Amaranth

Ten artykuł dotyczy rośliny. Zobacz też: miejscowość o tej nazwie.

Szarłat (Amaranthus) – rodzaj roślin należących do rodziny szarłatowatych. Obejmuje ok. 100 gatunków^[3] rozprzestrzenionych na całym niemal świecie, ale rodzaj najbardziej zróżnicowany w tropikalnej i subtropikalnej Azji i Ameryce. Wiele gatunków szarłatu to rośliny jadalne, przy czym u jednych spożywane są nasiona (np. A. caudatus, A. hybridus), u innych młode pędy (np. A. tricolor)^[4].

Morfologia

Pokrój

Rośliny jednoroczne osiągające nawet do 3 m wysokości. Pędy zwykle prosto wzniesione, rozgałęzione lub pojedyncze, często czerwonawo lub bordowo nabiegłe^[4].

Liście

Skrętoległe^[4].

Kwiaty

Drobne, jednopłciowe, wiatropylne, zebrane w gęste, wzniesione lub zwisające, kuliste lub wydłużone kłosy. Działki kielicha w liczbie 1–5, przejrzyste, papierzaste, płatków korony brak. Pręcików jest 1–5, zalążnia jednokomorowa, z 3 szyjkami^[4].

Owoce

Jednonasienna, kulistawa torebka^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)^[1]

Rodzaj z rodziny szarłatowatych (Amaranthaceae), która znajduje się w politomii z grupami siostrzanymi Achatocarpaceae i goździkowatych Caryophyllaceae. Tworzy wraz z nimi i z szeregiem innych rodzin rząd goździkowców w obrębie dwuliściennych właściwych.

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal), klasa Rosopsida Batsch, podklasa goździkowe (Caryophyllidae Takht.), nadrząd Caryophyllanae Takht., rząd goździkowce (Caryophyllales Perleb), rodzina szarłatowate (Amaranthaceae Juss.), podrodzina Amaranthoideae Burnett, plemię Amarantheae Rchb., podplemię Amaranthinae Fenzl in Endl., rodzaj szarłat (Amaranthus L.)^[5].

Gatunki flory Polski^[6]

• szarłat biały (Amaranthus albus L.) – antropofit zadomowiony
• szarłat Bouchona (Amaranthus bouchonii Thell) – efemerofit
• szarłat komosowaty (Amaranthus blitoides S. Watson)
• szarłat nagi (Amaranthus angustifolius Lam.) – efemerofit o wątpliwym występowaniu w Polsce
• szarłat Palmera (Amaranthus palmeri S. Watson) – efemerofit
• szarłat pochylony (Amaranthus deflexus L.) – efemerofit
• szarłat prosty, sz. zielony (Amaranthus chlorostachys Willd.) – antropofit zadomowiony
• szarłat siny (Amaranthus lividus L.) – antropofit zadomowiony
• szarłat szorstki (Amaranthus retroflexus L.) – antropofit zadomowiony
• szarłat wyniosły, sz. wiechowaty (Amaranthus cruentus L.) – gatunek uprawiany
• szarłat zwisły (Amaranthus caudatus L.) – efemerofit
• Amaranthus californicus (Moq.) S. Watson – efemerofit
• Amaranthus dinteri Schinz – efemerofit
• Amaranthus gracilis Desf. ex Poir. – efemerofit
• Amaranthus hypochondriacus L. – gatunek uprawiany
• Amaranthus melancholicus L. – efemerofit
• Amaranthus standleyanus Parodi ex Covas – efemerofit

Zastosowanie

• Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne, zwłaszcza szarłat zwisły^[4].
• Niektóre gatunki uprawiane i zbierane przez Indian jako rośliny pokarmowe już 3000 lat temu. Z młodych roślin można sporządzać sałatki. Nasiona zawierają sporo tłuszczu, białka (więcej niż zboża, a nawet mleko) i skrobi, a ich wartość energetyczna jest większa niż nasion kukurydzy. Jego uprawa zdobywa coraz większą popularność^[7], w ofercie handlowej, także w Polsce, znajduje się mąka zwana mąką z amarantusa. Mąkę te można stosować jako wartościowy dodatek do żywności^[8].

Przypisy