Linnaea borealis L.

Linnaea borealis, comunament coneguda com a flor bessona (Twinflower en anglès), és un subarbust de massa forestal, tractada en la família caprifoliàcia, o a vegades en la seva pròpia família Linnaeaceae. La flor és l'emblema provincial de Småland a Suècia, la província de casa natal de Linnaeus (Linné).

Les tiges són primes, pubescents i prostrades, amb 20-40 cm de llargada, amb fulles ovalades, arrodonides i perennes d'uns 3-10 mm de llarg i 2-7 mm d'ample. Les tiges florals es torcen erectes, a 4-8 cm alt, sense fulles excepte a la base; les flors van aparellades, són pèndols de 7-12 mm de color rosa pàl·lid amb una corol·la de cinc lòbuls. Té una distribució circumpolar des de subàrtic humit a boscos temperats, i s'estén més cap al sud en muntanyes de gran altitud, a Europa cap al sud als Alps, a Àsia cap al nord del Japó, i a Amèrica del Nord de sud a nord a Califòrnia i a l'oest d'Arizona, i a Tennessee a l'est dels Apalatxes.

A la Gran Bretanya, les flor bessones creixen en masses forestals de pins principalment obertes a Escòcia i zona alta d'Anglaterra. Els forestals consideren que aquesta planta és una espècie indicadora d'antics boscos. Consta com "nacionalment escassa". Es troba en uns 50 llocs al voltant del país, molts situats als boscos al voltant de Cairngorms; les localitzacions més australs són a Northumberland.

Linnaea és l'única espècie en el seu gènere, però hi ha tres subespècies reconegudes:

• Linnaea borealis subsp. borealis - Europa
• Linnaea borealis subsp. americana - Amèrica del Nord
• Linnaea borealis subsp. longiflora - Àsia

Nom

El seu nom comú prové de les flors aparellades. És una de les poques espècies amb el nom de Carl von Linné. Era la planta favorita de Linné i, de jove, va anomenar aquesta petita flor, "Linnaea". Més tard, en Systema Naturae, li canviaria el nom per "Rudbeckia".

El nom final va ser formalment assignat pel professor de Linné, Jan Frederik Gronovius, i Linné afegí borealis, que significa 'nòrdic'. Linné considerava aquesta flor com el seu símbol personal quan va arribar a la noblesa sueca el 1757. Deia "Linnaea va ser nomenada pel cèlebre Gronovius i és una planta de Lapland, una flor desatesa, insignificant, humil, però per poc de temps".

Galeria

• Bosc del mont Baker-Snoqualmie

• 
• 
• 
• Carl von Linné amb una Linnaea a la mà

• L'escut d'armes de Carl von Linné

Bibliografia

• El Projecte d'Enllaç Linnaeus a l'edició de primavera 2005 de Natura First, la revista dels membres del Museu d'Història Natural de Londres.
• Conservació d'espècies i hàbitat a Plantlife.org.uk.[1] i [2]
• Perfil de les espècies bessones.

Planhigyn blodeuol lluosflwydd a dyfir yn aml mewn gerddi yw Blodyn deuben sy'n enw gwrywaidd. Mae'n perthyn i'r teulu Caprifoliaceae. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Linnaea borealis a'r enw Saesneg yw Twinflower.^[1] Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Gefellflodyn, Linnaea.

Deugotyledon yw'r planhigyn hwn, ac mae'r blodau'n gasgliad o flodau unigol, gydag arogl da. Mae ganddo euron a gall ddringo cloddiau.

Gweler hefyd

• Geiriadur rhywogaethau Gwefan Llên Natur

Cyfeiriadau

Mae gan Gomin Wikimedia
gyfryngau sy'n berthnasol i:

Blodyn deuben

Ilustrace zimozelu z roku 1885

Zimozel severní (Linnaea borealis) je druh rostliny z čeledi zimolezovité a jediný druh rodu zimozel. Je to subtilní plazivý polokeř s drobnými vstřícnými listy a zvonkovitými, nícími, jen asi 1 cm dlouhými květy ve dvoukvětých květenstvích. Je rozšířen v arktickém a boreálním pásu severní polokoule, jižněji pak v horských oblastech. V České republice je považován za vyhynulý druh, na Slovensku byl znovunalezen v roce 2013. V horách Střední Evropy představuje významný glaciální relikt.

Popis

Zimozel severní je stálezelený, plazivý polokeř s tenkými, vystoupavými větévkami, dorůstající výšky jen 5 až 10 cm. Plazivý stonek může dosáhnout délky až 4 metry a často v uzlinách koření. Listy má jednoduché, vstřícné, řapíkaté, 7 až 12 mm dlouhé a 6 až 10 mm široké, bez palistů. Čepele listů jsou lehce kožovité, okrouhlé až vejčité, s 1 až 3 zaoblenými zuby na každé straně. Listy jsou lysé až roztroušeně chlupaté (na rubu zejména na žilnatině), na líci tmavozelené, na rubu světle až namodrale zelené. Květy voní po vanilce, jsou drobné, skloněné, dlouze stopkaté, uspořádané nejčastěji ve dvoukvětých, dlouze stopkatých vidlanech, řidčeji je květenství jednokvěté nebo naopak složené z většího počtu květů. Kalich je opadavý, složený z 5 lístků. Koruna je bílá až narůžovělá, nálevkovitá, asi 10 mm dlouhá, zakončená 5 laloky, téměř pravidelná, jen lehce dvoupyská. Tyčinky jsou 4, jsou dvoumocné a nevyčnívají z květů. Semeník je spodní, kulovitý. Obsahuje 3 komůrky, přičemž pouze v jedné z nich je jedno plodné vajíčko, zatímco v ostatních jsou vajíčka sterilní. Čnělka je nitkovitá, dlouhá, zakončená hlavatou, trojlaločnou bliznou. Kvete od června do srpna. Plodem je žlutě zbarvená, vejcovitá nažka obalená zvětšenými vytrvalými listenci.^[1][2]

Etymologie

Rostlina byla pojmenována na počest švédského přírodovědce a zakladatele binomické nomenklatury Carla Linného, který je s ní vyobrazen na mnoha ilustracích.

Rozšíření

Zimozel je druh s rozsáhlým obtočnovým areálem. Je rozšířen v chladných a horských oblastech Evropy, Asie i Severní Ameriky. V rámci Evropy je souvislý areál v arktických a boreálních oblastech severských zemí od Skandinávie po severní Rusko, kde je v některých oblastech běžnou rostlinou. Izolované výskyty jsou v Alpách, Karpatech, Skotsku, Bělorusku a na Kavkaze, kde roste zejména v montánním a subalpínském stupni. Chybí v některých středomořských zemích (Španělsko, Balkán, Řecko), v Maďarsku, Irsku, Belgii a na Islandu.^[1][3][4] V Severní Americe je souvisle rozšířen v pásmu boreálních lesů. Na jih zasahuje až po Appalačské pohoří na východě a Skalisté hory na západě.^[4]

Zimozel je svým výskytem vázaný na kyselé, humózní, živinami chudé půdy. Rostlina má nízkou konkurenční schopnost a v evropských horách často obsazuje balvany či kmeny odumřelých stromů s vrstvou humusu.^[4]

Výskyt v Čechách

V České republice se zimozel vyskytoval v Krkonoších a Jizerských horách, nejisté údaje pocházejí i z některých jiných oblastí.^[1] Nálezy z Jizerských hor pocházejí z 19. století, z Krkonoš je udáván z oblasti Kozích hřbetů i z 20. století.^[5] V současné době je považován za druh v ČR vyhynulý.^[6]

Výskyt na Slovensku

Na Slovensku byl zimozel poprvé doložen v roce 1868 z Vysokých Tater. Ve 20. století byl naposledy nalezen v roce 1957 v Bielovodskej doline. Později byl považován za druh na Slovensku vyhynulý. Další nález pochází z roku 2001. Jednalo se o nepatrnou populaci na okraji vrchoviště ve Slepém plesu, rostliny po 3 letech zanikly a jsou považovány za vysazené. Výskyt na Slovensku se podařilo ověřit v roce 2013, kdy byla při mapování pralesovitých porostů nalezena vitální populace v Bielovodskej doline. Roste zde v podrostu řídkého smrkového lesa s příměsí borovice limby a jeřábu. Lokalita je chladná a vlhká, se žulovými balvanisky pokrytými mechem a množstvím odumřelého dřeva.^[4]

Taxonomie

Výsledky molekulárních studií ukázaly, že podčeleď Linnaeoideae v klasickém pojetí nepředstavuje monofyletickou skupinu, neboť rod Abelia se ukázal jako polyfyletický. Část druhů tohoto rodu proto byla přesunuta do rodu Zabelia, který je blízce příbuznou větví podčeledi Morinoideae. Rod Abelia však ani v tomto novém pojetí není monofyletický, neboť se skládá ze 3 vývojových větví promísených s větvemi ostatních rodů Linnaeoideae.^[7] Taxonomické řešení této otázky není dosud sjednocené. Ve studii z roku 2013 byly všechny rody podčeledi Linnaeoideae (Linnaea, Kolkwitzia, Dipelta) vřazeny do rodu Linnaea, který tak byl rozšířen na celkem 16 druhů.^[8] Ve studii z roku 2015 bylo přijato jiné řešení, rody podčeledi Linnaeoideae jsou ponechány jako samostatné a od rodu Abelia jsou navíc odděleny samostatné rody Diabelia a Vesalea.^[9] Toto řešení vyžaduje menší změny taxonomie a patrně převládne.

Sesterskou větví rodu Linnaea je dle výsledků fylogenetických studií bývalý rod Dipelta.^[7]

Význam

Zimozel severní představuje ve středoevropských horách významný glaciální relikt.^[4] Je zřídka pěstován na skalkách jako botanická zajímavost a sbírková rostlina. Daří se mu v humózní, kyselé, vlhké půdě. Nejlépe roste na mechatém stanovišti v polostínu pod jehličnatými dřevinami či břízami. V zimě je vhodný kryt. Množí se dělením nebo řízkováním mladých výhonů.^[10][11]

Odkazy

Reference

1. ↑ ^{a b c} SLAVÍK, Bohumil (editor). Květena České republiky 5. Praha: Academia, 1997. ISBN 80-200-0590-0.
2. ↑ YANG, Qiner; LANDREIN, Sven. Flora of China: Linnaea [online]. Dostupné online. (anglicky)
3. ↑ Euromed Plantbase. Flora Europaea [online]. Berlin-Dahlem: Botanic Garden and Botanical Museum, 2006. Dostupné online. (anglicky)
4. ↑ ^{a b c d e} LASÍK, Marián; DÍTĚ, Daniel; ELIÁŠ, Pavol. Linnaea borealis (linnéovka severná) na Slovensku. Bulletin Slovenskej botanickej spoločnosti. 2014, čís. 36(1). Dostupné online.
5. ↑ ŠOUREK, Josef. Květena Krkonoš. Praha: Academia, 1969.
6. ↑ PROCHÁZKA, František (ed.). Černý a červený seznam cévnatých rostlin České republiky (stav v roce 2000). Příroda. 2001, roč. 18. Dostupné online. ISSN 80–86064–52–2.
7. ↑ ^{a b} JACOBS, Bart; PYCK, Nancy; SMETS, Erik. Phylogeny of the Linnaea clade: Are Abelia and Zabelia closely related?. Molecular Phylogenetics and Evolution. 2010, čís. 57.
8. ↑ CHRISTENHUSZ, Maarten J.M. Twins are not alone: a recircumscription of Linnaea (Caprifoliaceae). Phytotaxa. 2013, čís. 125(1).
9. ↑ WANG, H.F. et al. Molecular phylogeny and biogeographic diversification of Linnaeoideae (Caprifoliaceae s. L.) disjunctly distributed in Eurasia, North America and Mexico. PLoS One. 2015, čís. 10(3). Dostupné online.
10. ↑ KOBLÍŽEK, J. Jehličnaté a listnaté dřeviny našich zahrad a parků. 2. vyd. Tišnov: Sursum, 2006. ISBN 80-7323-117-4.
11. ↑ HIEKE, Karel. Praktická dendrologie 2. Praha: SZN, 1978. ISBN 07-105-78.

