamatusse.
Idasiberi ilves = Siberian lynx.
Jakuudi ilves on ilvese alamliikide seast suurim ning haruldasim tuhkhalli-sinaka talvekasukaga ilves.
Karpaadi ilves elab Karpaatides, Alpides ja Kreekas.
Kaukaasia ilves elab Türgis ja Iraanis. Euraasia ilveste seas on ta kõige väiksem.
Felis lynx neglectus = Lynx lynx neglectus.
Võimalik, et kaugida ilves, kes elab ka Hiinas, on sama mis amuuri ilves.
Baikali ilvest nimetatakse veel lõunasiberi ilveseks, kuigi ta elab ka Kesk-Siberis.
Samahästi kui hävitatud sardiinia ilves asustas Itaaliat, Sardiiniat ja Sitsiiliat.
Eestis elab euroopa ilves. Nad on ikka veel laialt levinud, sellal kui nende suguvendi Põhja-Ameerikas hävitatakse ilma piiranguteta ligi 70 000 ilvest aastas.
Eesti on ilvese koduks olnud viimased 8000 aastat. Sarnaselt karuga langes 20. sajandi esimesel poolel ka ilvese arvukus, küündides sõjaeelsel ajal napi poolesaja isendini. Praegu elab Eestis ligi tuhatkond isendit.
Eesti metsades ringi luusivad ilvesed on Euroopas elavate liigikaaslastega võrreldes kogukamad. Eestis lastud ilveste koljudest ja nahkadest on suur osa tunnistatud jahitrofeedena kuldmedali vääriliseks. Ka maailmarekord sellel alal kuulub Eestile. Meie ilveste gigantsust saab seletada seaduspäraga, et mida rohkem põhja pool loom elab, seda suuremaks ta kasvab.
Ilves on Tallinna Loomaaia vapiloom.
2017. aasta septembris avaldas Omniva Eesti fauna postmarkide sarja kuuluva ilvest kujutava postmargi, mille kujundas Eesti kunstnik Indrek Ilves. Postmargi väärtuseks on 0,65 eurot.[1]
Ilves on Euroopas kaitstav liik.
Eestis on Euroopa üks tihedaima asustusega ilvese asurkond ja meil elab umbes 1000 ilvest. Kohalikus keskkonnastrateegias on kirjas, et Eesti asurkonna suurus võiks olla 400 looma. Aastas lastakse Eestis sadakond ilvest.
Eesti jõudis Euroopa Liiduga 10. detsembril 2002 kokkuleppele, et võib jätkata nii ilveste kui ka karude küttimist. Eesti saab ainsa Euroopa Liidu liikmesriigina erandi loa ilveste küttimiseks. Kui selgub, et viie aasta möödudes on ilveste arv vähenenud, siis toimub Euroopa Liidu nõukogus uus hääletus. Läti seda erandit ei taotlenud, kuid lubab sellegipoolest ilveseid küttida.
Ilvese laskmise lube anti 2009/2010. jahihooajal kogu Eesti peale välja 210 (teistel andmetel 190[2]), kuid kätte saadi vaid 180 ilvest.[3]
Ilves ehk harilik ilves ehk tava-ilves (Lynx lynx, ka Felis lynx) on kaslaste sugukonna ilvese (või kassi) perekonda kuuluv loomaliik.
Ilvesed on keskmise suuruse ja pikkade jalgadega kaslased, kes võivad kaaluda kuni 30 kg. Nad on kiskjad, kelle põhiliseks saakloomaks on jänesed.
Ilvesel on mitu alamliiki. Eestis elab neist euroopa ilves (Lynx lynx), kellel on siin Euroopa üks tihedaima asustusega asurkondi.
Ipar-katamotza (Lynx lynx) Europa eta Siberiako tamaina ertaineko katu basatia da. Europako felidorik handiena da ipar-katamotza, basakatua baino hiru-lau handiz handiagoa. Europako harrapari handienetan hirugarrena da (otsoa eta hartz arrea dira handiagoak).
XIX. mendearen erdialdera banaketa zabala zuen Europa osoan, baina giza jardueraren eraginez, leku ezkutu eta helezinenetara baztertua izan da. Egiaztatutako datuen arabera, Euskal Herrian 1936an ehizatu zen azken katamotza. Nafarroako Alaitz mendi-multzoan harrapatu zuten hain zuzen. Hala ere, badirudi oraindik Euskal Herriko Pirinioetan, Nafarroan zein Zuberoan katamotzak geratzen omen direla, azken urteetan arrasto-behaketak eta behaketa zuzenak aipatu baitira Iratin, Santa Grazin eta Pirinioetako beste hainbat lekutan. Ez bakarrik Euskal Pirinioetan, baizik eta mendi multzo osoan barrena. Edonola ere, oraindik baleude, Pirinioetara erabat mugatuta leudeke eta galtzeko arrisku larrian. Pirinioetako balizko katamotz hauen iraupenak eztabaida bizia pizten du oraindik ere adituen artean. Batzuek erabat defenditzen dute presentzia hau eta beste hainbatek, berriz, zeharo ukatu.[1]
Ipar katamotzaren azpiespezie ugari dago, eta haren ondorioz aldakortasun handia dago kolore zein tamainetan.
Kondaira eta sinesmen askoren protagonista erdi arotik, egun bere berreskurapenak eztabaida bizia pizten du ehiztari, artzain eta naturzaleen artean Europan barrena.
Mundu mailan, Asian eta Europan agertzen da. Asian, Himalaiaren iparraldeko isurialdean aurki daiteke, sastrakadi itxietan eta basoen mugatik gorako trokarteetan. Himalaiaren hegoaldeko isurialdean, Nepaleko Dhaulagiri eskualdean bakarrik ikusi da, tundra alpetarrean. Tibeteko goi-ordoki osoan, eta erdialdeko Asiako basamortuetako mendietan eta muinoetan aurki daiteke[2]. Antzina Europa osoan bizi zen eta arrunta zen Euskal Herrian, baina egun, desagertuta dago Europa mendebaldeko leku gehienetan; halere, badirudi Pirinioetan aleren batzuk geratzen direla[3].
Banaketa-mapetan katamotzaren presentzia jarri dugu Pirinioetan, baina, zantzuak badiren arren, presentzia ez dago erabat frogatuta.
Zantzu guztien arabera, ipar-katamotza izan zen garai historikoetan Euskal Herrian hedatuta egon zen katamotz espezie nagusia. Ipar-katamotza Iberiar penintsularen iparraldeko isurialdean zabalduta egon zen, baita Pirinioetan ere, baina hau bere banaketa eremuaren muga izan zen. Inguru honetan espezieari buruz izandako aurkikuntza arkeologiko gehienak Euskal Herrikoak dira. Aipa daitezke Pagolusietako leizea, Rascaño, Santimamiñeko harpea eta Urratxa.
Hala ere katamotz iberiarraren zenbait aztarna aurkitu dituzte indusketa arkeologikoetan. Hori dela eta, ezin da baztertu zenbait adituk mantentzen dutena, hau da, garai batean bi katamotz espezie elkarrekin bizi omen zirela euskal lurraldean[4].
Ipar-katamotza kontinenteko hainbat uhartetan sekulan ez da izan, hala nola Sizilia edota Irlandan. Basoak urri diren zenbait eskualdetatik ere betidanik falta izan da.
Gizakiaren eraginez jatorrizko banaketa eremuetako hainbat lekutatik desagertua, azken urteetan zenbait programa burutu dira, bereziki Europan, espeziea berreskuratzeko.
Espeziearen atzerakadarik handiena, gizakiak eraginda, mendebaldeko eta hegoaldeko Europan eman da[5].
Ugari dira katamotzari buruzko testigantza eta datu historikoak Euskal Herrian. Urte askotan eztabaida egon da adituen artean ea gure arteko katamotza Iberiar katamotza, ipar-katamotza edota bion arteko azpiespeziea izan ote zen. Egun adituek bildutako datuen arabera garai historikoko euskal katamotzak ipar-katamotz espeziekoak izan omen ziren, baina iberiar katamotzaren presentzia hegoaldean zeharo baztertu gabe. Iberiar-katamotza Iberiar Penintsulako hego-mendebaldean hedatzen da bereziki.
XVI.etik XIX. mendera arteko agirietan katamotza "tiguere", "pantera", "leopardo", "tigre", "gato cerval" zein "onza" izenekin agertzen da. Euskal izena betidanik katamotza izan da.
Agiri hauetan uztez kaltegarriak ziren basapiztiak akabatzearen truke udalek zein aldundiek ordaindutako diru sariak aipatzen dira. Katamotzen zenbait kasutan, 60 erreal buruko.
Esate baterako, Arabako Antoñanako agirietan sarri agertzen da aipatuta katamotza izen ezberdinekin[6]. Bertako katamotz baten lehendabiziko aipamena 1645. urtekoa da. Hala ere, antza, pizti harrapatzaile batek Oñatin harrapatu eta bertan saria kobratzeko eramandako piztia izan zen. Hau ez da harrigarria, eta antza ohiko ohitura zen garai hartako pizti harrapatzaileen artean.
Antoñanan 1693., 1694. eta 1708. urtean ordaindutako "tigreen" aipamenak badauzkagu, baina ezin zehaztu non harrapatutakoak diren.
Antoñanan 1645. urtetik 1806. urtera arte 13 piztiaren truke saria ordaindu zuten. Esate baterako 1803. urtean Orbison harrapatutako "tigre" baten truke ordaindu zuten diru saria.
Hala ere ez du ematen katamotza beste zenbait piztiarekin konparatuz oso ugari izan zenik, zeren eta otso edota hartzen kasuan ez bezala, ez zuten ehizaldi berezirik antolatzen animali hauek harrapatzeko[7].
Gerardo López de Gereñu arabar etnografoak 1786. urteko Kontrastako agiri batean bai jasotzen du Arabako Mendialdean harrapatutako katamotz baten berri. Lau erreal ordaindu zizkioten Iturrietako ermitauari menditik "tigre" izeneko piztia ekarri zuelako.
Araban espeziearen aurreneko aipamena agiri batean 1572. urtean egiten dute, Bernedon[7].
XIX. mendean katamotzak arruntak ziren oraindik Gorbeia aldean. 1762tik 1777. arte 5 piztia ehizatu zituzten bertan. Gorbeia aldean burututako azken katamotz harrapaketak, dokumentaturik daudenak behintzat, 1801. urtean Baranbion eta 1820. urtean Urkabustaizen izan ziren.
Garai haietako beste zenbait testigantza Gipuzkoan topa daitezke. Aipatutako udal agirietan, Gipuzkoako azken katamotzaren berri Lizartza inguruan aurkitu daiteke, 1820. urtean.
Joan Ignazio Iztuetak "Guipuzcoaco provinciaren condaira" bere liburuan 1776. urtean Arantzazuko mendian ehizatutako katamotz bat aipatzen du.
Lizartzako eskribauak 1782ko urtarrilaren 15ko agiri batean bertako zenbait herritarrek arte baten bidez harrapatutako tamaina handiko "tigre" baten berri ematen du. Azpimarratzen zuen aipatutako piztia buztan-motza zela (Izagirre, 1934).
Badago beste testigantza bat nahiko esanguratsua Mutrikun. Bertan 1777. urtean "leopardo" bat ehizatu omen zuten. Ez bakarrik ehizatu, baizik eta disekatu eta Madrilgo Natur Historiaren museora bidali zuten.
1837. urtean Arabako Villanañen herritar batek "pantera" bat (hau da, katamotza) ehizatu zuen Gaubea aldeko mendietan.
Euskal Herrian ehizatutako azken katamotza Nafarroako Alaitz mendi-multzoan harrapatu zuten 1936. urtean.
Harez gain badaude beste zenbait testigantza katamotzei buruz, ez hain ondo dokumentaturik. Esate baterako Arabako naturalista ezaguna izan zen Jose Ignazio Arestiri, zenbait pizti-harrapatzailek 36ko gerra ondorengo urteetan, Izkiko basoan irauten zuten katamotzen berri ematen zioten.
Badira ikusitako katamotzei buruzko nahiko testigantza berriak Erroibarren, Gorbeian, Izkin zein euskal Pirinioetan, baina baieztapen zientifikorik gabe. Hau ez da hain harrigarria, kontutan hartuz iberiar katamotzaren kasuan, hainbat populazio isolatu azken hamarkadetan hedapen eremuetatik at agertu omen direla eta "berraurkituak" izan direla zientifikoen aldetik. Hau dela eta, ezin da erabat baztertu ipar-katamotzaren ale batzuek Pirinio aldean egun arte irautea.
Ikerketen arabera, Euskal lurraldean beste katamotz mota bat egon zen azken glaziazioaren garaian. Haitzuloetako katamotza edo Lynx spelaea izenekoa hain zuzen (Boulek, 1919.). Katamotz mota honen hainbat aztarna Euskal Herriko Pirinioetako ipar isurialdean aurkitu dituzte, eta Goi Paleolito garaikoak dira, baita Arabako Arrillor harpean ere (Ruiz eta Laurino, 1986).
Edozein modutan ere, baliteke etorkizunean espeziearen aztarna gehiago agertzea Euskal Herrian barrena.
Katamotz hau iberiar eta europar katamotzen tarteko tamainakoa omen zen. Zenbait adituren arabera, haitzuloetako katamotza azken Izotz Aroari aurre egiteko iberiar katamotzaren egokitze bat izan zen.
1980. urtean Aranzadi Zientzia Elkarteko zenbait espeleologok ipar-katamotz heldu baten hezurdura ia osoa Gorbeiako Pagolusietako leizean aurkitu zuten. Antza, hezurdura Neolito aldekoa da; hau da, K.A. 3.500. urtekoa.
2007. urtean Nafarroako Mezkiritzen, Zerpenteko Leizean, bi katamotz buru-hezur aurkitu zituzten. Ustez XIX. mendekoak, nahiz eta datua erabat zehazteko ikerketak oraindik ez diren amaitu.
Ipar-katamotzak 100 kilometro karratu inguruko lurraldean bizi dira; oso dentsitate gutxiko populazioak osatzen dituzte, beraz. Hau dela eta, eta kontutan harturik gaur egungo Euskal Herriaren baso naturalen murrizketa zein fragmentazioa, baiezta daiteke egun oso gune gutxi direla aproposak espezie hau gure artean bizitzeko.
Gaur egun ezagunak dira (eta ez dira gutxi) Erroibarren, Gorbeialdean zein Arabako zenbait menditan (Gasteizko mendiak, Izkiz) katamotzak ikusi omen dituzten pertsonen testigantzak. Hala ere, ustezko katamotz ikuskatze hauek ez dute orain arte baieztapen zientifikorik.
2000an ikerketa bat egin zuten Pirinio aldeko testigantza hauek zein dauden ustezko aztarnak aztertzeko. Ikerketarako dauden lekukotasunak aldez aurretik iragazi egin zituzten, sinesgarrienak aukeratzeko. Beste aldetik faunaren ikerketan ohikoak diren argazkiak egiteko tranpak paratu zituzten katamotzak egon daitezkeen parajeetan. Ikerketarako beste bide bat ustez katamotzek artaldeei egindako erasoak ikertzea izan zen, eta zenbait gorotz ere genetikoki aztertu zuten, ea katamotzenak ote ziren zehazteko.
Orotara sinesgarritasun maila minimoa ematen zuten 43 kasu bildu zituzten; haietako 10, oso sinesgarriak, eta hiru segurutzat jo zituzten. Kasu hauetan ipar-katamotzak ziren.
Argazki tranpek ez zuten emaitzarik eman. Artaldeen kontra egindako erasoen kasuan batek ematen du katamotzak eginda zela, eragindako zauriengatik eta inguruan jasotako katamotzei buruzko lekukotasunak direla eta. Gorotzen azterketak, berriz, argi utzi zuen ez zirela katamotzenak.
Hau dela eta esan daiteke ezen, zantzuak egon arren, ezin dela zientifikoki baieztatu Pirinioetan ipar-katamotza geratzen denik, nahiz eta zenbait aditu iraupen honetaz ziur egon.
Ipar-katamotza tamainaz handiena da katamotz espezieen artean. Ar helduek 21,6 kg-ko batez besteko pisua dute, eta emeek, zertxobait txikiagoak, 18,1 kg-koa. Hanka erlatiboki luzeak ditu eta oin handiak, “elurretako erraketa efektua” egiten diotenak; horrela, errazago ibil daiteke elur asko dagoenean. Neguan, ilaje dentsoa hazten zaio oinean. Ilajea grisaxka du, herdoiletik horixkarako tonuarekin. Ile-motots luze eta beltzak ditu belarrietan, eta punta belztun buztan motza[8].
80 eta 130 zentimetro arteko luzera dauka, haietatik 21-24 artean isatsa da. Altuera berriz 60-70 arteko zentimetro. Isatsa oso motza da, zerbait arraroa katukien artean. Hanka erlatiboki luzeak ditu eta oin handiak, “elurretako erraketa efektua” egiten diotenak; hórrela, errazago ibil daiteke elur asko dagoenean. Neguan, ilaje dentsoa hazten zaio oinean. Ilajea grisaxka du, herdoiletik horixkarako tonuarekin. Ile-motots luze eta beltzak ditu belarrietan, eta punta belztun buztan motza[2].
Nahiz eta sailkapenean zalantzak izan, hona hemen onarturiko azpiespezieak:[9]
Espeziearen gaur egungo egoera: Ehizatzen dituen ungulatuen suntsipenak asko eragiten dio, negu gogorreko lekuetan ezin baitu harrapakin txikiekin bakarrik biziraun. Basoen soiltzea ere mehatxu esanguratsua da katamotzarentzat. Larrua eskuratzeko ehizatzen diren katamotzen kopuruari buruz ez dago informazio askorik; beraz, zaila da jarduera honek katamotz-populazioetan duen inpaktua estimatzea[2].
IUCN-ko zerrendetan ipar-katamotza kezka txikiko egoeran agertzen da. Hau horrela da katamotz mota hau oso zabalduta dagoelako, populazio ugari eta pizti askorekin. Hala ere bere larruen komertzioa eta kontrolik gabeko ehiza arriskutsuak izan daitezke etorkizunari begira[5]. Dena den, zenbait populazio isolatu desagertzeko arriskuan daude; bereziki Europako hegoaldean. Espezie bezala ez dago arriskuan, baina hainbat populazio eta azpiespezie arriskuan daude, beraz.
Ipar katamotza Txinako honako probintzietan aurkitu daiteke: Gansu, Qinghai, Sichuan eta Shaanxi.
Populazioaren %90 Siberiako basoetan bizi da, Errusiako mendebaldeko mugetatik Pazifikoaren Sakhalin uharteraino.
Espeziearen kontserbazioaren inguruan hainbat arazo daude. Ez dago gestio plangintza taxuzkorik. Ez dago zehaztuta ea zenbat katamotz dauden Turkian. Gainera, katuki honen ehiza legala da Turkian martxotik abuztura.
Indian Ladakh eskualdean aurki daitezke ipar katamotzak. Pakistanekin liskarrean dagoen Jammu eta Kaxmir estatuan hain zuzen ere.
Aspaldian espeziea ugari zen Europa guztian barrena, baina XIX. mendean etengabeko gainbehera hasi zen. Espezieak Europan garai historikoetan izandako bere hedapen eremurik txikiena izan zuen XX. mendeko lehendabiziko hamarkadetan[11]. Egun Ipar-katamotza berreskuratzeko zenbait saio egin dira herrialde ezberdinetan, arrakastaz batzuetan.
Karpato eta Balkanetan: 2.800 animalia inguru daude. Txekian, Polonian, Errumania eta Eslovakian. Balkanetan Bosnian, Herzegovinan eta Serbian[12]. Populaziorik handiena da Errusiako mugatik mendebalera.
Errumaniako Karpatoetan pilatzen da mendi-multzo hartako populazioaren zatirik handiena. Hainbat zentsuren arabera 2.000 piztia inguru zenbatzen dira, nahiz eta beste iturri batzuek kopurua dezente txikiagoa dela esaten duten[13]. Populazioa handia denez, Errumanian baimenduta dago katuki honen ehiza, beti kontrolpean.
Mazedoniako katamotzen populazioa arriskuan dago. 2006. urtean 100 piztia besterik ez zen geratzen.[15] Mazedoniako mendebaldeko populazioak. Balkanetako katamotza Mazedonia ikur nazionala da. 1993. urtean txanpondutako 5 dinarreko txanponetan agertzen da[16] Mazedoniako antzinako Lincestis tribuaren izenak "katamotzen lurra" esan nahi du. Mazedonian hala ere katamotza oso egoera larrian egon da iza mende oso batean, egun ehun ale inguru daude bertan[17]. Beraien arazo nagusia ezkutuko ehiza da.
Dinariar Alpeak eta Juliar Alpeak: Eskualde hauetan 130 eta 200 ale artean dago.[12][18] Herrialde horietan, XX. mendearen hasieran, katamotza iraungitzat jotzen zen. 1973. urtean ordea, espeziea berreskuratzeko programa bat abiatu zen Eslovenian. Bertan, Kočevskiko basoan, Eslovakiatik ekarritako hiru eme eta hiru ar askatu zituzten. Egun espeziearen banaketa eremuak hartzen ditu Juliar Alpeak, Kroaziako Gorski Kotar eta Velebit eskualdeak. Baita Dinariar Alpeak eta Dinara mendiak, mendia Bosnia-Herzegovinatik mendebaldera. Kroaziako Plitvice Aintziretako Parke Nazionalean katamotzaren hainbat bikote daude. Kroazian, Bosnia-Herzegovinan eta Eslovenian espeziea arriskuan dagoenez, babestutzat jotzen dute bertako legeriek. Eslovenian uste dute 40 ale inguru dagoela, 40-60 Kroazian eta Bosnia-Herzegovinako populazioa 50 animali inguruko dela uste da.
Aditu batzuentzat Bretaniar Irletan katamotza duela 10.000 urte galdu omen zen. Azken Izotz Aroa eta gero izotza urtzerakoan. Beste hainbatek iraungitze data duela 4.000 urten ezartzen dute, orduan eguraldi aldaketa gogorra eman zen eta eguraldia hotzago eta hezeago bilakatu zen uhartetan. Dena den Karbono-14 bidezko datazioa erabiliz Eskoziako Museo Nazionalaren hainbat katamotzen buruhezurren azterketaren bidez, baita North Yorkshire eskualdeko Craven leizean aurkitutako buruhezurretan egindako datazioen bidez, frogatu ahal izan da Eskozian eta Ingalaterran katamotza gure aroko 80. eta 425. urteren bitartean galdu omen zela[19]. Natura babesteko Bretainia Handiko erakundeek ez dute orain arte, Europako hainbat erakunde ez bezala, katamotza berreskuratzeko inolako ekimenik abiatu.
Anglosaxoieraz bazegoen hitz bat katamotza izendatzeko, "Lox"[20].
Bohemian, katamotza XIX. mendean galdu zuten (1830–1890 artean) eta Moravian seguraski XX. mendearen bukaeran. 1945. urtea eta gero, Eslovakiatik migratutako hainbat katamotzek populazio txiki eta ez egonkorra sortu zuten Moravian. 80. hamarkadan 20 katamotz inguru ekarri zituzten Eslovakiatik Bohemiako oihanean askatzeko. 2006. urteko hasieran Txekiako katamotzen populazioa 65-105 animali artekoa zen. Hemen katamotzen ehiza debekatuta egon arren, eskutuko ehiza badago eta espeziearen iraupenerako arazoa izan daiteke.
Ipar-katamotza 1850.en urtean iraungi zuten Alemanian. Harez geroztik Bavariar basoan eta Hars mendietan bersartu zuten joan den mendeko 90en hamarkadan. Beste zenbait gune Frantziatik zein Txekiatik etorritako piztiek berpopulatu zuten. Saxonian Suizatik etorritako animaliak finkatu dira, Palatiniar basoan zein Fichtelgebirge mendietan.
Poloniako Zientzien Akademiako "Mammal Research Institutek" 128 piztietan ezartzen du Poloniako populazioa. Baina antza zenbaki hau oso beheti hartua dago, eta populazioa desente handigoa litzateke[21].
Katamotza desagertu omen zen Herbehereetatik ertaroan. Handik aurrera egun arte bertan agertutako piztiak edo apropos askatutakoak edota kaiolatik askatutakoak izan dira. Baliteke ere kasu batean edo bestean alemaniatik etorritako animaliak izatea.
Katamotza duela 300 urte inguru galdu egin zen Belgikan. Azken hamarkadan berreskurapen txiki bat eman da herrialdearen ekialdea Vielsalm eta Voeren aldean. Antza Piztiak, aldebatetik, Alemaniako populazioetatik datoz. Eifel-ek uste du Alemaniako ehiztarien askatze ez legal bat egon daiteke tartean ere. Beste aldetik Frantziako Vosges aldetik hainbat animalia gerturatu dira ere.
2009. urtean egindako kontaketaren arabera, 2.200 eta 2.300 pizti inguru zeuden Finlandian. Bertako ipar-katamotzaren populazioa etengabe hazten ari da 1991. urtetik aurrera egindako kontaketetan, eta antza garai historikoak kontutan hartuz, egun inoiz izandako handiena da. Haren ondorioz, 2009. urtean Finlandiako Gobernuak 340 pizti ehizatzeko baimena eman zuen[22].
Ipar-Katamotzak ez dauka populazio egonkor handirik herrialdean, hegomendebalean izan ezik. Bertan pizti gutxi batzuk kumatzen dira, noizean behinka bada ere. Fauna babesteko bertako erakundeek helburu bezala jarri zuten behintza 65 katamotz kopurura heltzea, eta 2007. urtean lortu zuten. Egun popuilazioa 409 eta 439 pizti artean kokatzen da.
Egindako kontaketen arabera, Suedian 2006. urtean 1.400 pizti inguruko populazioa bazegoen. Ehiza baimenduta dago, beti Gobernuko Agentzien kontrolpean. Katamotzak ehizatu nahi dituzten ehiztariak "ehiza babeslea" delakoan aritzeko espreski erregistratu beharra daukate. Piztiak martxoan ehizatzen dira. Eskualde bakoitzean pizti bakar batzuk baina ezin dira ehizatu, eta kopurua zehazterakoan kontutan hartzen da katamotzak elur-oreinen populazioengan duten eragina. Tirokatzen den animali guztia kontrolatzen da, baita tirokatzen den leku bakoitza. Hilotza Suediako Albaitaritza Institutu Nazionalera bidaltzen da bertan analizatzeko. Ehiztaria pizti larruaren jabe egin daiteke, baina horretarako bertako agintzariek kontrolerako txip bat ezarri behar diote. Gero ehiztariak piztiaren buruhezurra berreskuratu dezake 70 euro inguru ordaindu eta gero. 2007.en urtean 75 pizti tirokatu zituzten 20 eskualde ezberdinetan, hau da, 2006.en urtean baino 51 gehiago. Beti, eta askoz jota, populazioaren guztiaren %5. 2006.en urtean 41 katamotz hilda zenbatu ziren, ehizean hildakoaz gain. Haietatik 31 trafiko istripuetan.
2005. urtean egindako zenbaketa batean, 700 pizti zeuden Kurlandia eta Vidzeme eskualdeetan.[24].
Frantzia Ipar-Katamotza 1900en urtean galduarazi zuten Frantziatik. Batzuen ustez ez erabat, Pirinioetan hainbat piztiek iraun dutelako[1][25]. Geroztik berpopulazioen bidez Vosgeak mendietan berreskuratu da espeziea. Harrez gain, hainbat pizti sartzen dira noizean behinka Alpeetako populazioetatik Frantziar Alpeetara.
Europan eta Siberian, ipar-katamotza ungulatu populazio onak dituzten baso-ingurunetan bizi ohi da . Halere, beste hainbat lekutan habitat ugaritara moldatu da: baso irekiagotara Asia erdialdean, Himalaiako sastrakadi itxietara, Dhaulagiriko mendietako tundrara, Asia erdialdeko basamortuetako muino eta mendi harritsuetara, Tibeteko goi-ordokira...[2]
Bere harrapakinik ohikoenak ungulatu txikiak dira, eta, horien eskasiarik ezean, ez ditu harrapakin txikiak ehizatzen. Populazioaren bizilekuaren arabera, tokiko ungulatuak dira bere harrapakinak. Siberia iparraldean, dentsitate baxuagoko ipar-katamotz populazioak bizi dira, ez baitago ungulaturik, baina bai, ordea, erbiak; katamotzaren eta erbi artikoaren (Lepus arcticus) populazioek gora-behera ziklikoak izaten dituzte. Beren banaketaren zenbait puntutan, ungulatu handiak ere ehizatzen ditu (emeak eta kumeak bereziki), hala nola, oreina (Cervus elaphus), elur-oreina (Rangifer tarandus) eta argalia (Ovis ammon). Ipar-katamotza bera baino 3 - 4 aldiz handiagoko harrapakinak ehizatzeko gai da[2].
Araldian otsailetik apirilaren erdialdera egoten dira, eta kumeak maiatza eta ekaina artean jaiotzen dira. Emea hiru egun inguru egoten da harkor, beraz arra emearen atzetik ibiltzen da. Ernaldia 69 egun ingurukoa izaten da eta 2 - 3 kume jaiotzen dira bataz beste kumaldiko[2].
10 hilabete ingururekin independizatzen dira. Emeak 20-24 hilabeterekin ugaltzen dira lehen aldiz, eta arrak 30 hilabete ingururekin. Aske 17 urtetik gora bizi daitezke eta gatibutasunean 24 urtetik gora[2].
