Prokariotlar (lot. pro — oldingi, ilgarigi va karion — yadro) — hujayrasida membrana bilan chegaralangan yadrosi boʻlmagan organizmlar. P.ga bakteriyalar, sianobakteriyalar, arxebakteriyalar kiradi. DNK, oqsil va RNKdan iborat yadro apparati sitoplazmada ochiq joylashgan. Genetik sistemasi (genofor) hujayra membranasiga yopishgan boʻlib, primitiv xromosomaga mos keladi. Koʻpayishda genoforning har qaysisi hujayra membranasi bilan birga yangi hujayralarga oʻtadi. Mitoz boʻlmaydi, xloroplastlar, endoplazmatik toʻr, mitoxondriyalar, Golji apparati, sentriollar uchramaydi. Hujayra devori asosi glikopeptid murendan iborat. Ribosomalari ancha kichik, eukariotlar xromosomalaridan oqsil soni va sedimentatsiya koeffitsiyenti bilan farq qiladi. P. bir qator oʻziga xos spetsifik fiziologik jarayonlar, mas, havodan molekulyar azotni oʻzlashtirish xususiyatiga ega. Ayrim karashlarga binoan, P. eukariot ajdodlari bilan birga eng qad. hayvonlarga kiritiladi. [1]
Prokariotet janë një grup organizmash të cilat nuk kanë bërthamë qelizore (karioni), si dhe nuk kanë organe qelizore të mbështjellë nga membrana. Janë të ndryshme nga eukariotet, të cilat kanë bërthamë qelizore. Shumica e prokarioteve janë njëqelizore, por ka dhe të tilla që gjatë fazave të tyre të jetës kanë periudha shumëqelizore, si psh myksobakteret. Fjala prokariot vjen nga greqishtja πρό- (pro-) "përpara" + καρυόν (karion) "berthama".
Prokariotet ndahen në dy grupe: bakteret dhe arkeat. Arkeat janë njohur si grup jetësor në 1990. Këta organizma fillimisht mendoheshin se ishin në gjendje të jetonin vetëm në kushte ekstreme, si temperatura të larta, nivele të larta pH dhe nivele të larta radiacioni. Por kohët e fundit janë gjetur në të tera llojet e ambienteve.
PROKARIOTËT DHE EUKARIOTËT “Bakteret e vërteta” (ku përfshihen të gjitha bakteret që infektojnë njeriun) janë anëtarë të të njejtës mbretëri të gjallesave - eubacteria, bacteria. Një grup tjetër mikroorganizmash që shpesh hasen në mjedise ekstreme jetësore formojnë mbretërinë tjetër - archaebacteria, Archaea. Në aspektin morfologjik, të dy mbretëritë e këtyre mikroorganizmave kanë ngjashmëri mes vete( sidomos kur iu mungon bërthama), prandaj ato së bashku grupohen si prokariotë. Megjithatë, ato kanë dallime të dukshme në aspektin biokimik. Shumica e archaea jetojnë në mjedise tipike, siç janë burimet e nxehta sulfurike, ku mbretëron temperaturë mbi 80 °C dhe pH=2. Këto mikroorganizma quhen termoacidofile. Të tjerat jetojnë në mjedise që përmbajnë metan (metanogjenet) ose përqëndrime të larta të kripës (halofilet ekstreme). Archaea Bazuar në ngjashmëritë e sekuencave të ADN-së, del se arkaeat dhe ekuariotet janë ndarë nga eubakteret para se të ndahen nga njëra tjetra (figura 1a). Nga vështrimi biokimik, arkaeat në shumë aspekte janë më të ngjashme me eukariotet sesa eubakteret. P.sh., ARN polimeraza e arkaeave në aspektin e numrit të nënnjësive është poaq komplekse sikurse polimerazat e bërthamës së eukarioteve. Njëkohësisht, përbrenda disa nënnjësive eukariote ekziston një homologji e konsiderueshme e aminoacideve. Po ashtu, te arkaeat gjeni promotor i strukturës është më shumë i ngjashëm me atë të eukarioteve sesa eubaktereve. Sikurse eubakteret, edhe arkaeat kanë operone, të cilat i përshkruajnë tek ARNi policistronike. Ngjashmëri ekzistojnë edhe në faktorët e sintezës së proteinave të arkaeave dhe eukarioteve, duke sugjeruar për një mekanizëm të përbashkët të sintezës së proteinave. Njësia 16S e ARNr te eubakteret dhe arkaeat dallon dukshëm në sekuencë. Eubakteret ( me përjashtim të gjinive Mycoplasma dhe Chlamydia) posedojnë peptodoglikan (sinonimet: mureinë, mukopeptid, skeleti i murit qelizor). Peptidoglikani përmban një sheqer unikat, acid muramik, që nuk gjindtë tjetërkund në natyrë. Archaebacteret përmbajnë pseudomureinë që dallon strukturalisht me mureinën e eubaktereve. Për të shprehur ngjashmëritë ndërmjet archaeae dhe eukarioteve, në të kaluarën është përdorur termi archaebacteria. Sot, të gjitha format tjera qelizore të jetës (përfshirë bimët, kafshët dhe fungjet) përmblidhen me një emër-eukariotë. Anëtarët e Archaea nuk janë patogjenë për njerëz dhe nuk do të diskutohen më tej.
DALLIMET NDËRMJET PROKARIOTEVE DHE EUKARIOTEVE Qeliza prokariote, për dallim prej asaj eukariote nuk është e fragmentuar. Ajo nuk ka membranë bërthamore, mitokondrie, retikulum endoplazmatik, trupin e Golgjit, fagosome dhe lizosome (Figurat 1b, 2 dhe 3). Prokariotet, në përgjithësi kanë vetëm një kromozom cirkular. Pasi që nuk kanë membranë bërthamore, kromosomi është i lidhur në një vend specifik të membranës qelizore- në mezosome. Ribosomet e prokarioteve janë 70S ( S- njësia e Svedbergut, një vlerë e madhësisë), kurse ribosomet e eukarioteve janë më të mëdha (80S). Nënnjësitë ribosomale të prokarioteve janë 30S dhe 50S ( te eukariotet janë më të mëdha). Ribosomet 30S kanë ARN 16S, kurse ribosomet 50S përmbajnë ARN 23S dhe 5S. Te eukariotet, ARN ribosomal është më i madh (ARNr 18S ndaj 16S). Membranat bakterore, në përgjithësi nuk përmbajnë sterole (p.sh.kolesterol).
STRUKTURA BAKTERORE Edhe pse nuk janë aq komplekse sa eukariotet, te prokariotet mund të definohen disa struktura përbërëse eubakterore. Këto struktura nuk i posedojnë të gjitha bakteret. Plazmidet Janë segmente të ADN-së që ndodhen jashtë kromozomeve, të pranishme në shumë kopje dhe shpesh kodojnë faktorët e patogjenezës dhe ato të rezistencës antimikrobike. Disa forma, po ashtu janë të përfshira në shumëzimin e baktereve. Mbështjellësi qelizor Bakteret mund të ndahen në dy grupe duke u bazuar në ngjyrosjen sipas Gramit. Bakteret Gram pozitive e mbajnë ngjyrën e kristal violetit pas shpërlarjes me ujë, kurse ato Gram negative nuk e mbajnë atë pas shpërlarjes. Të gjitha bakteret kanë membranë qelizore në të cilën bëhet fosforilimi oksidativ (pasi që nuk kanë mitokondrie). Jashtë membranës qelizore ndodhet muri qelizor, që përbën një formacion rigjid dhe e mbron qelizën nga liza osmotike. Bakteret gram pozitive kanë mur qelizor shumë më të trashë sesa ato Gram negative. Bakteret Gram negative kanë edhe një membranë të jashtme shtesë. Membrana e jashtme është bariera kryesore e permeabilitetit te bakteret Gram negative. Hapësira ndërmjet membranës së jashtme dhe asaj të brendshme quhet hapësira periplazmike. Bakteret Gram negative i deponojnë enzimet e tyre zbërthyese në hapësirën periplazmike. Bakteret Gram pozitive nuk kanë hapësirë periplazmike; ato sekretojnë ekzoenzime dhe bëjnë digjestimin jashtëqelizor. Digjestimi është i nevojshëm, pasi që molekulat e mëdha nuk mund të kalojnë rregullisht nëpër membranën e jashtme (nëse është prezente) ose nëpër membranën qelizore.
