Awermi (Isem usnan: Ruta graveolens) d talmest n yemɣi seg twacult n rutaceae 
. Carl Von Linné d amdan amezwaru i yuran fell-as deg useggas n 1753.
Awermi (Isem usnan: Ruta graveolens) d talmest n yemɣi seg twacult n rutaceae . Carl Von Linné d amdan amezwaru i yuran fell-as deg useggas n 1753.
Ruta (latinski: Ruta graveolens) je začinska, ljekovita i ukrasna biljka iz porodice Rutaceae.
Ruta potiče iz južne Evrope. Na području Mediterana i Balkanskog poluostrva do Krima raste divlje.
Obična ruta, poznata i kao "biljka ljupkosti" je polugrmasta, višegodišnja biljka sa mnogobrojnim žlijezdama u kojima se nalazi eterično ulje. Stablo joj je uspravno. U donjem dijelu odrveni, visine 20-100 cm, okruglog presjeka. Listovi su naizmjenični perasto dijeljeni na objajaste režnjeve, plavičastozelene boje. Cvjetovi su bez mirisa, zelenkastožuti, četveročlani i jedino na vrhu petočlani. Cvate od juna do augusta. Čašični listići su trokutasti, krunični listići duž oboda nazubljeni ili na rese usječeni. Plod je čahura presjeka do 1 cm.
Biljka sadrži mliječni sok, koji se koristi protiv bradavica i kurijih očiju. Sadrži i eterično ulje, flavonske glikozide, furanokumarine, alkaloide kinolinskog tipa.
Ruta se danas ne koristi u ljekovite svrhe, jer je fototoksična biljka, koja kod dodira pri sunčevoj svjetlosti draži kožu.
Koristila se kao začin još od antičkog Rima, ali u jako malim količinama. Što zbog intenzivnog, nekima i neugodnog, mirisa i ukusa, što zbog činjenice da veće količine loše utiču na crijeva. Koristila se i u lječenju očnih bolesti, bolesti uha i lišavanju crijevnih parazita. Treba je koristiti samo u obliku standardiziranih gotovih pripravaka. U homeopatskim pripravcima daje se kod nagnječenja mišića i zglobova, bolesti vena. Ne smije se koristiti tokom trudnoće, jer može prouzrokovati pobačaj.
Zbog eteričnih ulja, koristi se u proizvodnji parfema, a u domaćinstvu i kao sredstvo protiv mrava.
Ruti su se pripisivale karakteristike univerzalne ljekovite biljke: protiv otrova, zlih duhova, vraga i zlih pogleda. Da bi poprimila ljekovitost, sijala se uz psovke, a mladu biljku je trebalo ukrasti.
U Italiji su se rutom štiti od loših pogleda. Potopljenom u svetu vodu, njome su svetili kuću.
U Švicarskoj, sa drugim sastojcima umotana ispod kućnog praga, štitila je od duhova i vještica.
Ruta (Ruta graveolens) nisqaqa huk hampi yuram.
Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Ruta graveolens.Ruta graveolens
La Ruda ortenca (Ruta graveolens L., literalament « Ruda d'odor fòrta », del latin gravis, « pesuc », e olor, « odor »[1]) es una espècia de sosarbrilhon de la familha de las Rutacèas, cultivada per sas fuèlhas utilizadas per sas qualitats aromaticas e medicinalas
Es un sosarbrilhon de 70 cm a 100 cm de naut gaireben, fòrça ramificat e lenhós a la basa. Sas fuèlhas son d'un verd glauc, semipersistanteas, son altèrnas, pennatisecadas (sovent trilobadas) e de consisténcia un pauc carnosa. Sas flors son pichonas, de color jaune verdenc, e amassada en corimb.
La planta exala una odor fòrta e penetranta, sovent percebida coma desagradabla, e ten un gost amar.
