She billey 'sy ghenus Prunus eh billey shillish figgagh (Prunus padus). T'eh dooghyssagh da'n Oarpey hwoaie as yn Aishey hwoaie. T'eh gaase eer çheu hwoaie Chryss yn Arctagh.
She billey ny crouw yn-lhoamey t'ayn. T'eh gaase 8-16m er yrjid. Ta roost garroo lheeah oc. Ta duillagyn maylartey un-duillagagh eelipsagh feeacklagh. Ta blaaghyn baney oc ayns crouw-vlaaghey. She berrish doo eh y mess oc. T'eh geyre as castagh, agh t'eh yn-ee.
She billey 'sy ghenus Prunus eh billey shillish figgagh (Prunus padus). T'eh dooghyssagh da'n Oarpey hwoaie as yn Aishey hwoaie. T'eh gaase eer çheu hwoaie Chryss yn Arctagh.
Tekst üüb Öömrang At (gewöönelk) drüüwenkäärs (Prunus padus) as en plaant uun det skööl Prunus, an hiart tu't famile faan a ruusenplaanten (Rosaceae).
Di buum
At fögelkäärs (Padus avium) woort hal mä't drüüwenkäärs ferwakselt.
Buark
Apskäären stam
At (gewöönelk) drüüwenkäärs (Prunus padus) as en plaant uun det skööl Prunus, an hiart tu't famile faan a ruusenplaanten (Rosaceae).
Sil sanal voib olda toižid znamoičendoid; miše nähta niid, tulgat tänna.Tom' (latin.: Prunus padus «slivpu Pojogen randaspäi», sinonim Padus avium) om pu i penzaz. Mülüb Rozanvuiččed-sugukundan Višn'-alaheimho (Cerasus).
Eziauguine areal om Evrazii. Tom' om introduciruidud erikoks kaiken mail'man venos vönes. Kazvatadas dekorativižeks i medenkandajaks kazmuseks.
Navedib nepsad, kazvatelišt mahust lähiženke gruntvedenke. Kazvab jogiden randoil, jogirandal'žiš mecoiš i penzhištos, mecanröunoidme, letkil, lagedištol. Sädab tomžomid (tomištoid).
Pu vai penzaz oleskeleb 0,6..10 m kortte. Änikoičeb semendkus-kezakus, änikoiden haju om luja. Plodud-tomičaižed küpsnedas heinkus-elokus. Äikerdoičese vegetativižikš tobjimalaz.
Varhapandas zell'torhudeks tomišt kor't aigaližel kevädel, änikoid semendkus, lehtesid, küpsid ploduid-tomičuid (latin.: Fructus Padi) heinkus-sügüz'kus. Ottas kor't nahkoiden dubindsubstancijaks, südäinpud — materialaks sädamha küläižandusen tomesižid tegesid.
Lehtesed i plodud kogotas morijoid glikozidoid erasiden imetaiživatoiden täht.
Sil sanal voib olda toižid znamoičendoid; miše nähta niid, tulgat tänna. Tom' (latin.: Prunus padus «slivpu Pojogen randaspäi», sinonim Padus avium) om pu i penzaz. Mülüb Rozanvuiččed-sugukundan Višn'-alaheimho (Cerasus).
Tuomi (ven. черёмуха обыкновенная, lat. Prúnus pádus) on ei korgei puu, toiči tuhjonmuodozennu kazvai, kudai kuuluu Rouzovoin pereheh.
Tuomi on 0,6-10 metrii pitky puu. Sen ladvu on pitkähkö da tuuhei. Lehtet kazvetah toine toizele peräh, ollah jäičän- libo ellipsanmuodozet, pal’l’ahat, hoikat, n’okas terävät. Lehten varret ollah 1-2 sentii pitkät. Tuomen kukkazet ollah valgiet, harvah rouzovoit. Kazvetah pitkinny tuuhieloinnu kistilöinny, net ollah 8-12 sentii pitkät. Tuomen kukkazil on vägevy haju. Kypsien muarjoin väri on mustu, sydämes – vihandu. Muarjat kypsetäh heinykuul-elokuul.
Tuomi rubieu kukkimah aijoi keviäl, oraskuul-kezäkuul. Kukkiu čomasti da tuuhieh, sendäh sidä istutetah dekoratiivizennu puunnu. Yhtelläh muarjua puuh rodieu ei joga vuottu, sille vijannu ollah myöhäzet keväthallat da kaikenmoizet syöjät.
