wall germander articles - Encyclopedia of Life

Ożanka właściwa ( Polish )

provided by wikipedia POL

Ożanka właściwa^[3] (Teucrium chamaedrys L.) – gatunek rośliny należący do rodziny jasnotowatych (Lamiaceae).

Występuje dziko w Afryce Północnej (Algieria, Tunezja, Maroko), w środkowej i południowo-wschodniej Europie i w Azji Zachodniej aż po Ural i Iran^[4]. W Polsce rzadka, spotykana głównie na Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu, Polesiu i w dolinie Wisły od ujścia Sanu do ujścia Wieprza. Na nielicznych stanowiskach występuje jeszcze w Niecce Nidziańskiej, Bramie Krakowskiej i w Karpatach (tutaj tylko na jednym stanowisku w Małym Grojcu w Kotlinie Żywieckiej)^[5].

Pokrój: Niewielki półkrzew, o wysokości do 40 cm. Posiada liczne, podnoszące się i dołem zdrewniałe pędy. Są odstająco owłosione (czasami tylko krawędzie łodygi). Roślina nie tworzy rozłogów^[6].
Łodyga: Wzniesiona, rozesłana, dźwigająca się, owłosiona. Rozgałęziona, często purpurowo nabiegła.
Liście: Ulistnienie naprzeciwległe. Liście jajowate, wcinano karbowane, o tępym wierzchołku i nasadzie klinowato zwężającej się w ogonek^[6].
Kwiaty: Wyrastają po 6 w nibyokółkach w kątach przysadek mniejszych od liści. Nibyokółki kwiatów wyrastają blisko siebie w szczytowej części pędu tworząc nibygrono. Kwiaty grzbieciste. Kielich o zaostrzonych, trójkatnych ząbkach. W górnej części posiada wyraźną siateczkową nerwację. Korona jasnopurpurowa, o długości 10-15 mm^[6].
Owoc: Kulistawa rozłupka o długości 1,5-2 mm i powierzchni bardzo słabo siateczkowatej^[6].

Morfologia

Kwiatostan

Pęd

Obwódka z ożanki właściwej

Liście

Rozwój: Podkrzew, chamefit. Kwitnie od lipca do września. Jest owadopylny. Nasiona lekkie, rozsiewające się samorzutnie (barochoria). Długo zachowują zdolność kiełkowania. Rozmnaża się także wegetatywnie^[5].
Siedlisko: Suche murawy, zarośla, polany, kamieniste i słoneczne zbocza^[5]. Gatunek charakterystyczny dla klasy Festuco-Brometea^[7].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 60, 62^[5].

Gatunek zróżnicowany na 14 podgatunków i jedną odmianę^[8]:

Teucrium chamaedrys subsp. albarracinii (Pau) Rech.f. – występuje w Hispanii i Francji
Teucrium chamaedrys subsp. algeriense Rech.f. – rośnie w Algierii
Teucrium chamaedrys subsp. chamaedrys – występuje w całym zasięgu gatunku
Teucrium chamaedrys subsp. germanicum (F.Herm.) Rech.f. – rośnie we Francji i Niemczech
Teucrium chamaedrys subsp. gracile (Batt.) Rech.f. – występuje w Maroko i Algierii
Teucrium chamaedrys subsp. lydium O.Schwarz – rośnie w Grecji i Turcji
Teucrium chamaedrys var. multinodum Bordz. – występuje w Kaukazie Południowym
Teucrium chamaedrys subsp. nuchense (K.Koch) Rech.f. – rośnie w Kaukazie
Teucrium chamaedrys subsp. olympicum Rech.f. – występuje w Grecji
Teucrium chamaedrys subsp. pectinatum Rech.f. – rośnie we Francji i Włoszech
Teucrium chamaedrys subsp. pinnatifidum (Sennen) Rech.f. – występuje w Hiszpanii, Francji, na Balearach i Korsyce
Teucrium chamaedrys subsp. sinuatum (Celak.) Rech.f. – rośnie w Turcji, Iraku i Iranie
Teucrium chamaedrys subsp. syspirense (K.Koch) Rech.f. – występuje w Turcji, Iranie i na Krymie
Teucrium chamaedrys subsp. tauricola Rech.f. – rośnie w Turcji i Syrii
Teucrium chamaedrys subsp. trapezunticum Rech.f. – występuje w Turcji i Kaukazie Południowym

Roślina lecznicza, dawniej używana w medycynie ludowej^[6]. Ziele pobudza przemianę materii i oczyszcza krew^[5].
Roślina ozdobna. Nadaje się na rabaty, obwódki oraz do obsadzania murów i zboczy. Najlepiej rośnie na przepuszczalnej i jałowej glebie na słonecznym stanowisku. Rozmnaża się przez wysiew nasion wiosną, lub przez podział kęp jesienią. Strefy mrozoodporności 5-10^[9].

Umieszczona na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[10].

↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-03-31].
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-11].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-02].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ World Checklist of Selected Plant Families [dostęp 2013-11-11]
↑ Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 3-8331-1916-0.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.