Flagjela Disa lloje bakteresh janë të lëvizshme dhe kanë organele të lëvizjes – flagjela (figura 4). Ato janë të afta ta shijojnë mjedisin e tyre jetësor dhe të përgjigjen ndaj substancave kimike ushqyese ose materieve helmuese duke lëvizur drejt tyre apo larg nga to (kemotaksa). Flagjelat janë të fiksuara në membranën qelizore, zgjaten nëpër mbështjellës qelizor dhe shtrihen si varg i gjatë. Flagjela përbëhet nga një numër proteinash, përfshirë edhe flagjelinën. Ato e lëvizin qelizën përmes rrotacionit me lëvizje sikur helikë. Filamentet aksiale te spiroketat kanë funksion të ngjashëm sikurse flagjelet. Proteinat lidhëse në hapësirën periplazmike ose membranën qelizore i lidhin burimet e ushqimit (siç janë sheqernat dhe aminoacidet) duke shkaktuar metilimin e proteinave të tjera të membranës qelizore të cilat ndikojnë në lëvizjen e qelizës me flagjela. Permeazat janë proteina që pastaj i transportojnë këto ushqime nëpër membranën qelizore. Energjia dhe burimet e karbonit mund të deponohen sipas nevojës në “granulat deponuese” të citoplazmës që përmbajnë glikogjen, polihidroksibutirat ose polifosfate.
Endosporet (sporet) Janë forma të fjetura të qelizës bakterore që prodhohen nga disa lloje bakteresh gjatë kushteve të pavolitshme jetësore (figura 7); forma aktive e rritur e qelizës quhet formë vegjetative. Sporet janë rezistente ndaj shumë kushteve të pavolitshme (përfshirë temperaturat e larta dhe tretësit organikë). Citoplazma e sporeve është e dehidruar dhe përmban kalcium dipikolinat (acidi dipikolinik- figura 8), që është përgjegjës për rezistencën e spores ndaj nxehtësisë. Sporet më së shpeshti hasen te gjinitë Bacillus dhe Clostridium.
Ky artikull në lidhje me biologjinë është i cunguar. Ndihmoni dhe ju në përmirsimin e tij.
Prokariotlar (lot. pro — oldingi, ilgarigi va karion — yadro) — hujayrasida membrana bilan chegaralangan yadrosi boʻlmagan organizmlar. P.ga bakteriyalar, sianobakteriyalar, arxebakteriyalar kiradi. DNK, oqsil va RNKdan iborat yadro apparati sitoplazmada ochiq joylashgan. Genetik sistemasi (genofor) hujayra membranasiga yopishgan boʻlib, primitiv xromosomaga mos keladi. Koʻpayishda genoforning har qaysisi hujayra membranasi bilan birga yangi hujayralarga oʻtadi. Mitoz boʻlmaydi, xloroplastlar, endoplazmatik toʻr, mitoxondriyalar, Golji apparati, sentriollar uchramaydi. Hujayra devori asosi glikopeptid murendan iborat. Ribosomalari ancha kichik, eukariotlar xromosomalaridan oqsil soni va sedimentatsiya koeffitsiyenti bilan farq qiladi. P. bir qator oʻziga xos spetsifik fiziologik jarayonlar, mas, havodan molekulyar azotni oʻzlashtirish xususiyatiga ega. Ayrim karashlarga binoan, P. eukariot ajdodlari bilan birga eng qad. hayvonlarga kiritiladi.
Prokariota iku organisme sing ora duwé nuklei lan membran kanggo nyimpen bahan-bahan genetika (béda banget karo organisme Eukariota sing duwé nuklei lan membran sajeroning inti sèlé, saéngga bahan-bahan genetikané kakumpul ing nuklei mau) lan lumrahé minangka organisme uniselular (nanging sajeroning sawatara kasus, ana uga organisme prokariota sing multiselular).
Akèh-akèhé prokariota iku baktèri. Carl Woese, sawijining ahli mikrobiologi saka Amérikah Sarékat, mbagi prokariota dadi baktèri lan archaea (karan uga eubacteria lan archaebacteria) amarga ana prabédan gedhé ing susunan genetik saka kaloroné. Pambagéan dadi eukariota, baktèri, lan archaea karan uga sistem telung domain.
Tekst üüb Öömrang Prokarioten (Prokarya, Prokaryota) haa selen, oober nään selkial.
At labenen uun a biologii woort uun trii domeenen iindiald. Tu a prokarioten hiar jo tau domeenen faan a bakteerien an uurbakteerien.
Det traad domeen san a eukarioten, diar hiar a diarten, plaanten an swaampen tu.
Prokarioten (Prokarya, Prokaryota) haa selen, oober nään selkial.
At labenen uun a biologii woort uun trii domeenen iindiald. Tu a prokarioten hiar jo tau domeenen faan a bakteerien an uurbakteerien.
Det traad domeen san a eukarioten, diar hiar a diarten, plaanten an swaampen tu.
Prokarioti (od starogrčkog pro = prije, ranije i karyon = orah, jezgra) su jednoćelijski organizmi kojima nedostaje ćelijsko jedro (nemaju oblikovanu jezgrinu ovojnicu) ni organele, osim ribosoma i nisu odvojeni u različite ćelijske odjeljke, već je sve zajedno ograđeno ćelijskim zidom. Prokarioti posjeduju proteinske mikrokomponente, koje imaju ulogu primitivnih organela.[1][2]
Prokariotske ćelije se dijele u dvije domene:
Prokarioti imaju citoskelet (mikroskopska mrežu proteinskih vlakana i tubula u citoplazmi mnogih ćelija, dajući im oblik i koherentnost) doduše primitivniji od onih eukariota. Neke prokariotske ćelije također sadrže unutarćelijske strukture koje se moge vidjeti kao primitivne organele. Membranozne organele (unutarćelijska membrana) su poznate kod nekih grupa prokariota, kao što su vakuole ili membrane sistema posvećene posebnim metaboličkim funkcijama, npr. fotosintezi. Osim toga, neke vrste također sadrže proteinski zatvorene mikrokomponente, koje imaju različite fiziološke uloge. Većina prokariota su između 1 µm i 10 µm, ali mogu isto i varirati izmedu 0,2 µm do 750 µm (Thiomargarita namibiensis).
Struktura prokariotske ćelije
Prokariotske ćelije imaju različite oblike, a mogu se podijeliti u 4 oblika:[3]
Bakterije i Archaea se razmnožavaju aseksualnim putem. Razmjena genetičkog materijala i rekombinacija se ipak desi, ali to nije proces njihovog kopiranja, već čisto obuhvata prijenos DNK između dvije ćelije.
Prijenos DNK između prokariotskih ćelija dešava se kod bakterija i arheja, iako se više pažnje pridaje bakterijama. Prijenos gena kod bakterija se dešava u tri dijela:
Bakteriofag ili kraće fag je posebni bakterijski virus koji se umnožava na račun bakterija. Fag pliva u kulturnom mediju dok ne nađe bakteriju koju inficira da bi zaustavio njen proces razmnožavanja, a umjesto toga započinje proces izgradnje mnogih novih faga (phaga). Na kraju se bakterija rasprsne, a fagi se oslobađaju u kulturnom mediju gdje se sve prethodno opisano ponavlja, ali na mnogo više bakterija. Fage je 1917. godine prvi opisao Kanađanin Félix Hubert d'Hérelle.
Njihov hromosom može različito izgledati kao npr. gama bakteriofag koji ima samo jednu linearnu dvostruku zavojnicu. Fag M13 ima oblik prstena i sastoji se samo od jedne linearne zavojnice. Drugi fagi imaju genom koji je kodiran na jednoj RNK molekuli. Veličina jednog genoma je relativno mala. Često fagi ne trebaju svoj čitav genom da bi preživjeli. Tako se npr. u gama fag mogu ubaciti djeliċi strane DNK veličine do 13 kb. Na taj način će se ti fragmenti umnožavati zajedno sa fragima.
