nomes no trilho de navegação
Fraxinus[2] ye un xéneru d'árboles de la familia de les oleácees, conocíos xeneralmente como fresnos. Contién 45-65 especies d'árboles de porte medianu a grande, de fueya caduco polo xeneral, anque unes poques especies subtropicales son perennes.
Fraxinus angustifolia var. oxycarpa (F. oxycarpa)
Esti árbol algama los 15-20 metros d'altor, de tueru rectu y cilíndricu, y proxecta muncha solombra. Ye una especie dioica, esto ye, cada sexu nun solu pie. Les fueyes son opuestes, raramente en verticilos de trés, y xeneralmente pinnaticompuestes, anque en delles especies son simples. Les granes tán conteníes nuna sámara.
L'escarabayu Agrilus planipennis, xilófagu, por fuercia introducíu en Norteamérica dende l'este d'Asia con productos de madera de fresnu alredor de 1998, mató a millones d'árboles nel Mediu Oeste de los Estaos Xuníos y el vecín Ontario, y delles árees aisllaes más pequeñes nel este de Norteamérica. Amenaza a unos siete mil millones de fresnos en Norteamérica. Alvertir a la población de que nun tresporte productos de madera inacabaos, como lleña, pa detener la estensión de la plaga d'esti inseutu.
El fresnu úsase tamién como planta alimenticia poles bárabos de delles especies de lepidópteros (camparines diurnes y nocherniegues).
La madera ye trupa (dientro del 20% de 670 kg/m³ pa Fraxinus americana,[5] y más alta a 710 kg/m³ pa Fraxinus excelsior[6]), dura (una madera noble) y bien Resistencia de materiales fuerte pero elástica, llargamente usada pa faer arcos, mangos de ferramientes, bates de críquet de madera calidable, bates de béisbol, hurleys y otros usos qu'esixen gran fuercia y resistencia. Tamién de cutiu úsase como material pa preseos musicales como guitarres.
N'España'l fresnu ye l'árbol que davezu acompaña al prau y a la cabaña pasiega. Amás de dar solombra se fradadura pa usu forraxero del ganáu.
Na mitoloxía noruega, l'Árbol del Mundu (Yggdrasil) considérase de normal que ye un fresnu, pero, munchos entendíos agora cunten que fíxose un error d'interpretación de les escritures antigües, y que'l Yggdrasil más probablemente sería un texu común européu (Taxus baccata). Esto tendría'l so orixe nun nome alternativu pal texu en noruegu antiguu, «texu d'aguya» (barraskr). Amás, fontes antigües, incluyendo les Eddas, escriben sobre un vetgrønster viviente, un árbol eternamente verde». Un fresnu pierde les sos fueyes pel hibiernu, mientres los texos caltienen les sos fueyes. El primer home, Ask, formar a partir d'un fresnu, mientres Embla, la muyer, podría retrotrayese al Alm (Llamera).
Por tolos llugares d'Europa, les culiebras dizse que yeren repelidas poles fueyes de fresnu o un círculu dibuxáu por una caña de fresnu. El folclore irlandés sostien que les solombres d'un fresnu estropiaríen les colleches. En Cheshire, dicíase que'l fresnu podía usase pa curar les verrugues o'l raquitismu. Ver tamién la lletra ash («fresnu» n'inglés). En Sussex el fresnu y el llamera conocíense como los «Facedores de Vilbes» porque los sos grandes cañes de cutiu cayen d'improviso.
Na mitoloxía griega, les Melíades yeren ninfes del fresnu, quiciabes específicamente del orno o fresnu floríu (Fraxinus ornus), de la mesma manera que les dríades yeren ninfes del carbayu. Munchos ecos d'arcaicos ritos helenos y mitos implicaben a los fresnos.
El fresnu exuda una sustanza azucarada que, suxurióse, yera lleldada pa crear l'aguamiel de la poesía nórdica (skáldskapar mjaðar; n'islandés modernu, skáldskaparmjöður).[7] Nel inglés antiguu la lletra æ tien el mesmu nome æsc como l'árbol de fresnu (ash n'inglés modernu).
Exemplares de fresnu européu siendo podados (España)
Fresnos viltaos una temporada dempués de ser podados
Fraxinus ye un xéneru d'árboles de la familia de les oleácees, conocíos xeneralmente como fresnos. Contién 45-65 especies d'árboles de porte medianu a grande, de fueya caduco polo xeneral, anque unes poques especies subtropicales son perennes.
Göyrüş (lat. Fraxinus) — dalamazçiçəklilər sırasının zeytunkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
Göyrüş (lat. Fraxinus) — dalamazçiçəklilər sırasının zeytunkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
An onn eo ar gwez eus ar genad Fraxinus, e kerentiad an Oleaceae. Un tri-ugent spesad onn a zo, hag a gaver dre vras er c'hoadegoù kerreizh.
An onn zo gwez deliaouek dibourc'hidik hag a c'hell kreskiñ betek 30 m uhelder ha bevañ etre 150 ha 200 vloaz. Onneg a reer eus ur c'hoad onn.
An onn o deus delioù liezek amparstuc'hiek (niver ampar a stuc'hennoù pe a zeliennouigoù). O frouezh, sec'h, a ya d'ober krapadoù samaroù simpl lesanvet "teodoù evn" er vro.
An onn bleuñv zo gwez-liorzh bihan (etre 6 ha 10 m uhelder) hag o deus tañvouezennadoù frondus-kenañ.
Ar prenn onn zo kalet hag implijet e vez d'ober troadoù binvioù hag ivez gwaregoù, skioù, roeñvoù, palikedoù tennis, ... rak hebleg eo. Implijet e vez ar prenn-se ivez gant ar ebenourien, ar venuzerien hag evit oberiañ kantoù formaj-laezh.
An delioù a vez implijet da voueta ar chatel.
An delioù onn zo vitamin C enno, mont a reont d'ober tizanoù, en o zouez hini an "den kant-vloaz" evel ma lavarer.
O delioù hag o frouezh zo efedus a-enep an droug-kenvelloù hag ar c'hlenvedoù evel an urloù. Brudet e oa ar sev hag an delioù da argas an naeron ha da bareañ o flemmoù. O rusk zo mat a-enep an derzhienn.
Els freixes formen el gènere Fraxinus de plantes amb flor dins la família Oleaceae (oleàcies). Els boscos que formen s'anomenen freixenedes o freixedes.
Les espècies del gènere són originàries d'Euràsia, Nord d'Àfrica i Amèrica del Nord.
Adopten la forma d'arbres de mida mitjana o gran i, excepte unes poques espècies subtropicals, són de fulla caduca. Normalment les fulles són de disposició oposada, compostes i pinnades. Les flors d'algunes espècies no tenen periant, d'altres només tenen calze i encara d'altres tenen quatre pètals.[1] Els fruits són del tipus sàmara.
Als Països Catalans es troben tres espècies autòctones: el freixe de fulla grossa (F. excelsior), el freixe de fulla petita (F. angustifolia) i el freixe de flor (F. ornus). També hi trobem conreada com a ornamental l'espècie Fraxinus pennsylvanica, originària d'Amèrica del Nord.[1]
El freixe de flor es distingeix per ser l'única espècie autòctona amb corol·la, de quatre pètals blancs.[1]
El freixe té un paper important en la mitologia nòrdica, ja que Yggdrasil, l'arbre primordial, pertany a aquest gènere.
- [mann]: mannà, mannà de freixe, mannà de Sicília
11Eur-C, 12 Eur-SW ([Fra, ICor, ISar, [PCat, PVal, Esp, [Por), 13Eur-SE, 33Cauc, 34As-W, cult (Sicília), cult-orn, Phan; 6-15(20) m 2Ornus Fraxinus paxiana Lingelsh. Fraxinus depauperata (Lingelsh.) Z. Wei, Fraxinus sikkimensis (Lingelsh.) Handel-Mazzetti, Fraxinus suaveolens W. W. Smith freixe de Pax, freixe de Sikkim 36Xina, 36Tibet, 40SubcInd, Phan; 5-20 m 2Ornus Fraxinus raibocarpa Regel Fraxinus rehderi Haeckel - 32 As-C, 34As-W, 40SubcInd, Phan; 2Ornus Fraxinus sieboldiana Blume Fraxinus angustata (Blume) Hatus., Fraxinus mariesii Hook. f., Fraxinus quadrijuga Nakai freixe de flor de la Xina, freixe de Siebold, freixe de Mariès (F. mariesii) 36Xina, 38As-E, cult, Phan; 5-15 m 2Ornus Fraxinus trifoliolata W.W.Sm. Fraxinus punctata S. Y. Hu. freixe de tres folíols 36Xina, Phan; 8 m 31Fraxinus Fraxinus angustifolia _Vahl Fraxinus excelsior subsp. angustifolia (Vahl) Wesm. freixe de fulla petita [pr], freixe de fulla estreta [pr], estanca-sang, freixe de riu, freixe femella, freixe mascle [oposat a freixe femella (F. ornus)].- mannà [mann]
11Eur-C, 12 Eur-SW (Fra, ICor, ISar, PCat, PVal, IBal, Esp, Por), 13Eur-SE, 14Eur-E, 20Afr-N, n27Afr-S, 32 As-C, 33Cauc, 34As-W, 36Xina, 40SubcInd, n50Aus, cult, Phan; 15-25(45) m 31Fraxinus Fraxinus angustifolia subsp. angustifolia Fraxinus parvifolia Lam., nom. superfl., Fraxinus rotundifolia Mill., nom. rej. (→ Fraxinus angustifolia) 12 Eur-SW (Fra, ICor, PCat, PVal, IBal, Esp, Por), 13Eur-SE, 20Afr-N?, 34As-W, n50Aus, cult, Phan; 20-25 m 31Fraxinus Fraxinus angustifolia subsp. angustifolia 'Raywood' - freixe purpuri cult-orn, - 31Fraxinus Fraxinus angustifolia subsp. danubialis Pouzar Fraxinus angustifolia subsp. pannonica Soó & T.Simon freixe d'Hungria 11Eur-C, 13Eur-SE, Phan; 35(45) m 31Fraxinus Fraxinus angustifolia subsp. oxycarpa (M. Bieb. ex Willd.) Franco & Rocha Afonso Fraxinus elonza Dippel, Fraxinus numidica Dippel, Fraxinus oxycarpa M. Bieb. ex Willd., Fraxinus oxyphylla M. Bieb., nom. superfl., (> Fraxinus pallisiae Wilmott, Fraxinus holotricha Koehne, syn. provis.) freixe de folíols aguts [pr], freixe del Caucas, (> freixe dels Balcans, freixe de Pallis) 11Eur-C, 12 Eur-SW (Fra, ICor, ISar, PCat, IBal), 13Eur-SE, 14Eur-E, 20Afr-N, 33Cauc, 34As-W, cult (F. holotricha) Phan; 20-25 m 31Fraxinus Fraxinus angustifolia subsp. persica (Boiss.) Azadi Fraxinus persica Boiss., Fraxinus rotundifolia subsp. persica (Boiss.) A. E. Murray freixe de Pèrsia 34As-W, Phan; 31Fraxinus Fraxinus angustifolia subsp. syriaca (Boiss.) Yalt. Fraxinus syriaca Boiss., Fraxinus bornmuelleri Lingelsh, (> Fraxinus sogdiana Bunge, F. potamophila Herder, F. turkestanica Carrière) freixe de Síria 13Eur-SE, 14Eur-E, 30Xina, 32 As-C, 34As-W, 40SubcInd, cult-orn, Phan; 10-24 m 31Fraxinus Fraxinus excelsior _L. Fraxinus apetala Lam., Fraxinus hookeri Wenz., Fraxinus simplicifolia Willd. freixe de fulla grossa [pr], freixe de fulla gran [pr], freixe comú europeu, freixe de fulla ampla 10Eur-N, 11Eur-C, 12 Eur-SW (Fra, ICor, And, PCat, Esp), 13Eur-SE, 14Eur-E, 33Cauc, 34As-W, 40SubcInd (F. hookeri), [51NZel, [75EUA-NE, [78EUA-SE, cult, Phan; 20-40(45) m 31Fraxinus Fraxinus excelsior cv: 'Aurea Pendula', 'Diversifolia'; 'Jaspidea'; 'Pendula'; etc. Fraxinus excelsior f. aurea-pendula (Dum.Cours.) Rehder; var. diversifolia Aiton, 'Heterophylla', 'Monophylla'; var. jaspidea Dum.Cours.; var. pendula Aiton; etc. freixe desmai daurat; freixe d'un folíol; freixe daurat; freixe desmai; etc. cult-orn Phan; 31Fraxinus Fraxinus mandshurica Rupr. Fraxinus mandshurica var. japonica Maxim., Fraxinus nigra subsp. mandshurica (Rupr.) S.S.Sun freixe de Manxúria [pr], freixe del Japó 1 31ExtOrRus, 36Xina, 37Mong, 38As-E, Phan; 30 m 31Fraxinus Fraxinus nigra Marshall Fraxinus americana var. nigra (Marshall) Weston, Fraxinus sambucifolia Lam. freixe negre, freixe comú americà 71Can-W, 72Can-E, 74EUA-CN, 75EUA-NE, 78EUA-SE, cult, Phan; 10-30 m 32Melioides Fraxinus albicans Buckley Fraxinus americana var. albicans (Buckley) Lingelsh., Fraxinus texensis (A. Gray) Sarg. freixe de Texas 74EUA-CN, 77EUA-CS, 79Mex-N, Phan; 4-21 m 32Melioides Fraxinus americana L. Fraxinus alba Marshall, Fraxinus curtissii Vasey freixe blanc, freixe blanc d'Amèrica, freixe d'Amèrica [63Pac-CN, 72Can-E, 74EUA-CN, 75EUA-NE, 77EUA-CS, 78EUA-SE, cult, Phan; (5)15-30(40) m 32Melioides Fraxinus berlandieriana A.DC. / DC. Fraxinus americana var. berlandieriana (A.DC.) Wesm., Fraxinus trialata Buckley freixe de Berlandier, freixe mexicà 74EUA-CN, 77EUA-CS, 78EUA-SE, 79Mex-N, 79Mex-S, cult-orn, Phan; 7-18 m 32Melioides Fraxinus biltmoreana Beadle Fraxinus americana subsp. biltmoreana (Beadle) A.E.Murray freixe de Biltmore 74EUA-CN, 75EUA-NE, 78EUA-SE, Phan; 15-35 m 32Melioides Fraxinus caroliniana Mill. Fraxinus americana var. caroliniana (Mill.) D.J.Browne, Fraxinus cordata Raf., Fraxinus curvidens Hoffmanns., Fraxinus nuttallii Buckley, Fraxinus pallida Bosc, Fraxinus platycarpa Michx., Fraxinus rehderiana Lingelsh., Fraxinus triptera Nutt. freixe de Carolina, freixe d'aiguamoll 77EUA-CS, 78EUA-SE, Phan; 2,5-10(15) m 32Melioides Fraxinus coriacea S.Watson Fraxinus velutina var. coriacea (S.Watson) Rehder, Fraxinus pistaciifolia var. coriacea (S.Watson) A.Gray freixe de fulla de cuir 76EUA-SW, 79Mex-N, Phan; 5-8 m 32Melioides Fraxinus cubensis Griseb. (< Fraxinus caroliniana s.l.) Fraxinus caroliniana subsp. cubensis (Griseb.) Borhidi, Fraxinus pennsylvanica subsp. cubensis (Griseb.) A.E.Murray freixe de Cuba, búfano (CU) 78EUA-SE, 81Carib, Phan; 3-14 m 32Melioides Fraxinus latifolia Benth. Fraxinus americana subsp. oregona (Nutt.) Wesm., Fraxinus oregona Nutt., Fraxinus pennsylvanica subsp. oregona (Nutt.) G. N. Mill., Fraxinus californica Dippel freixe d'Oregon 71Can-W, 73EUA-NW, 76EUA-SW, cult, Phan; 20-24 m 32Melioides Fraxinus papillosa Lingelsh. Fraxinus velutina subsp. papillosa (Lingelsh.) A.E.Murray freixe de Chihuahua 76EUA-SW, 77EUA-CS, 79Mex-N, Phan; 9 m 32Melioides Fraxinus pauciflora Nutt. (< Fraxinus caroliniana s.l.) Fraxinus caroliniana var. pauciflora (Nutt.) D. B. Ward, Fraxinus floridana (Wenz.) Sarg., Fraxinus hybrida Lingelsh. freixe de Florida 78EUA-SE, Phan ; 4-10(15) m 32Melioides Fraxinus pennsylvanica Marshall Fraxinus americana subsp. pennsylvanica (Marshall) Wesm., Fraxinus campestris Britton, Fraxinus lanceolata Borkh., Fraxinus pennsylvanica var. lanceolata (Borkh.) Sarg., Fraxinus pubescens Lam. freixe de Pennsilvània, freixe roig, freixe roig americà, freixe verd (var. lanceolata) [11Eur-C, [12 Eur-SW (Fra, Esp), [13Eur-SE, [14Eur-E, [38As-E, 71Can-W, 72Can-E, 73EUA-NW, 74EUA-CN, 75EUA-NE, 76EUA-SW, 77EUA-CS, 78EUA-SE, n85AmSud-S, cult, cult-orn, Phan; 7-25(32) m 32Melioides Fraxinus profunda (Bush) Bush Fraxinus americana var. profunda Bush, Fraxinus michauxii Britton, Fraxinus tomentosa auct. freixe tomentós 72Can-E, 74EUA-CN, 75EUA-NE, 78EUA-SE, Phan; 15-30(40) m 32Melioides Fraxinus smallii Britton Fraxinus americana var. coriacea Sarg., Fraxinus americana var. subcoriacea Sarg. freixe de Small 74EUA-CN, 75EUA-NE, 77EUA-CS, 78EUA-SE, Phan; 20 m 32Melioides Fraxinus uhdei (Wenz.) Lingelsh. Fraxinus americana var. uhdei Wenz., Fraxinus chiapensis Lundell, Fraxinus hondurensis Standl. freixe urapàn, freixe dels tròpics [63Pac-CN, [79Mex-N, 79Mex-S, 80Am-C, [81Carib, 83AmSud-W, cult: Mex, cult-orn, Phan; 12-40 m 32Melioides Fraxinus velutina Torr. (< Fraxinus pennsylvanica s.l.) Fraxinus attenuata M.E.Jones, Fraxinus pennsylvanica subsp. velutina G. S. Mill., Fraxinus pistaciifolia Torr., Fraxinus standleyi Rehder, Fraxinus velutina var. toumeyi (Britton) Rehder freixe d'Arizona, freixe vellutat, freixe de Toumey (var. toumeyi) 76EUA-SW, 77EUA-CS, 79Mex-N, 79Mex-S, Phan; 9-12 m 33.incertae sedis / aff. Melioides Fraxinus chiisanensis Nakai - freixe de Jirisan 38As-E, Phan; 33.incertae sedis / aff. Melioides Fraxinus cuspidata Torr. Fraxinus mexicana Sweet, Fraxinus macropetala Eastw. freixe fragant 76EUA-SW, 77EUA-CS, 79Mex-N, Nphan, Phan; 6 m 33.incertae sedis / aff. Melioides Fraxinus platypoda Oliv. Fraxinus spaethiana Lingelsh., Fraxinus inopinata Lingelsh., Fraxinus commemoralis Koidz. freixe de Spaeth 36Xina, 38As-E, Phan; 10-28 m 34Pauciflorae Fraxinus gooddingii Little Fraxinus greggii subsp. gooddingii (Little) A.E.Murray freixe de Goodding 76EUA-SW, 79Mex-N, Phan; 1,5-6 m 34Pauciflorae Fraxinus greggii A. Gray Fraxinus nummularis M.E. Jones freixe de Gregg 77EUA-CS, 79Mex-N, 79Mex-S, Phan; 6-8(10) m 34Pauciflorae Fraxinus petenensis Lundell Fraxinus dubia (Willd.) P. S. Green & M. Nee, Fraxinus schiedeana Cham. & Schltdl. freixe del Petén 79Mex-N, 79Mex-S, 80Am-C, Phan; 8-11 m 34Pauciflorae Fraxinus purpusii Brandegee - freixe de Purpus 79Mex-S, 80Am-C, Phan; 5-10 m 34Pauciflorae Fraxinus purpusii var. vellerea (Standl. & Steyerm.) P.S.Green Fraxinus bicolor Standl. & Steyerm., Fraxinus vellerea Standl. & Steyerm. freixe de Purpus bicolor 79Mex-S, 80Am-C, Phan; 5-10 m 34Pauciflorae Fraxinus rufescens Lingelsh. - freixe rufescent 79Mex-N, 79Mex-S, Phan; 6m 35Sciadanthus Fraxinus hubeiensis S.Z.Qu, C.B.Shang & P.L.Su Fraxinus hupehensis S.Z.Qu, C.B.Shang & P.L.Su, orth. var. freixe d'Hubei 36Xina, Phan; 19 m 35Sciadanthus Fraxinus xanthoxyloides (G. Don) Wall. ex A. DC. Fraxinus dimorpha Coss. & Durieu freixe d'Afganistan, freixe de l'Atles (F. dimorpha) 20Afr-N (F. dimorpha), 34As-W, 36Xina, 36Tib, 40SubcInd, Nphan, Phan; 2-12(15) mWGSRPD = World Geographical Scheme for Recording Plant Distributions - Sistema geogràfic mundial per al registre de la distribució de les plantes.
n, natz = naturalitzada, subespontània; c, cult = cultivada; [... = introduïda (sense especificar);
Forma vital (g = alçària de les gemmes persistents) Forma vital de Raunkiær, WCSP, Flora dels Països Catalans, ...}.
f.v.: Phan = Phanerophyta (faneròfits; g> 2-3 m); Nphan = Nanophanerophyta (nanofaneròfits; 2-3> g> 0,2-0,5 m);
Alçària (h): alçària total de l'arbre o de la planta (m)
Fraxinus: classificació basada en filogènia molecular (WALLANDER 2014), en alguns casos encara s'està revisant.
st. = sectio (secció); subst. = subsectio (subsecció)
Distribució, forma vital i alçària, depenen dels tàxons que es consideren sinònims.
[pr]: nom preferent; [flos]: flor; [amnt]: ament; [frut]: fruit; [semn]: llavor; [cupl]: cúpula, involucre
[silv]: salvatge, silvestre; [cult-frut], [prod-frut]: cultivada /producció de fruit; [cult-orn] = cultivada ornamental; [mann]: mannà (substància gomosa i dolça que flueix del freixe de flor i d'altres)
Els freixes formen el gènere Fraxinus de plantes amb flor dins la família Oleaceae (oleàcies). Els boscos que formen s'anomenen freixenedes o freixedes.
