Vėkis (luotīnėškā: Vicia sativa) ī tuokis augals, katros muokslėškā prigol prī žėrnėku (Vicia).
Vėkis ta vėinmetė žuolie ī. Anuos stombris šakuots, tēvs, golstuoks ī, 40-100 cm ėlgoma. Žėidā padabni žemčiūgou, rūžavi. Nuokėn brondis, katrūs būn 4-9 sieklas.
Vėkis ī gers šierals gīvuoliam, augėnams tonkiausē sīkiom so avėžuom, popuom. Šieralou nauduon vėkiu miltus. Vėkis liuob būtė ė žmuoniū jiedis: par vainas, bada ėš vėkė miltu kepė douna, katra būn ātrė, nagardė.
Zwëczajnô wika (Vicia sativa) - to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach gbùrze ją selë np. z ówsã na zymkù, żebë miec zeloné dlô chòwë. Wierã dlô nich jak pisze Bernard Zëchta zwëczajnô wika i kaszëbskô wika to bëło jedno.
Bernard Zëchta: Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, Ossolineum, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1976, tom VII, s. 360.
Zwëczajnô wika (Vicia sativa) - to je roscëna z rodzëznë bòbòwatëch. Na Kaszëbach gbùrze ją selë np. z ówsã na zymkù, żebë miec zeloné dlô chòwë. Wierã dlô nich jak pisze Bernard Zëchta zwëczajnô wika i kaszëbskô wika to bëło jedno.
Мунҷ, ё Мунч (лот. Vicia sativa) — гиёҳи як ё дусолаест аз оилаи лӯбиёиҳо.
Баландиаш 20—100 сантиметр; пояи асосан рости сершохча, барги мураккаб (дарозиаш 4—10 сантиметр), ки аз 3—8 ҷуфт баргча иборат аст, гули гу ногунранг, ғилофаки 4—12-тухма, тухми гуногунранг (ашҳабия сабзча, дорчинӣ, сиёҳтоб ва ғайра) дорад.
Моҳхои апрел—июн гулу мева мекунад.
Мунҷ дар Аврупо, кишварҳои баҳри Миёназамин, Осиёи Хурд ва кишварҳои собиқ Шӯравӣ (Қисми Аврупоӣ, Кавказ, Сибири Ғарбӣ ва Шарқӣ, Шарқи Дур, Осиёи Миёна) паҳн шудааст. Мунҷи худрӯй дар Тоҷикистон асосан дар алафзори нимсаванн ва ҷангали гармсер (шиблак), инчунин ҳамчун алафи бегона дар киштзори гандум, ҷав, ҷавдар, наск (500—1800 метр аз соҳили баҳр мерӯяд. Асосан дар қаторкӯҳҳои Ҳисору Дарвоз, ноҳияҳои Тоҷикистони Ҷанубӣ, Шарқӣ ва Помири Ғарбӣ паҳн шудааст.
Мунҷ хӯроки хуби чорвост. Онро дар хоки сернам мекоранд. Одатан, бо растаниҳои дигар омехта кишт мекунанд. Махсусан бо хӯшадорҳо хушхӯр мешавад. Хошоки мунҷ серғизо аст. Мунҷ дар давраи гулшукуфт 1,4% қанди ҳалшаванда, 26,6% протеин, 22,2% сафеда, 5,3% равған ва ғайра дорад. 100 килограмм алафи хушки мунҷ 20,1 килограмм протеини ҳозим дошта, 80,6 воҳиди хӯрокӣ аст. Аз ҷиҳати серғизоӣ ба себаргаи сурх наздик аст.
Обичен граор (науч. Vicia sativa) или обична глушина[1] — мешункасто растение од семејството бобовите (Fabaceae) кое се одгледува како крма за добиток и зелено ѓубриво, но важи за коров во однос на други посеви. Ова растение е различно од слично наречената граорка (Lathyrus), која му припаѓа на истото семејство, но сосема друг род.
Ова е едногодишно азотоврзувачко зелјесто растение. Има добро развиен главен корен и странични корења, кој достигнува 80 до 100 см во длабочина. Има ситни тркалезни или крушковидни јазли поради присуствона симбиотските груткови бактерии (Rhizobium). Котиледоните не излегуваат над почвата.[2] Стеблото е шупливо, и има четириаголен пресек. Почнува да се разгранува веднаш над кореновиот врат, образувајќи 2 до 4 странични стебленца. Стеблото се сука нагоре и е подебело во горниот дел отколку во долниот. Листот е парноперест со 4 до 8 пара јајцевидни лиски и 1 до 2 пара витици (ластари). Секоја наредна лиска е помала, и целиот збир завршува со мало зашилување кој е продолжеток на жилката.[2]
Граорот има виолетови цветови долги по 1,5 до 2,5 см во две нијанси, а знаменцето е нешто посветло, со потемни крилца. Цветовите се распоредени поединечно, а листот во своите пазуви има најчесто по два цвета, доколку е исправен. Плодот е извиткана мешунка со сабјест облик, долга 6-8 см и содржи 7-9 семки. Кога ќе узрее, добива светлокафеава боја.[2] Семето е покрупно од оние на сродните растенија и има темна боја. Семена обвивка е мазна и има лузна во облик на бела цртичка.