Plazmidi su kružne dvolančane molekule DNA. Po veličini se razlikuju od najmanjih s oko 1.000, pa sve do najvećih s oko 300.000 parova baza. Oni mogu pod određenim uslovima proći kroz ćelijsku membranu. U gotovo svim ispitanim bakterijskim vrstama pronađene su jedinke koje sadrže plazmide. Umnožavaju se nezavisno od bakterijskog hromosoma, pa pojedine bakterijske ćelije sadrže i po stotinu njihovih identičnih primjeraka. Osim toga u jednoj bakterijskoj ćeliji može biti istovremeno plazmida različite vrste.
Plazmidi nisu prijeko potrebni za život bakterijske ćelije, ali joj mogu dati neke nove osobine i pomoći joj da preživi u nepovoljnim uslovima. Tako naprimjer, bakterije u koje se "naselila" određena vrsta plazmida, mogu postati donori prilikom konjugacije. Konjugacija je prijenos DNK iz donorske ili muške u recipijentnu ili žensku bakteriju.[4]
U molekularnoj biologiji transformacija je genetička promjena ćelije koja proističe iz direktnog unosa, prihvatanja i ekspresije stranog genetičkog materijala iz njenog okruženja unesenog kroz ćelijsku membranu. Promjena se javlja prirodno kod nekih vrsta bakterija, ali se isto tako može proizvesti vještačkim sredstvima u drugim ćelijama. Bakterije koje imaju sposobnost promjene, bilo prirodno ili vještački, se nazivaju kompetentnim.
Promjena je jedan od tri procesa kojim se vanjski genetički materijal može uvesti u bakterijsku ćeliju, druga dva su konjugacija (transfer genetičkog materijala između dvije bakterijske ćelije u direktnom kontaktu) i transdukcija (injekcija strane DNK bakteriofagnim virusom u bakterijskog domaćina). Promjena se isto tako može koristiti za opisivanje unosa novog genetičkog materijala u nebakterijske ćelije, uključujući životinjske i biljne ćelije. Međutim, pošto promjena ima posebno značenje u kontekstu životinjskih ćelija, kod kojih najavljuje razvoj stanja raka, naziv se rjeđe koristi u smislu uvođenja stranog genetičkog materijala. Uvođenje strane DNK u eukariotske ćelije se obično naziva transfekcija.[5][6]
Prokarioti (od starogrčkog pro = prije, ranije i karyon = orah, jezgra) su jednoćelijski organizmi kojima nedostaje ćelijsko jedro (nemaju oblikovanu jezgrinu ovojnicu) ni organele, osim ribosoma i nisu odvojeni u različite ćelijske odjeljke, već je sve zajedno ograđeno ćelijskim zidom. Prokarioti posjeduju proteinske mikrokomponente, koje imaju ulogu primitivnih organela.
Prokariotske ćelije se dijele u dvije domene:
Archaea BakterijeProcariont u procariota (scientificament, en latín, «Prokaryota», termino que dimana d'o griego «πρό», pro, «d'antes que», y «κάρυον», kárion, «nuclio» u «centro») ye una denominación que s'emplega en biolochía ta referir-se a totz os organismos vivos que no tienen nuclio celular u garra altro organulo deseparato por membranas, estando en este uso un termin que no implica que totz ixes sers vivos haigan de tener necesariament relación filochenetica (d'estar emparentatos evolutivament) d'entre ellos. Os organismos procarionts son os que son composatos de celulas procariotas.
Anque lo termino fue creyato en os primers anyos d'acceso en a microscopía ta fer una destinción d'entre estes y os organismos que sí que teneban nuclio, que prenioron o nombre d'eucarionts, e ya se ye puesto demostrar de fa qualques decadas que os grans grupos d'organismos sin nuclio no tienen més relación d'entre ellos que con os eucarionts, o termino procariont troba encara muito uso en a bibliografía més que més per a suya utilidat en fendo-se contraposición con o termino Eukaryota, que sí que ye filocheneticament preciso.
'E procariute (d"o grieco Pro- 'primma' e Karyon 'nucleo') o monere song nu d"e duminie 'n cui se dividono 'e essere vivente. 'Nclude dduje regne (Archaea e Bacteria) int'â crassifecazzione 'e Carl Woese, risalente ô 1990.
Se tratta 'e organisme unicellulare (o, ô cchiù, culoniale) 'e dimenziune d'e ll'ordene d"o micrometro, prive 'e ogne cumpartimentazzione cellulare (ad es. membrana nucleare, organule o ate suddivisiune 'nterne), e 'o materiale cuntenuto è disciolto int'ê nucleoide, mentre 'a parete esterna è pe' 'o cchiù furmata da peptidoglicane. 'E procariute song state 'e primme organisme vivente d"a storia d"a Terra sviluppatise int'ê acque.
She possan dy bioagyn prokaryota, as adsyn gyn çheshvean ny mynoltyn far-chrackanagh elley. Myr shen t'ad anchasley rish ny eukaryota as çheshvean ocsyn. Ta'n chooid smoo jeu lane un-chillagagh, agh beggan beg dy phrokaryota, ta eashyn yl-chillagagh ayns nyn mea[1].
Ta bun Greagish ec yn ennym: πρό- (pro-) "roish" + καρυόν (karyon) "rassey" ny "cro", as shen çheet er y çheshvean, + ώτης (-ōtēs) (yl-rey-ώτες (-ōtes)).
Derrey 1990, t'ad eddyrscarrey ny prokaryota ayns daa rheynn: bacteyryn as archaea[2].
Ta anchaslys eddyr prokaryota as eukaryota, er y fa dy vel GDN eukaryoteyn ayns "feer" çheshvean, agh cha nel far-chrackan mygeayrt GDN prokaryotagh. Ayns 1977, ren Carl Woese cur roish eddyrscarrey prokaryota ayns Bacteria as Archaea (Eubacteria as Archaebacteria rere'n eie echeysyn) er coontey anchaslyssyn mooarey eddyr y ghaa. Ta'n corys rang-oardragh shoh, reaghey cretooryn myr Eukaryota, Bacteria as Archaea, shen y corys tree reamyn.
Ta troggal chillag prokaryotagh feer anchasley rish killagyn eukaryotagh. Y tro breeoil, shen beays ny hassaaraght çheshvean. Ta GDN prokaryotagh goll er tashtey ayns doss GDN/proteen, y far-heshvean, as eshyn gyn far-chrackan[3]. Chammah's shen, cha nel agh un kiarkyl dy GDN "kroymasoomagh" ayns far-heshvean prokayoteyn. Ta GDN elley ry-gheddyn çheumooie jeh'n far-heshvean, er plasmaidyn, as ymmodee gienyn prokaryotagh scanshoil ayndauesyn[4]. Ta GDN eukaryotagh er kroymasooymyn.
Cha nel rheynnyn far-chrackanagh, myr mitochondria ny chloroplastyn, ec prokaryoteyn, noadyr. Ayns ynnyd jeh shen, t'ad jannoo obbraghyn myr co-haaghey sollys tessen y far-chrackan killag[5].Ny yei shen, ta kuse dy hroggalyn sthie ec prokaryoteyn, myr sampleyr, ushylagh killag[6][7].
Ta far-chrackan mygeayrt far-heshvean ny Planctomycetes, as ta rheynnyn far-chrackanagh elley oc .[8]
Prokaryota (Procarya, Procaryota; vo altgriechisch πρό pró ‚vorhea‘ und καρυωτός karyotos ‚wo wia a Nuss ausschaugt‘),[1] san olle Lebewesn, vo dena de Zejn koan Zejkern hom (dazua ghean de Bakterien). De Organismen wo an Zejkern hom, wern Eukaryota (dazua ghean de Pflanzna und Viecha) gnennt.
De Zejn vo de Prokaryota is primitiva, des hoasst weit wenga organisiat ois wia de Zejn vo de Eukaryota.
Los procariòtas son un grop d'organismes qu'an pas de nuclèu (karyon), e pas d'organets dins sas cellulas. D'unes son unicellulars, mas d'autres son multicellulars.
Lo mot de procariòta ven del grèc ancian pro- "abans" + karyon "notz" o "nuclèu", + sufixe -otos, plural .[1]
Los procariòtas son devesits en dos domenis: Bacteria e Archaea. Archaea o Arqueobactèris son un domeni del viu nòu. Aqueles organismes èran a l'origina concebuts per viure dins de condicions inespitalièras coma de temperaturas, pH, o radiacions extrèmas, mas foguèron trapats dempuèi dins totes tipes d'abitats.