Les espècies del gènere són originàries d'Euràsia, Nord d'Àfrica i Amèrica del Nord.
Adopten la forma d'arbres de mida mitjana o gran i, excepte unes poques espècies subtropicals, són de fulla caduca. Normalment les fulles són de disposició oposada, compostes i pinnades. Les flors d'algunes espècies no tenen periant, d'altres només tenen calze i encara d'altres tenen quatre pètals. Els fruits són del tipus sàmara.
Als Països Catalans es troben tres espècies autòctones: el freixe de fulla grossa (F. excelsior), el freixe de fulla petita (F. angustifolia) i el freixe de flor (F. ornus). També hi trobem conreada com a ornamental l'espècie Fraxinus pennsylvanica, originària d'Amèrica del Nord.
El freixe de flor es distingeix per ser l'única espècie autòctona amb corol·la, de quatre pètals blancs.
El freixe té un paper important en la mitologia nòrdica, ja que Yggdrasil, l'arbre primordial, pertany a aquest gènere.
Coeden sy'n perthyn i'r genws Fraxinus o'r teulu Oleaceae (teulu'r olewydd a'r lelog) yw onnen (ll. ynn; Saesneg: ash). Ceir cryn nifer o rywogaethau yn y genws hwn yn enwedig yng Ngogledd America, Ewrop ac Asia. Maent yn goed mawr neu gweddol fawr. Yr onnen gyffredin yng Nghymru yw'r Onnen Ewropeaidd, Fraxinus excelsior. Mae'r rhan fwyaf o rywogaethau Fraxinus yn ddeuoecaidd sy'n golygu bod y blodau gwrywaidd a'r blodau benywaidd ar blanhigion gwahanol.
Mae'r dail gyferbyn â'i gilydd ac mae'n goeden hawdd ei hadnabod yn yr hydref, oherwydd yr 'hadau hofrennydd' sy'n disgyn ohoni. Ffrwyth ydy'r hedyn hwn, yn wyddonol, a elwir yn samara. Nid yw'r gerddinen yn perthyn i'r Fraxinus, er fod y dail a'r egin yn edrych yn union yr un peth, eithr mae'n perthyn i'r genws Sorbus.
Mae'r onnen Fraxinus excelsior yn aelod o'r un teulu a'r olewydden a lelog. Mae ‘excelsior' yn golygu ‘rhagorol'. Mae ei henw Saesneg ash yn tarddu o air Eingl-Sacsonaidd am 'waywffon'. Yr enw Llydaweg yw onnenn a'r enw Ffrangeg yw frêne (sy'n tarddu mae'n debyg o'r Lladin fraxinus).[2] Ei enw yn Almaeneg yw Esche. Amlygir yn glir o'r gymhariaeth hon dri teulu mawr o ieithoedd, y Gelteg, y Lladin a'r ieithoedd Germanaidd.
Mae ynn yn gyffredin ledled Prydain ac maen nhw'n ffynnu ar galchfaen. Y goedwig fwyaf gogleddol lle maent yn tyfu ydy coedwig Rassal, Wester Ross yn yr Alban. Mae ynn yn ffafrio pridd llaith ac yn cynnal dros 110 o rywogaethau o bryfed a gwiddon (gweler isod). Bydd blagur du mawr yr onnen yn gyfarwydd i lawer ac yn aml mae'r rhain yn hynod o drawiadol yn ystod y gaeaf.
Mae'r dail yn ymddangos yn hwyrach yn y gwanwyn na llawer o goed eraill ac mae hyn yn golygu bod planhigion eraill yn gallu sefydlu eu hunain o dan y goeden trwy fanteisio ar heulwen a gwres; blodau fel briallu a blodyn y gwynt yn blodeuo'n braf ym mis Mai a mis Mehefin.[2]
Mae nifer o loynnod byw a gwyfynod yn byw ac yn bwyta'r onnen gan gynnwys Teigr ôl-adain goch, Teigr cochddu, Gwyfyn drewllyd, y Llewpart, Brith y cyrens, Carpiog y gwyddfid, Gwyfyn teires y Gogledd, Brychan cochwyrdd, Carpiog pluog, Rhisglyn minfylchog bach, Carpiog mawr, Carpiog tywyll, Brychan Tachwedd, Pwtyn yr ynn, Rhisglyn brith, Carpiog y cyll, Brychan y gaeaf, Gwregys dau smotyn, Carpiog lloerennog, Carpiog porffor, Brychan y rhafnwydd, Gwyfyn Rhagfyr, Siobyn cynffon frown, Siobyn y sipsi, Siobyn, Ôl-adain gopor, Oren coch, Melyn yr onnen, Ôl-adain las a'r Ôl-adain goch.
Adnabyddwyd y ffwng Hymenoscyphus pseudoalbidus am y tro cyntaf yn 2006 dan yr enw Chalara fraxinea.[3] Mae'n tyfu ar yr onnen yn ystod yr haf ac mae'r sborau'n ymledu gan y gwynt.[4] Ataliwyd mewnforio pren a choed yr onnen i fewn i wledydd Prydain gan ddeddfwriaeth yn Hydref 2012.[5]
Weithiau cyferir at yr onnen fel ‘coeden arloesol'. Bedwen arian a draenen wen ydy'r coed arloesol eraill a byddan nhw'n sefydlu eu hunain yn rhwydd ar lecyn agored. Dyma pam bod ynn yn gyffredin mewn hen chwareli ac ar hyd hen reilffyrdd. Mae hanes coetiroedd yn dechrau tua 1200 CC pan ddaeth yr Oes Ia ddiwethaf i ben. Bedw arian, pinwydd, coed cyll a'r helyg deilgron oedd y rhywogaethau cyntaf i ymfudo i ogledd ynys Prydain ar ôl i'r iâ encilio. Yna, mudodd yr onnen ynghyd a'r gelynnen, y ffawydden, masarnen y maes a'r oestrwydden. Mae'r drefn hon yn cael ei adnabod trwy ddadansoddi paill yn y mawndiroedd.
Mae onnen yn ffynnu'n well mewn hinsawdd cynhesach, felly doedd hi ddim yn rhy gyffredin ym Mhrydain yn y canrifoedd ar ôl diwedd yr Oes Ia diwethaf, ond roedd cyfnod hir (7000-5000 BC) pan oedd yr hinsawdd yn sefydlog a byddai coed yn gorchuddio Prydain i gyd heblaw copaon mynyddoedd, ardaloedd bach o weundir, twyni arfordirol a morfeydd heli. Roedd yna felly ehangder sylweddol o goed cyn gweithgarwch dynol ar raddfa fawr.
Erbyn 5000 BC, roedd ynn yn llawer mwy cyffredin. Trwy esgeuluso'r ymarfer o brysgoedio a defnydd eang o dderw yn ystod cyfnodau o ryfel, mae coetiroedd onnen prydferth yn fwy cyffredin. Mae'r fath goetiroedd (fel Salisbury Wood) i'w gweld yn ne Sir Fynwy ac ar ffin Sir Fynwy/swydd Henffordd. Un o'r coetiroedd ynn gorau yng ngwledydd Prydain ydy'r un sy'n rhan o warchodfa natur Craig y Rhiwarth. Mae'r warchodfa hon ger parc gwledig Craig y Nos ym Mharc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog. Ceir ardaloedd eang o goed ynn ger rhai afonydd, fel Afon Wysg, gan fod y coed yn ffynnu ar dir gwlyb. Er hynny, bydd llifogydd rheolaidd ar y tir wrth ymyl afonydd yn atal onnen rhag tyfu ar y glannau.[2]
Pren caled ydy pren yr onnen ac mae'n cael ei ddefnyddio i gynhyrchu powlenni, batiau pêl fas, gitarau trydanol a choesau dodrefn ac offer arall. Mae'n cael ei ddefnyddio mewn grisiau hefyd gan fod y pren mor ddeniadol a chadarn. Cafodd fframiau ceir ac awyrennau cynnar eu hadeiladu efo pren onnen oherwydd ei hyblygrwydd. Mae cwmni car The Morgan Motor Company, a sefydlwyd ym Malvern ym 1910, yn dal i ddefnyddio pren onnen i wneud fframiau eu ceir.[2]
Mae'r onnen yn arwyddocaol mewn mytholeg. Nymffod yr onnen oedd y Meliae ym Mytholeg Roeg ac ym Mytholeg Lychlynnaidd, gwelid ‘Yggdrasill', coeden hudolus iawn, fel brenhinbren. Âi'r duwiau at y goeden hon yn ddyddiol er mwyn cynnal eu cymanfaoedd a adwaenid fel ‘Y Things'.
Yn ôl llên gwerin Iwerddon mae'r cnydau'n cael eu difrodi gan gysgod yr onnen ac yn Swydd Caer, credid y basai'r onnen yn gwella dafadennau a'r llech (Rickets). Mewn rhannau o Ewrop, credid y buasai nadroedd yn cael eu gwrthyrru gan gylch a dynnwyd gan gangen yr onnen neu gan ddail yr onnen. Yn Sussex, adwaenid ynn fel widowmakers gan y buasai canghennau mawr yn syrthio heb rybudd.[2]
Coeden sy'n perthyn i'r genws Fraxinus o'r teulu Oleaceae (teulu'r olewydd a'r lelog) yw onnen (ll. ynn; Saesneg: ash). Ceir cryn nifer o rywogaethau yn y genws hwn yn enwedig yng Ngogledd America, Ewrop ac Asia. Maent yn goed mawr neu gweddol fawr. Yr onnen gyffredin yng Nghymru yw'r Onnen Ewropeaidd, Fraxinus excelsior. Mae'r rhan fwyaf o rywogaethau Fraxinus yn ddeuoecaidd sy'n golygu bod y blodau gwrywaidd a'r blodau benywaidd ar blanhigion gwahanol.
Mae'r dail gyferbyn â'i gilydd ac mae'n goeden hawdd ei hadnabod yn yr hydref, oherwydd yr 'hadau hofrennydd' sy'n disgyn ohoni. Ffrwyth ydy'r hedyn hwn, yn wyddonol, a elwir yn samara. Nid yw'r gerddinen yn perthyn i'r Fraxinus, er fod y dail a'r egin yn edrych yn union yr un peth, eithr mae'n perthyn i'r genws Sorbus.
Jasan (Fraxinus) je rod opadavých listnatých stromů z čeledi olivovníkovité (Oleaceae Hoffmanns. et Link). Celý rod zahrnuje asi 60–65 druhů.
Jasany jsou dvoudomé nebo mnohomanželné stromy. Listy jsou vstřícné, někdy po třech v přeslenu, zpravidla lichozpeřené a mnohojařmé. Květy jsou jednopohlavní nebo oboupohlavní v postranních nebo koncových latách, někdy v hroznech. Koruna většinou chybí, kalich je zvonkovitý nebo chybí. Tyčinky jsou obvykle dvě. Plodem je křídlatá nažka.
Původní areál rodu zahrnuje mírný a subtropický pás severní polokoule.
V České republice jsou původní 2 druhy. Po celé České republice, kromě hor a nejjižnější Moravy, roste přirozeně jasan ztepilý (Fraxinus excelsior L.). Druh jasan úzkolistý (Fraxinus angustifolia Vahl) je původní pouze v úvalech jižní Moravy, na sever ojediněle sahá až ke Grygovu u Olomouce, popř. k obci Jesenec na Konicku. Jinde může být tento druh jen výjimečně vysazen. Druh jasan zimnář (Fraxinus ornus L.) je původní nejblíže na jižním Slovensku, na území Česka byl místy vysazen. I v lesích byl v minulosti poměrně často vysazován druh jasan pensylvánský (Fraxinus pennsylvanica Marshall). Další cizokrajné druhy můžeme v České republice potkat jen vzácně v parcích a arboretech.
Jasan americký má krémově bílé dřevo. Zato jasan evropský světlé anebo tmavě hnědé (olive ash). Textura dřeva je pravidelná s jasnými letokruhy a na tangenciálním řezu zanechává velmi dekorativní dojem.
Dřevo velmi rychle vysychá a nepodléhá pozdější deformaci. Nízká tuhost, střední pevnost v ohybu a tlaku a střední rázová houževnatost jsou skvělé předpoklady pro ohýbání dřeva. Jasan není trvanlivý, podléhá zkáze. Jasanové dřevo dobře přijímá impregnaci, tmavé jádro jasanu evropského je středně odolné. Jasanové dřevo je náchylné k napadnutí červotočem.
Jasanové dřevo je známé pro svou houževnatost a vysokou odolnost v ohybu, do nástupu moderních materiálů proto sloužilo pro výrobu sportovního náčiní (hokejky, tenisové rakety, lyže) a současně se stále používá na výrobu topůrek a násad (lopaty, krumpáče, košťata). Mimo to se z něj dělají některé typy podlah (intarzované podlahy, mozaikové podlahy). Lehký materiál jasanového dřeva nachází využití i ve výrobě deštníků, baseballových pálek, lodí a kanoí. Populární je i pro výrobce akustických a elektrických kytar a jiných strunných nástrojů. Využíval se také v prvních desetiletích v automobilismu k výrobě rámů a podvozků.
Jasan hraje významnou roli v severské mytologii; za jasan je považován světový strom Yggdrasil a i lidé, přesněji první muž, vznikli oživením jasanového dřeva.
Obrázky, zvuky či videa k tématu jasan ve Wikimedia Commons
Jasan (Fraxinus) je rod opadavých listnatých stromů z čeledi olivovníkovité (Oleaceae Hoffmanns. et Link). Celý rod zahrnuje asi 60–65 druhů.
Ask (Fraxinus) er en slægt med ca. 40 arter af buske og træer på den nordlige halvkugle. Slægten kendes på, at knopper, blade og grene er modsatte. Knopperne har 1-2 par skæl. Bladene er fjerdelte (eller sjældnere: hele). Blomsterne er små og sidder i endestillede klaser. Frugten er en vinget nød. Her medtages kun de arter, som er almindeligt dyrket i Danmark.
Ask har en mytologisk betydning idet det førkristne nordiske verdensbillede havde form af en ask: Yggdrasil.
Af alle træer er ask det bedste til kreaturfoder. Endnu i vore dage findes der i Sydeuropa asketræer der er stynede fordi man jævnligt afskærer grenene til vinterfoder.
Beskrevne arter
Die Eschen (Fraxinus) sind eine Pflanzengattung in der Familie der Ölbaumgewächse (Oleaceae). In Europa sind drei Arten heimisch: die Gemeine Esche (Fraxinus excelsior), die Manna-Esche (Fraxinus ornus) und die Schmalblättrige Esche (Fraxinus angustifolia). Die Eberesche dagegen gehört, trotz ihres Namens, nicht zu den Eschen.
Eschen-Arten sind meist laubabwerfende, selten immergrüne Bäume oder selten Sträucher. Die Winterknospen sind stumpf mit ein bis drei Paar gegenständigen Schuppen. Die meist gegenständig oder selten wirtelig angeordneten Laubblätter sind in Blattstiel und Blattspreite gegliedert. Die Blattstiele sind oft an der Basis verdickt. Die Blattspreiten sind meist unpaarig gefiedert, selten auch einfach.
Die end- oder seitenständigen, ährigen Blütenstände enthalten viele Blüten. Hochblätter sind vorhanden oder fehlen. Die relativ kleinen, vierzähligen Blüten sind zwittrig oder eingeschlechtig. Die Arten sind einhäusig oder zweihäusig. Es sind vier verwachsene Kelchblätter vorhanden oder sie fehlen. Die Sektion Ornus besitzt meist vier (selten zwei oder sechs) Kronblätter, bei der Sektion Fraxinus fehlen sie. Die weißen bis gelblichen Kronblätter sind verwachsen. Es sind nur zwei Staubblätter vorhanden, sie sind mit der Basis der Kronblätter verwachsen. Die Staubfäden sind ebenso wie die Griffel kurz. Die Arten in der Sektion Fraxinus und Melioides sind einhäusig oder manchmal zweihäusig getrenntgeschlechtig. Die Blüten sind immer kronblattlos (apetal). Die Blüten sind oft eingeschlechtlich jedoch auch zwittrig. Die Arten der Sektion Fraxinus und Melioides sind windbestäubt. Sie bilden damit eine Ausnahme innerhalb der Familie Oleaceae. Anemophilie ist üblicherweise ein typisches Merkmal eingeschlechtiger Blüten (eine weitere Ausnahme mit windbestäubten, zwittrigen Blüten in Mitteleuropa bilden die Ulmen).[1] Die Frucht ist ein einsamiges, einseitig geflügeltes Nüsschen (Samara). Die Keimung erfolgt epigäisch (oberirdisch).
Die Fraxinus-Arten kommen vorwiegend in den gemäßigten bis subtropischen Gebieten der Nordhalbkugel vor. Südlich reicht das Verbreitungsgebiet bis Südasien und Java, Nordafrika sowie Mexiko und Kuba. Verbreitungsschwerpunkte mit jeweils etwa 20 Arten sind Ostasien (China) und Nordamerika.
Sektion Dipetalae: Fraxinus anomala mit Blättern und Früchten
Sektion Fraxinus: Unpaarig gefiederte Laubblätter der Schmalblättrigen Esche (Fraxinus angustifolia)
Sektion Melioides: Weiß-Esche (Fraxinus americana) in Blüte
Sektion Melioides: Blatt und Rinde der Rot-Esche (Fraxinus pennsylvanica)
Sektion Ornus: Früchte von Fraxinus chinensis
Sektion Ornus: Manna-Esche (Fraxinus ornus)
Sektion Ornus: Siebolds Blumen-Esche (Fraxinus sieboldiana)
Sektion Sciadanthus: Früchte (Samara) und Blätter der Afghanischen Esche (Fraxinus xanthoxyloides) im Herbst
Die Erstveröffentlichung von Fraxinus erfolgte 1753 durch Carl von Linné in Species Plantarum, 2, S. 1057. Als Lectotypus wurde 1913 Fraxinus excelsior L. festgelegt.[2] Synonyme für Fraxinus L. sind: Apilia Raf. orth. var., Aplilia Raf., Calycomelia Kostel., Fraxinoides Medik., Leptalix Raf., Mannaphorus Raf., Meliopsis Rchb., Ornanthes Raf., Ornus Boehm., Petlomelia Nieuwl., Samarpsea Raf.[3][4]
Die Gattung Fraxinus gehört in die Tribus Oleeae in der Familie Oleaceae.[4]
Die Gattung der Eschen (Fraxinus) wird nach Wallander 2008 in sechs Sektionen unterteilt mit insgesamt etwa 43[5] bis 51[4] oder 58[3] Arten:
Durch den Pilz Chalara fraxinea kommt es seit einigen Jahren besonders in Europa zu Schäden an Eschen, die als Eschentriebsterben bezeichnet werden.[7] Die Erkrankung zählt zu den Tracheomykosen. Der Pilz wurde 2006 zuerst beschrieben und als Ursache des Eschentriebsterbens benannt. Über die Verbreitungsstrategie von Chalara fraxinea ist bisher nichts bekannt.[8]
Peter Thomas von der Universität Keele geht nach einer 2016 veröffentlichten Studie davon aus, dass das Zusammenwirken der Erkrankung des Eschentriebsterbens mit dem Asiatischen Eschenprachtkäfer, der bereits in Nordamerika große Schäden angerichtet hat und bereits in Schweden aufgetreten ist, zu einem fast vollkommenen Verschwinden der Eschen in Europa führen wird. Es konnten jedoch zumindest einige Eschenarten entdeckt werden, die eine natürliche Resistenz gegen das Eschentriebsterben aufweisen, so dass diese benutzt werden sollen, um eine spätere Wiederanpflanzung durchzuführen.[9][10]
Die Eschen besitzen ein schweres, ringporiges Holz. Es zeichnet sich durch eine hohe Festigkeit und Elastizität aus. Der Witterung ausgesetzt, besitzt es eine nur geringe Dauerhaftigkeit. Das Eschenholz wird massiv oder als Furnier im Innenausbau und zur Möbelherstellung verwendet. Spezialanwendungen sind Werkzeugstiele und Sportgeräte (Schlitten, Baseballschläger oder Snooker-Queues). Früher wurden aus Eschenholz auch Bögen, Teile für die Wagnerei und Maste, Bäume und Pinnen für den Bootsbau hergestellt.
Esche wird auch als Klangholz im Musikinstrumentenbau, beispielsweise für Solidbody-Gitarren und Schlagzeugkessel verwendet. Bei einigen E-Gitarren und E-Bässen kommt das Holz der Schwarz-Esche (englisch Swamp ash) für den Korpus zur Anwendung.
Die Esche (von althochdeutsch asc) ist in der nordischen Mythologie der Weltenbaum Yggdrasil, genannt auch askr Yggradasil („Weltenesche“).[11] In der griechischen Mythologie waren Eschen Feuerspender für die Menschen („Seither dachte er [Zeus] stets an den Trug und gab den Eschen nicht länger die Kraft unermüdlichen Feuers für sterbliche Menschen, die auf Erden wohnen.“ (Hesiod: Theogonie. S. 562–565)). Nachdem Prometheus die Menschen geschaffen hatte, nahm ihnen Zeus zur Strafe das Feuer. Prometheus holte es aber dennoch wieder, indem er es heimlich in einem hohlen Narthexrohr an der Sonne entzündete und so den Menschen das himmlische Feuer brachte. (Theogonie. S. 535 ff.) Die Burssöhne in der germanischen Mythologie schufen aus der Esche den Mann und aus der Ulme die Frau.
Die Eschen (Fraxinus) sind eine Pflanzengattung in der Familie der Ölbaumgewächse (Oleaceae). In Europa sind drei Arten heimisch: die Gemeine Esche (Fraxinus excelsior), die Manna-Esche (Fraxinus ornus) und die Schmalblättrige Esche (Fraxinus angustifolia). Die Eberesche dagegen gehört, trotz ihres Namens, nicht zu den Eschen.
Dä Artikel behandlet en Laubbaum. För di gliichnamig Gmaind lueg under Esche. D Esche isch en Laubbaum und ghört zu de Ölbaum-Gwächs. Ihres Holz isch zäch und hert. Es wird für Möbel und Schportgrät verwendet. D Esche isch hüt dur ne Baum-Chrankheit und wohl de Klimawandel schtark bedroht und im Rückgang begriffe.