Arrak 264 km2 inguruko azaleran mugitzen dira eta emeak 168 km2 ingurukoan. Emeak beren eremuaren erdialdean ibili ohi dira, baina arrek gehiago bisitatzen dituzte euren eremuen ertzak. Emeen eremuen %86 ar baten eremuak estaltzen du. Hainbat ikerketatan ikusi da, ar baten eremua, eme bakar baten eta bere kumeen eremuarekin gainezartzen dela. Arrek emeen eremuen erdialdea saihesten dute, baina horren ingurutik gainontzeko arrak eta beste espezieak bidaltzen dituzte. Eremuak gorotzekin, gernuarekin edo aurpegiko eta oinetako guruinetatik jariatutako eskrezioekin markatzen dituzte. Gauez, ilunsentian eta egunsentian egon ohi dira aktibo, eta egunean zehar atseden hartzen dute[2].
Katamotzaren populazioak txikiagoak izaten dira otso populazio handiko gunetan. Errusiako basoetan otsoa (Canis lupus) eta azkonar jatuna (Gulo gulo) dira bere harrapari nagusiak. Siberiar tigreak (Panthera tigris altaica) ere jaten du, urdaileko azterketetan ikusi denez.
Elikagaiengatik lehiatu ere egiten du aurretik esandakoekin eta, baita azeria (Vulpes vulpes), basurdea (Sus scrofa) eta hontza hainbat espeziekin ere.
Howletts Wild Animal Park
Ipar-katamotza (Lynx lynx) Europa eta Siberiako tamaina ertaineko katu basatia da. Europako felidorik handiena da ipar-katamotza, basakatua baino hiru-lau handiz handiagoa. Europako harrapari handienetan hirugarrena da (otsoa eta hartz arrea dira handiagoak).
XIX. mendearen erdialdera banaketa zabala zuen Europa osoan, baina giza jardueraren eraginez, leku ezkutu eta helezinenetara baztertua izan da. Egiaztatutako datuen arabera, Euskal Herrian 1936an ehizatu zen azken katamotza. Nafarroako Alaitz mendi-multzoan harrapatu zuten hain zuzen. Hala ere, badirudi oraindik Euskal Herriko Pirinioetan, Nafarroan zein Zuberoan katamotzak geratzen omen direla, azken urteetan arrasto-behaketak eta behaketa zuzenak aipatu baitira Iratin, Santa Grazin eta Pirinioetako beste hainbat lekutan. Ez bakarrik Euskal Pirinioetan, baizik eta mendi multzo osoan barrena. Edonola ere, oraindik baleude, Pirinioetara erabat mugatuta leudeke eta galtzeko arrisku larrian. Pirinioetako balizko katamotz hauen iraupenak eztabaida bizia pizten du oraindik ere adituen artean. Batzuek erabat defenditzen dute presentzia hau eta beste hainbatek, berriz, zeharo ukatu.
Ipar katamotzaren azpiespezie ugari dago, eta haren ondorioz aldakortasun handia dago kolore zein tamainetan.
Kondaira eta sinesmen askoren protagonista erdi arotik, egun bere berreskurapenak eztabaida bizia pizten du ehiztari, artzain eta naturzaleen artean Europan barrena.
Ilves eli euraasialainen ilveslähde? (Lynx lynx)[1] on keskikokoinen kissaeläin, jota esiintyy Fennoskandiassa, Venäjällä ja Tiibetissä sekä pienempinä populaatioina muuallakin Euraasiassa. Suomessa ilveksiä on nykyisin hiukan alle 2000 yksilöä.
Ilveksen tunnusomaisia piirteitä ovat tupsukorvat, paksu ja yleensä kirjava turkki sekä isot tassut.
Ilves syö monenkokoisia eläimiä hiirestä valkohäntäpeuraan. Ihmiselle siitä ei ole vaaraa tai paljonkaan haittaa.
Euraasianilves kehittyi Aasiassa joskus alle kaksi miljoonaa vuotta sitten. Sieltä se levisi viimeisten 200 000 vuoden aikana Pohjois-Amerikkaan, missä siitä lajiutui kanadanilves.[2]
Ilves viihtyy merenpinnan tasosta aina 5 500 metrin korkeuteen asti vuoristossa. Parhaiten se viihtyy metsäisissä elinympäristöissä, mutta sitä tavataan myös puurajan pohjoispuolella. Boreaalisen havumetsävyöhykkeen lisäksi ilvestä tavataan myös välimerellisen kasvillisuuden metsissä ja Keski-Aasian pensaikkoisilla alueilla ja ruohoaroilla.[3]
Ilveksen levinneisyysalue ulottuu Länsi-Euroopasta Venäjän havumetsien läpi Aasiaan.[1] Levinneisyysalue kattaa suurimman osan pohjoisesta Euraasiasta. Ilves esiintyy Fennoskandiassa, Baltiassa sekä Venäjällä Tyynellemerelle asti. Aivan Venäjän pohjoisosissa sitä ei esiinny. Aasiassa ilvestä esiintyy myös Mongoliassa, Kiinassa, Pohjois-Koreassa, Tiibetissä, Himalajan pohjoisrinteillä, Keski-Aasiassa sekä Lähi-idässä ja Etelä-Aasiassa Turkista Afganistaniin. Euroopassa on lisäksi eristäytyneitä populaatioita Ranskasta Balkanille ja Karpaateille.[4]
Vuonna 2003 Venäjällä arvioitiin olevan 22 500 ilvestä. Mongoliassa arvioitiin olevan 10 000 ilvestä vuonna 2003 ja Kiinassa 27 000 vuonna 2009.[5]
Euroopassa on nykyisin arviolta noin 9 000–10 000 ilvestä 23 maassa Venäjän ja Valko-Venäjän ulkopuolella. Osapopulaatioita on 10, joista useimmat ovat hyvin pieniä ja toisistaan erillään. Euroopan osapopulaatiot ja niiden koot:[6]
Metsästyksen ja vainon takia ilveksen levinneisyys on kutistunut huomattavasti 1800-lukua edeltäneestä tasosta.[7] Lajia on pyritty palautusistuttamaan muun muassa Alpeille.[8]
Suomen ilvekset kuuluvat Karjalan osapopulaatioon, joka ulottuu Suomesta Venäjän Karjalan kautta Uralvuoristoon.[9] Suomessa elää ilveksiä lähes koko maassa. Poronhoitoalueella, Pohjanmaalla, Keski-Pohjanmaalla ja Etelä-Pohjanmaalla kanta on harva.[10][11]
Suomen ilveskannan kooksi vuonna 2018 arvioidaan 1 865–1 990 yli vuoden ikäistä yksilöä.[12]
Kanta on pienentynyt vuoden 2014 tasosta, jolloin se oli suurimmillaan, noin 2 800 yksilöä.[10] Siihen asti kanta kasvoi ja oli noussut yhdeksi Euroopan maiden vahvimmista.[8] Runsastumisen syinä ovat olleet vuonna 1962 tapahtunut osittainen rauhoitus ja vuonna 1968 koko Suomessa ilveksen metsästyksen muuttuminen erikoisluvanvaraiseksi,[Hoitosuunnitelma 1] ilvesten vaeltaminen Venäjältä ja Ruotsista,[8] metsästyksen väheneminen ja jossain määrin myös ravintoeläinten, kuten valkohäntäpeurojen ja metsäkauriiden, runsastuminen. Lisäksi Hämeen Pirkanmaalle siirtoistutettiin muutamia ilveksiä Itä-Suomesta 1980-luvulla[8][13]. 2000-luvun voimakkaan kannan kasvun on mahdollistanut kaatolupien vähäinen määrä ja Etelä-Suomessa hyvä ravintotilanne. Etenkin valkohäntäpeuran ja metsäkauriin pyydystys saaliiksi on mahdollistanut pentueiden säilymisen hengissä.lähde?
Lynx lynx lynx
Lynx lynx isabellinus
Lynx lynx wrangeli
Lynx lynx balcanicus
Ilveksen ruumiin pituus on noin 70–140 senttimetriä ja häntä 15–25 senttimetriä.[14] Aikuisen ilveksen ruumis on pitkulainen ja pennun vartalo lyhyempi, kuutionmuotoinen.[15]
Ilves painaa tavallisesti 8–25 kilogrammaa. Uros on naarasta kookkaampi.[14] Suomessa aikuiset urokset painavat keskimäärin noin 18 kilogrammaa ja naaraat 14 kilogrammaa.[16]
Ilveksen jalat ovat suhteellisen pitkät.[14] Tassut ovat poikkeuksellisen suuret suhteessa ruumiinkokoon. Leveiden tassujen ansiosta ilves pystyy kävelemään lumen pinnalla.[17]
Ilveksen silmät ovat keltaiset ja silmäterät pyöreät.[14]
Puhtaalle lihansyöjälle tyypillisesti ilveksellä on pitkät, terävät ja veitsimäisesti litteät kulmahampaat. Sillä on myös voimakkaat raateluhampaat, jotka soveltuvat hyvin leikkaamiseen. Poskihampaat sen sijaan ovat olemattomat. Ilveksen leuat ovat suhteellisen lyhyet ja voimakkaat. Kallo tarjoaa laajan kiinnittymispinnan suurille niskalihaksille, jotka vaimentavat ja välittävät saalistuksen aiheuttamia iskuja kallosta koko ruumiseen.[14]
Ilveksen turkki on punertavan, ruskean tai harmaan kirjava. Mahan alta, kainaloista, kaulasta ja korvien sisäpinnoista turkki on valkoinen. Selkärankaa pitkin kulkee tyypillisesti muuta turkkia tummempi juova. Kuvioinnissa on yksilöiden välillä suurta vaihtelua. Kuviot voivat olla erikokoisia pilkkuja, täplien rykelmiä tai juovia. Jotkin yksilöt ovat lähes yksivärisiä, toisilla on runsaasti kuvioita.[18]
Alinna on lyhyt ja tiivis alusvilla, joka on väriltään vaaleaa, harmahtavaa tai oranssiin vivahtavaa. Päällimmäisenä on pidempi päällyskarva. Päällyskarvat ovat paikoin yksivärisiä ja paikoin kolmivärisiä: juuri ja kärki ovat punertavanruskeita, ja niiden välissä on musta osio. Alusvillaa ja päällyskarvaa ilveksellä on talvella enemmän kuin kesällä. Talvella päällyskarva on jopa 10 senttimetrin pituista. Kesäkarva on talvikarvaa lyhyempää, karkeampaa ja punertavampaa. Talvikarva vaihtuu kesäkarvaksi ja alusvilla irtoaa pois yleensä huhti–toukokuussa.[18]
Ilveksen korvien kärjissä on 4–7 senttimetriä pitkät mustat tupsut. Ilves käyttää niitä viestimiseen ja ehkä myös aistimaan muutoksia tuulen suunnassa kun se saalistaa. Korvien takapuolella on hopeanharmaat läikät. Pään ympärillä on partaa muistuttava kaularöyhelö, joka on uroksilla suurempi kuin naarailla. Hännänpää on musta.[19]
Ilves ei ole kovinkaan äänekäs eläin, ja se ääntelee lähinnä lajitovereilleen ja harvoin ihmiselle. Ilvekseltä on tunnistettu yhdeksän niin sanottua perusääntelyä, joita kissaeläimillä on kaiken kaikkiaan noin 12. Ilveksen ääniä ovat muun muassa naukaisu ”miau”, sylkäisy, sähinä, murina ja kehräys. Naukuminen on yleistä: emo ja pennut naukuvat toisilleen, ja kiima-aikana ilvekset suorastaan mouruavat. Sylkäisy ja sähinä sekä murina suu kiinni tai hampaat paljastettuina liittyvät uhkailuun tai puolustautumiseen. Pulppuileva kurkkuääni on ystävällistä ääntelyä, jolla etenkin emo ja pennut viestivät toisilleen. Ystävällistä ääntelyä on myös matalataajuuksinen ”wah-wah”-ääntely.[20]
Ilveksen jälki lumessa on 7–12 senttimetriä pitkä jäljen ulkoreunojen mukaan. Jäljissä näkyy neljä varvasta. Varvasanturat näyttävät pieniltä ja pyöreiltä. Kynsien jälkiä ei yleensä näy, sillä ilves pitää liikkuessaan kynnet vedettyinä tassun sisään. Kovalla hankilumella kynnen paikalluksen kuitenkin näkyvät, sillä silloin ilves hakee kynsillään lisätukea. Käyntijäljen askelpituus on 80–110 senttimetriä, ravatessa vähän enemmän.[21]
Ulosteensa ja virtsansa ilves peittää maahan tai lumeen. Tuoreuloste on mustaa ja pahanhajuista.[21]
Ilveksen saalistamassa kookkaassa eläimessä on yleensä hyväkuntoinen kurkku, jossa neulanterävien hampaanjälkien ympäriltä saattaa löytyä maksoittunutta verta.[21]
Ilveksen reviiri vaihtelee kooltaan sadasta tuhanteen neliökilometriin. Uroksen reviiri on suurempi, ja sen elinalueella voi elää useampiakin naaraita.[8]
Ilveksen elinpiirin koon määrää ravinnon saatavuus. Naaraan elinpiirillä täytyy olla sopiva ja rauhallinen pesäpaikka synnyttämistä varten. Ilves on sopeutunut elämään myös talousmetsissä ja jopa ihmisasutuksen läheisyydessä, vaikka se vältteleekin tiheää ihmisasutusta ja vilkkaita teitä.[22]
Ilves elää yksin, ja naaraat ja urokset ovat yhdessä vain lyhyen kiima-ajan. Emo ja pennut ovat yhdessä vajaan vuoden ajan.[22]
Nuori ilves jättää synnyinalueensa tyypillisesti sukukypsyyden saavutettuaan 11 kuukauden ikäisenä ja etsii itselleen oman elinpiirin, usein huhtikuussa. Urospentu saattaa vaeltaa usean sadan kilometrin päähän; naaraat jäävät lähemmäksi synnyinseutuaan.[22]
Ilves liikkuu useimmiten hämärän aikaan ja öisin. Päivisin se lepäilee vaihtelevassa päivälepopaikassaan metsän suojaisessa paikassa, usein maaston korkeimmassa kohdassa.[22]
Naarasilves tulee kiimaan kevättalvella, Suomen oloissa useimmiten maaliskuussa.[8] Herättääkseen uroksen mielenkiinnon se suihkuttaa virtsaansa ympäri reviiriään ja kirkuu ja mouruaa äänekkäästi. Urokset myös taistelevat keskenään naaraista. Pariteltuaan uros pyrkii etsimään seuraavan naaraan lähes välittömästi.
Toukokuun paikkeilla, noin kymmenen viikkoa parittelun jälkeen, naaras synnyttää tavallisesti yhdestä kolmeen poikasta lämpimästi verhoiltuun pesäluolaan. Ensimmäisen 2–3 viikon ajan pentujen silmät pysyvät kiinni. Emo huolehtii ja imettää niitä noin kaksi kuukautta. Tämän jälkeen poikaset alkavat tutustua ympäristöönsä ja seurata emoa pyyntiretkille. Vasta vuoden ikäisinä ne oppivat saalistamaan. Emo ei surmaa pyytämäänsä saalista, vaan luovuttaa tehtävän pennuille. Pian emo karkottaa jälkeläisensä ja ne saavat tulla toimeen omin päin. Ilvesnaaraasta tulee sukukypsä toisena elinvuotenaan, 20–24 kuukauden ikäisenä ja koiraasta kolmantena elinvuotenaan, 30–34 kuukauden ikäisenä.[23]
Ilves on puhdas lihansyöjä. Aikuinen ilves tarvitsee puolestatoista kahteen kilogrammaa lihaa päivässä. Ilves syö monenkokoista saalista hiirestä valkohäntäpeuraan. Suomessa ilvesten on todettu syöneen yli 30 eri eläinlajia. Tärkeimmät niistä ovat jäniseläimet, pienet hirvieläimet ja metsäkanalinnut. Kesällä ilveksen ruokavalio on monipuolisempi kuin talvella, ja etenkin lintujen osuus kasvaa ja pienten hirvieläinten osuus pienenee. Kesällä ilves syö myös vapaana laiduntavia lampaita.[24]
Ilves voi saalistaa myös pienpetoja kuten kettua, supikoiraa ja näätää. Pienpetojen saalistamisesta on sekin hyöty, että siten ilves vähentää kilpailua ravinnosta.[25] Kasvava ilveskanta johtaakin metsäkanalintujen runsastumiseen, koska ilves syö vähemmän kanalintuja kuin kettu. Pienpeto voi toisaalta kontaktitilanteessa tartuttaa ilvekseen kapin.[8]
Koko Euroopassa lajin tärkein ravintoeläin on metsäkauris. Alpeilla elävät yksilöt saalistavat lisäksi gemssejä.[8]
Talvella ilves saa saalista 1–5 vuorokauden välein. Se yrittää useammin, mutta aina se ei onnistu saamaan saalista.[26]
Ilves saalistaa yleensä yöllä sekä aamu- ja iltahämärissä. Se kiertelee ja pysähtyy välillä paikalleen tarkkailemaan. Se saattaa väijyä lähellä saaliseläinten polkua tai pesäluolan vieressä tuntikausia odotellen saaliin saapumista.[27] Saalistaessaan ilves hiipii matalana huomaamattomasti saaliinsa lähelle ja yllättää saaliseläimen hyppäämällä muutamalla loikalla saaliin kimppuun. Jos saalis ei heti tässä vaiheessa jää ilveksen kynsiin, voi seurata lyhyt ja raju takaa-ajo.[23] Ilves pystyy loikkaamaan jopa kolmen metrin korkeuteen ja pyydystämään linnun lennosta.[27]
Muihin Euroopan suurpetoihin verrattuna ilveksestä on vain vähän haittaa ihmiselle. Pienuutensa takia ilveksestä ei ole suoraa vaaraa ihmiselle, mutta se voi saalistaa kotieläimiä, lähinnä poroja, lampaita ja irrallaan kulkevia kesykissoja[8].
Suomalaisissa kertomuksissa, tarinoissa ja taiteessa ilves esiintyy huomattavasti harvemmin kuin muut Suomen suurpedot. Siihen ei myöskään liitetä erityisen paljon uskomuksia. Tämän on arveltu johtuvan siitä, että ilves elelee piilossa ihmiseltä, ja siitä, että ilves on aina ollut hyvin harvalukuinen, 1800-luvulla jopa lähes kadonnut Suomesta.[28] Myöskään muualla maailmassa ilves ei useinkaan esiinny saduissa.[29]
Ilves mainitaan Kalevalassa monta kertaa eri yhteyksissä. Aleksis Kiven Seitsemässä veljeksessä on ilvesjahtikohtaus.[30] Ilves esiintyy vuonna 1998 valmistuneessa suomalaisessa elokuvassa Poika ja ilves.
Kuvanveistäjä Jussi Mäntynen teki useita ilvespatsaita. Ilvestä ovat maalauksissaan kuvanneet esimerkiksi von Wrightin veljekset ja syväpainografiikassaan Lennart Segerstråle.[31]
Ilves on kuva-aiheena Kanta-Hämeen maakunnan vaakunassa sekä Heinolan, Janakkalan, Mäntän ja Vanajan kunnanvaakunoissa.[32] Se on myös Kanta-Hämeen maakuntaeläin ja Heinolan kaupungin nimikkoeläin[33]. Lisäksi ilves on kuvattuna virallisesta käytöstä poistuneessa, ruotsinkielisellä Pohjanmaalla sijainneen Purmon kunnan vaakunassa. Ilves on tuttu myös jääkiekkoseura Tampereen Ilveksestä.
1950-luvun puolivälissä ilves hävitettiin Suomessa niin vähiin, että nykyistä kantaamme voidaan pitää alkuperältään ruotsalais-venäläisenä. 1. heinäkuuta 1962 astui voimaan ilveksen rauhoitus ja tuolloin ilveksiä oli Suomessa noin 30–40 yksilöä.
Ilvesten hävittämisen juuret juontavat Ruotsin vallan aikaan 1600-luvulle, jolloin lailla vahvistettiin riistaeläinten tapporahajärjestelmä ja ilves oli yksi lajeista, josta valtion tapporahaa maksettiin. 1800-luvun lopulta alkaen, kun susisaaliit pienenivät alettiin metsästystä kohdistaa enenevästi ilveksiin.
Kannan tilasta 1900-luvun alussa kertoo se, että kun 1880-luvun loppuvuosina saalismäärät olivat 400–500 yksilöä, niin joinakin 1920- ja 1930-lukujen vuosina saaliksi saatiin vain 1–2 ilvestä.[Hoitosuunnitelma 2]
Ilvekset, kuten muutkin Suomessa esiintyvät suurpedot[34], ovat pääosin rauhoitettuja.[35]
Suomen ilveskannan hoitosuunnitelman mukaan Maa- ja metsätalousministeriön tavoitteena on, että ilveskanta on elinvoimainen ja suotuisalla suojelutasolla. Hoitosuunnitelmassa katsotaan kannanhoidolla olevan neljä päätavoitetta: Suomen ilveskannan tulee säilyä elinvoimaisena, elinvoimaisen ilveskannan läsnäolosta koituvat haitat tulee minimoida, kansalaisten ilvestietämystä tulee lisätä ja ilveskannan tulee säilyä ihmisarkana.[Hoitosuunnitelma 3]
Perustuen hoitosuunnitelman tavoitteisiin voidaan ilveksen rauhoituksenalaisuudesta huolimatta metsästykseen kuitenkin vuosittain myöntää rajallinen määrä poikkeuslupia. Poikkeusluvat myöntää hakemuksesta Suomen riistakeskus. Maa- ja metsätalousministeriö vahvistaa metsästysvuosittain asetuksessaan suurimmat sallitut pyyntilupamäärät.
Koska ilveskannan kehitys kasvoi koko rauhoittamisen jälkeisen ajan vuoteen 2014 asti[12] ja sen kasvua seurataan, on Riista- ja kalatalouden tutkimuslaitos voinut laatia Suomen ilveskannalle ennustemallin sekä tähän pohjautuvan ilveskannan suositeltavan verotustason[36]. Ennusteessa suositeltu ilveskannan verotustaso, jolla kanta pysyy nykyisen kokoisena, on 16 prosenttia. Saatua mallia hyödynnettiin ensimmäisen kerran vuonna 2012, mutta vuonna 2013 todettiin ettei 16 prosentin verotustaso riittänyt pysäyttämään kannan voimakasta kasvua ja näin olleen metsästyskauden 2013–2014 verotus asetettiin yli 20 prosenttiin.[37]
Ilveksen metsästyskausi on 1. joulukuuta – 28. helmikuuta[34], poronhoitoalueilla metsästys alkaa jo lokakuun alussa.[38]
Ilves eli euraasialainen ilveslähde? (Lynx lynx) on keskikokoinen kissaeläin, jota esiintyy Fennoskandiassa, Venäjällä ja Tiibetissä sekä pienempinä populaatioina muuallakin Euraasiassa. Suomessa ilveksiä on nykyisin hiukan alle 2000 yksilöä.
Ilveksen tunnusomaisia piirteitä ovat tupsukorvat, paksu ja yleensä kirjava turkki sekä isot tassut.
Ilves syö monenkokoisia eläimiä hiirestä valkohäntäpeuraan. Ihmiselle siitä ei ole vaaraa tai paljonkaan haittaa.
Lynx lynx
Le Lynx boréal (Lynx lynx), également appelé Lynx d'Eurasie[1], Lynx commun, Loup-cervier et improprement Lynx d'Europe, est une espèce de félin du genre Lynx. S'il est impropre de l'appeler Lynx d'Europe c'est parce que sa distribution est en fait largement eurasienne, atteignant le littoral nord-pacifique. Aisément reconnaissable à ses longues pattes, sa courte queue et sa face aux oreilles pointues, le Lynx boréal apparaît dans de grandes variétés de robes et de tailles.
Habitant des forêts boréales, c'est un félin discret chassant les petits ongulés comme le chevreuil. Largement distribuées, ses populations ont cependant régressé en Europe de l'Ouest, où plusieurs tentatives de réintroduction ont eu lieu.
Objet de superstitions depuis le Moyen Âge, le Lynx boréal est resté méconnu jusqu'au début des années 1980. Il est encore l'objet de débats, particulièrement lors de sa réintroduction, avec les chasseurs et les bergers.
La face du Lynx boréal est ornée d'un collier de poils longs autour du cou. Comme tous les lynx, ses oreilles triangulaires sont surmontées d'une touffe de poils noirs, qui mesurent jusqu'à 4,5 cm de long ; le revers est marqué par une tache blanche. Des rayures verticales barrent le front, et une marque noire part du coin externe de l'œil jusqu'aux joues[2]. Il n'a que 28 dents au lieu des 30 habituelles chez les félins[3] ; toutefois, le Lynx boréal possède comme caractéristique de pouvoir avoir une dent surnuméraire[4].
La queue courte se termine par un manchon noir. Les jambes sont longues et les pieds volumineux en comparaison du reste du corps. Il s'agit d'une adaptation au déplacement dans la neige : les longues pattes permettent de se dégager plus facilement dans un épais manteau neigeux[5],[6]. Du fait de ses pieds larges, le Lynx boréal exerce une pression sur le sol trois fois plus faible que celle du Chat sauvage (Felis silvestris)[Note 1],[5]. Par conséquent, le Lynx boréal s'enfonce moins dans la neige, comme s'il portait des raquettes[6] et marche silencieusement[5]. Les empreintes des pattes antérieures font de 5 à 7,5 cm de largeur et de longueur et celles de la patte postérieure 4,5 à 6 cm de longueur et 5 cm de largeur[7].
La couleur de sa fourrure est la plus variable du genre Lynx. Elle varie du blanc crème au brun foncé, avec plus ou moins de taches noires sur le corps, qui peuvent être pleines ou en rosettes. Le Lynx boréal a une fourrure particulièrement dense, notamment sur le dos où la concentration de poils atteint 9 000 poils/cm2 contre 4 600 sur le ventre. La pilosité est composée de douze ou treize poils de bourre pour un poil de jarre[5].
Le Lynx boréal est deux fois plus gros que les trois autres espèces de lynx. Il pèse de 9 à 35 kg[8], la plus grande sous-espèce étant le Lynx de Sibérie ; la moyenne est de 25 kg pour les mâles et 21 kg pour les femelles[2]. Il mesure de 65 à 75 cm à l'épaule, et sa longueur est de 77 à 135 cm[8]. Le dimorphisme sexuel est important : les mâles sont en moyenne un quart plus gros que les femelles[5].
Lynx boréal de couleur crème, peu tacheté.
Lynx boréal distinctement tacheté de noir sur fond fauve.
Lynx boréal de couleur grise, peu tacheté.
La phylogénie s'est longtemps fondée sur l'étude des fossiles d'un animal afin de préciser l'apparition et l'évolution d'une espèce. La phylogénie moderne s'appuie essentiellement sur les analyses génétiques en raison du nombre peu important de fossiles de félins. Des études génétiques effectuées en 2006 et 2007, ont montré qu'il y a 7,2 millions d’années, la lignée des lynx diverge de celle des pumas. Le dernier ancêtre commun à tous les lynx date de 3,2 millions d’années au Pliocène[9].
Bien que les fossiles soient rares chez les félins, les lynx font office d'exception. Le Lynx d'Issoire (Lynx issiodoriensis) est généralement considéré comme l'ancêtre commun du genre Lynx. Possédant une aire de répartition très large, Lynx issiodorensis présentait une morphologie proche des félinés tout en ayant les caractéristiques des lynx[10],[11]. Plusieurs hypothèses d'« apparitions » des lynx modernes au travers de la forme intermédiaire du Lynx d'Issoire ont été proposées. Une hypothèse suggère une divergence en trois lignées distinctes : L. pardinus, L. lynx, et L. rufus ; dans cette première hypothèse, L. canadensis descend de L. lynx[10].
Le Lynx boréal est plus éloigné de Lynx issiodorensis que le Lynx pardelle (Lynx pardinus)[12] : une hypothèse proposée est que le Lynx boréal, originaire d'Asie, aurait repoussé le Lynx pardelle sur la péninsule espagnole[10]. Le Lynx du Canada et le Lynx boréal sont en fait issus d'une même forme de Lynx d'Issoire asiatique[13] qui aurait effectué une colonisation des Amériques en traversant le détroit de Béring[14],[15].
Arbre phylogénétique du genre Lynx[9]
LynxLynx rufus - Lynx roux
Lynx canadensis - Lynx du Canada
Lynx lynx - Lynx boréal
Lynx pardinus - Lynx pardelle
La classification des lynx a fait l'objet d'un débat : les lynx devaient-ils être classés dans leur propre genre Lynx ou être un sous-genre de Felis ? En effet, jusque dans les années 1980, presque tous les félins étaient inclus dans le genre Felis, excepté les grands félins du genre Panthera et le guépard du genre Acinonyx : c’est la classification de Simpson. La taxonomie actuelle admet à présent que les lynx appartiennent à leur propre genre, mais le synonyme Felis lynx subsiste dans la littérature[13]. La classification des lynx a beaucoup varié, et de nombreuses espèces actuelles, notamment le Lynx du Canada et le Lynx pardelle, ont été considérées comme des sous-espèces du Lynx boréal en tant que Lynx (Felis) lynx canadensis[13] et Lynx (Felis) lynx pardinus[16].
Le décompte total est monté jusqu'à dix sous-espèces proposées et en 1996, l'Union internationale pour la conservation de la nature en comptait encore sept[10]. Les sous-espèces existent donc sous un grand nombre de synonymes. Les recherches proposent à présent des sous-espèces fondées tant sur la colonisation des territoires par le Lynx boréal durant les glaciations du Pléistocène que sur la variabilité génétique intraspécifique[17]. Les sous-espèces suivantes sont proposées par le KORA[17] :
Selon Mammal Species of the World, il existe seulement cinq sous-espèces de Lynx boréal[19] : Lynx lynx lynx, Lynx lynx isabellinus, Lynx lynx kozlovi, Lynx lynx sardiniae, Lynx lynx stroganovi. Le Lynx de Sardaigne (Lynx lynx sardiniae) est considéré comme éteint. Il est possible qu'il ne soit en fait qu'une sous-espèce de Chat sauvage (Felis silvestris)[10].
