Hedysarum chaitocarpum Regel & Schmalh.

Мөмөсү түктүү тыйынчанак (лат. Hedysarum chaitocarpum, Regel et Schmalh) - Сабагы түксүз, жан жалбырактары биригип өскөн, бийиктиги 60 см ге чейин жеткен көп жылдык чөп өсүмдүк. Жалбыракчалары 3-8 жуп, сүйрү же эллипстей, узундугу 45 мм ге, туурасы 22 мм ге чейин жетет. Топ гүлү жыш чачыктай, ар тараптуу жайгашкан 20-30 гүлдөн турат. Чөйчөкчөсү желекчесинен бир топ кыска, желекчесинин узундугу 22 мм ге жетет, күлгүн-кызыл, чанагы 3-5 бөлүктөн турат. Мөмөсүнүн сырты туурасынан майда кырдуу, алар ичке катуу түктүү. Кээде мөмөсүндө түктөрү жетилбегендери кездешет.

Биологиялык өзгөчөлүктөрү

Июнда гүлдөп, июлң-августта мөмөлөйт. Уругу аркылуу көбөйөт.

Жалпы жана өлкөдө таралышы

Чаткал, Узунакмат, Фергана жана Алай тоо кыркалары (Ачы, Гава токой чарбалары, Сарычелек коругу, Карашоро суусунун бассейни, Арсланбап шаркыратмасынын жаны).

Өсүү шарттары

Жаңгак жана башка жазы жалбырактуу токойлордун, бадалдардын арасы, бийик чөптүү жана субалңпы алкагына чейинки шалбаалар.

Саны

Чанда жалгыздан, кээде топтошуп учурайт. Мурунку убактарда кеңири таралган.

Чектөөчү факторлор

Токойлорго жалпысынан антропогендик таасирлердин кесепети, чөп чабуу.

Өстүрүү

Маалымат жок.

Уюштурулган коргоо аракеттери

Атайын коргоо чаралары иштелип чыккан эмес. Кыргыз ССРинин Кызыл китебине (1985) киргизилген.

Коргоо үчүн зарыл аракеттер

Санын тактап, ареалын аныктап, түр кеңири кездешкен жерлерде ботаникалык заказник уюштуруу. Атайлап өстүрүү боюнча иштерди жүргүзүү зарыл.

Статусу

EN. Жаңгак-мөмө токойлорунда кездешкен эндем, реликт түр.

Колдонулган адабияттар

• Кыргыз Республикасынын Кызыл китеби 2-басылышы – Бишкек: 2006. – 544 б. – ISBN 9967-23-367-2