Z Europa sind drei Arte heimisch: di Gmein Esche (Fraxinus excelsior), d Manna-Esche (Fraxinus ornus) und di Schmalblättrig Esche (Fraxinus angustifolia).
D Esche isch en Laubbaum und ghört zu de Ölbaum-Gwächs. Ihres Holz isch zäch und hert. Es wird für Möbel und Schportgrät verwendet. D Esche isch hüt dur ne Baum-Chrankheit und wohl de Klimawandel schtark bedroht und im Rückgang begriffe.
Z Europa sind drei Arte heimisch: di Gmein Esche (Fraxinus excelsior), d Manna-Esche (Fraxinus ornus) und di Schmalblättrig Esche (Fraxinus angustifolia).
De Eschen (Fraxinus) sünd en Geslecht vun Bööm in de Familie vun de Öölboomplanten (Oleaceae).
Eschen sünd Bööm un smiet in’n Harvst ehr Loof afsmeet. Blot een Oort, de Esch, kaamt in Europa vör. Üm un bi 65 Oorden kaamt op de nördliche Hälft vun de Eer vör, vör allen in de tempereerte Zoon.
De Blöten vun de Eschen hebbt een oder twee Slechter. Se warrt dör Insekten oder den Wind stöövt. De Frucht is en Noot mit langtogenen Flögel op een Siet.
Dat Holt vun vele Eschenoorden is temlich hart un brickt nich so licht. Fröher sünd dor ok Bagens vun maakt worrn, wenn keen Ievenholt dor weer. Ok annere Saken, bi de hart Holt bruukt warrt, as Baseballslägers, bi Musikinstrumenten oder bi Helften vun Warktüüch, warrt vun Eschenholt maakt. In’n Schippbo warrt Eschenholt faken för Masten, Bööm un Pinnen bruukt.
De Esch is ok en Motiv ut de Germaansche Mythologie, wo Yggdrasil de Weltesch vörkaamt.
Tekst üüb Öömrang Eskebuumer (Fraxinus) san en plaantenskööl uun det famile faan a Öölebuumplaanten (Oleaceae). Uun Euroopa jaft at trii slacher: di Eskebuum (Fraxinus excelsior), Fraxinus ornus an Fraxinus angustifolia.
F. albicans – F. americana – F. angustifolia – F. anomala – F. apertisquamifera – F. baroniana – F. berlandieriana – F. bungeana – F. caroliniana – F. chiisanensis – F. chinensis – F. cubensis – F. cuspidata – F. dipetala – F. dubia – Fraxinus excelsior – F. floribunda – F. gooddingii – F. greggii – F. griffithii – F. hubeiensis – F. lanuginosa – F. latifolia – F. longicuspis – F. malacophylla – F. mandshurica – F. micrantha – F. nigra – F. odontocalyx – F. ornus – F. pallisiae – F. papillosa – F. pauciflora – F. paxiana – F. pennsylvanica – F. platypoda – F. profunda – F. purpusii – F. quadrangulata – F. raibocarpa – F. rufescens – F. sieboldiana – F. smallii – F. texensis – F. trifoliolata – F. uhdei – F. velutina – F. xanthoxyloides
Eskebuumer (Fraxinus) san en plaantenskööl uun det famile faan a Öölebuumplaanten (Oleaceae). Uun Euroopa jaft at trii slacher: di Eskebuum (Fraxinus excelsior), Fraxinus ornus an Fraxinus angustifolia.
De esse (Fraxinus) [3] is e geslacht van de bedektzoadign uut de famielje van d' olyfboomachtign. 't Geslacht omvat 45–65 sôortn van geweunlik gemiddelde toe grôote boomn, mêest wientrekoal oewêl datr e poar subtroopiesche sôortn oltydgroene zyn. 't Geslacht is wyd en zyd verspreid oovre e grôot stik van van Europa, Oazje en Noord-Amerika [4][5][6][7][8]. De volksnoame glykt ip die in 't Iengels, in 't Neerlans of in 't Duuts, en de weetnschapplikke noame is uut 't Latyn. Ze willn ollemalle zeggn "lanse" [9].
De bloarn zyn teegnoovrestoande, zeldn in kransn van drie, en mêest soamngesteld, ienklevoedig by e poar sôortn. De zoadn, somtyds "vliegrtjes" of "illekoptrtjes" genoamd, zyn weetnschapplik e type vruchte da ze samara êetn. De mêeste esse-sôortn zyn êenuuzig, z' ên dus de mannlikke of de vrowlikke blommn ip verschillnde plantn stoan[10]. O ze gekwikt zyn vo sierboom en de twêe geslachtn zyn ter platse, kutr e serjeus strôojslprobleem zyn mêt undre zoad.
De esse is e voedslplante vo de larvn van sommigte schubvleuglign-sôortn (vlienders en mottn).
De smaragdgroene essebôordr (Agrilus planipennis) is e oetbôornde keevre per oengeluk binngebrocht in Noord-Amerika uut ôostlik Oazje mê oetn verpakkiengsmatrjoal in de loate joarn 1980 en de vroege joarn 1990. 't Insekte ê tientalln miljoenn boomn doen ofstervn in 15 stoatn in de Verênigde Stoatn en anliggnd Ontario in Canada. 't Bedreigt oengevêer 7 biljoen boomn in Nôord-Amerika. Oendrezoek wordt gedoan vo te weetn of drie inêemsche wespn uut Oazje nateurlikke roofbêestn zyn vo den essebôordr en kunn gebruukt wordn lik bioloogiesche bestrydienge vo 't beperkn van de essebôordr-populoasjes in de Verênigde Stoatn. De bevolkienge is verwittigd datr gin oenofgewerkte oet-produktn lik brandoet meugn vervoerd wordn, vo de ploage nie te doen verergern [13]
De geweune esse (Fraxinus excelsior), kut angetast wordn deur de schimmle Hymenoscyphus pseudoalbidus, die esse-ofstervn verôorzakt[14] vor e grôot antal boomn sins 't middn van de joarn 1990, in 't byzoendre in ôostlik en nôordlik Europa [15][16]. De ziekte êt oengevêer 90% van d' essn in Denemarkn getroffn [17]. Ip 't ende van oktoobre 2012 in Grôot-Brittannië meldde 't Food and Environment Research Agency (Fera) da 't essn-ofstervn gevoenn wierd in ryp busland Suffolk, vroegre gevolln woarn dr gewist ip joenge boomn die ingevoerd woarn uut Europa.
D' esse is 'n ard-oet en 't is ard, dichte (670 kg/m³ vo Fraxinus americana,[18] en oogre by 710 kg/m³ vo Fraxinus excelsior[19]), toaj en styf sterk mo plôojboar, veele gebruukt vo 't moakn van boogn, andvoatn, honkbalknuppls, hurley-stokkn en andre diengn die ooge sterkte en vêerkracht vroagn.
't Wordt ook dikkers gebruukt vor elektriesche gitoarn te bown, en mindre algemêen vor akoestiesche gitoarn, gekend vo de kloare tôone en deurzoame kwaliteit. Sommigte Fender-stratocasters en telecasters (bepoalde elektriesche gitoarn) zyn van esse gemakt, lik 'n alternatief vo de doenkrdr klienkndn elze. Ze wordn ook gebruukt vor oendredêeln van drum-stelln. Timmerwerk vo binnuus is 'n andr algemêen gebruuk zowêl vo de witte lik vo de geweune esse. Esse-fineer wordt veele gebruukt vo kantôormeubls. Buutnuus is esse nie geweldig geschikt omda 't kern-oet nie deurzoam is ot de groend rakt [19]; tonne goat nie langre mee of vuuf joar.
Oetbewerkrs woardeern in 't algemêen 't oet vo de schôonte by d' ofwerkienge. Ook mê machienn is 't oet goed te verwerkn, en gemakklik mê naagls, schroevn en kolle [18]. Esse wierd oovrol gebruukt vo de strukturêele elementn in karrn deur de karrebowers. Vroegre autos addn geroamtn die woarn bedoeld lik dêel van 't ipangiengssystêem vo 't bown te verêenvoedign. De Morgan Motor Company uut Grôot Brittanje makt nog altyd sportwoagns mê geroamtn die uut esse bestoan. 't Wierd ook algemêen gebruukt deur d' êeste bowers van vliegers.
't Brandt gemakklik, doarom is 't gebruukt vo viern en barbekjoes t' oentsteekn, en 't is bruukboar vo vier t' oendroedn, oewêl dat mor e moatige warmte vôortbriengt. De twêe meest ekonomiesch belangryke sôortn vor oetproduuksje zyn de witte esse in ôostlik Nôord-Amerika, en de geweune esse in Europa. De groene esse (Fraxinus pennsylvanica) wordt veele geplant lik stroatboom in de Verênigde Stoatn. De binne-schusse van de blowe esse (Fraxinus quadrangulata) is gebruukt gewist lik bronne vor e blowe kleurstoffe.
De essebloarn wordn geetn deur koejn, geitn en keuns. O z' ofgesneen zyn in den êrfst kunn de takkn e weirdevul supplement zyn vo 't vêe.
In de Grieksche mythologie, woarn de meliae nymfn van d' esse, verzeekrs specifiek vo de bluujnde esse (Fraxinus ornus), lik ofda de dryoadn nymfn woarn vo d' êeke. Ze verschynn in de Theogonie van Hesiodos.
De esse gifd e suukrachtige stoffe of, die gegist de Nôorsche Toovredrank vo dichtrs 't inspireern zoe gewist zyn [20].
In de Nôorsche mythologie was Yggdrasill dikkers geziene lik e reuze-esse. Veele gelêerdn zyntr nu oovre êens datr in 't verleen e misse gebeurd êt in den uutleg van d' oede geschriftn, en da de boom verzeekrs de geweune venynboom was (Taxus baccata). Die vergissienge zoe verôorzakt zyn in 'n andre noame in 't Oed-Nôors, naamlik barraskr [noald-esse][21]. Boovndien schryvn oede bronn, woaroendre de Eddas, oovre e "vetgrønster vida" tgêen wil zeggn "altydgroene boom". 'n Esse is wientrekoal, terwyl da venynboomn undre noaldn oedn. Den êeste vint, Ask, zoe gemakt gewist zyn uut d' esse.
Elders in Europa wierdr gezeid da slangn zoen ofgestôotn zyn deur essebloarn of deur e circle getêeknd mê 'n essetak. Vôgns d' Iersche floklôore zoe de schowte van esseboomn schoadlik zyn vo de landbowtêeltn. In Cheshire wierdr gezeid da d' esse kost gebruukt wordn vo t' geneezn van vrattn en van d' Ienglsche ziekte (rachitis). In Sussex woarn d' essn bekend lik Wêewe-Moakrs omda de grôote takkn dikkers oenverwachs zoen ofbreekn.
De esse (Fraxinus) is e geslacht van de bedektzoadign uut de famielje van d' olyfboomachtign. 't Geslacht omvat 45–65 sôortn van geweunlik gemiddelde toe grôote boomn, mêest wientrekoal oewêl datr e poar subtroopiesche sôortn oltydgroene zyn. 't Geslacht is wyd en zyd verspreid oovre e grôot stik van van Europa, Oazje en Noord-Amerika . De volksnoame glykt ip die in 't Iengels, in 't Neerlans of in 't Duuts, en de weetnschapplikke noame is uut 't Latyn. Ze willn ollemalle zeggn "lanse" .
De bloarn zyn teegnoovrestoande, zeldn in kransn van drie, en mêest soamngesteld, ienklevoedig by e poar sôortn. De zoadn, somtyds "vliegrtjes" of "illekoptrtjes" genoamd, zyn weetnschapplik e type vruchte da ze samara êetn. De mêeste esse-sôortn zyn êenuuzig, z' ên dus de mannlikke of de vrowlikke blommn ip verschillnde plantn stoan. O ze gekwikt zyn vo sierboom en de twêe geslachtn zyn ter platse, kutr e serjeus strôojslprobleem zyn mêt undre zoad.
Lo fraisse (var. frais, gasc. hrèishe, hrèisho) es un arbre del genre Fraxinus, de la familha de las Oleacèas. N'i a aperaquí seissanta espècias.
Lo fraisse (var. frais, gasc. hrèishe, hrèisho) es un arbre del genre Fraxinus, de la familha de las Oleacèas. N'i a aperaquí seissanta espècias.
U Frassu (Fraxinus) hè un genaru d'arburu chì faci partita di a famiglia di l' Oleaceae. U genaru Fraxinus cumprendi circa sissanta spezii:
Esistini in Corsica dui tipi di frassi:
U Frassu (Fraxinus) hè un genaru d'arburu chì faci partita di a famiglia di l' Oleaceae. U genaru Fraxinus cumprendi circa sissanta spezii:
Fraxinus americana L. — frassu biancu o frassu d'America Fraxinus angustifolia Fraxinus anomala Torr. ex S. Wats. Fraxinus berlandierana De Candolle Fraxinus berlandieriana DC. Fraxinus caroliniana P. Mill. Fraxinus chinensis Roxb. Fraxinus cuspidata Torr. Fraxinus dipetala Hook. & Arn. Fraxinus excelsior L. — frassu cumunu, frassu auropeu Fraxinus formosana Hayata — frassu di Formosa Fraxinus gooddingii Little Fraxinus greggii Gray Fraxinus longicuspis — frassu sgiappunesu Fraxinus mariesii Hook. f. Fraxinus nigra Marsh. Fraxinus ornus L. Fraxinus pallisiae Fraxinus papillosa Lingelsh. Fraxinus pennsylvanica Marsh. — frassu rossu di Pennsylvania Fraxinus profunda (Bush) Bush Fraxinus quadrangulata Michx. Fraxinus sieboldiana — frassu à fiori sgiappunesu Fraxinus texensis (Gray) Sarg. Fraxinus uhdei (Wenzig) Lingelsh. Fraxinus velutina Torr. — frassu viddutosu
Ang Fraxinus (bigkas: /frak-si-nus/) ay isang sari ng halamang namumulaklak na nasa pamilyang Oleaceae, na kasama ng mga oliba at ng mga lilak. Binubuo ito ng 45 hanggang 65 na mga espesye ng hindi kalakihan at malalaking mga puno na karamihang naglalagas ng mga dahon bagaman may mangilan-ngilang mga espesyeng subtropikal na palagiang lunti ang mga dahon. Tinatawag din itong punong abo, na nagmula sa karaniwang pangalan nito sa Ingles na ash tree o ash lamang. Ang katawagang ito sa Ingles ay nagbuhat pa sa Matandang Ingles na æsc, samantalang ang pangalang heneriko ay nagmula sa Latin. Ang mga salitang ito ay kapwa may kahulugang "sibat" sa kani-kanilang mga wika,[2] kaya't mas angkop na matatawag bilang punong sibat o puno ng sibat. Ang mga dahon ay baligtaran ang kaayusan (bihira ang pagbilot na tatluhan), at karamihan ay masalimuot na pinado, na mailalarawan din bilang parang suklay ang pagkakaayos (pektinado), na maaaring payak sa ibang mga espesye. Ang mga buto, na tinatawag na mga "susi" o mga "susing helikopter", ay isang uri ng bunga na nakikilala bilang samara. Ang mga Rowan o Pambundok na mga Punong Abo (Mountain Ash sa Ingles) ay walang kaugnayan sa totoong mga punong abo at kabilang sa saring Sorbus bagaman ang mga dahon at ang mga buko (sibol o usbong) ay panlabas o pang-ibaba na kahalintulad.
Ang lathalaing ito na tungkol sa Puno ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Fraxinus je rod stablašica iz porodice Oleaceae, red Lamiales.[2]
Ovaj rod cvjetnica uključuje 45–65 vrsta, obično srednjih do velikih stabla šica, uglavnom listopadnih, iako je nekoliko suptropskih vrsta zimzeleno. Rod je rasprostranjen u većem dijelu Europe, Azije i Sjeverne Amerike.[3][4][5][6][7]
Listovi su suprotni (rijetko po od tri), i uglavnom perasto složeni, a jednostavni u nekolicini vrsta. Sjemenke, popularno poznate kao "sjemenke helikopteri", su vrsta ploda poznata kao samara. Većina vrsta "Fraxinus" vrsta su dvodome, s muškim i ženskim cvjetovima na odvojenim biljkama,[8] ali spol se ispoljava kao kontinuitet između muških i ženskih jedinki, kojima dominiraju jednospolna stabla. S godinama jasen može mijenjati svoju seksualnu funkciju iz pretežno muškog i hermafroditskog prema ženskosti; ako se uzgaja kao ukrasna biljka treba uključiti oba spola.
Cvjetovi su dvospolni ili jednospolni i jednodomni, skupljeni u sastavljene pseudoštitove. Ocvijeće je najčešće sastavljeno od četiri latice, kod nekih vrsta dvije ili ih nema. Plod je oraščić – sa krilcima. Drvo je tvrdo i cijenjeno za izradu namještaja, brodova, muzičkih instrumenata, za ogrjev itd.
Na osnovu filogenetske analize, vrste jasena raspoređene su u sekcije.[9][10]
Zatvorene sjemenke evropskog jasena
Fraxinus ornus (crni jasen)
Neobična stabalca koja rastu sa palog jasena u jednoj šumi u Škotskoj
Fraxinus excelsior
Plodovi Fraxinus pensylvanica
Fraxinus sieboldiana
Fraxinus griffithii, dalekoistočni jasen
|url= (pomoć) Es fráixins u fraixins son es árbols d'o chenero Fraxinus, d'a familia d'as Oliacias (Oleaceae), y gosan estar de planta meya ta gran, fuellas en cheneral caducas (qualques especies subtropicals son perennifolias) y simients pretas en una samara.
Los fitonimos d'as especies d'este chenero en aragonés derivan d'o latín FRAXINUS, que ye parola esdrúixola, y conservan l'accentuación en la silaba FRA as variants d'o nombre en belsetán (fréixen) y en l'aragonés d'a Tierra de Biescas (fráxin) u en o toponimo Fraixno. Manimenos se desvién que la terminación -in(o) atona s'asimila a lo sufixo aragonés -ín(o) desapareixendo lo esdrúixol, y d'astí lo fitonimo más que más propio de l'aragonés occidental fraxín(o).
En aragonés oriental se fan servir variants d'o fitonimo cognatas con as catalanas como freixe u con sufixo -era tipo freixera. En o castellán d'a depresión de l'Ebro se documenta dende Zaragoza a lo Baixo Aragón as formas castellanizadas fleha[1] y flehera[1] correspondients a las formas orientals. O filologo Vicente García de Diego documentó fleha en Miralbueno y la consideró una "forma regresiva" que podeba haber saliu tanto d'o latín FRAXINUS como d'una hipotetica forma romanz fréhano[2].
As formas occidentals yeran as usuals en l'aragonés d'as comunidatz aragonesas (toponimo Fraixno y as formas frasno actuals en o castellán d'ixas zonas).
Totz estos vocables manimenos s'emplegan en aragonés ta la especie de fráixin d'o Palearctico occidental que predomina a Europa, lo Fraxinus excelsior, y tamién pa la especie propia d'es sotos de ribera d'a zona mediterrania occidental, lo Fraxinus angustifolia
Ista ye una lista d'as especies d'o chenero:
Fraxinus (/fraksɨnəs/) is a genus o flouerin plants in the olive an lilac faimily, Oleaceae. It contains 45–65 speshies o uisually medium tae lairge trees, maistly deciduous tho a few subtropical speshies is evergreen. The leafs is opposite (rarely in whorls o three), an maistly pinnately compound, semple in a few speshies. The seeds, popularly kent as keys or helicopter seeds, is a kin o fruit kent as a samara. Rowans or Muntain Eshes is unrelatit tae true eshes an belang the Genus Sorbus tho the leafs an buds is superfeicially seimilar.
Closeup o European Esh seeds
Fraxinus ornus
Unuisual "treelets" growin frae a faaen esh tree in Lawthorn wid, Ayrshire, Scotland
Es fráixins u fraixins son es árbols d'o chenero Fraxinus, d'a familia d'as Oliacias (Oleaceae), y gosan estar de planta meya ta gran, fuellas en cheneral caducas (qualques especies subtropicals son perennifolias) y simients pretas en una samara.
Ang Fraxinus (bigkas: /frak-si-nus/) ay isang sari ng halamang namumulaklak na nasa pamilyang Oleaceae, na kasama ng mga oliba at ng mga lilak. Binubuo ito ng 45 hanggang 65 na mga espesye ng hindi kalakihan at malalaking mga puno na karamihang naglalagas ng mga dahon bagaman may mangilan-ngilang mga espesyeng subtropikal na palagiang lunti ang mga dahon. Tinatawag din itong punong abo, na nagmula sa karaniwang pangalan nito sa Ingles na ash tree o ash lamang. Ang katawagang ito sa Ingles ay nagbuhat pa sa Matandang Ingles na æsc, samantalang ang pangalang heneriko ay nagmula sa Latin. Ang mga salitang ito ay kapwa may kahulugang "sibat" sa kani-kanilang mga wika, kaya't mas angkop na matatawag bilang punong sibat o puno ng sibat. Ang mga dahon ay baligtaran ang kaayusan (bihira ang pagbilot na tatluhan), at karamihan ay masalimuot na pinado, na mailalarawan din bilang parang suklay ang pagkakaayos (pektinado), na maaaring payak sa ibang mga espesye. Ang mga buto, na tinatawag na mga "susi" o mga "susing helikopter", ay isang uri ng bunga na nakikilala bilang samara. Ang mga Rowan o Pambundok na mga Punong Abo (Mountain Ash sa Ingles) ay walang kaugnayan sa totoong mga punong abo at kabilang sa saring Sorbus bagaman ang mga dahon at ang mga buko (sibol o usbong) ay panlabas o pang-ibaba na kahalintulad.
Fraxinus (/fraksɨnəs/) is a genus o flouerin plants in the olive an lilac faimily, Oleaceae. It contains 45–65 speshies o uisually medium tae lairge trees, maistly deciduous tho a few subtropical speshies is evergreen. The leafs is opposite (rarely in whorls o three), an maistly pinnately compound, semple in a few speshies. The seeds, popularly kent as keys or helicopter seeds, is a kin o fruit kent as a samara. Rowans or Muntain Eshes is unrelatit tae true eshes an belang the Genus Sorbus tho the leafs an buds is superfeicially seimilar.
Fraxinus je rod stablašica iz porodice Oleaceae, red Lamiales.
