Cotton Thistle

Popłoch pospolity (Onopordum acanthium L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Pochodzi z obszaru śródziemnomorsko-irano-turańskiego^[3]. Rozprzestrzenił się jednak i obecnie poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach^[4]. W Europie najstarszego znaleziska archeologiczne pochodzą z epoki żelaza (okres halsztadzki)^[3]. W XIX wieku do Ameryki Północnej i Australii. Na kontynentach tych stał się uciążliwym chwastem^[5]. We florze Polski jest archeofitem, dość pospolicie występującym na całym niżu i w niższych położeniach górskich^[3].

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona, gruba, rozgałęziająca się, o wysokości 0,3-2 m. Jest szeroko i kolczasto oskrzydlona oraz wełnisto owłosiona^[6].

Liście

Szarozielone. Dolne krótkoogonkowe, o długości do 30 cm, szerokoeliptyczne i zatokowo klapowane, a brzegi blaszki liściowej mają kolczasto ząbkowane. Górne są podługowate lub wąskoeliptyczne, o blaszce na brzegach zatokowato wykrawanej i również kolczasto ząbkowanej. Podobnie jak łodyga są biało, wełnisto owłosione. Wszystkie liście zbiegają po łodydze^[3].

Kwiaty

Zebrane w duże (3-5 cm długości i szerokości) koszyczki pojedynczo wyrastające na szczytach pędów. Okrywa jest równowąska, o purpurowych, odstających i kolących listkach (2-4 mm szerokości). Mięsiste dno koszyczka bez plewinek. Znajdują się w nim głębokie dołeczki o ząbkowanych brzegach. Wszystkie kwiaty w koszyczku są jasnopurpurowe, rurkowate, o koronie do 2 cm długiej^[7][8].

Owoc

O długości do 6 mm, jajowaty, czworokanciasty z uciętym szczytem, poprzecznymi zmarszczkami i szczecinkowatym puchem kielichowym dwukrotnie dłuższym od owocu^[3].

• Jednoroczna różyczka liściowa

• Dwuletni pęd

• Liść

• Kwiatostan z motylem dostojka pandora

• Owoc i nasiona

Biologia i ekologia

Rozwój

Roślina dwuletnia, hemikryptofit. W pierwszym roku wytwarza różyczkę liściową, która zimuje. W drugim roku wyrasta z niej pęd kwiatowy. Po wydaniu owoców roślina obumiera^[3]. Roślina miododajna. Kwitnie od lipca do sierpnia, ma przedprątne kwiaty^[9]. Roślina wiatrosiewna, wytwarzająca od 8400 do 40 tys. nasion^[5].

Siedlisko

Siedliska ruderalne: przydroża, przychacia, pastwiska, nieużytki, kamieniołomy, tereny kolejowe. Występuje najczęściej na glebach piaszczystych w miejscach słonecznych, suchych i ciepłych^[3]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla zespołu roślinnego Onopordetum acanthii^[10].

Cechy fitochemiczne

Roślina trująca: ziele oraz korzeń zawierają olejki eteryczne, flawonoidy, pochodne kumaryny, żywicę, inulinę i śladowe ilości alkaloidów^[8].

Genetyka i zmienność

Liczba chromosomów (2n = 34^[11]. W Europie Środkowej i Zachodniej oprócz formy typowej występują dwa podgatunki: subsp. ceretanum (Sennen) Arènes, subsp. gautieri (Rouy) Bonnier^[2]. Gatunek ten tworzy też szereg mieszańców z innymi gatunkami z rodzaju, występują one jednak poza granicami Polski^[12].

Korelacje międzygatunkowe

Pasożytują na nim niektóre gatunki grzybów: Golovinomyces depressus i Podosphaera xanthii powodujące mączniaka prawdziwego, Puccinia acanthii powodujący rdzę^[13] i Ramularia cynarae emend powodujący plamistość liści^[14]. Na pędach żeruje kilka gatunków mszyc, owadów minujących i innych, na kwiatach niektóre gatunki muchówek^[13].

Zastosowanie i uprawa

• Ze względu na swoje szarozielone ubarwienie bywa uprawiany jako roślina ozdobna. Wymaga przepuszczalnej gleby i słonecznego stanowiska. Jest w pełni mrozoodporny. Uprawia się go z nasion lub przez odrosty korzeniowe^[15].
• Nieco gorzkie korzenie, a także młode odrośla, przyrządza się jako jarzynę. Wielkie koszyczki kwiatowe nadają się w młodym stanie do przyrządzania jak karczochy. Podobnie spożywane jest mięsiste dno koszyczka, które zawiera zamiast skrobi znacznie zdrowszą dla diabetyków inulinę^[6].

Udział w kulturze

Popłoch pospolity jest rośliną-symbolem narodowym Szkocji, widnieje na najważniejszym odznaczeniu Szkocji – Orderze Ostu, poza tym jest motywem obecnym w zdobieniach budynków, pamiątek i strojów szkockich. W naszym piśmiennictwie zwykle podaje się, że chodzi o oset, co jest jednak błędem we współczesnym nazewnictwie. Uzasadnieniem dla tego przekręcenia nazw może być niezręczność określania Najstarszego i Najszlachetniejszego Orderu szkockiego mianem "Orderu Popłochu"^[16][17]. Popłoch natomiast bywał nazywany ostem w dawnych tekstach^[18].

Przypisy