Heracleum

Baldırğan (lat. Heracleum)^[1] — çətirkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.^[2]

60-dan çox növü məlumdur.

Növləri

Azərbaycanın dərman bitkiləri

• Saqqalcıqlı baldırğan (Heracleum barbatum Ledeb.)
• İriçiçək baldırğan (Heracleum grandiflorum Stev. ex Bieb.)
• Sibir baldırğanı (Heracleum sibiricum L.)

Digər növləri

• Heracleum aconitifolium
• Heracleum acuminatum
• Heracleum afghanicum
• Heracleum albovii
• Heracleum algeriense
• Heracleum alpinum
• Heracleum amanum
• Heracleum amplissimum
• Heracleum anatolicum
• Heracleum angustilobatum
• Heracleum anisactis
• Heracleum antasiaticum
• Heracleum apiifolium
• Heracleum arcticum
• Heracleum armoricum
• Heracleum artvinense
• Heracleum asperum
• Heracleum austriacum
• Heracleum bailletianum
• Heracleum basvicum
• Heracleum bhutanicum
• Heracleum biternatum
• Heracleum brevivittatum
• Heracleum brignoliaefolia
• Heracleum brunonis
• Heracleum calcareum
• Heracleum candolleanum
• Heracleum canescens
• Heracleum carneiflorum
• Heracleum caspicum
• Heracleum ceretanum
• Heracleum chloranthum
• Heracleum circassicum
• Heracleum colchicum
• Heracleum coreanum
• Heracleum crenatifolium
• Heracleum cuneiforme
• Heracleum cyclocarpum
• Heracleum dalgadianum
• Heracleum daralaghezicum
• Heracleum davisii
• Heracleum deqenense
• Heracleum dichotoma
• Heracleum dissectifolium
• Heracleum egrissicum
• Heracleum fargesii
• Heracleum forrestii
• Heracleum freynianum
• Heracleum giganteum
• Heracleum gorganicum
• Heracleum granatense
• Heracleum grandiflorum
• Heracleum grossheimii
• Heracleum hemsleyanum
• Heracleum henryi
• Heracleum hookerianum
• Heracleum hypoleucum
• Heracleum idae
• Heracleum incanum
• Heracleum inexpectatum
• Heracleum inperpastum
• Heracleum insigne
• Heracleum isopetalum
• Heracleum jacquemontii
• Heracleum jugatum
• Heracleum kansuense
• Heracleum kingdoni
• Heracleum lallemantii
• Heracleum lanatum: Cow Parsnip
• Heracleum lehmannianum
• Heracleum leichtlini
• Heracleum leskovii
• Heracleum ligusticifolium
• Heracleum likiangense
• Heracleum mandenovae
• Adi baldırğan (Heracleum mantegazzianum)
• Heracleum marashicum
• Heracleum massyciticum
• Heracleum microcarpum
• Heracleum millefolium
• Heracleum minimum
• Heracleum moellendorffii
  • Heracleum moellendorffii var. paucivittatum
  • Heracleum moellendorffii var. sagenifolium
• Heracleum montanum

• Heracleum morifolium
• Heracleum multibracteatum
• Heracleum nanum
• Heracleum nepalense
• Heracleum nyalamense
• Heracleum obtusifolium
• Heracleum olgae
• Heracleum oreocharis
• Heracleum orphanidis
• Heracleum ossethicum
• Heracleum pachyrhizum
• Heracleum palmatilobum
• Heracleum palmatum
• Heracleum panaces
• Heracleum paniculatum
• Heracleum paphlagonicum
• Heracleum pastinaca
• Heracleum pastinacifolium
• Heracleum pedatum
• Heracleum persicum: Persian Hogweed or golpar
• Heracleum peshmeniana
• Heracleum pimpinellifolium
• Heracleum pinda
• Heracleum pinnatum
• Heracleum platytaenium
• Heracleum polyadenum
• Heracleum propinquum
• Heracleum pubescens
• Heracleum pulchrum
• Heracleum pyrenaicum
• Heracleum rapula
• Heracleum rawianum
• Heracleum rechingeri
• Heracleum rigens
• Heracleum scabridum
• Heracleum scabrum
• Heracleum schansianum
• Heracleum schelkovnikowii
• Heracleum setosum
• Heracleum siamicum
• Heracleum sibiricum
• Heracleum simplicifolium
• Heracleum smithii
• Heracleum sommieri
• Heracleum sosnowskyi
• Heracleum souliei
• Heracleum spathiphyllum
• Heracleum speciosum
• Heracleum sphondylium: Common Hogweed
  • Heracleum sphondylium var. fontqueri
• Heracleum sprengelianum
• Heracleum stenopteroides
• Heracleum stenopterum
• Heracleum steveni
• Heracleum strelkovi
• Heracleum subglabrum
• Heracleum subtomentellum
• Heracleum sumatranum
• Heracleum tabuchii
• Heracleum taylori
• Heracleum tenuevittatum
• Heracleum ternatum
• Heracleum thomsoni
• Heracleum tiliifolium
• Heracleum trachycarpum
• Heracleum trachyloma
• Heracleum transcaucasicum
• Heracleum tuberosum
• Heracleum turugisanense
• Heracleum umbellatum
• Heracleum umbonatum
• Heracleum verrucosum
• Heracleum verticillatum
• Heracleum vescens
• Heracleum vicinum
• Heracleum villosum
• Heracleum viscosum
• Heracleum wenchuanense
• Heracleum wolongense
• Heracleum woodii
• Heracleum xiaojinense
• Heracleum yoshii
• Heracleum yungningense
• Heracleum yunnanense
• Heracleum zozimioides

İstinadlar

Heracleum és un gènere de plantes herbàcies bianuals dins la família apiàcia. Conté unes 40 espècies. La seva distribució és a les zones temperades de l'hemisferi Nord i les altes muntanyes d'altres climes com en el cas d'Etiòpia.^[1] Als Països Catalans només es troba l'espècie, molt polimorfa, Heracleum sphondylium - amb el nom comú de bellerenca.^[2]

Taxonomia

Aquest gènere va ser descrit per Linnaeus i publicat a Species Plantarum 1: 249–250. 1753.^[3] L'espècie tipus és: Heracleum sphondylium L.

Algunes espècies

• Heracleum acontifolium
• Heracleum algeriense
• Heracleum alpinum
• Heracleum arcticum
• Heracleum basvicum
• Heracleum calcareum
• Heracleum candolleanum
• Heracleum idae
• Heracleum lanatum
• Heracleum mantegazzianum
• Heracleum rapula
• Heracleum rigeus
• Heracleum setosum
• Heracleum sibiricum
• Heracleum sosnowskyi
• Heracleum sphondylium
• Heracleum verrososum
• Heracleum yunnanense

Referències

Bibliografia

1. Nasir, E. & S. I. Ali (eds). 1980-2005. Fl. Pakistan Univ. of Karachi, Karachi.

Enllaços externs

• ITIS29669

Bolševník (Heracleum) je rod z čeledi miříkovitých, zahrnující okolo 60 druhů dvouletých a víceletých rostlin. Jeho zástupci se přirozeně vyskytují v mírném pásmu a pohořích severní polokoule. V Česku se běžně vyskytuje domácí bolševník obecný a nebezpečný invazní druh bolševník velkolepý. Tyto dva druhy mohou vzácně vytvářet hybridy.

Nejznámější zástupci

• bolševník obecný (Heracleum sphondylium)
• bolševník horský (Heracleum maximum, resp. Heracleum sphondylium montanum)
• bolševník sibiřský (Heracleum sibiricum)

Obří bolševníky

Hlavní oblasti Evropy zasažené invazí obřích bolševníků. Červeně je vyznačen bolševník velkolepý, zeleně bolševník perský a modře bolševník Sosnowského.

Jako obří (resp. gigantické či invazní) bolševníky se označují 3 navzájem si podobné bolševníky obřího vzrůstu, které ve 20. a 21. století masivně invadují do rozsáhlých oblastí Evropy a (v případě b. velkolepého) i Severní Ameriky.

• bolševník velkolepý (Heracleum mantegazzianum)
• bolševník perský (Heracleum persicum)
• bolševník Sosnowského (Heracleum sosnowskyi)

Externí odkazy

• Slovníkové heslo bolševník ve Wikislovníku

Bjørneklo (Heracleum) er en slægt med ca. 60 arter, som er udbredt i Europa, Nordafrika, Asien og Nordamerika. Det er stauder eller toårige urter, som har en stift opret vækst med hule og mere eller mindre behårede stængler. Bladene er store og hånddelte med lappede eller tandede afsnit og opsvulmede bladskeder. Blomsterne er samlet i en endestillet dobbeltskærm, hvor de enkelte blomster er hvide. Frugterne er ovale og sammentrykte med ubehagelig lugt. De spirer kun alt for villigt. Her omtales kun de arter, som er vildtvoksende eller naturaliseret i Danmark.

Arter

Nogle af arterne i slægten Bjørneklo. De to førstnævnte findes vildtvoksende i Danmark:

• Almindelig bjørneklo (Heracleum sphondylium)
• Kæmpebjørneklo (Heracleum mantegazzianum)
• Dunet bjørneklo (Heracleum pubescens)
• Hårfrugtet bjørneklo (Heracleum laciniatum)

Der Titel dieses Artikels ist mehrdeutig. Weitere Bedeutungen sind unter Bärenklau (Begriffsklärung) aufgeführt.

Bärenklau (Heracleum), auch Bärentatze genannt, ist eine Pflanzengattung in der Familie der Doldenblütler (Apiaceae). Die Bezeichnung Bärenklau (von mittelhochdeutsch klā: ‚Klaue‘) ist im Deutschen als Maskulinum und (mit Bezug zur Bärenklaue, von mittelhochdeutsch klāwe) als Femininum in Gebrauch.^[1][2][3] Diese Gattung sollte nicht mit der Gattung Akanthus (Acanthus) verwechselt werden, die ebenfalls „Bärenklau“ (und lateinisch branca ursina) genannt wird.

Beschreibung

Heracleum antasiaticum

Heracleum grande

Habitus, Laubblätter und Blütenstand von Heracleum lanatum

Heracleum lehmannianum

Riesen-Bärenklau (Heracleum mantegazzianum) im Spätherbst

Junger Riesen-Bärenklau (Heracleum mantegazzianum) Mitte April

Blütenstand von Heracleum persicum

Heracleum platytaenium

Wiesen-Bärenklau (Heracleum sphondylium)

Heracleum stevenii

Heracleum trachyloma

Die Bärenklauarten sind meist ausdauernde, selten ein- oder zweijährige krautige Pflanzen. Ihre Stängel sind knotig, hohl, meist gerippt und oft verzweigt. Die wechselständigen Laubblätter sind groß, breitlappig und ein- bis dreifiederig. Die unteren Blätter sind gestielt.

