Anchomanes

Ogonek liściowy Anchomanes giganteus

Kwiatostan Anchomanes sp.

Kwiaty męskie (po lewej) i żeńskie (po prawej) na kolbie kwiatostanu Anchomanes difformis

Owocostan Anchomanes giganteus

Anchomanes Schott – rodzaj roślin, należący do rodziny obrazkowatych, liczący 6 gatunków endemicznych dla tropikalnych rejonów Afryki. Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów ανχο (ancho – ściskać, dusić) i μαίνο (maino – oszaleć, majaczyć, bredzić) i odnosi się do cech fitochemicznych roślin tego rodzaju^[3].

Morfologia

Pokrój

Wysokie rośliny zielne.

Łodyga

Masywne, rosnące skośnie lub pionowo bulwy pędowe o średnicy od 1 cm (A. abbreviatus) do 20 cm (A. difformis) i długości do 80 cm (A. difformis).

Liście

Roślina tworzy jeden liść właściwy, otoczony u nasady kilkoma łuskowatymi katafilami. Liście młodociane proste, strzałkowato-oszczepowate lub trójsieczne, podzielone wąskimi szczelinami na 3 odwrotnie trójkątne segmenty. Liście dojrzałe na wzniesionym, cylindrycznym, pokrytym kolcami ogonku, o długości do 3 m (A. difformis). Blaszka liścia dojrzałego trójsieczna; każdy segment dwudzielnie- lub pierzastozłożony; listki lancetowate i trapezowate; wierzchołek ścięty lub szeroko dwudzielny ze spiczastym kończykiem; długość do 150 cm (A. difformis). Nerwacja pierzasta.

Kwiaty

Roślina jednopienna. Pojedynczy kwiatostan, typu kolbiastego pseudancjum, pojawia się przed lub razem z liściem. Szypułka krótsza od ogonka, o długości do 180 cm (A. difformis), zwykle pokryta kolcami (gładka u A. boehmii). Pochwa dłuższa od kolby, wzniesiona, łódkokształtna, otwarta na całej długości, spiczasta, o długości od 2 cm (A. boehmii) do 30 cm (A. difformis). Kolba pokryta na całej długości jednopłciowymi kwiatami żeńskimi i męskimi. Zalążnie jednokomorowe, zawierające jeden zalążek. Szyjki słupka stożkowate lub niewidoczne, czasami ostro skierowane w kierunku podstawy kolby. Znamiona słupka dwuwargowe, w kształcie litery V, dyskowate lub wklęsło-kuliste. Pręciki niemal osadzone, z poprzecznymi pylnikami.

Owoce

Podłużno-eliptyczne, mięsiste, jednonasienne jagody, o średnicy około 2 cm. Nasiono duże, odwrotnie jajowate, bez bielma. Łupina cienka.

Biologia i ekologia

Rozwój

Byliny, geofity^[4]. Wszystkie gatunki przechodzą okres spoczynku.

Siedlisko

Rośliny z tego rodzaju zasiedlają bagna i wiecznie zielone, równikowe lasy deszczowe, na wysokości do 1200 m n.p.m.

Interakcje z innymi gatunkami

Liście A. difformis stanowią pożywienie goryli zachodnich^[5], a jagody szympansów^[6].

Systematyka

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Należy do plemienia Nephthytideae, podrodziny Aroideae, rodziny obrazkowatych, rzędu żabieńcowców w kladzie jednoliściennych^[1][7].

Pozycja rodzaju w systemie Reveala z roku 2007 (2010)

Rodzaj nie został ujęty.

Pozycja rodzaju według Crescent Bloom (system Reveala z lat 1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina (Frohne & U. Jensen ex Reveal), klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa obrazkowe (Aridae Takht.), nadrząd obrazkopodobne (Aranae Thorne ex Reveal), rząd obrazkowce (Arales Dumort.), rodzina obrazkowate (Araceae Juss.)^[8].

Gatunki

• Anchomanes abbreviatus Engl.
• Anchomanes boehmii Engl.
• Anchomanes dalzielii N.E.Br.
• Anchomanes difformis (Blume) Engl.
• Anchomanes giganteus Engl.
• Anchomanes nigritianus Rendle in A.B.Rendle & al.

Zagrożenie i ochrona

Od 2006 roku gatunek Anchomanes abbreviatus, występujący w Kenii i Tanzanii, znajduje się w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych^[9]. Gatunek ten objęty jest kategorią LC (mniejszej troski). Poważne zagrożenia są nieznane, jednakże potencjalnym zagrożeniem jest utrata siedlisk.

Zastosowanie

Rośliny lecznicze

W tradycyjnej medycynie afrykańskiej liście A. difformis stosowane są w chorobach bakteryjnych^[10], przede wszystkim układu oddechowego i płciowego, bulwy pędowe w chorobach układu oddechowego^[11] i w bólach brzucha^[12]. Wykazano, że składniki czynne zawarte w liściach tej rośliny mają działanie antybakteryjne (w tym na bakterie antybiotykooporne), przeciwzapalne i znieczulające. MIC wyciągu z liści tej rośliny wynosi 375 μg/ml^[10]. Wykazano, że składnikami czynnymi zawartymi w bulwach roślin tego gatunku są flawonoidy, glikozydy i taniny^[11]. Bulwy zawierają również kwas asparaginowy, kwas glutaminowy, leucynę i argininę oraz są wyjątkowo bogate w kryształy szczawianu wapnia^[13].

Rośliny spożywcze

W okresach głodu bulwy A. difformis są spożywane po długim gotowaniu^[14].

Inne zastosowania

W Zairze wyciąg z rośliny A. difformis stanowi składnik trucizny, opartej na soku Parquelina nigrescens, którą pigmeje Mbuti pokrywają strzały^[15].

Przypisy

Bibliografia

1. S.J. Mayo: Flora of Tropical East Africa. Araceae. Rotterdam: A.A.Balkema, 1985, s. 24-28. ISBN 90-6191-322-5. (ang.)

Linki zewnętrzne

• The Genus Anchomanes (ang.). aroid.org. [dostęp 2013-09-20].