Dactylorhiza maculata is een orchidee van het geslacht Dactylorhiza (handekenskruiden).
Het is de meest variabele Dactylorhiza waarvoor verschillende ondersoorten zijn beschreven, met de gevlekte orchis en de bosorchis als bekendste in België en Nederland.
De soortnaam maculata is een Latijns bijvoeglijk naamwoord en betekent "gevlekt", wat betrekking heeft op de meestal gevlekte bladeren.
Dactylorhiza maculata is een overblijvende, niet-winterharde geofyt. Het is een middelgrote (maximaal 60 cm), slanke plant met een massieve, min of meer brosse, naar boven toe soms holle bloemstengel, drie tot vijf verspreid staande, afstaande en gevlekte gewone- en twee tot vier schutbladachtige bladeren, en een dichte, meestal rijkbebloemde kegelvormige bloeiaar met witachtige of lichtroze bloemen.
De bladeren zijn afstaand, lancetvormig, bijna steeds gevlekt, met gevulde bruinviolette vlekken. De bovenzijde is blauwachtig of donker grijsgroen, de onderzijde heeft een matte, zilverachtige schijn. De bovenste bladeren lijken reeds veel op de schutbladeren.
De bloemen zijn wit, lichtroze tot lila gekleurd, met een donkerpaars honingmerk. Ze zijn groot en volledig geopend. De zijdelingse kelkbladen zijn horizontaal gespreid of licht opwaarts gericht, het middelste klekblad vorm samen met de bovenste kroonbladen een helm. De lip is tamelijk vlak, de zijlobben nauwelijks teruggeslagen. Het spoor is dun en korter dan het vruchtbeginsel.
De bloeitijd is van eind mei tot eind juli.
Het is een zeer variabele soort, die in verschillende ondersoorten is opgedeeld, waarbij ook weer overgangsvormen zijn beschreven. Daarbij komt nog dat de soort zeer makkelijk hybrides vormt met andere Dactylorhiza en zelfs met andere geslachten.
Dactylorhiza maculata stelt weinig specifieke eisen aan zijn biotoop. De soort is te vinden op zure tot kalkrijke, vochtige tot natte, meestal matig voedselrijke bodems, in volle zon of (half)schaduw, zoals weilanden, moerassen, venen, natte heide, heischrale graslanden en duinvalleien, maar ook in bermen, bosranden, kalkgraslanden en eiken-haagbeukenbossen. Van zeeniveau tot in het hooggebergte.
De verschillende ondersoorten zijn wel veel specifieker voor wat betreft hun habitat, en kunnen vaak reeds op basis van hun vindplaats op naam gebracht worden.
Dactylorhiza maculata komt voor in het grootste deel van Europa tot in Siberië, maar is zeldzamer in het Middellandse Zeegebied. Het is een vrij algemene soort, die plaatselijk algemeen kan optreden.
In België en Nederland is de plant vrij zeldzaam. In België komt de ondersoort fuchsii (de bosorchis) het meest voor, in Nederland is de ondersoort maculata (de gevlekte orchis) algemener.
Dactylorhiza maculata behoort tot het geslacht van de handekenskruiden, waarvan een tiental sterk gelijkende soorten in België en Nederland voorkomt.
De soort is door zijn grote variabiliteit het moeilijkst te onderscheiden van de andere soorten in Dactylorhiza.
In België en Nederland zijn de volgende ondersoorten te vinden:
Daarbuiten kunnen nog de volgende ondersoorten worden aangetroffen:
Dactylorhiza maculata wordt vooral bedreigd door het verdwijnen van zijn voorkeurshabitat door drooglegging, ingebruikname door de landbouw en vermesting van vochtige biotopen.
De soort staat op de Vlaamse Rode Lijst van planten en op de lijst van wettelijk beschermde planten in België. In Nederland is hij opgenomen op de Nederlandse Rode Lijst van planten.
Ook in Luxemburg is de soort beschermd op nationaal niveau.
Bronnen, noten en/of referentiesDactylorhiza maculata is een orchidee van het geslacht Dactylorhiza (handekenskruiden).
Het is de meest variabele Dactylorhiza waarvoor verschillende ondersoorten zijn beschreven, met de gevlekte orchis en de bosorchis als bekendste in België en Nederland.
_Soo.jpg)
