Goryczka kropkowana[3] (Gentiana punctata L.) – gatunek rośliny należący do rodziny goryczkowatych. Występuje w Alpach, Sudetach, Karpatach oraz w górach Półwyspu Bałkańskiego[4]. W Polsce jest pospolita w Tatrach i na Babiej Górze[5].
Morfologia
- Łodyga
- Gruba, nierozgałęziona, do 80 cm wysokości. Pod ziemią roślina posiada bardzo grube, długie do 1 m i rozgałęzione kłącze[5].
- Liście
-
Ulistnienie nakrzyżległe. Liście duże, podługowato-jajowate, pofałdowane wzdłużnie, o wyraźnych 5 nerwach. Dolne zebrane w różyczki liściowe, krótkoogonkowe, górne o nasadach zrośniętych i obejmujących łodygę[5].
- Kwiaty
- Obupłciowe, siedzące, zebrane po 2–7 w kątach liści szczytowych, zaś na szczycie pędu tworzące główki. Pojedynczy kwiat ma długość 2,5-3,5 cm. Kielich dzwonkowaty, bardzo płytki o 5 lub więcej działkach niejednakowej długości. Korona zrosłopłatkowa, wycięta górą w 6–8 płatków o barwie brudnawożółtej. Cała korona wyraźnie nakrapiana nieregularnie czarnymi, niewielkimi plamkami. Słupek o długiej szyjce, otoczony wieloma pylnikami[6][5].
- Owoc
- Podłużna, pękająca na pół torebka z dość dużymi, spłaszczonymi i błoniasto obrzeżonymi nasionami[5].
Biologia i ekologia
Bylina. Kwitnie od lipca do sierpnia, kwiaty zapylane są przez trzmiele[7]. Rośnie na górskich murawach, trawiastych zboczach i piargach, zawsze jednak na podłożu o odczynie kwaśnym, lub przynajmniej niezasadowym (granit, piaskowiec). W Tatrach podchodzi do wysokości 2500 m n.p.m., główny obszar jej występowania to piętro kosówki i piętro halne. Na Babiej Górze dochodzi aż pod kopułę szczytową[5].. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Calamagrostietum villosae[8].
W Polsce gatunek objęty jest ścisłą ochroną. Ze względu na swoje lecznicze właściwości bywa wykopywana[5].
Zastosowanie
Roślina lecznicza. Surowiec zielarski: korzeń goryczki (Radix Gentianae). Zawiera gorycze glikozydowe (m.in. gencjopikrynę, która hydrolizuje do glukozy i gencjogeniny, alkaloidy (m.in. gencjanina), pektyny, fitosterole. Substancje goryczkowe wpływają stymulująco na wydzielanie soków trawiennych w żołądku, przez co pobudzają czynności trawienia i pośrednio wydzielanie żółci. Wpływają przez to ogólnie wzmacniająco na organizm. Stosowane w zaburzeniach trawiennych, braku łaknienia, biegunce, zgadze[9].
Filatelistyka
Poczta Polska wyemitowała 14 czerwca 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający goryczkę kropkowanę o nominale 3,40 zł, w serii Rośliny chronione. Autorem projektu znaczka był Andrzej Heidrich. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.[10].
Przypisy
-
↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2011-11-30].
-
↑ a b The Plant List. [dostęp 2017-01-11].
-
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
-
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
-
↑ a b c d e f g Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
-
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
-
↑ Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
-
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
-
↑ Goryczka – Gentiana w praktycznej fitoterapii. [dostęp 2017-01-12].
-
↑ Marek Jedziniak: Rośliny chronione (pol.). www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-31].
