nomes no trilho de navegação
Choʻl chigirtkasi, shistotserka (Schistocerca gregaria L.) — toʻgʻriqanotlilar turkumiga mansub hasharot. Qishloq xoʻjaligi ekinlari uchun xavfli hammaxoʻr zararkunanda. Shim. Afrika, Gʻarbiy va Jan. Osiyo mamlakatlarida (Hindistonda ham) tarqalgan. Koʻplab urchigan yillari Oʻrta Osiyoga Afgʻonistondan uchib oʻtishi mumkin. Tana uz. 46– 61 mm. Yakka va gala boʻlib yashovchi shakllari mavjud. Gala boʻlib yashovchi Choʻl chigirtkasining jinsiy yetilmagani pushti, yetilgani sariq (qora nuqtalari ham bor), yakka yashovchi Choʻl chigirtkasining lichinkalari sargʻish yoki och yashil rangda boʻladi. Bir yilda 2—3 avlod beradi. 1si jan.da kuzqish davrida rivojlanadi va voyaga yetgandan soʻng shimolga qarab ucha boshlaydi. Shim. rayonlarda yosh chigirtka voyaga yetadi va 2(bahorgi—yozgi) avlodni boshlab beradi. Bu avlodning rivojlanishi esa jan.da tutaydi. Janub Choʻl chigirtkasi tuproqqa tuxum qoʻyadi. Lichinkalari 10—20 sutka utgach, chiqa boshlaydi; ularning rivojlanishi 30—50 kun davom etadi. Yogʻingarchilik boshlanishi bilan chigirtkalar soni keskin kupayadi va areali ham vaqtincha kengayadi. Choʻl chigirtkasining oʻrtachahar 10— 12 yilda bir marta koʻplab urchishi aniqlangan. Bu holat zararkunandaning doimiy rivojlanadigan makonlaridagi yogʻingarchilik bilan bogʻliq. Choʻl chigirtkasining zarari baʼzi yillari tabiiy ofat darajasiga yetadi.
Kurash choralari: zaharli xoʻraklar sochiladi, oʻsimliklarga insektitsidlar sepiladi, shuningdek, Choʻl chigirtkasi yashaydigan makonlarida yoʻqotiladi (yana q. Chigirtka).
Nzige-jangwa ni wadudu wa kundi la panzi katika familia Acrididae wa oda Orthoptera ambao wanaishi katika jangwa kwa kawaida. Lakini wakiwa wengi sana hujikusanya katika makundi makubwa na kusafiri mbali ndefu hata nje ya jangwa. Tauni za nzige-jangwa wametishia uzalishaji wa kilimo katika Afrika, Mashariki ya Kati na Asia kwa karne nyingi. Riziki za angalau moja ya kumi ya idadi ya watu duniani yanaweza kuathiriwa na wadudu hao walafi.
Mzunguko wa maisha wa nzige-jangwa una hatua saba: yai, hatua 5 za tunutu, wanaojulikana kama warukaji, na mpevu mwenye mabawa. Kupandana hufanyika wakati dume aliyekomaa anaporuka juu ya mgongo wa jike aliyekomaa na kumbokora mwili wake kwa miguu. Manii huhama kutoka ncha ya fumbatio ya dume kwenda ncha ya ile ya jike, ambapo huhifadhiwa. Mchakato huo unachukua masaa kadhaa na uingizwaji mmoja wa manii unatosha kwa vibumba vitatu vya mayai.
Kisha jike hutafuta udongo laini unaofaa kwa kutaga mayai yake. Lazima uwe na joto sahihi na kiwango kizuri cha unyevu na kuwa karibu na majike wengine wanaotaga. Anachunguza mchanga kwa fumbatio yake na kuchimba kishimo ambacho ndani chake anaweka kibumba cha mayai kilicho na mayai hadi mia moja. Kibumba cha mayai kina urefu wa sm 3 hadi 4 na ncha ya chini ni takriban sm 10 chini ya uso wa ardhi. Mayai yamezungukwa na povu na hii inakauka mpaka kuwa utando na kuziba kishimo juu ya kibumba cha mayai. Mayai huchukua unyevu kutoka kwa mchanga unaozunguka. Kipindi cha kuatamia kabla ya kujiangua kwa mayai kinaweza kuwa wiki mbili au zaidi sana, kulingana na nyuzijoto.