Prokaryota (Procarya, Procaryota; vo altgriechisch πρό pró ‚vorhea‘ und καρυωτός karyotos ‚wo wia a Nuss ausschaugt‘), san olle Lebewesn, vo dena de Zejn koan Zejkern hom (dazua ghean de Bakterien). De Organismen wo an Zejkern hom, wern Eukaryota (dazua ghean de Pflanzna und Viecha) gnennt.
De Zejn vo de Prokaryota is primitiva, des hoasst weit wenga organisiat ois wia de Zejn vo de Eukaryota.
She possan dy bioagyn prokaryota, as adsyn gyn çheshvean ny mynoltyn far-chrackanagh elley. Myr shen t'ad anchasley rish ny eukaryota as çheshvean ocsyn. Ta'n chooid smoo jeu lane un-chillagagh, agh beggan beg dy phrokaryota, ta eashyn yl-chillagagh ayns nyn mea.
Los procariòtas son un grop d'organismes qu'an pas de nuclèu (karyon), e pas d'organets dins sas cellulas. D'unes son unicellulars, mas d'autres son multicellulars.
Lo mot de procariòta ven del grèc ancian pro- "abans" + karyon "notz" o "nuclèu", + sufixe -otos, plural .
Los procariòtas son devesits en dos domenis: Bacteria e Archaea. Archaea o Arqueobactèris son un domeni del viu nòu. Aqueles organismes èran a l'origina concebuts per viure dins de condicions inespitalièras coma de temperaturas, pH, o radiacions extrèmas, mas foguèron trapats dempuèi dins totes tipes d'abitats.
Procariont u procariota (scientificament, en latín, «Prokaryota», termino que dimana d'o griego «πρό», pro, «d'antes que», y «κάρυον», kárion, «nuclio» u «centro») ye una denominación que s'emplega en biolochía ta referir-se a totz os organismos vivos que no tienen nuclio celular u garra altro organulo deseparato por membranas, estando en este uso un termin que no implica que totz ixes sers vivos haigan de tener necesariament relación filochenetica (d'estar emparentatos evolutivament) d'entre ellos. Os organismos procarionts son os que son composatos de celulas procariotas.
Anque lo termino fue creyato en os primers anyos d'acceso en a microscopía ta fer una destinción d'entre estes y os organismos que sí que teneban nuclio, que prenioron o nombre d'eucarionts, e ya se ye puesto demostrar de fa qualques decadas que os grans grupos d'organismos sin nuclio no tienen més relación d'entre ellos que con os eucarionts, o termino procariont troba encara muito uso en a bibliografía més que més per a suya utilidat en fendo-se contraposición con o termino Eukaryota, que sí que ye filocheneticament preciso.
A prokaryote is a single-celled organism that lacks a membrane-boond nucleus (karyon), mitochondria, or ony ither membrane-boond organelles.[1]
Deng prokaryote /proʊˈkæriət/) grupu lang organismung alang w:cell nucleus:cell nucleaus (= karyon), o nanu mang organelle o mibabalut membrane. Aliwa la kareng eukaryote, a maki cell nucleus. Keraklan kareti, w:unicellular la o tunggal mu cell, dapot ating prokaryote a bibilugan da reng dakal a cell o organismung multicellular. Ing katayang prokaryote ibat ya king katayang Matuang Griegu o Old Greek a pro- bayu + karyon nues o butul/bini, a tutungge ketang cell nucleus, ampo ing suffix a -otos. Neng kayi, susulat de muring "procaryotes" king Ingles[1]
Mapipitna la kareng aduang domain deng prokaryote: deng bacteria ampo reng archaea. Deng archaea metung lang bayung lalang a domain ning bie. Aniang mumuna, ing isipan da, karen la mung lugal o kabilian a sobra (extreme) mabibie deti, alimbaua kareng lugal a masiadung matas a temperatura, pH, ampong radiation, dapot manibat kanita, ikit da no kareng eganaganang uring tutuknangan o habitat.
Prokaryote zint alle organisme die bestaon oet 'ne cel zónger celkaen, det inhèltj det 't DNA zich neet in 'n apaart kómpartimentj bevindj binne de cel, meh loos door de cel zwaef. Veurbiljer van organisme die prokaryote zint, zint de bacterieje en de archaebacterieje. Alle prokaryote zint geplaats in de ómstreje groep Monera; dees groep is groat en diverse. De meiste van dees organisme höbbe chloroplaste. Sómmige prokaryote laeve in symbioos mit eukaryote, woveur ze innerzjie make, dewield e eukaryote veur besjurming zörge.
Ang mga prokaryote (
/proʊˈkæri.oʊts/ o /proʊˈkæriəts/) ay isang pangkat ng mga organismo na ang mga selula ay walang nukleyus ng selula(karyon) o anumang nakatali sa membranong mga organelo. Ang mga organismong ang selula na may nukleyus ay tinatawag na mga eukaryote. Ang karamihan ng mga prokayorte ay mga uniselular(may isang selula) na organismo bagaman ang ilan gaya ng mga myxobakterya ay may mga yugtong multiselular(maraming selula) sa mga siklo nito.[1] o lumilikha ng isang malaking kolonya tulad ng cyabobakterya. Ang salitang prokaryote ay mula sa Griyegong πρό- (pro-) "bago" + καρυόν (karyon) "mani o buto".[2] Ang mga prokaryote ay walang nukleyus ng selula o anumang nakatali sa membranong mga organelo. Sa ibang salita, ang lahat ng mga intraselular na matutunaw ng tubig na mga bahagi nito(mga protina,DNA at metabolita) ay matatagpuang magkakasama sa parehong lugar na sinasarhan o pinapabaliputan ng isang membrano ng selula kesa sa hiwalay na mga iba't ibang kompartmento ng selula.
A prokaryote is a single-celled organism that lacks a membrane-boond nucleus (karyon), mitochondria, or ony ither membrane-boond organelles.
Ang mga prokaryote ( /proʊˈkæri.oʊts/ o /proʊˈkæriəts/) ay isang pangkat ng mga organismo na ang mga selula ay walang nukleyus ng selula(karyon) o anumang nakatali sa membranong mga organelo. Ang mga organismong ang selula na may nukleyus ay tinatawag na mga eukaryote. Ang karamihan ng mga prokayorte ay mga uniselular(may isang selula) na organismo bagaman ang ilan gaya ng mga myxobakterya ay may mga yugtong multiselular(maraming selula) sa mga siklo nito. o lumilikha ng isang malaking kolonya tulad ng cyabobakterya. Ang salitang prokaryote ay mula sa Griyegong πρό- (pro-) "bago" + καρυόν (karyon) "mani o buto". Ang mga prokaryote ay walang nukleyus ng selula o anumang nakatali sa membranong mga organelo. Sa ibang salita, ang lahat ng mga intraselular na matutunaw ng tubig na mga bahagi nito(mga protina,DNA at metabolita) ay matatagpuang magkakasama sa parehong lugar na sinasarhan o pinapabaliputan ng isang membrano ng selula kesa sa hiwalay na mga iba't ibang kompartmento ng selula.
Deng prokaryote /proʊˈkæriət/) grupu lang organismung alang w:cell nucleus:cell nucleaus (= karyon), o nanu mang organelle o mibabalut membrane. Aliwa la kareng eukaryote, a maki cell nucleus. Keraklan kareti, w:unicellular la o tunggal mu cell, dapot ating prokaryote a bibilugan da reng dakal a cell o organismung multicellular. Ing katayang prokaryote ibat ya king katayang Matuang Griegu o Old Greek a pro- bayu + karyon nues o butul/bini, a tutungge ketang cell nucleus, ampo ing suffix a -otos. Neng kayi, susulat de muring "procaryotes" king Ingles
Mapipitna la kareng aduang domain deng prokaryote: deng bacteria ampo reng archaea. Deng archaea metung lang bayung lalang a domain ning bie. Aniang mumuna, ing isipan da, karen la mung lugal o kabilian a sobra (extreme) mabibie deti, alimbaua kareng lugal a masiadung matas a temperatura, pH, ampong radiation, dapot manibat kanita, ikit da no kareng eganaganang uring tutuknangan o habitat.