Die zusammengesetzten Blütenstände sind zusammengesetzte Dolden: Dolden, die aus Döldchen aufgebaut sind. Hüllen fehlen meist oder fallen früh ab. Die Blüten sind meist zwittrig, die äußeren Blüten der Döldchen sind oft rein männlich. Sie haben winzige Kelchzähne. Die Kronblätter (Petalen) sind weiß bis rosa, ungleich groß und oft an der Basis umgebogen. Die Blütezeit reicht von Juli bis September. Die Bestäubung erfolgt durch Insekten.

Der Aufbau der Blüte wird mit folgender Blütenformel beschrieben: ⋆ K 5 C 5 A 5 G ( 2 ) ¯ {displaystyle star K_{5};;C_{5};A_{5};G_{overline {(2)}}}

Die Früchte sind stark zusammengedrückt.

Alle Pflanzenteile, insbesondere der Saft, sind giftig. Speziell unter Sonnenlichteinwirkung löst der Saft eine phototoxische Reaktion aus. Diese phototoxischen Reaktionen sind beim Riesen-Bärenklau (Heracleum mantegazzianum) besonders ausgeprägt.

Systematik und Verbreitung

Die Gattung Heracleum wurde durch Carl von Linné aufgestellt. Der botanische Gattungsname Heracleum bezieht sich auf Herakles. Synonyme für Heracleum L. sind: Pastinaca sect. Heracleum (L.) Calest., Sphondylium Hill, Tetrataenium (DC.) Mandenova, Wendia Hoffm., Barysoma Bunge, Wendtia Ledeb.

Die Areale liegen hauptsächlich in Asien und Europa; wenige Arten gibt es im östlichen Afrika, und eine Art gibt es in Nordamerika.

Es gibt etwa 70 Heracleum-Arten, hier eine Artenauswahl:^[4][5]

• Heracleum aconitifolium Woronow: Sie kommt in Georgien vor.^[6]
• Heracleum albovii Grossh.: Sie kommt im Kaukasusgebiet vor.^[6]
• Heracleum amanum Boiss.: Sie kommt in Syrien vor.^[6]
• Heracleum angustisectum (Stoj. & Acht.) Peev: Sie kommt in Bulgarien vor.^[6]
• Heracleum antasiaticum Manden.: Sie kommt in der Türkei, in Armenien und Georgien vor.^[6]
• Heracleum apiifolum Boiss.: Sie kommt in der Türkei und in Georgien vor.^[6]
• Heracleum arganeum Boiss. & Balansa: Sie kommt in der Türkei vor.^[6]
• Heracleum asperum (Hoffm.) M.Bieb. (Syn.: Sphondylium asperum Hoffm.): Sie ist im Kaukasusgebiet, in Aserbaidschan und Georgien verbreitet.^[4][6]
• Österreichische Bärenklau (Heracleum austriacum L.): Sie gedeiht in den Ostalpen der Schweiz, von Italien, Deutschland, Österreich und Slowenien.^[6]
• Heracleum bivittatum H. de Boissieu: Sie ist in Vietnam, Laos und China verbreitet.^[5]
• Heracleum cachemiricum C.B.Clarke: Sie im Himalajagebiet von Indien und Pakistan verbreitet.
• Heracleum calcareum Albov: Sie kommt in Georgien vor.^[6]
• Heracleum candicans Wall. ex DC.: Sie ist in Pakistan, Nepal, Bhutan, Indien und in den chinesischen Provinzen Sichuan, Yunnan sowie in Tibet verbreitet.^[4]
• Heracleum canescens Lindl. (Syn.: Heracleum hirsutum Edgew.): Sie kommt im Himalajagebiet von Indien und Pakistan vor.
• Heracleum carpaticum Porcius: Sie kommt in Rumänien und in der Ukraine vor.^[6]
• Heracleum chorodanum (Hoffm.) DC.: Sie kommt in der Türkei, im Kaukasusgebiet, in Armenien, Georgien und Aserbaidschan vor.^[6]
• Heracleum crenatifolium Boiss.: Sie kommt in der Türkei vor.^[6]
• Heracleum dissectifolium K.T.Fu: Sie gedeiht in Höhenlagen von 1900 bis 3200 Metern in den chinesischen Provinzen Gansu sowie Sichuan.^[5]
• Heracleum dissectum Ledeb.: Das weite Verbreitungsgebiet ist Zentralasien, Sibirien, Russland, die Mongolei und China.^[4]
• Heracleum egrissicum Gagnidze: Sie kommt in Georgien vor.^[6]
• Heracleum fargesii H. de Boissieu: Sie gedeiht in Bergwäldern in Höhenlagen von 1500 bis 2000 Metern nur in Sichuan.^[5]
• Heracleum forrestii H.Wolff: Sie gedeiht in Höhenlagen von 2700 bis 3900 Metern in den chinesischen Provinzen Chongqing sowie Yunnan.^[5]
• Heracleum franchetii M.Hiroe: Sie gedeiht in Höhenlagen von 2500 bis 4500 Metern in den chinesischen Provinzen Hubei, Qinghai, Sichuan sowie Yunnan.^[5]
• Heracleum freynianum Sommier & Levier: Sie kommt in Georgien vor.^[6]
• Heracleum grande (Dalzell & A.Gibson) P.K.Mukh.: Die Heimat ist Indien.^[4]
• Heracleum grossheimii Manden.: Sie kommt in Georgien vor.^[6]
• Heracleum hemsleyanum Diels: Sie gedeiht in Höhenlagen von 2000 bis 3000 Metern in den chinesischen Provinzen Hubei sowie Sichuan.^[5]
• Heracleum henryi H.Wolff: Sie gedeiht in Höhenlagen von 1300 bis 2300 Metern nur in Yunnan.^[5]
• Heracleum humile Sm.: Sie kommt in Griechenland, in der Türkei, in Syrien und im Libanon vor.^[6]
• Heracleum idae Kulieva: Sie kommt in Aserbaidschan vor.^[6]
• Heracleum kingdonii H.Wolff: Sie kommt in China und Myanmar vor.^[5]
• Heracleum lallii C.Norman (Syn.: Tetrataenium lallii (Norman) A.-M.Cauwet-Marc, J.Carbonnier & M.Farille)
• Heracleum leskovii Grossh.: Sie kommt im Kaukasusgebiet, in Armenien und in Georgien vor.^[6]
• Heracleum leucocarpum Aitch. & Hemsl. (Syn.: Heracleum afghanicum Kitam.)
• Heracleum ligusticifolium M. Bieb.: Sie kommt auf der Krim vor.^[6]
• Heracleum mandenovae Satzyp.: Sie kommt in Georgien vor.^[6]
• Riesen-Bärenklau oder Riesendolde (Heracleum mantegazzianum Sommier & Levier; Syn.: Heracleum giganteum Hornem.): Die Heimat ist der Kaukasusraum und Georgien.^[6] Die hochgradig giftige Pflanze ist ein Neophyt in Europa, Nordamerika, Australien und Neuseeland.^[4]
• Heracleum millefolium Diels: Sie kommt in China und Bhutan vor.^[5]
• Heracleum moellendorffii Hance: Sie ist in China, Korea und Japan verbreitet.^[5]
• Heracleum nanum Satzyp.: Sie kommt im Kaukasusgebiet vor.^[6]
• Heracleum nepalense D.Don: Sie ist in Indien, Bhutan, Nepal und in Yunnan verbreitet.^[4]
• Heracleum nyalamense R.H.Shan & T.S.Wang: Sie kommt nur im südlichen Teil des autonomen Gebietes Tibet vor.^[5]
• Heracleum olgae Regel & Schmalhausen: Sie ist in Afghanistan, Kirgisistan, Tadschikistan, Usbekistan, Kasachstan und Pakistan weitverbreitet.^[5]
• Heracleum oreocharis H.Wolff: Sie gedeiht in Höhenlagen von 2800 bis 4200 Metern nur im nordwestlichen Yunnan.^[5]
• Heracleum orphanidis Boiss.: Sie kommt in Griechenland, in Mazedonien und in Serbien vor.^[6]
• Heracleum ossethicum Manden.: Sie kommt in Georgien vor.^[6]
• Heracleum paphlagonicum Czeczott: Sie kommt in der Türkei vor.^[6]
• Heracleum pastinaca Fenzl: Sie kommt in der Türkei vor.^[6]
• Heracleum pastinacifolium K.Koch: Die Heimat ist die Türkei, Armenien und Aserbaidschan.^[4]
• Heracleum persicum Desf.: Die Heimat ist der Iran und die östliche Türkei.^[4]
• Heracleum peshmenianum Ekim: Sie kommt in der Türkei vor.^[6]
• Heracleum pinnatum C.B.Clarke: Sie kommt im Himalaja in Indien und Pakistan vor.
• Heracleum platytaenium Boiss.: Sie kommt in der Ägäis und in der Türkei vor.^[6]
• Heracleum polyadenum Rech. f. & Riedl: Sie kommt in Afghanistan und Pakistan vor.
• Heracleum ponticum (Lipsky) Schischk. ex Grossh. (Syn.: Heracleum cyclocarpum var. ponticum Lipsky): Die Heimat ist Georgien.^[4]
• Heracleum pubescens (Hoffm.) M.Bieb. (Syn.: Sphondylium pubescens Hoffm.): Die Heimat ist die Kaukasusregion, die Türkei, Georgien, Armenien und Aserbaidschan.^[6]
• Heracleum pumilum Vill.: Sie kommt in Frankreich vor.^[6]
• Heracleum rapula Franchet: Sie gedeiht in Höhenlagen von 2000 bis 2200 Metern nur in Yunnan.^[5]
• Heracleum rigens Wall. ex DC.: Die Heimat ist das südliche Indien.^[4]
• Heracleum roseum Steven: Sie kommt im Kaukasusgebiet, in Armenien und in Aserbaidschan vor.^[6]
• Heracleum scabridum Franchet: Sie kommt nur in den chinesischen Provinzen Sichuan und Yunnan vor.^[5]
• Heracleum scabrum Albov: Sie kommt in Georgien vor.^[6]
• Heracleum sommieri Manden.: Sie kommt in Georgien vor.^[6]
• Heracleum sosnowskyi Manden.: Die Heimat ist Aserbaidschan, Georgien und Dagestan.^[4]
• Heracleum souliei H. de Boissieu: Sie gedeiht in Höhenlagen von 2600 bis 3500 Metern nur im westlichen Sichuan.^[5]
• Wiesen-Bärenklau (Heracleum sphondylium L.): Sie ist in Eurasien und Nordafrika verbreitet, darunter mit den Unterarten (Auswahl):
  • Heracleum sphondylium subsp. elegans (Crantz) Schübl. & G.Martens (Syn.: Heracleum sphondylium subsp. montanum (Schleich. ex Gaudin) Briq., Heracleum lanatum Michx., Heracleum maximum W.Bartram, Heracleum montanum Schleich. ex Gaudin)
  • Heracleum sphondylium subsp. sibiricum (L.) Simonk. (Syn.: Heracleum sibiricum L.)
  • Heracleum sphondylium subsp. ternatum (Velen.) Brummitt (Syn.: Heracleum ternatum Velen.)
  • Heracleum sphondylium subsp. transsilvanicum (Schur) Brummitt (Syn.: Heracleum palmatum Baumg., Heracleum transsilvanicum Schur)
• Heracleum stenopteroides Fedde ex H.Wolff: Sie gedeiht in Höhenlagen von 2000 bis 2300 Metern nur im westlichen Yunnan.^[5]
• Heracleum stenopterum Diels: Sie gedeiht in Höhenlagen von 2700 bis 4300 Metern in den chinesischen Provinzen Sichuan sowie Yunnan.^[5]
• Heracleum stevenii Manden. (Syn.: Heracleum laciniatum auct., Heracleum villosum auct.; diese Art wird in Nordnorwegen auch als Tromsöpalme bezeichnet): Die Heimat ist das Kaukasusgebiet und die Krim.^[4][6]
• Heracleum subtomentellum C.Y.Wu & M.L.Sheh: Sie gedeiht in Höhenlagen von 4400 Metern nur im nordwestlichen Teil des autonomen Gebietes Tibet.^[5]
• Heracleum tiliifolium H.Wolff: Sie gedeiht in Höhenlagen von etwa 1000 Meter in den chinesischen Provinzen Hunan sowie Jiangxi.^[5]
• Heracleum trachyloma Fisch. & C.A. Mey.: Sie kommt in der Türkei, in Armenien und in Aserbaidschan vor.^[6]
• Heracleum tuberosum Molina ex Willd.: Sie kommt in Chile vor, ihr gelber „Wurzelstock“ schmeckt gut.
• Heracleum vicinum H. de Boissieu: Sie gedeiht in Höhenlagen von 2600 bis 3100 Metern nur in Sichuan.^[5]
• Heracleum wallichii DC.: Sie ist in Bhutan, Nepal und Indien verbreitet.^[4]
• Heracleum wenchuanense F.T.Pu & X.J.He: Sie gedeiht in Höhenlagen von etwa 3500 Meter nur in Sichuan.^[5]
• Heracleum wilhelmsii Fisch. & Avé-Lall.: Die Heimat ist Georgien.^[6]
• Heracleum wolongense F.T.Pu & X.J.He: Sie gedeiht in Höhenlagen von 1900 bis 2200 Metern nur in Sichuan.^[5]
• Heracleum xiaojinense F.T.Pu & X.J.He: Sie gedeiht in Höhenlagen von 3500 bis 4000 Metern nur in Sichuan.^[5]
• Heracleum yungningense Handel-Mazzetti: Sie gedeiht in Höhenlagen von 2700 bis 4500 Metern in den chinesischen Provinzen Sichuan sowie Yunnan.^[5]
• Heracleum yunnanense Franchet: Sie gedeiht in Höhenlagen von 3600 bis 4100 Metern nur im nördlichen Yunnan.^[5]