Baada ya kutoka kwenye yai tunutu mpya huanza kujilisha punde si punde na, ikiwa ana awamu ya kukaa pamoja na wenzake, anavutiwa na tunutu wengine na wanajikusanya. Wakati wa ukuaji anahitaji kuambua ngozi (kuacha kiunzi-nje chake) mara kwa mara. Ganda lake gumu la nje linapasuka na mwili wake unatanuka wakati kiunzi-nje kipya bado ni chororo. Hatua kati ya maambuaji zinaitwa “instars” na tunutu wa nzige-jangwa hupitia maambuaji matano kabla ya kuwa mpevu mwenye mabawa. Tunutu wa awamu ya kukaa pamoja huunda makundi yanayojilisha, kukota jua na kusonga mbele katika vikosi vinavyoshikamana, wakati wale wa awamu ya kutokaa pamoja hawaundi makundi.
Baada ya uambuaji wa tano mdudu anasemekana kuwa mpevu lakini bado hajakomaa kabisa. Kwanza ana rangi ya pinki na hawezi kukuza mayai au kuzalisha manii. Kufikia ukomavu kunaweza kuchukua wiki mbili hadi nne wakati uwepo wa chakula na hali ya hewa zinafaa, lakini kunaweza kuchukua muda mrefu kama miezi sita wakati hali hizo ni duni. Madume hukomaa kwanza na kutoa harufu ambayo huchochea kukomaa kwa majike (feromoni). Wakikomaa wadudu hao wanageuka kuwa njano na fumbatio ya majike huanza kuvimba na mayai yanayokua.
Nzige-jangwa wana awamu mbili: awamu ya "solitaria" na awamu ya "gregaria" (polyphenism). Imeonyeshwa kuwa tunutu na wapevu wa nzige wanaweza kutenda kama gregaria ndani ya masaa machache baada ya kuwekwa katika hali ya msongano, ingawa mabadiliko ya kimofolojia huchukua maambuaji kadhaa ili kuonekana. Nzige wa gregaria wanahitaji kizazi kimoja au zaidi ili kuwa solitaria wakikuzwa katika upweke.
Kuna tofauti katika mofolojia na mwenendo kati ya awamu hizo mbili. Katika awamu ya solitaria tunutu hawaundi makundi lakini huzunguka peke yao. Rangi yao kwanza ni kijani, lakini hatua zinazofuata zinaweza kuwa hudhurungi ikiwa uoto kijani huadimika au kukosekana. Wapevu wa solitaria huruka usiku na kuwa hudhurungi ili kufichika katika mazingira yao na wanaweza kuwa njano isiyoiva wakikomaa.
Katika awamu gregaria tunutu hujikusanya pamoja. Hatua ya kwanza ni nyeusi, zile za pili na tatu ni nyeusi na nyeupe na hatua zinazofuata ni njano kali pamoja na mabaka meusi. Wapevu wasiokomaa ni pinki na waliokomaa ni njano. Wanaruka wakati wa mchana katika makundi mazito.
Badiliko kutoka kwa mdudu wa solitaria asiye msumbufu kwenda kwa mdudu mlafi wa gregaria hufuata kwa kawaida kipindi cha ukame, wakati mvua inanyesha na mimea inaibuka katika maeneo makuu ya uzalishaji wa nzige. Idadi ya wadudu inazidi haraka na mashindano kwa chakula huongezeka. Kadiri tunutu wanaposongamana, changamano ya karibu ya miili yao husababisha miguu yao ya nyuma kugongana. Kichocheo hiki husababisha mfululizo wa mabadiliko ya metaboliki na ya mwenendo ambayo husababisha wadudu kubadilika kutoka kwa awamu ya solitaria kwenda kwa ile ya gregaria.