Prokaryoten, Prokaryotae oder och nach Monera, si Liewewiesen déi amplaz vun engem Zellkär, nëmmen en Nukleoid hunn. En Nukleoid ass e Beräich am Zellplasma, an dem DNA dran ass, mä deen awer net duerch eng Membranhüll ofgetrennt ass.
Dës Bezeechnung trëfft op zwéi vun den dräi Domäner vun de Liewiesen zou: Archaeën a Bakterien
D Prokaryote (Prokaryota), mä säit ene au Prokaryonte (Prokaryonta), si zellulääri Lääbewääse, wo kä Zellkärn häi. Iire Zälletüp wird as Protocyte bezäichnet. Bakterie und Archäe si Prokaryote. D Prokaryote bilde kä biologischs Taxon.
Dr Naame bezieht sich druf, ass si kä Chärn häi (altgriechisch πρό pró „vor“, „vorhär“; κάρυον káryon „Nuss“ oder „Chärn“). D Bezäichnig Prokarya wird sältener verwändet; d Bezäichnig Monera isch veraltet.
D Iidäilig vo Lääbewääse in Prokaryote und Öikaryote isch zum erste Mol vom Edouard Chatton für Protiste gmacht und 1925 veröffentligt worde.[1][2] Die nöijeri Iidäilig vo de zellulääre Lääbewääse in drei Domääne entspricht dr Ufdäilig vo de Prokaryote in zwei Domääne: Bakterie und Archäe. Die dritti Domääne si d Öikaryote.
D Öikaryote häi in iire Zälle (Eucyte) en „ächte“ Zällchärn, wo dur e Dobbelmembraane vom Zytoplasma um en ume abgränzt isch, und in däm Chärn befindet sich d DNA, wo in Chromosome organisiert isch. In prokaryotische Zälle (Protocyte) befindet sich d DNA hinggege frei im Zytoplasma.
Au d Polymerase befinde sich frei im Zytoplasma. Bi dr Proteinbiosynthese finde d Dranskripzioon und d Dranslazioon im Zytoplasma statt.[4]
D Prokaryote häi im Vergliich zu de Öikaryote chliineri Ribosome: 70 S-Ribosome (bi Öikaryote: 80 S-Ribosome).[5]
In de Prokaryote het s im Geegesatz zu dr Öikaryote käni Organelle, wo dur Membraan abgränzt si, wie Plastide, Chloroplaste und Mitochondrie, und au käini Dictyosome, Zentriole und mitotischi Spindle.[6] Si häi au käni Wakuole und kä endoplasmatischs Retikulum.[7]
D Gröössi vo de Prokaryote (bi de lenglige dr Durchmässer) lit zwüsche 0,2 und 700 µm (Thiomargarita namibiensis öbbe 700 µm).
D Forme si nit seer komplex, usser bi Myxobakterie. Dr Ufbau vo dr Membraane um d Zälle ume isch hinggeege komplex, zum Däil git s e zwäiti Zällmembraane. Nume in de Zällwänd vo Bakteriezälle git s s Murein, e Verbindig, wo us Zücker und Aminosüüre zämmegsetzt isch.
Prokaryoten (Prokaryota), ok Prokaryonten (Prokaryonta), sünd Leevwesen, as Bakterien un Archaeen, de ut Zellen sunner Zellkarn bestaht. All Leevwesen, de ehre Zellen en Zellkarn hefft, weert Eukaryoten nömmt. De Prokaryoten ehr Zelltyp warrt Protocyte nömmt, gegen de Zellen vun de Eukaryoten over, de Eucyten nömmt weert. De Naam „Prokaryoten“ betreckt sik dor up, datt ehre Zellen keen Karn hefft (ooldgr. πρό pró „vör“, „vördem“; κάρυον káryon „Nööt“ oder „Karn“). De Beteeken Prokarya warrt roorer bruukt, de Beteeken Monera is ollerhaftig. Edouard Chatton weer de Eerste, de Leevwesen in Prokaryoten un Eukaryoten updeelt hett. He hett dat düütlich rutstellt, as he sik mit Protisten befaten dö. 1925 hett he dat bekannt maakt.[1] [2] Hüdigendags weert de Organismen, de ut Zellen bestahlt, in dree Domänen unnerdeelt. Een sünd de Eukaryoten, un de annern beiden sünd Bakterien un Archaeen, de beide to de Prokaryoten tohören doot.
Eukaryoten hefft in ehre Zellen (Eucyten) en „echten“ Zellkarn. He swemmt in dat Zellplasma un is dor dör en Dubbelmembran vun afgrenzt. Dor finnt sik de DNA in de Chromosomen in. Bi de Prokaryoten gifft dat keen Zellkarn un de DNA is free in dat Zellplasma to finnen.
Prokaryoten, Prokaryotae oder och nach Monera, si Liewewiesen déi amplaz vun engem Zellkär, nëmmen en Nukleoid hunn. En Nukleoid ass e Beräich am Zellplasma, an dem DNA dran ass, mä deen awer net duerch eng Membranhüll ofgetrennt ass.
Dës Bezeechnung trëfft op zwéi vun den dräi Domäner vun de Liewiesen zou: Archaeën a Bakterien
D Prokaryote (Prokaryota), mä säit ene au Prokaryonte (Prokaryonta), si zellulääri Lääbewääse, wo kä Zellkärn häi. Iire Zälletüp wird as Protocyte bezäichnet. Bakterie und Archäe si Prokaryote. D Prokaryote bilde kä biologischs Taxon.
Dr Naame bezieht sich druf, ass si kä Chärn häi (altgriechisch πρό pró „vor“, „vorhär“; κάρυον káryon „Nuss“ oder „Chärn“). D Bezäichnig Prokarya wird sältener verwändet; d Bezäichnig Monera isch veraltet.
D Iidäilig vo Lääbewääse in Prokaryote und Öikaryote isch zum erste Mol vom Edouard Chatton für Protiste gmacht und 1925 veröffentligt worde. Die nöijeri Iidäilig vo de zellulääre Lääbewääse in drei Domääne entspricht dr Ufdäilig vo de Prokaryote in zwei Domääne: Bakterie und Archäe. Die dritti Domääne si d Öikaryote.
Prokaryoten (Prokaryota), ok Prokaryonten (Prokaryonta), sünd Leevwesen, as Bakterien un Archaeen, de ut Zellen sunner Zellkarn bestaht. All Leevwesen, de ehre Zellen en Zellkarn hefft, weert Eukaryoten nömmt. De Prokaryoten ehr Zelltyp warrt Protocyte nömmt, gegen de Zellen vun de Eukaryoten over, de Eucyten nömmt weert. De Naam „Prokaryoten“ betreckt sik dor up, datt ehre Zellen keen Karn hefft (ooldgr. πρό pró „vör“, „vördem“; κάρυον káryon „Nööt“ oder „Karn“). De Beteeken Prokarya warrt roorer bruukt, de Beteeken Monera is ollerhaftig. Edouard Chatton weer de Eerste, de Leevwesen in Prokaryoten un Eukaryoten updeelt hett. He hett dat düütlich rutstellt, as he sik mit Protisten befaten dö. 1925 hett he dat bekannt maakt. Hüdigendags weert de Organismen, de ut Zellen bestahlt, in dree Domänen unnerdeelt. Een sünd de Eukaryoten, un de annern beiden sünd Bakterien un Archaeen, de beide to de Prokaryoten tohören doot.
Pwokaryòt se yon òganis iniselilè, tankou bakteri, ki konpoze avèk selil pwokaryotik. Selil pwokaryotik yo manke estrikti ki asosye avèk manbràn entèn.
Прокариоттор (лат. Procaryota, б.-грек. προ «алдында» жана κάρυον «ядро») – калыптанган ядросу жок, типтүү хромосомдук аппаратсыз, митохондриясыз организмдер. Буларда ДНКнын жана аз сандагы белоктордун оролушкан молекулалары бар. П-до митоз жана мейоздук көбөйүү да жүрбөйт. Алар 3000ге жакын түрдү кармайт. Буларга көптөгөн бактериялар, көкжашыл балырлар жана вирустар кирет.
