Okolnica (Cyclanthus Poit. ex A.Rich.) – rodzaj wieloletnich roślin naziemnopączkowych z rodziny okolnicowatych, obejmujący 2 gatunki żyjące współcześnie: Cyclanthus bipartitus Poit. ex A. Rich. (występujący w Ameryce tropikalnej - od Meksyku do Boliwii i Brazylii) i Cyclanthus indivisus R.E.Schult. (występujący w Panamie i Kolumbii)[3] oraz dwa gatunki kopalne: †Cyclanthus messelensis i †Cyclanthus lakensis (żyjące w eocenie na terenie współczesnych Niemiec i Wielkiej Brytanii)[4].
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów κύκλος (kyklos – okrąg) i άνθος (anthos – kwiat), odnosząc się do sposobu rozmieszczenia kwiatów na kolbie[5].
Morfologia
- Pokrój
- Duże rośliny naziemne, osiągające wysokość dwóch metrów.
- Łodyga
- Silnie skrócona, rozgałęziająca się sympodialnie.
- Liście
- Rośliny tworzą naprzeciwlegle kilka liści, o blaszce dwudzielnej do dwusiecznej.
- Kwiaty
- Kwiaty jednopłciowe zebrane w kolbę, wyrastającą wierzchołkowo na długim pędzie kwiatostanowym, wspartą przez kilka pochew liściowych. Kwiaty obu płci położone są w ciasnych okółkach lub spiralach i są silnie ze sobą zespolone. Kwiaty męskie wielopręcikowe, pozbawione okwiatu. Kwiaty żeńskie z silnie zredukowanym okwiatem, tworzącym dwie krajki, z których każda złączona jest z płytkami prątniczek. Owocolistki w każdym kręgu położone są w dwóch równoległych rzędach, zrośniętych ze sobą i tworzących pierścieniowatą komorę z licznymi, parietalnymi łożyskami.
- Owoce
- Owocostan złożony jest z nabrzmiałych, wąsko rowkowanych dysków[6].
Biologia i ekologia
- Rozwój
-
Byliny, hemikryptofity. Kwiaty tych roślin zapylane są przez chrząszcze z rodziny rohatyńcowatych, przede wszystkim z rodzaju Cyclocephala[7].
- Siedlisko
- Wilgotne, a nawet bagniste miejsca w lasach deszczowych, rzadziej stanowiska suchsze i jaśniejsze, takie jak pastwiska, rzadkie zarośla i pobocza[6].
- Interakcje z innymi gatunkami
- Liście Cyclanthus bipartitus służą nietoperzom z rodziny liścionosowatych (Artibeus watsoni) do budowania kryjówek, chroniących je przed upałem i deszczem[8].
Systematyka
Według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016) rodzaj należy do podrodziny Cyclanthoideae, rodziny okolnicowatych (Cyclanthaceae), w rzędzie pandanowców (Pandanales) zaliczanych do jednoliściennych (monocots)[1].
Zastosowanie
- Rośliny spożywcze
- W dorzeczu Amazonki z roślin Cyclanthus bipartitus pozyskuje się sól spożywczą. Rośliny spala się, uzyskany popiół rozpuszcza w wodzie, a roztwór, po przefiltrowaniu, gotuje w celu redukcji i wytrącenia soli. Sole uzyskane z tej rośliny zawierają 18,7% węglanów, 6,5% chlorków, 19,4% siarczanów, 0,05% sodu i 29,4% potasu[9].
- Rośliny ozdobne
-
Cyclanthus bipartitus z uwagi na nietypową budowę kwiatostanów i owocostanów bywa uprawiany jako roślina ozdobna. Jest rośliną wymagającą silnie zacienionego stanowiska, chronionego przed wiatrem, o wysokiej i stałej wilgotności powietrza[10].
- Inne zastosowania
- Liście Cyclanthus bipartitus używane są przez rdzenną ludność Ameryki Południowej do pakowania i produkcji prowizorycznych koszy[11].
Przypisy
-
↑ a b Peter F. Stevens: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2011-02-26].
-
↑ Index Nominum Genericorum (ang.). Smithsonian Institution. [dostęp 2011-02-26].
-
↑ a b Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families (ang.). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-02-26].
-
↑ Y. Selena, M. Smith, E. Collinson i P. Rudall. Fossil Cyclanthus (Cyclanthaceae, Pandanales) from the Eocene of Germany and England. „American Journal of Botany”. 95, s. 688–699, 2008 (ang.).
-
↑ D. Gledhill: The names of plant. Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 2008, s. 130. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.)
-
↑ a b G. Harling, G.J. Wilder i R. Eriksson: Cyclanthaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 209–215. ISBN 3-540-64060-6. (ang.)
-
↑ James H. Beach. Beetle Pollination of Cyclanthus bipartitus (Cyclanthaceae). „American Journal of Botany”. 69 (7), s. 1074–1081, 1982 (ang.).
-
↑ Thomas H. Kunz: Bat Ecology. University Of Chicago Press, s. 35. ISBN 978-0-226-46207-3. (ang.)
-
↑ O. Enokakuiodo (et al.): Vegetable salt: an ignored resource. W: J. Fleurentin (red.): Des sources du savoir aux médicaments du futur : actes du 4e congrès européen d'ethnopharmacologie = From the sources of knowledge to the medicines of the future = proceedings of the 4th European Congress on Ethnopharmocology. Paris: L'Institut de recherche pour le développement,, 2002, s. 352–354. ISBN 2-7099-1504-9. (fr.)
-
↑ Horace Freestone Clay, James P. Hubbard: The Hawaii garden: tropical exotics. Honolulu: University of Hawaii Press, 1987, s. 18. ISBN 978-0-8248-1127-3. (ang.)
-
↑ Leslie M. Johnson, Eugene S. Hunn: Landscape ethnoecology. New York: Berghahn Books, 2009, s. 92. ISBN 978-1-84545-613-9. (ang.)
Linki zewnętrzne
- Fabian A. Michelangeli: Zdjęcie owocostanu (ang.). diversityoflife.org. [dostęp 2011-02-27].