Externí odkazy

• Obrázky, zvuky či videa k tématu zimozel severní ve Wikimedia Commons
• Taxon Linnaea borealis ve Wikidruzích

Linnæa (Linnaea borealis) eller nordisk linnæa er en krybende dværgbusk, der i Danmark vokser i nåletræsplantager. Blomsterne dufter fint – især i skumringen. Det er en udbredt opfattelse, at Linné opkaldte planten efter sig selv. I virkeligheden var det den nederlandske botaniker Jan Frederik Gronovius, der gav den navnet til Linnés ære.

Beskrivelse

Linnæa er en dværgbusk med en krybende vækst. Skuddene kan blive meterlange, sådan at én plante dækker et stort område som et tæppe. Knopperne sidder modsat og er skjult i bladhjørnerne. Bladene er kortstilkede og runde til ovale med groft, rundtakket rand. Oversiden er rynket, men blank og mørkegrøn, mens undersiden er lysegrøn.

Blomstringen sker i juli, og blomsterne sidder på særlige, blomsterbærende skud fra bladhjørnerne. Skuddet spaltes ved toppen, sådan at det bærer to endestillede blomster. De er tragtformede og hængende med hvidrosa yderside og gul- eller rødspættet inderside. Frugterne er nødder, der er indesluttet i klæbrige højblade.

Rodnettet er spinkelt og består af trævlerødder, som dannes alle steder, hvor grenene har jordkontakt.

Højde x bredde og årlig tilvækst: 0,10 x 0,20 m (10 x 20 cm/år). Bemærk, at disse tal kun gælder den unge, etårige plante. Ved hjælp af udløberne bliver den med tiden adskilligt bredere.

Voksested

Arten er nøje knyttet til nåleskove med mosbund (se Taiga). Til gengæld er den cirkumpolar, når man ser på den geografiske udbredelse. I Danmark fandtes den ikke, før nåletræsplantagerne blev gamle nok. Nu findes den sjældent i plantager i både Jylland, på Sjælland og Bornholm.

I litauiske skove med skovfyr som dominerende eller meddominerende art findes Linnæa sammen med bl.a.: alm. engelsød, guldblomme, cypresulvefod, enblomstret vintergrøn, flad ulvefod, grenet edderkopurt, hjertebladet fliglæbe og rød skovlilje.^[1].

Portal:Botanik

Note

Kilder

• Den virtuella floran: Linnæa (svensk)
• Frederiksen, Rasmussen og Seberg: Dansk flora, 2006 ISBN 978-87-02-03032-7

Eksterne henvisninger

• Fugleognatur.dk - Billeder og udbredelse i Danmark af Linnæa (art)

Das Moosglöckchen oder Erdglöckchen (Linnaea borealis) ist die einzige Art der Pflanzengattung Linnaea in der Familie der Geißblattgewächse (Caprifoliaceae).

Beschreibung und Ökologie

Illustration von Lindman

Illustration

Vegetative Merkmale

Beim Moosglöckchen handelt es sich um einen immergrünen, kriechenden Halbstrauch, der Wuchshöhen von etwa 20 Zentimetern erreicht. Es wurzelt bis 50 Zentimeter tief.^[1] Ab dem Alter von 5 bis 15 Jahren werden über der Erde verlaufende Stolonen gebildet. Mit den Stolonen erfolgt eine vegetative Vermehrung und so findet man auch in der Natur Bestände die Klone darstellen, genetisch identisch sind. Aus den Stolonen treiben neue Äste. Die Äste bekommen nur Durchmesser von etwa 3 Millimetern.

Die gegenständig angeordneten Laubblätter sind in Blattstiel und Blattspreite gegliedert. Der Blattstiel ist leicht behaart. Die einfache, relativ kleine Blattspreite ist rundlich und am Rand leicht gekerbt. Nach etwa 12 bis 16 Monaten werden die Laubblätter abgeworfen.

Generative Merkmale

Die Blüten sitzen im Regelfall in Zweizahl (daher der englischsprachige Trivialname „Twinflower“) an einem aufrechten Blütenstandsstängel. Die Blüten sind nickend, also mit den Kronzipfeln nach unten weisend. Charakteristisch ist der an Vanille, Mandeln oder Anis erinnernde starke Duft der Blüten. Die Blüte wird von vier kelchähnlichen Hochblättern umgeben, die den drüsig behaarten, unterständigen Fruchtknoten umschließen. Der Kelch ist fünfzählig. Die fünf blassrosafarbenen Kronblätter sind glockenförmig verwachsen mit fünf Kronzipfeln in monostroph gedrehter Knospendeckung, im gleichen Drehsinn wie beim Gilbweiderich. Es sind vier Staubblätter vorhanden. Es wird Nektar produziert. Es wird eine einsamige Nuss^[2] gebildet, die etwa 36 Tage von der Befruchtung bis zur Reife benötigt.

Die Chromosomenzahl beträgt 2n = 32.^[1]

Linné mit Linnaea borealis am Revers

Linné mit Linnaea borealis in der Hand

Linnaea borealis subsp. longiflora in Ontario (Kanada)

Vorkommen

Das Moosglöckchen bewohnt die borealen Nadelwälder der kühl-gemäßigten Holarktis, ist also in den nördlichen Gebieten und den Hochgebirgen Eurasiens und Nordamerikas zu finden. In Mitteleuropa ist es ausgesprochen selten und kommt nur in Nadelwäldern mit ausreichender Moosschicht vor. Es ist in Mitteleuropa eine Charakterart der Ordnung Piceetalia, kommt überregional vor allem in Pflanzengesellschaften des Verbands Linnaeao-Piceion aber auch in denen des Verbands Dicrano-Pinion vor.^[1]

Die ökologischen Zeigerwerte nach Landolt & al. 2010 sind in der Schweiz: Feuchtezahl F = 3 (mäßig feucht), Lichtzahl L = 2 (schattig), Reaktionszahl R = 2 (sauer), Temperaturzahl T = 2 (subalpin), Nährstoffzahl N = 1 (sehr nährstoffarm), Kontinentalitätszahl K = 4 (subkontinental).^[3]

Systematik

Linnaea borealis ist die einzige Art der Gattung Linnaea in der Familie der Geißblattgewächse (Caprifoliaceae). Alle anderen Arten, die früher in diese Gattung gestellt wurden, sind nun in der Gattung Abelia enthalten.

Benannt wurde die Gattung 1737 nach dem schwedischen Botaniker und Systematiker Carl von Linné, dessen Lieblingsblume sie war. Linné bat seinen reichen Freund und Gönner Jan Frederik Gronovius um diese Namensgebung^[4], da er diese Art nicht nach sich selbst benennen wollte. Das Artepithet borealis, das Linné 1753 zur Artbeschreibung ergänzte, bedeutet „aus dem Norden kommend“.^[5]

Es gibt etwa drei Unterarten von Linnaea borealis:

• Linnaea borealis L. subsp. borealis in Europa und Asien^[6]
• Linnaea borealis subsp. americana (J.Forbes) Rehder: Sie kommt in Nordamerika und in Grönland vor.^[6]
• Linnaea borealis subsp. longiflora (Torr.) Hultén: Sie kommt in Nordamerika vor.^[6]

Schutz

Linnaea borealis subsp. borealis ist in Deutschland nach Bundesartenschutzverordnung besonders geschützt.

Symbol und Herkunft des Vornamens Linnea

Das Moosglöckchen ist die sogenannte Landskapsblomma („Landschaftsblume“) von Småland in Schweden. In dieser Provinz ist Carl von Linné geboren und aufgewachsen.

Linnaea gilt als Quelle der Namensschöpfung für den in Schweden seit dem frühen 19. Jahrhundert verbreiteten weiblichen Vornamen Linnea.

Quellen

• Umfassender Überblick zur Art (engl.)
• Emil Giger: Linnaea borealis L., eine monographische Studie, Zürich 1912 (PDF).

Einzelnachweise

1. ↑ ^{a b c} Erich Oberdorfer: Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete. Unter Mitarbeit von Angelika Schwabe und Theo Müller. 8., stark überarbeitete und ergänzte Auflage. Eugen Ulmer, Stuttgart (Hohenheim) 2001, ISBN 3-8001-3131-5, S. 876–877.
2. ↑ Moosglöckchen. In: BiolFlor, der Datenbank biologisch-ökologischer Merkmale der Flora von Deutschland.
3. ↑ Linnaea borealis L. In: Info Flora, dem nationalen Daten- und Informationszentrum der Schweizer Flora. Abgerufen am 24. März 2021.
4. ↑ Lotte Burkhardt: Verzeichnis eponymischer Pflanzennamen. Erweiterte Edition. Botanic Garden and Botanical Museum Berlin, Freie Universität Berlin Berlin 2018. online.
5. ↑ Geiger 1912, Seite 2–3.
6. ↑ ^{a b c} Linnaea im Germplasm Resources Information Network (GRIN), USDA, ARS, National Genetic Resources Program. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. Abgerufen am 20. April 2018.

Le linnaea borealis es le flor favorite de Carl von Linné, "planta nostra".

It Linnaeusklokje "Linnaea borealis" (borealis = "fan it noarden") is in saneamde twillingblom (nei de bloeifoarm) neamd nei Carolus Linnaeus. It plantsje komt foar yn it noarden fan Jeropa en yn sawat alle berch-eftige gebieten yn Jeropa.

It Linnaeusklokje is in tige beskieden, kwetsber plantsje. It hat in hichte fan sa'n 10 sm, mei twa lytse blomkes op in tin stâltsje.

Yn Nederlân is it plantsje seldsum. It komt spoaradysk foar op de Waadeilannen.

Sjoch ek

• List fan planten

Vándádivga

Vándádivga dahjege biellodaŋas (Linnaea borealis) lea šaddu, mii lea ožžon láhtengielat nama Carl von Linnéa mielde.