Wakati tunutu wanapokuwa gregaria, rangi yao hubadilika kutoka kwa kijani hadi njano na nyeusi, na wapevu hubadilika kutoka hudhurungi hadi pinki (wasiokomaa) au njano (waliokomaa). Mwili wao huwa mfupi zaid na wanatoa feromoni inayowafanya wavutiane, ambayo huongeza uundaji wa makundi. Feromoni ya tunutu ni tofauti na ile ya wapevu. Wanapofunuliwa na feromoni ya wapevu, tunutu huchanganyikiwa na kufadhaika, kwa sababu inaonekana kwamba hawawezi "kunusana", ingawa vichocheo vya kuona na kugusa vinabaki. Baada ya siku chache makundi ya tunutu hutengana na wale wanaotoroka umbuai huwa solitaria tena. Wanasayansi kadhaa wamejaribu kutumia sehemu kuu ya feromoni hio, benzyl cyanide, ili kusababisha tunutu wa gregaria wakuwe solitaria. Lakini matokeo ya majaribio uwandani walisikitikisha na kemikali hii ilizingitiwa kuwa sumu mbaya. Kwa hivyo mbinu huo wa udhibiti ulisuswa.
Wakati wa vipindi vya utulivu, vinavyoitwa vipindi vya kupunguka au mapungufu, nzige-jangwa hutokea tu ukanda wa km² milioni 16 ambao unaenea kutoka Mauritania kupitia Jangwa Sahara kaskazini mwa Afrika na kupitia Bara Arabu mpaka kaskazini magharibi mwa Uhindi. Katika hali nzuri ya kiekolojia na hali nzuri ya hewa, vizazi kadhaa vinaweza kuandamana na kusababisha makundi kujiunda na kuvamia nchi pande zote za eneo la upungufu, kaskazini hadi Uhispania na Urusi, kusini hadi Nijeria na Kenya na mashariki hadi Uhindi na kusini magharibi mwa Asia. Nchi kama 60 zinaweza kuathiriwa katika eneo la km² milioni 32 au takriban asilimia 20 ya uso wa dunia.
Makundi ya nzige huruka juu ya upepo kwa takriban kasi ya upepo. Yanaweza kupita km 100 hadi 200 kwa siku na yataruka hadi takriban m 2000 juu ya usawa wa bahari (juu ya mwinuko mkubwa zaidi nyuzijoto inakuwa baridi sana). Kwa hivyo makundi hayawezi kuvuka safu za milima mirefu kama Milima ya Atlas, ya Hindu Kush au ya Himalaya. Hayatajiingiza kwenye misitu ya mvua ya Afrika wala katika Ulaya ya Kati. Walakini, mara kwa mara makundi ya mapevu huvuka Bahari ya Shamu kati ya Afrika na Bara Arabu na hata wameripotiwa kuvuka Bahari ya Atlantiki kutoka Afrika mpaka Visiwa vya Karibi katika siku kumi wakati wa tauni ya 1987-89.
Kundi moja linaweza kufunika hadi km² 2000 na linaweza kuwa na nzige milioni 40 hadi 80 kwa km². Kundi la km² 500 kwa hivyo lina nzige bilioni 20 hadi 40 na uzito wa tani 40,000 hadi 80,000 ukizingatia wastani wa gramu mbili kwa nzige. Kutoka kizazi kimoja hadi kingine idadi ya nzige inaweza kuongeza mara 10 hadi 16.
Nzige-jangwa wa solitaria hula mimea yenye majani mapana inayopatikana katika makazi yao ya jangwa. Hawapendi nyasi sana. Lakini wakiwa gregaria hula mimea takriban yote, pamoja na mazao ya binadamu, na sehemu zote za mimea hiyo: majani, maua, matunda, mbegu na gome. Nzige mmoja hula chakula cha uzito sawa na uzito wa mwili wake kila siku. Mpevu ana uzito wa g 2, kwa hivyo kundi la nzige bilioni moja anakula tani 2000 kwa siku.
Kuonya mapema na kudhibiti ili kuzuia milipuko ni mkakati uliopitishwa na nchi zilizoathiriwa na nzige barani Afrika na Asia kujaribu kuzuia tauni za nzige kuendelea na kuenea. Mnamo miaka ya 1920-1930s, udhibiti wa nzige ulikuwa uwanja mkubwa wa ushirikiano wa kimataifa. Taasisi ya Kilimo ya Kimataifa ilitengeneza miradi kadhaa yenye lengo la kubadilishana data kuhusu nzige-jangwa na mikutano ya kimataifa ilifanyika katika miaka ya 1930: Roma mnamo 1931, Paris mnamo 1932, London mnamo 1934, Kairo mnamo 1936 na Brussels mnamo 1938. Milki za kikoloni zilihusika sana katika majaribio haya ya kudhibiti nzige wasumbufu ambao waliathiri sana Mashariki ya Kati na sehemu za Afrika. USSR pia ilitumia udhibiti wa nzige kama njia ya kupanua ushawishi wake katika Mashariki ya Kati na Asia ya Kati.