Прокариотлар, яки төшсезләр патшалыгына безнең планетаның иң борынгы тереклек ияләрен — бактерияләрне (грекча «бактерион» — таякчык) берләштерәләр, гадәттә, аларны микроблар дип йөртәләр. Бу организмнар — күзәнәкчел төзелешле, ләкин аларның нәселдәнлек материалы цитоплазмадан тышча белән аерылып тормый,— башкача әйткәндә, аларның формалашкан төше булмый. Бактерияләрнең күпчелеге вируслардан шактый зуррак. Прокариотлар патшалыгын, тереклек эшчәнлегенең мөһим үзенчәлекләре, аеруча матдәләр алмашы нигезендә, галимнәр ике аспатшалыкка бүләләр:
Микроорганизмнарның төзелешен һәм тереклек эшчәнлеге үзенчәлекләрен микробиология фәне өйрәнә.
Гадәттә прокариотлар икегә бүленеп үрчи. Башта күзәнәк озыная, анда акрынлап аркылы бүлге ясала, ә аннан соң бала күзәнәкләр аерылып китә яки үзенчәлекле төркемнәр — чылбыр, пакет һ. б. хасил итеп бәйләнгән хәлдә кала (бактерияләрдә
Болар, мөгаен, 3 млрд чамасы еллар элек күренә башлаган бик борынгы организмнардыр. Бактерияләр микроскопик кечкенә, ләкин аларның тупланмаларын (колонияләрен) еш кына микроскопсыз да күреп була. Күзәнәкләренең формасы һәм үзенчәлекләре буенча чын бактерияләр берничә төркемгә бүленә: шар формасындагы кокклар;
Бактериаль күзәнәк өслегендә гадәттә төрле камчылар һәм төкләр күренә. Болар — хәрәкәт органоидлары, алар ярдәмендә бактерияләр шуышып хәрәкәтләнә. Төзелеше белән алар үсемлекләр яки хайваннарның камчыларыннан һәм керфекчекләреннән аерылып тора. Кайбер бактерияләр «реактив» ысул белән лайла чыгарып хәрәкәтләнә. Прокариотларның күзәнәк стенкасы бик үзенчәлекле төзелгән һәм аның составында эукариотларда, ягъни күзәнәкләрендә формалашкан төше булган организмнарда (мәсәлән, үсемлекләрдә һәм хайваннарда) очрамый торган кушылмалар була. Гадәттә алар шактый нык. Аның нигезен целлюлозага, яки клетчаткага якын матдә тәшкил итә. (Клетчатка — үсемлек күзәнәге стенкасын төзүче катлаулы углевод.) Күп бактерияләрнең күзәнәк стенкасы лайла белән капланган. Цитоплазма үзен күзәнәк стенкасыннан аерып торучы мембрана белән чикләнгән.
Цитоплазмада мембраналар аз һәм алар тышкы цитоплазматик мембрана чыгынтыларыннан гыйбарәт. Мембрана белән чикләнгән органоидлар (митохондрияләр, пластидлар һ. б.) бөтенләй юк.
Аксымнар синтезы эукариотлардагыдан кечкенәрәк рибосомаларда бара. Тереклек эшчәнлеген тәэмин итүче барлык ферментлар цитоплазмага таралган яки цитоплазматик мембрананың эчке өслегенә береккән.
Архебактерияләр (грекча «архиос» — иң борынгы),— ихтимал, хәзер яши торган прокариотларның һәм, димәк, башка барлык тере организмнарның иң борынгысыдыр; алар безнең планетада 3 млрд еллар элегрәк барлыкка килгәннәр.
Матдәләр алмашының типлары, физиологик һәм экологик үзенчәлекләре буенча аерылып торган архебактерияләрнең 40 тан артык төре тасвирланган.
Архебактерияләр арасында иң билгелесе — метан барлыкка китерүче бактерияләр, ягъни метанобактерияләр. Алар, матдәләр алмашы нәтиҗәсендә, янучан метан газын бүлеп чыгаралар. Җир йөзендәге барлык метанны (ел саен 5—108 т) прокариотларның фәкать шушы төркеме генә барлыкка китерә.
Бу аспатшалык бактерияләрнең берничә төркемен, аерым алганда, еш кына зәңгәрсу-яшел суүсемнәр дип йөртелә торган цианобактерияләр бүлеген үз эченә ала. Алар бөтен дөньяда киң таралган. Цианобактерияләрнең якынча 2 мең төре бар дип исәпләнелә. Болар — 3 млрд еллар элек барлыкка килгән иң борынгы организмнар. Җир атмосферасының борынгы составындагы үзгәрешләр һәм аның кислородка баетылуы цианобактерияләрнең фотосинтетик активлыгына бәйле, дип уйланыла.
Цианобактерияләрнең түгәрәк, эллипс, цилиндр, мичкәсыман һәм башка формадагы күзәнәкләре берәрләп булырга да, колонияләргә берләшеп, күп күзәнәкле җеп ясарга да мөмкин. Еш кына алар, калын сүрү рәвешендә, лайла бүлеп чыгара, кайбер формаларында сүрү каты тышча белән каплана. Икенче бер төрләрендә җепләр тармаклана һәм урыны-урыны белән күп рәтле катламалар барлыкка китерә. Цианобактерияләрнең җепсыман формалары, гади күзәнәкләрдән башкалары, атмосфера һавасындагы азотны үзләштереп, аны төрле эрүчән неорганик матдәләр составына күчерергә сәләтле. Бу күзәнәкләр җепнең калган күзәнәкләрен азот кушылмалары белән тәэмин итә. Чын бактерияләрдән аермалы буларак, цианобактерияләрнең беркайчан да камчылары булмый. Алар гадәттә күзәнәкнең икегә бүленүе белән үрчи, җенси процесс юк.
Күпчелек цианобактерияләр, автотроф организмнар буларак, күзәнәкнең барлык матдәләрен яктылык энергиясе исәбенә синтезлый алалар. Әмма алар туклануның катнаш тибына да сәләтле. Еш кына башка организмнар, мәсәлән, гөмбәләр белән симбиозга керәләр.
Байтак төрләре төче су бассейннарында таралган, бик азы гына диңгезләрдә яши. Цианобактерияләр еш кына буаларда суның «чәчәк атуына» сәбәпче була, бу исә сулыктагы тереклеккә тискәре йогынты ясый. Коры җирдә цианобактерияләр туфракта яши, ташларда һәм агач кабыгында үзенчәлекле кунык хасил итә.
Тропикларда, дөге басуларының туфрагын азот кушылмаларына баету өчен, анабен ыругыннан булган төрләрен ясалма үрчетәләр. Кайбер цианобактерияләрне Көнчыгыш илләрендә азык итеп файдаланалар.
Метан хасил итүче архебактерияләр бөтенләй кислородсыз (анаэроб) шартларда: су баскан җирләрдә, сазлыкларда, сулык ләмендә, чистарту корылмаларында, күшәүче хайваннарның кырыккартасында гына тереклек итәләр.
Архебактерияләргә кайбер күкерт бактерияләре керә. Алар, күкерт һәм аның неорганик кушылмаларын оксидлаштырып, сульфат кислотасын барлыкка китерәләр һәм шуның аркасында таш һәм бетон корылмалар җимерелүенә, металлар коррозиясенә һ. б. га сәбәп булырга мөмкин. Алар күзәнәкләрдә күкерт тупларга сәләтле, күкерт чыганаклары барлыкка килү шушы бактерияләр эшчәнлегенә бәйле. Архебактерияләр табигатьтә күкерт әйләнешендә актив катнашалар.
Захаров В.Б., Сонин Н.И. Биология.Тере организмнарның күптөрлелеге = Биология. Многообразие живых организмов. / Сонин Н.И.. — М: Дрофа, 2003. — бит 248. — ISBN 5-7107-8300-5
Прокариотлар, яки төшсезләр патшалыгына безнең планетаның иң борынгы тереклек ияләрен — бактерияләрне (грекча «бактерион» — таякчык) берләштерәләр, гадәттә, аларны микроблар дип йөртәләр. Бу организмнар — күзәнәкчел төзелешле, ләкин аларның нәселдәнлек материалы цитоплазмадан тышча белән аерылып тормый,— башкача әйткәндә, аларның формалашкан төше булмый. Бактерияләрнең күпчелеге вируслардан шактый зуррак. Прокариотлар патшалыгын, тереклек эшчәнлегенең мөһим үзенчәлекләре, аеруча матдәләр алмашы нигезендә, галимнәр ике аспатшалыкка бүләләр:
Архебактерияләр һәм Чын бактерияләр.Микроорганизмнарның төзелешен һәм тереклек эшчәнлеге үзенчәлекләрен микробиология фәне өйрәнә.
