Multimedia w Wikimedia Commons Wiskaczoszczur czerwonawy[4] (Tympanoctomys barrerae) – gatunek gryzonia z rodziny koszatniczkowatych (Octodontidae)[5], jeden z trzech (obok żyjącego Tympanoctomys kirchnerorum i wymarłego Tympanoctomys cordubensis)[6] przedstawicieli rodzaju wiskaczoszczur (Tympanoctomys). Endemit środkowo-zachodniej Argentyny. Występuje na półpustynnych stepach z solniskami. Jest roślinożerny, wiedzie nocny, samotniczy tryb życia. Ze względu na niewielki zasięg i specjalizację ekologiczną należy do gatunków zagrożonych.
Wiskaczoszczur czerwonawy wykazuje duże podobieństwo do pozostałych członków rodziny koszatniczkowatych[7], ale jedną z istotnych różnic w anatomii jest szczególnie rozwinięta kość bębenkowa[2] w części skroniowej czaszki. Ta cecha została zasygnalizowana w nazwie rodzajowej (gr. tympa czyli bęben; ang. tympanic bone = kość bębenkowa). Człon „octo-” w nazwie rodzajowej odnosi się do wspólnej cechy gryzoni z rodziny Octodontidae, u których powierzchnia żucia trzonowców ma charakterystyczny kształt „ósemki”. Końcowa część nazwy to łacińskie mys, czyli „mysz”. Epitet gatunkowy barrerae został nadany[2] dla upamiętnienia parazytologa J. M. de la Barrera – odkrywcy pchły Parapsyllus barrerai[8], która pasożytuje wyłącznie na tym gatunku gryzoni[9].
Mimo zbieżnych nazw narodowych (hiszp. rata vizcacha roja lub rata vizcacha colorada; ang. red vizcacha rat[10]) używanych dla T. barrerae nie jest on spokrewniony z należącymi do szynszylowatych wiskaczami.
W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę wiskaczoszczur czerwonawy, dla rodzaju tych gryzoni proponując nazwę wiskaczoszczur[4].
Wiskaczoszczur czerwonawy to gatunek endemiczny, zasięg występowania obejmuje 12 stanowisk (solnisk stepowych) na obszarze prowincji Mendoza, La Pampa, Neuquén, San Juan w środkowo-zachodniej części Argentyny, na wysokości 200–1500 m n.p.m.[11][12]. Prowadzi samotniczy, nocny tryb życia. Naturalnym siedliskiem tego gatunku jest suchy pustynny step, z wyschniętymi solniskami i wydmami[13]. Naukowcy odnotowali jedynie kilka lokalizacji w których znaleźć można T. barrerae. Tak Ojeda [14] w 1996. pisze o 7 punktach: w prowincji Mendoza terra typica (obszar typowy) – miasteczko La Paz na rzece Desaguadero), Arroyito oraz Las Catitas (wymienione trzy punkty leżą w różnych końcach tej samej równiny i dla tego są na mapie Międzynarodowej Księgi Czerwonej traktowane jako jedne wspólne miejsce występowania), Ñacuñán, Trintrica, Malargüe w prowincji Mendoza, a także w parku narodowym Lihué Calel w centrum geograficznym prowincji La Pampa. Później odnaleziono gatunek w okolicach Casa de Piedra na południowym zachodzie prowincji La Pampa, oraz na zachodzie tej prowincji w okolicach solniska Gran Salitral. Nowe punkty obecności wiskaczoszczurów czerwonawych były odkryte w okolicach solniska Salar de Añelo na wschodzie prowincji Neuquén oraz 900 km na północ od tego punktu w parku prowincjonalnym Ischigualasto na północnym wschodzie prowincji San Juan[11]. W ostatnich publikacjach jest odnotowany jeszcze jeden punkt Guanacache na granicy prowincji Mendoza i San Juan[12].