Huduma ya Taarifa za Nzige-Jangwa (Desert Locust Information Service au DLIS) ya FAO huko Roma, Italia, inafuatilia hali ya hewa, hali ya kiekolojia na hali ya nzige kila siku. DLIS inapokea matokeo ya utendaji wa ukaguzi na udhibiti unaofanywa na timu za kitaifa katika nchi zilizoathirika na inachanganya habari hizi na data za sateliti kama vile MODIS, makadirio ya mvua na matabiri ya joto na mvua ya kimsimu ili kuchanganua hali ya kisasa na kutabiri wakati, kiwango na mahali pa kuzaliana na uhamiaji hadi wiki sita zilizotangulia. Tathmini za hali na matabiri huchapishwa katika majarida ya nzige ya kila mwezi yanayoanzia miaka ya 1970. Hayo yanaongezewa kwa maonyo na chonjo kwa nchi zilizoathirika na kwa jamii ya kimataifa. Yale tangu miaka ya 1990 yanapatikana kwenye tovuti ya FAO Locust Watch. FAO pia hutoa taarifa na mafunzo kwa nchi zilizoathirika na kuratibu ufadhili kutoka kwa mashirika ya wafadhili ikiwa kuna milipuko mikubwa na tauni.
Nzige-jangwa ni msumbufu mgumu kudhibiti na hatua za udhibiti zinatatizwa zaidi na maeneo makubwa yaliyo mbali mara nyingi ( km² milioni 16-30) ambapo nzige wanaweza kupatikana. Miundombinu ya kimsingi isiyosimamiwa katika nchi kadhaa zilizoathirika, rasilimali chache kwa ufuatiliaji na udhibiti wa nzige na msukosuko wa kisiasa ndani na kati ya nchi zilizoathirika hupunguza uwezo wa nchi kufanya shughuli za ufuatiliaji na udhibiti.
Kwa sasa njia kuu ya kudhibiti uvamizi wa nzige-jangwa ni kutumia viuawadudu, haswa fosfati ogania kama fenitrothion, malathion na chlorpyrifos. Hivi vinapulizwa kwa vipimo vidogo vya ukolevu wa juu kwa vyombo vya kupulizia vilivyopandishwa kwenye magari au ndege kwa viwango vya matumizi vya mjao wa chini kabisa (ultra-low volume au ULV). Mdudu hupata kiuawadudu moja kwa moja au kupitia uokotaji wa sekondari (yaani kukanyaga au kula mabaki kwenye mimea). Udhibiti hufanywa na mashirika ya serikali katika nchi zilizoathirika na nzige au na mashirika maalum kama vile Shirika la Udhibiti wa Nzige-Jangwa kwa Afrika ya Mashariki (Desert Locust Control Organization for East Africa au DLCO-EA).
Nzige-jangwa ana maadui wa asili kama vile nyigu na nzi mbuai, nyigu vidusia, lava wa mbawakawa, ndege na watambaazi. Hao wanaweza kuwa na ufanisi katika kudhibiti idadi ya wadudu wa solitaria lakini wana athari ndogo dhidi ya nzige-jangwa wa gregaria kwa sababu ya idadi kubwa sana ya wadudu katika makundi ya wapevu na ya tunutu.
Mara nyingi wakulima hujaribu njia za kimakanika za kuua nzige kama vile kuchimba mitaro na kuzika makundi ya tunutu, lakini hii inahitaji kazi nyuingi na ni ngumu kufanya wakati uvamizi mkubwa umetawanyika kwenye eneo kubwa. Wakulima pia hujaribu kuogofya makundi ya nzige mbali na mashamba yao kwa kufanya kelele, kuchoma tairi au njia nyingine. Hii inaelekea kuhamisha shida kwenye mashamba jirani, na makundi ya nzige yanaweza kurudi tena kwa urahisi kwenye mashamba yaliyotembelewa hapo awali.
Dawa za kibiolojia zinajumuisha kuvu, bakteria, uto wa mbegu za mwarobaini na feromoni. Ufanisi wa dawa nyingi za kibiolojia ni sawa na ule wa dawa za kemikali za kawaida, lakini kuna tofauti. Kwa ujumla dawa za kibiolojia huchukua muda mrefu zaidi kuua wadudu, magugu au magonjwa ya mimea, kwa kawaida kati ya siku 2 na 10.