La fecondation del pistil gròs trapet per las estaminas a l'entorn, presenta una dobla curiositat. Las estaminas se lèvan las unas après las autras dins un òrdre plan caracterizat: una estamina sus doas se quilha successivament (pas en mèsme temps) per tocar l'estigmat del pistil, cada estamina (levat la primièra) tustant aquesta que la precedèt e la tornant en plaça; serián aquestas las estaminas "imparas" (1,3,5,7, etc). quand las estaminas "imparas" relizèron lo torn del pistil, las estaminas "paras" començan lo mèsme torn. Las estaminas son atal mogudas mues par un acorchiment rapid de la fàcia intèrna de lor ret (lor pedoncul), ret compausat de grandas cellulas contenent aiga e tanins en pro granda quantitat e foncionant del mèsme biais que los pulvinus de la mimòsa pudica[2].
Fuèlha
Capsulas e granas - Musèu de Tolosa
Lo mitan
Planta toxica utilizada autrecòps per las proprietat emenagògas e abortivas de son esséncia. De fach, las proprietats abortivas serián degudas a de fòrça violentas contraccions abdominalas que provòca, causant l'expulsion del fètus mas tanben d'emorragias provocant mai sovent la mòrt de la maire (tot coma la sabina). La planta es tanben rubefasenta (preséncia de bergaptèn). L'odor pro desagrabla de la planta en dissuadís per astre la consomcion[3].
Planta originària del Sud-Èst de l'Euròpa (Ucraïna, Albania, Bulgaria, ex-Iogoslavia). Es fòrça plan naturalizada dins tota l'Euròpa e en Africa del Nòrd. La ruda es taben fòrça espandida en America del Sud, a l'estat salvatge o cultivada per sas proprietats medicinalas.
Li agrada un sòl leugièr e sec, calcari e pla solelhat. Multiplicacion per semenada o en porretas. La culhida se fa l'an seguent. Se lèva lo tèrme de la tijas abans florason.
Una talha sevèra a la prima favoriza l'aparicion de rebrots.
La planta se semena aisidament.
La ruda èra autrescòps plan coneguda coma planta abortiva, e per aquò aviá mala reputacion. Atal sa cultura foguèt enebida en França per una lei 1921[4],[5]. Es toxica a fòrta dòsi; una rumor dich que Julia Titi, la filha de Titus seriá mòrta après n'aver consomat a l'escasença d'in avortament forçat[6].
La ruda vinosa èra considerada coma una planta magica associada a la magia blanca. Foguèt utilizada dempuèi l'Antiquitat, coma pels Romans. Los Farisians pagavan lo dèime sus la menta e la ruda[7] significant que pagavan lo dèime sus que que siá quitament las aromaticas). Figurava dins la lista de las plantas d'òrt recomandadas pel capitulari De Villis (lista de las plantas cultivadas din los òrts dels monastèris jos Carlesmanhe).
Amb la sàlvia, la menta, lo romanin, l'aussent e la lavanda, lo camfre, la canèla e lo giròfle, dintrava a l'Edat Mejana dins la composicion del vinagre dels quatre panaires censat aparar de la pèsta.
Al sègle XII Hildegard de Bingen indica qu'èra censada « apasimar los borbolhs excessius de la sang per l'òme ». Per adocir la matritz, las femnas bevián de ruda mescalada a d'autras plantas après aver pres un banh de vapor[8].
En polvera de ruda, dintrava dins la composicion del diaphoenix, remèdi de la farmacopèa maritima occidentala al sègle XVIII[9].
Las fuèlhas frescas se pòdon utlizar per assasonar las salças e los plats de vianda. De n'utilizar pauc a causa del gost amar e dels riscs de toxicitat.
En Itàlia del Nòrd, es utilizada per perfumar a l'aigardent (grappa alla ruta). En Etiopia, se bota un branquilhon dins las tassas de cafè, e a vegada de tè.
S'extrai de la ruda ortalenca un òli essencial utilizat autrescòps en perfemeriá.
Ruta gravolens en un remèdi omeopatic (en forma de granuls).