Quellen

Literatur

• Pu Fading, Mark F. Watson: Heracleum. In: Wu Zheng-yi, Peter H. Raven, Deyuan Hong (Hrsg.): Flora of China. Volume 14: Apiaceae through Ericaceae. Science Press/Missouri Botanical Garden Press, Beijing/St. Louis 2005, ISBN 1-930723-41-5, S. 194 (englisch, online – PDF-Datei). (Abschnitte Beschreibung und Verbreitung)
• Hans Ernst Hess, Elias Landolt, Rosemarie Hirzel: Bestimmungsschlüssel zur Flora der Schweiz. 3. Auflage. Birkhäuser, Basel 1991, ISBN 3-7643-2606-9.

Einzelnachweise

1. ↑ Manfred A. Fischer, Wolfgang Adler, Karl Oswald: Exkursionsflora für Österreich, Liechtenstein und Südtirol. 2., verbesserte und erweiterte Auflage. Land Oberösterreich, Biologiezentrum der Oberösterreichischen Landesmuseen, Linz 2005, ISBN 3-85474-140-5.
2. ↑ Rudolf Schubert, Klaus Werner, Hermann Meusel (Hrsg.): Exkursionsflora für die Gebiete der DDR und der BRD. Begründet von Werner Rothmaler. 13. Auflage. Band 2: Gefäßpflanzen. Volk und Wissen, Berlin 1987, ISBN 3-06-012539-2.
3. ↑ siehe Debatte zum grammatikalischen Geschlecht
4. ↑ ^{a b c d e f g h i j k l m n} Heracleum im Germplasm Resources Information Network (GRIN), USDA, ARS, National Genetic Resources Program. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. Abgerufen am 22. Mai 2014.
5. ↑ ^{a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa} Pu Fading, Mark F. Watson: Heracleum. In: Wu Zheng-yi, Peter H. Raven, Deyuan Hong (Hrsg.): Flora of China. Volume 14: Apiaceae through Ericaceae. Science Press/Missouri Botanical Garden Press, Beijing/St. Louis 2005, ISBN 1-930723-41-5, S. 194 (englisch, online – PDF-Datei).
6. ↑ ^{a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak} Ralf Hand (2011): Apiaceae. – In: Euro+Med Plantbase - the information resource for Euro-Mediterranean plant diversity. Datenblatt Heracleum

Weblinks

– Sammlung von Bildern, Videos und Audiodateien

Wiktionary: Bärenklau – Bedeutungserklärungen, Wortherkunft, Synonyme, Übersetzungen

• Heracleum Informations-Website als Ergebnis einer Diplomarbeit. (in deutsch und englisch)
• Einträge zu Heracleum bei Plants For A Future

"Svinjski korov" (Heracleum) je u srodstvu sa ca. 60 vrsta (ovisno o taksonomskim tumačenjima), koje su rasprostranjene u cijeloj sjevernoj hemisferi i u visokim planinama u Europi, Sjevernoj Africi, Aziji, Sjevernoj Americi, kao i na krajnjem jugu u Etiopiji. To su višegodišnje ili dvogodišnje biljke koja imaju tvrd uspravan rast sa šupljim i više ili manje dlakavim stabljikama. Listovi su veliki i djeljivi s preklapljajućim ili nazubljenim natečenim sekcijama lista. Cvjetovi su skupljeni u jednom kraju praveći dvostruki ekran, gdje su pojedinačni cvatovi bijeli. Plodovi su ovalni i zbijeni sa neugodnim mirisom. Prerado klijaju.

• Heracleum pubescens
• Heracleum laciniatum
• Heracleum mantegazzianum Gigantski svinjski korov. Rodom je iz Kavkazkih planina, raste do 4-5m visine, a može uzrokovati ozbiljne phytophotodermatitis ako biljni sok dotakne ljudsku kožu. Glavni mehanizam za ovaj dermatitis je ekstremna osjetljivost, uzrokuje teške opekline sa izloženošću na relativno male količine sunčeve svjetlosti, s osipom i plikovima pojavljuje se u roku od nekoliko minuta: u skladu s tim trenutno pokrivanje zahvaćene kože biljnim sokom može spriječiti dermatitis u mnogim slučajevima. To je postao ozbiljan invazivan korov u mnogim područjima Europe i Sjeverne Amerike, nakon što je predstavljen kao vrtna biljka.

Gallerija

• Kravlji pastrnjak (Heracleum lanatum)

• Uobičajeni svinjski korov (Heracleum sphondylium)

• Gigantski svinjski korov (Heracleum mantegazzianum)

• Sosnowskyi svinjski korov (Heracleum sosnowskyi)

Vrste

Imajte na umu da je ovo kompletan popis 187 imena opisanih u u srodstvu, većina od tih imena se tretiraju kao sinonimi ranije opisanih vrsta od strane većine botaničara.

• Heracleum aconitifolium
• Heracleum acuminatum
• Heracleum afghanicum
• Heracleum albovii
• Heracleum algeriense
• Heracleum alpinum
• Heracleum amanum
• Heracleum amplissimum
• Heracleum anatolicum
• Heracleum angustilobatum
• Heracleum anisactis
• Heracleum antasiaticum
• Heracleum apiifolium
• Heracleum arcticum
• Heracleum armoricum
• Heracleum artvinense
• Heracleum asperum
• Heracleum austriacum
• Heracleum bailletianum
• Heracleum basvicum
• Heracleum bhutanicum
• Heracleum biternatum
• Heracleum brevivittatum
• Heracleum brignoliaefolia
• Heracleum brunonis
• Heracleum calcareum
• Heracleum candolleanum
• Heracleum canescens
• Heracleum carneiflorum
• Heracleum caspicum
• Heracleum ceretanum
• Heracleum chloranthum
• Heracleum circassicum
• Heracleum colchicum
• Heracleum coreanum
• Heracleum crenatifolium
• Heracleum cuneiforme
• Heracleum cyclocarpum
• Heracleum dalgadianum
• Heracleum daralaghezicum
• Heracleum davisii
• Heracleum deqenense
• Heracleum dichotoma
• Heracleum dissectifolium
• Heracleum egrissicum
• Heracleum fargesii
• Heracleum forrestii
• Heracleum freynianum
• Heracleum giganteum
• Heracleum gorganicum
• Heracleum granatense
• Heracleum grandiflorum
• Heracleum grossheimii
• Heracleum hemsleyanum
• Heracleum henryi
• Heracleum hookerianum
• Heracleum hypoleucum
• Heracleum idae
• Heracleum incanum
• Heracleum inexpectatum
• Heracleum inperpastum
• Heracleum insigne
• Heracleum isopetalum
• Heracleum jacquemontii
• Heracleum jugatum
• Heracleum kansuense
• Heracleum kingdoni
• Heracleum lallemantii
• Heracleum lanatum: Kravlji pastrnjak
• Heracleum lehmannianum
• Heracleum leichtlini
• Heracleum leskovii
• Heracleum ligusticifolium
• Heracleum likiangense
• Heracleum mandenovae
• Heracleum mantegazzianum: Gigantski svinjski korov
• Heracleum marashicum
• Heracleum massyciticum
• Heracleum microcarpum
• Heracleum millefolium
• Heracleum minimum
• Heracleum moellendorffii
  • Heracleum moellendorffii var. paucivittatum
  • Heracleum moellendorffii var. sagenifolium
• Heracleum montanum