Le Lynx boréal est un prédateur solitaire, actif du crépuscule au lever du soleil. Le territoire du mâle recouvre celui d'une ou plusieurs femelles. Le lynx mâle est intolérant envers les autres mâles traversant son territoire, mais ce sont les femelles qui restent les plus vindicatives entre elles. Les territoires comportent cependant des « zones neutres » où il est possible de circuler sans qu’il y ait affrontement : il s'agit fréquemment des limites du territoire[20].
Chaque adulte a un territoire de 20 à 400 km2, selon l'abondance des proies[21],[22]. Lorsqu'elles sont rares, le Lynx boréal patrouille des zones plus vastes pour se trouver à manger. Ainsi, « dans les Carpates occidentales, le territoire d'un lynx comporte 27 km2, alors que dans le nord de l'Europe et en Asie son territoire atteint 50 à 60 km2. Les vieux mâles occupent un territoire plus vaste encore. Il faut bien attendre dix jours avant qu'un lynx ne repasse dans une portion donnée de son domaine de chasse, ou retrouve sa piste à laquelle il demeure souvent fidèle[23]. »
Une formule permettant de calculer la densité de Lynx boréal pour 100 km2 en fonction de la biomasse d'ongulés a été proposée[Note 2] à partir de l’analyse de territoires de lynx de différents pays occupés, mais elle reste incertaine étant donné la variété des méthodes de comptage[21].
Le Lynx boréal « chasse en s’approchant au plus près de sa proie pour pouvoir la capturer par surprise[24]. » Il est le seul lynx à s’attaquer préférentiellement aux petits ongulés comme le chevreuil ou le chamois[25]. Le Lynx boréal attaque peu ou pas le Grand Tétras[26]. Le Lynx boréal n’est pas charognard et refuse toute nourriture en état de décomposition trop avancée[27]. Le Lynx boréal peut s'attaquer au bétail, mais la pression de prédation sur les animaux domestiques varie beaucoup selon les régions. Des cas de spécialisation dans la chasse au mouton ont été rapportés. Lors d'une réintroduction, les statistiques montrent une augmentation brusque des attaques sur le bétail, suivie d'une période de stabilisation. Cependant, l'action du lynx sur le bétail est considérée comme mineure en comparaison avec celles du Loup gris et de l'Ours brun[28]. L'utilisation du chien patou pour faire fuir les lynx et protéger le bétail a prouvé son efficacité[28]. Le Lynx boréal n’attaque pas les humains, même lorsque ceux-ci approchent de ses petits[29].
Une étude norvégienne, réalisée sur cinq ans, montre que dans une zone à très faible densité de chevreuils mais où sont élevés des moutons, les chevreuils étaient les espèces-proies les plus courantes (contribuant à 83 et 34 % de la biomasse consommée en hiver et en été, respectivement), même si un large éventail d'autres espèces a aussi été consommé, dont des lièvres de montagne, tétras, renard roux, mouton domestiques, renne sauvage, et même orignal. Lors de cette étude, la plupart des repas suivait un acte de prédation, mais quelques cas de nécrophagie ont été observés. Les chevreuils étaient plus souvent mangés en hiver qu'en été, peut-être parce qu'ils sont plus faciles à localiser à la saison froide puisqu'ils se regroupent sur leurs sites d'alimentation. Inversement, le mouton domestique (plutôt des mâles et des jeunes) et d'autres proies de petites tailles étaient plus consommées en été. Dans ce cas, malgré la rareté des chevreuils dans l'aire d'étude, les auteurs ont conclu que « la contribution des moutons à l'alimentation estivale était loin d'être aussi importante qu'attendue au regard de la densité relative des moutons et chevreuils[30] ». Au Népal, dans le district de Dolpa, le contenu des fèces du Lynx boréal comprend en moyenne 56 % de poils de Lièvre laineux (Lepus oiostolus), 17,7 % de restes de pikas et de Campagnols des montagnes du genre Alticola, 9,7 % de poils de Marmotte de l'Himalaya (Marmota himalayana), 7 % de végétaux, 3,3 % de débris, 3,3 % de chèvre domestique et 3 % d'os d'espèces indéfinies[31].
Le Lynx boréal est un prédateur, qui consomme d'autres prédateurs, notamment le Renard roux, significativement présent parmi ses proies[32]. Après le retour du Lynx boréal dans les forêts boréales suédoises, 50 % des renards morts durant une étude par radiotracking avaient été tués par des lynx : la population vulpine a chuté d'environ 10 % par an durant les cinq ans de la période d'étude[32].
Le taux de réussite de la chasse varie énormément selon les individus. Les femelles accompagnées de leurs petits réussissent leur chasse dans 60 à 70 % des cas, les mâles dans 40 à 60 % des cas et les subadultes dans 10 à 20 % des cas. La distance entre l’attaque et la mise à mort est généralement de moins de vingt mètres. Le lynx ne poursuit sa proie sur plus de deux cents mètres que dans un à cinq pour cent des attaques[26].
Les excréments contiennent aussi des restes de baies forestières (airelles par exemple)[23].
Le cycle de reproduction des lynx est soumis à de grandes variations. Les observations menées sur le Lynx boréal montrent que selon les années, seules 43 à 64 % des femelles donnent naissance à des jeunes[33]. Le temps de gestation est de 63 à 68 jours, les portées sont composées de un à quatre jeunes qui quitteront leur mère vers dix mois. La maturité sexuelle est atteinte à 30 mois pour les mâles et 20 à 24 mois pour les femelles[34]. Dans les jours précédent la copulation, les mâles, comme les femelles marquent plus fréquemment leur territoire au moyen de leur urine[35], et leur activité vocale augmente (surtout chez le mâle).
Les lynx sont très peu vecteurs de la rage. Sur mille lynx de Slovaquie capturés ou tués sur dix ans, seuls 0,6 % étaient infectés par le virus rabique. De plus, les lynx ne développent pas la forme agressive de la maladie et ont tendance à faire diminuer les populations de renards (très sensibles à la rage) par pression de prédation[26]. Cependant, les décès par maladie ne représentent qu'un quart des décès totaux. Les trois-quarts des décès des adultes sont dus à l'activité humaine, soit par une pression de chasse et/ou de braconnage, soit par le trafic routier. Pour les jeunes, c'est avant tout la famine et les maladies parasitaires qui déciment les populations : jusqu'à 80 % des jeunes n'atteignent pas l'âge de procréer[36]. Les lynx ont assez peu de prédateurs naturels en dehors de l'homme. L'ours brun et le loup gris peuvent attaquer et tuer un lynx[37]. La longévité est d'une quinzaine d'années dans la nature et d'environ trente ans en captivité[34].
Le Lynx boréal préfère les zones forestières avec des sous-bois denses et couverts. Les forêts boréales et tempérées sont l'habitat le plus fréquemment rencontré, mais il peut également s'adapter aux zones rocailleuses et à la steppe[38].
Le Lynx boréal était présent partout en Europe, sauf en Grande-Bretagne[11]. La chasse au lynx commence au XVIe siècle et s’intensifie au XVIIIe en raison de la démocratisation des armes à feu, l’accroissement des populations réduisant l’espace disponible pour le lynx, et la valorisation de la chasse par l’obtention de primes de l’État pour supprimer la vermine[11]. Le lynx a disparu de l’ouest de l’Europe et des Alpes avant l’ours et le loup, bien qu’il ait été persécuté moins intensivement. L’explication réside dans une plus grande sensibilité du lynx face à la destruction de son habitat et à la diminution des effectifs de ses proies naturelles[27].
Au XIXe siècle, le Lynx boréal est totalement éradiqué de France et ne subsiste en Suisse que dans le Jura et les Alpes. Au début du XXe siècle, les populations de lynx régressaient partout en Europe : les diverses études estimaient la population à environ 4 000 individus, plus de la moitié vivant dans les Carpates. Les populations de Lynx boréal s’accroissent au milieu du XXe siècle, du fait de sa protection légale[11].
Il reste l'une des espèces de félins dont l'aire de répartition est la plus étendue. Le Lynx boréal se rencontre de la Scandinavie au Kamtchatka, et atteint la Chine[38]. Il peut se rencontrer dans les pays suivants[39] : Afghanistan, Albanie, Allemagne, Arménie, Autriche, Azerbaïdjan, Belarus, Belgique[40],[41], Bhoutan, Bosnie-Herzégovine, Bulgarie, Chine, Corée, Croatie, Espagne, Estonie, Finlande, France, Géorgie, Grèce, Hongrie, Inde, Iran, Irak, Italie, Kazakhstan, Corée, Kirghizstan, Lettonie, Lituanie, Macédoine, Moldavie, Mongolie, Monténégro, Népal, Norvège, Ouzbékistan, Pakistan, Pologne, République tchèque, Roumanie, Russie, Serbie, Slovaquie, Slovénie, Suède, Suisse, Tadjikistan, Turquie, Turkménistan, Ukraine.
Les populations de Lynx boréal sont estimées à 9 000 à 10 000 individus, sans compter les populations russes et biélorusses[39]. En Europe, les populations sont divisées en dix sous-populations situées dans les Alpes, les Balkans, la Baltique, la Bohême-Bavarie, les Carpathes, les Alpes dinariques, le Jura, la Carélie, la Scandinavie et les vosges-Palatinat[39]. Les populations sont généralement stables, mais les tendances peuvent varier d'une sous-population à l'autre[39].
La présence du Lynx boréal en Asie est largement mal connue. Les données scientifiques sont très largement insuffisantes dans de nombreux pays asiatiques. Par exemple, en Chine, au Pakistan et en Inde, la présence de ce félin est attestée par des anecdotes et des observations fortuites[42].
Les principales menaces en Europe sont les conflits avec les chasseurs, les éleveurs, la perte et la fragmentation de l'habitat, notamment en raison du développement des infrastructures[39]. Dans le Jura, 70 % de la mortalité est due aux collisions avec les véhicules et au braconnage[39]. En Asie, les principales menaces sont la fragmentation et la perte de l'habitat dues à l'élevage, le développement des infrastructures, l'extraction de ressources et les activités forestières[39]. Par exemple, au Népal, les menaces identifiées sont la création de pâturage et d'infrastructures, les représailles de prédation sur les troupeaux, mais également les maladies telles que la rage et le typhus sur des populations de petite taille[42].
Le lynx est un animal protégé depuis le 19 septembre 1979, date de son inscription à l'annexe II de la Convention de Berne (protection de la vie sauvage). Le Lynx boréal est classé en Annexe II de la CITES (Convention sur le commerce international des espèces de faune et de flore sauvages menacées d'extinction) depuis 1977[43].
La chasse au Lynx boréal est réglementée (quotas), en Estonie, en Lettonie, en Norvège, en Roumanie, en Russie, en Suède, en Turquie[44].
Le Lynx boréal est intégralement protégé en Albanie, en Allemagne, en Autriche, Belgique, en Biélorussie, en Bulgarie, en Croatie, en Finlande, en France[45], en Grèce, en Hongrie, en Italie, au Liechtenstein, en Lituanie, en Macédoine, en Pologne, en République tchèque, en Serbie, en Slovaquie, en Slovénie, en Suisse, en Ukraine[46].
En France et en Suisse, les lynx à problème sont déplacés[46].
L'Union internationale pour la conservation de la nature (UICN) le classe en « préoccupation mineure » (LC) en raison de sa large distribution et de ses effectifs stables[39]. Il est cependant classé en catégorie EN (En danger) sur la liste rouge des espèces menacées en France[47]. Au Népal, le Lynx boréal est inscrit comme vulnérable sur la liste rouge nationale en raison d'indices des effectifs de l'espèce sur l'aire de répartition nationale[31],[42] et est protégée par la loi sur la conservation de la nature et les parcs nationaux de 1973 (GoN 1973)[42].
Son aire vitale est étendue, elle est de plus en plus morcelée par la fragmentation forestière et plus généralement par le réseau routier (60 % environ des causes de mortalités connue de cet animal dans les Vosges et le Jura sont dues au collisions avec des véhicules[48], [49]. Au Népal, la menace principale est la persécution par l'espèce humaine et les braconnages en représailles de prédation sur le bétail[31].
On peut évaluer financièrement la réintroduction du lynx dans le canton d'Obwald en Suisse qui a permis d'économiser 350 000 francs de subventions en dégâts dus aux ongulés[11].
Quatorze projets de réintroduction du Lynx boréal ont été mis en œuvre en Europe de 1970 à 2006, qui ont donné les meilleurs résultats en Slovénie, dans les Alpes suisses et dans le Jura. Le Lynx boréal a été réintroduit en Slovénie, en Croatie, dans le parc national de Bavière en Allemagne, en Suisse dans le Jura, le canton de Vaud (Alpes et Jura), le canton d'Obwald et le parc national des Grisons et le parc national du Grand-Paradis en Italie[11]. Le suivi des populations françaises de lynx est effectué par le réseau Lynx qui relève les indices de présence du félin[50]. Un projet de réintroduction du Lynx boréal au Royaume-Uni, où il a disparu depuis au moins 1 000 ans, est envisagé dans le Kent afin de réguler naturellement les populations de cerfs[51].
Pour capturer des lynx à des fins de réintroduction, les scientifiques utilisent la tendance des félins à emprunter toujours les mêmes passages. Une cage à deux portes coulissantes est placée de telle manière que le félin puisse voir sa piste au-delà du piège, sur un chemin fréquemment utilisé. Le lynx est souvent capturé au début ou à la fin de l’hiver, il subit ensuite une période de quarantaine avant d’être relâché, de préférence en couple, à la belle saison. Les individus capturés sont souvent des jeunes, généralement des mâles[26].
Le Lynx boréal fait l'objet d'un studbook européen (ESB) visant à créer un arbre généalogique fiable des individus détenus par les zoos[52]. Selon l'Association mondiale des zoos et des aquariums, les lynx sont gardés dans les parcs zoologiques à des fins d'éducation et pour la sympathie nouvelle du public[53],[54]. Le 13 octobre 2009, l'International Species Information System (ISIS) contenait 397 Lynx boréaux. Seules trois sous-espèces sont détenues par les zoos participants à ISIS : Lynx lynx lynx, Lynx lynx carpathica et Lynx lynx wrangeli[55].
Le terme « lynx » [lε̃:ks] est directement issu du latin « lynx », lui-même tiré du grec ancien « λύγξ » qui désigne tout simplement l'animal. Il existe quelques variations orthographiques telles que « linz » durant le XIIe siècle ou « lins » au XIIIe siècle. Au sens figuré, un lynx est une personne très rusée[56]. « Avoir des yeux de lynx » signifie avoir une très bonne vue[57] ; cette expression est issue d'une confusion avec « avoir des yeux de Lyncée », en référence à l’argonaute Lyncée qui possédait une vision perçante, et a été à l'origine de la légende sur les bons yeux du lynx[11]. Ainsi, la constellation du Lynx aurait été appelée ainsi par Hevelius au XVIIe siècle car il faut avoir les yeux de lynx pour l'apercevoir[58]. Le terme « Lynx du désert » ou « Lynx désertique » fait référence au Caracal (Caracal caracal).
Le Lynx boréal a été autrefois nommé « loup-cervier » ou « loup cervier » [lusɛʀvje], du latin Lupus cervarius qui signifie littéralement « loup qui attire les cerfs ». Au départ, ce terme ne désignait que la femelle du lynx et le féminin « louve-cervière » est antérieur au masculin. Une forme féminine « loup-cerve » est proposée dans certains dictionnaires[59]. Le Lynx du Canada est encore appelé par les aînés « loup-cervier » en français du Canada[13]. Outre la désignation de l'animal, le terme loup-cervier peut symboliser un homme sans scrupule, travaillant dans le secteur de l'économie (banquier par exemple)[59].
Le lynx est très peu représenté sur les peintures rupestres. Durant l’âge du bronze, des représentations ont été rapportées sur le schiste de la Madeleine et dans la grotte de Parpallo-Gandsa[Note 3]. Les restes sont également peu fréquents : des dents (canines) et des griffes de lynx ont néanmoins été retrouvées associées à des usages humains. Elles semblaient faire office d’amulettes dans le Jutland au Néolithique[11] ou en France durant le Gravettien[60]. Pompée amena des lynx de Gaule pour les jeux du cirque[11].
Le Lynx boréal est quasiment absent des mythologies européennes ; toutefois, il a fait l’objet de nombreuses superstitions colportées dans les bestiaires. Le lynx apparaît comme un loup aux taches de panthère, dont la femelle ne peut enfanter qu'une seule fois[61].
Une autre superstition veut que le lynx ait de bons yeux. Cette croyance est née d’une confusion avec l’argonaute Lyncée qui possédait une vision perçante[11]. On pensait également que les yeux brillants du lynx[Note 4] éclairaient la route et pouvaient rendre aveugle tant la lumière était intense[62]. Ses yeux étincelants avaient prétendument la faculté de voir à travers les murs[57]. La légende du loup-cervier raconte que le lynx peut se transformer en loup pour se nourrir de cervelle humaine[50].
Les Européens ont longtemps cru que l’urine de lynx avait la propriété de se solidifier pour former une pierre précieuse rouge, le lyncurium[57], lyncurius ou lapis lyncurius[61]. Afin de cacher cette pierre et par jalousie, le lynx recouvre son urine de terre. On prêtait nombre de propriétés fantaisistes à cette pierre fabuleuse, disant par exemple qu'elle serait capable de soigner l’ictère et de faire disparaître les calculs de la vessie[11]. Selon Theophrastus (Ve siècle av. J.-C.), la pierre attire à elle la paille, les copeaux de bois, le cuivre et le fer ; elle est de meilleure qualité si elle provient d'individus sauvages et masculins[61]. Bien que personne n'ait jamais vu cette pierre fabuleuse, les écrits de Theophrastus seront repris par plusieurs auteurs classiques comme Ovide (Ier siècle), Pline l'Ancien (Ier siècle) et Isidore de Séville (VIIe siècle)[61] jusqu'au XVIIe siècle où il disparaît progressivement des lapidaires, sans que les croyances de Theophrastus ne soient jamais remises en doute[63].
La première description du Lynx boréal nous vient de Pline l'Ancien, qui n'hésita pas à le comparer au loup : « Effligie lupi, pardorum macullis », c'est-à-dire « Ressemblant au loup, tacheté comme une panthère ». De plus, selon Pline l'ancien, il existe deux formes de lynx, le « loup-cervier » utilisé à Rome lors des jeux du cirque, et le « lynx », créature fabuleuse venue d'Éthiopie[62]. Ces descriptions, pourtant très peu précises, servirent de base à l'ensemble des travaux et écrits sur le lynx. Combinées à l'extrême discrétion de ce félin que personne ou presque ne rencontrait, il devint un animal fantasmagorique, réputé féroce. Ainsi, au Moyen Âge, le loup-cervier est toujours assimilé au loup. On appelait ainsi le lynx « loup à robe zébrée ou mouchetée », et tout le monde était terrifié par cet animal. Le lynx était très méconnu, absent de la Bible, il apparaît pour la première fois dans le livre de chasse de Gaston Fébus[11]. Au Moyen Âge, les griffes et les dents du Lynx boréal servaient d’amulettes et il était également chassé pour sa fourrure[50].
Pendant longtemps, le lynx et le loup-cervier sont considérés comme deux espèces différentes. Bien que les premières superstitions soient écartées, les connaissances sur cet animal sont erronées ; par exemple, au XIXe siècle, Pierre Boitard écrit que « [Le loup-cervier] fait ensuite un trou derrière le crâne [de ses proies], et leur suce la cervelle par cette ouverture, au moyen de sa langue recouverte de petites épines[64]. ». L'animal est considéré comme féroce et sanguinaire. Ainsi, la bête de la Gargaille, sorte de bête du Gévaudan jurassienne, aurait terrorisé la population durant l'année 1819. Les descriptions très contradictoires pointent l'action d'un lynx. Cependant, l'histoire aurait été gonflée en véritable massacre par le préfet tandis que le louvetier décrivait de simples vêtements déchirés[62]. Le félin est si méconnu que les véritables dépouilles de lynx capturés en Europe de l'Ouest sont prises pour quelques « animaux exotiques » et cela jusqu'au XIXe siècle. Les écrits à propos du lynx restent empreints de légendes jusqu'au XXe siècle où des recherches sérieuses ne sont entreprises qu'à partir des années 1980[62].
En héraldique, lynx et loup-cervier sont deux figures différentes. Le lynx est passant dans l'écu et tout comme le loup-cervier symboliserait la perspicacité[65],[66]. Le loup-cervier, représenté comme une panthère tachetée avec la queue d'un chat et la face d'un lynx, est très peu présent. Le lynx peut être représenté passant ou de front[67], et peut être confondu avec le loup bien qu'il ait le plus souvent la queue entre les jambes[68].
Le lynx est considéré comme un symbole de la Macédoine et est présent sur le côté pile de la pièce de 5 denars[69].
Extrêmement discret, le Lynx boréal fuit instinctivement et probablement depuis longtemps la présence humaine, ce qui fait qu'il est rarement aperçu. Dans le parc national de Bavière, 10 000 promeneurs annuels empruntent un sentier à 300 mètres d'un lieu de reproduction ; l’ensemble du parc de 13 000 hectares, contenant six lynx résidents, était visité par 1,3 million de visiteurs en 1976. Pourtant, seules six à huit observations annuelles ont été rapportées[26].
Le Lynx boréal a profité du changement de mentalité de l'Homme envers la nature et plus particulièrement envers les carnivores. 70 à 80 % des personnes des pays d'Europe de l'Ouest sont favorables au retour des lynx. Toutefois, les citadins sont bien plus favorables au retour du lynx que les habitants des milieux ruraux. Les principaux détracteurs des lynx sont les chasseurs, qui l'accusent de faire diminuer la population de gibier, et les éleveurs, préoccupés par les prélèvements sur leurs troupeaux[70]. Pourtant, l'impact du lynx est considéré comme bénéfique au gibier[Note 5]. Par exemple en Suisse, la population de lynx, qui compte environ 150 individus, tue 8 000 chevreuils par an contre 40 000 tués par la chasse et 9 000 tués par la circulation automobile (données 2012[29]) sur un effectif d'environ 130 000 chevreuils[71],[Note 6]. De nombreux moyens ont été testés pour minimiser l'impact du lynx sur le bétail : les plus efficaces restent l'emploi du chien patou, le gardiennage et l'utilisation de clôtures. De plus, si la présence du lynx est parfois mal vécue lors de leur réintroduction, dans les pays où il n'a jamais disparu, aucune accusation ni demande d'extermination n'est effectuée[72].
Lynx lynx
Le Lynx boréal (Lynx lynx), également appelé Lynx d'Eurasie, Lynx commun, Loup-cervier et improprement Lynx d'Europe, est une espèce de félin du genre Lynx. S'il est impropre de l'appeler Lynx d'Europe c'est parce que sa distribution est en fait largement eurasienne, atteignant le littoral nord-pacifique. Aisément reconnaissable à ses longues pattes, sa courte queue et sa face aux oreilles pointues, le Lynx boréal apparaît dans de grandes variétés de robes et de tailles.
Habitant des forêts boréales, c'est un félin discret chassant les petits ongulés comme le chevreuil. Largement distribuées, ses populations ont cependant régressé en Europe de l'Ouest, où plusieurs tentatives de réintroduction ont eu lieu.
Objet de superstitions depuis le Moyen Âge, le Lynx boréal est resté méconnu jusqu'au début des années 1980. Il est encore l'objet de débats, particulièrement lors de sa réintroduction, avec les chasseurs et les bergers.
O lince común (Lynx lynx) é unha especie de felino do xénero Lynx, é o representante internacionalmente máis coñecido e o maior do seu xénero, chegando aos 135 cm de lonxitude e aos 35 kg de peso, é nativo de Europa e Asia. Habitou en Galicia, e mais no norte da Península Ibérica.[2] A existencia do lince común en Galiza data de máis de 11 000 anos e tense constancia documentada dende finais do século XVII. Os nomes tradicionais que recibía eran o de lobo cerval ou lobo rabaz.[3]
O lince común (Lynx lynx) é unha especie de felino do xénero Lynx, é o representante internacionalmente máis coñecido e o maior do seu xénero, chegando aos 135 cm de lonxitude e aos 35 kg de peso, é nativo de Europa e Asia. Habitou en Galicia, e mais no norte da Península Ibérica. A existencia do lince común en Galiza data de máis de 11 000 anos e tense constancia documentada dende finais do século XVII. Os nomes tradicionais que recibía eran o de lobo cerval ou lobo rabaz.
Obični ris (lat. Lynx lynx), ili eurazijski ris je najveća mačka u Europi pa i na hrvatskom tlu. To je vrsta iz roda risova unutar porodice mačaka. Kad se u Hrvatskoj kaže 'ris', u pravilu se misli upravo na ovu vrstu.
Dužina tijela im je do 1,30 m (uz dodatak repa od 11 do 25 cm), a u ramenima su visoki oko 65 cm. U srednjoj Europi, ovisno o području gdje žive, prosječno su teški od 20 do 26 kg (krajnje vrijednosti su 12 do 37 kg). Ženke su s prosječnom težinom od 17 do 20 kg (krajnosti su 12 do 29 kg) osjetno lakše od mužjaka. Zajedničko svim vrstama risova su šiljaste uši s čuperkom dlake na vrhu i kratak rep. Krzno im je žućkasto do sivo smeđe i često prošarano tamnijim pjegama ili prugama. Šare ovise o okolišu i od područja do područja su različite. Ova vrsta ima izražene čuperke duže dlake na obrazima. Imaju vrlo oštar vid i istančan sluh koji im omogućavaju da lako otkriju plijen.
Ris je samotnjak koji lovi prije svega u sumrak i noću. Spektar njegove lovine su mali i srednje veliki sisavci, ptice, zečevi, kunići, vjeverice, zmije i dr., ovisno koje vrste žive na njegovom staništu. Nečujno im se prikrade strelovitom brzinom skoči na njih i sruši ih na tlo. Nakon što pojede svoj plijen, odlazi se odmoriti u svoje skrovište. Vrlo se rijetko poneka jedinka specijalizira na domaće životinje kao što su koze ili ovce. Lovi tipično kao sve mačke: prikrada se iz zasjede zaskoči lovinu ili ju sustiže u kratkom trku (najviše do 20 m). Često mijenja svoje prebivalište prateći srne u njihovim migracijama, kojima se hrani. Zabilježeni su i vrlo rijetki napadi na ljude koji su se dogodili gotovo isključivo u samoobrani.
Mužjak i ženka se sreću samo kratko radi parenja između siječnja i travnja. Nakon skotnosti od deset tjedana, ženka koti dvoje, troje mladunaca na nekom mirnom mjestu i ostaju uz majku do sljedećeg proljeća. Smrtnost mladunaca je vrlo velika, tako da samo oko polovine mladunaca doživi godinu dana.
Očekivani životni vijek im je 10-12 godina, no postoje i izvješća o jedinkama koje su doživjele i 24 godine.
U Hrvatskoj ris živi u Gorskom kotaru, Lici i Ćićariji povremeno na Kordunu i Sjevernom Primorju [1]. Zaštićena je vrsta, premda većina ljudi na tu zabranu lova ne gleda.
U Hrvatskoj u divljini obitava 40-60 jedinki običnog risa[2], dok u susjednoj Sloveniji postoji svega 17 jedinki. Državni zavod za zaštitu prirode uvrstio ga je na žalostan popis kao jednu od šest regionalno izumrlih vrsta sisavaca u Hrvatskoj.
Obični ris (lat. Lynx lynx), ili eurazijski ris je najveća mačka u Europi pa i na hrvatskom tlu. To je vrsta iz roda risova unutar porodice mačaka. Kad se u Hrvatskoj kaže 'ris', u pravilu se misli upravo na ovu vrstu.
Euraziski rys (Lynx lynx) je zwěrjo ze swójby kóčkow (Felidae).
Jeli eksistuje w druhej rěči hižo bóle wuwity nastawk ze samsnej temu, potom přełožuj a dodawaj z njeho.
Jeli nastawk ma wjace hač jedyn njedostatk, wužiwaj prošu předłohu {{Předźěłuj}}. Nimo toho so awtomatisce kategorija Kategorija:Zarodk wo coologiji doda.
Euraziski rys (Lynx lynx) je zwěrjo ze swójby kóčkow (Felidae).
Lynx eurasia (bahasa Inggris: Eurasian lynx; bahasa Latin: Lynx lynx) adalah kucing asli ukuran sedang yang habitatnya di hutan Siberia Eropa, Asia Selatan, dan Asia Timur. Hewan ini juga dikenal sebagai "lynx eropa", "lynx" saja, "lynx utara", dan "lynx siberia" atau "lynx rusia". Sementara status konservasi yang telah diklasifikasikan adalah sebagai "risiko rendah", di mana populasi lynx eurasia telah berkurang atau punah di Eropa Barat dan hewan ini sekarang sedang diperkenalkan kembali.
Lynx eurasia (bahasa Inggris: Eurasian lynx; bahasa Latin: Lynx lynx) adalah kucing asli ukuran sedang yang habitatnya di hutan Siberia Eropa, Asia Selatan, dan Asia Timur. Hewan ini juga dikenal sebagai "lynx eropa", "lynx" saja, "lynx utara", dan "lynx siberia" atau "lynx rusia". Sementara status konservasi yang telah diklasifikasikan adalah sebagai "risiko rendah", di mana populasi lynx eurasia telah berkurang atau punah di Eropa Barat dan hewan ini sekarang sedang diperkenalkan kembali.
