Hasło w Wikisłowniku Morela japońska, ume (梅), mume (dawna nazwa), (Prunus mume Siebold & Zucc.) – gatunek drzewa należący do rodziny różowatych. Pochodzi ze środkowych i północno-wschodnich Chin, gdzie nazywane jest méi (梅), Japonii i Tajwanu[2]. W Korei i Japonii gatunek ten uprawiany był od czasów starożytnych.
Pochodzenie nazwy
Łacińska nazwa gatunkowa pochodzi od dawnej nazwy japońskiej mume, która jest niepodobna zarówno do chińskiego oryginału, jak i do nazwy używanej w Korei (매실 maesil). Przynależność do rodzaju Prunus i synonim nazwy zwyczajowej (śliwa japońska) stosowany w wielu językach, sugeruje bliskie pokrewieństwo ze śliwą domową. W istocie gatunek ten należy do sekcji Armeniaca i jest bliskim krewnym moreli zwyczajnej. Dlatego poprawną nazwą w języku polskim jest "morela japońska", podczas gdy określenie śliwa japońska zarezerwowana jest dla gatunku Prunus salicina.
Morfologia
- Pokrój
-
Drzewo o wysokości do 6–9 m, żyjące kilkadziesiąt lat. Korona ma kulisty pokrój.
- Pień
-
Kora ciemnobrunatnoszara, z licznymi spękaniami.
- Liście
- Owalne, do 10 cm długości, jasnozielone, błyszczące, ostro zakończone.
- Kwiaty
- W zależności od odmiany – od białych poprzez różowe do czerwonych, pięciokrotne, zwykle pojedyncze lub w parach, lekko pachnące. Najczęściej średnica korony ma 1–3 cm. Kwitnie bardzo wcześnie, przed pojawieniem się liści na południu Japonii lub USA już w styczniu lub na początku lutego.
- Owoce
-
Pestkowiec o długości 2-3 cm, prawie okrągły, z wyraźną bruzdą wzdłuż owocu, zielonawy lub żółtawy, o omszonej skórce, czasem z czerwonawym rumieńcem. Mdły w smaku, prawie niejadalny, o miąższu żółtym, przyrośniętym do pestki. Dojrzewa wcześnie, w Japonii już w czerwcu. W Chinach dojrzewanie zwiastuje początek pory deszczowej[3][4].
Zmienność
W Japonii jest ponad 300 odmian uprawnych ume, które dzieli się na trzy grupy:
-
yabai (dzika morela japońska) – uprawiana z przeznaczeniem na podkładki do szczepienia dla moreli, śliw i innych Prunus sp.,
-
hibai (japońska morela purpurowa) – uprawiana jako roślina ozdobna o okazałych kwiatach i czerwono zabarwionych pędach,
-
bungo (morela bungo, od nazwy dawnej prowincji Bungo, Prunus mume var. bungo) – uprawiana głównie jako roślina owocowa, są także odmiany powstałe ze skrzyżowania z morelą zwyczajną, charakteryzujące się smaczniejszymi owocami.
Najpopularniejszymi odmianami są[5]:
- 'Alboplena' – odmiana wczesna o półpodwójnych białych kwiatach,
- 'Benishidori' – o małych podwójnych kwiatach o purpurowej barwie i późnym kwitnieniu,
- 'Dawn' – o dużych jasnoróżowych, podwójnych kwiatach z poskręcanymi płatkami, późno kwitnąca,
- 'Matsurabara Red' – o ciemnoczerwonych podwójnych kwiatach, ma bardziej wyniosły charakter wzrostu i może dorastać do 10 m wysokości,
- 'Pendula' – nieduży krzew o zwisających pędach z pojedynczymi jasnoróżowymi kwiatami i bardzo wczesnym kwitnieniu.
Prunus mume skrzyżowana z czerwonolistną odmianą ałyczy (Prunus cerasifera 'Atropurpurea') dała czerwonolistną Prunus x blireiana André., znaną i uprawianą także w Polsce jako gatunek ozdobny.