T. barrerae zamieszkuje wyschnięte baseny solankowe i wydmy w rejonach nizinnych, budując na ich terenie kopce z rozbudowanym systemem podziemnych korytarzy[14]. Kopce są dość rozległe. Objęte badaniami kopce koło Arroyito w prowincji Mendoza były od siebie oddalone przeciętnie o 470 m, miały średnio po 1,25 m wysokości i zajmowały teren o wymiarach 13,59 m na 8,71 m. Do wnętrza kopca prowadziło średnio 22,7 wejść. W rzeczywistości wymiary poszczególnych kopców i gęstość zabudowy nimi terenu są znacznie zróżnicowane[15]. Ricardo Ojeda[14] policzył, że w rejonie Arroyito średnio na 1 ha terenu przypadało statystycznie 0,007 kopca, zaś w rejonie Trintrica aż 7,31. Michael A. Mares zanotował, że każdemu głównemu kopcowi w badanym przez niego rejonie Nihuil towarzyszyła niewielka liczba mniejszych kopców. Niezależnie od wielkości i lokalizacji wnętrze każdego kopca skrywał kilkupoziomowy system korytarzy, martwych tuneli i spiżarni[15].
Wiskaczoszczur czerwonawy jest gryzoniem średniej wielkości, pod względem anatomicznym bardzo podobnym do krewnych z rodziny koszatniczkowatych, szczególnie do pseudowiskacza stokowego (Octomys mimax) i koszatnika pilchowatego (Octodontomys gliroides)[2]. Jest od nich nieco mniejszy, cechuje się mniejszą czaszką i krótszymi tylnymi łapami niż pseudowiskacz stokowy. Głowę ma jednak — jak na członka rodziny przystało – stosunkowo dużą. Uszy są krótkie, porośnięte kępkami futra. Ogon jest długi – stanowi około 49-53% łącznej długości ciała – i pokryty sierścią[2]. Na końcu ogona występuje dłuższy włos (19–25 mm) tworzący „pędzel” podobny do zakończenia ogona koszatniczki pospolitej.
Wiskaczoszczur czerwonawy ma umaszczenie jasne[16]: w części grzbietowej beżowo-żółte, a od spodu oraz na tylnych łapach białawe[7]. Sierść na ogonie jest w dwóch kolorach. Od strony tułowia ma barwę jasną, beżowo-żółtą, a końcówka z kępką dłuższej sierści jest rudawo-czarna[2].
Wymiary anatomiczneWiskaczoszczur czerwonawy ma w każdej komórce po cztery zestawy haploidalnych chromosomów[18] (poliploidia), a nie po dwa, jak ludzie i inne diploidalne ssaki[19]. Jego garnitur chromosomowy tworzą 102 chromosomy (2n) i jest tetrapolidalny[18]. Kariotyp T. barrerae jest zbudowany z największej liczby par chromosomów w obrębie gromady[20]. Naukowcy sugerują[21][18], że ten gatunek mógł powstać, gdy przodek (zapewne wspólny przodek wiskaczoszczura czerwonawego i pseudowiskacza stokowego (Octomys mimax) (liczba chromosomów 2n = 56)) podwoił liczbę chromosomów prawdopodobnie na skutek błędów mitozy lub mejozy. Wiskaczoszczur czerwonawy był pierwszym gatunkiem ssaków z tetrapolidalnym kariotypem; odkrycie tego faktu obaliło panującą pewność tego że tetraploidia jest niemożliwa u ssaków. Później tetraploidię odnotowano też u wiskaczoszczurka złocistego (również należącego do rodziny koszatniczkowatych)[15].
T. barrerae ma największy genom spośród wszystkich współczesnych ssaków – waży 8,4 pikograma, podczas gdy średnia dla ssaków wynosi 3,37 pg[22].
Wiskaczoszczur czerwonawy prowadzi nocny, samotniczy tryb życia[15]. Na 1 ha terenu statystycznie przypada tylko 0,8 osobnika.
Dostępne informacje[2] na temat rozmnażania wiskaczoszczura czerwonawego są wyjątkowo skąpe i dotyczą narodzin w warunkach hodowlanych potomstwa samic odłowionych ze skupiska w rejonie Nihuil. Młode urodziły się ślepe, a ich waga wynosiła 4g. Już po 5 dniach życia ich waga uległa podwojeniu. Obserwowane młode otworzyły oczy dnia szóstego. W dziesiątym dniu życia, nie rezygnując całkiem z mleka matki, zaczęły jeść pokarm stały. Podjęły próby obgryzania łobody (Atriplex)[2].