Govat

• Nordens Flora

• Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz 1885

Linnaea borealis is a species of flowering plant in the family Caprifoliaceae (the honeysuckle family). Until 2013, it was the only species in the genus Linnaea. It is a boreal to subarctic woodland subshrub, commonly known as twinflower (sometimes written twin flower).

This plant was a favorite of Carl Linnaeus, founder of the modern system of binomial nomenclature, for whom the genus was named.

Description

The leaves are under 1cm long, with a few shallow teeth on the upper half.

The perennial stems of Linnaea borealis are slender, pubescent, and prostrate, growing to 20–40 centimetres (7.9–15.7 in) long, with opposite evergreen rounded oval leaves 3–10 millimetres (0.12–0.39 in) long and 2–7 mm (0.079–0.276 in) broad. The flowering stems curve erect, to 4–8 cm (1.6–3.1 in) tall, and are leafless except at the base. The flowers are paired, pendulous, 7–12 mm (0.28–0.47 in) long, with a five-lobed, pale pink corolla.^[1][2]

Taxonomy

Linnaea borealis was first formally described by Carl Linnaeus in 1753 in Species Plantarum.^[3] It was then the sole species in the genus Linnaea. The genus name had been used earlier by the Dutch botanist Jan Frederik Gronovius, and was given in honour of Linnaeus. Linnaeus adopted the name because Linnaea borealis was his favourite plant.^[4]

Linnaea borealis is considered to be a single circumboreal species, with three generally recognized subspecies:

• Linnaea borealis subsp. borealis - Europe
• Linnaea borealis subsp. americana - North America (formerly classified as the species Linnaea americana)
• Linnaea borealis subsp. longiflora - Asia, and western North America (from Alaska to California)

The English name "twinflower" for Linnaea borealis refers to the plant's paired flowers.

Ecology and distribution

Linnaea borealis ssp. longiflora in the Mount Baker-Snoqualmie National Forest, Washington, U.S.

Linnaea borealis may form long-persisting clonal colonies

Linnaea borealis has a circumpolar distribution in moist subarctic, boreal, or cool temperate forests, extending further south at higher elevations in various mountains, in Europe south to the Alps, in Asia south to northern Japan, and in North America south to northern California and to Arizona and New Mexico in the west, and to West Virginia (and formerly Tennessee) in the Appalachian Mountains in the east.^{[5] [6]}

Linnaea borealis is self-incompatible, requiring cross-pollination to produce viable seeds; since pollen dispersal is usually not far, individuals and clonal colonies can become reproductively isolated.^[7] Regardless of seed production, Linnaea plants in a particular area often spread by stolons to form clonal patches of the same genotype. Such clonal stands of Linnaea can be long-persisting, in some places remaining extant even if seed is not produced or if seedling germination or establishment does not occur.

The species was presumably common in areas south of its present range during times of Pleistocene ("Ice Age") glaciations, and its clone-forming perennial growth habit has allowed it to survive the subsequent millennia locally within this former range in various high-elevation or otherwise cool and moist habitats, including algific talus slopes with persisting underground periglacial ice.

Conservation

While the three subspecies of Linnaea borealis are all considered widespread, abundant, and secure in their main, northern ranges, all three subspecies are of conservation concern near the subspecies' range edges or at more southerly, disjunct sites.

In Great Britain, Linnaea borealis ssp. borealis is listed as "nationally scarce", growing mainly in open pine woodlands in Scotland and northernmost England. Foresters consider this plant to be an indicator species of ancient woodlands, often found in association with creeping lady's tresses. It is found in about 50 sites around the country, with most situated in the woods around the Cairngorms; the southernmost locations are four sites in Northumberland and one in County Durham. The sparseness of the sites is responsible for the continued decline of the plant in the country. In Scotland, 37% of L. borealis patches studied consisted of a single genotype, reproducing clonally vegetatively but not producing viable seed. This is a conservation concern because, without viable seed, the species may not be able to re-populate restored habitat, and may not be able to adapt to climate change by establishing new populations.^[7]

In the United States, Linnaea borealis ssp. americana is of conservation concern in several states along or near the southern edge of the species' range, including Arizona, Iowa, Massachusetts, North Dakota, Pennsylvania, and West Virginia, and was known historically but now considered extirpated or possibly so in Illinois, Indiana, New Jersey, Ohio, Rhode Island, and Tennessee.

In Canada, Linnaea borealis ssp. longiflora is considered of conservation significance in the Yukon Territory, along the eastern edge of its range, where ssp. americana is widespread and abundant.

Since many of the outlying southern sites for Linnaea borealis are in habitats that are at high elevations or otherwise in cooler microclimates than the surrounding general landscapes, ongoing and prospective climate change has become a significant concern for the conservation of this species in such places, such as Ice Mountain in West Virginia, a low-elevation algific talus slope with persisting buried ice.

Cultural references

Rue Linnea Borealis, Cogne (Aosta Valley)

Linnaeus took Linnaea borealis as his own personal symbol when he was raised to the Swedish nobility in 1757. In his Critica Botanica (1737), Linnaeus had used Gronovius's name Linnaea as an example to advocate the use of commemorative personal names as botanical names:

it is commonly believed that the name of a plant which is derived from that of a botanist shows no connection between the two...[but]...Linnaea was named by the celebrated Gronovius and is a plant of Lapland, lowly, insignificant, disregarded, flowering but for a brief space — after Linnaeus who resembles it.^[8][9]

The flower of Linnaea borealis is the provincial flower of Småland,^[10] the home province of Linnaeus.

References

• The Linnaeus Link Project in the spring 2005 edition of Nature First, the magazine for Natural History Museum members.
• Species and habitat conservation from Plantlife.org.uk [1] and [2]
• Twinflower species profile [3]

Lineo-kloŝo^[1], aniz-kloŝo^[1] (Linnaea borealis) estas planta specio el la familio Kaprifoliacoj laŭ la klasika klasigo. La filogenetiko unue enmetis ĝin en la familio el Lineacoj, sed la lasta eldono (APG III) ree metas ĝin ĉe la Kaprifoliacoj. Tiu estas la sola specio en la genro Linnaea. La fama naturisto Karolo Lineo elektis tiun planton kiel simbolo.

Priskribo

Lineo-kloŝo estas herbeca kaj rampa planto kun tutjara foliaro. La floroj, helruĝaj, kloŝformaj, klinaj kaj odoraj, estas duope sur tigetoj de 15 ĝis 60 cm alte. Ĝi floriĝas somere.

Portreto de Karolo Lineo tenante lineo-kloŝon en sia dekstra mano.

Disvastiĝo

La lineo-kloŝo estas specio ĉirkaŭnorda. Ĝi estas tipa de la kanada tajgo (nordaj arbaroj), kie ĝi kreskas en vasteco, precipe en la strobilarboj. Ĝi estas sufiĉe komuna en Sameio kaj Suomio. Dum glaciepoko, ĝi plisudiĝis, kaj ankoraŭ ĝi ĉeestas en iuj montaroj el Eŭropo ekde tiu tempo. Tiu planto estas malofta kaj protektita en Francujo, nur kelkloke en la Alpoj.

Lineo-kloŝo

Subspecioj

• Linnaea borealis subsp. americana (Forbes) Hultén ex Clausen
• Linnaea borealis subsp. borealis L.
• Linnaea borealis subsp. longiflora (Torr.) Hultén

Referencoj

Vidu ankaŭ

Portalo pri Biologio

• Kaledoniaj koniferaroj
• Novanglaj-akadiaj arbaroj

Linnaea borealis es una especie de planta de flor de la familia Caprifoliaceae. Hasta el 2013, era la única especie del género Linnaea.^[1]​ Es un subarbusto pequeño de los bosques boreal a subártico, comúnmente llamada flor gemela.

Esta era la planta favorita de Carl Linnaeus, fundador del sistema moderno de nomenclatura binomial, en cuyo honor se designó el género.

Descripción

Las hojas miden menos de 1 cm de largo, con unos pocos dientes poco profundos en la mitad superior. Los tallos perennes de la Linnaea borealis son delgados, pubescentes y postrados, con un crecimiento de 20 a 40 cm, hojas ovaladas perennes redondeadas de 3 a 10 mm de largo y de 2 a 7 mm de ancho. Los tallos florales se alzan erectos con una leve curvatura, de 4–8 cm de altura, y no tiene hojas, excepto en la base. Las flores son pares, colgantes, de 7–12 mm de largo, con una corola rosa pálida de cinco lóbulos.^[2]​

Taxonomía

Linnaea borealis fue descrita formalmente por primera vez por Carl Linneo en 1753 en Species Plantarum.^[3]​ Era entonces la única especie en el género Linnaea. El nombre del género había sido usado anteriormente por el botánico holandés Jan Frederik Gronovius, y se le dio en honor a Linneo. Linneo adoptó el nombre porque Linnaea borealis era su planta favorita.^[4]​

Se considera que Linnaea borealis es una sola especie circumboreal , con tres subespecies generalmente reconocidas:

Las hojas miden menos de 1 cm de largo, con unos pocos dientes poco profundos en la mitad superior.

• Linnaea borealis subsp. borealis - Europa
• Linnaea borealis subsp. americana - América del Norte (anteriormente clasificada como la especie Linnaea americana )
• Linnaea borealis subsp. longiflora - Asia y el oeste de América del Norte (desde Alaska hasta California )

La designación "flor gemela" para Linnaea borealis se refiere a las flores pareadas de la planta.

Referencias

Harakkuljus ehk harilik harakkuljus (Linnaea borealis) on harakkuljuseliste sugukonda kuuluv rohttaim, perekonna harakkuljus (Linnaea) ainuliik.

Süstemaatika

Harakkuljus Mägede külas Albu vallas

Süsteem APG II (2003) eraldas nad omaette harakkuljuselised eraldi sugukonnaks uniohakalaadsete seltsis. Varem kuulus harakkuljuse perekond kuslapuuliste sugukonda.

Kirjeldus

Harakkuljus on igihaljas poolpõõsas. Taime vars on peen, läbimõõt umbes 1 millimeeter. Harakkuljuse varred kasvavad enamasti 20–40 cm pikkuseks, harva ka kuni meetriseks^[viide?].

Harilikul harakkuljusel eristatakse kolme alamliiki:

• Linnaea borealis subsp. borealis, levinud Euroopas
• Linnaea borealis subsp. americana, levinud Põhja-Ameerikas
• Linnaea borealis subsp. longiflora, levinud Aasias

Sümboolika

Harakkuljus on tuntud eelkõige rootsi loodusteadlase Carl von Linné lemmiklillena. Paljudel portreedel on kujutatud Linnéd harakkuljus käes.