Zastosowanie
Jest rośliną uprawną głównie w krajach dalekowschodniej Azji. Jako roślina ozdobna spotykana sporadycznie w cieplejszych rejonach innych kontynentów (strefy mrozoodporności 6-10[6].
- Roślina lecznicza
- Owoc wykorzystuje się w chińskiej medycynie tradycyjnej pod nazwa 'wu mei'. Stosowany jako środek przeciwko pasożytom i wrzodom, dla poprawy funkcjonowania systemu trawiennego oraz jako środek na serce. W Korei sok moreli japońskiej jest sprzedawany jako środek wzmacniający o dużych walorach zdrowotnych.
- Sztuka kulinarna
- W Japonii produkuje się napój alkoholowy umeshu (梅酒) otrzymywany poprzez zalanie zielonych owoców mocną, klarowną wódką shōchū – zwany błędnie także winem śliwkowym. Ma słodki i łagodny smak. Smak umeshu mogą polubić osoby, którym zwykle nie smakują napoje alkoholowe. Produkty podobne do umeshu produkuje się także w Korei.
- Umeboshi
- (梅干し) Owoce ume są suszone i marynowane w soli oraz „kolorowane” na czerwono przyprawą w postaci liści shiso (Pachnotka zwyczajna) odmiany czerwonej (Perilla frutescens var. crispa f. purpurea, jap. akajiso; odmiany zielonej Perilla frutescens var. crispa f. viridis, jap. aojiso) używa się m.in. do sashimi i sushi). Umeboshi mają smak intensywnie słono–kwaśny. Z tego powodu spożywa się je w małych ilościach, często jako pikle do ryżu.
Znaczenie kulturowe
Drzewo moreli japońskiej jest bardzo wysoko cenione w kulturze chińskiej. Dotyczy to w szczególności jego kwiatów. Mume kwitnie w najzimniejszej porze roku i z tego względu uznawane jest jako symbol witalności i umiejętności przeciwstawiania się niesprzyjającym warunkom. Morela japońska, sosna oraz bambus zwane są trzema przyjaciółmi wiatru. Dodatkowo mume wraz z orchideą, bambusem i chryzantemą zwane są czterema rycerzami.
21 lipca 1964 roku parlament Tajwanu nadał mume status kwiatu państwowego. Z tego względu na samolotach linii China Airlines widnieje symbol tego kwiatu. Ponieważ namalowanie kwiatu ze względu na jego wygląd wymaga dużo pracy – a pracę tę wykonuje się ręcznie – wizerunki kwiatu na samolotach różnią się między sobą. Symboliczny wizerunek kwiatu moreli znajduje się także na dolarach tajwańskich.
W Wietnamie ze względu na piękno drzewa i jego kwiatów słowo 'mai' – oznaczające morelę japońską – jest imieniem nadawanym dziewczętom. Największy szpital w Hanoi nazywa się Bạch Mai co oznacza 'biały kwiat moreli', a ponadto wiele innych miejsc w tym mieście nawiązuje w swoich nazwach do tej rośliny. Bardzo wiele wierszy poświęconych jest tej roślinie. Buddyjski mnich z nurtu Zen – Thiền sư Mãn Giác napisał wiersz "Cáo tật thị chúng" ('Historia mojej choroby').
-
Xuân khứ bách hoa lạc → Wiosna przemija, opadają setki płatków,
-
Xuân đáo bách hoa khai → Wiosna nadchodzi, kwitną setki kwiatów.
-
Sự trục nhãn tiền qúa → Przed oczyma, wszystko nieustannie przemija,
-
Lão tùng đầu thượng lai → W głowach, wkrótce przemkną obrazy lat.
-
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận → Kto może powiedzieć czy z końcem wiosny wszystkie płatki opadną?
-
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai → Ostatniej nocy, w ogródku, kwitła gałąź moreli. (tłum. z angielskiego)
W tym wierszu, określenie nhất chi mai jest metaforą dla nadziei.
Zobacz też
Przypisy
