Włośniczka tarczowata (Scutellinia scutellata (L.) Lambotte) – gatunek grzybów z rodziny Pyronemataceae[1].
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Scutellinia, Pyronemataceae, Pezizales, Pezizomycetidae, Pezizomycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1753 r. Karol Linneusz jako Peziza scutellata, później przez różnych naukowców zaliczany był do różnych rodzajów. Obecnie według Index Fungorum za ważną uznaje się nazwę nadaną w 1887 r. przez J. B. E. Lambotte, który zaliczył ten takson do rodzaju Scutellinia[1]. Synonimów nazwy naukowej ma ponad 20. Niektóre z nich[2]:
Nazwa polska według A. Chmiel[3].
Typu apotecjum bez trzonu. Średnica 0,5-1,5 cm. U młodych osobników ma miseczkowaty kształt, u starszych staje się coraz bardziej nieregularny. Górna powierzchnia ma barwę jaskrawo czerwonopomarańczową do czerwonobrązowej i znajduje się na niej hymenium. Dolna powierzchnia jest brązowawa i pokryta brązowoczarnymi, zaostrzonymi i sterczącymi szczecinkami o długości do 1,5 mm[4]. Włoski te wyrastają również na brzegu owocnika, można je dostrzec przez lupę. Miąższ biały, wodnisty, bardzo miękki. Po rozgnieceniu pachnie fiołkami[4][5].
Zarodniki eliptyczne, o rozmiarach 17-23 x 10.5-14 μm. Niedojrzałe mają gładką powierzchnię, dojrzałe mają powierzchnię wyraźnie rzeźbioną; posiadają brodawki i łączące je żebra o wysokości do około 1 μm. Wewnątrz znajduje się kilka kropli oleju. Wstawki (parafizy) mają cylindryczny kształt, poprzeczne przegrody i średnicę 6-10 μm[6].
Występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy i Afryki, także na wielu wyspach. W Europie północna granica zasięgu sięga po północne wybrzeże Islandii i 69 stopień szerokości geograficznej na Półwyspie Skandynawskim[7]. W Europie Środkowej jest szeroko rozprzestrzeniony i częsty, zwykle owocniki występują w grupach[4], w Polsce również jest dość pospolity. Występuje w lasach i zaroślach, rośnie na próchniejącym drewnie, na szczątkach roślinnych lub na wilgotnej glebie[5].
Saprotrof. Trwające 6 lat badania nad sukcesją flory grzybów na świeżo ściętych resztkach drzewa topoli kanadyjskiej wykazały, że S. scutellata pojawił się mniej więcej w środkowym okresie zasiedlanie drewna tej topoli przez szereg gatunków grzybów (około 2-4 lat po wycięciu drzew), wraz z takimi grzybami, jak: Ascocoryne sarcoides, Scutellinia cervorum i Ruzenia spermoides[8]. Nie jest grzybem trującym, jednak ze względu na niewielkie rozmiary i znikomą użyteczność zaliczany jest do grzybów niejadalnych[5].
Mc Knigh opisuje go jako "najbardziej atrakcyjny mały grzyb" i zauważa, że mimo małych rozmiarów jest łatwo dostrzegalny dzięki swojemu jaskrawemu ubarwieniu[9]. Przeprowadzone w 1956 r. badania wykazały, że swoją czerwoną barwę zawdzięcza karotenom (głównie jest to β-karoten), ponadto zawiera niewielką ilość ksantofilu[10].
W Polsce występuje około 20 gatunków włośniczek[3]. Wszystkie są morfologicznie bardzo podobne, jedyną różniącą je cechą, którą można dostrzec bez użycia mikroskopu jest długość rzęsek, nie wystarcza to jednak do rozróżnienia gatunków[4]. Pewne ich rozróżnienie możliwe jest tylko badaniami mikroskopowymi, przy których ważne są: kształt, rozmiary i urzeźbienie powierzchni zarodników oraz budowa podstawy szczecinek i ich długość[11].
Włośniczka tarczowata (Scutellinia scutellata (L.) Lambotte) – gatunek grzybów z rodziny Pyronemataceae.
_Lambotte_252139.jpg)