Ovaj rod cvjetnica uključuje 45–65 vrsta, obično srednjih do velikih stabla šica, uglavnom listopadnih, iako je nekoliko suptropskih vrsta zimzeleno. Rod je rasprostranjen u većem dijelu Europe, Azije i Sjeverne Amerike.
Listovi su suprotni (rijetko po od tri), i uglavnom perasto složeni, a jednostavni u nekolicini vrsta. Sjemenke, popularno poznate kao "sjemenke helikopteri", su vrsta ploda poznata kao samara. Većina vrsta "Fraxinus" vrsta su dvodome, s muškim i ženskim cvjetovima na odvojenim biljkama, ali spol se ispoljava kao kontinuitet između muških i ženskih jedinki, kojima dominiraju jednospolna stabla. S godinama jasen može mijenjati svoju seksualnu funkciju iz pretežno muškog i hermafroditskog prema ženskosti; ako se uzgaja kao ukrasna biljka treba uključiti oba spola.
Cvjetovi su dvospolni ili jednospolni i jednodomni, skupljeni u sastavljene pseudoštitove. Ocvijeće je najčešće sastavljeno od četiri latice, kod nekih vrsta dvije ili ih nema. Plod je oraščić – sa krilcima. Drvo je tvrdo i cijenjeno za izradu namještaja, brodova, muzičkih instrumenata, za ogrjev itd.
La fresno es un jenera de plantas florinte en la familia Oleaceae. Lo conteni 45-65 spesies de arbors de largia media a grande, la plu es caduca, an si alga spesies sutropical es sempreverde. La jenera es sperdeda tra la plu de Europa, Asia, e America Norde.
La lenio de la fresno es dur e comun usada per cosas cual nesesa fortia, como arcos, racetas, e scaleras. La semes es de un tipo de fruta conoseda como samaras, simil a los de la asero. Jeneral, fresnos ave la flores mas e fema a arbores separada. Con plu vea, un fresno pote cambia sua rol sesal de mas (o androjine) a fema. La sorbo, an si simil a la fresno, es en un jenera nonrelatada, en la familia de rosa.
Li frinne (coinreçmint frane, frågne…), c' est èn åbe avou des foyes ås foyetes, metowes vizon vizu, et on tinre bwès ki broûle må.
Tot crexhou, il est 30 metes hôt.
No do djinre e sincieus latén : Fraxinus
Mins gn a des ôtes sôres di frinnes.
Li schoice est vete, bén lisse est foirt fråjhûle, l' åbe estant djonne. Pus tård, ele si crevåde, et prinde ene brune coleur.
Ses gros noers botons, triyinglés sont todi metous vizon vizu.
Les grinnes sont des plats setchs fruts, stitchîs dins ene longue aiyete. Ces aiyeyès grinnes la sont agritcheyes a troke après l' åbe, et î dmorer pindowes.
Bon po fé des mantches d' usteye.
Li frinne (coinreçmint frane, frågne…), c' est èn åbe avou des foyes ås foyetes, metowes vizon vizu, et on tinre bwès ki broûle må.
Tot crexhou, il est 30 metes hôt.
No do djinre e sincieus latén : Fraxinus
Mins gn a des ôtes sôres di frinnes.
Chés frénes, is sont des abes du ginre Fraxinus et pi is sont din l’ famille des Oléacées. Il y o eune sochantainne d'éspèches.
Chés frénes, is sont des abes du ginre Fraxinus et pi is sont din l’ famille des Oléacées. Il y o eune sochantainne d'éspèches.
Jasón (Fraxinus L. ) – to je szlach drzéwiãtów i krzów z rodzëznë òliwkòwatëch. Jich je kòl 60 ôrtów. Na Kaszëbach rosce Fraxinus excelsior.
Shumtol — zaytundoshlarga mansub daraxtlar turkumi. Tabiiy hodda uchraydigan 65 turi maʼlum. Oʻrta Osiyo togʻlari yon bagʻirlarida va togʻ daryolari vodiylarida suriya Sh.i, daryo boʻyi Sh.i va sugʻd Sh.i oʻsadi. Oʻrta Osiyoning shahar va qishloqlarida pensilvaniya Sh.i (qora shumtol), oddiy Sh., amerika Sh.i (oq shumtol), bezakli Sh. va nashtarbarg Sh. turlari manzarali daraxt sifatida ekiladi. Sh. yorugʻsevar, qurgʻoqchilikka chidamli oʻsimlik. Koʻklamgi qorasovuqlardan koʻproq zararlanadi. Daraxtlari 150— 350 yil yashaydi, 15—20 yoshida gullaydi. Ildizi baquvvat, yon tomonga keng tarqalgan. Daraxtining bal. 30—50 m, tana aylanasi 1,5 m, shoxshabbalari uzuntuxumsimon. Bargi patsimon murakkab, kuzda toʻkiladi. Gullari chetdan changlanadi. Mevasi uzun, qanotli pista yoki yongʻoqcha, qish davomida daraxtda saqlanadi. Sh. urugʻidan va toʻnka bachkisidan koʻpayadi. Urugʻlari kuzqishda teriladi, bahorda sepiladi. Koʻchatlarini bir yoshda koʻchirib ekish mumkin. Himoya oʻrmonlari barpo etishda, park va xiyobonlarni koʻkalamzorlashtirishda foydalaniladi. Yogochi yogʻochni qayta ishlash sanoatida ishlatiladi.
Јасен (науч. Fraxinus) — род на цветни растенија од семејството на маслинките (Oleaceae). Опфаќа 45-65 вида на средни до големи дрва кои се претежно листопадни, со неколку суптропски зимзелени видови. Листовите се спротивно поставени и непарно перести, но и прости кај неколку вида. Семето се содржи во плодови кои се крилести оревчиња.
Во Република Македонија, како автохтони се застапени белиот или обичен јасен (F. excelsior), полскиот јасен (F. angustifolia) и црниот јасен (F. ornus).[2]
Јасеновите лисја се храна за гасеницитее на некои видови пеперуги и молци.
Јасеновото дрво е тврдо и густо (над 710 кг/м³ кај обичниот јасен[5] и 670 кг/м³ (±20%) кај американскиот[6]), со значајна жилавост и голема цврстина, но сепак свитливо. Поради тоа се користи за изработка на лакови, рачки на алат, безбол-палки и други видови прачки што бараат голема сила и издржливост.
Честопати јасеновото дрво се користи за изработка на електрични гитари, тапани и куќна столарија, и се добива фурнир за канцелариски мебел. Од него не се изработуваат предмети што стојат на отворено бидејќи срцевината не издржува контакт со земја,[5] и гние во рок од пет години.
Во столарството, јасеновото дрво се смета за мошне погодно поради пријатниот конечен изглед, лесна обработка со струк и згодно за шајки, завртки и лепаци.[6] Во минатото, каросеристите правеле трупови за кочии и автомобили, кои биле предвидени да се свиткуваат за амортизација. Од истата причина, јасенот бил многу важен за изработка на авиони во раните години на воздухопловството.
Јасенот е мошне ценет и како огревно дрво, ќумур и како дрвен материјал за чадење. Од внатрешната кора на синиот јасен (F. quadrangulata) порано се добивала сина боја.
|date=, |accessdate= (помош) (англиски) |accessdate= (помош) (англиски) |accessdate= (помош) (англиски) |accessdate= (помош) |accessdate= (помош) Јасен (науч. Fraxinus) — род на цветни растенија од семејството на маслинките (Oleaceae). Опфаќа 45-65 вида на средни до големи дрва кои се претежно листопадни, со неколку суптропски зимзелени видови. Листовите се спротивно поставени и непарно перести, но и прости кај неколку вида. Семето се содржи во плодови кои се крилести оревчиња.
Во Република Македонија, како автохтони се застапени белиот или обичен јасен (F. excelsior), полскиот јасен (F. angustifolia) и црниот јасен (F. ornus).
Сирть (лат. Fraxinus, руз. Ясень) — те чувто, Маслинань семиясто (лат. Oleaceae).
Ҡорос ағас (лат. Fraxinus,рус. ясень), зәйтүн һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған үҫемлек заты, ҡаты ағас.
Етмештән ашыу төрө билдәле. Төньяҡ ярымшарҙың уртаса климатлы бүлкәтендә, бер аҙ субтропиктарҙа һәм тропиктарҙа таралған. Башҡортостанда ланцет кеүек (осло япраҡлы) йәки ялбыр ҡорос ағас үҫә; белгестәр беренсеһен йәшел ҡорос ағас, һикенсеһен пенсильвания ҡорос ағасы тип атайҙар. Ике өйлө, япраҡ ҡойоусы ағас, 150— 350 йылға тиклем үҫә. Сатыры киң йомортҡа рәүешле. Япрағы ҡапма‑ҡаршы, эре, һабаҡта ултыра; япраҡсаһы ланцеттан алып киң эллипсҡа оҡшаш формала, башы осло, ситтәре бөтөн
Сәскәләре ҡараһыу-көрән йәки шәмәхә, эргәлеге юҡ, еҫһеҙ, япраҡһыҙ сыбыҡтарҙа төйөнсәле һепертке рәүешле булып йыйылған. Ата сәскә — ҡыҫҡа шәлкемдәрҙә, инә сәскә оҙон кәүшәк һалынҡы һеперткеләрҙә урынлашҡан. Улар бер үк ағаста урынлашҡан була. Май айында сәскә ата.
Емеше — ҡанатлы орлоҡса, август—сентябрҙә өлгөрә. Декоратив үҫемлек, урамдарҙы йәшелләндереүҙә һәм урман һыҙаттарын булдырыуҙа ҡулланыла.
Ланцет ҡорос ағас составында алкалоидтар, дуплау матдәләре, флавоноидтар һ.б. бар, халыҡ медицинаһында файҙаланыла.[7]
Ҡорос ағас үҙенең ныҡлығы һәм һығылмалылығы арҡаһында хәрби һәм һунар ҡоралы эшләү өсөн ҡулланылған. Унан ныҡ һәм һығылмалы күҫәк, суҡмар, һуҡҡы, айыу һөңгөһө, уҡ, һөңгө һаптары эшләгәндәр.
Ҡорос ағастан эшләнгән семәрле һауыт-һабаға ла ихтыяж ҙур булған. Ағасты карап төҙөүҙә лә ҡулланғандар. текстураһы матур булыу арҡаһында мебель етештереүҙә киң файҙаланылған - уны ҡиммәтле сеймал - эбен һәм ҡыҙыл ағасҡа ла тиңләгәндәр.XIX быуатта ҡорос ағас карета һәм сана эшләүҙә ҡулланыла. Саңғы, көйәнтә, ишкәк һәм тәгәрмәс туғынына иң яҡшы сеймал һаналған.
Хәҙер ҡорос ағасты гимнастика ҡорамалдары, спорт ишкәктәре, юғары сифатлы саңғы, [[бильярд һәм бейсбол таяҡтары эшләүҙә файҙаланалар.
Ағас олонондағы ороларҙан (кап) сифатлы төрлө нәмәләр эшләйҙәр.
Ҡорос ағасы фанераһын мебель, музыка ҡоралдары эшләүҙә, вагон автомобилдәр эсен биҙәүҙә ҡулланалар..
Ағас декоратив, һаҡлаусы һыҙаттар һәм мелиорация маҡсаттарында үҫтерелә. Ағастың махсус декоратив төрҙәре бар, улар баҡса-парк ансамбле компоненты сифатында киң ҡулланыла. Ҡорос ағас тупраҡҡа талымһыҙ, саң, ҡором, зарарлы газдар менән һауа бысранған урында ла — ҡала баҡсаларында, парктарҙа, тимер юлы буйҙарында ла - үҫә алыуы менән ҡиммәтле.
ლანჯი, კოპიტი (Fraxinus) — ფურცელმაცჷმე ჯალეფიშ გვარი ზეთიშხილიშობურეფიშ ფანიაშე. არქტომასუმაშური (თურღაიშ) ფლორაშ მეზოთერმული პერიოდიშ რელიქტი. თიში 67 გვარობა გოფაჩილი რე ოორუე გვერდოსფეროშ ზჷმიერ (ოშა-გოშათ ტროპიკული დო სუბტროპიკული) ორტყაფუს. საქორთუოს — 3, თინეფი რე: რჩქვანელობური ლანჯი (Fraxinus exelsior) — 30-40 მ-შახ თინბენძღამი ჯა. მუთმოფხვადჷნა საქორთუოშ დახე არძა რეგიონს. ჯგირო ირდუ რზენს დო გვალაშ შქა ორტყაფუეფს მეზოფილური ტყალეფიშ თე განობეფს ფართეფურცელამ ჯიშეფწკჷმა ართო. გვალეფს ზუღაშ დონეშე 1800-2000 მ-შახ მუთმოფხვადჷნა; თუთუფურცელამი ლანჯი (Fraxinus coriariaefolia) — ჩანს კახეთიშ თუშ-ფშავ-ხევსურეთიშ ტყალეფს. მუთმოფხვადჷნა გატყარებული ხოლო (ქართის - ხუდადოვიშ ტყას); გორგაგუმნაღელამი ლანჯი (Fraxinus oxycarpa) — უმენტაშო ბჟადალ საქორთუოშ ტყალეფს რე გოფაჩილი; თაშნეშე რგჷნა (ქართიშ გოხოლუეფი). თეშ მოხ, საქორთუოს ლანჯიშ 24 ეგზოტიკური გვარობა ჩანს. ლანჯიშ მარქვა მაღალხარისხიშ რე; ნახვაცა იკათუანს მთრიმლავ ნიბთიარობეფს, ფურცელი — ვიტამინეფს დო ეთეროვან ზეთეფს. გიმირინუანა ბაღ-პარკეფიშ, ტყა-პარკეფიშ დო შოშეეფიშ გაწვანებელო.
ლანჯი, კოპიტი (Fraxinus) — ფურცელმაცჷმე ჯალეფიშ გვარი ზეთიშხილიშობურეფიშ ფანიაშე. არქტომასუმაშური (თურღაიშ) ფლორაშ მეზოთერმული პერიოდიშ რელიქტი. თიში 67 გვარობა გოფაჩილი რე ოორუე გვერდოსფეროშ ზჷმიერ (ოშა-გოშათ ტროპიკული დო სუბტროპიკული) ორტყაფუს. საქორთუოს — 3, თინეფი რე: რჩქვანელობური ლანჯი (Fraxinus exelsior) — 30-40 მ-შახ თინბენძღამი ჯა. მუთმოფხვადჷნა საქორთუოშ დახე არძა რეგიონს. ჯგირო ირდუ რზენს დო გვალაშ შქა ორტყაფუეფს მეზოფილური ტყალეფიშ თე განობეფს ფართეფურცელამ ჯიშეფწკჷმა ართო. გვალეფს ზუღაშ დონეშე 1800-2000 მ-შახ მუთმოფხვადჷნა; თუთუფურცელამი ლანჯი (Fraxinus coriariaefolia) — ჩანს კახეთიშ თუშ-ფშავ-ხევსურეთიშ ტყალეფს. მუთმოფხვადჷნა გატყარებული ხოლო (ქართის - ხუდადოვიშ ტყას); გორგაგუმნაღელამი ლანჯი (Fraxinus oxycarpa) — უმენტაშო ბჟადალ საქორთუოშ ტყალეფს რე გოფაჩილი; თაშნეშე რგჷნა (ქართიშ გოხოლუეფი). თეშ მოხ, საქორთუოს ლანჯიშ 24 ეგზოტიკური გვარობა ჩანს. ლანჯიშ მარქვა მაღალხარისხიშ რე; ნახვაცა იკათუანს მთრიმლავ ნიბთიარობეფს, ფურცელი — ვიტამინეფს დო ეთეროვან ზეთეფს. გიმირინუანა ბაღ-პარკეფიშ, ტყა-პარკეფიშ დო შოშეეფიშ გაწვანებელო.
Æsc is trēoƿ þe hæfþ heardne ƿudu, and ēac biþ gōd gafolƿudu.
Æsc is ēac se nama rūnstæfes, and se nama ǣrestes mannes in Deniscre folclāre. Yggdrasil, þæt ƿoruldtrēoƿ þæs Þēodisces Hǣðenscipes, is æsc.
Fraxinus (/ˈfræksɪnəs/), commonly called ash, is a genus of plants in the olive and lilac family, Oleaceae,[4] and comprises 45–65 species of usually medium-to-large trees, most of which are deciduous trees, although some subtropical species are evergreen trees. The genus is widespread throughout much of Europe, Asia, and North America.[3][5][6][7][8]
The leaves are opposite (rarely in whorls of three), and mostly pinnately compound, though simple in a few species. The seeds, popularly known as "keys" or "helicopter seeds", are a type of fruit known as a samara. Some Fraxinus species are dioecious, having male and female flowers on separate plants but sex in ash is expressed as a continuum between male and female individuals, dominated by unisexual trees. With age, ash may change their sexual function from predominantly male and hermaphrodite towards femaleness;[9] if grown as an ornamental and both sexes are present, ashes can cause a considerable litter problem with their seeds. Rowans or mountain ashes have leaves and buds superficially similar to those of true ashes, but belong to the unrelated genus Sorbus in the rose family.
The tree's common English name, "ash", traces back to the Old English æsc, which relates to the Proto-Indo-European for the tree, while the generic name originated in Latin from a Proto-Indo-European word for birch. Both words are also used to mean "spear" in their respective languages, as the wood is good for shafts.[10]
Species are arranged into sections supported by phylogenetic analysis:[11][12]
Closeup of European ash seeds
F. ornus
Unusual "treelets" growing from a fallen ash tree in Lawthorn Wood, Ayrshire, Scotland
North American native ash tree species are a critical food source for North American frogs, as their fallen leaves are particularly suitable for tadpoles to feed upon in ponds (both temporary and permanent), large puddles, and other water bodies.[15] Lack of tannins in the American ash makes their leaves a good food source for the frogs, but also reduces its resistance to the ash borer. Species with higher leaf tannin levels (including maples and non-native ash species) are taking the place of native ash, thanks to their greater resistance to the ash borer. They produce much less suitable food for the tadpoles, resulting in poor survival rates and small frog sizes.[15]
Ash species native to North America also provide important habitat and food for various other creatures native to North America. This includes the larvae of multiple long-horn beetles, as well as other insects including those in the genus Tropidosteptes, lace bugs, aphids, larvae of gall flies, and caterpillars. Birds are also interested in black, green, and white ash trees. The black ash alone supports wood ducks, wild turkey, cardinals, pine grosbeaks, cedar waxwings, and yellow-bellied sapsuckers, with habitat and food (such as the sap being of interest to the sapsucker) among others. Many mammalian species from meadow voles eating the seeds to white-tailed deer eating the foliage to silver-haired bats nesting will also make use of ash trees. [16][17][18][19]
Ash is used as a food plant by the larvae of some Lepidoptera species (butterflies and moths).
The emerald ash borer (Agrilus planipennis), also called EAB, is a wood-boring beetle accidentally introduced to North America from eastern Asia via solid wood packing material in the late 1980s to early 1990s. It has killed tens of millions of trees in 22 states in the United States[20] and adjacent Ontario and Quebec in Canada. It threatens some seven billion ash trees in North America. Research is being conducted to determine if three native Asian wasps that are natural predators of EAB could be used as a biological control for the management of EAB populations in the United States. The public is being cautioned not to transport unfinished wood products, such as firewood, to slow the spread of this insect pest.[21]
Damage occurs when emerald ash borer larvae feed on the inner bark, phloem, inside branches and tree trunks. Feeding on the phloem prevents nutrients and water transportation. If the ash is attacked, the branches can die and eventually the whole tree can as well.[22] Ways to detect emerald ash borer infestation include seeing bark peeling off, vertical cracks in the bark, seeing galleries within the tree that contain powdery substance, and D-shaped exit holes on the branches or trunk. Not all of these may be present, but any of these warning signs could be an indication of possible infestation.[23]
The European ash, Fraxinus excelsior, has been affected by the fungus Hymenoscyphus fraxineus, causing ash dieback[24] in a large number of trees since the mid-1990s, particularly in eastern and northern Europe.[25][26] The disease has infected about 90% of Denmark's ash trees.[27] At the end of October 2012 in the UK, the Department for Environment, Food and Rural Affairs (Defra) reported that ash dieback had been discovered in mature woodland in Suffolk; previous occurrences had been on young trees imported from Europe.[28] In 2016, the ash tree was reported as in danger of extinction in Europe.[29]
Ash is a hardwood and is dense (within 20% of 670 kg/m3 for Fraxinus americana,[30] and higher at 710 kg/m3 for Fraxinus excelsior[31]), tough and very strong but elastic, extensively used for making bows, tool handles, baseball bats, hurleys, and other uses demanding high strength and resilience.
Ash is a Tonewood commonly used in the manufacture of electric guitars.[32] It exhibits a pronounced bright tone with a scooped midrange.[33] It's lightweight, easy to work and sand,[34] accepts glue, stain, paint and finish very well and is inexpensive. All this has made it a favourite of large factories mass producing instruments. The Fender musical instrument company has been continuously and uninterruptedly using Ash to make electric guitars since 1956.[35] Swamp ash is used a lot in guitar building because of its figure. It is a choice of material for electric guitar bodies[36] and, less commonly, for acoustic guitar bodies, known for its bright, cutting edge and sustaining quality. Some Fender Stratocasters and Telecasters are made of ash, (such as Bruce Springsteen's Telecaster on the Born to Run album cover), as an alternative to alder.
Ash is also used for making drum shells.
Woodworkers generally consider ash a "poor cousin" to the other major open pore wood, oak, but it is useful in any furniture application. Ash veneers are extensively used in office furniture. Ash is not used much outdoors due to the heartwood having a low durability to ground contact, meaning it will typically perish within five years. The F. japonica species is favored as a material for making baseball bats by Japanese sporting-goods manufacturers.[37]
Its robust structure, good looks, and flexibility combine to make ash ideal for staircases. Ash stairs are extremely hard-wearing, which is particularly important for treads. Due to its elasticity, ash can also be steamed and bent to produce curved stair parts such as volutes (curled sections of handrail) and intricately shaped balusters. However, a reduction in the supply of healthy trees, especially in Europe, is making ash an increasingly expensive option.
Ash was commonly used for the structural members of the bodies of cars made by carriage builders. Early cars had frames which were intended to flex as part of the suspension system to simplify construction. The Morgan Motor Company of Great Britain still manufactures sports cars with frames made from ash. It was also widely used by early aviation pioneers for aircraft construction.