Гадәттә прокариотлар икегә бүленеп үрчи. Башта күзәнәк озыная, анда акрынлап аркылы бүлге ясала, ә аннан соң бала күзәнәкләр аерылып китә яки үзенчәлекле төркемнәр — чылбыр, пакет һ. б. хасил итеп бәйләнгән хәлдә кала (бактерияләрдә
अकेंद्रिक या प्रोकेरियोट (prokaryote) ऐसे जीव को कहा जाता है जिसकी कोशिकाओं (सेल) में झिल्लियों में बंद केन्द्रक (न्यूक्लियस) जैसे कोई असरल ढाँचे न हों। इनके विपरीत सुकेंद्रिक या (युकेरियोट) कोशिकाओं में एक झिल्ली से घिरा हुआ केन्द्रक (न्यूक्लियस) होता है जिसके अन्दर आनुवंशिक (जेनेटिक) सामान होता है। अधिकतर अकेंद्रिक जीव एककोशिकीय होते हैं हालाँकि कुछ के जीवनक्रम में कभी-कभी एक बहुकोशिकीय अंतराल भी आता है।[1]
यूनानी भाषा में 'प्रो' (πρό, pro) का मतलब '(किसी चीज़ से) पहले' और 'केरी' (καρυ, kary) का मतलब 'बीज' या (बादाम या अख़रोट की) 'गरी' होता है। यानि प्रोकेरियोट कोशिकाएँ केन्द्रक के बनने से पहले की (अधिक रूढ़ी) कोशिकाएँ हैं।[2]
|month= की उपेक्षा की गयी (मदद) अकेंद्रिक या प्रोकेरियोट (prokaryote) ऐसे जीव को कहा जाता है जिसकी कोशिकाओं (सेल) में झिल्लियों में बंद केन्द्रक (न्यूक्लियस) जैसे कोई असरल ढाँचे न हों। इनके विपरीत सुकेंद्रिक या (युकेरियोट) कोशिकाओं में एक झिल्ली से घिरा हुआ केन्द्रक (न्यूक्लियस) होता है जिसके अन्दर आनुवंशिक (जेनेटिक) सामान होता है। अधिकतर अकेंद्रिक जीव एककोशिकीय होते हैं हालाँकि कुछ के जीवनक्रम में कभी-कभी एक बहुकोशिकीय अंतराल भी आता है।
প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয় বা prokaryote হ'ল এককোষী জীৱ যাৰ জিনীয় পদাৰ্থ, মাইট'কন্দ্ৰিয়া আৰু আন কোষাঙ্গৰ কোনো আৱৰণ নাথাকে।[1] prokaryote নামটো গ্ৰীক πρό (pro) "আগত" আৰু κάρυον (karyon) "ফল বা বীজ"ৰ পৰা আহিছে।[2][3] প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয় জীৱসমূহক আৰ্কিয়া আৰু বেক্টেৰিয়া এই দুটা ভাগত ভগোৱা হয়। আৱৰণ সমৃদ্ধ কোষকেন্দ্ৰ আৰু কোষাঙ্গ থকা প্ৰজাতিবোৰক সংকোষকেন্দ্ৰীয় বোলা হয়।[4] প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয়বোৰে জনন কোষৰ মিলন নোহোৱাকৈ বংশবৃদ্ধি কৰে। জীৱৰ আৰম্ভণি প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয়ৰ পৰাই হোৱা বুলি ধাৰণা কৰা হয়।
প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয়ৰ সকলো কোষীয় উপাদান (প্ৰ'টিন, ডি এন এ আৰু আন পদাৰ্থ) কোষবেৰেৰে আবৃত হৈ একেলগে চাইট'প্লাজমত থাকে, ভিন ভিনকৈ নাথাকে। কিন্তু বেক্টেৰিয়াৰ কোষত প্ৰ'টিন-ভিত্তিক কিছুমান কোঠালি থাকে যিবোৰ আদি-কোষাঙ্গ বুলি ভবা হয়।[5][6] চায়ান'বেক্টেৰিয়াৰ দৰে কিছুমান প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয়ই বৃহৎ উপনিৱেশ কৰি থাকিব পাৰে। মিক্স'বেক্টেৰিয়াৰ দৰে আন কিছুমানৰ জীৱন চক্ৰত বহুকোষী স্তৰ থাকে।[7]
আণৱিক অধ্যয়নে জৈৱিক প্ৰজাতিৰ তিনিটা গোটৰ ক্ৰমবিকাশ আৰু পাৰস্পৰিক সম্পৰ্কৰ বহু কথা পোহৰলৈ আনিছে।[8] মানুহৰ দৰে সংকোষকেন্দ্ৰীয় জীৱৰ কোষত সুনিৰ্দিষ্ট আৱৰণেৰে আবৃত কোষকেন্দ্ৰ আৰু কোষাঙ্গ থাকে। প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয় আৰু সংকোষকেন্দ্ৰীয়ৰ বিভাজনে কোষৰ সংগঠনৰ দুটা অতি পৃথক স্তৰক সূচায়। এক্সট্ৰিম'ফিল আৰু মিথানোজেনৰ দৰে প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয় কঠিন বা চৰম পৰিবেধত বাস কৰে।[1]
প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয় জীৱৰ নানা আকৃতি থাকে; চাৰিটা সাধাৰণ আকৃতিৰ বেক্টেৰিয়া হৈছে:[9]
হেল'কোৱাড্ৰেটাম নামৰ আৰ্কিবেক্টেৰিয়াৰ চেপেটা বৰ্গাকৃতিৰ কোষ থাকে।[10]
প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয় বা prokaryote হ'ল এককোষী জীৱ যাৰ জিনীয় পদাৰ্থ, মাইট'কন্দ্ৰিয়া আৰু আন কোষাঙ্গৰ কোনো আৱৰণ নাথাকে। prokaryote নামটো গ্ৰীক πρό (pro) "আগত" আৰু κάρυον (karyon) "ফল বা বীজ"ৰ পৰা আহিছে। প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয় জীৱসমূহক আৰ্কিয়া আৰু বেক্টেৰিয়া এই দুটা ভাগত ভগোৱা হয়। আৱৰণ সমৃদ্ধ কোষকেন্দ্ৰ আৰু কোষাঙ্গ থকা প্ৰজাতিবোৰক সংকোষকেন্দ্ৰীয় বোলা হয়। প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয়বোৰে জনন কোষৰ মিলন নোহোৱাকৈ বংশবৃদ্ধি কৰে। জীৱৰ আৰম্ভণি প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয়ৰ পৰাই হোৱা বুলি ধাৰণা কৰা হয়।
প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয়ৰ সকলো কোষীয় উপাদান (প্ৰ'টিন, ডি এন এ আৰু আন পদাৰ্থ) কোষবেৰেৰে আবৃত হৈ একেলগে চাইট'প্লাজমত থাকে, ভিন ভিনকৈ নাথাকে। কিন্তু বেক্টেৰিয়াৰ কোষত প্ৰ'টিন-ভিত্তিক কিছুমান কোঠালি থাকে যিবোৰ আদি-কোষাঙ্গ বুলি ভবা হয়। চায়ান'বেক্টেৰিয়াৰ দৰে কিছুমান প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয়ই বৃহৎ উপনিৱেশ কৰি থাকিব পাৰে। মিক্স'বেক্টেৰিয়াৰ দৰে আন কিছুমানৰ জীৱন চক্ৰত বহুকোষী স্তৰ থাকে।
আণৱিক অধ্যয়নে জৈৱিক প্ৰজাতিৰ তিনিটা গোটৰ ক্ৰমবিকাশ আৰু পাৰস্পৰিক সম্পৰ্কৰ বহু কথা পোহৰলৈ আনিছে। মানুহৰ দৰে সংকোষকেন্দ্ৰীয় জীৱৰ কোষত সুনিৰ্দিষ্ট আৱৰণেৰে আবৃত কোষকেন্দ্ৰ আৰু কোষাঙ্গ থাকে। প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয় আৰু সংকোষকেন্দ্ৰীয়ৰ বিভাজনে কোষৰ সংগঠনৰ দুটা অতি পৃথক স্তৰক সূচায়। এক্সট্ৰিম'ফিল আৰু মিথানোজেনৰ দৰে প্ৰ'কোষকেন্দ্ৰীয় কঠিন বা চৰম পৰিবেধত বাস কৰে।
ਅਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਕੈਰੀਔਟ ਇੱਕ-ਕੋਸ਼ੀ ਜੀਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਸ਼ਾਣੂ ਦੀਆਂ ਨਾਭਾਂ, ਮਾਈਟੋਕਾਂਡਰੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅੰਗਾਣੂਆਂ ਉੱਤੇ ਝਿੱਲੀ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ।[1] ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਸ਼ਾਣੂਆਂ ਅੰਦਰਲੇ ਸਾਰੇ ਪਾਣੀ 'ਚ ਘੁਲਣਯੋਗ ਹਿੱਸੇ (ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਡੀ.ਐੱਨ.ਏ. ਆਦਿ) ਕੋਸ਼ਾਣੂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਝਿੱਲੀ ਅੰਦਰ ਇੱਕੋ ਥਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਨਾ ਕਿ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਕੋਸ਼ਾਣੂ-ਡੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚ।
ਅਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰੋਕੈਰੀਔਟ ਇੱਕ-ਕੋਸ਼ੀ ਜੀਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਸ਼ਾਣੂ ਦੀਆਂ ਨਾਭਾਂ, ਮਾਈਟੋਕਾਂਡਰੀਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅੰਗਾਣੂਆਂ ਉੱਤੇ ਝਿੱਲੀ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਸ਼ਾਣੂਆਂ ਅੰਦਰਲੇ ਸਾਰੇ ਪਾਣੀ 'ਚ ਘੁਲਣਯੋਗ ਹਿੱਸੇ (ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਡੀ.ਐੱਨ.ਏ. ਆਦਿ) ਕੋਸ਼ਾਣੂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਝਿੱਲੀ ਅੰਦਰ ਇੱਕੋ ਥਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਨਾ ਕਿ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਕੋਸ਼ਾਣੂ-ਡੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚ।
நிலைக்கருவிலி (Prokaryote) என்பது மரபணு அல்லது பாரம்பரியப் பொருட்களை உள்ளடக்கிய, கருமென்சவ்வால் சூழப்பட்ட நிலையான கருவையோ, அல்லது மென்சவ்வால் மூடப்பட்ட வேறு புன்னங்கங்களையோ கொண்டிராத உயிரினங்கள் ஆகும். இவற்றில் அனேகமானவை ஒரு உயிரணுவால் (அல்லது கலத்தால்) ஆன உயிரினங்கள் ஆகும். ஆனாலும் Myxobacteria போன்ற சில நிலைக்கருவிலிகளின் வாழ்க்கை வட்டத்தில் பல்கல நிலையும் வருகின்றது. ஆங்கிலச் சொல்லான புரோகார்யோட்டு (Prokaryote) என்பது மென்சவ்வால் சூழப்படாத புன்னங்கங்களைக் கொண்ட கலம் ஆகும். அதாவது (pro-முன்னான) ஆதியான கலம் ஆகும். (உதாரணம்:- சகல பாக்டீரியா கலங்களும்).
நிலையற்ற கரு உடையது. பெரும்பாலும் ஒரு கலம் உடையது . சில உயிர்கள் தனது வாழ்க்கை சுழற்சியில் பல்கலங்களை கொண்டுள்ளது (எ.கா. Myxobacteria). நிலைகருவற்ற உயிர்கள் குளிர் பகுதிகளில் இருந்து கொதிநிலை வரை இருக்கும் சூழ்நிலைகளிலும் வாழ்பவை. இவைகள் நிலைகருவுள்ள உயிர்களிடம் இருந்து பல நிலைகளில், அமைப்புகளில் வேறுபட்டவை. விரிவாக அறிய இப்பகுதியில் இருக்கும் கலக்கொள்கை பார்க்கவும்.
நிலைகருவற்ற உயிர்கள் தன்னை சுற்றி சவ்வு, கலச்சுவரை கொண்டுள்ளது. தாவர உயிரணுக்களில் கலச்சுவர் உள்ளதால், சில வேளைகளில் இவைகள் தாவர வகைபாட்டியலில் பகுக்கப்படும். தெளிவற்ற கரு உடையது. தாவர உயிரணுக்களில் காணப்படும் பசுக்கணிகங்கள் காணப்படுவதில்லை. இருந்தாலும் சில நிலைகருவற்ற உயிர்கள் ஒளிச்சேர்க்கை இயல்புடையவை. தாவர, விலங்கு உயிரணுக்களில் உள்ள இழைமணி நிலைகருவற்ற உயிர்கள் காணப்படுவதில்லை. இவைகளில் ஆற்றல் காரணி எ.டி.பி (ATP) அதனின் உற்பத்திக்கு மூலமான எலேக்ட்ரோன் கடத்தல் (Electron transport system) கருவை போன்று காணப்படும் பகுதிக்கு வெளியில் நடைபெறுகிறது. மேலும் புரத உற்பத்தி நடைபெறும் இரைபோசொம் நிலைகருவுள்ள உயிர்களிடம் இருக்கும் இரைபோசொம் அளவுகளில் வேறுபட்டவை. இவைகளிடம் காணப்படும் நகர்திலிகள் (flagella) நிலைகருவுள்ள உயிர்களிடம் இல்லை. நகர்திலிகளை கொண்டு ஒரு இடத்தில் இருந்து மற்ற இடங்களுக்கு நகர்ந்து செல்கின்றன.
நிலைகருவற்ற உயிர்களின் அமைப்புகள், வாழும் சூழ்நிலைகள், நகர்திலிகள், உயிர்வளி (காற்று மற்றும்) பல காரணிகளை பொருந்து பல வகையாக பிரிக்கப்படுகின்றன.
கல அமைப்புகளை பொருத்து,
வாழும் சூழ்நிலைகளை பொருத்து,
நகத்திலிகளை (flagella) பொருத்து,
உயிர்வளிகளை பயன்படுத்துவதை பொருந்து, உயிர்வளி உயிர்கள் (Aerobic) மற்றும் உயிர்வளியற்ற உயிர்கள் (anaerobic) என பெரும் பிரிவாக பிரிக்கப்படும். மேலும் உயிர்வளி உயிர்கள்,
சிலவகை நிலைகருவற்ற உயிர்கள் வேதி பொருள்களை நோக்கி நகரும் தன்மை உடையவை. இந் நிகழ்வுக்கு வேதி நகர்த்தல் (chemotaxisis) எனவும், அவ்வகையான வேதி பொருள்களுக்கு வேதி நகர்த்தி (chemo attractant) எனவும் அழைக்கப்படும்.
செல் சுவரின் வேதி பொருளின் அளவுகளை பொருந்து நிலைகருவற்ற இரு வகையாக பிரிக்கப்படுகின்றன.
மாந்த அளவீடுகளை பொருந்து மேலும் மாந்த அளவுகளை பொருந்து நிலைகருவற்ற உயிர்கள் இரு வகையாக பிரிக்கப்படும்.
நிலைக்கருவிலி (Prokaryote) என்பது மரபணு அல்லது பாரம்பரியப் பொருட்களை உள்ளடக்கிய, கருமென்சவ்வால் சூழப்பட்ட நிலையான கருவையோ, அல்லது மென்சவ்வால் மூடப்பட்ட வேறு புன்னங்கங்களையோ கொண்டிராத உயிரினங்கள் ஆகும். இவற்றில் அனேகமானவை ஒரு உயிரணுவால் (அல்லது கலத்தால்) ஆன உயிரினங்கள் ஆகும். ஆனாலும் Myxobacteria போன்ற சில நிலைக்கருவிலிகளின் வாழ்க்கை வட்டத்தில் பல்கல நிலையும் வருகின்றது. ஆங்கிலச் சொல்லான புரோகார்யோட்டு (Prokaryote) என்பது மென்சவ்வால் சூழப்படாத புன்னங்கங்களைக் கொண்ட கலம் ஆகும். அதாவது (pro-முன்னான) ஆதியான கலம் ஆகும். (உதாரணம்:- சகல பாக்டீரியா கலங்களும்).