• Heracleum morifolium
• Heracleum multibracteatum
• Heracleum nanum
• Heracleum nepalense
• Heracleum nyalamense
• Heracleum obtusifolium
• Heracleum olgae
• Heracleum oreocharis
• Heracleum orphanidis
• Heracleum ossethicum
• Heracleum pachyrhizum
• Heracleum palmatilobum
• Heracleum palmatum
• Heracleum panaces
• Heracleum paniculatum
• Heracleum paphlagonicum
• Heracleum pastinaca
• Heracleum pastinacifolium
• Heracleum pedatum
• Heracleum persicum: Perzijski svinjski korov ili golpar
• Heracleum peshmeniana
• Heracleum pimpinellifolium
• Heracleum pinda
• Heracleum pinnatum
• Heracleum platytaenium
• Heracleum polyadenum
• Heracleum propinquum
• Heracleum pubescens
• Heracleum pulchrum
• Heracleum pyrenaicum
• Heracleum rapula
• Heracleum rawianum
• Heracleum rechingeri
• Heracleum rigens
• Heracleum scabridum
• Heracleum scabrum
• Heracleum schansianum
• Heracleum schelkovnikowii
• Heracleum setosum
• Heracleum siamicum
• Heracleum sibiricum
• Heracleum simplicifolium
• Heracleum smithii
• Heracleum sommieri
• Heracleum sosnowskyi
• Heracleum souliei
• Heracleum spathiphyllum
• Heracleum speciosum
• Heracleum sphondylium: Uobičajeni svinjski korov
  • Heracleum sphondylium var. fontqueri
• Heracleum sprengelianum
• Heracleum stenopteroides
• Heracleum stenopterum
• Heracleum steveni
• Heracleum strelkovi
• Heracleum subglabrum
• Heracleum subtomentellum
• Heracleum sumatranum
• Heracleum tabuchii
• Heracleum taylori
• Heracleum tenuevittatum
• Heracleum ternatum
• Heracleum thomsoni
• Heracleum tiliifolium
• Heracleum trachycarpum
• Heracleum trachyloma
• Heracleum transcaucasicum
• Heracleum tuberosum
• Heracleum turugisanense
• Heracleum umbellatum
• Heracleum umbonatum
• Heracleum verrucosum
• Heracleum verticillatum
• Heracleum vescens
• Heracleum vicinum
• Heracleum villosum
• Heracleum viscosum
• Heracleum wenchuanense
• Heracleum wolongense
• Heracleum woodii
• Heracleum xiaojinense
• Heracleum yoshii
• Heracleum yungningense
• Heracleum yunnanense
• Heracleum zozimioides

Slične vrste

Mnoge biljke u peršun obitelji nalikuju na svinjski korov, s bijelim cvjetovima u spoju štitaste cvati. Biljke koje se zamjenjuju s Heracleum uključuju močvarni pastrnjak (Sium suave), zapadni vodeni kukut (Cicuta douglasii), i pjegavi kukut (Cicuta maculata). Sva voda kukuta je vrlo otrovna,^[1] Vodeni kukut ima listiće u podnožju svakog malog cvjetnog klustera, a ne na bazi glavnog cvijeta glave.^[2] Vodeni pastrnjak ima male listiće na bazi cvijeća i glavnini cvijeta glave takođe.^[3] Stolisnik (Achillea millefolium) također ima mnogo malih bijelih cvjetova u svojoj cvati, ali lišće je široko odvojeno u malim, uskim segmentima.^[4]

Referense

1. ^ "Traditional Plant Foods of Canadian Indigenous Peoples By Harriet V Kuhnlein, Nancy J." Google books. Pristupljeno 2008-08-03.
2. ^ "Western Water Hemlock - Agriculture - Government of Saskatchewan". Arhivirano s originala, 8. 10. 2008. Pristupljeno 2008-08-03.
3. ^ "Water Parsnip - Agriculture - Government of Saskatchewan". Arhivirano s originala, 8. 10. 2008. Pristupljeno 2008-08-03.
4. ^ "Yarrow Achillea millefolium". Arhivirano s originala, 8. 12. 2008. Pristupljeno 2008-08-03.

Балтырган — көпшә сабаклы, киң киртләч яфраклы, чатыр чәчкәле күпьеллык үлән; шикәрлелеге 120–200 кг/га.

1. ↑ ^{1,0 1,1 1,2} Integrated Taxonomic Information System — 1996.
2. ↑ ^{2,0 2,1 2,2} таксономическая база данных Национального центра биотехнологической информации США / National Center for Biotechnology Information

Heracleum lanatum.

Балтыркан (лат. Heracleum) — өсүмдүктөрдүн чатыр гүлдүүлөр тукумундагы уруусу; эки же көп жылдык чөп. Сабагы түктүү, катуу, көңдөй, бийикт. 1—1,5 м. Жалбырагы татаал же үч ача кесилген. Моноже поликарптык өсүмдүк. Гүлү майда, ак, сары, жашыл, мала кызыл. Топгүлү татаал чатырча. Мөмөсү кутуча. Жер жүзүндө 70, Кыргызстанда 4 түрү жайлоодо, бөксө тоодо суу жээктеп өсөт. Уругу менен көбөйөт, көпөлөктөр чандаштырат. Тоют катары пайдалынылат, жаш өркүндөрү желет. Алай тоолорунда жана Чоң Кемин өрөөнүндө эки эндемик түрү өсөт. Уругунда эфир майы, кумарин болгондуктан, медицинада колдонулат. Балтыркандын көп түрүнүн ширеси дерматит (күйүк) пайда кылат. Кээ бир түрлөрү кооздук үчүн өстүрүлөт.

Колдонулган адабияттар

• «Кыргызстан». Улуттук энциклопедия: 2-том. Башкы редактору Асанов Ү. А. К 97. Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2007. 808 бет, илл. ISBN 978 9967-14-055 -4

Балтырған (рус. Борщеви́к, лат. Heracléum) — ике йәки күп йыллыҡ үлән үҫемлек, бейеклеге 1,8 м-ға етә. Июнь-августта йәшел һарғылт сәскә ата, орлоғо июль-сентябрҙә өлгөрә. Башҡортостанда киң таралған үҫемлек. Урман ситендә, болондарҙа, йылға буйҙарында үҫә.

Балтырған (Heracleum sphondylium). Якоб Штурм, «Deutschlands Flora in Abbildungen», 1796 китабынан ботаник иллюстрация

Аҙыҡ өсөн уның йәш кенә япраҡтарын йыялар. Япраҡтарын былай ашарға ла, ашҡа турарға ла мөмкин. Балтырған ашын ҡуҙғалаҡ, кесерткән, йомортҡа, тары ярмаһы ҡушып әҙерләргә була.

Башҡорттарҙа балтырған ашына йомортҡаға баҫылған ыумас ҡушып бешереү киң таралған. Йыл һайын май майында өс йә биш тапҡыр балтырған ашы бешереп ашаһаң, шифаһы ҙур була, ти башҡорт халыҡ медицинаһы.

Итле ашҡа ла балтырған ҡушып бешерергә мөмкин. Балтырғандан салаттар ҙа әҙерләйҙәр. Көпшәһен тамыры менән бергә ит турағыстан үткәреп туҡлыҡлы пюре әҙерләргә була. Туралған көпшәләрен бәлеш эслегендә ҡулланалар.

Ҡышҡылыҡҡа балтырғанды тоҙларға ла, киптерергә лә була.

Балтырған (лат. Herácléum) — биологик төр, үҫемлектәрҙең Сатырлылар ғаиләһенә ҡарай. Балтырғандың 42 төрө билдәле^[1]. Ерҙең көнсығыш ярымшарының уртаса поясында (бигерәк тә Төньяҡ Америкала) таралған биологик төр. Балтырғандың төрлө төрҙәре декоратив үҫемлек булараҡ та, малға силос итеп тә, кеше туҡланыу өсөн дә үҫтерелә. Әммә ҡайһы бер төрҙәрендә фотосенсибилизирлау матдәләре (фуранокумариндар), кеше һәм һөтимәрҙәрҙең тиреһендә фитофотодерматит барлыҡҡа килтерә.

Атамаһы

Борон рус телендә балтырған «борщ» тип аталған^[2]. XVI быуатта тәү тапҡыр билдәләнгән^[3]).

Борон был атама «ҡызырлы» тигәнде аңлатҡандыр. Бер фараз буйынса, үҫемлектең атамаһы япрағының ҡызырлы төҙөлөшө арҡаһында килеп сыҡҡан (йыраҡлашҡан туғандаш телдәрҙә, мәҫәлән, нем. Borste — «шырт»). Ләкин башҡа бер телдә лә, герман телдәр төркөмөндә, был күҙәтелмәй. Немец, нидерланд һәм дат телдәрендә балтырғанды «айыу табаны» тип йөрөтәләр (нем. Bärenklau, нидерл. Berenklauw, дан. bjørneklo). Словен лингвисы Франце Безлай А. А. Потебня ҡаралған мәсьәлә буйынса ошо славян һүҙе герман сығышлы, тип иҫбатлаған А. Вайанға һылтана, был үҫемлектең немец телендәге атамаһына йүнәлтә^[4].

Себер балтырғанының йәш япраҡтары йыш ҡына «борщ» тип аталған аҙыҡ әҙерләүҙә ҡулланылған. Бындай аҙыҡтарға, балтырғандан тыш, башҡа йәшелсәләр ҙә һалынған. Хәҙер ҡайһы бер халыҡтарҙа балтырған ашамлыҡ итеп ҡулланылмай ҙа башлаған.

XVIII быуаттан башлап «борщ» сөгөлдөр ашы тигәнде аңлата, ә үҫемлек үҙе әҙәби рус телендә «борщевик» тип йөрөтөлә башлай. Башҡа славян телдәрендә лә үҫемлек шуға оҡшаған атамалы: укр. борщівник, чех bolševník, ҡайһы бер славян телдәрендә, шулай уҡ литва телендә сығанаҡ тәүһүҙ ҡулланыла слов. bršč, пол. barszcz, үр.-луж. baršč, бел. баршч, лит. barštis. Украин телендә «борщ» һүҙе XVIII быуаттан билдәле^[3][5].

Шул уҡ ваҡытта балтырғанға ла, көпшәле һәм келән (шыма) ҡурай тигән үҫемлектәргә лә Рустә Айыу ҡурайы (һаҫы ҡурай) дягиль — тигән дөйөм атама ҡулланылған^[6]. Рус теленең помор диалектының помор һөйләшендә был үҫемлек боржовка, боржавка, бурша тигән атама менән йөрөтөлә.^[7]

Heracleum тигән латинса атамаһы боронғо грек мифологияһы геройы Геракл исеменән килеп сыҡҡан, һәм Карл Линней, уның дәүмәле башҡа сатырлыларҙан исполиндарса булыуы менән айырылып торғанлыҡтан, үренделәр үҫешенең тиҙлегенә ҡарата, шулай атаған. Әммә Линней ул саҡта Европа ботаниктарына һуңлап билдәле булған кавказ гигант төрҙәрен белмәгән^[8].

Ботаник күҙлегенән тасуирлау

Балтырған — күбеһенсә икейыллыҡ, һирәгерәк- күпйыллыҡ үлән. Төрлө төр балтырғандың һабаҡтары төрлө бейеклеккә күтәрелә — 20—50 см-ҙан 250 см-ға тиклем; ҡағиҙә булараҡ, улар ҡыуыш эсле.

Япраҡтары тамыр яны розеткаһына яҡын урынлаша, оҙон, эре; өс йәки икеләтә өс саталы, йә ҡанатҡа оҡшаш айырмалы, төрлө форма сегментлы.

Сәскәләре ваҡ, аҡ, һирәгерәк — йәшел-һары йәки асыҡ-алһыу төҫтә, ҡайһы берҙә киҫелешкән урынында 40 см-ға тиклем дәүмәлдә ҡатмарлы сатырға йыйыла. Күпселек төрө июндә сәскә ата, әммә ҡайһы бер төрҙәре июль — авгусҡа тиклем сәскә ата.