Tuomie kazvau Pohjas-Afriekas, Jevroupas, Aazies. Ven’al sidä kazvau kaikkiel. Kazvi suvaiččou kostieloi muldumualoi, kudamis pohjuviet ollah lähäl muapindua. Enimyölleh tuomie kazvau jogiloin rannoil, jogiloin lähäl olijois mečis da tuhjožikkolois, meččyaholoil, hiekkumualoil.
Käyttö
Tuomie käytetäh tervehytty parandajes. Kerätäh da kuivatah tuomen kypsii muarjoi, kuordu, lehtilöi da kukkazii. Kuordu kiškotah aijoi keviäl. Kuivattuu sidä voibi pidiä ruokos viijen vuvven aigah, muarjoi – 3-5 vuvven aigah, kukkazii – vuvven aigah. Muarjat pätäh paskutaudiloih, niilöil on bakteerieloin hävittämizen da vitamiinoin ližiämizen, tervehytty lujendamizen da kylmändysty vastustajien ominažuksii. Net parandetah šuoliston da vačan ruaduo. Tuomen kuori on higeh iškii, žuaruu alendai, kustu vedäi. Lehtet pätäh vitamiinoin vähyöh, kukkazet – leikkalmuksien liečindäh.
Tuomen muarjoi syvväh vereksilleh, survottuloinnu zuaharinke. Niilöis keitetäh viinua. Tuomen mehul mujutetah pastoksii da viinua. Survottuloin kuivattuloin muarjoin jauhuo pannah piirualoin syväimekse, keitetäh sit kiiselii.
Tuomi 
Tuomi (ven. черёмуха обыкновенная, lat. Prúnus pádus) on ei korgei puu, toiči tuhjonmuodozennu kazvai, kudai kuuluu Rouzovoin pereheh.
Çĕмĕрт (лат. Prunus padus) — Роза йышĕнчи (Rosaceae) слива йăхĕнчи çӳллĕ мар йывăç е тĕмсен биологи тĕсĕ. Пĕтĕм Анăç Европăра, Раççейре тата Аçире вăрмансемпе тĕмĕсем хушшинче ӳсет. Капăрлатмалли ӳсентран вырăннĕ те ӳстереççĕ.
акăлчанла. bird cherry (tree); италилле. ciliegio selvatico; испанла. cerezo aliso, palo de San Gregorio, árbol de la rabia; нимĕçле. Traubenkirsche (хăшпĕр чухне Faulbeere (Faulbaum) тесе куçанри йăнăш, ку сăмах является некорректным и означает ягоды йытă çĕмĕрчĕ) тенине пĕлтерет; туркăлла. idris (дерево); украинла. черемуха, черемха, черемшина (об отдельном кусте); французла. merisier à grappes, putiet, putier.[çăл куç?]
Ахаль çĕмĕрт биологи тĕсĕ Слива (Prunus) йăхăн Чие (Cerasus) йăх айне кĕрет. [1].
Биологи тĕсĕнче çаксене уйăраççĕ:[2]
Çĕмĕрт (лат. Prunus padus) — Роза йышĕнчи (Rosaceae) слива йăхĕнчи çӳллĕ мар йывăç е тĕмсен биологи тĕсĕ. Пĕтĕм Анăç Европăра, Раççейре тата Аçире вăрмансемпе тĕмĕсем хушшинче ӳсет. Капăрлатмалли ӳсентран вырăннĕ те ӳстереççĕ.
Ėiva (luotīnėškā: Prunus padus) īr slīvėniu puošėimė medis aba krūms. Žīd pavasarė čieso (gegože) baltās, labā kvapnēs žėidās. Aukštoms 3-10 m.
Къæбырттæг кæнæ тыфхъæд, тæфхъæд (æндæр дыгурон вариантæ сты савиес, сæууес[1], саууес[2], лат. Prunus padus; уырыс. Черёмуха обыкновенная) у, чылауийы мыггагмæ чи хауы, ахæм бæлас.
Къæбырттæг
Къæбырттæг
Дыргътæ
Дидинджытæ
Къæбырттæг кæнæ тыфхъæд, тæфхъæд (æндæр дыгурон вариантæ сты савиес, сæууес, саууес, лат. Prunus padus; уырыс. Черёмуха обыкновенная) у, чылауийы мыггагмæ чи хауы, ахæм бæлас.