Kuna aina mbili za dawa za kibiolojia, biokemikali na vijidudu. Dawa za biokemikali ni sawa na kemikali zinazotokea kwa asili lakini zina sumu isiyo kali sana au hazina sumu, kama vile feromoni zinazotumiwa kupata wenzake wa jinsia nyingine. Dawa za kibiolojia zenye vijidudu zina bakteria, kuvu, miani au virusi ambayo inatokea kwa asili au imebadilishwa vinasaba. Kuvu viuawadudu hukandamiza wasumbufu kwa uambukizaji kwa ujumla: kusababisha ugonjwa ambao ni maalum kwa wadudu.
Bidhaa za udhibiti wa kibiolojia zimekuwa zikiendelewa tangu miaka ya mwisho ya tisini, haswa bidhaa zilizo na kuvu ya asili iliyo pathojeni wa wadudu (yaani kuvu inayoambukiza wadudu), Metarhizium acridum. Spishi za Metarhizium zinaenea duniani kote na zinaambukiza vikundi vingi vya wadudu, lakini zinaonyesha hatari ndogo kwa wanadamu, mamalia wengine na ndege. M. acridum inaambukiza tu panzi wenye vipapasio vifupi, kikundi ambacho nzige ni wana wake, na kwa hivyo imechaguliwa kama kiambato kiamilifu cha bidhaa hizo. Ni salama mno kwa sababu haitoi sumu kama hufanya spishi nyingine za Metarhizium.
Bidhaa inayopatikana sasa katika Afrika na Asia ya Kati, inaitwa NOVACRID. Bidhaa nyingine, Green Muscle, iliyobuniwa katika mradi LUBILOSA, ilipatikana hapo zamani lakini ikatoweka kutoka soko hadi hivi karibuni, wakati leseni ya uuzaji ilipewa kampuni nyingine. Bidhaa hizo zinatumika kwa njia ile ile kama dawa za kikemikali, lakini haziui haraka kama zile. Kwa vipimo vilivyopendekezwa kuvu inaweza kuchukua wiki mbili hadi tatu kuua hadi 90% ya nzige. Kwa sababu hiyo inashauriwa kutumiwa hasa dhidi ya tunutu. Hao hupatikana zaidi katika jangwa, mbali na maeneo ya mazao, ambapo kuchelewesha kwa kifo hailetei uharibifu wa mazao kwa kawaida. Faida ya bidhaa ni kwamba zinaathiri panzi na nzige tu, ambayo hufanya ziwe salama sana kuliko viuawadudu vya kikemikali. Hasa, inaruhusu maadui wa asili wa nzige na panzi kuendelea na kazi yao ya faida. Hao wanajumuisha ndege, nyigu vidusia na mbuai, nzi vidusia na spishi fulani za mbawakawa. Ingawa maadui wa asili hawawezi kuzuia tauni, wanaweza kupunguza marudio ya milipuko na kuchangia udhibiti wao. Dawa za kibiolojia zinapendekezwa hasa kutumika katika maeneo ya mazingira nyeti kama hifadhi za kitaifa au karibu na mito na miili mingine ya maji.
Mpevu wa awamu ya solitaria
Kundi likipumzika mtini
Jike akitaga mayai
Tunutu wa hatua ya kwanza
Tunutu wa hatua ya pili
Kundi la tunutu wa hatua ya nne
Kundi la tunutu wa hatua ya tano
Nzige-jangwa ni wadudu wa kundi la panzi katika familia Acrididae wa oda Orthoptera ambao wanaishi katika jangwa kwa kawaida. Lakini wakiwa wengi sana hujikusanya katika makundi makubwa na kusafiri mbali ndefu hata nje ya jangwa. Tauni za nzige-jangwa wametishia uzalishaji wa kilimo katika Afrika, Mashariki ya Kati na Asia kwa karne nyingi. Riziki za angalau moja ya kumi ya idadi ya watu duniani yanaweza kuathiriwa na wadudu hao walafi.