Välislingid

• Harilik harakkuljus andmebaasis eElurikkus

Vanamo (Linnaea borealis) on pieni, ainavihanta varpu. Se on suvun vanamot (Linnaea) ainoa laji. Aikaisemmin vanamo luokiteltiin kuuluvan kuusamakasveihin (Caprifoliaceae).^[1] Vanamo oli Carl von Linnén lempikasvi, joten hän antoi kasvin suvuksi omasta sukunimestään muokatun nimen. Lajinimi borealis merkitsee pohjoista.^[2]

Ulkonäkö ja koko

Rentokasvuinen vanamo kasvaa 0,5–1 metriä pitkäksi, joskus jopa pidemmäksi. Vanamon ohut varsi suikertaa usein sammalen pinnalla. Lehdet ovat pyöreähköt ja kasvavat kaksittain, ne talvehtivat kaksi vuotta ja kuolevat kolmantena. Hentoinen kukkavarsi nousee noin viiden sentin korkeuteen, ja siinä on kaksi vaaleanpunertavaa kellomaista kukkaa, jotka tuoksuvat varsinkin yöaikaan. Vanamo kukkii kesä-heinäkuussa.^[1][3]

Levinneisyys

Vanamo kasvaa kylmässä ilmastossa ja sitä löydetään Pohjois-Amerikan pohjoisosista, Pohjois-Aasiasta ja Pohjois-Euroopasta.^[2] Se on yleinen koko Suomessa.^[4]

Elinympäristö

Vanamo on runsaimmillaan satavuotiaassa metsässä. Se viihtyy erityisesti mustikkatyyppiin kuuluvissa kuivissa ja tuoreissa kangasmetsissä. Sitä tapaa myös hakkuilta ja tienvarsilta. 1900-luvun puolivälissä vanamo kuului Suomen kahdenkymmenen yleisimmän kasvin joukkoon, mutta lajin määrä on 2000-luvun alkuun mennessä pudonnut puoleen. Tämä johtuu vanhojen metsien vähenemisestä.^[1][3]

Käyttö

Vanamo on vanha rohdoskasvi, jota on käytetty esimerkiksi Venäjällä hermosto- ja selkävaivoihin. Vanamoista tehdyn uutteen on uskottu myös auttavan rakkausasioissa. Kaunis, hento ulkonäkö ja kukan hyvä tuoksu on tuonut vanamon myös kaunokirjallisuuteen. Esimerkiksi runoilija Eino Leino kirjoittaa vanamosta runossaan Nocturne.^[1]

Kasviokuvia

• Nordens Flora

• Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz 1885

Lähteet

• Retkeilykasvio. Toim. Hämet-Ahti, Leena & Suominen, Juha & Ulvinen, Tauno & Uotila, Pertti. Luonnontieteellinen keskusmuseo, Kasvimuseo, Helsinki 1998.
• Vanha-Majamaa, Ilkka: Vanamo. Teoksessa Kasvit II. Toim. Piirainen, Mikko. WSOY, Porvoo 2008, s. 231.

Viitteet

Aiheesta muualla

• Kasviatlas 2010: Vanamon levinneisyys Suomessa
• Pinkka, Lajituntemuksen oppimisympäristö: Vanamo (Linnaea borealis)
• Luontoportti: Vanamo (Linnaea borealis)
• Nettikasvio: Vanamo (Linnaea borealis)
• Den virtuella floran: Vanamon levinneisyys pohjoisella pallonpuoliskolla (ruotsiksi)
• ITIS: Linnaea borealis (englanniksi)
• United States Department of Agriculture (USDA): Linnaea borealis (englanniksi)
• Encyclopedia of Life: Linnaea borealis (luettu 2.5.2012) (englanniksi)

Linnaea borealis

La Linnée boréale (Linnaea borealis) est une plante de la famille des Caprifoliaceae. C'est la seule espèce acceptée à l'heure actuelle du genre Linnaea.

Étymologie

Le genre est dédié à Linné, qui, selon Fournier « en faisait décorer ses vêtements, son service de table et son blason. »^[1]. Avec une modestie dont on ne sait si elle était feinte ou réelle, Linné a dit de la Linnaea borealis « Rampante, vile, négligée, elle passe promptement comme celui dont elle porte le nom »^[1]. (Critica Botanica, 1737, 80)

Classification

La classification phylogénétique a d'abord mise dans la famille des Linnaeaceae, mais la dernière version (APG III) l'inclut de nouveau dans les Caprifoliaceae.

Description

Portrait de Linné. Il tient une linnée dans la main droite.

La linnée est une plante herbacée rampante aux feuilles persistantes. Les fleurs de couleur rose, tubuleuses ou campanulées, penchées et odorantes, sont portées par groupes de deux sur des rameaux ascendants de 15 à 60 cm de hauteur. La floraison est estivale.

Aire de répartition

La linnée boréale est une espèce circumboréale. Elle est caractéristique de la forêt canadienne, où elle forme de larges étendues, surtout dans les bois de conifères. Elle est assez commune en Laponie et présente également en tant que relicte glaciaire dans certaines montagnes d'Europe. C'est une plante rare et protégée en France, présente seulement dans quelques stations des Alpes.

Sous-espèces

• Linnaea borealis subsp. americana (Forbes) Hultén ex Clausen
• Linnaea borealis subsp. borealis L.
• Linnaea borealis subsp. longiflora (Torr.) Hultén

Notes et références

Prawy mochowy zwónčk (Linnaea borealis) je rostlina ze swójby kozylistowych rostlinow (Caprifoliaceae).

Wopis

Prawy mochowy zwónčk docpěje wysokosć wot 5 hač 15 cm.

Stołpik je nitkojty a docpěje dołhosć wot 2 m.

Łopjena

Łopjena su w zymje zelene, kulojte, na delnim boku módrozelene a docpěja dołhosć wot 7 hač 12 mm.

Kćenja

Kćěje wot junija hač awgusta. Zwónčkojte, běłe abo róžojte kćenja docpěja dołhosć wot 7 hač 10 mm, maja pjeć šěrokich kónčkow a steja po jednym hač po dwěmaj na dołhim stołpiku.

Stejnišćo

Rosće w jehlinowych lěsach na mochowym polstrje lězo, w Alpach hač do wysokosćow wot 2400 m.

Rozšěrjenje

Rostlina je rozšěrjena w sewjernej Europje kaž tež w Alpach, Sudetach, Karpatach a w Kawkazu.

Poddružiny

Rozeznawaja so tři poddružiny:

• Linnaea borealis subsp. borealis w Europje
• Linnaea borealis subsp. americana (J. Forbes) Rehder w Sewjernej Americe
• Linnaea borealis subsp. longiflora (Torr.) Hultén w Aziji

Žórła

• Schauer - Caspari: Pflanzenführer für unterwegs, ISBN 978-3-8354-0354-3, 2. nakład, 2008, strona 66 (němsce)
• Brankačk, Jurij: Wobrazowy słownik hornjoserbskich rostlinskich mjenow na CD ROM. Rěčny centrum WITAJ, wudaće za serbske šule. Budyšin 2005.
• Kubát, K. (Hlavní editor): Klíč ke květeně České republiky. Academia, Praha (2002)
• Lajnert, Jan: Rostlinske mjena. Serbske. Němske. Łaćanske. Rjadowane po přirodnym systemje. Volk und Wissen Volkseigener Verlag Berlin (1954)
• Rězak, Filip: Němsko-serbski wšowědny słownik hornjołužiskeje rěče. Donnerhak, Budyšin (1920)

Eksterne wotkazy

Hlej wotpowědne dataje we Wikimedia Commons:
Prawy mochowy zwónčk

Linnea borealis L. è un arbusto sempreverde della famiglia delle Caprifoliacee.^[1]

Descrizione

Le foglie sono opposte e ovali e i fiori, che sbocciano a luglio, sono delle piccole campanule pendule di colore rosa pallido.

Distribuzione e habitat

È una specie a distribuzione circumboreale. È comune in Canada, dove forma ampie distese, e in Lapponia. Popolazioni relitte sono presenti sulle Alpi.

Cresce nei boschi di conifere, su terreni silicei.

Curiosità

Rue Linnea Borealis, Cogne

Nel Comune di Cogne, all'interno del Parco nazionale del Gran Paradiso, dove è presente la specie protetta, le è stata dedicata una via del centro.

Note

Bibliografia

• Le specie botaniche del Piemonte a protezione assoluta - 2009, Regione Piemonte

Šiaurinė linėja (lot. Linnaea borealis, angl. Twinflower, vok. Moosglöckchen, Erdglöckchen) – sausmedinių (Caprifoliaceae) šeimos monotipinės linėjų (Linnaea) genties krūmokšnis.

Paplitimas ir augavietės

Savaime šiaurinė linėja paplitusi vidutinių platumų Šiaurės Amerikoje, Europoje ir Šiaurės Azijoje. Lietuvoje apyretė, labiausiai išplitusi pajūryje, vietomis aptinkama pietuose ir rytuose.

Yra išskiriami trys pagrindiniai porūšiai, paplitę skirtinguose žemynuose:

• Linnaea borealis subsp. borealis – Europoje
• Linnaea borealis subsp. americana (J. Forbes) Rehder – Šiaurės Amerikoje
• Linnaea borealis subsp. longiflora (Torr.) – Azijoje ir vakarinėje Šiaurės Amerikoje

Auga spygliuočių miškuose, nelabai derlinguose, apysausiuose ir sausuose dirvožemiuose. Mėgsta šešėlį.

Biologija

Lapas

Tai daugiametis, 5–20 cm aukščio krūmokšnis, sudarantis didelius sąžalynus. Šaknys siekia iki 10 cm gylį. Kai augalui 5–10 metų, susidaro palaipos, bambliuose įsišaknijančios. Stiebas laibas, iki 1 m ilgio, 1–3 mm skersmens, pažeme besidriekiantis, medėjantis, su mažomis, stačiomis šakutėmis. Lapai priešiniai, visžaliai, odiški, beveik apskriti, atvirkščiai kiaušiniški arba elipsiški, karbuoti arba lygiakraščiai, trumpakočiai, 0,3–1,5 cm pločio, 0,4–2,5 cm ilgio, negausiai apaugę plaukeliais, išsidėstę poromis vienas prieš kitą. Lapai po 12–16 mėnesių nukrenta.

Kvepiantys žiedai sukibę po porą ar po tris apaugusių liaukingais plaukeliais žiedkočių viršūnėse. Pažiedės pusiau suaugusios su vaisiumi. Suaugtinis vainikėlis iš vidaus plaukuotas, 5–10 mm ilgio, varpelio formos, iš penkių rusvų ar baltų su rausvais ruoželiais vainiklapių. Taurelė iš penkių smailėjančių taurėlapių. Kuokeliai 4, iš jų 2 ilgesni. Mezginė apatinė, trilizdė, su daugeliu užsimezgusių sėklapradžių, bet iš jų išauga tik vienas.

Žydi birželio–rugpjūčio mėnesiais. Vaisius – sausas, 3 mm ilgio, vienasėklis kaulavaisis, apaugęs liaukiniais plaukeliais. Vaisius subręsta per 36 dienas. Sėklos išlieka gyvybingos vienus metus. Augalas dauginasi sėklomis ir vegetatyviškai palaipomis.

Augalo chromosomų rinkinys diploidinis, 2n = 32.^[1]

Naudojimas

Šiaurinė linėja dekoratyvi, globotina. Plisdama palaipomis sudaro besidriekiančius sąžalynus – kilimus, todėl tinka apželdinti darželiams.