Емеше — һалынҡы емеш тип йөрөтөлгән айырым типтағы ҡушорлоҡ. Орлоҡтары июль — сентябрҙә өлгөрә, еңел ҡойола.

Таралыу территорияһы

Көнбайыш Европала балтырғандың инвазив төрҙәренең таралыу картаһы. Heracleum mantegazzianumдың икенсел ареалы ҡыҙыл, Heracleum persicumдың — йәшел, Heracleum sosnowskyiҙың — күк төҫ менән билдәләнгән

Балтырған нигеҙҙә көнсығыш ярымшарҙың уртаса климатлы урындарында үҫә. Төньяҡ Америкала бер генә төр үҫә.

Рәсәйҙә һәм СНГ илдәрендә, башлыса Субальп таулы һыҙатында, балтырғандың 40-ҡа яҡын төрө үҫә. Рәсәйҙең Европа өлөшөндә, Көнбайыш Себерҙә һәм Ҡаҙағстанда себер балтырғаны (Heracleum sibiricum) киң таралған.

Сосновский балтырғанын силос культураһы итеп культивациялау менән бәйле, был үҫемлек аҡрынлап ҡырағай тәбиғәткә, һыу, юл буйҙарына, ташландыҡ ерҙәргә, ялан-ҡырҙарҙың эшкәртелмәй ҡалған урындарына, күскән. Шулай итеп, балтырғандың йылдам таралыуы экологик тигеҙлекте боҙа һәм Европа илдәрендә етди проблемаға әйләнде. Германияла, Чехияла, Скандинавия илдәрендә, Эстонияла, Беларустә балтырғанға ҡаршы көрәшеүҙең хөкүмәт һәм йәмәғәт программалары эшләй.

Рәсәйҙең төньяғында, төньяҡ-көнбайышында һәм үҙәк региондарында балтырғандың кеше тәнен көслө бешергән төрөнөң таралыуы оло проблемаға әйләнде. Ул, эпидемияға оҡшап, донъяны баҫа, ваҡытында зыянлы үләнде таратмаҫ өсөн бер ниндәй хәл иткес ҡарарҙар ҡабул ителмәгәс, ҡырағай тәбиғәттә кеше һәм хайуандарҙың тиреһенә аяуһыҙ булған сүп үләне ҙур тиҙлектә таралыуын дауам итә.

Башҡортостанға ла килеп етеп, башҡорт халҡы яратҡан аҙығынан мәхрүм булһа, бик тә яман буласаҡ. Хөкүмәтпебеҙ был тәңгәлдә профилактик эш йәйелдерер тигән өмөттә ҡалабыҙ.

Белоруссияла балтырғандың хәҙерге заман популяцияларының төп массаһы Витебск (43 %) һәм Минск (41 %) өлкәләрендә таралған, әммә улар көньяҡҡа һәм көнбайышҡа ла үтеп инә башлаған^[9]. Шул уҡ ваҡытта балтырған углекислый газды, һөрөм газын көслө йотоусы һәм кислород эшләп сығарыусы ҡеүәтле үҫемлек.

Төрҙәре

Төрлө баһалар буйынса, балтырғандың 40-тан алып 70-кә тиклем төрө бар икән. Элекке СССР территорияһында түбәндәге төрҙәр осрай^[10]:

• Heracleum aconitifolium Woronow
• Heracleum albovii Manden. — Альбов балтырғаны
• Heracleum antasiaticum Manden. — Алғы Азия балтырғаны
• Heracleum apiifolium Boiss.
• Heracleum asperum (Hoffm.) Bieb. — Ҡаты балтырған
• Heracleum calcareum Albov
• Heracleum carpaticum Porc.
• Heracleum chorodanum (Hoffm.) DC.
• Heracleum cyclocarpum K.Koch
• Heracleum dissectum Ledeb. — Ярылған балтырған
• Heracleum dulce Fisch. — Татлы балтырған
• Heracleum egrissicum Garnidze
• Heracleum grandiflorum Stev. ex Bieb. — Эре сәскәле балтырған
• Heracleum idae Kulieva
• Heracleum lanatum Michx.
• Heracleum lehmannianum Bunge — Леман балтырғаны
• Heracleum leskovii Grossh. — Лесков балтырғаны
• Heracleum ligusticifolium Bieb.
• Heracleum mandenovae Satzyperova
• Heracleum mantegazzianum Somm. & Levier — Мантегацци балтырғаны
• Heracleum nanum Satzyperova
• Heracleum ossethicum Manden.
• Heracleum palmatum Baumg.
• Heracleum pastinacifolium K.Koch
• Heracleum ponticum (Lipsky) Schischk. ex Grossh. — Понтий балтырғаны
• Heracleum pubescens (Hoffm.) Bieb. — Ялбыр балтырған
• Heracleum roseum Stev.
• Heracleum scabrum Albov
• Heracleum sibiricum L. — Себер балтырғаны
• Heracleum sommieri Manden.
• Heracleum sosnowskyi Manden. — Сосновский балтырғаны
• Heracleum sphondylium L. — Ябай балтырған
• Heracleum stevenii Manden. — Стевен балтырғаны
• Heracleum trachyloma Fisch. et Mey — Суғырмаҡлап сикләнгән балтырған
• Heracleum villosum Fisch. ex Spreng. — Йөнтәҫ балтырған
• Heracleum wilhelmii Fisch. & Ave-Lall.

Ҡулланыу

Үҫемлек һуты фототоксик булыуына ҡарамаҫтан, балтырғандың япрағы, һабағы һәм йәш үҫенделәре — бигерәк тә себер балтырғаны Ҡалып:Heracleum sibiricum — сей, тоҙланған һәм маринадланған көйө ашарға яраҡлы, аш тәмләткесе итеп ҡулланыла. Наҙлы ғына һабағы һәм әле ныҡлап үҫешеп етмәгән сәскәләре, эҫе һыу менән ҡойондорғандан һуң, тоҙланған көйө йә он менән бутап ҡыҙҙырылған көйө ашарға ярай. Ҡатмаған йомшаҡ һабаҡтарын сей көйө лә ашарға була^[11].

Ябай балтырғандың йәш үҫенделәре Heracleum sphondylium мал аҙығына яраҡлы.

Сосновский балтырғаны (Heracleum sosnowskyi) XX быуаттың 40-сы йылдарында юғары уңыш биргән мал аҙығы, силос үҫемлеге булараҡ ҡулланылған. Сосновский балтырғаны ҙур уңышы менән айырылып тора — гектарынан 2500 центнер һәм уның составында шәкәр кимәле юғары — сей ауырлыҡтың 3 % тәшкил итә. Әммә уның тиҙ генә ҡырағайланыуы һәм урындағы флораға эйәләшеүе асыҡланды. Һутының ағыулы булғаны ла асыҡланғас, Сосновский балтырғанын сәнәғәт масштабында үрсетеүҙән баш тартыу күҙәтелә.

Heracleum pubescens, Heracleum mantegazzianum төрҙәре һәм ҡайһы бер башҡалары декоратив була. Йөнтәҫ балтырған (Heracleum villosum) ашҡа тәмләткес булараҡ ҡулланыла; уны шулай уҡ Закавказьела рассольный сырҙар яһағанда ҡулланалар.

Балтырғандың ҡоро (ҡышлаған) һабаҡтарынан Рустә борондан — калюки, обертон флейтаның бер төрө — халыҡ музыка ҡоралы эшләгәндәр. Хәҙерге ваҡытта балтырған һабағын рейнстиктар (музыка инструменты, перкуссиялар төрө) яһауҙа ҡулланалар.

Балтырған ашы

Йылына бер балтырған ашамаған кешенең эсе ҡортлар имеш — шулай тигән боронғолар. Балтырғандың һабағында һәм япраҡтарында С витамины лимондан бер нисә тапҡырға күберәк, каротин, тимер, никель, баҡыр, марганец, титан, бор һымаҡ һирәк осрай торған микроэлементтарға бай. Былар кеше организмы өсөн ифрат кәрәкле матдәләр. Кешене тынысландыра торған үҙенсәлеге лә бар.

Ашҡа һалынған ҡушылмалар

• Тауыҡ һурпаһы
• Балтырған
• Бәрәңге
• Һуған
• Өй туҡмасы
• Әсе ҡатыҡ йәки ҡорот
• Тоҙ

Бешереү

Тауыҡ һурпаһы бешерелә. Бәрәңге турап, бешеп етер саҡта һуған, үҙегеҙ теләгән күләмдә балтырған турап һалығыҙ, ул ҡабарып сығыу менән үҙегеҙ баҫҡан туҡмас төшөрөгөҙ. Әгәр киптерелгән йәки һатыу туҡмасы булһа, балтырғандан алда һалына. Табынға әсе ҡатыҡ йә ҡорот менән бирелә.

Балтырғандың фототоксиклығы

Балтырғандың япрағы һәм емештәре эфир майҙарына бай. Был төркөмдөң ҡайһы бер төрҙәренә ҡағылыу менән кеше тәне ҡыҙара, бүртә, яна, сөнки үҫемлектең бөтөн өлөштәре лә фуранокумаринға бай — был матдәләр организмдың ультрафиолет нурҙарына һиҙгерлеген арттыра. Сыуаҡ, ҡояшлы көндәрҙә, балтырған тәнгә ҡағылһа, бигерәк ныҡ бешерә. Әгәр тәнгә саҡ ҡына балтырған һуты тейгән булһа ла, ҡояш аҫтында бер аҙ ғына булыу ҙа, тирене ныҡ яндыра ала. Ҡағиҙә булараҡ, тәндең зыянлаған ерендә икенсе дәрәжәле бешеү (һыу тулған ҡыуыҡтар) күҙәтелә. Бешеү процесы бер нисә сәғәттән бер нисә тәүлек арауығында бара. Иң ҡурҡынысы шул — тәүге әҙер үҫемлеккә тотоноу бер нисек тә насар тәьҫир итмәй. Балтырған — контактлы һәм тынды ҡыҫыусы аллерген, уның еҫе кәрәсингә оҡшаған һәм үҫемлектән биш метр аралыҡта бәрелеп тора. Балтырған һуты күҙгә эләкһә, һуҡырайыу янай^[12]. Балаларҙың, балтырғандың ҡыуыш һабағын телескоп итеп уйнағандан һуң, һуҡырайыу осрағы теркәлгән^[13]. Әгәр балтырған һуты менән кеше тәненең 80 % бешһә, был үлемгә лә килтереүе мөмкин^[14].