Lo contacte amb tota partida de la planta (e pas sonque la saba) pòt provocar de fotodermatitas de contacte per las personas de pèl sensibla[10]. En efièch, las Rutacèas son ricas en furanocomarinas fotosensibilizantas, un contacte amb la planta seguit d’una exposicion plen solelh pòt provocar una dermita aguda. Per una persona sensibla, après un contacte accidental cal netejar plan al sabon la pèl tocada abans tota exposicion al solelh, o d'amagar la partida de la pèl tocada amb un vestit.
A dòsi pichona, la ruda es reputada per aver de vertuts tonicas e estimulantas que fa melhora la digestion. Conteb une substància, la rutina (o rutosida), pròcha de la vitamina C2 (ancianament "vitamina P"), de proprietats antioxidantas[11],[12]
Es un repulsiu pels insèctes, coma las nièras[13] e los pesolhs[14].
Es tanben reputada per alunhar las vipèras[15]. Tanben pòt servir a alunhar los cats.
.JPG)
titre mancant Ruta graveolens
La Ruda ortenca (Ruta graveolens L., literalament « Ruda d'odor fòrta », del latin gravis, « pesuc », e olor, « odor ») es una espècia de sosarbrilhon de la familha de las Rutacèas, cultivada per sas fuèlhas utilizadas per sas qualitats aromaticas e medicinalas
Ruta (latinski: Ruta graveolens) je začinska, ljekovita i ukrasna biljka iz porodice Rutaceae.
Rūts da kėtap rūta (luotīnėškā: Ruta graveolens) ī tuokis daugiametis žuolīns, kėlėma nug Vėdoržemė jūras kraštū, bet dėdlē svarbos baltu koltūruo.
Rūta stombris statmens, šakuots, ožaug lėg 60 cm aukštoma. Lapā aug pražongē, garbanuoti. Žėidokā nie dėdli, tuoki žalsvā geltuoni, sogolė̄ kekies. Žīdia rūtā nug birželė lėg siejės, vuo sieklas sonuokėn kor tās siejės galė-spalė pradiuo. Ciels augals skaudē kvepa, tora tuoki savėška smuoka. Čiopėniejont rūtus ont ronku gal ėškiltė pūslės, ba rūtūs ī tuokiu medegu (fuotuokomarėnu), katras dėdėn skūras dirgloma saulės švėisā.
Rūtu žuolie ė dėdlė liekarsta nug šėrdėis lėgū, kramės suopolė, nervu lėgū ī, nug sena rūtā taisuomi neštomou nutrauktė.
Rūtā nug sena dėdlē svarbos žuolīns žemaitiu ė lietoviu liaudėis koltūruo: anėi tonkē mėnavuojami dainiūs, anūm siejėms, priveiziejėms liuob būs naženuotu panū dėdlis rūpestis, par svuotba jaunuojė pėnas rūtu vānėka, dedas ont galvuos, vuo paskom ons sonaikėnams. Rūtā ī panuos čīsta, viežlīboma znuoks, tūdie anūm „ėšlaužīms“ rēšk parėjėma i muoterīstė.
Tekst üüb Öömrang At Winrütj of Guardrütj (Ruta graveolens) as en plaantenslach uun det skööl faan a Winrütjen (Ruta), an hiart tu a Winrütjplaanten (Rutaceae). Hat as al loong bekäänd üs gewürts an uun a medesiin.
Bleed
Bloos
Spriadkoord
At Winrütj of Guardrütj (Ruta graveolens) as en plaantenslach uun det skööl faan a Winrütjen (Ruta), an hiart tu a Winrütjplaanten (Rutaceae). Hat as al loong bekäänd üs gewürts an uun a medesiin.
Ο απήγανος είναι ένα αρωματικό αειθαλές πολυετές φυτό. Η επιστημονική του ονομασία είναι Ρυτή η βαρύοσμη (Ruta graveolens)[1] και ανήκει στην οικογένεια των Ρυτοειδών (Rutaceae)[2]. Συναντάται και σαν πεγάνι, πηγάνι, πήγανος και πήγανο. Ευδοκιμεί κυρίως στην Νότια Ευρώπη και Βόρεια Αφρική.
