Panaeolus fimicola (Pers.) Gillet 1878

Na starszych owocnikach blaszki są czarne z białawymi ostrzami

Kołpaczek ciemnoszary (Panaeolus fimicola (Pers.) Gillet) – gatunek grzybów należący do rzędu pieczarkowców (Agaricales)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Panaeolus, Incertae sedis, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Gatunek Panaeolus fimicola został zdiagnozowany taksonomicznie przez Christiaana Persoona (jako Agaricus fimicola') w drugim tomie "Synopsis methodica fungorum" z 1801 r. Do rodzaju Panaeolus został przeniesiony przez Claude'a-Casimira Gilleta w "Hyménomycètes" z 1878r.

Niektóre synonimy naukowe^[2]:

Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako kołpaczek nawozowy lub kołpaczek koprofilny^[3].

Morfologia

Kapelusz

Kształt wypukły do dzwonkowatego, płaski staje się dopiero w bardzo późnym wieku lub podczas długotrwałej wilgotnej pogody^[4]. Średnica 1–2 (do 2,5) cm, barwa ciemnoczerwono-brązowa lub czarno-brązowa, na szczycie jaśniejszy. Jest silnie higrofaniczny, pokryty suchą, nagą, gładką lub pomarszczoną, komórkową skórką. Brzeg ciemniejszy, w stanie wilgotnym lekko przejrzysty i żłobkowany, bez pozostałości osłony^[5].

Hymenofor

Blaszkowy, blaszki przyrośnięte do trzonu, o regularnej tramie, u dojrzałych owocników czarniawe, niejednolicie zabarwione, plamiste z powodu niejednoczesnego dojrzewania zarodników. Na powierzchni blaszek występują stosunkowo niewielkie cystydy zawierające siarczki załamujące światło^[5].

Trzon

Barwy kapelusza lecz o nieco jaśniejszym odcieniu, beżowo-brązowawy lub czerwono-brązowy, często krótki i wygięty, na całej powierzchni oszroniony^[5].

Cechy mikroskopowe

Podstawki 4-zarodnikowe. Zarodniki czarne z porą rostkową, kształtu cytryny i rozmiarach 11-14 na 7-9,5 μm. Cheilocystydy o rozmiarach 25-35(40) × 6-12 μm, przeważnie wrzecionowato brzuchate. Pleurocystyd brak, lub występują jedynie blisko krawędzi blaszki, a wówczas podobne są do cheilocystyd^[4].

Występowanie i siedlisko

Występuje głównie na półkuli północnej. Najliczniej jego stanowiska podawane są z Europy, ale występuje również w Ameryce Północnej, Azji i Afryce Północnej (w Maroku). W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony, występuje również w Islandii. Na półkuli południowej występuje tylko w Australii^[6].

Rozwija się na nawożonych odchodami łąkach i trawnikach, nigdy bezpośrednio na odchodach. Owocnikowanie trwa od maja do października, owocniki wyrastają gromadnie^[5].

Znaczenie

Saprotrof^[3]. Grzyb niejadalny, a nawet podejrzewany o własności trujące. W niektórych okazach znajdywano niewielkie ilości psylocybiny^[4].

Gatunki podobne

Najbardziej podobny jest kołpaczek czarniawy (Panaeolus ater), nieco podobne są Panaeolina foenisecii i kołpaczek mierzwiowy (Panaeolus papilionaceus)^[4].

Przypisy