It lights and burns easily, so is used for starting fires and barbecues, and is usable for maintaining a fire, though it produces only a moderate heat. The two most economically important species for wood production are white ash, in eastern North America, and European ash in Europe. The green ash (F. pennsylvanica) is widely planted as a street tree in the United States. The inner bark of the blue ash (F. quadrangulata) has been used as a source for blue dye.
In Sicily, Italy, sugars are obtained by evaporating the sap of the manna ash, extracted by making small cuts in the bark.The manna ash, native to southern Europe and southwest Asia, produces a blue-green sap, which has medicinal value as a mild laxative, demulcent, and weak expectorant.
The young seedpods of Ash trees, also known as "keys", are edible for human consumption. In Britain, they are traditionally pickled with vinegar, sugar and spices.[38]
In Greek mythology, the Meliae are nymphs associated with the ash, perhaps specifically of the manna ash (Fraxinus ornus), as dryads were nymphs associated with the oak. They appear in Hesiod's Theogony.
In Norse mythology, a vast, evergreen ash tree Yggdrasil ("the steed (gallows) of Odin"), watered by three magical springs, serves as axis mundi, sustaining the nine worlds of the cosmos in its roots and branches. Askr, the first man in Norse myth, literally means 'ash'.[39]
In Italian folklore, an ash stake could be used to kill a vampire.[40]
European ash in flower 
Narrow-leafed ash (Fraxinus angustifolia) shoot with leaves Fraxinus (/ˈfræksɪnəs/), commonly called ash, is a genus of plants in the olive and lilac family, Oleaceae, and comprises 45–65 species of usually medium-to-large trees, most of which are deciduous trees, although some subtropical species are evergreen trees. The genus is widespread throughout much of Europe, Asia, and North America.
The leaves are opposite (rarely in whorls of three), and mostly pinnately compound, though simple in a few species. The seeds, popularly known as "keys" or "helicopter seeds", are a type of fruit known as a samara. Some Fraxinus species are dioecious, having male and female flowers on separate plants but sex in ash is expressed as a continuum between male and female individuals, dominated by unisexual trees. With age, ash may change their sexual function from predominantly male and hermaphrodite towards femaleness; if grown as an ornamental and both sexes are present, ashes can cause a considerable litter problem with their seeds. Rowans or mountain ashes have leaves and buds superficially similar to those of true ashes, but belong to the unrelated genus Sorbus in the rose family.
Frakseno (Fraxinus el oleacoj) estas holarktisa genro de arboj. En la antikva Grekio tiu arbo estis simbolo de firmeco kaj solideco; de ĝia ligno oni faris la stangon de la lancoj kaj ankaŭ alnomis la propran lancon. Ankaŭ el la ligno la kampuloj faris laborilojn.
Frakseno estas genro de pluraj specioj de falfoliaj arboj en la familio oleacoj. Ili devenas de la suda Eŭropo kaj la duoninsulo Malgranda Azio. La folioj kreskas kontraŭ-stare, ili estas kunmetitaj el 9-15 folietoj. La floroj estas unu- aŭ ambaŭseksaj, ili koncentras en grapolojn. Ĉi arboj ŝatas malsekajn ĉe-riverajn lokojn — marĉojn (krom Fraxinus ornus). La specio Fraxinus ornus kreskas en kalkŝtonaj, sud-deklivaj lokoj. Ili kreskas 30 m. Krom Fraxinus ornus ili toleras la ombron. La ŝelo estas iomete malebena kaj griza aŭ verdgriza.
Laŭ la skandinava tradicio frakseno estas simbolo de la senmorteco kaj de la interrilato inter la tri kosmaj sferoj. En la ĝermana mitologio la frakseno Yggdrasil estas la arbo de la mondo. En la antikveco tiu arbo havis grandan magian povon, krom ankaŭ funkcii kiel efika antidoto kontraŭ la venenoj (se oni miksu ĝin kun vino).
En la Helena mitologio frakseno alnomis la nimfojn Meliadoj naskiĝintajn de la unua generacio de la dioj.
Fraxinus excelsior
folioj de Fraxinus angustifolia
Frakseno (Fraxinus el oleacoj) estas holarktisa genro de arboj. En la antikva Grekio tiu arbo estis simbolo de firmeco kaj solideco; de ĝia ligno oni faris la stangon de la lancoj kaj ankaŭ alnomis la propran lancon. Ankaŭ el la ligno la kampuloj faris laborilojn.
Frakseno estas genro de pluraj specioj de falfoliaj arboj en la familio oleacoj. Ili devenas de la suda Eŭropo kaj la duoninsulo Malgranda Azio. La folioj kreskas kontraŭ-stare, ili estas kunmetitaj el 9-15 folietoj. La floroj estas unu- aŭ ambaŭseksaj, ili koncentras en grapolojn. Ĉi arboj ŝatas malsekajn ĉe-riverajn lokojn — marĉojn (krom Fraxinus ornus). La specio Fraxinus ornus kreskas en kalkŝtonaj, sud-deklivaj lokoj. Ili kreskas 30 m. Krom Fraxinus ornus ili toleras la ombron. La ŝelo estas iomete malebena kaj griza aŭ verdgriza.
Laŭ la skandinava tradicio frakseno estas simbolo de la senmorteco kaj de la interrilato inter la tri kosmaj sferoj. En la ĝermana mitologio la frakseno Yggdrasil estas la arbo de la mondo. En la antikveco tiu arbo havis grandan magian povon, krom ankaŭ funkcii kiel efika antidoto kontraŭ la venenoj (se oni miksu ĝin kun vino).
En la Helena mitologio frakseno alnomis la nimfojn Meliadoj naskiĝintajn de la unua generacio de la dioj.
Fraxinus[3] (del nombre del fresno en latín clásico)[4] es un género de la familia de las oleáceas, conocidos generalmente como fresnos. Contiene 45-65 especies de árboles de porte mediano a grande, de hoja caduca en general, aunque unas pocas especies subtropicales son perennifolias.
El nombre en español, fresno, procede del nombre latino fraxinus, que a su vez tiene su origen en el vocablo griego phraxis, que significa "separación" (término relacionado con la palabra "fractura"), y que hace alusión a la facilidad con la que se rajan sus ramas.[5]
Los fresnos son árboles que pueden medir desde los 15 hasta los 20 metros de altura, de tronco recto y cilíndrico, con amplia copa. Es una especie dioica, esto es, con cada sexo en un solo pie de planta. Las hojas son opuestas, raramente en verticilos de tres, y generalmente pinnaticompuestas, aunque en algunas especies son simples. Las semillas están contenidas en una sámara.
El escarabajo Agrilus planipennis, xilófago, accidentalmente introducido en Norteamérica desde el este de Asia con productos de madera de fresno alrededor de 1998, ha matado a millones de árboles en el Medio Oeste de los Estados Unidos y el vecino Ontario, y algunas áreas aisladas más pequeñas en el este de Norteamérica. Amenaza a unos siete mil millones de fresnos en Norteamérica. Se advierte a la población de que no transporte productos de madera inacabados, como leña, para detener la extensión de la plaga de este insecto.[8]
El fresno se usa también como planta alimenticia por las larvas de algunas especies de lepidópteros (mariposas diurnas y nocturnas).
La madera es densa (dentro del 20% de 670 kg/m³ para Fraxinus americana,[9] y superior a 710 kg/m³ para Fraxinus excelsior[10]), dura (una madera noble) y muy fuerte pero elástica, ampliamente usada para hacer arcos, mangos de herramientas, bates de críquet de madera de calidad, bates de béisbol, hurleys y otros usos que exigen gran fuerza y resistencia. También a menudo se usa como material para instrumentos musicales como guitarras.
Ejemplares de fresno europeo siendo podados (España)
Transmochos rebrotados una temporada después de ser podados
En España el fresno es el árbol que habitualmente acompaña al prado y a la cabaña pasiega. Además de dar sombra se poda para uso forrajero del ganado. En este sentido, en muchas zonas de la península ibérica es habitual observar fresnos con troncos de escasa longitud, con la parte superior considerablemente engrosada debido a las sucesivas podas a las que se someten. Estos árboles artificialmente moldeados por la explotación humana, reciben el nombre de transmochos o cabezudos.[5]
En la mitología noruega, el Árbol del Mundo (Yggdrasil) se considera normalmente que es un fresno, pero, muchos entendidos ahora opinan que se cometió un error de interpretación de las escrituras antiguas, y que el Yggdrasil más probablemente sería un tejo común europeo (Taxus baccata).[11] Esto tendría su origen en un nombre alternativo para el tejo en noruego antiguo, «tejo de aguja» (barraskr). Además, fuentes antiguas, incluyendo las Eddas, escriben sobre un vetgrønster viviente, un «árbol eternamente verde». Un fresno pierde sus hojas en invierno, mientras los tejos mantienen sus hojas. El primer hombre, Ask, se formó a partir de un fresno, mientras Embla, la mujer, podría retrotraerse al Alm (Olmo).[12]
Por todos los lugares de Europa, las serpientes se dice que eran repelidas por las hojas de fresno o un círculo dibujado por una rama de fresno.[13] El folclore irlandés sostiene que las sombras de un fresno dañarían las cosechas. En Cheshire, se decía que el fresno podía usarse para curar las verrugas[14] o el raquitismo. Véase también la letra ash («fresno» en inglés). En Sussex el fresno y el olmo se conocían como los «Hacedores de Viudas» porque sus grandes ramas a menudo caen de improviso.[15]
En la mitología griega, las Melíades eran ninfas del fresno,[16] quizás específicamente del orno o fresno florido (Fraxinus ornus), de la misma manera que las dríades eran ninfas del roble. Muchos ecos de arcaicos ritos helenos y mitos implicaban a los fresnos.
El fresno exuda una sustancia azucarada que, se ha sugerido, era fermentada para crear el aguamiel de la poesía nórdica (skáldskapar mjaðar; en islandés moderno, skáldskaparmjöður).[17] En el inglés antiguo la letra æ tiene el mismo nombre æsc como el árbol de fresno (ash en inglés moderno).
Fraxinus (del nombre del fresno en latín clásico) es un género de la familia de las oleáceas, conocidos generalmente como fresnos. Contiene 45-65 especies de árboles de porte mediano a grande, de hoja caduca en general, aunque unas pocas especies subtropicales son perennifolias.
Saar (Fraxinus) on õlipuuliste sugukonda kuuluv heitlehiste (üks liik on igihaljas) lehtpuude ja -põõsaste perekond.
Perekonda kuulub 45–65 liiki, millest Eestis kasvab harilik saar (Fraxinus excelsior) peamiselt salu- ja lodumetsades ning (eriti Saaremaal) puisniitudel. Eestisse on toodud 10 võõrliiki, neist kõige rohkem leidub pensilvaania saart (Fraxinus pennsylvanica).
Saare lehed kasvavad paariti, vahel kolmekaupa männases, ja need on sulgjad liitlehed. Saare lehed meenutavad pihlakat, kuid saare lehed on läikivamad, karvutud ja jämedalt saagja servaga. Tema lehed on suuremad ja terava tipuga.
Saare seemnetega kroonlehtedeta õied asetsevad pööristes või kobarates. Saarel on tiibvili nagu vahtral. Seemned asetsevad ühekaupa ning varisevad alles kevadel.
Saarepuit on kõva, tihe (alates 670 kg/m³ – Fraxinus americana – kuni 710 kg/m³ – harilik saar), sitke, väga tugev ja elastne, mistõttu seda kasutatakse laialdaselt suurt tugevust ja vetruvust nõudvate esemete, näiteks ambude ja vibude, kurikate ja nuiade ning tööriistakäepidemete valmistamiseks. Saart kasutatakse tisleritööstuses ja saarevineerist tehakse mööblit.
Saart on kerge töödelda naelade, kruvide ja liimiga, seda on hea masinaga töödelda ja võimalik on saavutada kõrge viimistlusaste. Seevastu välistingimustes saart laialdaselt ei kasutata, sest kokkupuutel maapinnaga kaotab ta kulumiskindluse ja võib arvestada, et viie aastaga mädaneb ta täielikult.
Saarepuud kasutatakse elektrikitarride ja vahel ka akustiliste kitarride kõlakastide, samuti trummikerede valmistamiseks. See on tuntud oma ereda, terava värvuse ja püsiva kvaliteedi poolest.
Saar on suurepärane küttepuu.
Neljatahulise saare sisekoorest toodeti vanasti sinist värvi.
Suured saare- ja jalakaoksad murduvad sageli igasuguse hoiatuseta, mistõttu Inglismaal Sussexis kutsuti neid puid lesestajateks.
Tohutu hulga, vähemalt 243 liblikaliigi [1] röövikud toituvad saarel.
Vanakreeka mütoloogias elasid saartes meliaadid, nii nagu tammedes elasid drüaadid. Paljudes vanakreeka müütides ja kommetes on saart mainitud.
Skandinaavia mütoloogias peetakse maailmapuud Yggdrasili tavaliselt saareks. Esimene inimene Ask tehti saarest ja tema nimi tähendabki vanapõhja keeles saart.
Saar eritab suhkurjat ainet. Skandinaavia mütoloogias mainitud "inspiratsiooni mõdu" oli arvatavasti kääritatud saareeritis.
Saar (Fraxinus) on õlipuuliste sugukonda kuuluv heitlehiste (üks liik on igihaljas) lehtpuude ja -põõsaste perekond.
Perekonda kuulub 45–65 liiki, millest Eestis kasvab harilik saar (Fraxinus excelsior) peamiselt salu- ja lodumetsades ning (eriti Saaremaal) puisniitudel. Eestisse on toodud 10 võõrliiki, neist kõige rohkem leidub pensilvaania saart (Fraxinus pennsylvanica).
Fraxinus edo izen arruntez Lizar, Oleaceae familiako zuhaitz generoa da. Latinetik dator Fraxinus hitza, eta xabalina edo gezia esan nahi du (lizarraren zuraren antzinako erabilerari egiten dio erreferentzia).
45 espezie deskribatu dira genero honen barruan. Gehienak, ipar-hemisferioko gune epel eta subtropikaletan banatzen dira. Ipar Amerika (20 espezie) eta Asia (20 espezie) dira banaketa handiena erakusten duten lurraldeak. Europa, Asia mendebaldean (5 espezie) eta Afrika Ipar mendebaldean (2 espezie) generoaren errepresentazioa txikiagoa da.[2]
Euskal Herrian lau espezie nagusi aurkitu ditzakegu; Fraxinus ornus L., Fraxinus pennsylvanica Marshall espezie aloktonoak eta Fraxinus excelsior L. eta Fraxinus angustifolia Vahl. espezie autokotonoak; azken biak dira, halaber, gure lurraldean banaketa geografikorik zabalena dutenak. [3]
Banaketari dagokionez, F. excelsior kantaurialdean arrunta da eta F. angustifolia berriz, gehiago hedatzen da eskualde mediterranearrean.
Zuhaitz hosto erorkorrak dira, eta adaskak begietan lodituak dituzte. Hosto antolaketa mota bat baino gehiago deskribatu dira. Aurkako hostoak izan daitezke, maiz bertizilatuak (3ko bertizilotan), inparipinatuak edo, zenbaitetan, foliolo bakarrera murriztuak. [3]
Enborraren azala leuna izaten dute. Zuhaitz gazteenek lentizela eliptiko ugari aurkezten dituzte eta helduenek aldiz gainazal arrakalatuagoa eta grisakara. Zurtoinak borobilduak, trinkoak eta adar ugarirekin agertzen dira. Adarrak, grisakarak hauek ere, iletsuak edo soilak izan daitezke espeziaren arabera. Ernamuinen kolorea ere espeziearen ezaugarri espezifikoa da; oro har marroiak edo beltzak izaten dira.[2]
Loreak txikiak izaten dira eta hermafroditak zein unisexualak izan daitezke. Lore guztiak muturreko edo galtzarbeko panikulatan bilduak agertuko zaizkigu. Bestalde, kaliza kanpai-erakoa da eta 4 gingilekoa; hala ere, ez da beti agertzen. Gehienetan ez dute korolarik izaten, eta garatzekotan, 2-6 petalo askez osatua egoten da.[3]
Fruitua samara erakoa da eta puntako zatian hegala garatzen du.[3]
Lizar arruntaren samarak.
Lore ikusgarriko zuhaitza da eta beraz, apaingarri gisa erabilia. Lore hauek 4 petalo zuri luze eta estu izaten dituzte, eta gainera oso usaintsuak dira. Muturreko edo galtzarbeko panikula handietan bilduak daude.[3]
Era naturalean Europa hegoaldetik eta Asia mendebaldetik hedatzen da. Euskal Herrian, orain dela gutxi populazio bat aurkitu zen, Araban, eta duela gutxi ere Burgos iparraldean aurkitutako beste batzuekin batera, erlikia isolatuak dira. Egun arte ikertu denaren arabera, jatorrizko banaketa-area orokorretik urrun kokatzen dira.[3]
Euskal Herrian jatorrizkoak diren espezietatik hosto ezaugarriengatik bereizten da batik bat. Hauek, garbiki peziolatutako 5-7 eta zenbait kasutan 9 foliolodunak dira, luzeran 15 cm artekoak eta zabaleran, 2,5-5cm bitartekoak.
Ipar Amerikakoa da jatorriz, baina zenbait ibaien ertzetan bertakotzen da.[3]
Lizar arrunta (Fraxinus excelsior) Oleaceae familiako eta Fraxinus generoko zuhaitza da, hosto galkorrekoa.
Latinetik dator Fraxinus hitza, eta xabalina edo gezia esan nahi du. Excelsior hitzak aldiz, zuhaitzaren garaierari egiten dio erreferentzia.
40 m arteko zuhaitz sendoa da. Hostoak aurkakoak dira, inparipinatuak 7-13 eta zenbait kasutan 15 folioloz osatuak. Orokorrean hostoak lantzeatuak eta krenatu edo serrulatuak direla esaten da, hau da, ertzetan koska biribildu eta ez oso sakonak dituztela. Inguru berean bizi diren espeziekin alderaturik udaberrian hostoak beranduago garatzen ditu eta udazkenean ere lehenak izaten dira erortzen.[3]
Enborraren gainazala grisakara eta leuna da, lentizelak garatzen ditu adar eta zuhaitz gazteetan. Gainazala arrakalduz doa indibiduo helduenetan.[2]
Loreak hostoen aurretik garatzen dira eta ez dute kalizik, periantorik ez eta korolarik ere. Lore berriak aurreko urtean garatu diren adasken gaineko panikuletan (panikula motzak eta aurkakoak) biltzen dira.[3]
Fruitua samara erakoa da, zapaldua eta hazi bakarrekoa. Hazi hau fusiformea izango da, eta esan bezala, samara barruko barrunbe batean kokatzen da.[3]
Udaberrian loratzen da. Fruituak udazkenean heltzen dira, hala ere, sarritan neguan zuhaitzetan irauten dute, hurrengo udaberri hasieran sakabanatuz. Aipagarria da, loreak hostoak baino lehen zabaltzen direnez, fruituak aurreko urteko adarretan aurkituko ditugula normalean.[3]
Baso hostoerorkorretan bizi da, lurzoru freskoetan. Aukeran, baso aberats eta sakonak nahiago izaten ditu. Lurzoru eta hezetasun-baldintza egokiak baditu, zuhaitz aitzindari bezala jokatzen du, hau da, kide dituen beste espezie batzuk baino hazkuntza potentzial handiagoa du lursail berrietan. Hotzarekiko erresistentzia ere erakusten duenez, leku askotara hedatu da. 400-1800 metro bitarteko altuerako guneetan aurki genezake.
Baldintza klimatikoei dagokienez, gaztetan itzala onar dezakeen arren, heldutasunean gune eguzkitsuak behar ditu, baina betiere ongi hidratatuak.
Europako zatirik handienean hedatzen da, ipar, hego eta ekialdeko muturretan salbu. Euskal Herriari dagokionez, kantaurialdean arrunta da, baina mediterraneo aldera hurbildu ahala urrituz doa, azkenerako F. angustifoliak (lizar hostotxikiak) erabat ordezkatzen duen arte.[3]
Egurra zuria edo zertxobait arrosatua dauka, malgua eta zaila, lanabesen kirtenak, gurdiak eta torneriak egiteko oso egokia. Bestalde, bai egurra eta bai bere ikatza kalitatezko erregaiak dira. Hosto eta kimuak ganadu bazkatarako oso aproposak direnez, zuhaitz hauek lepatu egin ohi dira. Euskal Herrian, artaldeak bazkatzen diren mendi larreetan erabilera hau oso hedatua dago, eta beraz ohikoa da lizarra saroietan landatzea.[3]
Fitoterapian folioloak eta enbor-azala erabili izan dira hanturaren aurkako tratamendu, diuretiko eta laxante gisa.
Kantaurialdeko Euskal Herriaren mitologian sustraitutako zuhaitza da, eta bere adarrek oraindik ere etxeen sarrerak babesten dituzte udaberrian. San Joan gauean, lizar adaxka berri bat jarri behar omen da etxeko atean, eta aurreko urtekoa suan erre. Lizarra ez da bedeinkatu behar; berez da bedeinkatua, Lekuonaren liburuan aurkitzen den esaerak, sinesmen honi egiten dio erreferentzia.
Fraxinus angustifolia edo lizar hostotxikia ere deitua; Oleaceae familiako eta Fraxinus generoko zuhaitza da. Fraxinus hitzak, latinez xabalina edo gezia, lizarraren zuraren antzinako erabilerari egiten dio erreferentzia. Angustifolia-k “hosto estuko” esan nahi du.
Lau azpiespezietan (aditu batzuen arabera espezie ezberdinak direnak) sailkatzen da.
Tamaina ertaineko zuhaitza da, baina, baldintzak egokiak badira, 25 metro arteko garaiera eta 1.5 metroko diametroko enborra izan dezake. Hostoak aurkako eran ezarrita ditu, pinatuak dira, 15-25 cm artekoak eta 5-13 foliolotan banatuak; eseriak edo ia. Hostoak oinean osoak izan arren gainontzeko ertzetan morfologia krenatu-serrulatua (koska edo hortz biribilduekin, ez oso sakonak) erakusten dute. Kasu askotan alboko nerbioak adina hortz izaten dituzte, edo bestela batzuk gutxiago.[3]
Enborraren azala leuna eta kolore argikoa izaten da zuhaitz gaztetan, hazi ahala ordea, zartatu eta interguneak edo konkorrak agertzen zaizkio.[2]
Ernamuinak kolore marroi argikoak dira, eta ezaugarriak F.excelsior edo lizar arruntetik bereizteko balio digu, azken honenak beltzak baitira urte sasoi guztietan zehar.[2]
Loreak dioikoak eta lizar arruntaren kasuan ez bezala, oso goiztiarrak dira. Ez dute ez kalizik ez eta korolarik garatzen, eta aurreko urteko adasketan ezarritako panikuletan (aurkakoak) biltzen dira.