On potcha pelrin (on dit eto: crikion pelrin), c' est ene sôre di potcha, djaene et noer di coleur, cwand i s' ratropele a foû grands djonneas, et vorer so les coûteures, aprume e l' Afrike. Si no e sincieus latén, c' est Schistocerca gregaria. ôre des ortopteres.
Les potchas pelrins vikèt normåldimint dins les payis d' Afrike djusse a Nonne do Sara. I s' acoplèt al såjhon des plouves (do moes d' djulete å moes d' setimbe). Et ponre les oûs ki vont passer li setche såjhon e tere.
Les anêyes k' i ploût bén, les crikions s' mopliyèt foirt e waeyén-tins. Djeyograficmint, gn a deus diferinnès plaeces di djonnlaedje.
Li troke coûtchantrece va abroker eviè l' Nonne do Marok, l' Aldjereye, li Tunizeye et l' Coûtchant del Libeye. Ces payis la ni sont nén dizo l' redjime des plouves etertropicåles. C' est des plouves d' ivier k' i gn a la: s' i ploût co bén do moes d' decimbe åmoes d' måss, i rplèt co djonnler et rmonter pus hôt e bontins (disk' å mitan des Payis do Magreb). Li troke levantrece si spåde eviè li Bijhe do Soudan, et l' Edjipe. Did la, ele pout broker eviè l' Arabeye Sawoudite et li Yemen, tot passant houte del Rodje Mer.
A pårti do moes d' may djun, les djonneas k' ont skepyî e l' Afrike bijhrece polèt, ci côp la, eraler eviè les payis do Sahel et l' Soudan, la kel nouve såjhon des plouves a fwait crexhe les amagnî.
On va waiti d' touwer les potchas pelrins cwand i cmincèt a s' ratropler al Nonne do Sara les anêyes k' il a bråmint ploû. Gn a des posses d' awaitance ki racsegnèt les ministeres di ces payis la. Li manaedjmint des stritchaedjes est fwait avou l' FAO, et les govienmints di ces payis la, ki s' dinèt on côp di spale n' on l' ôte. Cwand on-z a crôylé so ene mape des stindowes a poudrijhî, on mete des abanijhes so les boirds. On va stritchî des prodûts touwe-moxhes avou des avions, des djipes, k' on-z î a monté des ahesses di stritchaedje.
I fåreut 5 a 10 miyons d' uros tos ls ans e l' Afrike Coûtchantrece po:
Les anêyes ki ça va må, esto d' 5 miyons, c' est 200 miyons € k' i fåt, et eco: on n' espaitche nén les damadjes. Si gn a-t i co les distrujhaedjes ecolodjikes.
Li minme programe a stî metou en almaedje dispu 1995 e l' Afrike Levantrece / Cåziyea arabike. Et gn a pupont yeu d' nouzome atacaedje.
Les nouwêyes di potchas, i brokèt sol verdeur, eyet golafer tot çou k' est vete: oidjes, påmîs, niebé, waides, bouxhons (acacias). On potcha pout magnî si prôpe pwès tos les djoûs.
I plèt esse les cåzes di damadjes k' on chifere a 150 miyons d' uros so èn an.
Les potchas ni voyaedjèt nén del nute. Cwand ene volêye di potchas arive a ene plaece a l' anuti al nute, ele si state. Les crikions dischindèt a tere, et pu, i n' bodjèt pus, i doirmèt. Vos prindoz on grand saetch, et vos n' avoz k' a mete vosse mwin a tere. End a tant k' on vout. Vos rivnoz avou vosse saetchêye (céncwante a cint kilos) al måjhon.
Vos vudîz les potchas dins ene cabolêye di tchôde aiwe, avou do sé. Cwand ça a bolou ene miete, et k' l' aiwe s' a svinté, vos rmetoz co ene miete d'aiwe. Pu, cwand les potchas sont bén cûts, vos metoz ses spices dissu.
A pô près come ene guernåte. Vos rsaetchoz les ailes, les antenes, les pates pus tote li tiesse. Les boyeas endalèt avou l' tiesse. Tot l' restant est bon. Cwand ele sont cûtes, vos les ploz leyî souwer å solea dins des téles. Ça s' pout wårder deus troes moes. On lzès pout eto griyî so on tocoe, come ene fornêye al tchå.