La lince europea o lince eurasiatica (Lynx lynx Linnaeus, 1758) è uno dei maggiori predatori delle foreste europee e siberiane. Presenta un colore giallo-scuro con macchie nere. Una volta questo felino era presente in tutta Europa. A partire dalla fine del XIX secolo, in seguito alle campagne di sterminio perpetuate in molti Paesi e alla riduzione del suo habitat, si è estinto in molti Paesi dell'Europa centrale e dell'Europa occidentale[2], ma sono stati attuati numerosi progetti di reintroduzione.
La lince europea è la più grossa specie di lince esistente. È più grande di un gatto selvatico e le sue dimensioni coincidono pressappoco con quelle di un cane di taglia media come il pastore belga. Il suo peso è distribuito in modo tale da permetterle movimenti agili e veloci, indispensabili per la cattura delle sue prede. Pesa dai 18 ai 26 kg, sebbene siano stati registrati esemplari di particolare grandezza che hanno sfiorato i 40 kg. Ha un'altezza che si aggira tra i 50/60 cm al garrese, ed è lunga circa 90/130 cm, coda esclusa. La colorazione del mantello è molto variabile: si passa da un grigio scuro uniforme ad un bruno rossiccio o giallo scuro, con macchie evidenti.
A lato del muso sono ben osservabili i ciuffi di pelo sulle guance che sembrano formare delle folte "basette"; anche sull'estremità delle orecchie sono presenti due ciuffi di pelo di colore scuro lunghi 4–5 cm. Le zampe sono munite di unghie affilate che vengono retratte durante la deambulazione; esse sono inoltre grandi e pelose consentendo così all'animale di spostarsi con facilità anche nella neve fresca oltre a muoversi in maniera talmente silenziosa da diventare quasi impercettibile.
Va precisato che le zampe posteriori sono più lunghe di quelle anteriori rendendo possibile balzi di notevoli dimensioni e scatti veloci.Ha una coda corta di circa 20 cm e ha la punta di colore nero. La lince possiede 28 denti: i quattro lunghi canini sono fondamentali per l'uccisione delle prede
. Possiede una vista e un udito eccezionali e riesce a saltare fino ad un'altezza di 3 metri. La vita media di un esemplare di lince in libertà può variare dai 10 ai 15 anni.
La lince preda principalmente animali di piccole o medie dimensioni come lepri, moschi, conigli, vari roditori, volpi, uccelli, invertebrati e rettili. Attacca, però, anche animali di dimensioni maggiori, quali daini, caprioli, mufloni e giovani cervi e cinghiali. Le linci del Nord Europa attaccano anche renne e, talvolta, giovani esemplari di alci, cosa che può esporle a particolari rischi, tranne che nel periodo invernale, quando i movimenti di queste grandi prede vengono resi più difficili dalla neve.
La caccia avviene soprattutto al crepuscolo: la lince, nascosta nel fitto della vegetazione, aspetta il sopraggiungere della preda per poi aggredirla di sorpresa con un balzo fulmineo, perlopiù alla gola o al collo, nel tentativo di ucciderla immediatamente. Se il primo attacco fallisce, consentendo la fuga della preda, la lince generalmente desiste dall'inseguimento a causa dell'inadeguatezza del suo apparato circolatorio che non le consente sforzi prolungati. Questo carnivoro si nutre prevalentemente delle parti muscolari dell'animale ucciso, lasciando gli organi interni intatti nella loro sede. La preda non viene consumata in una sola volta dalla lince, la quale, se non disturbata, ritorna ripetutamente a nutrirsene avendo cura ogni volta di nascondere i resti con fogliame e materiale vario.
La stagione degli amori della lince eurasiatica va da dicembre a marzo; durante questo periodo il maschio emette un particolare lamento per richiamare l'attenzione delle femmine. Dopo due mesi e mezzo circa dall'accoppiamento, nascono i cuccioli, che sono solitamente da 1 a 4. I cuccioli nascono già con la pelliccia, ma totalmente ciechi. La dentatura definitiva si sviluppa nel corso del primo anno di vita ed i canini, essenziali per la caccia, appaiono per ultimi. A causa del loro lento accrescimento, i cuccioli non possono sopravvivere al primo inverno senza il supporto della madre. Mentre la madre va a caccia, essi restano nelle tane; inizieranno più tardi a seguire la madre per osservarne i movimenti.
Le sue capacità visive, seppur eccezionali, sono meno sviluppate di quanto voglia lasciare intendere il ben noto detto "occhio di lince". Più che alla vista, pare che l'animale si affidi infatti all'udito, capacità più utile considerando l'ambiente forestale dove vivono questi felidi, perfettamente adattati alla necessità di cacciare in ambiente di foresta con condizioni di limitata visibilità. L'olfatto è invece relativamente poco sviluppato.
La lince è un animale solitario, sebbene in alcuni casi si siano visti due adulti, generalmente di sesso opposto, cacciare in coppia. Questi avvenimenti ad ogni modo non sono molto frequenti tra le linci e gli adulti si incontrano perlopiù solo durante il corteggiamento e l'accoppiamento. La lince difende con determinazione il suo territorio e spesso mostra ostilità contro qualunque predatore vi si introduca per cacciare, dalla faina al lupo, che, però, essendo la maggior parte delle volte in branco, riesce a tenerla a bada. Uno dei motivi che ha decretato la condanna di questo felino in diverse zone dell'Europa è stato proprio il suo comportamento ostile verso i concorrenti alimentari. Infatti, più di un pastore non ha accettato di buon grado la morte di uno dei propri cani, avventuratosi nel territorio di una lince. Questi animali sono soliti marcare il territorio orinando su arbusti e tronchi d'albero. Una particolarità è che l'orina della lince cristallizza, emanando un forte odore. Oltre a questo sistema di marcatura, le linci sono solite anche graffiare le cortecce degli alberi.
La lince europea ha ben pochi nemici: la sua aggressività tiene alla larga la maggior parte dei predatori e, nel caso le cose si mettano male, le sue doti di scalatrice la mettono al riparo dal pericolo. In tutto il suo areale la lince è in competizione con il lupo, che in genere ha la meglio poiché vive in branco; la lince, però, la maggior parte delle volte riesce a rifugiarsi sugli alberi. Altro nemico della lince è, nel Nord Europa, il ghiottone che, a differenza del lupo, può inseguirla anche sugli alberi. I ghiottoni comunque non rappresentano una grande minaccia per le linci adulte, a causa delle ridotte dimensioni, a differenza dei lupi. Le linci sono in competizione anche con i piccoli carnivori, quali martore, tassi, volpi rosse, sciacalli dorati e gatti selvatici, ma di solito gli scontri si risolvono a favore della lince, essendo essa più grande e più forte. Talvolta, essa addirittura regola la densità demografica degli stessi. In alcune zone dell'areale asiatico, invece, le linci sono preda di alcuni felini più grossi, come leopardi, leopardi delle nevi e tigri siberiane. Infine, i cuccioli di lince, oltre che di questi predatori, possono cadere vittime anche di orsi bruni, aquile reali e gufi reali.
La lince, a causa della sua presunta pericolosità, è stata in passato perseguitata e, in alcune regioni europee, addirittura sterminata. In realtà, si tratta di un animale molto elusivo e schivo e, pertanto, quasi del tutto innocuo per l'uomo. Probabilmente, nei secoli passati vi sono state alcune aggressioni della lince all'essere umano, ma ad oggi sono assai rare. Fondamentalmente, i motivi della sua scomparsa da vaste regioni d'Europa sono le aggressioni al bestiame (gatti, pollame, capre, pecore o vitelli) e la sua fulva pelliccia maculata, che suscitava le attenzioni dei bracconieri. Le possibilità di osservare direttamente la lince in natura sono estremamente ridotte e solo le sue tracce o i resti dei suoi pasti consentono di intuirne la presenza. Una particolarità della lince è la sua grande intelligenza e la sua attitudine all'addomesticamento: è stato dimostrato che l'animale è in grado di condividere con l'uomo lunghi periodi di vita. Sono stati accertati i segni di un suo ritorno nel Nord Italia e nell'Italia centro-meridionale. La sua presenza è stata accertata negli ultimi anni sui monti della Sila, in Calabria, dove si credeva scomparsa.
Per l'ampiezza del suo areale che va dai Pirenei, passando per l'Italia e l'Est europeo, fino alle foreste siberiane e la complessiva numerosità della popolazione, la IUCN Red List classifica Lynx lynx come specie a basso rischio[1].
La lince vive solitamente nelle regioni boschive con un terreno abbastanza aspro e roccioso, dove possono nascondersi e moltiplicarsi le prede e vi è quindi maggior possibilità di trovare animali da cacciare. Un territorio roccioso è importante anche per poter trovare più facilmente rifugio durante l'inverno o durante l'accudimento dei cuccioli. La sua zona di caccia è molto ampia e varia mediamente tra i 200 ed i 300 km², a volte arriva a superare i 400 km².
Italia - Negli ultimi anni le Alpi orientali (dal Tarvisiano, al Bellunese, fino alla Lessinia e al Trentino orientale) sono interessate da un naturale fenomeno di ricolonizzazione da parte di esemplari provenienti dalle popolazioni austriaca e slovena. Sporadicamente vengono segnalati alcuni individui in Lombardia, Valle d'Aosta e Piemonte, provenienti dalle popolazioni svizzere. Di contro, ad eccezione di taluni tentativi di reintroduzione, mancano prove certe sulla presenza della lince negli Appennini[3]. Complessivamente si stimano 40-50 esemplari sulle Alpi (quasi tutti nelle Alpi orientali, tra Veneto, Friuli-Venezia Giulia e Slovenia), mentre la popolazione appenninica stimata è pressoché nulla.
Francia - Estinta nel XX secolo, ma reintrodotta nei Vosgi e nei Pirenei. Presente nel Parco nazionale della Vanoise confinante con il parco italiano del Gran Paradiso. Presente anche in diversi punti vicino al confine con la Germania.
Germania - La lince fu sterminata entro il 1850. È stata reintrodotta nella Foresta bavarese e nel Harz negli anni '90. Nel 2002 ci fu la prima nascita di linci nel territorio tedesco: una coppia ha avuto i natali nel Parco nazionale dell'Harz. È presente nella Foresta Nera e in molte zone al confine con la Polonia.
Svizzera - Estinta entro il 1915, fu reintrodotta nel 1971 nel Parco Nazionale dell'Engadina. Attualmente si stimano circa 160 esemplari, anche a sud delle Alpi (Canton Ticino e distretti italofoni del Canton Grigioni). Dalla Svizzera le linci si sono diffuse in Austria e Slovenia, dove erano scomparse.
Polonia - Ci sono circa 500 linci nella Foresta di Białowieża e nei Monti Tatra.
Carpazi - Si stimano circa 2200 linci in questa catena montuosa, che si estende dalla Repubblica Ceca alla Romania; quella carpatica rappresenta la più grande popolazione di linci ad ovest del confine con la Russia.
Balcani - In Serbia, Macedonia del Nord, Albania, Grecia e Kosovo e nella zona interna della Croazia si stimano circa 150 linci.
Scandinavia - Ci sono circa 2500 linci in Norvegia, Svezia e Finlandia. Le linci scandinave erano sull'orlo dell'estinzione, ma il loro numero è aumentato dopo la protezione. Per questo motivo la caccia alle linci è stata di nuovo legalizzata, seppur soltanto in alcuni periodi dell'anno.
Russia - Più del 60% di tutte le linci eurasiatiche vive nelle grandi foreste siberiane. Sono distribuite anche in altre zone della Russia dai confini occidentali, al Caucaso fino all'isola del Pacifico di Sachalin.
Asia centrale - La lince è nativa delle province cinesi di Gansu, Qinghai, Sichuan e Shaanxi, come di Mongolia, Kazakistan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirghizistan e Tagikistan.
La lince europea o lince eurasiatica (Lynx lynx Linnaeus, 1758) è uno dei maggiori predatori delle foreste europee e siberiane. Presenta un colore giallo-scuro con macchie nere. Una volta questo felino era presente in tutta Europa. A partire dalla fine del XIX secolo, in seguito alle campagne di sterminio perpetuate in molti Paesi e alla riduzione del suo habitat, si è estinto in molti Paesi dell'Europa centrale e dell'Europa occidentale, ma sono stati attuati numerosi progetti di reintroduzione.
Lynx lynx (binomen a Linnaeo anno 1758) est felis maior praedatrix quae indigena est Europae et Siberiae silvae. Nam olim vivebant lynces in Europa. Lyncis praedae sunt lepores, cuniculi, rodentes, vulpes, capreoli et tarandri.
Vide "Lynx lynx" apud Vicispecies. 
Haec stipula ad biologiam spectat. Amplifica, si potes! Lynx lynx (binomen a Linnaeo anno 1758) est felis maior praedatrix quae indigena est Europae et Siberiae silvae. Nam olim vivebant lynces in Europa. Lyncis praedae sunt lepores, cuniculi, rodentes, vulpes, capreoli et tarandri.
Paprastoji lūšis arba eurazinė lūšis (lot. Lynx lynx, angl. Eurasian lynx, vok. Eurasische Luchs, rus. Обыкновенная рысь) – katinių (Felidae) šeimos, mažųjų kačių (Felinae) pošeimio plėšrus žinduolis.
Paprastosios lūšys savaime paplitusios Eurazijos šiaurinėje dalyje nuo Atlanto vandenyno pakrančių Skandinavijoje iki Ramiojo vandenyno Kamčiatkoje, Primorėje ir Šiaurės Korėjoje, pietinis arealas Himalajų kalnuose. Praeityje buvo paplitusios beveik visoje Europoje, išskyrus Iberijos pusiasalį, tačiau XX amžiaus viduryje vakarinėje ir vidurinėje Europos dalyje išnyko. Vėliau pradėtos reintrodukuoti ir tai sėkmingai vykdoma. Apie 90 % paprastųjų lūšių populiacijos gyvena Sibire.
Paprastųjų lūšių skaičius pagal šalis:
Lietuvoje gyvena paprastosios lūšies, šiaurinių paprastųjų lūšių porūšis. Tai labai retas, įrašytas į Lietuvos raudonosios knygos 1(E) kategoriją gyvūnas. XX a. pradžioje Tadas Ivanauskas rašė, kad jų liko tik menki likučiai. Kurį laiką jos medžiotos, bet 1979 m. medžioklė uždrausta. 2008 m. Lietuvoje gyveno kelios dešimtys šiaurinių paprastųjų lūšių. Šiek tiek žvėrių užklysta iš Latvijos, Baltarusijos, Lenkijos.
1965 m. Lietuvoje gyveno 40 lūšių (14 iš jų buvo sumedžiotos), 1970 m. – 140 (13 sumedžiota), 1975 m. – 200 (17 sumedžiota), 1980 m. – 120 lūšių, 1985 m. – 200, 1988 m. – 215, 1990 m. – 170, 1995 m. – 100, 2000 m. – 87, 2015 m. – 97 paprastosios lūšys[7].
Pavieniai individai laikosi didesniuose, brandžiuose miškuose. Mėgsta ramius, mišrius su stambiais medžiais miškus su tankiu pomiškiu plotus. Medžioja miško pakraščiuose, laukymėse, atželiančiose kirtavietėse.
Neskaitant patelių su jaunikliais, suaugę individai didžiąja metų dalį laikosi pavieniui. Jeigu paprastųjų lūšių gyvenamoje teritorijoje jų mežiojamųjų gyvūnų apstu, užima gana nedidelę, nuo 20 km² teritoriją, bet jeigu medžiojamų gyvūnų nėra daug, jų užimamos teritorijos gali siekti ir virš 400 km². Patinų teritorijos kuriose medžioja paprastai būna didesnės nei patelių. Per naktį paprastieji lūšiai nukeliauja apie 20 km atstumus, nors dažniausiau įveikia pusę šio atstumo. Saugodami savo teritorijas, jas pažymi šlapimu, išmatomis ar kūnu besitrindami į medį[8]. Aktyvios naktimis ir sutemomis, dieną pasislėpusios tankmėje ilsisi. Jeigu junta maisto trūkumą, gali medžioti ir dieną. Minta pelėmis, pelėnais, paukščiais, kiškiais, stirnomis, Ovis nivicola, elniais, įskaitant šiauriniais, tauriaisiais ir dėmėtaisiais. Dažniausiai puola silpnesnius, paliegusius žvėrelius. Lyginant su kitais katiniais, paprastoji lūšis labai stiprus plėšrūnas, galintys nugalabyti keturis kartus už save stambesnę auką. Paprastoji lūšis stipresnė už šunį (pvz., vokiečių aviganį). Anot rusų gamtininko Michailo Arsenjevičiaus Krečmaro (rus. Михаи́л Арсе́ньевич Кре́чмар), „paprastosios lūšies patinas lengvai susidoroja su už save dvigubai stambesniu ir treniruotu vokiečių aviganiu. Žudo lapes, kiaunes, bet jų neėda“[9]. Žmogaus užpuolimo atvejų nėra užregistruota, nors jo beveik nevengia, bado metu gali užklysti ir į gyvenvietes.
Paprastųjų lūšių natūralūs priešai yra žmonės, tigrai, leopardai, pilkieji vilkai. Teritorijose kur yra padidėjęs pilkųjų vilkų skaičius, yra tendencija, kad paprastųjų lūšių skaičius sumažėja. Taip pat tokiose teritorijose, palyginus su vilkų grobiu, lūšiai pasitenkina smulkesniu grobiu. Yra pasitaikiusių atvejų, kada lūšiui gelbėjantis nuo vilko, nespėjus jam įsiropšti į medį, jį vilkas suėsdavo. Erniai dažnai pasisavina lūšies grobį, konfrontuoja, lūšis nors jų ir vengia, bet savo mažylius gina.
Ruja trunka nuo sausio iki kovo mėnesių. Nėštumas – 50-70 dienų. Patelė dažniausiai veda 2-3 (kartais iki 5) aklus jauniklius, jie praregi po 10-11 dienų. Jauniklius patelė prižiūri 1-2 metus. Lytiškai subręsta antraisiais gyvenimo metais.
Tai didžiausi katinių šeimos gyvūnai Lietuvoje, stambiausi lūšių (Lynx) gentyje, aštunta pagal stambumą tarp kitų katinių šeimos rūšis. Kūno ilgis 80–120 cm, didžiausias – 130 cm, aukštis pečių lygyje 65–75 cm. Uodega trumpa, apie 25 cm, juodu galu. Sveria 15–29 kg, maksimaliai iki 38 kg. Lūšies liemuo stambus, trumpas, kojos ilgos ir storos, letenos didelės.
Kailis tankus ir švelnus, šviesiai rusvas su juosvomis ar rusvomis dėmėmis. Ausys su ilgais juodų plaukų šepetėliais viršūnėse. Jaunikliai balti, vėliau spalva darosi rusvai pilka, išryškėja tamsiai rudos dėmės.
Tarp paprastųjų lūšių tyrinėtojų nėra vieningos nuomonės dėl porūšių skaičiaus ir, įvairiais šaltiniais, išskiriama nuo 4 iki 14 porūšių. Remiantis tarptautine raudonąją knyga (International Union for Conservation of Nature (IUCN)), išskiriami 6 paprastosios lūšies porūšiai[10]:
Kartais išskiriami ir šie porūšiai, tarp kurių išnykusi sardininė lūšis:
Paprastoji lūšis arba eurazinė lūšis (lot. Lynx lynx, angl. Eurasian lynx, vok. Eurasische Luchs, rus. Обыкновенная рысь) – katinių (Felidae) šeimos, mažųjų kačių (Felinae) pošeimio plėšrus žinduolis.
Eirāzijas lūsis jeb vienkārši lūsis (Lynx lynx) ir kaķu dzimtas (Felidae) plēsējs, kas pieder lūšu ģintij (Lynx). Eirāzijas lūša dabīgais izplatības areāls ir Eiropas un Sibīrijas meži. Tas sastopams arī Dienvidāzijā un Austrumāzijā. Lūši savulaik bijuši plaši izplatīti un bieži sastopami daudzās Eiropas valstīs, bet 20. gadsimta vidū Rietumeiropā gandrīz pilnībā izzuduši. Mūsdienās tas tiek atkal reintroducēts savās vēsturiskajās teritorijās.[1]
Vairāk nekā 90% Eirāzijas lūšu populācijas dzīvo Sibīrijā – apmēram 30 000–35 000. Eiropas mežos, neskaitot Krieviju, ir apmēram 8000 lūšu. Lielākās Eiropas populācijas ir Skandināvijā, Somijā un Baltijas valstīs. Latvijā mājo Eirāzijas lūša pasuga — ziemeļu lūsis (Lynx lynx lynx), kas sastopams visā Eiropā, Kaukāzā un daļā Sibīrijas. Latvijā tie visvairāk mīt Kurzemē un Vidzemē, apmēram 700 ziemeļu lūšu.[1] Lūsis ir Rumānijas un Serbijas nacionālais dzīvnieks.
Eirāzijas lūsis ir liels plēsējs. Tas ir lielākais lūšu ģintī un trešais lielākais plēsējs visā Eiropā. Par to ir lielāki brūnais lācis un pelēkais vilks.[2] Tā ķermeņa garums ir 80—130 cm, bet augstums skaustā apmēram 70 cm.[3] Tēviņi ir lielāki nekā mātītes. Tēviņi vidēji sver apmēram 21,6 kg, bet mātītes apmēram 18 kg.[4] Vislielākā Eirāzijas lūša pasuga ir Sibīrijas lūsis. Sibīrijas lūša tēviņa svars var sasniegt 38 kg.[3]
Eirāzijas lūsim ir spēcīgas kājas ar platām, milzīgām ķepām, kas piemērotas, lai pārvietotos pa sniegu. Tas spēj daudz vieglāk un ātrāk pārvietojas pa dziļu sniegu nekā, piemēram, vilks un lapsa. Lūša svara slodze uz 1 cm² pēdas atbalsta laukumu ir apmēram 36 g, bet lapsai tie ir 40 g un vilkam — 100 g.[1] Kā visiem lūšiem, tam ir īsa aste, kas ir 15–25 cm gara.[3] Ausīm ir melni pušķi. Vasaras periodā tam ir samērā īss, rudi brūns kažoks. Turklāt tā izplatības areāla dienvidos dzīvojošie lūši ir košāki nekā ziemeļos dzīvojošie. Ziemā Eirāzijas lūsim izaug biezs ziemas kažoks, kas ir sudrabaini pelēks vai pelēkbrūns. Pavēdere, pakakle un zods ir balti visos gada laikos. Kažokam ir raksturīgi melni pleķīši, bet to skaits un forma ir individuāla katram dzīvniekam. Dažiem indivīdiem ir tumši brūnas svītras uz muguras un pieres. Kopumā dienvidu populācijas dzīvniekiem raibumi ir vairāk nekā ziemeļos dzīvojošiem.[5]
Eirāzijas lūsis ir vientuļnieks. Sastopams vecos skujkoku un jauktu koku mežos, retāk tīros priežu vai lapkoku mežos. Tas mājo vietās, kur ir daudz dabīgu slēpņu un kas nav tālu pārskatāmas. Lūši ir aktīvi visu gadu, ziemu ieskaitot. Ļoti sliktos laika apstākļos lūši paslēpjas alās, dobumos vai kokos.[1] Medīt tas dodas nakts laikā vai krēslas stundās. Pa dienu lūsis guļ, nolīdis savā slēpnī. Medību teritorija ir apmēram 25—450 km² liela, atkarībā no medījuma daudzuma. Tēviņu medību teritorija ir lielāka nekā mātītēm. Vienas nakts laikā Eirāzijas lūsis spēj noiet apmēram 20 km, lai gan biežāk tas noiet tikai pusi no minētās distances. Eirāzijas lūsis nepārtraukti apstaigā savu teritoriju, iezīmējot to ar smaržu zīmēm. Smaržu zīmes var būt gan fekālijas, gan urīns. Lūsis atstāj arī nagu skrāpējumus koku mizā.[6]
Eirāzijas lūša galvenie ienaidnieki ir pelēkie vilki, lāči un āmrijas.[6] No vilkiem lūši slēpjas kokos. Ja tie nepaspēj uzkāpt kokā, vilki to nogalina. Vietās, kurās pieaug pelēko vilku populācija, vienmēr samazinās lūšu skaits.[6] Lai iegūtu lūša medījumu, āmrija spēj nogalināt lūsi. Tādēļ lūsis izvairās no saķeršanās ar āmriju.[6] Reizēm lūšus nomedī Amūras tīģeri, sniega leopardi un leopardi.[6]
Atkarībā no izplatības areāla ģeogrāfiskās vietas Eirāzijas lūša medījums var būt dažāds, bet tā ir vienīgā lūšu suga, kuras barība ir vidēja auguma pārnadži. Tie barojas arī ar mazākiem dzīvniekiem vai zivīm. Latvijā lūšu pamatbarība ir zaķi, stirnas, lapsas un vistveidīgie putni.[1] Ziemā, kad ir bieza sniega sega un medījuma mazāk, tie uzbrūk arī staltbriežu un aļņu teļiem un meža cūku sivēniem. Lūsis medī arī vāveres un peļveidīgos grauzējus, pie izdevības uzbrūk pat bebriem. Ja trūkst barības, tas ēd arī maitu.[1] Medījot tas cenšas pielavīties medījumam pēc iespējas tuvāk, uzbrūkot no slēpņa, jo ātri skriet tas var tikai īsās distances. Galvenās maņas medībās ir labā redze un dzirde, oža ir mazāk svarīga.[1] Lūsis meklējot medījumu cenšas uzkāpt augstākā vietā, lai pārskatītu apkārtni. Tā var būt gan klints, gan koks. Dienas laikā pieaudzis lūsis apēd 1—2 kg gaļas, un, nomedījot lielāku medījumu, tas tiek apēsts vairāku dienu laikā.[5]
Riests Eirāzijas lūsim sākas janvārī un ilgst līdz aprīlim. Mātīte katru gadu meklējas vienu reizi (4—7 dienas). Ja metiens aiziet bojā, tad mātīte var meklēties vēlreiz. Labi slēptā vietā mātīte iekārto migu. Tā var būt zem koku saknēm vai sakritušiem zariem, pamestā lapsu vai āpšu alā, vai arī koku dobumā.[1] Miga tiek izklāta ar sūnām, putnu un briežu spalvām, un sausu zāli. Grūsnības periods ilgst 67—74 dienas. Piedzimst 1—4 mazuļi. Piedzimstot tie sver 240—430 g. Tie ir akli un bezspēcīgi. Tiem ir vienkrāsaini, pelēkbrūni kažociņi. Sasniedzot 11 nedēļas, to kažoki izskatās kā pieaugušiem lūšiem. Acis atveras pēc 12 dienām. Māte tos sāk piebarot ar gaļu 6—7 nedēļu vecumā. Apmēram šajā vecumā mazuļi sāk nākt laukā no migas. Kad mazajiem ir 2—3 mēneši, tie sāk mātei sekot medībās. Kopumā māte tos zīda 5—6 mēnešus.[6] Jaunie lūši paliek kopā ar māti līdz 10 mēnešu vecumam. Dzimumbriedumu tie sasniedz 2—3 gadu vecumā. Pāroties mātītes sāk ātrāk nekā tēviņi.[1]
Eirāzijas lūsis dzīvo 10—12 gadus, bet visvecākais lūsis nebrīvē ir sasniedzis 26 gadus.[1]
Tāpat kā daudzu citu kaķu dzimtas pārstāvju arī lūšu kažokāda bija iekārojama medību trofeja. Dažās vietās lūšus medīja arī gardās gaļas ieguvei.
Mūsdienās uzskati par lūsi dalās. Daudzi cilvēki ir pārliecināti, ka lūsis ir derīgs dzīvnieks, jo nodrošina līdzsvaru, medīdams lapsas, grauzējus, pārnadžus un nepārnadžus, kas, pārlieku savairojušies, posta mežu. Savukārt daudziem citiem — dzīvnieku audzētājiem un medniekiem — šķiet, ka lūsis ir liels kaitnieks, jo pārtiek galvenokārt no medību dzīvniekiem[7].
Eirāzijas lūsis jeb vienkārši lūsis (Lynx lynx) ir kaķu dzimtas (Felidae) plēsējs, kas pieder lūšu ģintij (Lynx). Eirāzijas lūša dabīgais izplatības areāls ir Eiropas un Sibīrijas meži. Tas sastopams arī Dienvidāzijā un Austrumāzijā. Lūši savulaik bijuši plaši izplatīti un bieži sastopami daudzās Eiropas valstīs, bet 20. gadsimta vidū Rietumeiropā gandrīz pilnībā izzuduši. Mūsdienās tas tiek atkal reintroducēts savās vēsturiskajās teritorijās.
Vairāk nekā 90% Eirāzijas lūšu populācijas dzīvo Sibīrijā – apmēram 30 000–35 000. Eiropas mežos, neskaitot Krieviju, ir apmēram 8000 lūšu. Lielākās Eiropas populācijas ir Skandināvijā, Somijā un Baltijas valstīs. Latvijā mājo Eirāzijas lūša pasuga — ziemeļu lūsis (Lynx lynx lynx), kas sastopams visā Eiropā, Kaukāzā un daļā Sibīrijas. Latvijā tie visvairāk mīt Kurzemē un Vidzemē, apmēram 700 ziemeļu lūšu. Lūsis ir Rumānijas un Serbijas nacionālais dzīvnieks.
De Euraziatische lynx of los (Lynx lynx) is een katachtig roofdier ter grootte van een herdershond. De wetenschappelijke naam van de soort werd als Felis lynx in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus.[2] De Euraziatische lynx komt met name voor in de boreale zone van Noord-Europa en de Russische Federatie, met geïsoleerde populaties in Centraal-Europa. In verschillende landen in Centraal-Europa zijn herintroductieprogramma's opgezet om de situatie van de Euraziatische lynx te stabiliseren of om de soort verder te laten verspreiden. De Euraziatische lynx is verwant aan de op het Iberisch Schiereiland levende pardellynx (Lynx pardinus).[1]
De lynx heeft karakteristieke bakkebaarden, gepluimde oren en een kort staartje. Hij staat hoog op de poten. De vacht van de lynx is in de zomer geelbruin. 's Winters is de vacht bleker en dikker. Verspreid over zijn lichaam liggen enkele kleine, bleke vlekken. Vooral de ledematen zijn duidelijk gevlekt. De staart is kort met een zwart puntje.