Maistui galima vartoti lapus. Žolėje yra askorbino rūgšties, kumarino, alkaloidų, mineralinių medžiagų. Žolė pjaunama žydėjimo metu ir džiovinama pavėsyje. Žaliavos preparatai vartojami nuo kosulio, sąnarių skausmų, nuoviro pavilgai dedami ant patinusių, traumuotų vietų.

Pavadinimas

Karlas Linėjus, dešinėje rankoje laikantis šiaurinės linėjos šakelę. (aut. Hendrik Hollander, 1853)

Karlo Linėjaus herbas

Šiaurinė linėja pavadinta garsaus sistematikos, Švedijos Upsalos universiteto profesoriaus Karlo Linėjaus garbei.

Augalas jau buvo žinomas XVI amžiuje ir buvo lotyniškai vadinamas Campanula serpyllifolia. Linėjus šią paprastą, akiai malonią, trumpai žydinčią gėlytę labai mėgo. Šis mokslininkas buvo kuklus, o ši gėlytė – dar kuklesnė. Jis norėjo, kad jau būtų suteiktas linėjos (Linnaea) vardas, tačiau tuo metu botanikai dar augalams nesuteikė pavadinimų pagal save, todėl Linėjus turėjo surasti kitą botaniką, kuris tai galėtų padaryti.

Nyderlanduose Linėjus susidraugavo su garsiu daktaru ir botaniku J. F. Gronovijumi. Jis Linėjui padėdavo ekonomiškai ir kitais būdais. Gronovijus gėlytę pavadino Linnaea savo draugo garbei. Patenkintas Linėjus prie genties pavadinimo pridėjo būdvardį borealis, kuris reiškia „šiaurinė“.^[2]

Kita informacija

Linnea yra švediškos kilmės populiarus moteriškas vardas.

Šiaurinė linėja yra oficiali Smolando provincijos gėlė. ^[3]

Nuorodos

• Šiaurinės linėjos mokslinis lotynų kalba pavadinimas ir sinonimai per Theplantlist.org (anglų k.)
• Nature Gate (anglų k.)
• Plants for a Future (anglų k.)
• Trees for life (anglų k.)

Literatūra

• Vasarą žydintys augalai, Ramunėlė Jankevičienė, Vilnius, Mokslas, 1987, 70 p.
• Enciklopedinė miško knyga, Gediminas Isokas, Vilnius, Mintis, 2001, 166 p. ISBN 5-417-00831-1
• Lietuvos TSR Flora, Lietuvos TSR mokslų akademija (dab. Lietuvos mokslų akademija), Vilnius, Mokslas, 1980, VI tomas, 521 p.

Šaltiniai

Vikiteka

Ziemeļu linneja (latīņu: Linnaea borealis) ir mūžzaļš, pa zemi ložņājoš puskrūms. Auga stublājs var būt līdz pat 4 metriem garš, bet zari ar ziednešiem paceļas tikai 5-15 centimetrus augstu. Lapas mazas, gandrīz apaļas. Ziedi ir bāli sārti kā nokareni mazi zvaniņi pa pāriem bez lapaina ziedneša galā, zied vasaras sākumā, nereti otrreiz augustā. Latvijā augs sastopams samērā reti skujkoku un jauktos mežos. Ziemeļu un kalnu apvidu suga polam tuvās teritorijās, kā ietvaros nodala 3 pasugas.ziemeļu linneja (Linnaea borealis L.) latvijasdaba.lv

2010. gadā Latvijas Botāniķu biedrība par Gada augu 2013. gadā izvēlējās ziemeļu linneju. Augs savu nosaukumu ir ieguvis no zviedru zinātnieka Kārļa Linneja vārda, kuram šis augs ir ļoti paticis.^[1]

Atsauces

Het Linnaeusklokje (Linnaea borealis) is een plant uit de kamperfoeliefamilie (Caprifoliaceae). Het is een kruipend, groenblijvend plantje dat voorkomt op het noordelijk halfrond tot 72° NB. De plant komt voor in het laagland en in de Alpen boven de 1200 m. In Nederland komt de soort voor in Drenthe, op Terschelling en op Vlieland.

Het linnaeusklokje heeft twee kleine, klokvormige, overhangende bloemen op een dunne, circa 10 cm lange stengel. De bloemkroon is van binnen behaard. Het plantje is in Nederland zeer zeldzaam en staat op de Nederlandse Rode lijst van planten van 2000.

Het linnaeusklokje is de enige door Carl Linnaeus naar zichzelf vernoemde plant. Linnaeus beschreef het plantje in zijn Flora Lapponica. Linnaeus wordt vaak afgebeeld met dit plantje in zijn hand of op zijn revers.

• Rijksmuseum Boerhaave: Linnaeus in Laps kostuum ten voeten uit met Linnaeusklokje in de hand door Martin Hoffman ~1737

Linnaea is een monotypisch geslacht, dat wil zeggen dat het linnaeusklokje de enige soort is in het geslacht.

Plantengemeenschap

Het linnaeusklokje is een kensoort voor de klasse van de naaldbossen (Vaccinio-Piceetea).

Externe link

• Linnaeusklokje (Linnaea borealis) op SoortenBank.nl (gebaseerd op de Heukels²³, dit is de laatste uitgave)

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Linnaea borealis op Wikimedia Commons.

Linnea (Linnaea borealis) er ein krypande halvbusk med meterlange, knapt 1 mm tjukke, skot. Blada er rundaktige, bukttagga og står grøne om vinteren. Blomstrane står oftast parvis med traktforma, gulraud eller kvit krone, dei utskil rikeleg med honning og har ein karakteristisk, behageleg duft. Etter bestøving og utviklar dei ei nøttefrukt.

Livsform

Frå Nordens Flora (Prosjekt Runeberg)

Linnea veks på lyngmark i skogen. Stenglane kryp i mosedekket i skogbotnen, oftast i barskog. Stenglane er forveda, delar seg og skyt nye korte og lange skot. Blomstrane sit på korte skot med nokre få bladpar, andre kortskot er sterile men har fleire blad, til beste for assimilasjonen. Langskota gjer at planten spreier seg ut over skogbotnen. Elles formeirar linnea seg med frø. Frøet sit i ei nøttefrukt. Frukta som sit i eit hårete, klebrig beger som kan festa seg til dyrepels eller fuglefjør og slik verte spreidd over store avstandar.

Utbreiing

Linnea har ei sirkumboreal utbreiing i Europa sør til Alpane, i Asia sør til nordlege delen av Japan, og i Nord-Amerika sør til Nord-California og Arizona i vest, og Tennessee i Appalachane i aust.

Linnea er delt inn i tre underartar:

• Linnaéa boreális subsp. boreális - Europa
• Linnaéa boreális subsp. americana - Nord-Amerika
• Linnaéa boreális subsp. longiflora - Asia

Folkeleg bruk

Folkelege namn på Linnea er nåreldgras, voneldgras, frismegras og turrverksgras. Mange av namna sikter til medisinsk bruk av planten. Linnea er bruka som te og omslag mot gikt (tørrverk), og som te, omslag eller røyking mot helveteseld. Ved røyking må ein hakke opp linnea, og dampe han i ein tørr kaffikjele. Damprøyken vert leia mot dei partia av som er plaga med helveteseld ved hjelp av ein gummislange.

Namnet

Linnea er oppkalla etter Carl von Linné. Portrett av Alexander Roslin.

Namnet «linnea» er særmerkt ved at det er ein av få villplantar som er alminneleg kjend med eit namn som er avleia direkte frå det latinske namnet. Linnea skal ha vore yndlingsblomsteren til Carl von Linné, og er derfor oppkalla etter han. Han hadde blomsteren i signetseglet og våpenskjoldet sitt. Han skal ha kalla planten «Linnæa» i eit ungdomsskrift, men i manuskriptet til Systema Naturae brukte han namnet «Rudbeckia». Den nederlandske botanikaren Gronovius gav i 1737 namnet «Linnæa» åt slekta, og Linné sjølv la til artsnamnet «borealis», 'den nordlege'.

Namnet Linnea er avleidd av blomenamnet att.

Kjelder

• Johannes Lid (1974): Norsk og svensk flora.
• Knut Fægri 1969: Norges planter

Bakgrunnsstoff

Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Linnaea borealis

• Den virtuella floran (svensk)
• Urtekildens planteleksikon

For kvinnenavnet, se Linnea (navn)

Linnea (Linnaea borealis) er en dvergbusk i Linneafamilien linnaeaceae og er eneste art i slekten Linnaea. Den var tidligere regnet med til kaprifolfamilien.^{[trenger referanse]} Andre arter som tidligere har tilhørt denne slekten er nå i en egen slekt, Abelia. Planten er oppkalt etter Carl von Linné. Han selv omtalte den som «min blomma» og «min ört» (norsk:min urt).^[1] Den er Smålands landskapsblomst og Eidsbergs kommuneblomst.

Linnea har tynne, krypende stengler som blir 20-40 cm lange, med motsatt, butte, ovale blader 3-10 mm lange og 2-7 mm brede. Blomsterskaftet er opprett, 4-10 cm høye og blomstene sitter i par. Kronblad klokkeformet med blek rød eller kvit farge.

Den har en sirkumboreal utbredelse i Europa sør til Alpene, i Asia sør til nordlige deler av Japan, og i Nord-Amerika sør til Nord-California og Arizona i vest, og Tennessee i Appalachene i øst.

Linnea er delt inn i tre underarter:

• Linnaea borealis subsp. borealis – Europa
• Linnaea borealis subsp. americana – Nord-Amerika
• Linnaea borealis subsp. longiflora – Asia

Linnea har også blitt brukt i folkemedisinen, både som te og omslag, mot gikt, helvetesild og andre hudsykdommer.

Referanser

Eksterne lenker

• (sv) Linnea hos Dyntaxa
• (en) Linnea i Encyclopedia of Life
• (en) Linnea i Global Biodiversity Information Facility
• (en) Linnea hos NCBI
• (en) Linnea hos ITIS
• (en) Linnea hos Tropicos
• (en) Linnea hos The International Plant Names Index
• (en) Kategori:Linnaea borealis – bilder, video eller lyd på Wikimedia Commons
• (en) Linnaea borealis – galleri av bilder, video eller lyd på Wikimedia Commons
• Linnaea borealis – detaljert informasjon på Wikispecies
• Den virtuella floran (svensk)
• Urtekildens planteleksikon

Kwitnący zimoziół

Przekrój pojedynczego kwiatu

Płożące pędy zimoziołu

Zimoziół północny, linnaea północna^[2] (Linnaea borealis) – gatunek rośliny z rodziny zimoziołowatych (Linnaeaceae), jedyny przedstawiciel monotypowego rodzaju zimoziół (Linnaea). Ulubiona roślina Karola Linneusza otrzymała nazwę naukową na jego cześć na jego własne życzenie. Zimoziół rośnie licznie w tundrze i tajdze, dalej na południu jako relikt glacjalny jest coraz rzadziej spotykany, na wielu obszarach przy południowej granicy zasięgu zagrożony, w niektórych krajach objęty jest ochroną prawną – w tym także w Polsce. Gatunek jest charakterystyczny ze względu na swe efektowne, delikatne kwiaty i bywa czasem uprawiany jako roślina ozdobna.