Кога се одгледува за крма,[3] граорот се сее на густо, до 250 кг на хектар. Меѓутоа, кога се одледува за семе, истото се сади на поретко, за да се развијат повеќе цветови и семки. Во овој случај, седибата се врши рано во сезоната, но кога се одгледува за зелено ѓубриво, растението се сади во било кое време од пролетта. Понекогаш се добива полн принос од летна сеидба, но тоа начелно се смета за предоцна и не препорачува.[4]
Откако ќе се посее, земјиштето треба внимателно да се изгрибла, а потоа да се помине со лесен валец, кој ја израмнува површината и овозможува непречена жнеидба. Во првите неколку дена од сеењето, полето треба да се чува од гулаби.[4]
Обичниот граор им годи на коњите повеќе од детелината и пијанката (’ржната трева); истото важи и при гоењето на говеда, кои јадат (и се гојат) побргу од граорот отколку од треви и други јадливи растенија. Сепак, земјоделецот треба да внимава, бидејќи прекумерното хранење со граорови зрна (особено кога се без мешунки) предизвикува грчеви и други стомачни заболувања.[4]
Заедно со граорот можат да се засеат и други житарки, кои имаат посилни стебла и му даваат прикрепа кога ќе се нафати на нив со витиците.[5] Сам по себе, граорот се разгранува по земја поради мекоста на стебленцата, но кога е наседен заедно со овес или некоја друга житна трева, истиот расте исправено.[6]
Постојат неколку сорти обичен граор,[7] Како и кај други бобови култури, на граоровото семе може да му се додаде бактеријата ризобиум, која има симбиотска и заштитна улога.[6]
Штетници врз граорот се габата на грашковата пепелница (Erysiphe pisi), зелената грашкова лисна вошка (Acyrthosiphon pisum), памуковата совица (Heliothis zea), есенската совица (Spodoptera frugiperda, во Америка) и пајакови крлежи (Tetranychus).[6]
Граорот е втора по важност фуражна култура во Македонија. Главно производствено подрачје е Кумановско, а доста е застапен и во Овчеполието и во Скопско.
Обичниот граор бил составен дел од човековата исхрана во дамнешните првобитни општества, за што сведочат остатоците во ранонеолитски наоди од Сирија, Турција, Бугарија, Унгарија и Словачка. Траги од употреба на граорот се сретнати и во стероегипетски наоѓалишта од преддинастички период , како и неколку во Туркменистан и Словачка од бронзеното време. Најраните недвосмисленим докази за одгледувањето на граорот се од римско време.[10]
Постојат барем четири подвидови на обичниот граор:
|archivedate=, |accessdate= (помош) Обичен граор (науч. Vicia sativa) или обична глушина — мешункасто растение од семејството бобовите (Fabaceae) кое се одгледува како крма за добиток и зелено ѓубриво, но важи за коров во однос на други посеви. Ова растение е различно од слично наречената граорка (Lathyrus), која му припаѓа на истото семејство, но сосема друг род.
Таримал гиш[1] (лат. Vicia sativa L.) нь буурцагтны овгийн, өвслөг, нэг наст, гишийн төрлийн нэгэн зүйл ургамал. Энэ тэсвэртэй ургамлыг тэжээлийн ба ногоон бордуурын зориулалттайгаар тариалдаг. Англиар common vetch, garden vetch, vetch, орсоор горошек посевной, вика посевная гэж тус тус нэрлэдэг.
Мэдэгдэж буй дөрвөн дэд зүйлүүд:
Таримал гиш (лат. Vicia sativa L.) нь буурцагтны овгийн, өвслөг, нэг наст, гишийн төрлийн нэгэн зүйл ургамал. Энэ тэсвэртэй ургамлыг тэжээлийн ба ногоон бордуурын зориулалттайгаар тариалдаг. Англиар common vetch, garden vetch, vetch, орсоор горошек посевной, вика посевная гэж тус тус нэрлэдэг.
Мэдэгдэж буй дөрвөн дэд зүйлүүд:
Vicia sativa ssp. cordata (Hoppe) Asch. & Graebn. Vicia sativa ssp. nigra (L.) Ehrh. – Гонзгой навчит гиш (= ssp./var. angustifolia, ssp. consobrina, ssp. cordata (Hoppe) Batt., ssp. cuneata, ssp. heterophylla, var. minor, var. nigra) Vicia sativa ssp. sativa (= var. linearis, ssp. notata) Vicia sativa ssp. segetalis (Thuill.) Arcang. (зарим тохиолдолд ssp. nigra-д нэгтгэдэг)