Lynxen zijn goed tegen kou bestand, dankzij de dichte vacht en de haarkussens aan hun voeten. De gepluimde oorschelpen zijn uiterst nuttig voor het opvangen van zelfs de zwakste geluiden.
De kop-romplengte ligt bij een volwassen lynx tussen de 80 en 130 cm, de schofthoogte tussen de 60 en de 75 cm, gemiddeld 65 cm. Het staartje wordt 11 tot 25 centimeter lang. Lynxen wegen 18 tot 25, soms tot 38 kg.
Het dier leeft territoriaal. De mannetjes hebben aparte territoria die overlappen met die van de eveneens solitair levende wijfjes. Als hol wordt meestal een rotshol gebruikt, maar ook een dassenburcht of dicht struikgewas wordt gebruikt. De omvang van een territorium is ongeveer 100 tot 1.000 km². Hij heeft een voorkeur voor volwassen, dichtbegroeide naaldwouden en gemengde bossen, met veel bomen en een dichte ondergroei. Ook komt hij voor in steile rotsgebergten tot 1.000 meter hoogte. Een enkele keer wordt hij tot op 2.000 meter hoogte aangetroffen.
Lynxen jagen voornamelijk in de schemering, al is dit afhankelijk van het moment van de dag waarop hun voornaamste prooidieren actief zijn.[3] Het zijn geen opportunisten; ze jagen voornamelijk op hazen (Lepus), reeën (Capreolus capreolus) en gemzen (Rupicapra rupicapra). Ook knaagdieren, kleine hoefdieren en hoendervogels als patrijzen (Perdix perdix) en korhoenders (Lyrurus tetrix) worden gegrepen. Een enkele keer worden ook grotere hertensoorten gedood. De meeste dieren, waaronder hazen, worden vanuit struiken beslopen. Een groter prooidier als een ree wordt vaak vanuit een boom geslagen, waarna het dier in de keel wordt gegrepen. De lynx eet gemiddeld één kilogram per dag. In Beieren bleek uit onderzoek dat de ree driekwart van het menu uitmaakt. Omdat een ree te groot is om in één keer op te eten, kan een lynx soms zes dagen achter elkaar terugkomen naar een prooidier om hier nog van te eten. Deze kennis wordt gebruikt voor de "monitoring" van lynxen. Jagers vinden soms wel prooien van lynxen, waarna camera's geïnstalleerd kunnen worden met bewegingsmelders waarmee de lynxen gefotografeerd kunnen worden.
Een lynx is voortdurend bezig met de evaluatie van zijn territorium op basis van prooidieractiviteit. Bekend is dat lynxen wildwissels voortdurend op recente betreding inspecteren. Het is overigens niet waar dat lynxen enkel zieke en zwakkere dieren aanvallen. Ze vallen met name onoplettende dieren aan. Slechts een klein gedeelte van de aanvallen is succesvol (één op de zes), waardoor aangevallen dieren snel oplettend gaan worden en de lynx zich moet verplaatsen naar een ander gedeelte van zijn territorium, waar de prooien eenvoudiger te vangen zijn.
De paartijd loopt van januari tot maart, waarna na een draagtijd van ongeveer 74 dagen de jongen in mei of juni worden geboren. De lynx krijgt per worp tussen de één en de vijf, meestal twee à drie jongen. De oogjes gaan na 16 à 17 dagen open. De zoogtijd duurt twee tot vijf maanden. Ze verlaten het nest voor het eerst na 4 maanden. Ze blijven ongeveer 12 maanden bij de moeder. Het mannetje helpt de eerste twee maanden mee met de zorg, door voedsel voor de moeder te brengen.
Een mannetje is na ongeveer 30 maanden geslachtsrijp, een vrouwtje na 22 maanden. Een lynx wordt maximaal 20 jaar oud, gemiddeld 15 jaar in het wild en 17 jaar in gevangenschap.
Er worden zes ondersoorten onderscheiden:
De volgende ondersoorten zijn beschreven, maar moeten verder onderzocht worden om hun status als ondersoort te bevestigen:[1]
Regelmatig voorkomen van de lynx in 2007 (onderzoek door de Naturschutzbund Deutschland)
Waarnemingen van de lynx in 2013 (onderzoek door de Bundesamt für Naturschutz)
De lynx kwam voorheen voor in grote delen van Europa, van Centraal-Frankrijk en de Pyreneeën tot de Balkan. Het dier is in Europa in veel streken uitgeroeid omdat hij schade zou aanrichten aan de wildstand en het vee.
Daar waar hij nog aangetroffen wordt, is het een beschermd dier. Op sommige plaatsen neemt zijn aantal zelfs weer toe, zoals nu in delen van Europa. Vanaf 1970 werd de soort geherintroduceerd in de Alpen van Frankrijk en Zwitserland (1971), de Jura, de Vogezen en de Harz (2000). In Oost-Europa zijn ze nooit uitgeroeid geweest. In 1960 was de soort verdwenen uit West-Europa, maar nu zijn ze in de meeste landen weer aanwezig. In 2012 dook de lynx na meer dan een eeuw weer op in Hongarije, waarschijnlijk vanuit Slowakije.[5]
In Noorwegen leven nog ongeveer 500 lynxen, maar door de overheid is de jacht toegestaan om dit aantal tot 400 te verminderen. In Finland is de totale populatie nog steeds ongeveer 1200 lynxen. In Zweden wordt de populatie geschat op 1200 tot 1500 dieren.[6]
In Frankrijk komt de Euraziatische lynx in een vrijwel aaneengesloten gebied voor van de Franse Voor-Alpen tot aan de grens met Duitsland. De aantallen nemen toe.
In Duitsland zijn er populaties in:
Na circa een eeuw[7] afwezigheid komt de lynx sinds circa 2002 weer in de noordelijke Ardennen van België voor, in onder andere Vielsalm en sinds 2005 in de Voerstreek.[bron?] Dit is de noordwestelijke grens van het verspreidingsgebied en sluit aan op de populaties in de Eifel en de Vogezen.
De lynx kwam in ieder geval nog tot diep in de Middeleeuwen in Nederland voor. Uit de administratie van de toenmalige 'edele' slagers, die hun vlees van de edele jachthouding afnamen, blijkt dat de aanlevering van lynxen met enige regelmaat plaatsvond. Ook is er een schedel met onderkaak gevonden bij een Romeinse nederzetting bij Valkenburg. In de netten van Nederlandse Noordzeevissers worden nog geregeld schedelfragmenten en beenderen van de lynx uit de ijstijd aangetroffen.
Deskundigen gaan ervan uit dat er nooit sprake is geweest van de afschot van de laatste Nederlandse lynx, maar dat de lynx samen met de wolf rond 1890 in Nederland uitstierf. Maar ook dat is niet zeker, aangezien lynxen treklustige, solitaire dieren zijn, in tegenstelling tot de wolf, die vaak vaste jachttrajecten hanteert. Volgens de officiële lezing is de lynx in Nederland echter uitgestorven.
Naast zichtwaarnemingen in de provincie Limburg zijn er vanaf 1999 ook waarnemingen in de provincie Gelderland. Voor Alterra was dit aanleiding om een onderzoek in te stellen naar de huidige status van de lynx op basis van onderzoek naar de betrouwbaarheid van zichtwaarnemingen in Nederland sinds 1988. Ook waarnemingen in de bosachtige omgeving van Kootwijk werden daarbij onder de loep genomen. Nieuwe waarnemingen kunnen bij Waarneming.nl gemeld worden. Tot 2009 werden daar drie waarnemingen gemeld, allemaal in Limburg. Onderzoek met onder andere cameravallen in de buurt van het drielandenpunt van Nederland, België en Duitsland, leidde niet tot een waarneming. Op 12 mei 2009 meldde De Telegraaf dat er een lynx was gesignaleerd in Drenthe.
In 1991 is een rapport verschenen over de herintroductie van lynxen in Nederland waarin de conclusie wordt getrokken dat de Veluwe 10 tot 25 lynxen zou kunnen voeden. Dat is echter een te kleine populatie om op lange duur zelfstandig te kunnen voortbestaan. Inmiddels is de ecologische hoofdstructuur van Nederland volop in ontwikkeling en sluit de Veluwe vrijwel aan op de Utrechtse Heuvelrug en Duitsland, waardoor een populatie in verbinding kan komen te staan met andere Europese populaties. Hierdoor zou het inteeltrisico verminderen en kan de aanwezigheid van de lynx in Nederland realiteit worden.
De verspreiding in een nieuw gebied, door herintroductie of door zelfstandige gebiedsuitbreiding verloopt ongeveer als volgt:
De dieren zijn voornamelijk in de nacht actief zodat ze vrijwel niet worden waargenomen. Zo nu en dan ziet iemand een lynx of wordt er een door een lynx gedode prooi gevonden zodat men vaak wel vermoedt dat er in een bepaald gebied een lynx rondloopt. Omdat men toch iets meer over hen wil weten zijn er verschillende manieren ontwikkeld om hen te monitoren. Meest gebruikt zijn de zogenaamde fotovallen. Infraroodcamera's die opgesteld worden op plaatsen waarvan men verwacht dat er lynxen langs komen. Deze zijn uitgerust met bewegingsmelders of warmtegevoelige apparatuur, zodat ze alleen afgaan als er met lynxen vergelijkbare dieren langskomen. Deze fotovallen worden ook wel opgesteld bij gevonden reeën die kennelijk nog maar kort geleden door lynxen zijn omgebracht. Doordat lynxen elk een uniek vlekkenpatroon hebben zijn individuele dieren te onderscheiden. Wat er ook wel gebeurt, is dat men de dieren probeert te vangen met vallen. Vervolgens worden ze dan voorzien van een halsband met een zender. Vroeger zonden die zenders radiosignalen uit die met ontvangers en richtantennes in de buurt opgevangen werden: door vanuit twee posities te meten kon door middel van een kruispeiling de exacte positie worden bepaald. De laatste tijd zijn de halsbanden voorzien van gps en speciale mobiele telefoons. Via sms wordt regelmatig de huidige positie doorgegeven. De batterijen gaan ca. 2 jaar mee, waarna het dier opnieuw gevangen moet worden.
De Euraziatische lynx of los (Lynx lynx) is een katachtig roofdier ter grootte van een herdershond. De wetenschappelijke naam van de soort werd als Felis lynx in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus. De Euraziatische lynx komt met name voor in de boreale zone van Noord-Europa en de Russische Federatie, met geïsoleerde populaties in Centraal-Europa. In verschillende landen in Centraal-Europa zijn herintroductieprogramma's opgezet om de situatie van de Euraziatische lynx te stabiliseren of om de soort verder te laten verspreiden. De Euraziatische lynx is verwant aan de op het Iberisch Schiereiland levende pardellynx (Lynx pardinus).
Gaupe (Lynx lynx eller Felis lynx) er eit kattedyr som er utbreidd både i Europa og Asia. Gaupa høyrer til kattefamilien og er mellom dei rovdyra som står øvst i matkjeda. Det finst ni kjende underartar, men ikkje alle vert internasjonalt anerkjende. Gaupa er det einaste viltlevande kattedyret i Skandinavia.
Gaupa vert gjerne 80-130 cm lang, målt frå nasetipp til halerot, med tillegg av ein ca. 11-25 cm lang hale. Mankehøgda hos vaksne dyr varierer frå 50-70 cm og vekta ligg normalt på ca. 13-35 kg hos vaksne individ. I Noreg, Sverige og Finland vert gjerne hanngaupa ca. 18-26 kg, mens hogaupa vert ca. 13-18 kg (Gaupe og rådyrprosjektet i Noreg). Gaupa har eit ganske rundt hovud, spisse små øyrer, og ein forholdsvis kvadratisk kropp til katt å vere, der bakkroppen er steil. Pelsen varierer frå gul til gråbrun med mørke flekkar eller striper. Flekkane varierer frå område til område. Halen er kort og har svart haletipp. Gaupe har eit utprega skjegg. Dei har lange bein og mykje hår rundt potane, noko som er eit resultat av gaupas tilpassing til eit kaldt klima.
Gaupa har godt syn og god høyrsel. I vill tilstand lever den gjerne til den vert 10-12 år gammal, sjølv om det finst gauper som har blitt heile 24 år gamle.
Det opphavlege utbreiingsområdet strekte seg frå Pyreneane i sør over eit bredt belte til Aust-Sibir i nordaust, samt det nordvestlege Europa. På 1960-talet vart gaupa utrydda i store delar av Vest-Europa. I Noreg vart den nesten utrydda dei første 10-åra på 1900-talet, men bestanden tok seg opp att utover på 1950-talet og 1960-talet. I dag har òg gaupa tatt til på nytt å erobre skog- og fjelltraktene på kontinentet, godt hjelpt av mennesket. I 2002 kom dei første kulla til verda i Tyskland.
Gaupe finst i dag i faste bestandar over heile fastlands-Noreg, med unnatak av vestlandsfylka der førekomsten er meir sporadisk. Frå 1996 til 2004 vart gaupebestanden på landsbasis redusert med ca. 40 %, frå ein minimum totalbestand på 370-410 gauper i 1996 til ca. 250 gauper før jakt i 2004. Før jakt i 2004 var det registrert minimum 42-44 familiegrupper av gaupe i Noreg. Mot slutten av 1970-talet inntok gaupa òg område der den tidlegare ikkje hadde vore, og etablering av reproduserande gaupe i Finnmark skjedde truleg så seint som i 1980 (Direktoratet for naturforvaltning, 2005). Etter at jaktkvota minska, har bestanden av gaupe tatt seg noko opp og vert no forventa (ved inngangen til 2005) å vere på noko over 300 dyr. Den totale bestanden av gaupe i Noreg, Sverige og Finland er truleg på over 3.000 dyr.
Gaupa er ein einsam smygjeger som trivst best åleine, eit typisk skogsdyr, som berre unntaksvis beveger seg i ope lende eller i nærleiken av menneske. Den jagar for det meste i skumringa og om natta. Små og mellomstore klauvdyr er typiske byttedyr, spesielt rådyr. Gaupa forsyner seg òg av sau i utmark, der slike dyr er tilgjengeleg.
Når byttedyret er oppdaga freistar ho å smyge seg inn på det for å avlive byttet. Store byttedyr vert gjerne drepne med strupebitt, mens mindre dyr vert bitne over nakken. Vaksne gauper ferdast stort sett aleine, bortsett frå i paringstida.
Hoer og hannar treffer kvarandre berre under paringstida, som gjerne finn stad i perioden februar-april. Etter omtrent 10 veker kjem ungane til verda, i ei hole. Kulla består vanlegvis av 2-3 ungar. Dei lever av morsmjølk fram til desember (Noreg), men et gjerne fast føde frå dei er eit par månader gamle. Ungane treng lang tid saman med mora for å lære smygjakt. Først når dei er 8-9 månader gamle meistrar ungane teknikken. Hogaupa og ungane er saman nesten heilt til neste kull kjem.
I 2015 fekk gaupa endra vernestatusen frå Sårbar, VU (Vulnerable) til Sterkt truga, EN (Endangered) på den norske raudlista.[1][2]
Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Gaupe Gaupe (Lynx lynx eller Felis lynx) er eit kattedyr som er utbreidd både i Europa og Asia. Gaupa høyrer til kattefamilien og er mellom dei rovdyra som står øvst i matkjeda. Det finst ni kjende underartar, men ikkje alle vert internasjonalt anerkjende. Gaupa er det einaste viltlevande kattedyret i Skandinavia.
Gaupe eller eurasisk gaupe (Lynx lynx) er et mellomstort kattedyr (Felidae) i slekten ekte gauper (Lynx). Arten er mest tallrik i det boreale barskogbeltet i Eurasia, men fragmenterte bestander finnes også i mer sydlige strøk. Det er beskrevet flere underarter. Gaupa står oppført som sterkt truet på Norsk rødliste for arter 2015, men arten som sådan regnes av IUCN som livskraftig. Arten kan være både en sekundærkonsument, tertiærkonsument og toppkonsument i sitt økosystem og står gjerne på eller svært nær toppen av næringskjeden.
Gaupa er et nattaktivt rovpattedyr og det eneste viltlevende kattedyret som finnes i Norden. Den er sky og observeres sjelden i åpent lende. Arten regnes med blant Europas fem store, som dessuten inkluderer ulv, brunbjørn, jerv og visent.[3] Gaupe har 19 kromosompar.[4]
Ordet gaupa kan ifølge Falk og Torps etymologiske ordbok[5] stamme fra det angelsaksiske ordet géopan, som betyr å sluke. Det var også i bruk i vårt norrøne språk. Gaupe ble brukt til å beskrive karmen rundt en åpning, og skal da være et låneord fra lavtysk. Det er derfor tydelig at gaupe må ha sammenheng med det å gape, trolig i sammenheng med at dette dyret biter et bytte. Gaupe har også tilknytning til uttrykket geipe, som i det å «henge med geipen», gjespe og kanskje også gispe. Alle henger sammen med det å åpne gapet.[6]
Det vitenskapelige navnet Lynx lynx stammer fra latin og betyr å skinne eller skinner og har sammenheng med det reflekterende belegget i øynene. Gaupas øyne har en adapsjon som gir dette kattedyret bedre nattsyn enn andre katter.
Eurasiske gaupe er den fysisk største av de ekte gaupene og blir ofte over dobbelt så tung som de nordamerikanske artene. Den har en forholdsvis kvadratisk og muskuløs kropp, med et karakteristisk, steilt bakparti og kort hale med sort ytterdel. Lemmene er kraftige (baklemmene ekstra lange) og labbene svært store for størrelsen. Hodet har villkattpreg og rundt i formen. Snutepartiet er kort og kraftfullt, og kinnene har kraftig kinnskjegg. Øynene har loddrette, bønneformede pupiller og står framoverretta i skallen på dyret. Ørene forholdsvis små og spisse og har lange, sorte øredusker.
Gaupas tannformel er som følger: 3.1.2.1 3.1.2.1 x 2 = 28 {displaystyle {frac {3.1.2.1}{3.1.2.1}}x2=28} 
Gaupa blir omkring 80–130 cm lang, målt fra nesetippen til haleroten, med tillegg av en 11–25 cm lang hale, som således er svært kort til katt å være. Mankehøyden hos voksne dyr varierer fra 50–70 cm og vekten ligger normalt på ca. 13–26 kg hos voksne individer, selv om arten kan bli mer enn 30 kg tung. Nordlige varianter blir gjerne fysisk større enn sørlige. Svensken Robert Salomonsson felte i mars 2013 ei hanngaupe i Västerbotten i Sverige som veide tett på 34 kg.[7] I Norge, Sverige og Finland blir gjerne hanngaupa typisk omkring 18–26 kg tung, mens hunngaupa blir cirka 14–18 kg.[8]
Som de fleste kattedyr har gaupa meget godt utviklet hørsel (som forsterkes av hårduskene på ørene) og syn, og god luktesans. Den kan se en mus på ca. 80 m avstand. Av sansene er trolig hørselen viktigst for gaupas suksess når den jakter på byttedyr, tatt i betraktning at gaupa ofte ferdes i tett vegetasjon og ikke er spesielt utholdende, selv om nok synet er viktigst i den siste, avgjørende fasen av jakten. I vill tilstand lever gaupa til den blir omkring 10–12 år gammel. Den blir sjelden mer enn 17 år, selv om noen hevder at ei gaupe ble hele 24 år.
Vinterpelsen blir tykk, ullen og er svært varmeisolerende i nordlige strøk, mens sommerpelsen er tynn og glatt. Bunnfargen i er rødbrun om sommeren og gråhvit om vinteren, noe som gir gaupa god kamuflasje. Fargen varierer imidlertid gjerne med det habitat dyra lever i. Noen steder blir den mer gulbrun enn rødbrun. Buken er hvit eller svært lys, og kroppen dekket med et antall mer eller mindre tydelige mørkere flekker. Flekkmønsteret gir opphav til de tre pelsvariantene. Gaupa har også hvite markeringer under haken og på nedre del av kinnene. Kinnene har dessuten lengre behåring (kinnskjegg). Baksiden av ørene har sort behåring med en hvit flekk på nedre halvdelen. Øretuppene har sorte hårdusker. Labbene er svært store i forhold til dyrets størrelse, spesielt på varianter som lever i snørike områder. Den korte halen har sort behåring på den ytre halvdelen.
Gaupa finnes i tre pelsvarianter; såkalt kattegaupe, revegaupe og ulvegaupe. Kattegaupa har tre rader med flekker/prikker over ryggen og generelt mange prikker på resten av kroppen. Revegaupa har bare flekker/prikker nedover lemmene. Ulvegaupa har to rader med flekker/prikker over ryggen, men lite ellers på kroppen.
Gaupas opprinnelige utbredelsesområde strakte seg fra Pyreneene i sørvest, Storbritannia i vest og Skandinavia i nordvest, østover gjennom Russland og Sibir til Kinas og Russlands bredder mot Stillehavet i Øst-Asia. Gaupa er regionalt utryddet flere steder, selv om arten er livskraftig. Dette gjelder for bestandene som opprinnelig holdt til lengst mot vest, inkludert i Pyreneene, Alpene og på De britiske øyer. På De britiske øyer jobbes det imidlertid nå aktivt med å re-introdusere arten, i et såkalt rewildingprosjekt.[9] Mellom 1930 og 1960 var arten kritisk truet av utryddelse mange steder i Vest-Europa, inkludert i Skandinavia. I dag er bestandene i den sørøstre delen (Europa og Sørvest-Asia) av utbredelsesområdet små og fragmenterte,[1] men i Skandinavia og videre østover gjennom Russland til Sentral-Asia er bestandene stort sett intakte.[1]
I Sørøst-Europa finnes det fortsatt små, spredte naturlige bestander med gaupe i Karpatene og land som Nord-Makedonia og Albania, samt sør i De dinariske alper i Hellas.[1] Arten ble dessuten forsøkt re-introdusert i flere europeiske land i 1970-årene[10], blant annet i Sveits, Slovenia, Italia, Tsjekkia, Østerrike, Tyskland og Frankrike.[1] Suksessen har ført til at alperegionen har blitt re-kolonisert. Gaupa okkuperer i dag et område på omkring 27 800 km² i denne fjellregionen.[10]
Totalbestanden av eurasisk gaupe, som regnes som stabil, er beregnet til omkring 50 000 dyr.[11][12] Av disse befinner omkring 8 000 seg i Europa, cirka 30 000–35 000 i Russland (inkludert Sibir), og cirka 10 000 i Mongolia/Kina.
I Skandinavia viser kartleggingen av gaupebestanden at arten kan koeksistere med ulv (Canis lupus) i utbredelsesområdet, uten at dette påvirker noen av artene i særlig grad, så lenge tilgangen på byttedyr er god for begge. Ulv jakter primært på elg, mens gaupa primært tar rådyr.[13]
Skandinavisk gaupe tilhører underarten L. l. lynx (nominatformen) og er det eneste ville kattedyret som finnes her. Arten innvandret trolig fra kontinentet, via landbroen som oppsto mellom Danmark og Sverige etter siste istid - og har således eksistert her i nærmere 9000 år.[14][15] Den skandinaviske gaupa er gjerne noe større fysisk enn de kontinentale underartene.
Da skandinavene gikk over fra å være en jeger- og samlerkultur til å dyrke jorda og holde husdyr, oppsto det konflikter med rovdyra. Det skyldes at gaupa av og til tar husdyr på beite. Konflikten eksisterer fortsatt, til tross for at den skandinaviske bestanden med gaupe nå er beskjeden.
Pelsverk var viktig for folk i nordområdene i tidligere tider. Det var behov for varme klær i vinterhalvåret, og rovpattedyra var i så måte viktige råvarer. Befolkningen her drev også utstrakt eksport og byttehandel med pelsverk utenfor Skandinavia, og gaupepels var spesielt verdifull. På 1500-tallet var et gaupeskinn verd det firedobbelte av ulv- og mårskinn, og på begynnelsen av 1600-tallet kunne man oppnå 13–16 ganger mer for gaupeskinn enn for bjørn-, ulv- og korsrevskinn.[14] Det hevdes at mange kongelige og andre høyheter bruke gaupeskinn som sengetøy, og at dette var årsaken til den høye verdien.[14]
I Norge ble arten nesten utryddet på 1930-tallet. I 1846 ble det innført skuddpremie på gaupe i Norge og bestanden sank raskt. I 1932 ble det innført forbud mot bruk av fotsakser på rovdyr og i 1972 ble det forbudt å bruke gift. Bestanden holdt seg lav inntil skuddpremieordningen ble avskaffet i 1980. Da kom gaupejakt inn under grunneiernes kontroll og yngletidsfredning ble innført. Videre ble viltloven innført i 1981, samtidig som yngletidsfredningsordningen ble utvidet både da og i 1986 og i 1989. I 1990 ble det forbudt å bruke gaupebås (et fangstredskap). Arten ble fredet sør for Nord-Trøndelag og Fosen i 1992, noe som første til oppgang i bestandene i det sørlige Norge. Samtidig økte rådyrbestanden. I 1994 ble det derfor innført nasjonal kvotejakt på gaupe. I 1996 ble det innført såkalte hunndyrkvoter, slik at jakten måtte avsluttes om et visst antall hunner var avlivet. I 1997 ble det igjen lov å bruke visse typer gaupebåser til fangst av gaupe. I 1998 ble det vedtatt å opprette såkalte gaupenemnder med forvaltningsmyndighet knyttet til kvotefastsettelser. Disse nemndene ble erstattet med regionale rovviltnemnder fra 2005.[trenger referanse]
Stortinget har besluttet at det skal være minst 65 gaupeynglinger i Norge årlig. I hver yngling fødes det én til tre unger.
Gaupe er i dag[når?] en jaktbar art med fastsatt jakttid i medhold av viltloven.[16] Gaupe er klassifisert som storvilt og har derfor en nedre aldersgrense på 18 år for de som skal jakte og/eller fange slikt rovvilt.[16] Dersom jakta skal foregå med rifle, må utøveren dessuten ha gyldig skyteprøve for storviltjegere.[16] Det er tillatt å jakte gaupe med både løs drivende halsende hund (typisk støvere) og stillende hund (typisk langbeinte spisshunder).[16]
Rovviltnemnden har myndighet til å fatte vedtak om kvote for felling eller kvote for jakt når bestanden ligger over de nasjonalt fastsatte bestandsmålene for regionen.[16] Kvotevedtaket skal baseres på antall familiegrupper før jakt tok til året før.[16] For å unngå for stor avskyting av hunndyr, vil det som en hovedregel benyttes egne hunndyrkvoter.[16]
Gaupe finnes i dag i faste bestander over hele fastlandsnorge, med unntak av vestlandsfylkene, der forekomstene er mer sporadisk. Fra 1996 har gaupebestanden blitt overvåket gjennom registrering av spor etter familiegrupper.[17] Arbeidet blir koordinert av det nasjonale overvåkingsprogrammet for store rovpattedyr. Lokale folk rundt omkring i landet melder inn observasjoner av spor til Statens naturoppsyn (SNO), som så kontrollerer observasjonene i feltet. Norsk institutt for naturforskning (NINA) har ansvar for sammenstilling av data. Stortinget fastsatte i 2003 et nasjonalt bestandsmål på 65 familiegrupper, og bestandsmålet ble fordelt i 8 forvaltningsregioner for rovvilt.
Før jakt i 2007 var det registrert minimum 69–74 familiegrupper i Norge. I 2009 var dette økt til 81–92 familiegrupper,[18] men antallet var igjen redusert til 69 grupper før jakten i 2012.[14] I 2007 tilsvarte dette en beregnet minimum totalbestand på 409–439 dyr mens denne var økt til 477–543 dyr i 2009.[18] Den kjønnsmodne bestanden er anslått til færre enn 250 dyr, hvorav cirka 100 hunndyr.[18] Det var under anslaget for hva man regner å være en bærekraftig bestand.[18] Det nasjonale bestandsmålet på 65 årlige ynglinger (fødsler) av gaupe, fastsatt av Stortinget i 2004, ble nådd i 2007. Den totale bestanden av gaupe i Norge og Sverige ble anslått til cirka 2 000–2 500 dyr, hvorav 1 500–2 000 i Sverige.[18]
I 2014 måtte imidlertid myndighetene revidere synet på gaupebestanden, som har vist en synkende tendens i senere år. Det nye estimatet for Skandinavia angir at det er 197 familiegrupper totalt, hvorav 3 på grensen mot Finland. Av disse utgjør derfor 53,5 familiegrupper den norske gaupebestanden, mens den svenske utgjør 142 familiegrupper. Totalt 195,5 familiegrupper, siden 1,5 av totalen må regnes som finske. For Sveriges del utgjør dette cirka 840 gauper, noe som er betydelig mindre enn tidligere antatt, mens den norske utgjør cirka 313 dyr. Også for Norges del er dette betydelig færre dyr enn bestandsmålet, allikevel innvilger myndighetene kvotejakt på 87 dyr i perioden 1. februar til 31. mars 2015.[19]
I Norge kan man oppleve gaupe i noen av landets dyreparker, for eksempel i Langedrag Naturpark på Tunhovd i Nore og Uvdal, Bjørneparken på Flå i Hallingdal, Kristiansand Dyrepark i Kvitheia utenfor Kristiansand, Namsskogan Familiepark på Trones i Namdalen, og Polar Park i Salangsdalen i Bardu.