Rozmieszczenie geograficzne

Zimoziół jest rośliną pospolitą w strefie arktycznej i subarktycznej^[3]. Dalej na południe występuje jako relikt glacjalny. Najbardziej na południe wysunięte stanowiska znajdują się w górach. Zwarty zasięg obejmuje północną część Ameryki Północnej z Grenlandią, północną Europę i północną Azję, po Kamczatkę i Japonię. Na oderwanych od głównego zasięgu obszarach występuje na Kaukazie oraz na nielicznych stanowiskach w Alpach, Sudetach i Karpatach^[4][5]. Do parametrów klimatycznych ograniczających zasięg należy średnia maksymalna temperatura roczna wynosząca do 32 °C oraz średnia temperatura najzimniejszego miesiąca w roku wynosząca do -1 °C^[6].

W Polsce zimoziół spotykany jest rzadko – przez kraj przebiega południowa granica zwartego zasięgu. Na obszarach nizinnych w północnej części kraju opisano ok. 150 jego stanowisk^[7]. Tam też lokalnie jego zasoby są znaczne i np. w Wolińskim Parku Narodowym uznany został za gatunek ekspansywny^[8]. Na południu sięga po okolice Głogowa, Opola, Góry Świętokrzyskie i Leżajsk^[4]. Znajdowany jest co jakiś czas na nowych, wtórnych stanowiskach, bowiem rozprzestrzenianiu tego gatunku sprzyjało masowe wprowadzanie sosny do lasów, także na siedliskach żyźniejszych. W efekcie bywa określany mianem „reliktu wędrującego”^[8]. W górach jest znacznie rzadszy, stwierdzono jego występowanie w Tatrach, w Sudetach i na Babiej Górze. W Tatrach podano jego występowanie tylko na Kobylarzu oraz poniżej Morskiego Oka, na Babiej Górze na Kościółkach^[7].

Morfologia

Pokrój

Pełzająca krzewinka o wzroście klonalnym, z zimotrwałymi liśćmi i charakterystycznymi lejkowatymi kwiatami rosnącymi w parach.

Łodyga

Cienkie, nitkowate (do 2–3 mm średnicy) pędy czołgające się po ziemi są ogruczolone i delikatnie owłosione^[4][9]. Osiągają zwykle do 1 m długości, wyjątkowo do 3–6 m^[10]. Z płożących pędów wyrastają łodygi wzniesione dwojakiego rodzaju – asymilacyjne i kwiatowe. Ulistnione łodygi asymilacyjne osiągają 4–6 cm wysokości. Łodygi kwiatonośne w dolnej części są ulistnione, w górnej na długiej szypule unoszą kwiaty na wysokość do 15 cm. Łodygi kwiatowe rozwijają się na około 1–2% ramet^[11].

Korzenie

Korzeń główny jest krótkotrwały. Z węzłów płożących pędów wyrastają korzenie przybyszowe sięgające na ok. 20 cm w głąb ziemi^[10].

Liście

Ulistnienie naprzeciwległe. Liście są zimotrwałe, okrągłe lub jajowate o długości 5-15 mm. Blaszka na brzegu w górnej części jest karbowana lub płytko ząbkowana, a na dole nagle ściągnięta w orzęsiony ogonek o długości 2-3 mm. Liście na górnej stronie są ciemnozielone, a na dolnej niebieskawozielone, nagie lub z pojedynczymi włoskami^[4].

Kwiaty

Zwisające, zebrane po 2, rzadziej pojedyncze lub w skupieniach po 3-4, wyrastają na wzniesionej, słabo owłosionej i ogruczolonej szypułce o długości 4–8 cm. Okwiat zróżnicowany jest na kielich i koronę. Wolne działki kielicha w liczbie 5 mają lancetowaty kształt, długość do 2 mm i są owłosione. Lejkowata korona ma długość 7-10 mm. Utworzona jest z 5 zrośniętych płatków, z zewnątrz nagich, o barwie od białej do jasnoróżowej, wewnątrz czerwono żyłkowanych i omszonych. Pojedynczy, krótszy od korony słupek ma nitkowatą szyjkę i główkowate, trójłatkowe znamię. Zalążnia jest dolna, 3-komorowa, przy czym tylko jedna komora z pojedynczym zalążkiem rozwija się w owoc. Zawarte w pozostałych komorach zalążki w liczbie od 2 do 7 nigdy się nie rozwijają. Cztery pręciki są dwusilne, z czego dwa dolne są dłuższe, ale wszystkie są krótsze od słupka^[4][9].

Owoc

Powstaje rzadko w postaci zwieszonej, jednonasiennej niełupki. Jest kulisty, żółty, o długości ok. 3 mm, wsparty dwoma ogruczolonymi podkwiatkami^[9]. Nasiono ma kształt jajowaty i długość ok. 1,5 mm^[4].

Biologia

Rozwój

Roślina wieloletnia, chamefit. W pierwszym roku rozwija się z nasiona jedynie para liścieni i korzeń pierwotny z kilkoma odgałęzieniami bocznymi. W drugim roku rozwija się pęd mający ledwie 2-4 międzywęźla i dopiero w kolejnych latach pęd przyrasta o 25-45 cm wytwarzając po 8–12 węzłów. Wówczas też dopiero pojawiają się wzniesione łodygi asymilacyjne i kwiatonośne. Łączna długość pędów świadczy o tym, że rośliny dożywają co najmniej kilkunastu lat, przy czym ze względu na klonalny wzrost trudno wskazać górną granicę wieku roślin^[10]. Kwiaty rozwijają się od maja do sierpnia, wcześniej na południu i na niżu, później w górach i na północy zasięgu^[4][12]. Kwiaty są wonne, przy czym pachną zwłaszcza wraz z nastaniem dnia^[12]. Zapach opisywany jest jako migdałowy^[11] lub waniliowy^[13]. Kwiaty są owadopylne i odwiedzane przez wiele różnych gatunków owadów^[10]. Dla powstania nasion wymagają zapylenia krzyżowego, bardzo rzadko dochodzi do samozapylenia. Skuteczność wabienia zapylaczy i liczba odwiedzin przez nich kwiatów jest duża, jednak do powstania owoców dochodzi rzadko. Dzieje się tak z powodu niewielkich odległości jakie pokonują owady zapylające między odwiedzinami kwiatów (zwykle poniżej 0,25 m). Oznacza to, że tylko jeśli kwiaty różnych roślin rosną poniżej 6 m od siebie – zapylanie jest w miarę częste. Wraz z oddaleniem roślin od siebie prawdopodobieństwo skutecznego zapylenia drastycznie maleje (przy ponad 30 m jest już znikome)^[14]. W efekcie zimoziół rzadko rozmnaża się generatywnie, zwłaszcza na niewielkich, izolowanych stanowiskach^[7][14]. Jeśli owoce powstają to rozprzestrzeniane są przez zwierzęta (zoochoria), a dzieje się tak za sprawą lepkich włosków okrywających owoc, przyklejających się do zwierząt^[15]. Za pomocą pełzających łodyg zimoziół w odpowiednich warunkach silnie rozrasta się wegetatywnie tworząc płaty zajmujące wiele metrów kwadratowych^[8]. Rośliny rozrastają się głównie za sprawą merystemu wierzchołkowego na głównym pędzie. Wierzchołek pędu bywa jednak zgryzany przez gryzonie, co w zależności od czasu zgryzienia ma różny wpływ na roślinę. Pędy zgryzione wczesną jesienią, do wiosny tworzą nowy pąk i kontynuują wzrost w normalnym tempie. Rośliny zgryzione wiosną mają wyraźnie ograniczony wzrost^[11].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n=32^[16].

Właściwości fizyko-chemiczne

Za aromat kwiatów odpowiadają: 1,4-dimetoksybenzen, aldehyd anyżowy, 2-fenyloetanol, aldehyd benzoesowy i nikotynowy^[11].

Systematyka i zmienność

Synonimy taksonomiczne^[17]

Linneusia Raf., Obolaria O. Kuntze

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)

Jeden z kilku rodzajów wyodrębnianych jako rodzina zimoziołowatych (Linnaeaceae), stanowiącej jeden z kladów rzędu szczeciowców Dipsacales wchodzącego z kolei w skład kladu astrowych (asterids) należącego do dwuliściennych właściwych (eudicots)^[1]. W obrębie rodziny (opisywanej czasem jako plemię Linnaeeae w szeroko ujmowanej rodzinie przewiertniowatych Caprifoliaceae) stanowi takson siostrzany dla rodzaju Vesalea (syn. Abelia sect. Vesalea)^[18].

Zmienność

Kwiaty o dłuższej rurce korony u zimoziołów z kontynentu amerykańskiego

Wyróżnia się trzy^[5][19] lub dwa podgatunki, ew. odmiany^[20]:

• Linnaea borealis L. ssp. borealis – podgatunek nominatywny, występuje w Europie, Azji i na Alasce^[5],
• Linnaea borealis L. ssp. americana (Forbes) Hultén ex R.T. Clausen – występuje na Grenlandii i w północnej części Ameryki Północnej sięgając wzdłuż gór na południu do Arizony i Kalifornii^[5][19],
• Linnaea borealis L. ssp. longiflora (Torr.) Hultén – zasięg obejmuje okolice pacyficznych wybrzeży Ameryki Północnej od Kolumbii Brytyjskiej po Kalifornię^[5][19].

Przy podziale na dwa podgatunki ssp. americana uznawana jest za synonim ssp. longiflora^[21][20]. Zimozioły północnoamerykańskie wyróżniają się wyraźnie dłuższą, lejkowatą koroną kwiatu^[22].