Сүп үләне булараҡ, балтырғанға ҡаршы көрәш

Ҡырағай тәбиғәттә балтырғанға ҡаршы көрәш уның орлоғо ҡойолған урындарҙы, шыта башламаҫ борон, картировать итеүҙән ғибарәт. Шулай уҡ балтырғандың орлоҡло сәскәлеген киҫәләр^[15]. Дөйөм тәьҫир итеүсе гербицидты, мәҫәлән, глифосатты билдәле бер нөктәгә йүнәлтеп ҡулланыу эффектлы. Бөгөнгө көндө селектив гербицид юҡ, күп кенә ғилми үҙәктәрҙә уны уйлап табыу өҫтөндә эшләйҙәр. Шулай уҡ, өҫтөнә яғыулыҡ һибеп, үҫемлекте яндыралар. Балтырған күпләп үҫкән ерҙе сезонына бер нисә тапҡыр һөрәләр. Балтырған урынына орлоғо күп булған һәм тиҙ үҫә торған, мәҫәлән, ҡылсыҡһыҙ күстерә һәм ҡара борсаҡ культуралары (козлятник һәм галега) кеүек үҫемлектәр сәсәләр. Йәиһә ер өҫтөнә балтырған тишеп сыға алмаҫлыҡ материал түшәйҙәр. Бөгөнгө көндә балтырғанға ҡаршы ҡулланырлыҡ берҙән бер тәбиғи ҡоротҡос — яһалма балтырған көйәһе генә билдәле^[15][16].

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

• А. А. Антонов Гераклеум // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том) — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Манденова И. П. Кавказские виды рода Heracleum, Тб., 1950.
• Губанов И. А. и др. Иллюстрированный определитель растений Средней России. Т. 2: Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2003. — С. 631—632. — ISBN 5-87317-128-9
• Борщевик // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том) — СПб., 1890—1907. (рус.)
• Ғүмәров В. З. Тыуған яҡтың шифалы үҫәмлектәре. —Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1996. −160 б. ISBN 5-295-01499-1
• Шәрәфетдинов Д. М. Йәшел байлыҡ. -Өфө; Китап, 2011. ISBN 978-5-295-05347-4

Һылтанмалар

• Балтырған GRIN сайтында мәғлүмәт
• Борщевик — статья в Энциклопедии декоративных садовых растений.

Иҫкәрмәләр

Батыргъэн (лат-бз. Heracleum) — лӀэужьыгъуэ зы бжанэу гуэшыжауэ удз лъэпкъыгъуэщ.

Теплъэр

Ди щӀыпӀэм ущрохьэлӀэ гъитӀкӀэ, нэхъыбэкӀэ къэкӀ батыргъэн лӀэужьыгъуэхэм. Абыхэм я лъэгагъыр см 50-100-200-300.

Псоми я тхьэмпэхэр инщ, япкъхэр кунэщӀщ, мэ къакӀэрех. Гъагъэхэр удз щхьэкӀэм Ӏэрамэ хъуреуэ къапедзэ. Батыргъэным тет цы пхъашэм цӀыху щӀыфэр къыритхъмэ, куэдрэ мыхъуж псыбыб ещӀ.

КъыздэкӀыр

Нэхъыбэу къыщокӀ мэкъупӀэхэм, мэз лъапэхэм, хуейхэм, къуэхэм, н. щӀыпӀэхэм.

Къэгъэщхьэпэгъуэр

Тхьэмпэхэр Ӏэщым яшх, къэкӀыгъэм и гъагъэхэм, жылэм, лъабжьэм эфир, дагъэ щӀэт. Абы къыхэкӀыуи батыргъэнхэм, щхьэр игъэузу, мэ къакӀэрех.

ЛӀэужьыгъуэхэр

• Батыргъэнпэж (Heracleum asperum)
• Батыргъэнщэху (Heracleum leskovii)
• Батыргъэнкупсэ (Heracleum roseum)
• Heracleum aconitifolium
• Heracleum acuminatum
• Heracleum afghanicum
• Heracleum albovii
• Heracleum algeriense
• Heracleum alpinum
• Heracleum amanum
• Heracleum amplissimum
• Heracleum anatolicum
• Heracleum angustilobatum
• Heracleum anisactis
• Heracleum antasiaticum
• Heracleum apiifolium
• Heracleum arcticum
• Heracleum armoricum
• Heracleum artvinense
• Heracleum austriacum
• Heracleum bailletianum
• Heracleum basvicum
• Heracleum bhutanicum
• Heracleum biternatum
• Heracleum brevivittatum
• Heracleum brignoliaefolia
• Heracleum brunonis
• Heracleum calcareum
• Heracleum candolleanum
• Heracleum canescens
• Heracleum carneiflorum
• Heracleum caspicum
• Heracleum ceretanum
• Heracleum chloranthum
• Heracleum circassicum
• Heracleum colchicum
• Heracleum coreanum
• Heracleum crenatifolium
• Heracleum cuneiforme
• Heracleum cyclocarpum
• Heracleum dalgadianum
• Heracleum daralaghezicum
• Heracleum davisii
• Heracleum deqenense
• Heracleum dichotoma
• Heracleum dissectifolium
• Heracleum egrissicum
• Heracleum fargesii
• Heracleum forrestii
• Heracleum freynianum
• Heracleum giganteum
• Heracleum gorganicum
• Heracleum granatense
• Heracleum grandiflorum
• Heracleum grossheimii
• Heracleum hemsleyanum
• Heracleum henryi
• Heracleum hookerianum
• Heracleum hypoleucum
• Heracleum idae
• Heracleum incanum
• Heracleum inexpectatum
• Heracleum inperpastum
• Heracleum insigne
• Heracleum isopetalum
• Heracleum jacquemontii
• Heracleum jugatum
• Heracleum kansuense
• Heracleum kingdoni
• Heracleum lallemantii
• Heracleum lanatum
• Heracleum lehmannianum
• Heracleum leichtlini
• Heracleum ligusticifolium
• Heracleum likiangense
• Heracleum mandenovae
• Heracleum mantegazzianum
• Heracleum marashicum
• Heracleum massyciticum
• Heracleum microcarpum
• Heracleum millefolium
• Heracleum minimum
• Heracleum moellendorffii
  • Heracleum moellendorffii
  • Heracleum moellendorffii

• Heracleum montanum
• Heracleum morifolium
• Heracleum multibracteatum
• Heracleum nanum
• Heracleum nepalense
• Heracleum nyalamense
• Heracleum obtusifolium
• Heracleum olgae
• Heracleum oreocharis
• Heracleum orphanidis
• Heracleum ossethicum
• Heracleum pachyrhizum
• Heracleum palmatilobum
• Heracleum palmatum
• Heracleum panaces
• Heracleum paniculatum
• Heracleum paphlagonicum
• Heracleum pastinaca
• Heracleum pastinacifolium
• Heracleum pedatum
• Heracleum persicum
• Heracleum peshmeniana
• Heracleum pimpinellifolium
• Heracleum pinda
• Heracleum pinnatum
• Heracleum platytaenium
• Heracleum polyadenum
• Heracleum propinquum
• Heracleum pubescens
• Heracleum pulchrum
• Heracleum pyrenaicum
• Heracleum rapula
• Heracleum rawianum
• Heracleum rechingeri
• Heracleum scabridum
• Heracleum scabrum
• Heracleum schansianum
• Heracleum schelkovnikowii
• Heracleum setosum
• Heracleum siamicum
• Heracleum sibiricum
• Heracleum simplicifolium
• Heracleum smithii
• Heracleum sommieri
• Heracleum sosnowskyi
• Heracleum souliei
• Heracleum spathiphyllum
• Heracleum speciosum
• Heracleum sphondylium
  • Heracleum sphondylium
• Heracleum sprengelianum
• Heracleum stenopteroides
• Heracleum stenopterum
• Heracleum steveni
• Heracleum strelkovi
• Heracleum subglabrum
• Heracleum subtomentellum
• Heracleum sumatranum
• Heracleum tabuchii
• Heracleum taylori
• Heracleum tenuevittatum
• Heracleum ternatum
• Heracleum thomsoni
• Heracleum tiliifolium
• Heracleum trachycarpum
• Heracleum trachyloma
• Heracleum transcaucasicum
• Heracleum tuberosum
• Heracleum turugisanense
• Heracleum umbellatum
• Heracleum umbonatum
• Heracleum verrucosum
• Heracleum verticillatum
• Heracleum vescens
• Heracleum vicinum
• Heracleum villosum
• Heracleum viscosum
• Heracleum wenchuanense
• Heracleum wolongense
• Heracleum woodii
• Heracleum xiaojinense
• Heracleum yoshii
• Heracleum yungningense
• Heracleum yunnanense
• Heracleum zozimioides

Тхылъхэр

Хьэкъун Б. Адыгэ къэкӀыгъэцӀэхэр. ТхылътедзапӀэ «Элбрус». Налшыч 1992 гъ.

Пултран

Пултран ( Heracleum sosnowskyi )

Пултран ( Heracleum mantegazzianum )

Пултран ( лат. Heracleum ) — Apiaceae йышне кӗрекен ӳсентӑран.

Сиенлӗхӗ

Пултран тӗсӗсен чылайӑшӗ наркӑмӑшлӑ (вӗсенчен пӗри Ҫӗпӗр пултранӗ). Сӗткенӗ уйрӑмах сиенлӗ. Вӑл ҫеҫке ҫурнӑ вӑхӑтра уйрӑмах тимлӗ пулмалла, ӳсен-тӑран патне ҫывхӑрмалла мар. Хӗвеллӗ кунсенче ӳте пӗҫертсе ярас хӑрушлӑх пысӑк. Ӳсен-тӑран сӗткенӗ ӳт ҫине лексен хӗвел ҫинче вӗтелеме пуҫлать. Сиенленнӗ вырӑн хӗрелет, хӑмпӑланать. ^[1]

Тӗсӗсем

• Heracleum aconitifolium —
• Heracleum albovii —
• Heracleum antasiaticum —
• Heracleum apiifolium —
• Heracleum asperum —
• Heracleum calcareum —
• Heracleum carpaticum —
• Heracleum chorodanum —
• Heracleum cyclocarpum —
• Heracleum dissectum —
• Heracleum dulce —
• Heracleum egrissicum —
• Heracleum grandiflorum —
• Heracleum idae —
• Heracleum lanatum —
• Heracleum lehmannianum —
• Heracleum leskovii —
• Heracleum ligusticifolium —
• Heracleum mandenovae —
• Heracleum mantegazzianum —
• Heracleum nanum —
• Heracleum ossethicum —
• Heracleum palmatum —
• Heracleum pastinacifolium —
• Heracleum ponticum —
• Heracleum pubescens —
• Heracleum roseum —
• Heracleum scabrum —
• Heracleum sibiricum —
• Heracleum sommieri —
• Heracleum sosnowskyi —
• Heracleum sphondylium —
• Heracleum stevenii —
• Heracleum trachyloma —
• Heracleum villosum —
• Heracleum wilhelmii —

Ҫӑлкуҫсем

1. ^ Ҫамрӑксен хаҫачӗ. 2018-07-19. 15-мӗш стр.

Шовхалди (лат. Heracléum) — Четарнаш доьзалера тайпана ораматаш^[1], The Plant List сайтан терахьашца 52^[2] кепара ю, яьржина Малхбален эхиган барамера асанехь (цхь кеп — Къилбаседа Америкехь). Цхьайолу шовхалдин кепаш кхиайо декоративан ораматаш санна, цхьаерш — даьхнашна силос санна, цхьаерш мега кхачан а, адаман а. Цхьайолу кепашна (Pubescentia Manden. декъан юкъара) юкъахь ю фотосенсибилизаци йеш йолу хӀуманаш (фуранокумаринаш), цара йо фитофотодерматит а, до ракан дестарш а, дуьнен тӀедовлаш дуьйна адамийн а, дийнатийн а заьӀапалла^[3].