Gaupa trives i ulike habitat, men er mest vanlig i det store boreale barskogbeltet i det nordlige Eurasia. Den finnes imidlertid i alt fra fjellrike ørkenstrøk og tempererte fjellstrøk, til grassletter, krattskog, boreale-, subtropiske-, og tropiske skoger. Gaupa trives best der den kan bevege seg i skjul gjennom landskapet.
Gaupa står øverst på næringskjeden og trenger mye plass. Den kan både klatre og svømme godt. Voksne gauper hevder revir og lever solitært utenom paringstiden. Reviret markeres med duftavsetninger (urinering, duftkjertler og lignende) og kloremerker. På dagtid er gaupa gjerne passiv. Den ligger ofte og hviler på en forhøyning i terrenget, der den har skjul og god oversikt over byttedyr og farer som ferdes i reviret. Disse hvileplassene kalles gjerne dagleier, og gaupa har gjerne mange slike. Først når mørket faller på vil gaupa begynne å bevege på seg for å jakte.
Hanner kan ha litt overlapp i ytterkant av revirene, mens flere hunner kan ha overlappende revirer med en hann. Hannenes revirer er gjerne større enn hunnenes, men revirene varierer i størrelse. Det er typisk tilgangen på byttedyr som avgjør størrelsen. I Białowieżaskogen i Polen er i snitt hanngaupenes revier på 248 km², mens hunngaupas er 133 km².[20] Studier av radiomerkede gauper har vist at voksne hanngauper i Skandinavia bruker revir på fra 500–2000 km² i løpet av et år, mens voksne hunngauper benytter fra 200-1000 km².[21]
Siden gaupa ikke er særlig utholden beveger den seg mest i gangfart. Skrittlengden er da cirka 80–110 cm. Om dyret traver øker skrittlengden til 100–150 cm, avhengig av hvor fort den traver. Den galopperer sjelden, helst bare når den jakter eller blir skremt.
Gaupas jaktatferd er typisk for kattedyr. Den er en nattaktiv smygjeger og sprinter, som bare unntaksvis beveger seg i åpent lende. Tidligere trodde man at gaupa la seg i bakhold når den jaktet, men nye studier har vist at dette ikke er tilfellet. Derimot ringer den inn byttet og smyger seg så nær opp mot det som mulig, før den slår til i en kort sluttspurt. Gaupa er svært hurtig og meget effektiv på korte avstander. Sprang på opp mot sju meter har blitt målt.[16] De viktigste sansene er derfor syn og hørsel. To av tre vellykkede angrep avsluttes etter cirka 20 og 30 meter. Jaktsuksessen minsker i takt med avstanden og det er sjelden gaupa lykkes om den må forfølge byttet over mer enn 100 m. Større byttedyr kveles ved strupebitt, som stenger for byttets tilførsel av oksygen (kvelning). Mindre byttedyr drepes med nakkebitt.
Dietten består i hovedsak av hjortevilt, men den kan også nedlegge andre arter. I Sør-Skandinavia er rådyr det mest vanlige byttedyret, både om vinteren og om sommeren, mens den ofte tar tamrein i nordområdene. Det hender også at gaupa tar kalv av elg og hjort, samt rødrev, hare, sørhare, mår, smågnagere, storfugl, orrfugl og hønsefugler og ulike småfugler. Om den får anledning, tar også gaupa husdyr, spesielt sau og til dels geit. I Norge antas den å ta flest sauer av rovdyrene[22]. Den kan også drepe tamkatter[23]. Siden den foretrekker ferskt kjøtt, hamstrer den ikke, slik noen rovdyr kan gjøre. Det er kjent at (spesielt unge) hanngauper som dreper sau kan drepe flere dyr enn de trenger (såkalt overskuddsdreping).
Gaupa vil normalt bli ved kadaveret til det er oppspist, om den ikke forstyrres. Det kan ta opptil sju dager. Mellom spisingen vil gaupa gjerne ligge i skjul og hvile, typisk med oversikt til byttet. Byttet dekkes gjerne løselig til mellom måltidene, med mose, løv, gress og snø eller lignende. Hunner med unger har gjerne et hierarkisk spisemønster, siden bare ett dyr spiser av gangen. Mora spiser først, deretter ungene etter tur.
I Norge blir det hvert år erstattet cirka 9 000 sauer, som om de var drept av gaupe. Det er imidlertid ikke dokumentert at gaupa står bak alle dødsfallene.[24]
Utenom paringstiden lever gaupa solitært. Arten parer seg vanligvis i tidsrommet januar-mars. Selve paringsleken varer normalt i to dager. I denne korte tiden gjør de to dyra alt sammen, inkludert det å jakte og å stelle med hverandre. Selve paringsakten foregår gjentatte ganger, men etter cirka to dager forlater hannen leken for å finne seg en ny paringspartner. Han kan ha flere paringspartnere hvert år. Hunnen har derimot gjerne kun en, selv om hun unntaksvis kan ha to. Som regel som følge av at to hanner har kjempet om retten til å pare seg med henne, og når den første beileren ble jaget.
Hunner kan bli kjønnsmodne alt i ett-årsalderen, men får sjelden det første kullet før i to til fire-årsalderen. Etter en drektighetstid på cirka 70–74 dager føder hunnen en til tre unger, av og til fire, i mai eller tidlig juni. De nyfødte ungene veier omkring 230–270 gram og er blinde og hjelpeløse i begynnelsen. De gjemmes bort i små huler eller sprekker i terrenget, ofte på vanskelig tilgjengelige steder, og dies av mora de første 2–3 månedene. I denne første tida etter at ungene er født gjør mora jaktturer på opptil 15 km fra ungenes gjemmested. Hun kan være borte fra ungene i opp mot 12–15 timer i strekk (opp mot 24 timer har blitt registrert), og jaktutbyttet bringes ikke tilbake til ungene. Ungene holder seg ved hiet til de kan følge med mora på jakt (fra fylte to måneder).
I løpet av senvinteren (februar–mai) skilles gjerne ungene fra mora, og mange vandrer langt (i Norge er det registrert utvandring på mer enn 200 km, og i Sverige vandret hannen «Abbe» omkring 460 km målt i luftlinje[16]) før de etablerer seg i et eget leveområde. Statistikk fra Norge viser at omkring halvparten av ungene dør i løpet av det første leveåret, men årsakene er i stor grad ukjente.
Mye oppmerksomhet har vært fokusert på dødelighet hos gaupe på grunn av kvotejakt. Resultater fra senere års forskning viser at gaupene også dør av andre årsaker. Den viktigste dødsårsaken, utenom kvotejakt, for radiomerkede gauper i Skandinavia er illegal jakt, men også møte med biler og skabb tar livet av gauper. Dødeligheten er størst blant yngre individer. Gaupa har imidlertid et relativt stort formeringspotensial. Bestanden kan øke med rundt 20 % årlig, avhengig av miljøforholdene.
Fylogenien under er i henhold til Johnson m .fl., 2006.[25] Den viser blant annet at gaupe og pantergaupe er søstertaxa.
LynxLynx rufus (rødgaupe)
Lynx canadensis (kanadisk gaupe)
Lynx lynx (gaupe)
Lynx pardinus (pantergaupe)
Rueness et al. (2014) deler gaupa inn i tre klader (vestlig, sørlig og nordøstlig) og 13 haplogrupper. Den vestlige bestanden består av seks haplogrupper, den sørlige av to, og den nordøstlige av fem.[26]
Det er imidlertid fortsatt uklart hvor mange underarter man kan regne. Nedenfor er de som anerkjennes i IUCNs rødliste, inkludert underartens utbredelse.[1]
Nedenfor er varianter som har blitt beskrevet, men som fortsatt er uavklarte med hensyn til sin status.[1]
Gaupa er ikke spesielt utsatt som art, men det finnes regionale trusler. Arten står oppført som livskraftig (LC) på IUCNs rødliste. Gaupa står oppført på CITES Appendix II, som omfatter truede arter der den internasjonale handelen må begrenses for å sikre artenes overlevelse. Arten er også beskyttet under Bernkonvensjonen, Appendix III.
Totalbestanden har en stabil tendens, selv om tap av habitat truer eksistensgrunnlaget mange steder. I perioden 2002–2008 ble arten regnet som nær truet (NT), men dette ble endret med begrunnelse i artens store utbredelsesområde.
Gaupe eller eurasisk gaupe (Lynx lynx) er et mellomstort kattedyr (Felidae) i slekten ekte gauper (Lynx). Arten er mest tallrik i det boreale barskogbeltet i Eurasia, men fragmenterte bestander finnes også i mer sydlige strøk. Det er beskrevet flere underarter. Gaupa står oppført som sterkt truet på Norsk rødliste for arter 2015, men arten som sådan regnes av IUCN som livskraftig. Arten kan være både en sekundærkonsument, tertiærkonsument og toppkonsument i sitt økosystem og står gjerne på eller svært nær toppen av næringskjeden.
Gaupa er et nattaktivt rovpattedyr og det eneste viltlevende kattedyret som finnes i Norden. Den er sky og observeres sjelden i åpent lende. Arten regnes med blant Europas fem store, som dessuten inkluderer ulv, brunbjørn, jerv og visent. Gaupe har 19 kromosompar.
Multimedia w Wikimedia Commons 
Hasło w Wikisłowniku Ryś euroazjatycki[3], ryś[4][a] (Lynx lynx) – gatunek lądowego ssaka drapieżnego z rodziny kotowatych, największy z rysi. Występuje w Europie i Azji. Poza kotem domowym, ryś i żbik są jedynymi występującymi w Polsce przedstawicielami kotowatych. Ryś jest też jednym z największych drapieżników Europy. Został opisany naukowo przez Karola Linneusza w 1758 roku pod nazwą Felis lynx. W Polsce jest gatunkiem rzadkim i chronionym. Badaniem populacji rysia w Polsce zajmuje się Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk i Instytut Ochrony Przyrody PAN.
Ryś został po raz pierwszy opisany dla nauki przez szwedzkiego przyrodnika i lekarza Carla von Linné (Karola Linneusza) w X edycji jego wielotomowego dzieła pt. Systema Naturae, w 1758 r. Została mu wówczas nadana nazwa „Felis lynx”[5]. W 1792 r. szkocki zoolog Robert Kerr przeniósł rysia, wraz z rysiem rudym do odrębnego rodzaju Lynx. Od tego czasu trwa spór o to, czy Lynx powinien być uznawany za rodzaj, czy podrodzaj w obrębie Felis[6]. Obecnie jednak uznaje się go za rodzaj, a w obrębie rysia wyróżnia się 8 podgatunków, z czego jeden jest wymarły.
Za ostatniego wspólnego przodka wszystkich współczesnych przedstawicieli rodzaju Lynx uważa się kotowatego z gatunku Lynx issiodorensis. Żył on ok. 5 mln lat temu (w miocenie) w Azji i od współczesnego rysia euroazjatyckiego różnił się tylko niektórymi szczegółami w budowie ciała. Obecnie do Lynx zalicza się łącznie 4 gatunki kotowatych, choć iberyjski był niegdyś uważany za podgatunek rysia euroazjatyckiego[7]. Faktem jest jednak, że ryś kanadyjski i rudy pochodzą od rysia euroazjatyckiego, z tym, że ten drugi wcześniej oddzielił się od linii rozwojowej[8].
Kladogram rodzaju Lynx z zaznaczoną pozycją rysia euroazjatyckiego[9][10][11]
LynxL. lynx
Pierwotnie zasięg rysia obejmował obszar od Pirenejów po Kamczatkę, od Bałkanów po Skandynawię i od Turcji po Kaszmir i Tybet. Obecny naturalny zasięg tego gatunku nie obejmuje krajów Europy Zachodniej[12]. Od lat siedemdziesiątych zasięg ponownie zaczął się rozszerzać dzięki reintrodukcji na obszarach Szwajcarii, Austrii, Czech, Francji i Słowenii. W Skandynawii obserwuje się rozprzestrzenianie tego gatunku poza koło podbiegunowe.
Status rysia euroazjatyckiego jest różny w zależności od obszaru. Największa populacja (90% wszystkich rysi) żyje w lasach Syberii[potrzebny przypis]. Znaczące populacje występują także w Skandynawii i Finlandii (łącznie ok. 4230 – 4910 rysi) i Karpatach (ok. 2300 – 2400 rysi)[13]. Szczątkowa populacja (ok. 50 osobników) żyje na Półwyspie Bałkańskim. We Francji, Niemczech i Szwajcarii rysie zostały wytępione już w XIX w. i w pierwszej połowie XX wieku. Zostały na tych obszarach reintrodukowane w drugiej połowie XX wieku[14]. Poza tym rysie można spotkać także w Azji Środkowej i lasach wschodniej Europy.
W Europie kontynentalnej według danych z lat 2010–2012 (z wyłączeniem Rosji, Białorusi i Ukrainy) żyło 9 tys. rysi[13] (nie licząc odrębnego gatunku – rysi iberyjskich). Stałą obecność stwierdzono w 23 krajach; areał stałego zasięgu wynosił 813 400 km²[13]. Dla okresu 1950-1970 szacuje się areał zasięgu na 366 000 km²[13].
Na terenie Polski według stanu na 31.12.2010 roku żyje 285 rysi[15]. Należą one do dwóch populacji. Populacja nizinna (podgatunek nominatywny) występuje w Polsce północno-wschodniej Kotlina Biebrzańska i puszcze Białowieska (ok. 20 osobników), Augustowska (ok. 20 osobników), Knyszyńska (ok. 20 osobników) i Borecka (ok. 5 osobników), a karpacka (podgatunek L. lynx carpathica) we Wschodnich i Zachodnich Karpatach (ok. 100 osobników) oraz na Pogórzu Karpackim (ok. 10 osobników). Od lat 80. nielicznie spotykany jest na Roztoczu, w Puszczy Solskiej i na Polesiu Lubelskim[16]. Reintrodukowana na początku lat 90. XX wieku populacja podgatunku nominatywnego żyje w Puszczy Kampinoskiej. Część osobników z tej populacji zasiedliła lasy Gostynińsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego[17]. Ponadto od 2007 roku trwają próby osiedlenia pochodzących z Estonii rysi w Puszczy Piskiej. Od przełomu 2009 i 2010 rysie są obserwowane także przy polskiej granicy w czeskim Karkonoskim Parku Narodowym. Prawdopodobnie przedostały się one tam z obszaru Szumawy, gdzie zostały reintrodukowane[18]. Widywane są również w innych częściach Sudetów (zwłaszcza w Karkonoszach[19] i w Górach Izerskich[20]). Pojedynczych lub kilkukrotnych obserwacji dokonano również w Borach Tucholskich, Słowińskim Parku Narodowym i Puszczy Noteckiej[21].
W Polsce według danych z ok. 2011 r. populacja wynosiła 296 osobników, a w okresie 1950-1970 roczną populację szacowano na 150 osobników[13].
Ryś euroazjatycki jest największym przedstawicielem rodzaju Lynx. Osiąga rozmiary dorosłego owczarka niemieckiego – dł. ciała ok. 100–150 cm (najczęściej do 130 cm) i wysokość w kłębie ok. 50–75 cm. Ma okrągłą głowę, krępe ciało osadzone na długich, silnych łapach i palce zakończone wysuwalnymi pazurami. Wierzch czarnożółtorudy z brunatnymi plamkami (wyraźniejsze u populacji górskich i prawie w ogóle niewidoczne u nizinnych). Brzuch jest biały. U większości (ale nie u wszystkich) osobników włosy na szyi i spodzie głowy tworzą charakterystyczną kryzę i bokobrody. Futro rysia ma doskonałe właściwości izolujące i zbudowane jest z 3 rodzajów włosów: przewodnich, ościstych i puchowych[23]. Stojące uszy są zakończone charakterystycznym pędzelkiem sztywnych, czarnych włosów, które pełnią ważną funkcję: skupiają fale dźwiękowe i doprowadzają je do uszu rysia tak, że ten lepiej słyszy[24]. Ogon jest krótki, ciemniejszy na czubku. Ryś ma dobrze rozwinięte zmysły wzroku i słuchu. Jego uzębienie jest przystosowane do kruszenia i cięcia, z dobrze rozwiniętymi kłami i łamaczami[25]. Sprawnie wspina się po drzewach, dobrze skacze. Nie jest za to dobrym biegaczem, szybko się męczy[22]. Tak jak wszystkie małe koty myje starannie całe ciało, potrafi także mruczeć i na wdechu i na wydechu, co zawdzięcza specjalnej budowie kości gnykowych[26]. Jego wzór zębowy to 3121 3121 {displaystyle { frac {3121}{3121}}} 
Ryś zasiedla duże, zwarte, wielogatunkowe kompleksy leśne ze starymi drzewostanami o gęstym podszycie, zarówno górskie, jak i nizinne, iglaste, liściaste i mieszane. W zależności od obfitości siedliska, areał osobniczy rysia euroazjatyckiego może się wahać od 130 km² do 1400 km² (w Polsce do 350 km²[27]). Dla samic powierzchnia terytorium może być znacznie mniejsza, nie sięgająca nawet połowy powierzchni siedliska samca. Rysie potrzebują więc bardzo dużych lasów, stale zapewniających odpowiednią liczbę ofiar. Pomimo że środowisk takich jest w Polsce wiele (przede wszystkim bory sosnowe), to są one jednak najczęściej poprzecinane gęstą siecią dróg, która uniemożliwia rysiom wędrowanie. Wiele rysi ginie przez to na drogach, po kolizjach z samochodami[28].
Inną ważną cechą, którą charakteryzują się siedliska rysi, są odpowiednie kryjówki – rysie najczęściej spędzają dzień w kryjówkach, a na żer wychodzą dopiero w nocy. Ssaki te więc preferują lasy, w których nie usuwa się wywrotów, a występują tam załomy skalne lub drzewa z obszernymi dziuplami, które europejskie koty wykorzystują jako schronienia. W jego terytorium nie powinno również brakować pozostawionych, martwych drzew[29]. Między innymi przez tak duże wymagania środowiskowe, ryś jest w Polsce gatunkiem rzadkim.
Poza okresem godowym rysie prowadzą samotniczy tryb życia. Polują przede wszystkim w nocy, dzień zaś spędzają głównie na wypoczywaniu w kryjówce. W trakcie poszukiwania jedzenia przemierzają średnio 7 km w czasie jednej nocy, ale mogą przebyć ponad 20 kilometrów[30]. Rysie zajmują bardzo rozległe terytoria, o które konkurują zarówno samice, jak i samce[22]. Rewiry samców są większe niż rewiry samic; rewir jednego samca może zachodzić na rewiry 2-3 samic. Terytoria samców mają średnio ok. 130 km² do 1400 km² (w Polsce do 350 km²). Rewiry kilku samic praktycznie nie zachodzą na siebie, jednak mimo to często dochodzi między nimi do walk i konfliktów, podczas których matkom często pomagają wyrośnięte, ale jeszcze nie do końca samodzielne młode. Terytoria samców są wspólne nawet w 1/3, ale mimo to do walk pomiędzy samcami dochodzi niezwykle rzadko[31].
Rysie polują przede wszystkim na sarny[32]. Są przy tym naturalnym czynnikiem ograniczającym liczebność tych ssaków[33]. Polują także na łanie i młode jelenie, ale czynią to rzadziej. Poza tym polują również na mniejsze zwierzęta: liczne ptaki, zwłaszcza te gniazdujące na ziemi, jak np. jarząbki czy cietrzewie, a także na małe ssaki, jak np. zające, jenoty azjatyckie, czy nawet gryzonie. Rysie podejmują zwykle jedną próbę schwytania dużej zdobyczy na dobę, z czego dorosłym osobnikom udaje się to średnio raz na 38 godzin, zaś niedoświadczonym osobnikom młodocianym – raz na 105 godzin. Najwięcej dużych zwierząt, bo aż 190 rocznie, chwytają samice wychowujące młode. Rysie podejmują dziennie także do siedmiu prób upolowania małego zwierzęcia[34]. Udają się one najczęściej raz na 3 – 4 próby.
Rysie polują najczęściej od zmroku do wschodu słońca. W czasie polowania skradają się, wykorzystując naturalne zasłony, jak np. zwalone drzewa, krzewy, czy kępy wysokich traw, podejść ofiarę jak najbliżej, ponieważ nie są zbyt dobrymi biegaczami: biegają szybko tylko na krótkich dystansach. Podczas takich podchodów skradają się całkowicie bezszelestnie[33]. Jeśli dopadną dużą zdobycz, rzucają jej się do gardła; są wystarczająco silne, by powalić ją na ziemię[35]. Mniejsze zwierzęta chwytają przy pomocy przednich łap[36]. Potrafią skoczyć na wysokość ponad 2 metrów, co wykorzystują podczas polowania na ptaki, które usiłują odlecieć. Wbrew panującemu stereotypowi nie są w takim stopniu jak rysie rude zależne od populacji zajęcy, polują bowiem także na wiele innych zwierząt.
Po upolowaniu dużej zwierzyny ryś najczęściej ukrywa jej resztki, czyniąc z niej rodzaj zapasu na następne dni. Najczęściej zakopuje ją w ściółce, narzucając tylnymi łapami liście, piasek lub śnieg, które potem uklepuje, przez co powstaje pagórek[37] . Takie spiżarnie często są jednak rabowane m.in. przez wilki, borsuki europejskie, dziki, lisy i zdziczałe psy. Niemal połowa łupów rysia jest plądrowana przez inne zwierzęta. W obliczu takiej sytuacji niektóre rysie ukrywają swoją zdobycz na drzewach - podobnie jak to czynią lamparty plamiste, by ukryć swoją zdobycz przed hienami. Pierwszy przykład takiego zachowania stwierdzono w Polsce, w Pienińskim Parku Narodowym, drugi zaś w czeskiej Szumawie[35].
Ze względu na ogólnie samotniczy tryb życia, rysie płci przeciwnej spotykają się ze sobą tylko raz w roku – w czasie rui. Rozpoczyna się ona zazwyczaj pod koniec stycznia, a kończy w marcu. W tym czasie w znaczący sposób zmienia się zachowanie tych zwierząt – intensywnie wędrują (również za dnia i także na niewielkie dystanse poza swoje terytorium) w poszukiwaniu partnera, często znaczą teren i głośno nawołują; takie nawoływania – głośne miauczenia i warczenia – słychać wtedy z odległości kilkuset metrów. Tak naprawdę jednak, właściwa ruja trwa jedynie ok. 3 dni; w tym okresie samiec nie odstępuje samicy o krok, nie poluje i zachowuje się bardzo agresywnie wobec ewentualnych konkurentów. Po kopulacji rysie rozchodzą się aż do następnego okresu godowego[22].
Ciąża u rysia trwa około 70-74 dni. Samica rodzi w jednym miocie 2 lub 3 (czasami więcej) kociąt. Przychodzą one na świat w legowisku znajdującym się najczęściej w dobrze ukrytej rozpadlinie skalnej, jamie, norze lisa lub borsuka, wykrocie lub gęstym młodniku. Ważą około 290 g, otwierają oczy po 10 dniach życia, ssą do 3-6 miesięcy (mięsem zaczynają się już odżywiać, na początku tylko dodatkowo, po 2 miesiącach od narodzin)[38]. Od początku pierwszej jesieni w życiu, kocięta zaczynają towarzyszyć matce w dłuższych wędrówkach i łowach, czasami pomagają jej także w walkach z innymi rysiami. Samodzielność osiągają przed upływem 1 roku życia, w wieku 9-11 miesięcy, wówczas opuszczają matkę (która zaczyna już wtedy zresztą kolejny okres godowy). Często pozostają jeszcze przez jakiś czas w jej terytorium, później ostatecznie odchodzą i migrują w poszukiwaniu własnego rewiru[22]. Samice osiedlają się często w pobliżu terytorium matki, natomiast samce odchodzą zazwyczaj dość daleko, pokonując codziennie znaczne odległości[39].
Samice rysia dojrzewają płciowo w wieku od 9 miesięcy do 1,5 roku, samce później, w wieku 1,5-2 lat. Śmiertelność młodocianych osobników jest bardzo wysoka, może wynosić nawet do 50%; później maleje. Rysie dożywają na wolności średnio wieku 14 – 17 lat, natomiast w niewoli często zdarza się, że padają dopiero w wieku ok. 25 lat[40].
Wyróżnia się następujące podgatunki rysia:
Według niektórych starszych systemów do rysia euroazjatyckiego zaliczano też rysia kanadyjskiego i iberyjskiego. Dokładniejsze badania pozwoliły na wydzielenie tych taksonów jako osobnych gatunków.
W warunkach naturalnych wrogami rysia są wilki oraz lamparty; dla młodych niebezpieczne są też orły i puchacze[41]. Jednakże badanie przeprowadzone w Szwecji i Polsce stwierdziły że wilk i ryś żyją w pokojowej egzystencji i przypadki walk pomiędzy nimi należą do niezmiernie rzadkich[42]. Zagrożeniem dla niego jest człowiek i jego działalność oraz osłabienie spowodowane występowaniem licznych pasożytów (tasiemce, nicienie, glisty i włosień kręty) i chorób (wścieklizna i parwowiroza). Do głównych zagrożeń spowodowanych działalnością człowieka zaliczany jest niski stopień lesistości, kłusownictwo oraz zabijanie przez środki lokomocji.
Status prawny (zwierzę chronione/zwierzę łowne) rysia w Polsce zmieniał się kilkakrotnie po 1945 roku, ostatecznie od 1994 jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[43][44][45] i jest wpisany do Polskiej czerwonej księgi zwierząt.
W Polsce w przywrócenie populacji tych drapieżników w lasach mazurskich zaangażowany jest polski oddział międzynarodowej organizacji ekologicznej WWF. Dzięki jej staraniom para rysi została wypuszczona na wolność w Puszczy Piskiej[46].
Łacińska nazwa rysia Lynx pochodzi od greckiego lygx lub lenkos, to znaczy świecący. Zawdzięcza ją swojemu bystremu wzrokowi. Polskie określenie „ryś” to słowo prasłowiańskie, dziś moglibyśmy je przetłumaczyć jako „szybki” – por. „ruszyć rysią” – ruszyć szybko. Rysia nazywano też ryścem, ale później (od XVI wieku) nazwa ta została zarezerwowana dla lamparta.
Poczta Polska pięciokrotnie wyemitowała znaczki pocztowe, na których pojawił się ryś euroazjatycki:
Ryś euroazjatycki, ryś (Lynx lynx) – gatunek lądowego ssaka drapieżnego z rodziny kotowatych, największy z rysi. Występuje w Europie i Azji. Poza kotem domowym, ryś i żbik są jedynymi występującymi w Polsce przedstawicielami kotowatych. Ryś jest też jednym z największych drapieżników Europy. Został opisany naukowo przez Karola Linneusza w 1758 roku pod nazwą Felis lynx. W Polsce jest gatunkiem rzadkim i chronionym. Badaniem populacji rysia w Polsce zajmuje się Instytut Biologii Ssaków Polskiej Akademii Nauk i Instytut Ochrony Przyrody PAN.
O lince-euroasiático (também grafado lince-euro-asiático[1]) ou lince-europeu[2] (Lynx lynx) é um felino de tamanho médio, nativo nas florestas da Europa e da Sibéria, onde é um dos predadores cujas principais caças variam de uma lebre a um veado adulto. O lince euroasiático é o maior do linces, variando de 80 a 130 cm de pé. Os machos geralmente pesam entre 18 a 30 kg e as fêmeas pesam 18,1 kg em média.[3] Tem de cinza a um avermelhado como cor do seu pelo, sendo presente manchas negras características. O padrão do pelo é variável; linces com o pelo fortemente manchado podem existir perto de linces com pelo sem manchas. O lince é essencialmente um animal noturno e vive sozinho quando adulto. Além disso, os sons que ele produz são muito calmos e raras vezes pode ser ouvido, de modo que sua presença em uma área pode passar despercebida durante anos. Restos de presas ou marcas na neve são geralmente observadas muito antes de o animal ser visto.
Suécia
Na Suécia existem uns 1 020 linces. É uma espécie protegida (fridlyst). [4][5][6]
A sua alimentação está sobretudo baseada na lebre, podendo ainda entrar na sua dieta animais como aves florestais, corças, renas mansas, microtus e lêmingues.[7]
O lince-euroasiático (também grafado lince-euro-asiático) ou lince-europeu (Lynx lynx) é um felino de tamanho médio, nativo nas florestas da Europa e da Sibéria, onde é um dos predadores cujas principais caças variam de uma lebre a um veado adulto. O lince euroasiático é o maior do linces, variando de 80 a 130 cm de pé. Os machos geralmente pesam entre 18 a 30 kg e as fêmeas pesam 18,1 kg em média. Tem de cinza a um avermelhado como cor do seu pelo, sendo presente manchas negras características. O padrão do pelo é variável; linces com o pelo fortemente manchado podem existir perto de linces com pelo sem manchas. O lince é essencialmente um animal noturno e vive sozinho quando adulto. Além disso, os sons que ele produz são muito calmos e raras vezes pode ser ouvido, de modo que sua presença em uma área pode passar despercebida durante anos. Restos de presas ou marcas na neve são geralmente observadas muito antes de o animal ser visto.
Suécia
Na Suécia existem uns 1 020 linces. É uma espécie protegida (fridlyst).
A sua alimentação está sobretudo baseada na lebre, podendo ainda entrar na sua dieta animais como aves florestais, corças, renas mansas, microtus e lêmingues.
Râsul carpatin sau râsul comun (Lynx lynx) este o felină de mărime medie, nativă din pădurile Europei și Siberiei, Asia Centrală și Asia de Est.
Râsul carpatin sau râsul comun (Lynx lynx) este o felină de mărime medie, nativă din pădurile Europei și Siberiei, Asia Centrală și Asia de Est.