Ekologia

Siedlisko

Na dalekiej północy rośnie w tundrze oraz w borealnych lasach iglastych^[3]. Szczególnie licznie występuje w mszystych borach iglastych, rzadziej lasach mieszanych. Preferuje luźne drzewostany – rośnie przeważnie w miejscach lekko tylko zacienionych^[8]. W miejscach silniej nasłonecznionych poszczególne ramety są krótsze (krótsze są międzywęźla) i mają gęściej wyrastające wzniesione pędy asymilacyjne, podczas gdy w miejscach ocienionych pędy są bardziej wydłużone – międzywęźla są wydłużone i pędy asymilacyjne wyrastają rzadziej^[11]. Preferuje gleby piaszczyste lub silnie spiaszczone, ubogie i kwaśne (roślina kwasolubna)^[8]. Nie toleruje obecności wapnia w glebie^[23]. Często porasta martwe, leżące pnie i porośnięte mchami skały^[9]. Populacje charakteryzują się dobrą żywotnością, podczas suchych lat liczebność populacji drastycznie zmniejsza się, podczas lat wilgotnych zwiększa się. Najwyższe jego stanowisko w Polsce opisano na Kobylarzu w Tatrach Zachodnich (1450 m n.p.m.)^[24] W górach Azji rośnie na wysokościach 700-2300 m n.p.m.^[9]

Fitosocjologia

W Europie środkowej jest to gatunek charakterystyczny dla zespołu boru bażynowego (Ass. Empetro nigri-Pinetum) i rzędu (O.) Vaccinio-Piceetalia^[25]. Rośnie też na obsadzonych sosną, zborowaciałych siedliskach kwaśnych dąbrów pomorskich (Betulo-Quercetum), lasów bukowo-dębowych (Fago-Quercetum), a nawet kwaśnej buczyny (Luzulo pilosae-Fagetum)^[8]. W górach obecny jest także w zaroślach kosodrzewiny^[4]. W Skandynawii, poza borami iglastymi, obficie porasta także dno górskich lasów brzozowych^[11]. W Alpach rośnie w lasach z jodłą pospolitą (Abies alba), świerkiem pospolitym (Picea abies) i sosną limbą (Pinus cembra). W Azji i Ameryce Północnej występuje w runie lasów z różnymi przedstawicielami rodzajów: jodła (Abies), świerk (Picea), sosna (Pinus), modrzew (Larix), choina (Tsuga) i daglezja (Pseudotsuga)^[10].

Oddziaływania międzygatunkowe i choroby

Zimoziół północny jest na dalekiej północy rośliną pokarmową dla owcy kanadyjskiej i reniferów, choć raczej incydentalną. W przypadku wapiti stanowi blisko 10% jego diety w okresie zimowym. Zjadany bywa też przez cieciorniki^[26]. Na roślinach żerują larwy i postaci dorosłe pluskwiaka różnoskrzydłego z podgatunku Metatropis rufescens ssp. linnaeae (rodzina smukleńcowate Berytidae)^[27].

W poszukiwaniu nektaru kwiaty odwiedzają i dokonują zapylenia liczne gatunki owadów, m.in. bzygowate (Syrphidae) i trzmiele (Bombus)^[11], muchowate (Muscidae), wujkowate (Empididae), motyle z rodziny miernikowcowatych (Geometridae)^[10].

Niewielkie, koliste i pojedyncze plamki na liściach zimoziołu tworzy grzyb z rzędu Mycosphaerellales – Septoria linnaeae, bywają one też porażane przez Metacoleroa dickiei z rzędu Pleosporales^[27]. Na roślinach z tego gatunku w XXI wieku odkryto nowy gatunek workowca z rodziny twardnicowatych (Sclerotiniaceae) – Kohninia linnaeicola^[28].

Nazewnictwo

Linneusz z zimoziołem w ręku na obrazie Henryka Hollandera

Roślina w piśmiennictwie naukowym po raz pierwszy pojawiła się za sprawą Jeana Bauhina, który znalazł ją w Alpach w 1596 i opisał jako Campanula serpyllifolia, uznając zimozioła za jednego z przedstawicieli dzwonków^[10]. Roślina należała do ulubionych przez Karola Linneusza, ale to nie on nadał jej nazwę od swego nazwiska, ponieważ nie praktykowano wówczas nadawania taksonom nazw od własnego nazwiska badacza. Pierwszym, który wyróżnił tę roślinę w randze odrębnego rodzaju i nadał nazwę rodzajową Linnea (po wcześniejszym zaproponowaniu jej brzmienia przez Linneusza^[29]) był holenderski nauczyciel i mecenas Linneusza – Jan Frederik Gronovius^[13]. Linneusz za nim powtórzył nazwę rodzajową Linnaea w Species Plantarum (1753) i w związku z uznaniem w nomenklaturze botanicznej tego dzieła za pierwsze z prawidłowo publikowanymi nazwami rodzajowymi – w bazach taksonomicznych rodzaj zapisywany jest z cytatem: Linnea L. W niektórych źródłach nazwa ta rozszerzona jest z podaniem pierwszego autora: Linnea (Gronov.) L.^[30]

Nazwa gatunkowa – borealis nadana została przez samego Linneusza i oznacza ”północny”^[13][29].

W piśmiennictwie polskojęzycznym roślina znana jest już z okresu po opisaniu naukowym, stąd zamiennie obecne są dwie formy – nawiązująca do nazwy naukowej – „linnea” oraz do cechy liści – „zimozioł”^[31]. W XX wieku upowszechniła się pisownia „zimoziół”^[32][33].

Zagrożenia i ochrona

Zimoziół nie został wymieniony w 2006 roku na Czerwonej liście roślin Polski, pojawił się natomiast w wydaniu z 2016 roku w kategorii VU (narażony)^[34]. W skali regionalnej uznany został za wymierający w Wielkopolsce i za narażony na wymarcie w przyszłości na Pomorzu^[35]. Na Dolnym Śląsku gatunek jest już wymarły^[36], a w Karpatach krytycznie zagrożony^[7]. Umieszczony został w czerwonej liście roślin Wielkiej Brytanii, choć tu ze statusem gatunku najmniejszej troski^[37].

Także na południu zasięgu w Ameryce Północnej jego występowanie jest silnie zagrożone. Wytępiony został (ew. prawdopodobnie wyginął) w stanach Indiana, Maryland, Ohio, Rhode Island i Tennessee. Zagrożony jest w New Jersey i Connecticut^[19].

Przyczyną zagrożeń dla gatunku jest wycinka drzewostanów na jego stanowiskach. Obserwuje się jednak także samorzutne rozprzestrzenianie się na nowe stanowiska^[10][24].

Zimoziół objęty był w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 1983 roku^[38]. Od 2014 roku podlega ochronie częściowej^[39]. Ochronie prawnej podlega także w Niemczech^[40] i na Słowacji^[41]. Liczne stanowiska znajdują się w obrębie różnych form powierzchniowej ochrony przyrody. W Polsce szczególnie obfite zasoby ma w Wolińskim Parku Narodowym^[8], rzadko rośnie poza tym m.in. w Słowińskim^[42], Kampinoskim^[43] i Tatrzańskim Parku Narodowym^[7].

Zastosowanie

Porcelana chińska z połowy XVIII wieku zamówiona przez Linneusza z wzorem zimoziołu

Ze względu na efektowny wygląd podczas kwitnienia gatunek bywa uprawiany. Dłuższe korony kwiatów podgatunku północnoamerykańskiego (L. borealis L. subsp. americana (Forbes) Hultén) i silniejszy wzrost sprawiają, że często to właśnie te rośliny są rozpowszechniane jako rośliny ozdobne (przynajmniej na Wyspach Brytyjskich)^[44][12]. W odpowiednich warunkach gęsto rosnące pędy sprawiają, że gatunek ten pełnić może funkcję rośliny okrywowej^[12].

Dawniej roślina była stosowana do sporządzania napojów wzmacniających podczas ciąży oraz łagodzących ból podczas bolesnych mestruacji. Roztarte rośliny stosowane były także w formie okładu na obolałe kończyny lub przy bólach głowy^[12].

Uprawa

Wymagania

Gatunek mrozoodporny (2 strefa mrozoodporności). Może rosnąć w różnych glebach (piaszczystych i gliniastych), byleby stale wilgotnych (mokrych) i kwaśnych. Wymaga stanowisk półcienistych^[12] i zimnych^[23].

Rozmnażanie

Gatunek ten można rozmnażać generatywnie i wegetatywnie. Nasiona zaraz po dojrzeniu^[12] wysiewa się do pojemników przykrytych szkłem i umieszczonych w półcieniu. Po skiełkowaniu szkło należy zdjąć, jednak pilnować trzeba by młode rośliny miały stale wilgotne podłoże^[23]. Zaleca się trzymanie siewek podczas pierwszej zimy w szklarni i wysadzenie na stałe stanowisko po ostatnich spodziewanych przymrozkach^[12].

Najszybszym i skutecznym sposobem rozmnażania wegetatywnego jest zastosowanie odkładu płaskiego – podzielone pędy nakrywa się wilgotnym mchem i ziemią. Wczesnym latem można też ukorzeniać sadzonki zielne. W takim przypadku konieczne jest zastosowanie ukorzeniacza (puder talkowy kwasu indolilomasłowego w stężeniu 0,25%). Sadzonki wymagają wietrzenia i utrzymywania stałej wilgotności^[23]. Sadzonki półzdrewniałe ukorzenia się latem^[12].

Obecność w kulturze

Zimoziół jest w Szwecji jednym z ulubionych motywów roślinnych służącym do zdobienia porcelany i obrusów, stanowi częsty motyw malarski^[13]. Gatunek ten jest też symbolem roślinnym Smalandii w Szwecji^[45]. Była to też ulubiona roślina Karola Linneusza (pochodzącego z tej prowincji) i przedstawiona została na wielu portretach tego naukowca^[46]. W Szwecji i Norwegii od nazwy rodzajowej wywodzi się imię ”Linnéa” lub ”Linnea”, należące do najbardziej popularnych w tych krajach imion żeńskich^[47].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Mapa zasięgu geograficznego zimoziołu północnego. W: Den Virtuella Floran [on-line]. Naturhistoriska riksmuseet.

Linnea (Linnaea borealis L.) är en art i familjen linneaväxter.

Beskrivning

Linnean är en vintergrön vedväxt och hör till ris- eller dvärgbuskar, men intar en särställning genom sin liggstam, som alltid växer revlikt intill marken (mossbädden). På skilda punkter fäster den sig med en rot. Liggstammarna har långa ledstycken och långt åtskilda bladpar. De arbetar på växtens förlängning (lövkronans förstoring) och på samma gång dess utbredning. Därför har de också kallats vandringsskott. I Lappland mätte Linné exemplar av 6 meters längd. Den har också korta upprätta, tätbladiga skott med 4 till 6 bladpar. Dessa är näringsskott. Slutligen har linnean blomskott, som också är korta och upprätta, men har färre blad, 1 till 2 par. Ett sådant avslutas med en blomställning och ett nytt kortskott i en av bladvinklarna.

Blomställningen består vanligtvis av 2 blommor som sitter parvis i toppen av en tunn stängel. Eftersom det ibland kan uppstå en tredje blomma, kan man se den vanliga blomställningen som ett 2-sidigt knippe vars toppblomma saknas. De båda parblommorna stöds av ett par skärmblad som är mindre än örtbladen. Ibland flyttar det översta paret örtblad högre upp på stängeln samtidigt som de förminskas till skärmblad. Då växer det ut en blomma i vardera bladvinkeln så att hela blomställningen får fyra blommor, två i toppen och två nedanför dem. Närmast under varje enskild blomma kan man se tre par ytterst små skärm- eller högblad, alla är, liksom blomfodret, täckta av långskaftade körtlar, s k glandelhår.

Blomkronan är svagt olikbladig. Den främsta fliken är något längre än de övriga. I tvåläppiga blomkronor finns också en oregelbundenhet i ståndarnas krets: av de fem ståndare, som man skulle väntat, omskiftande med kronflikarna, är 2 längre, 2 kortare och den femte outvecklad (undertryckt). Blomkronans klockform och hängande ställning är ett skydd för ståndarmjölet. Dess insida är långhårig för att hålla kvar nektarn och utestänga vissa småkryp. Blomningen inträffar nära midsommar. Den blommar också ofta en andra gång på hösten.