Билгалдахарш

Литература

• А. А. Антонов Гераклеум // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Манденова И. П. Кавказские виды рода Heracleum / Акад. наук Груз. ССР. Тбилис. ботан. ин-т. — Тбилиси: Изд-во АН Груз. ССР, 1950. — [3], 104 с. — (Монографии. Серия А. Систематика и география растений).
• Стрижев А. Н. Травы вокруг нас. — М.: Колос, 1983. — 224 с. — (Научно-популярная литература). — 150 000 экз.
• Губанов И. А. и др. Иллюстрированный определитель растений Средней России. Т. 2: Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — М.: Товарищество научных изданий КМК, 2003. — С. 631—632. — ISBN 5-87317-128-9
• Борщевик // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Ткаченко К. Г. Правда о траве Геракла, или Борщевики вокруг нас // В мире растений. 2010. № 2.
• Ткаченко К. Г. Род борщевик (Heracleum L.) — хозяйственно полезные растения // Вестник Удмуртского университета. Сер. Биология. Науки о Земле. Вып. 4. 2014. С. 27-33. [1]
• Ткаченко К. Г. Борщевики (род Heracleum l): Pro et contra // Биосфера. 2015. Т. 7. № 2. [2]

Heracleum is a genus of biennial and perennial herbs in the carrot family Apiaceae. They are found throughout the temperate northern hemisphere and in high mountains as far south as Ethiopia. Common names for the genus or its species include hogweed^[2] and cow parsnip.^[3][4]

The genus name Heracleum was described by Carl Linnaeus in 1753.^[4] It derives from the Ancient Greek Ἡράκλειος (Hērákleios) "of Heracles", referring to the mythological hero.

Species

Many species of the genus Heracleum are similar in appearance.^[5] An outlier is H. mantegazzianum, the large size of which is exceptional. Common species include:

• Heracleum mantegazzianum, giant hogweed, native to the western Caucasus region of Eurasia, a serious invasive species in many areas of Europe and North America
• Heracleum sosnowskyi, Sosnowsky's hogweed, native to the eastern Caucasus, a common weed throughout Europe and Asia
• Heracleum persicum, Persian hogweed, native to Iran, Iraq, and Turkey
• Heracleum sphondylium, common hogweed, native to Europe and Asia
• Heracleum maximum, cow parsnip, native and common in North America

As of January 2022, Plants of the World Online accepts the following 88 species:^[1], it had previously in 2019, up to 148.

Classification and naming

Other than size, the related species H. mantegazzianum, H. sosnowskyi, and H. persicum have very similar characteristics. The common name giant hogweed usually refers to H. mantegazzianum alone but in some locales that common name refers to all three species as a group.^[6][5] Both H. maximum and H. sphondylium are often referred to as cow parsnip. To avoid confusion, these species are sometimes referred to as American cow parsnip and European cow parsnip, respectively.^[7][8]

The morphological similarity of species within the genus Heracleum and the difficulty of botanical identification has led to numerous synonyms and naming issues. For example, the classification of the species now widely known as H. maximum has been inconsistent. In the literature, the scientific names H. lanatum, H. maximum, and others are used interchangeably. Prior to 2000, the former name was most popular, but today the latter name is in vogue.

Phototoxic effects

Most species of the genus Heracleum are known to cause phytophotodermatitis.^[9] In particular, the public health risks of giant hogweed (H. mantegazzianum) are well known.^[10][11][12]

At least 36 species of the genus Heracleum have been reported to contain furanocoumarin,^[13] a chemical compound that sensitizes human skin to sunlight. Of those, at least 25 species contained a psoralen derivative, either bergapten (5-methoxypsoralen) or methoxsalen (8-methoxypsoralen). Three of those species (H. mantegazzianum, H. sosnowskyi, and H. sphondylium) were found to contain both psoralen derivatives.

References

En tiu ĉi artikolo temas pri planto. Por pluraj signifoj de la vorto, vidu Herakleo (apartigilo).

Herakleo (Heracleum) estas genro de plantoj el familio apiacoj. Ĝiaj specioj troveblas tra la tuta modera zono en Norda Hemisfero, kaj la plej sudaj vivareoj ekzistas tiom sude kiel Etiopio.

La nomo

La scienca nomo Heracleum estas proponita far Linnaeus kaj donita je la nomo de Heraklo, heroo de helena mitologio konata pro sia fizika potenco. Supozeble, la nomo estas elektita pro grando kaj diko de folioj de la planto kaj rapideco de ĝia kresko.

En lingvoj de slava lingvaro, la indiĝena nomo de la planto havas saman radikon kiel la vorto barĉo: ruse Борщевик, ukraine Борщівник, ĉeĥe Bolševník, pole Barszcz, beloruse Баршч aŭ Baršč. Verdire, origine vorto "barĉo" en slavaj landoj signifis supon el junaj ĝermoj de herakleo. Poste oni komencis aldoni aliajn legomojn krom herakleo, kaj, proksimume en la 17-a jarcento, tute anstataŭigis ĝin per beto.

En ĝermanaj lingvoj la nomo de herakleo ĝenerale tradukeblas kiel "ursa ungego" pro formo de la folioj: germane Bärenklau, nederlande Berenklauw, dane Bjørneklo ktp.

En la angla herakleo nomiĝas Hogweed, aŭ "porka herbo". Tio aludas, ke multaj specioj de herakleo estas taŭgaj por nutro de bruto.

Botanika priskribo

Ordinara herakleo (Heracleum sphondylium). Botanika ilustraĵo el libro Flora von Deutschland, Österreich und der Schweiz far Otto Wilhelm Thomé, Gera, 1885.

Herakleoj estas dujaraj aŭ plurjaraj herboj. Alto de tigoj varias, depende de la specio, inter 20-50 kaj 400 cm. Plej ofte tigoj estas tubecaj kun ioma lanugo, pli dika kaj densa ĉe pli nordaj specioj. La folioj ĉiuj kreskas el ĉeradika rozeto. Ili estas grandegaj, kun tre longaj propaguloj, ofte estas triope- aŭ duoble-triope-kunmetitaj kun folieroj de diversaj formoj.

Floroj estas malgrandaj, blankaj aŭ fojfoje verdece-flavaj aŭ rozkoloraj. Ili formas grandegajn florarojn kun formo de kunmetitaj umbeloj, ĉe kelkaj specioj ĝis 40 cm je diametro. La frukto estas seka duakeno de speciala tipo.

Plej multaj specioj ekfloras en junio kaj floras ĝis julio aŭ aŭgusto. La semoj aperas inter malfrua junio kaj frua septembro, kaj tiam la fruktoj facile forfalas kaj disfalas.

Arealoj

Herakleoj troveblas en moderaj klimatoj de Norda Hemisfero, kun absoluta plimulto en Eŭrazio. En Norda Ameriko nature kreskas nur unu specio. Pli ol 20 specioj de herakleo kreskas en Kaŭkazio, precipe en subalpa zono. Grandajn areojn en Siberio, en eŭropa parto de Rusio kaj en Kazaĥstano okupas siberia herakleo (Heracleum sibiricum).

Areoj de disvastigo de invadaj specioj de herakleoj en Okcidenta Eŭropo. Ruĝe — Heracleum mantegazzianum, verde — Heracleum persicum, blue — Heracleum sosnowskyi

En Eŭropo oni iam kultivis herakleon de Sosnowsky por nutrado de brutaro. Pro tio ĝi vaste disvastiĝis kaj fine okupis nekultuvatajn areojn: bordojn de akvujoj, placetojn, randojn de vojoj, neprilaboratajn kampojn ktp. Ĝia disvastiĝo kaŭzas malekvilibron en ekologiaj sistemoj kaj ankaŭ damaĝas kulturajn plantojn. Krome, pro ekzisto de fotosensemigaj substancoj furanokumarinoj en ĝiaj folioj, herakleo povas kaŭzi gravajnajn sunbrulojn ĉe homoj kaj animaloj. En multaj landoj ĝi estas konsiderata danĝera herbaĉo. En Germanio, Ĉeĥio, Estonio kaj landoj de Skandinavio ekzistas specialaj ŝtataj kaj sociaj programoj por lukto kontraŭ herakleo.

En Belorusio plejparto de modernaj populacioj de herakleo estas en Vitebska kaj Minska oblastoj, sed ili rapide kreskas suden kaj okcidenten.^[1].

Specioj

Entute estas priskribitaj 187 specio en la genro. Plimulto de tiuj estas verŝajne sinonimoj, kaj la supozata kvanto da unikaj specioj estas ĉ. 60. Ĉi-sekve estas plena listo de ĉiuj iam priskribitaj specioj de herakleo:

• Heracleum aconitifolium
• Heracleum acuminatum
• Heracleum afghanicum
• Heracleum albovii : Herakleo de Albov
• Heracleum algeriense
• Heracleum alpinum
• Heracleum amanum
• Heracleum amplissimum
• Heracleum anatolicum
• Heracleum angustilobatum
• Heracleum anisactis
• Heracleum antasiaticum
• Heracleum apiifolium
• Heracleum arcticum
• Heracleum armoricum
• Heracleum artvinense
• Heracleum asperum : Malmola herakleo
• Heracleum austriacum
• Heracleum bailletianum
• Heracleum basvicum
• Heracleum bhutanicum
• Heracleum biternatum
• Heracleum brevivittatum
• Heracleum brignoliaefolia
• Heracleum brunonis
• Heracleum calcareum
• Heracleum candolleanum
• Heracleum canescens
• Heracleum carneiflorum
• Heracleum caspicum
• Heracleum ceretanum
• Heracleum chloranthum
• Heracleum circassicum
• Heracleum colchicum
• Heracleum coreanum
• Heracleum crenatifolium
• Heracleum cuneiforme
• Heracleum cyclocarpum
• Heracleum dalgadianum
• Heracleum daralaghezicum
• Heracleum davisii
• Heracleum deqenense
• Heracleum dichotoma
• Heracleum dissectifolium : Dissektata herakleo
• Heracleum egrissicum
• Heracleum fargesii
• Heracleum forrestii
• Heracleum freynianum
• Heracleum giganteum
• Heracleum gorganicum
• Heracleum granatense
• Heracleum grandiflorum
• Heracleum grossheimii
• Heracleum hemsleyanum
• Heracleum henryi
• Heracleum hookerianum
• Heracleum hypoleucum
• Heracleum idae
• Heracleum incanum
• Heracleum inexpectatum
• Heracleum inperpastum
• Heracleum insigne
• Heracleum isopetalum
• Heracleum jacquemontii
• Heracleum jugatum
• Heracleum kansuense
• Heracleum kingdoni
• Heracleum lallemantii
• Heracleum lanatum: Barata Celerio
• Heracleum lehmannianum: Herakleo de Lehman
• Heracleum leichtlini
• Heracleum leskovii: Herakleo de Leskov
• Heracleum ligusticifolium
• Heracleum likiangense
• Heracleum mandenovae
• Heracleum mantegazzianum: Herakleo de Mantegazzi
• Heracleum marashicum
• Heracleum massyciticum
• Heracleum microcarpum
• Heracleum millefolium
• Heracleum minimum
• Heracleum moellendorffii
  • Heracleum moellendorffii var. paucivittatum
  • Heracleum moellendorffii var. sagenifolium
• Heracleum montanum

