Nandina domowa[3][4] (Nandina domestica) – gatunek krzewu z monotypowego rodzaju Nandina Thunberg, Nov. Gen. Pl. 14. 1781[5]. Występuje w Azji wschodniej i południowej – w Chinach, Japonii i Indiach, poza tym szeroko rozprzestrzeniony jako roślina ozdobna. W różnych miejscach o ciepłym klimacie dziczeje i jest inwazyjna (np. w południowych Stanach Zjednoczonych)[6]. Rośnie w lasach, w dolinach rzek na terenach zalewowych, zdziczała w pobliżu dawnych osiedli ludzkich[6]. Nandina jest trująca dla zwierząt domowych[7] – zawiera glikozydy cyjanogenne i toksyczne alkaloidy[8].
Nandina kwitnie w czerwcu (czasem od maja[3]), owoce dojrzewają w sierpniu i wrześniu[3], utrzymują się do wiosny[10]. Rozprzestrzenia się za pomocą odrostów korzeniowych, nasiona rozsiewają (także na dłuższe dystanse) zwierzęta żywiące się owocami (ptaki i ssaki)[9][7]. W Stanach Zjednoczonych, gdzie nandinia domowa rozprzestrzeniła się jako gatunek inwazyjny, owoce tej rośliny przyciągają na przykład drozdy[11], przedrzeźniacze oraz jemiołuszki cedrowe (Bombycilla cedrorum). W kwietniu 2009 roku w Georgii znaleziono dziesiątki martwych jemiołuszek cedrowych; przyczyną ich śmierci było zatrucie wskutek zjedzenia zbyt dużych ilości owoców nandinii domowej. Wywołała u padłych ptaków przekrwienie oraz krwawienia organów wewnętrznych, w tym tchawicy i płuc[8].
Nandina rośnie w lasach aluwialnych i dobrze znosi okresowe zalanie. W miejscach występowania może zdominować podszyt[7]. W przypadku uszkodzeń mrozowych lub zgryzienia dobrze regeneruje się i odnawia z korzeni[7]. Może utrzymywać się w podszycie przez wiele lat w postaci juwenilnej[9]. Na obszarach, gdzie jest gatunkiem inwazyjnym, nandina tworząc zwarte zarośla powoduje ustępowanie i zanik rodzimej pokrywy roślinnej[12]. Na stanowiskach cienistych pędy są wydłużone i słabo ulistnione, na stanowiskach słonecznych roślina jest gęsto ulistniona i silnie krzaczasta[13].
Głównym alkaloidem występującym w owocach jest nantenina[14]. Z kultur tkankowych wyizolowano 12 alkaloidów należących do protoberberyn oraz manoflorynę[15]. Roślina wytwarza także glikozydy cyjanogenne. Potencjał wytwarzania HCN określono w pąkach na 205, a w owocach 0,28 μmol HCN/g świeżej masy[16].
Gatunek i rodzaj zaliczany bywał do monotypowej rodziny Nandinaceae (Takhtajan, Divers. Classific. Fl. Pl. 1997) lub podrodziny Nandinoideae (Loconte w Kubitzkim et al., Fam. Gen. Vasc. Pl. 2: 147-151. 1993)[1][5].
Rodzaj należy do podrodziny Nandinoideae, rodziny berberysowatych (Berberidaceae) zaliczanej do jaskrowców (Ranunculales)[1].
Znanych jest kilkadziesiąt odmian ozdobnych w tym karłowych, pstrolistnych i silnie, czerwono wybarwionych. Do najbardziej rozpowszechnionych w uprawie należą[3]:
Gatunek rozprzestrzeniany jako roślina ozdobna od początków XIX wieku[9][7]. Uprawiany jest w ogrodach naturalistycznych o charakterze leśnym, nieformalnych oraz w żywopłotach[10]. W Stanach Zjednoczonych, zwłaszcza na południowym wschodzie, nandina sadzona jest wzdłuż dróg na odcinkach dojazdowych do miast[4]. Walorem ozdobnym krzewu są barwne i zimozielone liście, efektowne kwitnienie i owocowanie, przy czym rośliny dobrze owocują, gdy rosną w większej grupie (zalecane są do nasadzania w większych grupach)[10]. Krzew spopularyzowany został z powodu łatwości uprawy i rozmnażania[12]. W krajach o chłodniejszym klimacie gatunek ten stosowany jest w ogrodach zimowych, do dekoracji tarasów i balkonów[4].
