Pothos

Pokrój Pothos longipipes

Kwiatostan Pothos longipipes

Stopłat, potos (Pothos L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny obrazkowatych, obejmujący 56 gatunków, występujących na obszarze od wysp zachodniego Oceanu Indyjskiego przez Indie, Chiny, Indochiny, Malezję i Papuę-Nową Gwineę do Australii i południowo-zachodniej Oceanii^[3].

Morfologia

Łodyga

Łodyga raczej zdrewniała, o dolnych węzłach ukorzeniających się, a górnych wolnych i wiszących, o długości od 3 m (P. curtisii) do 15 m (P. macrocephalus). Pędy boczne niekiedy wyrastają na poziomie pochew liściowych, a niekiedy wierzchołkowo^[4].

Liście

Ulistnienie naprzemianległe. Ogonki liściowe szerokie, spłaszczone, oskrzydlone lub typowe, z długą pochwą liściową, niekiedy zredukowaną do pary bezbarwnych żeberek, osiągające długość od kilku do kilkunastu centymetrów i szerokość do 2 cm. Blaszki liściowe równowąsko-lancetowate do jajowatych lub eliptycznych, o wymiarach od 2–10×1–4 cm (stopłat pnący) do 10–34×2,5–10 cm (P. leptostachyus) i 3–21×1,5–25 cm (P. chinensis)^[4].

Kwiaty

Rośliny jednopienne, tworzące pojedyncze lub wierzchotkowo skupione (4–6) kwiatostany typu kolbiastego pseudancjum. Pęd kwiatostanowy, bardzo krótki do bardzo długiego, wyrasta z pachwiny liścia. Pochwa kwiatostanu jajowata do równowąskiej, rzadko bardzo długa. Kolba jajowata, kulista, cylindryczna lub eliptyczna, siedząca do osadzonej na długiej szypule, gęsto lub luźno pokryta kwiatami płodnymi. Kwiaty obupłciowe, z 4–6 listkami okwiatu, wolnymi lub całkowicie zrośniętymi, składają się z 4–6 wolnych pręcików o wydłużonych, spłaszczonych nitkach i eliptycznych pylnikach, oraz pojedynczej, jajowato-podłużnej do spłaszczonej, (2?-)3-komorowej zalążni. W każdej komorze powstaje pojedynczy, anatropowy zalążek. Szyjki słupka niekiedy szerokości zalążni, znamiona dyskowato-kuliste do guzkowatych^[4].

Owoce

Jagody, eliptyczne do jajowatych, zwykle czerwone, rzadziej białawe lub purpurowe. Nasiona eliptyczne, o gładkiej łupinie, bez bielma^[4].

Biologia i ekologia

Rozwój

Byliny, wiecznie zielone hemiepifityczne pnącza^[4], rzadziej litofity, liany lub hemiepifity wtórne^[5].

Siedlisko

Skały, drzewa, pagórki i polany w tropikalnych i subtropikalnych, wilgotnych lub suchych lasach wiecznie zielonych i deszczowych. Rośliny występują przede wszystkim na glebach wapiennych, ale także na glebach ilastych, piaszczystych, a także granitach i piaskowcach, na wysokości 50–1970 m n.p.m.^[4]

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 24, 36^[5].

Systematyka

Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Należy do plemienia Potheae^[6], podrodziny Lasioideae, rodziny obrazkowatych (Araceae), rzędu żabieńcowców (Alismatales) w kladzie jednoliściennych (ang. monocots)^[1].

Gatunki^[3]

• Pothos armatus C.E.C.Fisch.
• Pothos atropurpurascens M.Hotta
• Pothos barberianus Schott
• Pothos beccarianus Engl.
• Pothos brassii B.L.Burtt
• Pothos brevistylus Engl.
• Pothos brevivaginatus Alderw.
• Pothos chinensis (Raf.) Merr.
• Pothos clavatus Engl.
• Pothos crassipedunculatus Sivad. & N.Mohanan
• Pothos curtisii Hook.f.
• Pothos cuspidatus Alderw.
• Pothos cylindricus C.Presl
• Pothos dolichophyllus Merr.
• Pothos dzui P.C.Boyce
• Pothos englerianus Alderw.
• Pothos falcifolius Engl. & K.Krause
• Pothos gigantipes Buchet ex P.C.Boyce
• Pothos gracillimus Engl. & K.Krause
• Pothos grandis Buchet ex P.C.Boyce & V.D.Nguyen
• Pothos hellwigii Engl.
• Pothos hookeri Schott
• Pothos inaequilaterus (C.Presl) Engl.
• Pothos insignis Engl.
• Pothos junghuhnii de Vriese in F.A.W.Miquel
• Pothos keralensis A.G.Pandurangan & V.J.Nair
• Pothos kerrii Buchet ex P.C.Boyce
• Pothos kingii Hook.f.