Fruitua samara erakoa da, ilegabea eta kolore horixkakoa.
Udaberri hasieran edo zenbaitetan, eta betiere hotzegia izan ez bada, negu bukaeran ere loratzen da. Fruituak aldiz, udara bukaeran heltzen dira.[3]
Haran hondoetan eta ibai ertzetan bizi da. Orokorrean maila freatikoa gainazaletik gertu duten lurzoru freskoetan, silizetan aberatsak direnak. Gune freskoenetan makal (Populus) eta sahatsen (Salix) ondoan topa dezakegu, bai eta zumar (Ulmus) eta arteekin (Quercus ilex.) batera zenbait ibarretan.[8]
Arraza tipikoa eskualde mediterranearreko mendebaldean hedatzen da. Euskal Herrian, mediterraneo aldean Fraxinus excelsior edo lizar arruntaren lekua hartzen du. Bereziki ibarbasoetan, hau da, lurralde lehorretan ibai eta ur bilduen ertzean agertzen diren basoetan, topatuko dugu. Hare klima lehorragoa duten eskualdeetan, kostaldeko guneetan ere azaldu daiteke.[3][8]
Egur iraunkor eta malgua duenez, lantzeko erraza da eta gurdingintzan zein lanabes kirtenak egiteko erabiltzen da. Lizar hostotxikiaren zurak kolpe jarraiak oso ondo jasaten ditu, eta beraz, zenbait kirol tresna egiteko oso aproposa da. [3] Ebanisterian ere asko erabili da, garatzen dituen zainak ederrak baitira eta apaingarri gisa moldatu baitaitezke. Gainera, zuhaitza zein bere ikatza erregai bikainak dira; ganaduak ere bazkarako gustokoa du.[8]
Fitoterapian ere erabiltzen da, ikusi baita hostoek ezaugarri diuretikoak eta erreuma aurkakoak azaltzen dituztela.
Ohikoa da lorategietan lizar hosto txiki barietate bat landatzea. Hauek foliolo bakarrera murriztutako hostoak izaten dituzte.[8]
Fraxinus edo izen arruntez Lizar, Oleaceae familiako zuhaitz generoa da. Latinetik dator Fraxinus hitza, eta xabalina edo gezia esan nahi du (lizarraren zuraren antzinako erabilerari egiten dio erreferentzia).
Saarnet (Fraxinus) ovat oliivikasveihin (Oleaceae) kuuluvia puita. Saarnien puu on vahvaa ja elastista. Käyttökohteena ovat mm. huippubaseballmailat[1] ja sähkökitarat.[2]
Saarnet (Fraxinus) ovat oliivikasveihin (Oleaceae) kuuluvia puita. Saarnien puu on vahvaa ja elastista. Käyttökohteena ovat mm. huippubaseballmailat ja sähkökitarat.
Fraxinus
Le frêne, arbre du genre Fraxinus, appartient à la famille des Oléacées ; une soixantaine d'espèces de frênes sont connues, elles vivent essentiellement dans les forêts tempérées. Caractérisées par des feuilles composées pennées, elles sont reconnaissables à leurs grappes de samares simples surnommées localement « langues d'oiseau ».
Fraxinus excelsior peut atteindre les 40 mètres de hauteur à l’âge adulte et vivre 250 ans. En France, on en trouve jusqu’à 1400 mètres d’altitude.
La frênaie est une forêt de frênes ou riche en frênes.
Le mot frêne est issu du latin fraxinus, de même sens.
Le nom latin semble apparenté à celui qui désigne le « bouleau » dans d'autres langues indo-européennes (sanskrit bhūrjáḥ, russe берёза/berjóza, anglais birch), ce qui peut s'expliquer par la couleur claire de l'écorce. Le suffixe *-sen- du mot latin pourrait être dû à l'influence du nom indo-européen du frêne (*ōs-, dialectal *ōsen-, cf. russe я́сень/jáseń, lituanien úosis), qui a donné en latin celui de l'orne (ornus), une variété de frêne[1].
Le nom du frêne est à l'origine de nombreux patronymes (Fresnay, Frenoy, Fresnoy, Dufrêne, Fressonnet, Fressinnet, Dufraisse, Frassati, etc.)[2] et toponymes : Fresne[s] (21 communes), Fresnay (8 communes), Fresney (3 communes), Fresnoy (12 communes) ; dans le Midi Fraisse[s] (5 communes), Fraissinet (2 communes), Frayssinet (2 communes), etc.[3] En Gascogne, les noms Réchou ou Rachou proviennent du nom de l'arbre lo hreisho, le f passant à h en gascon.
Les espèces de frênes indigènes d'Amérique du Nord constituent une source de nourriture essentielle pour les grenouilles nord-américaines, car leurs feuilles tombées au sol sont particulièrement propices à l'alimentation des têtards dans les étangs (temporaires ou permanents), les grandes flaques d'eau et autres plans d'eau. [4].
Le manque de tanins chez le frêne américain fait de ses feuilles une bonne source de nourriture pour les grenouilles, mais réduit également sa résistance à l'agrile du frêne (Emerald_ash_borer#As_an_invasive_species[réf. nécessaire]
Les espèces de frêne originaires d'Amérique du Nord fournissent également une habitude et une nourriture importantes pour diverses autres créatures originaires d'Amérique du Nord. Il s'agit notamment des larves de plusieurs coléoptères à longues cornes, ainsi que d'autres insectes dont ceux du genre Tropidosteptes, les punaises de la dentelle, les pucerons, les larves de mouches à galle et les chenilles. Les oiseaux s'intéressent également aux frênes noirs, verts et blancs. À lui seul, le frêne noir abrite des canards des bois, des dindons sauvages, des cardinaux, des gros-becs des pins, des jaseurs des cèdres et des suceurs de sève à ventre jaune, entre autres pour leur habitat et leur nourriture (la sève étant intéressante pour le suceur de sève, par exemple). De nombreuses espèces de mammifères, du campagnol des champs qui mange les graines au cerf de Virginie qui mange le feuillage, en passant par les chauves-souris à poil argenté qui nichent, vont également utiliser les frênes[5].
Le frêne est utilisé comme plante alimentaire par la larve de certaines espèces de Lépidoptères (mouches et papillon de nuit).
Alors que les frênes sont décimés dans l'hémisphère nord, par un champignon (Hymenoscyphus fraxineus) en Europe et par le coléoptère Agrilus planipennis en Amérique du Nord, on cherche à mieux comprendre sa génétique et rechercher des marqueurs génétiques de résistance au champignon qui le décime[6] ; par exemple une étude récente (2016) a montré que les spécimens résistants seraient plus nombreux en Grande-Bretagne qu'au Danemark et que la susceptibilité des arbres au pathogène H. fraxineus est associée à leurs niveaux d'un glycoside (iridoïde)[6].
Le frêne est un bois dur. Il est employé pour fabriquer un parquet solide mais un peu trop uniforme de couleur pour le goût du jour. Exploité en trogne (poitevin-saintongeais : têtard), c'est le bois des manches : pelles, haches, pioches, etc., ainsi que des arcs, car flexible et résistant aux vibrations. Ce bois est également utilisé pour la fabrication des cercles à fromage, pouvant prendre une forme arrondie et la garder même après plusieurs utilisations car il est très « nerveux ». En carrosserie automobile, et jusque dans les années 50, il était utilisé pour construire les structures de carrosserie avant l'avénement des carrosseries tout acier.
Là aussi, exploité en trogne dans le Massif central et dans l'Ouest de la France, lors des étés secs, les paysans récoltent le feuillage pour nourrir les ruminants. Comme c'était aussi un arbre de haie ou d'ombre près des points d'eau, il suffisait souvent d'abattre des branches pour que les animaux se servent.
Les feuilles de frêne entrent dans la composition de tisanes dont celle dite « du centenaire » ; elle peut être consommée tout au long de la vie sans contre-indication et agit contre les douleurs articulaires (Ollier 2011) et des maladies comme la goutte.
De la frênette, boisson fraîche et pétillante, était fabriquée dans des familles angevines, jusque dans les années 1960. Les feuilles étaient séchées puis mises en tisane. On ajoutait sucre et levure de boulanger. On laissait le tout quelque temps en barrique, puis on le mettait en bouteilles.
Plusieurs maladies se développent chez le frêne, probablement du fait des échanges commerciaux internationaux, et peut-être en raison d'une tendance au réchauffement climatique et à la culture de clones à diversité génétique plus faible.
L'agrile du frêne (Agrilus planipennis), un coléoptère asiatique de la famille des Buprestidae, accomplit une partie de son cycle vital dans le frêne. La larve vit sous l'écorce et se nourrit du phloème de l'arbre. La première mention en Amérique du Nord remonte à 2002. Depuis, il s'est répandu aux États-Unis, en Ontario et a atteint le Québec en 2008. Cet insecte ravageur et envahissant donne du fil à retordre aux gestionnaires des ressources naturelles et oblige à des abattages sanitaires.
Des acariens tels que Aceria fraxinivora envahissent les rameaux florifères (fleurs mâles du frêne) ou parfois d'autres organes (bourgeons) qui réagissent par la formation d'excroissances induites par la piqûre de ces animaux gallicoles. Les galles « en chou-fleur » offrent ainsi des tissus végétaux nourriciers et protecteurs (le gîte et le couvert) à ce parasite. Cet acarien est « peu néfaste pour l'arbre, bien qu'il puisse entraîner une certaine mortalité des jeunes pousses et des déformations de la branche ; il est surtout jugé inesthétique par les paysagistes et fait alors parfois l'objet de traitements phytosanitaires[7] ».
Si le frêne ne montre aucun signe de dépérissement dû à l'agrile du frêne, il est possible de le traiter contre cet acarien avec un biopesticide. La ville de Montréal utilise le TreeAzin[réf. souhaitée], un produit a faible impact[réf. souhaitée] dont la matière active est dérivée du margousier, un arbre poussant naturellement en Inde et en Afrique de l'Est et utilisé depuis longtemps[Quand ?] pour ses propriétés insecticides.
Une autre maladie, émergente, est provoquée par un champignon exotique et invasif ; Chalara fraxinea, ascomycète isolé sur des brindilles et branches malades mais aussi au collet des arbres et sur la partie supérieure des racines maîtresses, responsable de la chalarose du frêne[8]. Cette maladie létale semble avoir émergé au début des années 1990 en Europe de l’Est et du Nord (d'abord repérée au début des années 1990 en Pologne). D'après de récentes études[9], le téléomorphe de cette espèce est Hymenoscyphus pseudoalbidus. Puis il a été montré que cet agent pathogène est très probablement d'origine asiatique où il a été détecté sur des frênes indigènes, F. mandshurica, et où la diversité génétique du pathogène est beaucoup plus élevée qu'en Europe[10].
De 1990 à 2008, la maladie a été repérée en Autriche[11],[12], Finlande, Allemagne[13], Hongrie[14], Lituanie, Norvège[15], Pologne[16], Suède et sur la base des symptômes, au Danemark[17], en Estonie, Lettonie et Suisse[18] et elle progresse vers l'Europe de l'Ouest, puisque détectée par l'ONF de Vesoul en France à l’automne 2008 chez des peuplements malades dans plus de 80 communes de Haute-Saône[19].
En Belgique, le DNF et laboratoire de mycologie du Centre de recherches agronomiques (CRA) de Gembloux assurent une veille sanitaire. Des experts craignent que ce champignon puisse aussi s’attaquer ensuite à d’autres essences. Il infecte l'arbre et provoque notamment le dessèchement puis la mort des rameaux de un ou deux ans (juste avant le débourrement ou durant les sécheresses estivales). La base des rameaux morts ou latéraux présente généralement d'abord des nécroses corticales (sans exsudats) qui s’étendent ensuite aux branches des couronnes (avec descente de cime). Des nécroses apparaissent aussi sur le tronc à l'intersection des gourmands infectés par C. fraxinea et à leur base pour former des faciès chancreux[20]. Le bois attaqué devient gris[21]. Un développement anarchique de pousses épicormiques est parfois constaté (à partir de bourgeons dormants).
Dans les zones touchées par la maladie, les experts recommandent de ne transporter que du frêne bien sec[22]. On manque encore de données précises sur la pathogénicité de ce champignon, des causes qui facilitent l'infection du frêne (le gel et/ou les sécheresses pourraient le favoriser). En 2007, le frêne européen (Fraxinus excelsior) était touché, mais aucune donnée n'était disponible sur la sensibilité à ce parasite pour d'autres espèces de Fraxinus. Selon l'EPPO, les plants de pépinières et le transport de bois contaminé semblent expliquer la propagation de la maladie sur de longues distances[23]. La maladie est souvent chronique, et parfois mortelle pour l'arbre. Ces dépérissements ont été observés en forêt et sur leurs lisière notamment, mais aussi dans les haies, et en ville (parcs urbains et jardins) ou en pépinières.
Une étude danoise (2007 à 2009, publiée en 2012[24]) a montré que selon les souches génétiques, le frêne est plus ou moins sensible à la chalarose; le degré de vulnérabilité des clones testés (une trentaine) lors de l'étude était fortement corrélé à la sénescence des feuilles en automne (plus précoce chez les clones plus sains). De façon générale, plusieurs études confirment qu'il existe de la variabilité génétique héritable dans la résistance à la maladie dans les populations de F. excelsior, allant des plus résistants (moins de 5 % de la population de frênes) aux très sensibles qui disparaitront rapidement[25],[26],[27]. La chalarose aura un impact économique majeur ainsi qu'un fort impact écologique sans toutefois remettre en cause la préservation de l'espèce.
Voir des photos illustrant les symptômes visibles de cette maladie
Les papillons de nuit (hétérocères) suivants (classés par famille) se nourrissent de frênes, plantes hôtes de leur chenille :
Le frêne est aussi la plante hôte des chenilles des rhopalocères :
Dans la mythologie nordique, Yggdrasil est un frêne.
Dans le calendrier républicain français, le 29e jour du mois de ventôse, est officiellement dénommé jour du Frêne.
Fraxinus
Le frêne, arbre du genre Fraxinus, appartient à la famille des Oléacées ; une soixantaine d'espèces de frênes sont connues, elles vivent essentiellement dans les forêts tempérées. Caractérisées par des feuilles composées pennées, elles sont reconnaissables à leurs grappes de samares simples surnommées localement « langues d'oiseau ».
Fraxinus excelsior peut atteindre les 40 mètres de hauteur à l’âge adulte et vivre 250 ans. En France, on en trouve jusqu’à 1400 mètres d’altitude.
La frênaie est une forêt de frênes ou riche en frênes.
Is crann í an fhuinseog. Tá na crainn seo le fáil sa Sean-Domhan agus sa Domhan Nua. De réir sheanchais na hÉireann, déanann scáth na bhfuinseog dochar do na barra.
Os freixos son arbores pertencentes ao xénero Fraxinus[2] da familia das oleáceas. Contén unhas 45-65 especies de árbores de porte mediano a grande, de folla caediza polo xeral, aínda que unhas poucas especies subtropicais teñen follas persistentes. Adoitan ocupar lugares frescos, lameiros, brañas, ribeiras. En Galicia son abundantes dúas especies, que se mesturan coma especie das fragas, coma árbore de ribeira ou raramente formando freixedos:
Na Coruña tense tamén descrito o Fraxinus ornus, o freixo de flor.
O nome galego e portugués freixo provén do latín: fraxinus, que á vez dá nome ao xénero. Derivaría á súa vez do grego Phraxis (sebe), xa que é unha árbore típica nas sebes.
Os freixos son árbores polo xeral rexas que acadan os 15 - 20 metros de altura; o toro é recto e cilíndrico, proxecta moita sombra. É unha especie dioica (pés masculinos e femininos por separado). As follas son opostas, raramente en verticilos de tres, e xeralmente pinnadocompostas, malia seren simples en algunhas especies. As sementes están contidas nunha sámara.
O escaravello Agrilus planipennis, xilófago, accidentalmente introducido en América do Norte dende o leste de Asia con produtos de pau de freixo contra o 1998, ten matado a millóns de árbores no Medio Oeste dos Estados Unidos e o veciño Ontario, e algunhas áreas illadas máis pequenas do leste de América do Norte. Ameaza uns 7 billóns de freixos nas Américas. Advírteselle á poboación de non transportar produtos de madeira inacabados, coma leña, para deter o espallamento da praga deste insecto.
O freixo tamén é afectado polas larvas e eirugas dalgunhas especies de lepidópteros (bolboretas e avelaíñas).
Caracterízanse por ter unha madeira dura, flexíbel e resistente aos golpes repetidos, considerándose madeira nobre. A densidade vai dende o 20% de 670 kg/m³ para o Fraxinus americana,[7] até a máis alta do 710 kg/m³ para o freixo común (Fraxinus excelsior)[8]). Estas características fana idónea para facer arcos, mangos de ferramentas, bates de crícket, bates de béisbol, hurleys, paus de hóckey, raquetas de tenis e outros usos que esixen gran forza e resistencia. Tamén adoita usarse coma material para instrumentos musicais como guitarras.
No agro galego, estimábase moito para a fabricación das distintas partes do carro, coma o eixo ou as cangas; tamén para os mangos de instrumentos e aínda hoxe en día emprégase para facer partes curvas de mobles e barcos. A Armada Española utilizou os freixos do norte da península na industria da cordoaría dos barcos e outras pezas de artillería. Ademais subministra excelente leña e carbón.
No eido das menciñas populares, as follas en infusión teñen servido coma laxante, diurético, para combater as enfermidades renais e a reuma, mentres que a casca (moumiña) serve para baixar a febre e curar as dores de cabeza.
Empréganse tamén en paisaxismo e xardinaxe coma especies ornamentais., un exemplo é a Praza de Galicia, na cidade de Pontevedra.
En Galicia, e dentro dun marco celta, o freixo era unha das árbores sagradas, representaba a verticalidade, a frouxidade, o oposto ao carballo, que representaba a horizontalidade, a rixidez, a forza.
Na mitoloxía norueguesa, a Árbore do Mundo Yggdrasil considérase normalmente que é un freixo, e o primeiro home, Ask, formouse do pau dun freixo. Arredor de toda Europa, disque as serpes escorréntanse coas follas dun freixo, ou debuxando un círculo cunha póla de freixo. No folclore irlandés dise que as sombras dun freixo danan a colleita. En Cheshire, dicíase que o freixo cura as espullas e o raquitismo. Véxase tamén a letra ash ("freixo" en inglés). En Sussex o freixo e mais o umeiro coñecíanse coma os "Facedores de Viuvas" porque as grandes pólas a miúdo caen sen advertencia.
Na mitoloxía grega, as melíades eran ninfas do freixo, quizais especificamente da especie (Fraxinus ornus), do mesmo xeito que as dríades eran as ninfas do carballo. Moitos ecos de arcaicos ritos helenos e mitos implicaban aos freixos.
O freixo zumega unha substancia azucrada que, suxestionouse, era fermentada para crear o hidromel da poesía nórdica (skáldskapar mjaðar; en islandés moderno, skáldskaparmjöður).[9]
Frexo, fresno, freno, freneiro, freixo, freixeiro, freixeira, freixe, freisno, afreixo e afereixo[10].
Os freixos son arbores pertencentes ao xénero Fraxinus da familia das oleáceas. Contén unhas 45-65 especies de árbores de porte mediano a grande, de folla caediza polo xeral, aínda que unhas poucas especies subtropicais teñen follas persistentes. Adoitan ocupar lugares frescos, lameiros, brañas, ribeiras. En Galicia son abundantes dúas especies, que se mesturan coma especie das fragas, coma árbore de ribeira ou raramente formando freixedos:
Fraxinus excelsior, o freixo común, común no norte; Fraxinus angustifolia, o freixo de folla estreita, común no sur.Na Coruña tense tamén descrito o Fraxinus ornus, o freixo de flor.
Jasen (lat. Fraxinus) je rod drveća iz porodice Oleaceae.
Rod obuhvaća 63 vrsta[1] u Europi, Aziji, Sjevernoj Americi i sjevernoj Africi. U Hrvatskoj su autohtoni poljski jasen u poplavnim nizinskim šumama, gorski jasen u gorju te crni jasen u submediteranu.
Listovi su neparno perasto sastavljeni. Drvo je tvrdo i koristi se u izradi namještaja, brodova, glazbenih instrumenata, za ogrjev itd. Cvjetovi su dvospolni ili jednospolni i jednodomni, skupljeni u sastavljene paštitce. Ocvijeće je najčešće sastavljeno od 4 latice, kod nekih vrsta 2 ili ih nema. Plod je okriljeni oraščić - perutka.
Oprašivanje je pomoću kukaca (npr. crni jasen) ili vjetra (npr. poljski jasen, gorski jasen itd.).
Stablo gorskog jasena
Plodovi pensilvanijskog jasena
Nedovršeni članak Jasen koji govori o biljkama treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.
Jasen (lat. Fraxinus) je rod drveća iz porodice Oleaceae.
Rod obuhvaća 63 vrsta u Europi, Aziji, Sjevernoj Americi i sjevernoj Africi. U Hrvatskoj su autohtoni poljski jasen u poplavnim nizinskim šumama, gorski jasen u gorju te crni jasen u submediteranu.
Listovi su neparno perasto sastavljeni. Drvo je tvrdo i koristi se u izradi namještaja, brodova, glazbenih instrumenata, za ogrjev itd. Cvjetovi su dvospolni ili jednospolni i jednodomni, skupljeni u sastavljene paštitce. Ocvijeće je najčešće sastavljeno od 4 latice, kod nekih vrsta 2 ili ih nema. Plod je okriljeni oraščić - perutka.
Oprašivanje je pomoću kukaca (npr. crni jasen) ili vjetra (npr. poljski jasen, gorski jasen itd.).
Jaseń[1][2] (Fraxinus) je ród štomow ze swójby wolijowcow (Oleaceae). Druhe serbske mjeno je jasnik[1][2].
W Europje tři družiny su domjace, a to wšědna jaseń (Fraxinus excelsior), kćenjowa jaseń (Fraxinus ornus) a (Fraxinus angustifolia).
Ród jasenjow (Fraxinus) wobsahuje něhdźe 65 družinow. Wone so do dweju sektijow poddźělitej:
Dalše družiny:
Jaseń (Fraxinus) je ród štomow ze swójby wolijowcow (Oleaceae). Druhe serbske mjeno je jasnik.