Podobnie jak inni przedstawiciele rodziny koszatniczkowatych jest roślinożercą, żyje jednak w specyficznym, zasolonym środowisku, porośniętym jedynie przez rośliny solniskowe[17]. 85% badanej powierzchni terenu w Biosphere Reserve koło Nacuñán, który zamieszkuje jedna z kolonii, było porośnięte łobodą Atriplex lampa, parolistowatymi Larrea cuneifolia oraz Larrea divaricata, a także trawami: chlorynkami (Chloris), Poppophorum i babkami (Plantago)[16]. T. barrerae chętnie zjada fragmenty komosowatych: Atriplex lampa, Allenrolfea vaginata, Heterostachys ritteriana i sodówki Suaeda divaricata[14][23]. Proporcje ilościowe poszczególnych roślin w menu było zróżnicowane w poszczególnych badanych koloniach. T. barrerae podobnie jak dwa inne – niespokrewnione z nim – gryzonie żyjące w podobnych, pustynnych warunkach: szczuroskoczek dłutozębny (Dipodomys microps), oraz piaskówka tłusta (Psammomys obesus) używa dolnych siekaczy do obgryzania i usuwania przed spożyciem wierzchniej warstwy roślin. T. barrerae przed zjedzeniem usuwa z powierzchni słonoroślowych łobód (Atriplex) warstwę pokrytą nalotem soli, co pozwala na zmniejszenie ilości przyjmowanych elektrolitów[24][25]. W oczyszczaniu wierzchniej warstwy pożywienia pomagają mu również kępy szorstkiej sierści na pysku[17].
T. barrerae żyjące na terenie Argentyny koegzystują z licznymi lokalnymi ssakami: torbaczem Thylamys pusillus (z rodziny dydelfowatych), z należącymi do chomikowatych gryzoniami: Graomys griseoflavus, Eligmodontia typus, Calomys musculinus i Akodon molinae, kawiowatymi Galea musteloides, Microcavia australis czy marą patagońską, a także z wiskaczem z rodziny szynszylowatych, oraz tukotuko mendozańskim z rodziny tukotuków. Szczegóły współzależności nie są znane[16][23][15].
Zgodnie z klasyfikacją stosowaną przez Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) T. barrerae jest zaliczany do gatunków NT (bliski zagrożenia)[2], jednak według klasyfikacji zaproponowanej przez Deborah Rabinowitz[26] zaliczany jest do grupy najbardziej zagrożonych, obejmującej zwierzęta o bardzo ograniczonym geograficznie występowaniu, nielicznych skupiskach i specyficznym środowisku życia.
Do naturalnych wrogów T. barrerae należy płomykówka zwyczajna, w gniazdach której naukowcy[27] znaleźli czaszki przedstawicieli tego gatunku. Do innych drapieżców polujących na T. barrerae zalicza się Bothrops neuwiedi i Bothrops ammodytoides z podrodziny grzechotnikowatych, sowy z gatunków: puchacz wirginijski i pójdźka ziemna, a także ocelota Leopardus pajeros (syn. Lynchailurus pajeros), nibylisa pampasowego (Lycalopex gymnocercus), oraz należący do rodziny łasicowatych: grizonek patagoński i grizon mniejszy[2].
Na T. barrerae pasożytują pchły Hectopsylla coniger i Parapsyllus barrerai[8].
Wiskaczoszczur czerwonawy (Tympanoctomys barrerae) – gatunek gryzonia z rodziny koszatniczkowatych (Octodontidae), jeden z trzech (obok żyjącego Tympanoctomys kirchnerorum i wymarłego Tympanoctomys cordubensis) przedstawicieli rodzaju wiskaczoszczur (Tympanoctomys). Endemit środkowo-zachodniej Argentyny. Występuje na półpustynnych stepach z solniskami. Jest roślinożerny, wiedzie nocny, samotniczy tryb życia. Ze względu na niewielki zasięg i specjalizację ekologiczną należy do gatunków zagrożonych.