Ścięte pędy z owocami stosowane są jako dekoracja w okresie bożonarodzeniowym. Jaskrawe owoce utrzymują się na pędach przez długie miesiące po ścięciu. Stosowane były także do ozdabiania grobów na cmentarzach w południowych stanach USA[13]. W Chinach pędy nandiny stosowane są podczas rytuałów religijnych. W Japonii krzewy te mają przynosić szczęście i jako takie sadzone są często po lewej stronie przy wejściu na posesję. Noworoczna ozdoba z pędów nandiny, bambusów i sosny symbolizuje w Japonii długie życie[17]. Twarde, sprężyste i proste pręty nandiny służą do wyrobu pałeczek, zalecanych zwłaszcza dzieciom i młodzieży jako działające przeciw opryszczce[17].
Roślina była także uprawiana jako lecznicza[7]. Od wielu lat w Japonii wykorzystywana jest jako środek na kaszel i trudności w oddychaniu. Badania potwierdzają rozkurczające działanie ekstraktu na mięśnie gładkie dróg oddechowych[18]. Aromatyczne pędy stosowane były jako szczoteczki do zębów. W Chinach nandina stosowana była jako naturalny środek ochrony roślin przed mszycami[7].
W obszarach, gdzie gatunek jest inwazyjny zaleca się stosowanie do upraw odmian nie zawiązujących owoców, a najlepiej stosowanie w nasadzeniach gatunków rodzimych[12].
Nandina uprawiana jest w strefach mrozoodporności 6–9. Najlepiej rośnie w pełnym słońcu i w półcieniu, ale jest tolerancyjna i utrzymuje się także w cieniu (wówczas liście słabo się przebarwiają[3]). Krzew tolerancyjny jest też na różne typy gleb, choć preferuje gleby próchniczne[10], żyzne[4]. Roślina najlepiej rośnie umiarkowanie podlewana, przy wilgotności wynoszącej 70–80%[4]. W warunkach klimatycznych Europy Środkowej zalecana jest do uprawy w pojemnikach przechowywanych zimą w jasnych i chłodnych pomieszczeniach (od 1 do 10 °C)[3][4]. Rozmnaża się z nasion i sadzonek pędowych od wiosny do połowy jesieni[4]. Bardzo dobrze znosi przesadzanie i przycinanie pędów. Przycinanie wskazane jest w celu poprawy wyglądu krzewu, zwłąszcza po przeniesieniu z miejsca zacienionego na bardziej słoneczne[13].
Na obszarach, gdzie gatunek jest inwazyjny zwalczany jest mechanicznie i chemicznie. Podczas usuwania mechanicznego konieczne jest drobiazgowe wydobycie pędów wraz z korzeniami i ponawianie zabiegów przez kilka lat. Skuteczne jest też stosowanie herbicydów na bazie glifosatu. Nie są znane biologiczne metody zwalczania tego gatunku[12].
Nandina domowa (Nandina domestica) – gatunek krzewu z monotypowego rodzaju Nandina Thunberg, Nov. Gen. Pl. 14. 1781. Występuje w Azji wschodniej i południowej – w Chinach, Japonii i Indiach, poza tym szeroko rozprzestrzeniony jako roślina ozdobna. W różnych miejscach o ciepłym klimacie dziczeje i jest inwazyjna (np. w południowych Stanach Zjednoczonych). Rośnie w lasach, w dolinach rzek na terenach zalewowych, zdziczała w pobliżu dawnych osiedli ludzkich. Nandina jest trująca dla zwierząt domowych – zawiera glikozydy cyjanogenne i toksyczne alkaloidy.
.jpg)