Rys ostrovid[2] (Lynx lynx) je najväčšia voľne žijúca mačkovitá šelma v Európe patriaca do čeľade mačkovité. Vyskytuje sa na niekoľkých izolovaných územiach v strednej, severovýchodnej Európe, na Sibíri po centrálne ázijské pohoria[2] a v malej časti severnej Ázie. Výskyt na Slovensku bol doložený na 52,9 % územia.[2] V minulosti bol takmer vyhubený, no vďaka ochrane sa jeho populačná hustota zväčšila. Obýva najmä boreálne lesy a loví malé a oslabené kopytníky srnčej a diviačej zveri.
Rys ostrovid je najväčšou európskou mačkovitou šelmou, s dĺžkou tela od 80 do 130 cm, dĺžkou chvosta 25 cm, výškou v kohútiku až 70 cm. Samce obyčajne vážia od 18 do 30 kg a samice od 10 do 21 kg.[3][4][5] Samce rysa na Sibíri, kde tieto druhy dosahujú väčšiu veľkosť tela, môžu vážiť až 38 kg údajne dokonca až 45 kg.[6][7] Charakteristickým znakom všetkých rysov sú trojuholníkové uši s čiernymi chlpmi na ich koncoch a tiež čierny koniec chvosta.
Sfarbenie je veľmi rôznorodé, všeobecne sa ale dá povedať, že čím severnejšie rys žije, tým má svetlejšiu srsť, aby bol čo najlepšie maskovaný v zasneženej krajine. Základná farba jeho srsti je šedá so žltkastým až hrdzavým sfarbením a s hnedými až červenohnedými škvrnami. Zimná srsť je podstatne dlhšia a hustejšia, s menej výraznou škvrnitosťou. Stredom chrbta sa často tiahne tmavý pás, brucho je zreteľne svetlejšie až biele.[8]
Rys je aktívny hlavne počas noci, na tichých lokalitách môže byť viditeľný aj cez deň, kedy sa rád slní. Obyčajne však v priebehu dňa odpočíva v skalných úkrytoch alebo v húštinách. Výnimkou je obdobie ruje, kedy je cez deň aktívny bežne. Množstvo a miera denných presunov sa líši u každého jedinca, boli zaznamenané aj presuny dlhšie ako 25 km.[9]
Samec žije samotársky, len v dobe párenia sa zdržuje so samicou. V tomto období sprevádza samicu niekedy aj viac samcov, ktorí spolu bojujú. Ruja prebieha vo februári a marci, gravidita trvá 10 týždňov. V máji až júni rodí samica 2–4 mláďatá, väčšinou v húštinách, skalných dutinách či pod vývratom. Mláďatá sa rodia slepé, vidieť začnú po 16–17 dňoch a kojenie trvá dva až tri mesiace. Mláďatá zostávajú v spoločnosti matky až do ďalšej ruje, matka ich najprv kŕmi a nato učí loviť. Pohlavnú dospelosť mláďatá dosahujú medzi druhým a tretím rokom.
Dospelé rysy si vytyčujú teritórium, ktorého celková veľkosť závisí na úživnosti prostredia a pohybuje sa od niekoľkých desiatok až po niekoľko stoviek km². Teritórium sa delí na domovský okrsok (jadro teritória, ktoré si jedinec značkuje trusom a močom a urputne ho bráni proti votrelcom; jeho veľkosť sa v priebehu roka obvykle výrazne mení) a okrajový okrsok. Teritória dvoch samcov sa spravidla neprekrývajú (alebo sa prekrývajú len nepatrne), oproti tomu samec strpí prekrytie svojho teritória jedným alebo aj niekoľkými samičími teritóriami.
Pôvodný areál druhu zahŕňal lesy mierneho pásma v celej Eurázii, avšak systematický lov zo strany človeka a likvidácia prirodzeného prostredia viedli k jeho výraznému zmenšeniu a samozrejme k výraznému poklesu početnosti druhu. V súčasnosti relatívne súvislá časť areálu tohto druhu zasahuje zo severnej časti Ruska až Fennoškandinávie a do Poľska. Ďalšie rozšírenie (najmä v Európe) je nesúvislé. Väčšie územia s relatívne silnými populáciami sa dajú nájsť v Karpatoch, na Balkáne a v Španielsku). V ostatných častiach západnej a strednej Európy, kde bol rys až na niekoľko lokálne prežívajúcich populácií v 18. a 19. storočí vyhubený, existujú iba malé lokálne populácie, väčšinou novovzniknuté reintrodukciou alebo migráciou. V súčasnosti dochádza k snahe o reintrodukciu a obnovenie populácií rysa na mnohých miestach Európy, avšak ide o komplikovaný a pomalý proces, na mnohých miestach brzdený až marený pytliactvom a nepriateľským postojom poľovníkov. V súčasnosti sa odhaduje, že v Európe (bez Ruska), žije asi 7 500 jedincov, z toho 2 500 v Fennoškandinávii, 2 000 v Pobaltských štátoch[10] a 2 800 v Karpatskej oblasti (Česko, Slovensko, Poľsko, Rumunsko, Bosna a Hercegovina a Srbsko).[11]
Zo 429 mapovacích kvadrátov DFS sa celkovo vyskytol v 228 (52,9 % rozlohy Slovenska), prechodne sa vyskytoval v 27 (6,3 %) kvadrátoch, do roku 1964 bol známy jeho trvalý výskyt len 122 (28,3 %) kvadrátoch. Pohybuje sa v nadmorských výškach 180 (obec Dedinka) – 2 180 m n. m. (Volovcovo sedlo vo Vysokých Tatrách).[2]
Na Slovensku sa v karpatských pohoriach v nadmorských výškach 800 až 1000 m. n m. zachoval a zásluhou úplnej ochrany po druhej svetovej vojne sa jeho početnosť tak zvýšila, že začal prenikať aj viac na západ, na moravské územie. Nachádza sa vo väčšine národných parkov Slovenska a v ostatných chránených územiach.[12][13]
Rys na svoju obeť číha v úkryte. Nie je veľmi vytrvalý prenasledovateľ. Útočí z bezprostrednej blízkosti a ak ju rýchlo neskolí, po niekoľkých desiatkach metrov (100 m) s prenasledovaním prestáva. Menšiu korisť zabíja zahryznutím sa do hlavy, väčšiu zahryznutím sa do hrdla a zadusením.
Rys má výborný zrak. Za denného svetla rozozná hlodavca na 75 m, zajaca na 300 m, svišťa na 400 m a srnca na 500 m.
Presná klasifikácia poddruhov Rysa ostrovida je stále subjektom rozhovorov, ale na základe poslednej interpretácie, je zoznam nasledovný:[14]
.jpg)
Stopy v snehu
Matka nosí mláďatá
Mláďa
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Rys ostrovid
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Rys ostrovid
Rys ostrovid (Lynx lynx) je najväčšia voľne žijúca mačkovitá šelma v Európe patriaca do čeľade mačkovité. Vyskytuje sa na niekoľkých izolovaných územiach v strednej, severovýchodnej Európe, na Sibíri po centrálne ázijské pohoria a v malej časti severnej Ázie. Výskyt na Slovensku bol doložený na 52,9 % územia. V minulosti bol takmer vyhubený, no vďaka ochrane sa jeho populačná hustota zväčšila. Obýva najmä boreálne lesy a loví malé a oslabené kopytníky srnčej a diviačej zveri.
Ris (znanstveno ime Lynx lynx) ali navadni ris je prvotno živel v listnatih gozdovih, človek pa ga je pregnal v gore in v redko gozdnato krajino. Naseljuje območje od Severne Evrope do vzhodne Azije.
Ris zraste do 130 cm v dolžino in 75 cm v višino (podobno kot gepard). Tehta od 30–40 kg in več. Ima zelo ostre kremplje in zobe. Njegova šapa meri 7 cm v širino in 13 cm v višino. Kremplji so vpotegljivi. Njegova življenjska doba traja 12 let. Je največji izmed preostalih risov. Ima svetlo rjavordeče obarvan kožuh, posut s temnejšimi pikami, kar mu pomaga, da se lažje zlije v drevesnih krošnjah in v listju. Vzorec in barva kožuha sta zelo variabilna. Po trebuhu je belkast, dlaka na trebuhu meri do sedem, na hrbtu pa do pet centimetrov. Najlažje ga prepoznamo po dolgih črnih čopkih na ušesih in zelo kratkem repu (največ do 35 cm). Lovi predvsem parkljarje, ki so do 4-krat večji od njega (jelene, koze, ovce), zadovolji pa se tudi z zajci in žvižgači. Pleni večinoma srnjad, manjše živali lovi le, če večjih ni dovolj. Lovi iz zasede, saj mu šibko srce ne dopušča dolgega tekanja. Z izjemo mladih risov te živali ne plezajo višje na drevo, razen, če jim preti nevarnost. Risa ogrožajo živinorejci in promet. Ris v naravi nima naravnih sovražnikov. Njegovi sorodniki so rdečerjavi ris, iberski ris in kanadski ris.
Najraje ima gorsko gozdnat svet, ki se pa zaradi vpliva človeka vse bolj krči in s tem ogroža živali, ki v njem živijo. Ampak to ni edini razlog njegove ogroženosti. Že v starih časih so ga poznali po izrednih roparskih sposobnostih, zato so se ga bali in ga začeli množično iztrebljati. Kasneje so ga lovili zaradi kožuha, tako da so nastavljali razne pasti, strupe ipd.
V Sloveniji je le še okoli 17 risov, ki so jih pripeljali iz Slovaške. Risa na Slovenskem najdemo predvsem v Kočevskem rogu (kjer je gosta rast), drugače pa ga najdemo tudi v gorskih predelih Slovenije.
Ris (znanstveno ime Lynx lynx) ali navadni ris je prvotno živel v listnatih gozdovih, človek pa ga je pregnal v gore in v redko gozdnato krajino. Naseljuje območje od Severne Evrope do vzhodne Azije.
Ris zraste do 130 cm v dolžino in 75 cm v višino (podobno kot gepard). Tehta od 30–40 kg in več. Ima zelo ostre kremplje in zobe. Njegova šapa meri 7 cm v širino in 13 cm v višino. Kremplji so vpotegljivi. Njegova življenjska doba traja 12 let. Je največji izmed preostalih risov. Ima svetlo rjavordeče obarvan kožuh, posut s temnejšimi pikami, kar mu pomaga, da se lažje zlije v drevesnih krošnjah in v listju. Vzorec in barva kožuha sta zelo variabilna. Po trebuhu je belkast, dlaka na trebuhu meri do sedem, na hrbtu pa do pet centimetrov. Najlažje ga prepoznamo po dolgih črnih čopkih na ušesih in zelo kratkem repu (največ do 35 cm). Lovi predvsem parkljarje, ki so do 4-krat večji od njega (jelene, koze, ovce), zadovolji pa se tudi z zajci in žvižgači. Pleni večinoma srnjad, manjše živali lovi le, če večjih ni dovolj. Lovi iz zasede, saj mu šibko srce ne dopušča dolgega tekanja. Z izjemo mladih risov te živali ne plezajo višje na drevo, razen, če jim preti nevarnost. Risa ogrožajo živinorejci in promet. Ris v naravi nima naravnih sovražnikov. Njegovi sorodniki so rdečerjavi ris, iberski ris in kanadski ris.
Najraje ima gorsko gozdnat svet, ki se pa zaradi vpliva človeka vse bolj krči in s tem ogroža živali, ki v njem živijo. Ampak to ni edini razlog njegove ogroženosti. Že v starih časih so ga poznali po izrednih roparskih sposobnostih, zato so se ga bali in ga začeli množično iztrebljati. Kasneje so ga lovili zaradi kožuha, tako da so nastavljali razne pasti, strupe ipd.
V Sloveniji je le še okoli 17 risov, ki so jih pripeljali iz Slovaške. Risa na Slovenskem najdemo predvsem v Kočevskem rogu (kjer je gosta rast), drugače pa ga najdemo tudi v gorskih predelih Slovenije.
Lodjur (Lynx lynx) är ett kattdjur som förekommer i Europa och Asien. Lodjuret är Europas största kattdjur och fanns en gång i skogar över stora delar av den europeiska kontinenten och vidare österut till Sibirien. På Iberiska halvön förekommer istället den närbesläktade panterlon. Trots att lodjurets utbredningsområde historiskt minskat är arten fortfarande ett vitt spritt kattdjur och sammantaget betraktas arten inte som hotad av Internationella naturvårdsunionen.
Lodjuret har en kort kropp med långa ben, runda tassar och stora trampdynor. Dess kroppslängd är omkring 70–115 centimeter och den har en mankhöjd på cirka 60–70 centimeter. Hanen väger 20–30 kilogram och honan 15–20 kilogram. Bakbenen är längre än frambenen vilket gör att lodjurets rygg lutar.
Under sommaren är pälsen slät och färgen varierar mellan gulbrunt och rödbrunt. De flesta lodjur har mörka fläckar i pälsen, men färg och teckning kan variera mycket mellan olika individer. På vintern blir pälsen väldigt tjock och färgen blir ljusare och mer gråaktig.
Ögonen omges av vita och svarta penseldrag som gör att de ser större ut än vad de egentligen är. Baksidan av lodjurets öron kantas av svart päls som slutar i den karaktäristiska tofsen högst upp på örat som är ca 4 cm lång.[3] Lodjurets svans är kortare än de flesta andra kattdjurs, ungefär 5–17 centimeter, och slutar med en svart spets. Arten är väsentligt tyngre än övriga arter i samma släkte.[4][5] Utseende och storlek varierar i viss mån utifrån geografisk utbredning.
Lodjuret har ett vidsträckt utbredningsområde som sträcker sig från Västeuropa, genom de ryska skogsområdena och söderut till Centralasien och den Tibetanska högplatån.[1] I Europa förekommer arten främst på Skandinaviska halvön, i östra Europa och delar av centrala Europa, medan den har försvunnit från många områden, eller är sällsynt i västra Europa. Den förekommer i Baltikum, i östra Polens lövurskogar och i angränsande delar av Vitryssland. Vidare i Tjeckien och hela den Karpatiska bergskedjan i Slovakien, Ukraina, och Rumänien. Dessutom finns lodjur i bergen i norra Grekland och i delar av det forna Jugoslavien. Lon har också framgångsrikt återinförts i de slovenska Alperna och i sydvästra Schweiz. Därifrån har den spridit sig vidare till Italien, Österrike och nordöstra Frankrike. I Ryssland finns lon i hela tajgaskogsbältet, genom Sibirien och ända bort till Berings sund. Lon lever också i bergstrakterna mellan Svarta och Kaspiska havet och vidare bort mot Himalaya, Mongoliet och norra Kina samt Pakistan.[6]
I sydvästligaste Asien är lodjurets utbredning lokal och gles, men i Sibiriens skogar finns en stor population. I vissa områden, bland annat Kina, är lodjurets status dåligt känd och populationen kan vara minskande.[1] Dess förekomst i centrala Asien är mindre känd, men antas vara glesare till sporadisk norr om Himalaya.[1]
Uppdelningen av lodjuret i underarter är omdiskuterad och auktoriteter i ämnet delar idag upp arten i allt från fem till ett tiotal eller fler underarter.[7] Följande lista följer Eurasian Lynx Online Information System:[8]
Det skandinaviska beståndet av lodjur tillhör underarten Lynx lynx lynx. Arten invandrade till den Skandinaviska halvön för 9 000 år sedan, vid omkring samma tid som rådjur, älg, vildsvin och rödräv, men efter människa och varg.[9] Idag är lodjursbeståndet glest spritt över stora delar av Skandinavien men saknas i Danmark, sydvästra Norge, och beståndet är än glesare i de södra delarna än i de skogtätare norra områdena.
Lodjur finns i stora delar av Sverige (i alla landskap utom på Gotland och Öland)[10], främst i de norra och mellersta delarna, och tätast lever de i gränslandet mellan Bergslagen och jordbruksbygderna söder därom, längs Norrlandskusten och i delar av renskötselområdet. Dessutom sprider sig lon sakta åter söderut tillbaka till sina gamla marker i landskapen Småland, Halland, Västergötland, Södermanland, Uppland och Östergötland.
Lodjuret är ett rovdjur som jagar ensamt och använder sig av syn, hörsel och luktsinne för att hitta byten. Den lever i skogsområden, gärna i bergig och brant terräng. Som daglega väljer lodjuret gärna en stor sten eller en klippavsats.[3] Honan får upp till fyra ungar per dräktighet. Lon är ständigt på vandring inom sitt hemområde. Ofta använder den samma stigar om och om igen, så kallade lodjursväxlar. Det äldsta kända lodjuret i frihet blev 17 år gammalt. I det vilda torde den genomsnittliga livslängden vara mellan 12 och 14 år. Den vanligaste orsaken till att lodjursungar dör är svält.[9]
Lodjur jagar först och främst hjortdjur (som rådjur och ren), hare, skogsfågel och smågnagare men kan också döda får och get och även andra mindre rovdjur som räv. De fångar sitt byte efter en smygande jakt följd av en kort attack. Lodjuret jagar först i skymningen och gräver ofta ner en del av sitt byte.[3] En lodjursfamilj, bestående av hona och två ungar, äter upp ett rådjur på ungefär två dygn. Hemområdet är stort med en area på omkring 10 000 hektar men skiftar med årstiderna. Hanar och honor har två överlappande men ganska oberoende system av hemområden, men grannar av samma kön undviker varandras område till största del.[11]
På grund av hård jakt och avskogning har lodjurets utbredning i Europa minskat. Handel med lodjurspäls är internationellt förbjudet men illegal jakt bedöms fortfarande som det största enskilda hotet mot arten.[1] Vissa mindre populationer i Europa är isolerade och kategoriseras som akut hotad (CR) eller starkt hotad (EN).[1] Som helhet bedöms inte arten vara hotad eftersom den har ett mycket stort utbredningsområde och populationstrenden bedöms som stabil. Utifrån dessa kriterier kategoriserar Internationella naturvårdsunionen lodjuret som livskraftig (LC).[1]
Under 1800-talet ökade jakttrycket på allt vilt, och när älg-, hjort- och rådjursstammarna minskade under 1800-talets slut, vek lostammens storlek brant nedåt. Efter 1925 fanns bara en liten rest av det tidigare beståndet kvar, främst i Jämtland och Västerbottens inland, sammanlagt kanske inte mer än ett hundratal djur.[9] Lon var fridlyst från 1927 till 1942.[2] År 1983 förkortades jakttiden eftersom stammen hade minskat. År 1986, då beståndet bestod av ungefär 200 individer, fredades arten utanför renbetesfjällen i Jämtlands län och landskapet Lappland.[2] Alltför hård jakt i kombination med rävskabb var troligen orsak till nedgången på 1980-talet.[12] Mellan 1991 och 1995 var lodjuret ånyo fridlyst i hela landet. Sedan dess har en viss skyddsjakt på lodjur bedrivits.[2] 2012 uppskattades det svenska beståndet bestå av mellan 1 200–1 350 individer.[2]
I Finland beräknas det finnas över 2 500 lodjur och i Norge cirka 350 lodjur.[6]
Lodjuret är Hälsinglands landskapsdjur.[13]
Folkligt kallades lodjur förr för göpa,[14] vilket lever kvar i Västvärmland samt i det jamska snarlika namnet gaupe, vilket också är det norska trivialnamnet på djuret. I Västergötland har den kallats gjöba och i Bohuslän katte-, varge- eller rävegöba.[15] Alla dessa namn har ursprung i fornnordiskans glypa vilket ungefär betyder "slukhals" och kan jämföras med uttrycket "glupande aptit".
Alla nedanstående namn har ursprung i fornnordiska glypa = "slukhals".
Namn Trakt Anteckning Referens
Wikimedia Commons har media som rör Lodjur.
Lodjur (Lynx lynx) är ett kattdjur som förekommer i Europa och Asien. Lodjuret är Europas största kattdjur och fanns en gång i skogar över stora delar av den europeiska kontinenten och vidare österut till Sibirien. På Iberiska halvön förekommer istället den närbesläktade panterlon. Trots att lodjurets utbredningsområde historiskt minskat är arten fortfarande ett vitt spritt kattdjur och sammantaget betraktas arten inte som hotad av Internationella naturvårdsunionen.
Bayağı vaşak (Lynx lynx), kedigiller (Felidae) familyasından Avrasya'da yaygın olan bir vaşak türü. Türkçede "vaşak" denildiği zaman neredeyse hep bu tür kast edilir.
Bayağı vaşağın yaşadığı coğrafya itibarıyla vücut özellikleri de farklılık gösterebilir. Bayağı vaşaklar arasında Türkiye ve Kafkas dağlarında yaşayan alt türler ve Sibirya'da yaşayan alt türler diğer bayağı vaşaklara göre daha büyüktürler. Bu vaşakların dişileri 24 kg ila 36 kg arasında erkekleri de 32 kg ila 45 kg arasındadır. Vücut uzunlukları ise kuyrukları hariç 140 cm kadardır. Buna 25 cm ila 35 cm arasında kuyruk da eklenince ortalama 170 cm kadar olmaktadır.
Vaşak yaklaşık 200 yıl öncesine kadar batıdan doğuya İspanya'dan Pasifik Okyanusu'na ve kuzeyden güneye Sibirya'dan kuzey İran 'a ve Filistin'e kadar uzanan büyük bir bölgede yaşamaktaydı. 19. asır da Avrupa'nın vaşakları yok olmaya başlamışlardır. Mesela Almanya'da en son vaşak 1846'da vurulmuştur. 1960 yılına kadar Batı Avrupa'da vaşak tamamen yok edilmiştir. Kuzey ve Doğu Avrupa'da, ve Asya'da sayılarını muhafaza edebilmiştir.
Günümüzde Batı Avrupa'da birçok "doğal ortamına gönderme projeleri" uygulanmakta dolayısıyla vaşak nüfusu Batı Avrupa'da bazı ufak bölgelerde artmaya başlamıştır.
Vaşak bir orman hayvanıdır, ağaçsız açık alanlardan ve yerleşim yerlerinden mümkün oldukça uzak durur, kayalık ve dağlık bölgeleri tercih eder.
Bayağı vaşaklar Türkiye'de Tunceli,Antalya, Ardahan, Bolu, Çankırı, Kars, Kastamonu, Erzurum, Sivas, Artvin ve Rize'de bulunur.
Bayağı vaşak alt türlerinin sayısı ve bunların yayılımları hakkında çok farklı fikirler vardır.
Modern bilimde bayağı vaşak ayrı bir tür olarak kabul edilir, ama bu hep böyle değildi. Eskiden bayağı vaşak, Kanada vaşağı ve Pardel vaşağı ile birlikte aynı tür olarak "Kuzey vaşağı" diye adlandırılırdı.
Bayağı vaşak yalnız yaşar ve geceleri ortaya çıkar . Av hayvanı olarak küçük ve orta boylu toynaklıları tercih ederler, bunların dışında yaşam çevrelerinde buldukları tüm küçük memelileri ve kuşları da avlarlar. Pusu kurarak avlanır, avını sessizce takip ederek sürpriz faktörüne dayanır. Avını afiksiyon metoduyla öldürür. Vaşaklar avların leşlerini yaprakların ve dalların altına saklarlar, ve yaklaşık 5 gün boyunca sakladıkları yere dönüp onun etinden beslenirler (insanlara saldırdıkları görülmemiştir).
Çiftleşme zamanları Şubat ile Nisan ayları arasındadır. On hafta süren bir gebelikten sonra 2-3 yavru doğurur ve bunları bir mağaranın içinde beslerler. Yavrular bir dahaki ilkbaharda annelerinden ayrılırlar. Vaşak yavrularında ölüm oranı gayet yüksektir. Yavruların %50' ye yakını 1 yaşına gelmeden ölürler.
Vaşağın ömrü yabani ortamda ortalama 10-12 yıldır esarette daha uzun yaşadıkları vakidir.
Bayağı vaşak dünya genelinde tehlike altında değildir ama yöresel olarak tükenmek üzere olduğu ülkeler vardır. Avrupa'da vaşak avı tamamen yasaklanmıştır ve bayağı vaşak türü birçok organizasyon tarafından korunmaktadır. Türün en büyük sorunu yasa dışı ve bilinçsiz avlanmadır. Yasa dışı avcılık yüzünden özellikle Balkanlar'da ve Türkiye'de sayıları dramatik şekilde azalmıştır. Örneğin sadece Arnavutluk'ta ve Makedonya'da bulunan Lynx lynx martinoi adlı alt türünden toplam 100 adet kaldığı bilinmektedir. Türkiye'de Ağustos ve Mart ayları arası yasal olarak avlanmakta, ve sayılarında her yıl düşüş gözlenmektedir.
2010 yazında Düzlerçamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası'nda yürüttüğü karakulak çalışması sırasında biyolog Batur Avgan bir vaşağı görüntülemeyi başarmıştır. Bu sayede Dünya'da ilk defa karakulak ve vaşakların aynı ekosistemi kullanabileceklerini kanıtlamıştır. Bugün karakulak ve vaşakları barındırabildiği bilinen Dünya'daki tek ekosistem Antalya'dadır.
Bayağı vaşak (Lynx lynx), kedigiller (Felidae) familyasından Avrasya'da yaygın olan bir vaşak türü. Türkçede "vaşak" denildiği zaman neredeyse hep bu tür kast edilir.
Bayağı vaşağın yaşadığı coğrafya itibarıyla vücut özellikleri de farklılık gösterebilir. Bayağı vaşaklar arasında Türkiye ve Kafkas dağlarında yaşayan alt türler ve Sibirya'da yaşayan alt türler diğer bayağı vaşaklara göre daha büyüktürler. Bu vaşakların dişileri 24 kg ila 36 kg arasında erkekleri de 32 kg ila 45 kg arasındadır. Vücut uzunlukları ise kuyrukları hariç 140 cm kadardır. Buna 25 cm ila 35 cm arasında kuyruk da eklenince ortalama 170 cm kadar olmaktadır.
Рись звича́йна[2][3], або Рись євразі́йська[4][5][6] (Lynx lynx L.) — ссавець з роду рись (Lynx), що відноситься до ряду хижих (Carnivora) родини котових (лат. Felidae).
Довжина тіла самців у дорослому стані сягає від 76 до 110 см, а самок на 3–6 см коротша. Хвіст — 10–31 см, висота у плечах 60–65 см. Вага дорослих звірів найчастіше дорівнює 16–20 кілограмам, інколи до 32 кг. Рись має карі очі, китиці на вухах, короткий хвіст, великі гострі пазурі, та сильні задні лапи. Всі лапи зимою вкриті густим хутром. Жодний інший представник родини котячих не пристосований до снігу так добре, як рись.В Україні рись зустрічається досить рідко: в Карпатах та на Поліссі. За недостатньо підтвердженими даними зустрічається в зоні відчуження Чорнобильської АЕС.
У доісторичні часи рись була поширена майже в усій лісовій зоні північної півкулі і всюди її історія драматична. Століттями люди її жорстоко переслідували. Колись за знищення рисі навіть виплачувались премії. Окрім того на неї любили полювати королі та князі, — м'ясо рисі вважалось делікатесом. Надто пізно люди зрозуміли, що рись заслуговує уваги і турботи, її вже цілком винищили на території більшої частини Європи. Пощастило рисі лише в гірських лісах Карпат, на Балканах, на Скандинавському півострові, в Польських Татрах, де-не-де в Іспанії, де вона живе і сьогодні, а також в Росії у Сибіру, де вона і тепер усе ще є досить звичайним звіром. Вона широко заселяє ліси від Прибалтики до Тихого океану і майже від Полярного кола до Кавказу, Алтаю, Саян й Сіхоте-Аліня, та в північній Америці. Тепер майже всюди, де рисі вдалось вижити, вона охороняється законом, в нашій країні рисей занесли до «Червоної Книги». Її навіть відловлюють і переселяють в місця, з яких вона зникла. Правда, в останні роки над риссю нависла нова загроза: ціна на її хутро піднялась непомірно високо. За добру шкіру платять більше, ніж за купу знаменитих соболів.
Рись в Україні зустрічається досить рідко — в Карпатах та на Поліссі.
Євразійська рись є найбільшою зі всіх рисей, довжина тіла від 76 до 110 см і 70 см у загривку, а самок на декілька (3–6) см коротша. Хвіст — 10–31 см, висота у плечах 60–65 см. Самці частіше важать від 18–26 кг (інколи до 32 кг), самки важать в середньому 18 кг. Тулуб, як у всіх рисей, короткий, щільний. Рись має карі очі, китиці на вухах, короткий хвіст, жахливі пазурі, та сильні задні лапи. Всі лапи взимку вкриті великим хутром. Жодний інший представник родини котячих не пристосований до снігу так добре, як рись.
Існує безліч варіантів забарвлення рисі, залежних від географічного району — від рудувато-бурого до палево-димчастого, з більш-менш вираженою плямистістю на спині, боках і лапах. На череві волосся особливо довге і м'яке, але не густе і майже завжди чисто білі з рідкісним крапом. Південні форми зазвичай рудіші, шерсть у них коротша, а лапи дрібніші.
Слід рисі типово котячий, без відбитків кігтів. Задню лапу при кроці вона ставить в слід передньої. Якщо йдуть декілька рисей, то задні ступають точно в слід передніх.
Рись віддає перевагу глухим темнохвойним лісам, тайзі, хоча зустрічається в різноманітних насадженнях, включаючи гірські ліси; іноді заходить в лісостеп і лісотундру. Вона відмінно лазить по деревах і скелях, добре плаває.
При великій кількості їжі рись живе осіло, при недоліку — кочує. У добу вона здатна проходити до 30 кілометрів. При всій обережності рись не дуже боїться людей. Вона живе в створених ними вторинних лісах, в молодняках, на старих лісосіках і гарі, а у важкі роки заходить в села і навіть у великі міста.