E l' Afrike bijhrece, les anêyes k' i gn a des potchas son pacô rloukeyes come des bounès anêyes, ca les crikions pelrins n' arivèt la ki s' il a bén ploû tins d' l' ivier. C' est ces plouves la k' on fwait crexhe les dinrêyes. Les potchas n' avnèt dins les grandès plinnes å frumint k' après l' awousse des dveres (ki s' fwait å moes d' may).
E moes d' octôbe 2004, gn a sacwants djonneas k' ont ndalé do Soudan ont-st arivé a Chîpe, å Liban ey el Turkeye, et å moes d' nôvimbe a Bijhe d' Israyel mins nén po fé tant des ravadjes.
E 2007, sol difén do moes d' djun, gn a des djonneas k' ont ataké l' Somaleye.
On potcha pelrin (on dit eto: crikion pelrin), c' est ene sôre di potcha, djaene et noer di coleur, cwand i s' ratropele a foû grands djonneas, et vorer so les coûteures, aprume e l' Afrike. Si no e sincieus latén, c' est Schistocerca gregaria. ôre des ortopteres.
Dat Wöstenhaupeerd (Schistocerca gregaria) is en Haupeerd, dat ok as Treckhaupeerd uptreden deit. As enkelt Insekt is dat man lüttjet un fallt nich wieter up, man wenn sik dat in Swarms tohopenfinnen deit, könnt dor bit hen to 50 Mio. Deerter up’n Treck gahn.
De Paarung löppt so af, datt en Heken up den Ruggen vun en Seken jumpen oder krupen deit un den sien Lief mit siene Been umfaten deit. Dat Sperma warrt vun de Spitz vun sien Achterlief an dat Seken wietergeven un dor spiekert. Dat kann en poor Stunnen lang duern un langt for allerhand Leggels.[1] Na de Paarung leggt dat Seken twuschen 20 un 80 Eier in en Schuumsuulen up’e Eer. De Schuumsuul warrt hard un so sünd de Eier schuult. Bit de Lüttjen utkrupen doot, kann dat twee Weken oder langer duern, dat hangt vun de Temperatur af.[2]
Dat Leven vun en Populatschoon vun Wöstenhaupeer löppt in twee Phasen af: De „solitäre” Phase (Enkeltphase) un de „gregäre“ Phase (Swarmphase). In de solitäre Phase blievt all Deerter vun desülvige Aart, wo se sünd. Wenn nu de Umstänn sunnerlich good sünd, kann dat angahn, dat so veel Budden utkrupen doot, datt se to’n Overleven mehr Platz bruken doot, as dor is. Denn fangt se an to Wannern un gaht up’n Treck. In de Swarmphase benehmt sik all Deerter liek un ännert de Richtung vun den Treck nich mehr. Bi Unnersökens is rutkamen, datt (solitäre) Nymphen just so, as utwussene Deerter, wenn se alleen uptrocken wurrn sünd, sik in bloß en poor Stunnen up en Treck umstellen könnt, wenn se in en Umto rinsett weert, wo dat bannig vull is. Annersrüm bruukt (gregäre) Haupeer een oder en ganze Reeg vun Generatschonen, wenn se sik dor up instellen schöllt, wedder solitär to leven.[3]
Wöstenhaupeer könnt an een Dag um un bi dat Egengewicht (±2 g) an Freten wegneihen: Blöder, Blöten, Bark, Stängels, Frücht un Saat weert vertehrt. Vundeswegen weert se as groot Untüüch ankeken. Meist all Planten weert freten, dormank Heerse, Ries, Mais, Sorghum, Zuckerrohr, Garsten, Kattuun, Aaftböme, Dattelpalmen, Grööntüüch, Akazien, Nadelböme un Bananenplanten. Schaden an de Aarnte is al in de Bibel un in’n Koran beschreven. In dat 20. Johrhunnert hett dat Plagen vun Wöstenhaupeer geven in de Johre 1912-19, 1926-34, 1940-48, 1949-63, 1967-69 un 1986-89. Vun dor af an sünd se nochmol 1994 un 2004 utbraken.
. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons. Dat Wöstenhaupeerd (Schistocerca gregaria) is en Haupeerd, dat ok as Treckhaupeerd uptreden deit. As enkelt Insekt is dat man lüttjet un fallt nich wieter up, man wenn sik dat in Swarms tohopenfinnen deit, könnt dor bit hen to 50 Mio. Deerter up’n Treck gahn.
.png)