W Europje tři družiny su domjace, a to wšědna jaseń (Fraxinus excelsior), kćenjowa jaseń (Fraxinus ornus) a (Fraxinus angustifolia).
Eskiætt (fræðiheiti: Fraxinus) er ættkvísl blómstrandi trjáa af smjörviðarætt (Oleaceae). Hún er með um 45–65 tegundir af meðalstórum til stórum trjám, yfirleitt lauffellandi, þó örfáar tegundir í heittempruðum svæðum eru sígræn. Ættkvíslin er útbreidd um mestalla Evrópu, Asíu og Norður Ameríku.[2][3][4][5][6]
Tegundunum er raðað í deildir eftir phylogenetic analysis.[7][8]
Fraxinus ornus
Eskiætt (fræðiheiti: Fraxinus) er ættkvísl blómstrandi trjáa af smjörviðarætt (Oleaceae). Hún er með um 45–65 tegundir af meðalstórum til stórum trjám, yfirleitt lauffellandi, þó örfáar tegundir í heittempruðum svæðum eru sígræn. Ættkvíslin er útbreidd um mestalla Evrópu, Asíu og Norður Ameríku.
Fraxinus L., 1753 è un genere di piante spermatofite, dicotiledoni appartenenti alla famiglia delle Oleaceae[1] che comprende oltre 60 specie di alberi o arbusti a foglie decidue, originarie delle zone temperate dell'emisfero settentrionale. Fraxinus è anche l'unico genere della tribù Fraxininae (Vent.) Wallander & V. Albert, 2000.[2][3]
Il nome del genere (Fraxinus) risale al latino classico usato già da Virgilio e in tempi più moderni dal botanico francese Joseph Pitton de Tournefort (Aix-en-Provence, 5 giugno 1656 – Parigi, 28 dicembre 1708)[4][5]; ma potrebbe discendere anche dal verbo greco "frassein" ( = assiepare).[6] Il nome scientifico del genere è stato definito da Linneo (1707 – 1778), nella pubblicazione "Species Plantarum - 1057" del 1753[3]; mentre il nome scientifico della sottotribù è stato definito dai botanici contemporanei Wallander e V. Albert nella pubblicazione "American Journal of Botany 87(12): 1827–1841. 2000." del 2000.[7]
Il portamento
Fraxinus americana
Le foglie
Fraxinus angustifolia
Infiorescenza
Fraxinus dipetala
I fiori
Fraxinus cuspidata
I frutti
Fraxinus pensylvanica
Le specie di questo gruppo hanno generalmente una crescita rapida, riuscendo a sopravvivere in condizioni ambientali difficili come zone inquinate, con salsedine o forti venti, resistendo bene anche alle basse o elevate temperature. In genere il loro habitat si trova nelle regioni temperate e subtropicali dell'emisfero settentrionale[3], ma anche tropicali come il Messico, Cuba, Giava e le Filippine.[6] Le specie più diffuse in Italia sono il Fraxinus excelsior conosciuto col nome comune di Frassino maggiore; il Fraxinus ornus noto come Orno o Orniello, utilizzato per la produzione della manna e chiamato comunemente anche Frassino da manna o Albero della manna; Fraxinus angustifolia noto col nome di Frassino meridionale (Fraxinus oxycarpa Bieb. nella "Flora d'Italia").
Tutte e 3 le specie spontanee della flora italiana vivono sull'arco alpino. La tabella seguente mette in evidenza alcuni dati relativi all'habitat, al substrato e alla distribuzione delle specie alpine[12].
La famiglia di appartenenza di questo genere (Oleaceae) comprende 25 generi e circa 600 specie[3] (29 generi e 600 specie secondo altri Autori[9][13] oppure 24 generi con 615 specie[14]) raggruppati in 5 tribù e 4 sottotribù con una distribuzione cosmopolita dalle regioni tropicali fino a quelle temperate. Il genere di questa voce appartiene alla tribù Oleeae.[2]
Il numero cromosomico delle specie di questo genere è: 2n = 46.[3]
Le specie del genere tradizionalmente sono suddivise in base alla struttura dei fiori e ai rapporti cronologici tra l'inizio della fioritura e la comparsa delle foglie:[6]
Le sezioni a loro volta sono suddivise in sottosezioni. Le specie spontanee italiane appartengono alla prima sezione (sottosezione Euornus per la specie F. ornus) e alla terza sezione (sottosezione Bumelioides per le specie F. excelsior e F. angustifolia).[6]
Nell'ambito della tribù Oleeae, la sottotribù Fraxininae dal punto di vista filogenetico occupa una posizione più interna e risulta "gruppo fratello" della sottotribù Oleinae. La sottotribù Fraxininae (e quindi il suo unico genere Fraxinus) è monofiletica. La monofilia è comprovata, oltre che dai dati molecolari, anche dai dati morfologici. Le specie di Fraxinus sono caratterizzate dalle grandi foglie pennate e dai frutti tipo samara (ad esempio nell'ambito della famiglia le fibre dell'ala terminale "corrono" longitudinalmente, mentre nelle altre specie sono perpendicolari-oblique).[7]
Il cladogramma tratto dallo studio citato (e semplificato) mostra l'attuale struttura filogenetica di alcune specie del genere.[7]
Il genere comprende le seguenti specie:[1]
Per meglio comprendere ed individuare le varie specie del genere (solamente per le specie spontanee della flora italiana) l'elenco seguente utilizza in parte il sistema delle chiavi analitiche (vengono cioè indicate solamente quelle caratteristiche utili a distingue una specie dall'altra).[8]
In Europa e nell'areale del Mediterraneo sono presenti le seguenti specie:[15]
L'entità di questa voce ha avuto nel tempo diverse nomenclature. L'elenco seguente indica alcuni tra i sinonimi più frequenti:[15]
Il frassino gradisce generalmente esposizione in pieno sole o mezz'ombra, si adatta a qualunque tipo di terreno purché profondo e fresco, sopporta bene i terreni umidi e con scarso drenaggio; per le specie coltivate come piante ornamentali occorre prevedere un buon apporto idrico nella stagione secca e la lotta contro i frequenti parassiti; la moltiplicazione avviene con la semina e il trapianto di piantine di 2-4 anni.
Il legno di frassino è largamente utilizzato perché è robusto e nello stesso tempo leggero e flessibile. In passato era impiegato per la realizzazione dei raggi delle ruote in legno dei carri agricoli a trazione animale e per la realizzazione di archi, racchette da tennis e da neve; attualmente con il legno di frassino si fabbricano sci, eliche per aeroplani, vari utensili per giardinaggio, manici per martelli, strumenti musicali e molti altri oggetti che richiedono un legno forte e resistente.
Il legno di frassino è anche un ottimo combustibile e i tronchi di questa pianta possono ardere bene anche quando sono ancora freschi, perché contengono una sostanza infiammabile.
In Italia, si trova il frassino maggiore che abbonda nei boschi e produce ottimo legname. È noto anche il frassino orniello, dalla cui corteccia si ricava la manna.
Il frassino assume un ruolo simbolico nella mitologia norrena dove è noto come Yggdrasil ovvero "Albero del Mondo". Il primo essere vivente di sesso maschile, Askr, prende vita da un tronco di frassino.
Gli Slavi credevano invece che il suo legno fosse una buona arma con cui ferire o uccidere un vampiro.
Per i Celti il frassino era carico di significati. Simbolo di rinascita, trasformazione ed iniziazione era usato dai druidi in varie cerimonie rituali. Esso era associato ai giovani guerrieri ai quali veniva consegnata una lancia con cui il giovane avrebbe superato una serie di prove. Era apprezzato per le sue qualità magiche e miracolose, quindi aveva valenza apotropaica (rimedio contro il malaugurio scagliato dalle donne contro gli uomini, antidoto per i pastori al fine di allontanare i serpenti dalle greggi).
In Irlanda la leggenda vuole che Fintan Mac Bochra,[16] druido primordiale che giunse nell'isola con la prima invasione mitica e unico a sopravvivere al Diluvio trasformandosi in salmone, piantasse cinque alberi magici che avevano il compito di segnare i confini delle province (Leinster, Munster, Connaught, Ulster e Meath): tre erano frassini. Per i guerrieri celti il frassino era il pilastro al centro dell'Irlanda.[17]
Negli Stati Uniti il legno di frassino è molto diffuso e per le sue proprietà elastiche è il legno con cui si producono le mazze da baseball.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
urlarchivio (aiuto) (archiviato dall'url originale il 4 marzo 2016). Fraxinus L., 1753 è un genere di piante spermatofite, dicotiledoni appartenenti alla famiglia delle Oleaceae che comprende oltre 60 specie di alberi o arbusti a foglie decidue, originarie delle zone temperate dell'emisfero settentrionale. Fraxinus è anche l'unico genere della tribù Fraxininae (Vent.) Wallander & V. Albert, 2000.
Fraxinus[2] (-i, f.) est genus arborum altarum in familia Oleacearum. Folia eius decidua crescunt ex adverso alium alii posita. Semina eius alis singulis instructa ex arbore se vertendo devolant, quamobrem vulgo "helicoptera" appellantur. Fraxini generi insunt 45-65 species.
Fraxinus (-i, f.) est genus arborum altarum in familia Oleacearum. Folia eius decidua crescunt ex adverso alium alii posita. Semina eius alis singulis instructa ex arbore se vertendo devolant, quamobrem vulgo "helicoptera" appellantur. Fraxini generi insunt 45-65 species.
Kitos reikšmės – Uosis (reikšmės).
Uosis (Fraxinus) – alyvmedinių (Oleaceae) šeimos augalų gentis. Vasaržaliai medžiai ar krūmai. Lapai priešiniai, neporomis plunksniški.
Gentyje yra apie 60 šių augalų rūšių, Lietuvoje auga:
Introdukuotos šios rūšys:
Uosis (Fraxinus) – alyvmedinių (Oleaceae) šeimos augalų gentis. Vasaržaliai medžiai ar krūmai. Lapai priešiniai, neporomis plunksniški.
Gentyje yra apie 60 šių augalų rūšių, Lietuvoje auga:
Paprastasis uosis (Fraxinus excelsior)Introdukuotos šios rūšys:
Amerikinis uosis (Fraxinus americana) Pensilvaninis uosis (Fraxinus pensylvanica) Vikižodynas Laisvajame žodyne yra terminas Uosis
Oši (Fraxinus) ir olīvu dzimtas ģints, kurā ietilpst no 45 līdz 65 sugām (par precīzu sugu skaitu nav vienprātības). Oši parasti ir vidēji augsti un augsti koki. Oši ir lapu koki, lielākā daļa no tiem ziemā nomet lapas, bet atsevišķas subtropu sugas ir mūžzaļas.
Latvijā vienīgā ošu ģints suga, kas aug savvaļā, ir parastais osis.
Oši (Fraxinus) ir olīvu dzimtas ģints, kurā ietilpst no 45 līdz 65 sugām (par precīzu sugu skaitu nav vienprātības). Oši parasti ir vidēji augsti un augsti koki. Oši ir lapu koki, lielākā daļa no tiem ziemā nomet lapas, bet atsevišķas subtropu sugas ir mūžzaļas.
Latvijā vienīgā ošu ģints suga, kas aug savvaļā, ir parastais osis.
Fraxinus is een geslacht van middelgrote tot grote bomen. De Es is een onderdeel van dit geslacht. De meeste bomen van dit geslacht zijn bladverliezend, maar er zitten ook een paar subtropische soorten bij die groenblijvend zijn. De bladeren zijn oneven geveerd. De zaden van de plant zijn vruchten genaamd samara.
Het geslacht Fraxinus telt zo’n 45 tot 65 soorten.
... · Forsythia (Chinees klokje) · Fraxinus (Es) · Jasminum (Jasmijn) · Ligustrum (Liguster) · Olea · Osmanthus · Picconia · Syringa (Sering) · ...
Fraxinus is een geslacht van middelgrote tot grote bomen. De Es is een onderdeel van dit geslacht. De meeste bomen van dit geslacht zijn bladverliezend, maar er zitten ook een paar subtropische soorten bij die groenblijvend zijn. De bladeren zijn oneven geveerd. De zaden van de plant zijn vruchten genaamd samara.
Het geslacht Fraxinus telt zo’n 45 tot 65 soorten.
Askeslekta (Fraxinus) er ei planteslekt i oljetrefamilien med om lag 60 artar. Dei veks naturleg i tempererte og subtropiske område på den nordlege halvkula.
Artane i askeslekta er størstedelen tre, slik som ask, og meir sjeldsynt buskar. Dei er oftast lauvfellande, meir sjeldsynt vintergrøne. Blada er parstilte, motsette eller kransstilte.
Det er berre ein som veks naturleg i Noreg, Fraxinus excelsior, ask. Merk at det er berre denne arten som har eit offisielt norsk namn i følge Artsdatabanken.[1] I lista nedanfor er det engelske namn i tillegg til dei vitskaplege.
Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Askeslekta Askeslekta (Fraxinus) er ei planteslekt i oljetrefamilien med om lag 60 artar. Dei veks naturleg i tempererte og subtropiske område på den nordlege halvkula.
Artane i askeslekta er størstedelen tre, slik som ask, og meir sjeldsynt buskar. Dei er oftast lauvfellande, meir sjeldsynt vintergrøne. Blada er parstilte, motsette eller kransstilte.
Askeslekten (Fraxinus) er en slekt av løvtrær innenfor oljetrefamilien med en art i Norge, ask.
Artene i slekten er store eller små trær, men i tørre strøk finnes det noen buskaktige arter. Bladene er motsatte, eller en sjelden gang kransstilte. De fleste har finnete blad, men noen arter og underarter har sekundært utviklet enkle blad. Alle er løvfellende unntatt Fraxinus griffithii og Fraxinus uhdei som er eviggrønne eller halvt eviggrønne og vokser i tropisk klima. Blomsterstanden er en kvast, eller mer sjeldent en klase. Blomsten har fire, to eller ingen kronblad, som kan være vokst sammen eller frie. De vindpollinerte artene mangler kronblad og ofte også begerblad. Alle arter har to pollenbærere. Frukten er en samara (nøtt med vinger) med normalt ett frø.[1][2]
I askeslekten er det både vind- og insektpollinerte arter. Kjønnssystemene spenner fra hermafrodittisme (alle trær har tvekjønnede blomster) via androdiøci (noen trær har tvekjønnede blomster, andre hannblomster) og polygami (blanding av trær med bare hann-, hunn- eller tvekjønnede blomster og trær med én- og tvekjønnede blomster i samme eller ulike blomsterstander) til diøci (adskilte hann- og hunntrær).[1]
Slekten er utbredt i tempererte og subtropiske strøk på den nordlige halvkule, men det er også to tropiske arter i Mellom-Amerika og Sørøst-Asia. Artsrikdommen er størst i Nord-Amerika og Øst-Asia. I Europa er det tre arter, ask, smalbladask og mannaask.[3]
Veden er hard, men samtidig elastisk og er godt egnet for hammer-, slegge- og økseskaft, balltrær og biljardkøer. Den brukes også i møbler, som parkett og til kroppen på el-gitarer. Trevirke blir hovedsakelig produsert av kvitask i Nord-Amerika, ask i Europa og Fraxinus mandshurica i Øst-Asia. I Europa var det tidligere vanlig å kutte greiner med løv fra asketrær for å bruke som dyrefôr, såkalt styving. Veden har høy brennverdi, og barken er blitt brukt som fargestoff og til medisin. Mange askearter blir plantet i hager og parker og langs gater og veger.[4][5]
Asiatisk askepraktbille (Agrilus planipennis) har larver som lever under barken på asketrær. Den forekommer naturlig i Øst-Asia og gjør liten skade der. I 2002 dukket den opp i Michigan i USA, og arten har på ti år ødelagt over 20 millioner trær. Den er også blitt funnet ved Moskva, men er ennå ikke påvist i Vest-Europa.[6]
Det er beskrevet nesten 800 arter, underarter og varieteter innenfor Fraxinus, men de fleste er synonymer. Wallander aksepterte 43 arter i 2008. I 2013 ble ytterligere fem amerikanske og en kinesisk art anerkjent, samtidig som to asiatiske arter ble slått sammen, slik at det totale artsantallet er 48. Slekten deles i seks seksjoner, men tre arter kan ikke sikkert plasseres i noen av seksjonene.[3][1][7] Norske navn følger Gjærevoll (1977) unntatt «vanlig ask» som nå bare kalles «ask».[4]
Askeslekten (Fraxinus) er en slekt av løvtrær innenfor oljetrefamilien med en art i Norge, ask.
Artene i slekten er store eller små trær, men i tørre strøk finnes det noen buskaktige arter. Bladene er motsatte, eller en sjelden gang kransstilte. De fleste har finnete blad, men noen arter og underarter har sekundært utviklet enkle blad. Alle er løvfellende unntatt Fraxinus griffithii og Fraxinus uhdei som er eviggrønne eller halvt eviggrønne og vokser i tropisk klima. Blomsterstanden er en kvast, eller mer sjeldent en klase. Blomsten har fire, to eller ingen kronblad, som kan være vokst sammen eller frie. De vindpollinerte artene mangler kronblad og ofte også begerblad. Alle arter har to pollenbærere. Frukten er en samara (nøtt med vinger) med normalt ett frø.
I askeslekten er det både vind- og insektpollinerte arter. Kjønnssystemene spenner fra hermafrodittisme (alle trær har tvekjønnede blomster) via androdiøci (noen trær har tvekjønnede blomster, andre hannblomster) og polygami (blanding av trær med bare hann-, hunn- eller tvekjønnede blomster og trær med én- og tvekjønnede blomster i samme eller ulike blomsterstander) til diøci (adskilte hann- og hunntrær).
Slekten er utbredt i tempererte og subtropiske strøk på den nordlige halvkule, men det er også to tropiske arter i Mellom-Amerika og Sørøst-Asia. Artsrikdommen er størst i Nord-Amerika og Øst-Asia. I Europa er det tre arter, ask, smalbladask og mannaask.
Veden er hard, men samtidig elastisk og er godt egnet for hammer-, slegge- og økseskaft, balltrær og biljardkøer. Den brukes også i møbler, som parkett og til kroppen på el-gitarer. Trevirke blir hovedsakelig produsert av kvitask i Nord-Amerika, ask i Europa og Fraxinus mandshurica i Øst-Asia. I Europa var det tidligere vanlig å kutte greiner med løv fra asketrær for å bruke som dyrefôr, såkalt styving. Veden har høy brennverdi, og barken er blitt brukt som fargestoff og til medisin. Mange askearter blir plantet i hager og parker og langs gater og veger.
Asiatisk askepraktbille (Agrilus planipennis) har larver som lever under barken på asketrær. Den forekommer naturlig i Øst-Asia og gjør liten skade der. I 2002 dukket den opp i Michigan i USA, og arten har på ti år ødelagt over 20 millioner trær. Den er også blitt funnet ved Moskva, men er ennå ikke påvist i Vest-Europa.
Jesion (Fraxinus L.) – rodzaj roślin z rodziny oliwkowatych (Oleaceae), który obejmuje ok. 60 gatunków drzew i krzewów pochodzących z obszarów umiarkowanego klimatu półkuli północnej[2]. Gatunkiem typowym jest Fraxinus excelsior L.[3].
Liczba chromosomów: Podstawową liczbą jest x=23. Większość gatunków jest diploidalna (2n=46). Do wyjątków należą jesion chiński, który jest hexaploidem (2n=138=6x), jesion aksamitny w odmianie F.velutina var. coriacea – tetraploidalny (2n=92=4x) i jesion amerykański o wielu kariotypach[4].
Należy do rodziny oliwkowatych (Oleaceae) Hoffmanns. & Link, która jest jednym z kladów w obrębie rzędu jasnotowców (Lamiales) Bromhead z grupy astrowych spośród roślin okrytonasiennych[1].
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Oleanae Takht., rząd oliwkowce (Oleales Lindl.), podrząd Oleineae Engl., rodzina oliwkowate (Oleaceae Hoffmanns. & Link), podrodzina Fraxinoideae Kostel., plemię Fraxineae Bartl., rodzaj jesion (Fraxinus L.)[5].
Jesionem był przypuszczalnie mitologiczny Yggdrasil.
Jesion (Fraxinus L.) – rodzaj roślin z rodziny oliwkowatych (Oleaceae), który obejmuje ok. 60 gatunków drzew i krzewów pochodzących z obszarów umiarkowanego klimatu półkuli północnej. Gatunkiem typowym jest Fraxinus excelsior L..
Fraxinus é um gênero botânico da família Oleaceae. Ocorre na área subtropical temperada do hemisfério norte. É comumente chamado freixo, embora esse nome também se aplique, mais especificamente, à espécie Fraxinus excelsior. Possui várias sinonímias: Apilia, Aplilia, Calycomelia, Fraxinoides, Leptalix, Mannaphorus, Meliopsis, Ornanthes, Ornus, Petlomelia, Samarpsea.
É composto por algo entre 45 e 65 espécies, das quais podemos destacar:
Leste da América do NorteFreixo (Fraxinus excelsior)
Flor de freixo
Sementes de freixo
Ilustração de Fraxinus ornus do século XIX
Fraxinus é um gênero botânico da família Oleaceae. Ocorre na área subtropical temperada do hemisfério norte. É comumente chamado freixo, embora esse nome também se aplique, mais especificamente, à espécie Fraxinus excelsior. Possui várias sinonímias: Apilia, Aplilia, Calycomelia, Fraxinoides, Leptalix, Mannaphorus, Meliopsis, Ornanthes, Ornus, Petlomelia, Samarpsea.
Frasinul (Fraxinus) este un gen de plante din familia Oleaceae, originar din regiunile temperate ale emisferei nordice. Cuprinde circa 65-75 specii de arbori și câteva de arbuști. Specia comună în Europa, răspândită și în România, este Fraxinus excelsior.
Atinge înălțimea de 40 metri. Tulpina sa prezintă în partea tânără scoarță de culoare cenușie-verzuie, iar în partea bazală de culoare cenușiu-negricioasă. Are frunze imparipenate, compuse din 7-13 foliole sesile. Înflorește în luna aprilie, înainte de apariția frunzelor. Florile nu au nici caliciu, nici corolă, iar androceul este redus la două stamine; pe același individ se găsesc flori mascule, femele și hermafrodite. Fructul este aripat (samară).