Полює з засідки, жертву доганяє двома, трьома стрибками. Великих тварин як правило впольовує взимку, коли в тих копита провалюються в сніг, а великі лапи рисі дозволяють їй добре триматися на снігу. Що ж стосується кровожерності рисей — вся справа в тім, що рись, як і більшість котячих полюбляє їсти свіжину, а м'ясо, що провалялося два-три дні, вони вже їсти не будуть. Треба зазначити, що кровожерність проявляється якраз влітку, бо взимку рись може втоптати здобич у сніг і харчуватися нею досить довго. Окрім того може полювати з дерева.
Рись — чудовий мисливець. Вдень вона, як правило, відлежується в своєму лігві, а з заходом сонця стає активною. Легко лазить по деревах та скелях, вона вибирає зручне місце, з якого все добре видно, і терпляче чекає появи жертви. Витримка рисі заслуговує поваги. Годинами, інколи добами вона може без жодного руху лежати в засідці. Її дуже важко помітити, а вона зверху бачить все. Маючи надзвичайно гострий слух та зір, рись чує жертву здалеку. Боротьба навіть з великим звіром триває не довго — зуби і кігті в рисі великі і дуже гострі. Рись, як і більшість хижаків, при нагоді вбиває більше тварин, ніж може з'їсти.
Оскільки здобич не завжди приходить до місця засідки, тож доводиться рисі вдаватися і до активніших методів полювання. Йде лісом вона нечутно, зливаючись з фоном місцевості, часто прислухаючись та принюхуючись, маскуючи свій слід. Побачивши здобич, нечутно підкрадається до неї. У випадку, коли перша атака виявилась невдалою, рись переслідує жертву великими стрибками. Найчастіше все вирішують перші 10–15 стрибків.
З осені, коли молоді рисі достатньо сильні, вони полюють зграями, колективно прочісують ліс, влаштовують маленькі облави. За ніч рись проходить 6–8, а інколи 10–15 км. Свої мисливські угіддя вона проходить за 5–10 днів.
Рись їсть небагато, самець середніх розмірів взимку з'їдає 2,5–3 кг м'яса за добу, але коли голодний може й 5–6 кг, навіть якщо м'ясо промерзло.
Рись переважно веде осілий спосіб життя, але в часи сильних морозів з глибоким снігом, коли холодно і нема що їсти, рись вирушає в далекі подорожі, і часом забрідає в степ і тундру. В добу проходить до 30 км.
Міняє хутро рись два рази — весною та восени.
Шлюбний період у рисі починається в кінці лютого і триває майже місяць. Взагалі рись любить самотність, не схильна до спілкування з собі подібними, але в шлюбний період ці нахили ламаються. За самицею звичайно ходить декілька самців, які постійно б'ються між собою. Мовчазні від природи, вони в цей період голосно мурчать, нявкають, а в збудженому стані голосно кричать. Самці басовито нявкають, а самиці глухо мурчать. В нічній тиші ці звуки лякають людей.
Вагітність триває 63–70 днів. В травні в рисі з'являються 2–3 дітлахів (дуже рідко 1 або 4). Вони дуже кволі, сліпі і глухі, і важать 250—300 грамів. Для потомства мати влаштовує лігво в глухій частині лісу, де-небудь під вивернутим коренем, в дуплі, печері, ретельно вимощує його пір'ям та травою. В ньому сухо та тепло. Перші два місяці свого життя маленькі рисі швидко ростуть і розвиваються на материнському молоці. Очі в малят відкриваються через 16–17 днів. Коли їм виповнюється місяць, вони починають приймати тверду їжу, але материнським молоком живляться ще 4 місяці. Потім починають виходити з мамою з гнізда, знайомляться зі складним життям лісу. Мисливський інстинкт прокидається в ранньому віці. Через 40 днів після народження, молода рись вже пробує підкрастися до «здобичі» і нападати на неї. Дорослі приносять їм живих мишей, зайців, терпляче вчать, як їх добувати, оберігають звірят від всіх можливих негараздів.
Статевої зрілості самці досягають на 21-му місяці життя, самиці — на 33-му. Тривалість життя приблизно 15–20 років.
Рисі сімейні тварини, що виховують своїх нащадків удвох. Самець помагає матері годувати і виховувати потомство. Рисенята ростуть швидко, вже в жовтні їх важко відрізнити від батьків, вони починають полювати зграями. Всю зиму молоді тримаються біля матері і розходяться хто куди навесні. В річному віці рись остаточно переходить до самостійного життя.
Статус популяції евразіатськой рисі в різних країнах:
В Україні чисельність оцінюється в 350—400 ос. в Карпатах та до 80—90 ос. на території Полісся[7]. Рись включена до Червоної книги України.
Промислове значення рисі невелике (використовується хутро). Як і багато хижаків, вона грає важливу селекційну роль в лісових біоценозах. Лише у мисливських господарствах, де розводять козуль, плямистих оленів, фазанів, її присутність небажана.
Рись широко використовується в геральдиці, символізуючи повноту і гостроту зору. Її зображення можна побачити на гербах або прапорах таких міст, як Реж, Псков або Гомель. За деякими версіями саме рись, а не лев зображена на гербі Фінляндії. Рись на гербі має і Усть-Кубинський район Вологодської області.
Через гостроту зору на честь рисі було названо сузір'я Яном Гевелієм в 1690 році. Гевелій так коментував вибір назви: «У цій частині неба зустрічаються тільки дрібні зірки і потрібно мати рисячі очі, щоб їх розрізнити і розпізнати».
На домашніх тварин рись нападає рідко. На людину здатна кинутись лише поранена рись або у випадку, коли її переслідують. Її ставлення до людини доволі дивне — в лісі вона завжди уникає людей, хоч і не боїться, але може заходити в населені пункти. Чому так робить дуже обережна тварина — невідомо.
У скандинавської традиції рись була священною твариною богині Фреї. Вважалося, що рисі упряжені в її колісницю. Давні греки вірили, що гострий погляд рисі здатний простромлювати наскрізь непрозорі предмети. Свою наукову назву ця тварина отримало від грецького «lynx» — «сіяти».
Слід[8] рисі подібний до сліду кішки, але відрізняється від нього головним чином величиною, оскільки в три рази більший за слід дикої кішки.
Слід задньої лапи (мал.) складається з великого відбитку голої ступні з півколом довгих довгастих овальних відбитків чотирьох подушечок пальців. Кігті в сліді не відбиваються, оскільки вони втяжні. Із ступні відбивається лише передня частина. Довжина і ширина відбитку задньої лапи від 4,5 см до 8,0 см.
Слід передньої лапи має таку ж форму, як і задня, але буває трохи більшим. У ньому також відбиваються чотири пальці. Розмір сліду в довжину і ширину буває однаковим, інколи можна спостерігати незначне загальне звуження. Розмір сліду передньої лапи коливається від 5,5 см до 8,0 см.
Довжина кроку частіше всього 25,0 см — 40,0 см, але може досягати і 80,0 см.
Ширина доріжки слідів становить 7,0–12,0 см.
Доріжка сліду відповідає вигляду алюру. Сліди при повільному кроці відбиваються широкою стрічкою, при швидкій рисі — ламаною лінією.
На кроку рись залишає сліди, розташовані в подвійній лінії лівих та правих здвоєних відбитків, оскільки вона ставить задні лапи в сліди передніх. Доріжка слідів нагадує послідовну широку стрічку. Здвоєні відбитки більш-менш правильні; буває, що сліди задніх лап трохи переходять через сліди передніх, що відбувається зазвичай при прискоренні алюру.
На галопі задні лапи рись ставить попереду передніх, при цьому всі чотири лапи відбиваються окремо, і подвійних відбитків не утворюється.
Пересувається рись і довгими, досягаючими 135 см стрибками. Послідовність слідів, залишених риссю в доріжці сліду при пересуванні стрибками, відповідає розташуванню їх при пересуванні на галопі. Одиночний стрибок рись може зробити на відстань 7 м.
Послід рисі схожий з послідом дикої кішки, але він майже в 2 рази більший; циліндрової форми, що до кінця злегка звужується, закругленим переднім кінцем, заднє закінчення буває з тупим розкуйовдженим відростком. Він містить шерсть, пір'я і численні залишки кісток різної довжини.
Рись так само, як і кішки, особливо дика кішка, старанно закопує, свій послід. Для такого укриття літом вона використовує розриту землю, листя, мох тощо, а взимку — сніг.
Рись звича́йна, або Рись євразі́йська (Lynx lynx L.) — ссавець з роду рись (Lynx), що відноситься до ряду хижих (Carnivora) родини котових (лат. Felidae).
Довжина тіла самців у дорослому стані сягає від 76 до 110 см, а самок на 3–6 см коротша. Хвіст — 10–31 см, висота у плечах 60–65 см. Вага дорослих звірів найчастіше дорівнює 16–20 кілограмам, інколи до 32 кг. Рись має карі очі, китиці на вухах, короткий хвіст, великі гострі пазурі, та сильні задні лапи. Всі лапи зимою вкриті густим хутром. Жодний інший представник родини котячих не пристосований до снігу так добре, як рись.В Україні рись зустрічається досить рідко: в Карпатах та на Поліссі. За недостатньо підтвердженими даними зустрічається в зоні відчуження Чорнобильської АЕС.
Linh miêu Á-Âu (danh pháp hai phần: Lynx lynx) là một loài mèo thuộc Linh miêu (Lynx) trong họ Mèo. Loài này được mô tả bởi Linnaeus vào năm 1758. Chúng là loài bản địa châu Âu một và Siberia, Nam Á và Đông Á. Nó còn được gọi là linh miêu châu Âu, linh miêu phía bắc, linh miêu Siberia, linh miêu Nga. Trong khi tình trạng bảo tồn đã được phân loại là "loài ít quan tâm", quần thể linh miêu này đã bị giảm sút hoặc đã tuyệt chủng tại chỗ ở Tây Âu, nơi mà nó hiện đang được du nhập lại. Nó là loài linh miêu lớn nhất.
.png){kind=small}
Bài viết về các loài trong bộ thú ăn thịt này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn. Linh miêu Á-Âu (danh pháp hai phần: Lynx lynx) là một loài mèo thuộc Linh miêu (Lynx) trong họ Mèo. Loài này được mô tả bởi Linnaeus vào năm 1758. Chúng là loài bản địa châu Âu một và Siberia, Nam Á và Đông Á. Nó còn được gọi là linh miêu châu Âu, linh miêu phía bắc, linh miêu Siberia, linh miêu Nga. Trong khi tình trạng bảo tồn đã được phân loại là "loài ít quan tâm", quần thể linh miêu này đã bị giảm sút hoặc đã tuyệt chủng tại chỗ ở Tây Âu, nơi mà nó hiện đang được du nhập lại. Nó là loài linh miêu lớn nhất.
Обыкновенная рысь (лат. Lynx lynx[1]) — вид млекопитающих из рода рысей.
Русск. слово рысь восходит к праславянской форме *rysь. В словообразовательном плане это производное существительное от праслав. прилагательного *rysъ «рыжий». Предполагается, что исходной формой была *lysь < и.-е. *lūḱsis, родственные формы которой сохранились в балтийских языках (лит. lūšis, латышск. lūsis), древних германских (др.-в.-нем. luhs) и древнегреческом (λύγξ), которая была изменена под влиянием прилагательного *rysъ (по рыжеватому окрасу животного)[2].
Длина тела рыси составляет 80—130 см и 70 см в холке. Обычно рысь размером с крупную собаку. Масса взрослых самцов от 18 до 25 кг, очень редко может достигать и 35 кг; самки весят в среднем 20 кг. Туловище, как у всех рысей, короткое и плотное. На ушах длинные кисточки. Хвост короткий с «обрубленным» концом (20—40 см). Голова небольшая, округлая. Удлинённые волосы по бокам морды образуют «бакенбарды». Морда короткая, глаза широкие, зрачки круглые. Линька происходит два раза в год: весной и осенью. Мех рыси не имеет себе равных среди кошачьих — очень густой, высокий, шелковистый. Особенно длинная шерсть на брюхе. Живот чисто белый с редким крапом.
Лапы крупные, зимой хорошо опушённые, что позволяет рыси ходить по снегу, не проваливаясь. Зимой они снизу обрастают длинными волосами и становятся похожими на лыжи, поэтому удельная нагрузка на опору у рыси в несколько раз меньше, чем у других кошачьих. Это, наряду с высокими ногами, служит приспособлением к передвижению по рыхлому глубокому снегу.
Существует множество вариантов окраса рыси, зависящих от географического района, — от рыжевато-бурого до палево-дымчатого, с более или менее выраженной пятнистостью на спине, боках и лапах. На брюхе волосы особенно длинные и мягкие, но не густые и почти всегда чисто белые с редким крапом. Южные формы обычно более рыжие, шерсть у них короче, а лапы мельче.
След рыси типично кошачий, без отпечатков когтей, задние лапы ступают точно в след передних.
Рысь — самый северный вид из семейства кошачьих. В Скандинавии она встречается даже за Полярным кругом. Некогда она была весьма обычна по всей Европе, но к середине XX века её истребили в большинстве стран Центральной и Западной Европы. Сейчас предприняты успешные попытки возродить популяцию рысей.
В России рысь встречается в глухих, сильно захламлённых перестойных хвойных лесах вплоть до Камчатки и Сахалина. Водится рысь также в Карпатах, на Кавказе и в Средней Азии. Везде она малочисленна.
Рысь водится в средней полосе России, Грузии, Эстонии, Финляндии, Швеции, Польше, Чехии, Венгрии, Румынии, Испании, Сербии, Македонии, Словении, Словакии, Белоруссии, Хорватии, Албании, Греции, Литве, Латвии, на Украине (в Карпатах), в Армении, Азербайджане, Киргизии и Казахстане.
Рысь отдаёт предпочтение глухим темнохвойным лесам, тайге, хотя встречается в самых разных местах, включая горные леса; иногда заходит в лесостепь и лесотундру. Она отлично лазает по деревьям и скалам, хорошо плавает. Также она отлично выживает среди снегов (за полярным кругом), ловя пушных зверей. Пятнистость шерсти делает рысь незаметной днем среди падающих на землю солнечных бликов от освещённых крон деревьев и скрывает в сумерках и на заре, облегчая нападение на добычу.
При обилии пищи рысь живёт оседло, при недостатке — кочует. В сутки она способна проходить до 30 километров. Основу её рациона составляют зайцы-беляки. Также она постоянно охотится на тетеревиных птиц, мелких грызунов, реже — небольших копытных, вроде косули, кабарги, пятнистого и северного оленей, изредка нападает на домашних кошек и собак, кроме того — на лис, енотовидных собак и других некрупных зверей. Кроме того, рысь нападает на куропаток, рябчиков, бобров, мелких грызунов, молодняк диких кабанов, ланей, лосей. Рысь - это хищный зверь.
Охотится рысь в сумерках. Вопреки распространённым представлениям, она никогда не прыгает на свою жертву с дерева[3], но предпочитает подкарауливать дичь в засаде или скрадывать (то есть подбирается к жертве на максимально небольшое расстояние, выгодное для молниеносного броска), прячется за упавшие стволы, старые пни, камни, иногда садится на толстый горизонтальный сук, а затем нападает большими, до 4 м, прыжками. Жертву преследует на дистанции не более 60—80 м, после чего выдыхается. Подобравшись на расстояние около 10-15 метров, рысь покрывает его несколькими прыжками длиной 2-3 метра. Если атака сразу не удалась, охотница делает ещё с десяток более коротких прыжков в угон, который чаще всего ничем не кончается. Бросившись на крупную добычу, рысь впивается когтями ей в переднюю часть тела, а зубами терзает шею или горло. Жертва некоторое время тащит на себе хищника, пока не упадёт от нанесённых ран. Также известно, что рысь убивает лисиц и куниц, даже если нет потребности в пище. За один раз она съедает немного пищи, остатки же прячет в укромное место или закапывает в снег.
Обычно взрослый зверь ловит и съедает зайца раз в 2-4 дня, выводку такого количества пищи хватает только на один день. С убитой косулей рысь расправляется за 3-4 дня, а у добытого пятнистого оленя держится до полутора недель. Сытая рысь даже у зайца может оставаться несколько дней, пока не съест его целиком, чтобы не тратить силы на новую охоту. Недоеденные остатки добычи она прикапывает снегом или землёй. Но делает это так неряшливо, что её припасы очень быстро растаскивают более мелкие хищники — соболь, колонок. За рысью, как за более удачливой охотницей, ходит и росомаха и иногда отгоняет её от свежедобытой жертвы, а в случае нехватки пищи может напасть даже на взрослую и сильную особь. Сама рысь нередко гоняет лисиц, не давая им охотиться на своем участке.
При всей осторожности рысь не очень боится людей. Она живёт в созданных ими вторичных лесах, молодняках, на старых лесосеках и гарях; а в бедственные годы заходит в сёла и даже города. На человека рысь обычно не нападает, но в случае ранения становится опасной, нанося человеку зубами и когтями серьёзные раны.
Рыси считаются вредными хищниками, но в природе играют такую же роль, как и волки: они губят среди таёжных животных главным образом больных, слабых, неполноценных особей.
Как утверждает российский зоолог Михаил Кречмар, не известно ни одного подтверждённого случая нападения рыси на человека.
В какой-то степени это даже удивительно. Леопард весом тридцать пять килограммов легко убивает людей. Взрослый самец рыси запросто разделывается с тренированными овчарками вдвое тяжелее его самого. Однако случаи, когда рысь намеренно скрадывала и убивала человека, нам всё-таки неизвестны. Псевдотаёжные баснописцы посвятили не один десяток страниц случаям нападения рыси на геологическую партию, охотника-промысловика, старателя-одиночку, комсомольца-ударника и т. д. Рассуждая беспристрастно, их трудно упрекнуть: по всем физическим показателям рысь вроде бы может нападать на человека. Может, но не нападает. Более того, рысь известна как один из наиболее легко приручающихся зверей. В частности, приручению поддаются даже взрослые рыси, пойманные капканами. Иногда они привыкают к человеку до такой степени, что позволяют брать себя на руки, а мурлыканье этой огромной кошки напоминает гудение мощного электромотора.
Гон у рыси в марте, и в эту пору рыси, обычно молчаливые, издают громкие крики, урчание и громкое мяуканье. Вне сезона размножения рысь ведёт уединённый образ жизни. Во время гона с февраля по март за самкой ходит несколько самцов, которые яростно дерутся между собой. При встрече образовавшие брачную пару рыси исполняют ритуал приветствия — обнюхав друг у друга носы, они встают напротив и начинают бодаться лбами. Дружеская привязанность у рысей выражается во взаимном вылизывании шерсти.
Беременность у самок длится 63-70 дней. В выводке обычно 2-3 (очень редко 4-5) глухих и слепых рысёнка; убежищем им служит логово под вывернутыми корнями упавшего дерева, яма, земляная пещера, в низком дупле или среди бурелома, расщелина скал. Вес новорождённых составляет 250—300 гр. Глаза у рысят открываются на 12 день. В месяц мать начинает подкармливать котят твердой пищей. В воспитании котят участвуют оба родителя. Подросшие рысята охотятся вместе со взрослыми до наступления следующего сезона размножения, а затем переходят на самостоятельное существование и живут в одиночку. Половой зрелости самки достигают в 21 месяц, самцы — в 33 месяца. Продолжительность жизни 15-20 лет.
Статус популяции рыси в разных странах:
Промысловое значение рыси невелико (используется мех). Как и многие хищники, она играет важную селекционную роль в лесных биоценозах. Лишь в охотничьих хозяйствах, где разводят косуль, пятнистых оленей, фазанов, её присутствие нежелательно. Мех рыси превосходен: густой, шелковистый и высокий. Длина остевых волос на спине достигает 5 сантиметров, а на животе — 7 сантиметров, под ними обильная мягкая подпушь. Окраска шкуры варьируется от рыжеватых до голубоватых тонов с пятнистым рисунком. Рысий мех всегда ценился высоко. Начиная же с 1950-х годов цены на него на международном рынке стали возрастать с небывалой скоростью. Так, на Ленинградском пушном аукционе в 1958 году за лучшие рысьи шкуры было получено по 73 доллара, в 1973 году — 660 долларов, а в 1977 году — 1300 долларов. Это объясняется сохранившейся на десятилетия модой (факт сам по себе очень редкий) на длинноволосую пушнину, среди которой первое место занял рысий мех.
Несмотря на то что мясо рыси, похожее на телятину, нежное, вкусное, его по установившейся традиции не принято употреблять в пищу (как и вообще мясо любого хищника). Интересно, что в Древней Руси рысье мясо славилось высокими качествами и его подавали на стол во время боярских и княжеских пиршеств как деликатес.
Рысь широко используется в геральдике, символизируя полноту и остроту зрения. Её изображение можно увидеть на гербах или флагах таких городов, как Реж или Гомель. По некоторым версиям, именно рысь, а не лев изображена на гербе Финляндии. Рысь на гербе имеет и Усть-Кубинский район Вологодской области. Рысь так же является символом одноименного спецподразделения- СОБР «Рысь» ФСВНГ
Из-за остроты зрения, в честь рыси было названо созвездие Яном Гевелием в 1690 году. Гевелий так комментировал выбор названия: «В этой части неба встречаются только мелкие звёзды, и нужно иметь рысьи глаза, чтобы их различить и распознать».
3 рубля Банка России (1995 год)
10 белорусских рублей
(1992 год) Оборотная сторона
50 литовских литов
Серебряная монета.(2006 год)
Герб Гомеля (Беларусь)
Герб Расейняй (Литва)
Герб Екабпилса (Латвия)
Почтовая марка Азербайджана
Почтовая марка Беларуси
Почтовая марка Казахстана
Обыкновенная рысь (лат. Lynx lynx) — вид млекопитающих из рода рысей.
歐亞猞猁（学名：Lynx lynx; 汉语拼音：Ōu-Yà shēlì，注音符號：ㄡ ㄧㄚˋ ㄕㄜˋ ㄌㄧˋ） 是一种产于歐洲和西伯利亞森林的中型猫科动物，一般直接称猞猁。
猞猁通常重达40公斤左右，体长85-105厘米，尾长20-31厘米。体毛为灰色或红灰色，常具有黑斑。四肢粗长；耳直立，尖端有黑色毛丛；尾端黑色。
猞猁栖息于多岩石的森林中，主要在夜间活动，成年猞猁为独居动物。猞猁的叫声极少能够被觉察到。猞猁以野兔、啮齿类、狐、麅甚至驯鹿为食。
猞猁在歐洲一度非常常见，但20世纪中以后在中歐和西歐已经越来越少能够见到，其数量有急剧下降的趋势。
.jpg)
ワシントン条約附属書II 分類 界 : 動物界 Animalia 門 : 脊索動物門 Chordata 亜門 : 脊椎動物亜門 Vertebrata 綱 : 哺乳綱 Mammalia 目 : 食肉目 Carnivora 亜目 : ネコ型亜目 Feliformia 科 : ネコ科 Felidae 亜科 : ネコ亜科 Felinae 族 : （ネコ族 Felini） 属 : オオヤマネコ属 Lynx 種 : オオヤマネコ L. Lynx 学名 Lynx lynx (Linnaeus, 1758)[4] シノニム Felis lynx Linnaeus, 1758[4]
和名 オオヤマネコ[5] 英名 Eurasian lynx
オオヤマネコ（Lynx lynx）は、哺乳綱食肉目ネコ科オオヤマネコ属に分類される食肉類。ヨーロッパおよびシベリアの森林に棲息する中型のネコ類である。学名 。別名シベリアオオヤマネコ。
模式標本の産地（基準産地・タイプ産地・模式産地）は単にヨーロッパとされているが、スウェーデン南部と考えられている[4]。
体長80 - 130センチメートル[5]。尾長11 - 25センチメートル[5]。体重18 - 30キログラム[5]。オオヤマネコ属最大種であり、肩高約70cm。メスは平均18.1kg 程度である[6]。毛皮は灰色から赤褐色で黒い斑点がある。背面には斑紋がないか、不明瞭[5]。毛皮の模様の個体差が大きく、斑点のない個体と多くの斑点をもつ個体が近くで棲息していることもある。尾の先端は黒い個体が多いが、黒色部が小さい個体や黒色部を欠く個体もいる[5]。
カナダオオヤマネコやスペインオオヤマネコを本種に含める説もあった[4][5]。
亜種レベルの分類・分布については確立したものがなく、MSW3(Wozencraft,2005)[4]とIUCN SSC Cat Specialist Group(2017)[7]とで大きく食い違っている。以下はIUCN SSCによる提案に過ぎず、今後さらに整理される可能性がある。
これ以外に言及のある亜種として以下がある。
主に夜行性で、成長すると単独で生活する。発する声は非常に小さくめったに聞かれることはないため、本種の生息地域の調査が、何年も不明であるケースも珍しくない。これらの特性から、獲物の食べ残しや足跡が確認されても、実際に生息が確認されるまでに長い年月を有する場合もある。
食性は動物食で、鳥や昆虫、ウサギ、リスなどの齧歯類、さらに大型のシカ類も捕食することがある。[8] なお、大きな獲物を狙うことは危険を伴うため、これらを狩る際には、追跡、忍び寄り、跳びかかるという方法を取る。しかし冬季には、雪によって狩りが困難となるため、本種は大きな獲物を狙わざるをえない状況になることもある。
本種は、隠れたり獲物を追跡することに有利な、起伏に富む樹木の多い土地に生息している。平均して1頭あたり20-60km²の縄張りをもち、一晩に20km以上移動することもある。繁殖期は2 - 3月で、妊娠期間は63 - 74日[5]。1回に通常2 - 3匹の幼獣を産む[5]。カナダオオヤマネコと比較すると繁殖期が早く、産仔数は少ない[5]。生後2 - 3年生成熟する[5]。
生息地の破壊、交通事故、密猟も含む毛皮用の狩猟、害獣としての駆除などによる影響が懸念されている[3]。1977年にネコ科単位でワシントン条約附属書IIに掲載されている[2]。
日本ではリュンクス属（オオヤマネコ属）単位で特定動物に指定されている[9]。
かつてはヨーロッパ全土でありふれた動物であったが、20世紀半ばまでに、環境の変化や毛皮目的の狩猟などの影響で中央および西ヨーロッパの大部分の地域で絶滅している。近年[いつ?]になり森林へのオオヤマネコの再導入が試みられ、成功しつつある。
オオヤマネコ（Lynx lynx）は、哺乳綱食肉目ネコ科オオヤマネコ属に分類される食肉類。ヨーロッパおよびシベリアの森林に棲息する中型のネコ類である。学名 。別名シベリアオオヤマネコ。
스라소니(학명: Lynx lynx[2], 문화어: 시라소니)는 특히 북부 유라시아에 폭넓게 분포하는 중형 고양이과 동물로, 그 분포지는 중앙유럽부터 동아시아까지 달한다. 개체 수는 최대 10,000마리에 달하는 것으로 추정된다.[1]
기록으로 남은 것 중 ‘스라소니’의 가장 오래된 형태는 《훈몽자회》(1527)에 기록된 ‘시라손’이다. 이는 여진어 šilasun과 연관이 있다.[3] '만연(獌狿)'. '추만(秋晩)', '토표(土豹)'라고도 한다.[4]
몸길이 110cm, 꼬리길이 12~17cm, 몸높이 50~75cm이다. 또 몸무게는 수컷이 30kg, 암컷이 25kg이다. 눈 위 생활에 잘 적응하여 겨울에도 눈위를 빠르게 달릴 수 있다. 귀 끝의 긴 털은 소리의 방향을 탐지하는 데 중요한 역할을 한다. 다리가 길고 발바닥이 크며 발 가장자리에 털이 빽빽이 나 있다. 머리는 둥글고 볼에는 긴 털이 나 있으며, 귓바퀴의 앞끝에는 길이 약 4cm의 검은 털다발이 있다. 꼬리는 짧고 끝은 검은색이다. 몸털은 부드럽고 회백색 또는 적갈색이며 다리와 허리에 어두운 색깔의 반점이 있다. 이 반점은 매우 뚜렷하며 온몸에 퍼져 있는 것도 있고 거의 없는 것도 있다.
삼림과 그 주변의 관목림에 단독으로 세력권을 형성하여 산다. 나무의 패인 곳이나 넘어진 나무 밑, 바위 틈 등에서 쉬거나 잠을 자고, 이른아침과 해질 무렵에 활동한다. 먹이는 지역에 따라 다르나 주로 눈토끼, 사슴, 노루, 사향노루, 유럽노루, 고라니, 멧돼지, 다람쥐, 청설모, 쥐, 두더지, 날다람쥐, 하늘다람쥐, 비버, 염소, 양, 무플론, 영양, 꿩, 메추라기, 비둘기, 산양, 송아지, 닭, 오리, 거위 등을 잡아먹는다.
교미기인 2~3월에는 암컷을 차지하기 위해 수컷끼리 싸움을 벌인다. 임신기간은 67~74일이고 한배에 1~4마리의 새끼를 낳는다. 새끼는 16~17일이면 눈을 뜨고 4주째면 단단한 먹이를 먹기 시작하지만, 젖은 약 5개월 동안 먹는다. 새끼는 1년이면 독립하고 암컷은 21개월, 수컷은 33개월이면 성적으로 성숙한다. 스라소니의 가장 큰 천적은 인간이다.
북한에서는 백두산과 개마고원에 분포한다. 대한민국에서는 태백산맥에 소수가 서식한다고 추정하는 환경부의 발표가 있었으나 정확한 것은 알 수 없다. 현재 환경부 지정 멸종위기 야생생물 Ⅰ급으로 지정되어있다.
다음은 고양이과의 계통 분류이다.[5]
고양이과† 마카이로두스아과
표범아과 구름표범속 표범속 고양이아과 마블고양이속 황금고양이속 서벌속 카라칼속 호랑고양이속 스라소니속 치타속 퓨마속 재규어런디속 마눌속 삵속 고양이속
.jpg)
.jpg)
.jpeg)
_01.jpg)
.jpg)
.jpeg)
.jpg)
-cropped.jpg)
_Dogs_driving_lynx.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