Blomman har en mild mandeldoft.

Karta över blomningstider här.

Fruktämnet är 3-rummigt, men två rum är tomma och undertrycks. Frukten är därför en 1-fröig nöt. Den är mycket tunnskalig, men istället omsluten av ett litet högbladspar med stark körtelhårighet och klibbighet. När dessa små blad växer till (i samband med att fruktanlaget mognar till frukt) och får den viktiga uppgiften att genom sin klibbighet sprida frukten ("epizoisk" spridning) kan man anse nöten och dessa båda små omvandlade blad för en skenfrukt. Frukterna mognar i slutet av augusti eller början av september. Fröet kan gro redan samma höst.

Habitat

Utbredningen är nordligt cirkumpolär.

Linnea finns i hela Skandinavien, men är mindre vanlig i de södra och mellersta landskapen.

I högfjällen når den upp ungefär till trädgränsen. Linnean finns också i Skottland och norra England, i mellersta Europa, Sibirien och nordligaste Amerika.

Första fynduppgift i Sverige 1720, i Danmark 1840, där utbredningen är ökande.

Utbredningskartor

• Utbredning Norden
  • I södra Norge upp till 1 300 m ö h; i norra Norge upp till 900 m ö h.
• Utbredning Norra halvklotet
  • Gränslinjer för Linnea borealis ssp. borealis, Linnea borealis ssp. americana och Linnea borealis ssp. longiflora visas på kartan.

Biotop

Växer i barrskogarnas, framför allt granskogarnas, skuggrika inre, men i de nordligare delarna av Lappland och i nordligaste Norge växer den i vidsträckta täta bestånd på skoglös mark.

Etymologi

• Linnea är en försvenskning av latin linnaeae som avser släktet linneor
• Borealis kommer av latin boreus, som betyder nordlig.

Folkmedicin

Carl Fredrik Hoffberg anför 1792 att en dekokt av linnea var en välsmakande dryck, som var bra mot gikt. Krossad och utrörd med mjölk var bra mot ben- och ledvärk för både människor och djur. Det framgår inte vilka delar av växten – blomma, stam, rot – som skulle användas.

Dessa helande egenskaper avspeglas i många av bygdemålsnamnen i nedanstående tabell.^[1]

Bygdemål

Not I äldre tider hade man ett vidare begrepp för det vi idag menar med gräs. Våra örter kallades då gräs, och enligt tabellen ovan förde man även vedartade växter, såsom linnea, till gruppen gräs.

Carl von Linné

Blommigt porslin dekorerat med linnearankor, gjort i Kina 1735-1795.
Enligt uppgift har koppen tillhört en servis som Linné beställde i Kina. Linné var dock missnöjd med utseendet på blomrankan på koppen.

Linné i samedräkt, med sin kära Linnea i handen
Målning av Hendrik Hollander

Carl von Linné älskade linnean och hade den i sina sigill och i hjälmen på sitt adliga sköldemärke. I en av sina ungdomsskrifter kallade han den "Linnæa", men i manuskriptet till Systema Naturae är det ersatt med "Rudbeckia". En holländsk rådsherre, Gronovius, gav sedan namnet Linnæa åt släktet, och Linné själv tillade artepitetet "borealis" ("den nordliga").

Övrigt

Linnea är Smålands landskapsblomma.

Källa

• Linnea i Carl Lindman, Bilder ur Nordens flora (andra upplagan, Wahlström och Widstrand, Stockholm 1917–1926)

Noter

1. ^ [a b c d] Den virtuella floran
2. ^ [a b c d e] J. W. Palmstruch: Svensk Botanik, första bandet, andra upplagan, Stockholm 1815. Tillgänglig på Archive.org
3. ^ [a b] Ernst Rietz: Svenskt dialektlexikon, sida 334 [1], Gleerups, Lund 1862–1867, faksimilutgåva Malmö 1962
4. ^ Ernst Rietz: Svenskt dialektlexikon, sida 336, [2], Gleerups, Lund 1862–1867, faksimilutgåva Malmö 1962

• Wikimedia Commons har media som rör Linnea.
  Bilder & media

• 1 Назва
• 2 Опис
• 3 Поширення
• 4 Екологія
• 5 Значення і статус виду
• 6 Синоніми
• 7 Джерела
• 8 Посилання

1. ↑ ^{а б} The Plant List. (англ.)
2. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland — a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. (пол.)
3. ↑ Ботаника. Энциклопедия «Все растения мира»: Пер. с англ. (Ред. Григорьев Д. и др.) — Könemann, 2006. — С. 533. — ISBN 3-8331-1621-8 (рос.)
4. ↑ Ліннея північна на сайті Лондонського Ліннеївського товариства (англ.)
5. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. (пол.)
6. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 190. (пол.)
7. ↑ Lutz D. Schmadel, International Astronomical Union. Dictionary of Minor Planet Names. — 5-th Edition. — Berlin Heidelberg New-York : Springer-Verlag, 2003. — 992 с. — ISBN 3-540-00238-3.

Hoa kép hay hoa đôi^[1](danh pháp hai phần: Linnaea borealis) là một loài cây bụi nhỏ mọc trong các đồng rừng ở khu vực ven Bắc cực, loài duy nhất trong chi Linnaea. Theo các phân loại cũ thì chi này được coi thuộc về họ Kim ngân nghĩa rộng (Caprifoliaceae sensu lato), còn theo quan điểm của phát sinh loài thì nó thuộc về họ họ Hoa kép (Linnaeaceae) của chính nó. Thân của cây hoa kép mảnh dẻ, có lông tơ và bò xoài trên mặt đất, dài tới 20–40 cm, với các lá hình ôvan thường xanh mọc đối dài 3–10 mm và rộng 2–7 mm. Đoạn thân ra hoa mọc thẳng đứng, cao 4–8 cm, không có lá, ngoại trừ tại phần gốc của đoạn thân này; các hoa mọc thành cặp đôi, rủ xuống, dài 7–12 mm, màu hồng nhạt với tràng hoa 5 thuỳ.

Tên gọi hoa kép là do các hoa mọc thành cặp đôi. Nó là một trong số rất ít loài được đặt tên khoa học theo tên Carolus Linnaeus. Tên gọi Linnaea được thầy giáo của Linnaeus là Jan Frederik Gronovius đặt ra một cách chính thức. Người ta nói rằng nó là loài hoa yêu thích của Linnaeus; ông đã coi loài hoa này là biểu tượng cá nhân của chính mình khi ông được tấn phong tước hiệu quý tộc tại Thụy Điển năm 1757. Về nó, Linnaeus đã nói rằng "Linnaea được Gronovius đáng kính đặt tên và nó là loài cây của Lapland, [một loài cây] tầm thường, không quan trọng, không ai để ý tới, ra hoa trong một thời gian ngắn - từ [tên gọi của] Linnaeus, người có sự tương đồng với nó".

Loài cây này sinh sống tại khu vực ven Bắc cực trong các khu rừng ẩm ướt cận Bắc cực tới các khu rừng ôn đới lạnh, nhưng cũng kéo dài về phía nam tới các khu vực miền núi cao ở châu Âu về phía nam dãy núi Alps, tại châu Á về phía nam tới miền bắc Nhật Bản, và tại Bắc Mỹ về phía nam tới miền bắc California, Arizona ở phía tây, cũng như Tennessee (dãy núi Appalaches) ở phía đông.

Người ta công nhận ba phân loài hoa kép:

• Linnaea borealis borealis - châu Âu
• Linnaea borealis americana - Bắc Mỹ
• Linnaea borealis longiflora - châu Á

Hoa kép là biểu trưng của tỉnh Småland, Thụy Điển, quê hương của Linnaeus.

Tên khoa học của hoa kép cũng là tên gọi phổ biến cho nữ giới tại Thụy Điển (Linnéa hay Linnea).

Hình ảnh

Chú thích

Tham khảo

• The Linnaeus Link Project in the spring 2005 edition of Nature First, the magazine for Natural History Museum members.
• Species and habitat conservation từ Plantlife.org.uk [1] và [2]
• Twinflower species profile [3]

Чашка и блюдце с изображением цветущей линнеи северной. Часть сервиза, заказанного для Карла Линнея. Китай, примерно 1755 год. Музей Восточной Азии, Стокгольм

Линнея культивируется как декоративное растение. Она хорошо растёт на влажных участках в полутени, на рыхлой торфяной почве. Размножают линнею семенами, черенками и корневыми отпрысками. Растение очень морозостойко: в открытом грунте пригодно для выращивания в зонах морозостойкости с 2 по 8, выдерживает температуру примерно до минус 45 °C^[16].

Таксономия и классификация

Первое действительное описание вида было опубликовано во втором томе Species plantarum (1753) Карла Линнея. Типификация названия была произведена в 1993 году, при этом лектотипом (типом при отсутствии в изначальной публикации указания на тип) был выбран образец из гербария Линнея^[17].

Вид Linnaea borealis до последнего времени рассматривался (и продолжает рассматриваться во многих источниках) как единственный в составе рода Linnaea^[18][19]. Однако в 2013 году в журнале Phytotaxa была опубликована статья нидерландского учёного Маартена Христенхуса^[d] Twins are not alone: a recircumscription of Linnaea (Caprifoliaceae), в которой была произведена ревизия рода Linnaea. В связи с результатами различных молекулярных исследований, в которых было показано, что Linnaea borealis и ещё более десятка видов из разных родов семейства Жимолостные (Caprifoliaceae) образуют монофилетическую группу (кла́ду — так называемую Linnaea clade), Христенхус включил в род Linnaea все виды диабелии (Diabelia), дипельты (Dipelta), кольквиции (Kolkwitzia), весалеи (Vesalea), а также большинство видов абелии (Abelia). Объём рода после ревизии составил 17 видов, типовым видом рода является Linnaea borealis^[20].

Инфравидовые таксоны

Относительно инфравидового деления имеются различные мнения. Сайт Germplasm Resources Information Network (GRIN) выделяет разновидность Linnaea borealis var. longiflora Torr.; ареал этого таксона охватывает некоторые штаты США (Аризону, Западную Виргинию, Индиану, Калифорнию, Нью-Мексико, Северную Дакоту и Южную Дакоту)^[21], а также всю территорию Канады^[22], в то время как номинативная разновидность Linnaea borealis L. var. borealis распространена в Евразии, на Аляске^[23] и в канадской провинции Британская Колумбия^[24].

Иногда выделяют ещё одну разновидность линнеи северной — Linnaea borealis var. americana (J.Forbes) Rehder^[25]. На сайте GRIN, однако, это название включено в синонимику разновидности Linnaea borealis var. longiflora Torr.^[21]

В статье, посвящённой линнее северной, в Большой Российской энциклопедии (2011) говорится о трёх подвидах этого вида^[18]. Раньше некоторые авторы выделяли один или два американских инфравидовых таксона в отдельные виды^[9][26].

Примечания