Frasinul crește relativ repede și produce un lemn foarte valoros pentru industria mobilei și pentru industria materialelor sportive. Scoarța și frunzele sale își găsesc întrebuințări în medicina naturistă.
Fraxinus excelsior
Frunze şi seminţe de Fraxinus excelsior
Lemn de frasin
Secţiune transversală în trunchi
Flori de frasin
Seminţe de Fraxinus excelsior
Frunze de Fraxinus excelsior
Frasinul (Fraxinus) este un gen de plante din familia Oleaceae, originar din regiunile temperate ale emisferei nordice. Cuprinde circa 65-75 specii de arbori și câteva de arbuști. Specia comună în Europa, răspândită și în România, este Fraxinus excelsior.
Jaseň (Fraxinus) je rod listnatých stromov z čeľade olivovité. Zahŕňa približne 60 druhov, ide o stredné až väčšie opadavé stromy, aj keď niektoré subtropické druhy sú neopadavé.[1]
Na území Slovenska sa vyskytujú dva druhy[2]: najrozšírenejší jaseň štíhly (Fraxinus excelsior) a jaseň mannový (Fraxinus ornus). Mohutné jasene ešte v 90-tych rokoch min. st. rástli v masíve Popričného (995 m n. m.; Vihorlatské vrchy). Jaseň s obvodom cca 5 m v prsnej výške rastie dodnes na stratovulkáne Bradlo v (840 m n. m.; Slanských vrchoch, neďaleko prameniska Zimného potoka. Plošne väčšie porasty jaseňov pokrývajú miestami južné svahy planiny Horný vrch a Zádielskej planiny v Slovenskom krase.
V eddických piesňach z 13. storočia a ďalších dokumentov týkajúcich sa severskej mytológie, existoval mytologický jaseň zvaný Yggdrasil slúži ako centrum sveta.
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Jaseň (rod)
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Jaseň (rod)
Jaseň (Fraxinus) je rod listnatých stromov z čeľade olivovité. Zahŕňa približne 60 druhov, ide o stredné až väčšie opadavé stromy, aj keď niektoré subtropické druhy sú neopadavé.
Na území Slovenska sa vyskytujú dva druhy: najrozšírenejší jaseň štíhly (Fraxinus excelsior) a jaseň mannový (Fraxinus ornus). Mohutné jasene ešte v 90-tych rokoch min. st. rástli v masíve Popričného (995 m n. m.; Vihorlatské vrchy). Jaseň s obvodom cca 5 m v prsnej výške rastie dodnes na stratovulkáne Bradlo v (840 m n. m.; Slanských vrchoch, neďaleko prameniska Zimného potoka. Plošne väčšie porasty jaseňov pokrývajú miestami južné svahy planiny Horný vrch a Zádielskej planiny v Slovenskom krase.
Glej besedilo.
Jêsen (znanstveno ime Fraxinus) je rod dreves s pernatimi listi in trdim lesom. Pri nas so samonikli veliki jesen (Fraxinus excelsior), mali jesen (Fraxinus ornus) in ostrolistni jesen (Fraxinus oxycarpa).
Jesen se uporablja za izdelovanje športnih pripomočkov in ročajev za orodja. Ker je zelo elastičen in plastičen, se iz njega dobro izdeluje furnir. Jesen se dobro luži.
Jesen raste kot drevo bolj posamično. Čiste sestoje tvori redko. Drevo lahko zraste do višine 40 m. V gostih sestojih lahko tvori gladko in lepo oblikovano deblo. Rad raste ob lokah, rekah, potokih na sveži globoki zemlji na kateri se ne zadržuje voda. Jesenovina je belkastorumena, brez črnjave. Pri debelejših drevesih se rado pojavi tako imenovano "olivno srce", to je olivno obarvano sredica debla (spodnja slika lesa). Gostota lesa je 650 kg/m3. To je eden naših najbolj trdnih in žilavih lesov, še posebno jesenovina s širokimi branikami. Suši se hitro in lahko. Uporaba: (narekuje jo njegova trdnost in žilavost) športno orodje (smuči, vesla, sani, gimnastične naprave), pohištvo, talne obloge, furnir, krivljen les.
Jêsen (znanstveno ime Fraxinus) je rod dreves s pernatimi listi in trdim lesom. Pri nas so samonikli veliki jesen (Fraxinus excelsior), mali jesen (Fraxinus ornus) in ostrolistni jesen (Fraxinus oxycarpa).
Jesen se uporablja za izdelovanje športnih pripomočkov in ročajev za orodja. Ker je zelo elastičen in plastičen, se iz njega dobro izdeluje furnir. Jesen se dobro luži.
Jesen raste kot drevo bolj posamično. Čiste sestoje tvori redko. Drevo lahko zraste do višine 40 m. V gostih sestojih lahko tvori gladko in lepo oblikovano deblo. Rad raste ob lokah, rekah, potokih na sveži globoki zemlji na kateri se ne zadržuje voda. Jesenovina je belkastorumena, brez črnjave. Pri debelejših drevesih se rado pojavi tako imenovano "olivno srce", to je olivno obarvano sredica debla (spodnja slika lesa). Gostota lesa je 650 kg/m3. To je eden naših najbolj trdnih in žilavih lesov, še posebno jesenovina s širokimi branikami. Suši se hitro in lahko. Uporaba: (narekuje jo njegova trdnost in žilavost) športno orodje (smuči, vesla, sani, gimnastične naprave), pohištvo, talne obloge, furnir, krivljen les.
Askar (Fraxinus)[1][2] är ett släkte i familjen syrenväxter som består av cirka 60 arter. De förekommer vanligen i tempererade och subtropiska områden på norra halvklotet.
Arterna i asksläktet är till största delen träd, såsom asken, och mer sällan buskar. De är oftast lövfällande, mer sällsynt städsegröna. Bladen är parbladiga, motsatta eller kransställda. Blomställningen är en sammansatt klase, toppställd eller i de övre bladvecken på årsgammal ved. Blommor små, enkönade eller tvåkönade. Kronan är vit till gulvit, eller saknas helt.
Kladogram enligt Catalogue of Life[1]:
syrenväxter Askar
Wikimedia Commons har media som rör Askar.
Wikispecies har information om Askar.
Askar (Fraxinus) är ett släkte i familjen syrenväxter som består av cirka 60 arter. De förekommer vanligen i tempererade och subtropiska områden på norra halvklotet.
Arterna i asksläktet är till största delen träd, såsom asken, och mer sällan buskar. De är oftast lövfällande, mer sällsynt städsegröna. Bladen är parbladiga, motsatta eller kransställda. Blomställningen är en sammansatt klase, toppställd eller i de övre bladvecken på årsgammal ved. Blommor små, enkönade eller tvåkönade. Kronan är vit till gulvit, eller saknas helt.
Dişbudak, zeytingiller (Oleaceae) familyasının Fraxinus cinsini oluşturan türüne göre maksimum boyu 10–30 m arasında değişebilen dolgun ve düzgün gövdeli yuvarlak tepeli ağaç türlerinin ortak adı.
Genellikle sulak ya da derin toprağa sahip yerlerde bulunurlar. Yaprak döken veya bazen herdem yeşil ağaç veya çalı formunda olabilirler.
Yaprak: Tek tüysü yapraklar karşılıklı veya bazen dalların ucunda sarmal dizilişlidir. Yaprak ve yaprakçık sapı tabanı çoğu kez kalınlaşmıştır.
Çiçek: Bileşik salkımlı çiçek kurulu uçta veya sürgünün ucundaki koltuktan ya da önceki yılın yan sürgünlerinden gelişir. Brahteler ince uzun mızraksı olup geçicidir veya bulunmaz. Küçük çiçekler, erdişi, bir eşeyli veya çok eşeylidir. Kaliks 4 dişli veya düzensiz loplu bazen de bulunmaz. Korolla beyaz sarımsı 4 loplu, dip kısmı bölünmüştür veya bulunmaz. 2 Stamen korollanın dibine gömülmüştür. İplikçikler kısa olup çiçekler tam olarak açılınca dışarıya çıkar.
Meyve: Tohumlu taslağı 2 yumurtalık gözlü sarkıktır. Boyuncuk kısa; tepecik 2 yarıklıdır. Meyve uçtaki kanadı uzamış bir kanatlı meyvedır. (samara) Tohumlar genellikle tekli yumurtamsı-dikdörgen biçimindedir. Besidoku etli kökçük diktir.
Dişbudak, zeytingiller (Oleaceae) familyasının Fraxinus cinsini oluşturan türüne göre maksimum boyu 10–30 m arasında değişebilen dolgun ve düzgün gövdeli yuvarlak tepeli ağaç türlerinin ortak adı.
Genellikle sulak ya da derin toprağa sahip yerlerde bulunurlar. Yaprak döken veya bazen herdem yeşil ağaç veya çalı formunda olabilirler.
Українське «ясен» походить від прасл. *(j)аsеnъ(ь) / *(j)osеnъ(ь) / *(j)аsьnъ(ь), яке виводять від пра-і.е. *ōs-/*ŏs- (з суфіксом-розширенням непрямих відмінків -en, який у слов'янських мовах поширився на всю парадигму), звідси також назви ясена або схожих дерев в інших індоєвропейських мовах: лит. úosis, латис. osis, прусськ. woasis, лат. ornus < *osenos («білий ясен»), ірл. ah («бук»), грец. ὀξύα («бук»), вірм. հացի, хаці, кімр. onnen, прагерм. *askaz, *askiz, нід. es, давн.в-нім. ask, нім. Esche, англ. ash, давн-англ. æsc, дав.-ісл. askr, дан. і швед. ask[1][2].
Проте, В. І. Даль у своєму словнику виводить «ясен» («ясень») від слова «ясний»: «у якого рідке листя, багато просвіту»[3].
Рід Ясен налічує близько 65 видів, в Україні з них ростуть девять, одним з найпоширеніших є ясен звичайний (Fraxinus excelsior). Деревина видів роду Ясен використовується в меблевій промисловості та будівництві. Як декоративне дерево в Україні культивуються ясен пенсильванський (Fraxinus pennsylvanica), ясен американський (Fraxinus americana) та ясен ланцетний (Fraxinus lanceolata). Занесений до Червоної книги України (1996) ясен білоцвітий (Fraxinus ornus), який росте у природному стані тільки у єдиному локалітеті на території Закарпатської області.
Рід Ясен налічує близько 65 видів, розподілених відповідно філогенетичним дослідженням по сімох секціях.
Секція Dipetalae:
Секція Melioides у широкому розумінні (sensu lato):
Секція Melioides у вузькому розумінні (sensu stricto):
Секція Pauciflorae:
Species are organized according to phylogenetic analysis.[4][5]
Секція Dipetalae:
Секція Melioides у широкому розумінні (sensu lato):
Секція Melioides у вузькому розумінні (sensu stricto):
Секція Pauciflorae:
Секція Sciadanuthus:
Секція Faxinus:
Секція Ornus
Кількість ясенів у Європі може суттєво зменшитися. Їхнє захворювання, що називається халара, вперше помітили у Східній Європі у 1992 році, а до 2016 року воно вразило майже 2 млн км² по всій Європі. Халару викликає грибок Hymenoscyphus fraxineus — спершу він убиває листя дерев, потім гілки і врешті все дерево[8].
Не менш загрозлива для ясенів смарагдова вузькотіла златка[en] — жук, який прийшов у Європу з Азії. Він поширюється на захід від Москви зі швидкістю 41 кілометр на рік, та як вважають, у 2016 році досяг Швеції. Дорослий жук наносить ясенам мало шкоди, але його личинки, що живуть під корою і в деревині, можуть убити дерево[8].
Chi Tần bì hay còn gọi chi tần (tên khoa học: Fraxinus /ˈfræksɪnəs/[4]) là một chi thực vật có hoa, và cũng như chi Ô liu và chi Tử đinh hương, thuộc họ Ô liu (Oleaceae). Nó bao gồm 45-65 loài, từ trung bình đến cây lớn, chủ yếu rụng lá theo mùa mặc dù một số loài nhiệt đới có lá xanh suốt năm. Chi cây này phổ biến rộng rãi trên nhiều nước châu Âu, châu Á và Bắc Mỹ.[3][5][6][7][8]
Các tên gọi thông thường trong tiếng Việt là tần bì, tần hay tu chanh.
Bài viết liên quan đến thực vật có hoa này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn. Chi Tần bì hay còn gọi chi tần (tên khoa học: Fraxinus /ˈfræksɪnəs/) là một chi thực vật có hoa, và cũng như chi Ô liu và chi Tử đinh hương, thuộc họ Ô liu (Oleaceae). Nó bao gồm 45-65 loài, từ trung bình đến cây lớn, chủ yếu rụng lá theo mùa mặc dù một số loài nhiệt đới có lá xanh suốt năm. Chi cây này phổ biến rộng rãi trên nhiều nước châu Âu, châu Á và Bắc Mỹ.
Các tên gọi thông thường trong tiếng Việt là tần bì, tần hay tu chanh.
Я́сень (лат. Fraxinus) — род древесных растений из семейства Маслиновые (Oleaceae).
Русское слово ясень восходит к праслав. *asenь, которое родственно лит. úosis, латыш. osis, прусск. woasis, лат. ornus, валл. onnen[2][3].
Представители рода — деревья высотой 25—35 м (отдельные экземпляры до 60 м) и диаметром ствола до 1 м, с удлинённо-яйцевидной, высоко поднятой, широкоокруглой кроной и толстыми, редкими ветвями. Дугообразно изогнутые, толстые побеги направлены вверх. Кора пепельно-серая, гладкая, но в нижней части мелкотрещиноватая.
Корневая система мощная, без стержневого корня.
Почки чёрные, с мелкими крапинками, верхушечные крупнее боковых. Листья супротивные, неравноперистые, длиной до 40 см, состоят из 7—15 листочков. Листочки ланцетные, длиной 4—9 см, сидячие, с клиновидным цельнокрайным основанием, сверху голые, тёмно-зелёные, с вдавленной средней жилкой, снизу с выступающими беловатыми жилками. Общий черенок полукруглый, желобчатый, сверху опушённый.
Цветки тёмно-бурые или фиолетовые, без околоцветника, лишены запаха, собраны сжатыми, пучковидными метёлками на безлистных веточках, ветроопыляемые. Содержат или две тычинки, или один пестик, или то и другое вместе. Женские соцветия длиннее мужских. Раньше развиваются пестичные цветки. На одном дереве наблюдается сочетание мужских, женских и обоеполых цветков.
Плоды — крылатки, ланцетные или продолговато-эллиптические, длиной 3,5—4,5 см, у основания округлённые, наверху с выемкой, похожи на однолопастный пропеллер. Плоский, бороздчатый, продолговатый орешек равен или почти равен половине длины крылатки.
Светолюбив.
Цветёт в апреле — мае до распускания листьев, которые не препятствуют опылению. Когда рыльца женских цветков уже готовы к восприятию пыльцы, соседние мужские цветки ещё не созрели. Благодаря этому оплодотворение происходит пыльцой с других веток или с других деревьев. Ясень манный опыляется жуками. Для привлечения насекомых его цветки снабжены венчиком.
Плоды созревают в сентябре — октябре, но на землю опадают только зимой или ранней весной. Образуются ежегодно в большом количестве. Благодаря большому количеству жиров и белков используются в пищу многими видами птиц и грызунов.
На плодородных почвах растёт быстро, морозостоек, иногда страдает от поздних весенних заморозков. Плодоносит с двадцати пяти — сорока лет, живёт до трёхсот лет. Распространяется самосевом и дичает. Листья опадают поздней осенью и часто зелёными.
Ясень обыкновенный можно встретить практически повсюду в лесах и парках, в посадках вдоль автомобильных и железных дорог. Предпочитает влажные, плодородные, нейтральные или близкие к ним почвы. Растёт очень быстро, в лесостепной зоне достигает высоты до 30 метров, а на юге до 60 метров. Можно встретить в байрачных лесах, изредка — в пойменных. В России распространён в Поволжье, Центрально-Чернозёмном районе, Тверской области. Часто также «ясенем» ошибочно называют Клён ясенелистный.
Древесина ясеня, благодаря своей упругости и прочности, использовалась для изготовления боевых орудий и орудий охоты. Из ясеня делали колья и боевые дубинки, которые получались тяжёлыми, крепкими и эластичными. Древние новгородцы изготавливали луки из пяти ясеневых пластин, склеенных костным клеем. Рогатины на медведя, копья, стрелы, древки — примеры орудий охоты из ясеня.
Большой популярностью пользовалась в древности резная посуда из ясеня. Хорошо высушенные и выдержанные ясеневые доски применялись в кораблестроении. При изготовлении мебели ясень по красоте текстуры приравнивался к чёрному и красному дереву. В XIX веке ясень использовался для изготовления карет и саней. Из ясеня гнули лыжи, обручи, коромысла, делали вёсла и ободья колёс.
Сейчас из ясеня делают жерди для гимнастических брусьев, гоночные вёсла, высококачественные лыжи, кии для бильярда, бейсбольные биты.
Наросты на ясене (кап) используют для изготовления небольших по размерам, но ценных поделок.
Ясеневая фанера используется для отделки мебельных гарнитуров и музыкальных инструментов. Древесина используется в отделке вагонов и автомобилей.
Дерево используется для декоративного, защитного и мелиоративного лесоразведения. Существуют специальные декоративные формы ясеня, которые очень выразительны в качестве компонента садово-парковых ансамблей. Стойкость ясеня к внешним воздействиям определяет возможность его высадки на уплотнённых почвах, в местах загрязнения воздуха пылью, копотью, вредными газами — в городских садах, парках, вдоль железных дорог.
Цветки различных видов ясеня дают медоносным пчёлам пыльцу-обножку[4].
Плоды ясеня содержат до 30 % жиров, поэтому люди издавна употребляли их в пищу. В XVIII веке в Англии консервировали незрелые плоды, получая пикантную приправу к овощным и мясным блюдам. Весной ясень выделяет сладкий сок, который используют в качестве заменителя сахарозы.
Листьями и корой ясеня издавна лечили хронические заболевания дыхательных путей, радикулиты, использовали как мочегонное и слабительное средство, как ранозаживляющее средство и как заменитель хинина. Римский врач Квинт Серен Саммоник в «Медицинской книге» писал об использовании семян ясеня для лечения водянки, кашля, болезней печени. Древние греки и германцы считали, что сок ясеня может исцелить человека, укушенного змеёй.
В качестве лекарственного средства используются плоды, кора и листья ясеня. Листья заготавливают ранним летом, а кору — весной. Листья содержат углеводы, органические кислоты, эфирные масла, сапонины, каротин, витамин C, флавоноиды и дубильные вещества. В коре обнаружены углеводы, фенолы, алкалоиды, кумарины, флавоноиды. Препараты ясеня обладают кровоостанавливающим, тонизирующим, жаропонижающим, вяжущим, ранозаживляющим, слабительным, мочегонным, противомикробным, спазмолитическим, противокашлевым, противоревматическим и глистогонным действием.
Настойка плодов применяется при варикозном расширении вен. Из ясеневого сока получают маннин, который в высушенном состоянии используется в диете больных сахарным диабетом как заменитель сахара. Но пыльца ясеня является сильным аллергеном и может вызвать контактный дерматит[5].
Выделяют 53 вида[6] ясеня в 6 секциях:
По информации базы данных The Plant List (2013), род включает 63 видов [8].
Слово «ясень» используется в топонимике:
Я́сень (лат. Fraxinus) — род древесных растений из семейства Маслиновые (Oleaceae).
参见本文。
梣树（学名：Fraxinus）是木犀科梣属落叶乔木的通称，约有60个物种。产于温带和亚热带地区，在中国有近30种，北方、南方和中部都有种植。
其学名来自于拉丁语的“矛”，因为当时士兵们作战用的武器长矛的柄是用梣木制作的。在斯堪的纳维亚神话中，世界由一棵梣树支撑着。在希腊神话中，宙斯创造人类之初，人是从梣树里诞生的。
梣树叶子对生，羽状带齿，花有两性，花序锥形，花冠常呈四裂，雄蕊两个，柱头二裂，果实翅形，子叶扁平。
梣树的根和叶子具有利尿、消炎等药理功能。
(A.Gray) Sarg. – Texas Ash
梣树（学名：Fraxinus）是木犀科梣属落叶乔木的通称，约有60个物种。产于温带和亚热带地区，在中国有近30种，北方、南方和中部都有种植。
其学名来自于拉丁语的“矛”，因为当时士兵们作战用的武器长矛的柄是用梣木制作的。在斯堪的纳维亚神话中，世界由一棵梣树支撑着。在希腊神话中，宙斯创造人类之初，人是从梣树里诞生的。
梣树叶子对生，羽状带齿，花有两性，花序锥形，花冠常呈四裂，雄蕊两个，柱头二裂，果实翅形，子叶扁平。
梣树的根和叶子具有利尿、消炎等药理功能。
分類（APG III） 界 : 植物界 Plantae 階級なし : 被子植物 angiosperms 階級なし : 真正双子葉類 eudicots 階級なし : キク類 asterids 階級なし : シソ類 lamiids 目 : シソ目 Lamiales 科 : モクセイ科 Oleaceae 属 : トネリコ属 Fraxinus L. 学名 Fraxinus L. タイプ種 Fraxinus excelsior L. [1] 和名 トネリコ属 英名 Ash 下位分類群（種） 本文を参照 トネリコ属（梣属、学名：genus Fraxinus）は、北半球に分布するモクセイ科の双子葉植物。中型から大型になる木本で、亜熱帯に分布する常緑の数種を除けばほとんどが落葉樹である。
和名の中の「トネリコ」の名の由来については、狭義の「トネリコ（種）」にて詳しく解説する。
葉は羽状複葉で、まれに単葉。葉は対生し、まれに3つずつ輪生する。花は緑色から茶色で目立たない。果実は翼果である。
トネリコ属の植物は木材として頻繁に利用される。北欧神話の世界樹・ユグドラシルはセイヨウトネリコ（en）のこととされている。また、同神話では最初の人間の男性はトネリコの流木から創られたとされる。
トネリコ属に下位に分類される種は45から、説によっては65を数える。 表記は左から順に、学名、和名（または、英語名の仮名転写）、英語名、特記事項。ただし、名称が存在しない（あるいは、確認できない）場合は無記、もしくは未確認と記す。
この項目は、植物に関連した書きかけの項目です。この項目を加筆・訂正などしてくださる協力者を求めています（プロジェクト:植物／Portal:植物）。
물푸레나무속(학명: Fraxinus 프락시누스[*])은 물푸레나무과의 속이다.
.jpg)