• Pothos lancifolius Hook.f.
• Pothos laurifolius P.C.Boyce & A.Hay
• Pothos leptostachyus Schott
• Pothos longipes Schott
• Pothos longivaginatus Alderw.
• Pothos luzonensis (C.Presl) Schott
• Pothos macrocephalus Scort. ex Hook.f.
• Pothos mirabilis Merr.
• Pothos motleyanus Schott
• Pothos oliganthus P.C.Boyce & A.Hay
• Pothos ovatifolius Engl.
• Pothos oxyphyllus Miq.
• Pothos papuanus Becc. ex Engl.
• Pothos parvispadix Nicolson
• Pothos philippinensis Engl.
• Pothos pilulifer Buchet ex P.C.Boyce
• Pothos polystachyus Engl. & K.Krause
• Pothos remotiflorus Hook.
• Pothos repens (Lour.) Druce
• Pothos roxburghii de Vriese
• Pothos salicifolius Ridl. ex Burkill & Holttum
• Pothos scandens L. – stopłat pnący
• Pothos tener Wall. in W.Roxburgh
• Pothos thomsonianus Schott
• Pothos touranensis Gagnep.
• Pothos versteegii Engl.
• Pothos volans P.C.Boyce & A.Hay
• Pothos zippelii Schott

Podział rodzaju

Heinrich Wilhelm Schott dokonał podziału rodzaju na 2 podrodzaje: Eupothos (m.in. ogonki liściowe płaskie, oskrzydlone) i Allopothos (ogonki liściowe typowe). Engler dokonał dalszego podziału, dzieląc podrodzaje na 4 i 3 sekcje, mając na uwadze przede wszystkim budowę kwiatostanów tych roślin^[7]. Obecnie uwzględnia się podział rodzaju zaproponowany przez Schotta^[5]. Przykładowymi przedstawicielami obu podrodzajów są^[5]:

• Eupothos: Pothos chinensis, Pothos dzui, Pothos gigantipes, Pothos grandis, Pothos kerrii, Pothos macrocephalus, Pothos pilulifer, Pothos repens , Pothos scandens,
• Allopothos: Pothos curtisii, Pothos kingii, Pothos lancifolius, Pothos lorispathus, Pothos touranensis.

Nazewnictwo

Toponimia nazwy naukowej

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od syngaleskiego słowa pota, będącego na Sri Lance zwyczajową nazwą rośliny z gatunku Pothos scandens. Do roku 1749 Linneusz i inni europejscy botanicy używali dla określenia rodzaju nazwy żeńskiej Potha. Po zaakceptowaniu nazwy Pothos, do roku 1841 była ona używana w rodzaju żeńskim (np. Pothos lanceolata)^[8].

Nazwy rodzajowe

W roku 1852 Ignacy Rafał Czerwiakowski w pracy Opisanie róślin jednolistniowych lekarskich i przemysłowych użył dla określenia rodzaju Pothos nazwy „stopłat”, podając jako nazwę oboczną „potos”. Czerwiakowski podał też polską nazwę dwóch gatunków Pothos scandens („stopłat pnący”) i Pothos gracilis („stopłat wysmukły”)^[9], przy czym ten ostatni obecnie uznawany jest za synonim gatunku Pothos tener^[3]. W roku 1894 Erazm Majewski w Słowniku nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... podał polskie nazwy tego rodzaju: „potos”, „samopłat” i „samożyj”^[10], te trzy nazwy w roku 1900 podał również Józef Rostafiński w Słowniku polskich imion rodzajów oraz wyż̇szych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach^[11]. Współczesne słowniki tego rodzaju nie podają polskiej nazwy tego rodzaju^[12].

Zastosowanie

Rośliny lecznicze

W Chinach Pothos chinensis używany jest w postaci papki, bezpośrednio na ukąszenia owadów, a napar z tej rośliny stosowany jest do kąpieli w przypadku guzów oraz spożywany w razie kaszlu. Owoce i liście stopłata pnącego stosowane są jako kompres, a cała roślina stosowana jest na rany, z uwagi na działanie przyspieszające krzepnięcie krwi^[4].

Rośliny ozdobne

Stopłaty, a przede wszystkim stopłat pnący, są często spotykane w ogrodach botanicznych. Są uprawiane na pniach dla epifitów w szklarniach tropikalnych^[13].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia niektórych gatunków