Къæбырттæг
Къæбырттæг
Дыргътæ
Дидинджытæ
Лайме (латинокс Prunus padus) - аф сери шуфттнень эзда фкясь, торла юромоннесь, розань тъналста (Rosaceae). Касонды вирьга ди кофксонь ситерьксова сембе вастова Мокша масторса, сембе Рузмасторга Акша иневедень самс, Шивалгом Явропса, Азиеса. Сонь тага касфнесазь кода мазоптомань касыкс. GRIN лопать коряс Laurocerasus секциень эзда фкясь, атямарень (Cerasus) юромстонесь.
Лайме (латинокс Prunus padus) - аф сери шуфттнень эзда фкясь, торла юромоннесь, розань тъналста (Rosaceae). Касонды вирьга ди кофксонь ситерьксова сембе вастова Мокша масторса, сембе Рузмасторга Акша иневедень самс, Шивалгом Явропса, Азиеса. Сонь тага касфнесазь кода мазоптомань касыкс. GRIN лопать коряс Laurocerasus секциень эзда фкясь, атямарень (Cerasus) юромстонесь.
Льӧм (лат. Prunus padus) — этӧ пу. Ягӧдсӧ сёйӧны.
Льӧмпу (латин кылын Prunus padus, ӟуч кылын Черёмуха обыкновенная) - Rosaceae семьяысь Слива родысь (Prunus) Черёмуха подвидысь (Padus) будос. Тусызъя пу (ӝужыт ӧвӧл), куддыръя куак тусо но луылэ. Быдэс Россиетӥ, Тӧдьы зарезёзь ик вӧлмемын, со сяна, Шунды пуксён пал Европаын, Азиын но будэ. Ӵемгес уже кутӥське чеберъян будос луыса.
Льӧмпу - удмурт кылбурчиослэн яратоно будосъёс пӧлысьтызы огез. Солы сӥзьыса туж уно кырӟанъёс гожтэмын но.
Льӧмпу (латин кылын Prunus padus, ӟуч кылын Черёмуха обыкновенная) - Rosaceae семьяысь Слива родысь (Prunus) Черёмуха подвидысь (Padus) будос. Тусызъя пу (ӝужыт ӧвӧл), куддыръя куак тусо но луылэ. Быдэс Россиетӥ, Тӧдьы зарезёзь ик вӧлмемын, со сяна, Шунды пуксён пал Европаын, Азиын но будэ. Ӵемгес уже кутӥське чеберъян будос луыса.
Льӧмпу - удмурт кылбурчиослэн яратоно будосъёс пӧлысьтызы огез. Солы сӥзьыса туж уно кырӟанъёс гожтэмын но.
Муйыл (рус. Черемуха обыкновенная, лат. Prunus padus) — Розалар ғаиләһенән, сливалар төрөнән булған, бейек булмаған ағас, бик һирәк осраҡта ҡыуаҡлыҡ. Бөтә Рәсәй буйынса таралған. Шулай уҡ көнбайыш Европала һәм Азияла үҫә. Хуш еҫле сәскәләре өсөн декоратив үҫемлек булараҡ та үрсетелә.
Ярым ағас, ағас йәки эре ҡыуаҡ бейеклеге 0,6—10 м, олоно оҙонса, ҡуйы. Ҡайырыһы һоро, ҡара- һоро, аҡһыл оҙонса таптары бар. Йәш ботаҡтар зәйтүн йәки сейә ҡыҙыл төҫтә.
Япраҡтары ябай, сиратлашҡан, оҙонса түңәрәк йәки һуҙылған — эллиптик, оҙонлоғо 3—10 (һирәк осраҡта 15) см, яланғас, нәҙек, ҡыҫҡаҡ һабаҡлы, ослайып бөтә, ситтәре бысҡы һымаҡ осло; япраҡ яны беҙ һымаҡ, тиҙ ҡойола; һабаҡтарының оҙонлоғо 1—1,5 см, япраҡ төбөнән өҫтәрәк ике ҡаты пластинкаһы бар.
Сәскәләре аҡ (һирәгерәк ал), ҡуйы оҙонса тәлгәшкә йыйылған, оҙонлоғо 8—12 см, ныҡ еҫле, сәскә төптәрендә. Таждары һәм таж япраҡсалары 5-әр, һеркә япраҡтары 20, һеркәлектәре һары, емешлеге берәү.