Είναι γνωστός από την αρχαιότητα και αναφέρεται στην Αγία Γραφή. Σύμφωνα με αναφορές του Αθήναιου, ο Κλέαρχος, τύραννος της Ηράκλειας του Πόντου, καλούσε τους αξιωματικούς του στα ανάκτορα, τους έδινε να πίνουν δηλητήριο και διασκέδαζε βλέποντάς τους να σφαδάζουν. Εκείνοι έτρωγαν απήγανο πριν τις συναντήσεις με τον τύραννο, σαν αντίδοτο στις δηλητηριάσεις. Με αυτόν τον τρόπο υποκρίνονταν τους δηλητηριασμένους κατά την παρουσία του και έσωζαν τις ζωές τους. Αναφέρεται και στον Ιπποκράτη. Επίσης χρησιμοποιούνταν σαν αντίδοτο στο δηλητήριο του Μιθριδάτη. Οι αρχαίοι Έλληνες τον χρησιμοποιούσαν κατά της δυσπεψίας που τους προκαλούνταν από το μάτιασμα όταν έτρωγαν μπροστά σε ξένους. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, ο Πλίνιος αναφέρει πως οι ζωγράφοι έτρωγαν άφθονο απήγανο για να έχουν καλή όραση. Το 1625, ένας Ιταλός γιατρός, ο Piperno, τον χρησιμοποιούσε κατά της επιληψίας και των ιλίγγων. Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία της φυματίωσης, λύσσας, σύφιλης κ.α.[3]
Το ύψος του είναι 70-90 εκατοστά και έχει ποώδεις βλαστούς. Τα φύλλα του είναι μακριά με γαλαζοπράσινο χρώμα και καλύπτονται από λευκό χνούδι. Τα άνθη του είναι κίτρινα και σε συστάδες. Ανθοφορεί από τον Μάιο μέχρι τον Σεπτέμβριο.[4]
Έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Χρησιμοποιείται σαν φάρμακο κατά:
Τον συναντάμε και στον αρωματισμό ποτών και γλυκών με την μορφή αιθέριου ελαίου.
Υπάρχει η ελληνική λαϊκή έκφραση «ξορκισμένος με τον απήγανο», καθώς πιστεύεται ότι διώχνει τα «ξόρκια», την αρνητική ενέργεια. Θεωρείται πως ήταν το φυτό που χρησιμοποίησε ο Οδυσσέας για να προστατευτεί από τα μάγια της μάγισσας Κίρκης. Οι Ρωμαίοι, οι Κέλτες και οι Κινέζοι τον χρησιμοποιούσαν, επίσης, για τις «αντι-μαγικές» του ιδιότητες.
Οι ιθαγενείς της Λατινικής Αμερικής πίστευαν στις μαγικές του ιδιότητες και στη Λιθουανία τα νεαρά κορίτσια φορούν στεφάνια απήγανου στις γιορτές καθώς συμβολίζει την γυναικεία αγνότητα.[5] Ακόμη και στη σύγχρονη εποχή θεωρείται ότι απορροφά την «αρνητική ενέργεια» από τον περιβάλλον και πολλές φορές ξεραίνεται από αυτήν. Επίσης, ότι το άτομο που φυτεύει τον απήγανο αποκτά κάποιο πεδίο προστασίας. Θεωρείται επίσης, ότι προσελκύει την «θετική ενέργεια» και φέρνει καλή τύχη.[6]
Ο απήγανος είναι ένα αρωματικό αειθαλές πολυετές φυτό. Η επιστημονική του ονομασία είναι Ρυτή η βαρύοσμη (Ruta graveolens) και ανήκει στην οικογένεια των Ρυτοειδών (Rutaceae). Συναντάται και σαν πεγάνι, πηγάνι, πήγανος και πήγανο. Ευδοκιμεί κυρίως στην Νότια Ευρώπη και Βόρεια Αφρική.