Емеш — шар формаһында ҡара төшөнөң диаметры 8—10 мм, татлы, ныҡ һуҙылыусан. Төшө оҙонса түңәрәк.
Апрелдән июнгәсә сәскә ата. Емештәре июлдә — августа өлгөрә.
Вегетатив рәүештә үрсей, (сыбыҡсалар, тамырын бүлеү юлы), бик һирәк осраҡта орлоҡтар менән.
Йыл һайын бик көслө сәскә атһа лә, емештәре йыл да булмай, сөнки сәскәләре иртә яҙҙа ҡырауға бирешә. Ә ағастар үҙҙәре төрлө ҡоротҡос бөжәктәрҙән яфалана.
1. Азиат муйыл (Черемуха азиатская — Padus asiatica Komar).
2. Антипка йәки магаленка муйылы (Черемуха антипка, или магаленка — Padus mahaleb Borkh).
3. Виргин муйылы (Черемуха виргинская — Padus virginiana (L.) Mill). 4. Грей муйылы (Черемуха Грея — Padus grayana C.K. Schneid).
5. Макка муйылы (Черемуха Маака — Padus maackii (Rupr.) .
6. Максимович муйылы (Черемуха Максимовича — Padus maximowiczii (Rupr.) Sок.)
7. Вак тешле муйыл (Черемуха мелкопильчатая — Padus serrulata (Lindl.) comb. Nova)
8. Ябай, йәки тәлгәшле(һөйәкле) муйыл (Черемуха обыкновенная, или кистевая — Рadus avium Mill.)
9. Пенсильван муйылы (Черемуха пенсильванская — Padus pennsylvanica (L.) Sok.)
10. Сьори муйылы (Черемуха сьори — Padus ssiori (Fr.Schmidt) C.K.Schneid.)
11. Себер муйылы (СИБИРСКАЯ ЧЕРЕМУХА)
Дауалау өсөн муйылдың емеше һәм ҡайыры ҡулланыла. Уларҙың составында С витамины, каротин, алма һәм лимон кислоталары, амигдалин һәм башҡа биологик актив матдәләр бар. Муйыл япрағы гигиеник яҡтан файҙалы. Ул бүлеп сығарған фитонцид матдәһе себен-серекәйҙәрҙе өркөтә. Муйыл емеше эс китеүҙән шифалы. Төнәтмәне былай әҙерләргә: 1 аш ҡалағы кипкән муйылдыбер стакан ҡайнар һыуға һалып,20 минут талғын утта ҡайнатырға. Көнөнә өс тапҡыр яртышар йәки стакандың өстән бер өлөшөн эсергә. Күҙ ҡабағы шешенгәндә.
Муйылдың ҡайыры иртә яҙ айҙарында һыҙырыла. Емеше ҡояш төшкән урында, мейестә, ҡайыры күләгәлә һәм ҡоро урында киптерелә. Һаҡлау ғәҙәттәгесә.
Һуңғы йылдарҙа тәбиғәтебеҙҙең күркәме муйыл бигерәк тә күп зарар күрә. Сәскәһе өсөн аяуһыҙ һындыралар, емештәрен алам тип ҡайһы бер әҙәмдәр муйыл ағастарын балта ҡулланып та йығалар. Бындай ҡаты бәғерлелеккә, вандализмға юл ҡуйылмаһын ине.
Варис Ғүмәров. Тыуған яҡтың шифалы үҫемлектәре. — 78-79 биттәр.
Муйыл (рус. Черемуха обыкновенная, лат. Prunus padus) — Розалар ғаиләһенән, сливалар төрөнән булған, бейек булмаған ағас, бик һирәк осраҡта ҡыуаҡлыҡ. Бөтә Рәсәй буйынса таралған. Шулай уҡ көнбайыш Европала һәм Азияла үҫә. Хуш еҫле сәскәләре өсөн декоратив үҫемлек булараҡ та үрсетелә.
Хаппырыас эбэтэр көннөрү хаппырыас (лат. Padus avium Miller, нууч. Черемуха обыкновенная) - Саха сиригэр өрүстэр хочолорунан үүнэр көрүҥ. Хаппырыас үрдүгэ 10 м тахсыбат. Сороҕор элбэх лабаалаах сэппэрээк быһыытынан көстөр. Умнаһа уонна эргэ лабаалара харатыҥы сиэрэй хатырыктаах. Саҥа лабаалар хараҥа кыһыллар, быйылгы лабаалара түүлээхтэр[1].
Хаппырыастар уустара (род Черемуха) 20-чэ көрүҥнээх, Хотугу полушариеҕа үүнэллэр. Сибииргэ Көннөрү хаппырыас эрэ үүнэр.
Хаппырыас эбэтэр көннөрү хаппырыас (лат. Padus avium Miller, нууч. Черемуха обыкновенная) - Саха сиригэр өрүстэр хочолорунан үүнэр көрүҥ. Хаппырыас үрдүгэ 10 м тахсыбат. Сороҕор элбэх лабаалаах сэппэрээк быһыытынан көстөр. Умнаһа уонна эргэ лабаалара харатыҥы сиэрэй хатырыктаах. Саҥа лабаалар хараҥа кыһыллар, быйылгы лабаалара түүлээхтэр.
Хаппырыастар уустара (род Черемуха) 20-чэ көрүҥнээх, Хотугу полушариеҕа үүнэллэр. Сибииргэ Көннөрү хаппырыас эрэ үүнэр.
Шомырт яки гади шомырт (лат. Prúnus pádus) — слива ыруы розасыманнар гаиләлегенә керүче, биеклеге 10 м га җитә торган, куе ябалдашлы зур булмаган агач яки зур куак. Кәүсәсенең кайрысы кара-соры, яшь ботакларыныкы кызгылт-көрәнсу.
Табигый ареалы - Төньяк Африка (Мәгъриб), Көньяк Аурупа, Үзәк, Көнбатыш һәм Көнчыгыш Аурупа, Кече, Үзәк һәм Көнчыгыш Азия (шул исәптән Кытайның күпләгән провинцияләре), Кавказ арты.
Рәсәйдә Аурупа өлешендә, Көнбатыш һәм Көнчыгыш Себер, Ерак Көнбатышта очравы гадәти күренеш.
Дөньяның уртача климатлы өлкәләренә күчерелә һәм шунда тарала.
Җир асты сулары өстә урнашкан дымлы, уңдырышлы туфракларны ярата. Күбесенчә елга ярлары, елга яны урманнары һәм куаклыклары, урман буйларыда үсә.
Яфраклары эллипссыман, озынлыгы — 5—10 см, киңлеге — 2—6 см, кыска саплы, җәймә төбендә ике бизе бар. Чәчәкләре хуш исле, 12 см га кадәр озынлыктагы күп чәчәкле, иелеп торган тәлгәшләргә җыелганнар. Чәчәкләре биш яшел кәсә яфраклы, биш ак таҗ яфраклы, якынча егерме серкәчле. Җимешләре—борчак зурлыгындагы, түгәрәк-йомыр- касыман төшле һәм тәмле, бөрештергеч йомшаклы, кара, ялтырап торган шомыртлар.
Чәчәкләре ак, биш таҗлы, серкәләре сары, озынча тәлгәшкә берләшкән, хуш исле. Һәр елны апрель-май айларында күп итеп чәчәк ата, ләкин уңышны һәрвакытта да бирми, чөнки чәчәкләр яз ахырындагы суыклар тарафыннан зарарланалар, ә агачлар күпләгән зара итүчечләрдән зыян күрәләр. Җимешләр июль-августта өлгерәләр, алар шарсыман, 8 - 10 мм диаметрлы, баллы, авызны бөрештерүчән. Төше озынча, йомыркасыман.
Вегетатив рәвештә (сирәк орлыктан) үрчи.
Медицинада шомыртның җимешләре, сирәк кенә кайрысы кулланыла. Җимешләрендә флавоноид һәм антоциан матдәләр, алма һәм лимун кислоталары, С витамины, каротин, шикәр, дуплау матдәләре, эфир мае бар. Моннан тыш, төшләрендә, шулай ук чәчәкләрендә, яфракларында һәм кайрысында глюкозага һәм иң агулы матдәләрнең берсе булган синил әчелегенә таркалучы амигдалин гликозиды бар.
Шомырт яки гади шомырт (лат. Prúnus pádus) — слива ыруы розасыманнар гаиләлегенә керүче, биеклеге 10 м га җитә торган, куе ябалдашлы зур булмаган агач яки зур куак. Кәүсәсенең кайрысы кара-соры, яшь ботакларыныкы кызгылт-көрәнсу.