• Heracleum morifolium
• Heracleum multibracteatum
• Heracleum nanum
• Heracleum nepalense
• Heracleum nyalamense
• Heracleum obtusifolium
• Heracleum olgae
• Heracleum oreocharis
• Heracleum orphanidis
• Heracleum ossethicum
• Heracleum pachyrhizum
• Heracleum palmatilobum
• Heracleum palmatum
• Heracleum panaces
• Heracleum paniculatum
• Heracleum paphlagonicum
• Heracleum pastinaca
• Heracleum pastinacifolium
• Heracleum pedatum
• Heracleum persicum: Persa herakleo
• Heracleum peshmeniana
• Heracleum pimpinellifolium
• Heracleum pinda
• Heracleum pinnatum
• Heracleum platytaenium
• Heracleum polyadenum
• Heracleum propinquum
• Heracleum pubescens
• Heracleum pulchrum
• Heracleum pyrenaicum
• Heracleum rapula
• Heracleum rawianum
• Heracleum rechingeri
• Heracleum rigens
• Heracleum scabridum
• Heracleum scabrum
• Heracleum schansianum
• Heracleum schelkovnikowii
• Heracleum setosum
• Heracleum siamicum
• Heracleum sibiricum: Siberia herakleo
• Heracleum simplicifolium
• Heracleum smithii: Herakleo de Smith
• Heracleum sommieri
• Heracleum sosnowskyi: Herakleo de Sosnowsky
• Heracleum souliei
• Heracleum spathiphyllum
• Heracleum speciosum
• Heracleum sphondylium: Ordinara herakleo
  • Heracleum sphondylium var. fontqueri
• Heracleum sprengelianum
• Heracleum stenopteroides
• Heracleum stenopterum
• Heracleum steveni: Herakleo de Steven
• Heracleum strelkovi: Herakleo de Strelkov
• Heracleum subglabrum
• Heracleum subtomentellum
• Heracleum sumatranum
• Heracleum tabuchii
• Heracleum taylori
• Heracleum tenuevittatum
• Heracleum ternatum
• Heracleum thomsoni
• Heracleum tiliifolium
• Heracleum trachycarpum
• Heracleum trachyloma
• Heracleum transcaucasicum
• Heracleum tuberosum
• Heracleum turugisanense
• Heracleum umbellatum
• Heracleum umbonatum
• Heracleum verrucosum
• Heracleum verticillatum
• Heracleum vescens
• Heracleum vicinum
• Heracleum villosum: Vila herakleo
• Heracleum viscosum
• Heracleum wenchuanense
• Heracleum wolongense
• Heracleum woodii
• Heracleum xiaojinense
• Heracleum yoshii
• Heracleum yungningense
• Heracleum yunnanense
• Heracleum zozimioides

Fototokseco

Folioj kaj fruktoj de herakleo estas riĉaj je volatilaj oleoj. Tuŝo de la plantoj de iuj specioj povas kaŭzi brulon de haŭto, ĉar la plantoj enhavas furanokumarinojn - substancojn, kiuj pliigas sensemecon je ultraviola radiado. Samkiel ruto, herakleo kaŭzas plej fortajn brulojn dum sunaj tagoj. Sed nur nelonga ago de suna radiado al haŭto, malpura je suko de la planto, sufiĉas por kaŭzi gravajn brulojn ĝis la dua nivelo (vezikoj, plenaj je limfo). Aparta danĝero estas tio, ke kontakto kun la planto komence ne kaŭzas iun malkomforton, kaj la brulo kutime aperas kelkajn horojn aŭ eĉ tagojn post radiado. Krom fototokseco, herakleo estas sufiĉe forta alergeno kaj havas fortan odoron, kiun multaj trovas malplezura.

Uzoj

Malgraŭ fototokseco de la suko de multaj herakleaj specioj, tigoj, folioj kaj junaj ĝermoj de kelkaj specioj estas manĝeblaj. Siberia herakleo (Heracleum sibiricum) estas manĝata freŝa kiel legomo, salita aŭ marinita, kaj ankaŭ uzeblas kiel kondimento por supoj. Junajn ĝermojn de ordinara herakleo (Heracleum sphondylium) volonte manĝas brutoj, precipe bovoj.

Herakleo de Sosnowsky (Heracleum sosnowskyi) estis kultivata en la 1940-aj jaroj kiel nutra (precipe sila) krexskaĵo. Herakleo de Sosnowsky havas bonan produktivecon - pli ol po 2500 kvintaloj hektare - kaj grandan kvanton da sukeroj - ĝis 3% je malneta pezo. Tamen, ĝi facile malkulturiĝis kaj invadis lokajn ekologiajn sistemojn. Kune kun tokseco de ĝia suko, tio kondukis al decido ĉesigi ĝian kultivadon. Ĝis nun malkultura herakleo de Sosnowsky kaŭzas problemojn kiel herbaĉo.

La specioj Heracleum pubescens, Heracleum mantegazzianum kaj kelkaj aliaj fojfoje uzatas kie ornamaj plantoj. Vila herakleo (Heracleum villosum) estas uzata kiel kondimento kaj dum produktado de iuj tradiciaj specoj de brindzo en Suda Kaŭkazio.

En antikvaj tempoj sekaj flortenaj tigoj de herakleo uziĝis por kreo de tradicia rusa fluto koljuko, nun preskaŭ ne uzata. Nun el herakleaj tigoj oni faras frapinstrumentojn kaj pluvbastonojn (Rainstick).

Referencoj

Heracleum es un género de unas 40 especies de hierbas bianuales y perennes de la familia Apiaceae. Se encuentran en zonas templadas del hemisferio norte y en las altas montañas de Etiopía.^[1]​

Descripción

Son plantas perennes, pubescentes. Con hojas simples o compuestas, 1-3-pinnadas. Rayos 3 a numerosos. Involucro de brácteas o algunos que carecen. Involucelo de unos pocas a muchas bracteolas lineales a lanceoladas u ovaladas. Dientes del cáliz evidentes u obsoletos. Pétalos blancos , raramente amarillos, con las flores exteriores en una umbela grande. Fruto elíptico, fuertemente comprimido dorsalmente, oblongas, obovadas, orbiculares o piriforme, crestas dorsales.^[2]​

Taxonomía

El género fue descrito por Carlos Linneo y publicado en Species Plantarum 1: 249–250. 1753.^[2]​ La especie tipo es: Heracleum sphondylium L.

Especies más importantes

• Heracleum acontifolium
• Heracleum algeriense
• Heracleum alpinum
• Heracleum arcticum
• Heracleum basvicum
• Heracleum calcareum
• Heracleum candolleanum
• Heracleum idae
• Heracleum mantegazzianum
• Heracleum maximum
• Heracleum rapula
• Heracleum rigeus
• Heracleum setosum
• Heracleum sibiricum
• Heracleum sosnowskyi
• Heracleum sphondylium
• Heracleum verrososum
• Heracleum yunnanense

Referencias

Karuputk (Heracleum) on umbes 60 liigiga perekond sarikaliste (Apiaceae) sugukonnas.

Eestis on pärismaine üks liik – siberi karuputk (H. sibiricum). Võõrliikidena esinevad Eestis sosnovski karuputk (H. sosnowskyi) ja hiid-karuputk (H. mantegazzianum), mis on võrdlemisi sarnased. Väga harva leidub kultuurist metsistununa ka lehmanni karuputke (H. lehmannianum) ja karvast karuputke (H. pubescens).

Sosnovski karuputke ja hiid-karuputke tõrjutatakse Eestis alates 2005. aastast riikliku kava alusel. 2015. aastal oli tõrjutavate karuputkekolooniate pindala 2183 ha.^[1]

Liike

• Heracleum acontifolium
• Heracleum algeriense
• Heracleum alpinum
• Heracleum arcticum
• Heracleum asperum – beštau karuputk
• Heracleum basvicum
• Heracleum calcareum
• Heracleum candolleanum
• Heracleum dissectum – habe-karuputk
• Heracleum idae
• Heracleum lallii – nepaali karuputk
• Heracleum lanatum
• Heracleum lehmannianum – lehmanni karuputk
• Heracleum mantegazzianum – hiid-karuputk
• Heracleum persicum – pärsia karuputk
• Heracleum pubescens – karvane karuputk
• Heracleum rapula
• Heracleum rigeus
• Heracleum setosum
• Heracleum sibiricum – siberi karuputk
• Heracleum sosnowskyi – sosnovski karuputk
• Heracleum sphondylium – euroopa karuputk
• Heracleum verrososum
• Heracleum yunnanense

Viited

Välislingid

• Keskkonnaministeerium: Karuputke tõrje
• Keskkonnaministeerium: Karuputke võõrliigid: Sosnovski ja hiid-karuputk
• Kümnendik karuputkekolooniatest kasvab Saaremaal, Delfi, 21. juuli 2017

Heracleum Apiaceae familiako landare loredunen generoa da, Ipar Hemisferioko eskualde epeletan bizi dena.

Espezieak

• Heracleum aconitifolium
• Heracleum acuminatum
• Heracleum afghanicum
• Heracleum albovii
• Heracleum algeriense
• Heracleum alpinum
• Heracleum amanum
• Heracleum amplissimum
• Heracleum anatolicum
• Heracleum angustilobatum
• Heracleum anisactis
• Heracleum antasiaticum
• Heracleum apiifolium
• Heracleum arcticum
• Heracleum armoricum
• Heracleum artvinense
• Heracleum asperum
• Heracleum austriacum
• Heracleum bailletianum
• Heracleum basvicum
• Heracleum bhutanicum
• Heracleum biternatum
• Heracleum brevivittatum
• Heracleum brignoliaefolia
• Heracleum brunonis
• Heracleum calcareum
• Heracleum candolleanum
• Heracleum canescens
• Heracleum carneiflorum
• Heracleum caspicum
• Heracleum ceretanum
• Heracleum chloranthum
• Heracleum circassicum
• Heracleum colchicum
• Heracleum coreanum
• Heracleum crenatifolium
• Heracleum cuneiforme
• Heracleum cyclocarpum
• Heracleum dalgadianum
• Heracleum daralaghezicum
• Heracleum davisii
• Heracleum deqenense
• Heracleum dichotoma
• Heracleum dissectifolium
• Heracleum egrissicum
• Heracleum fargesii
• Heracleum forrestii
• Heracleum freynianum
• Heracleum giganteum
• Heracleum gorganicum
• Heracleum granatense
• Heracleum grandiflorum
• Heracleum grossheimii
• Heracleum hemsleyanum
• Heracleum henryi
• Heracleum hookerianum
• Heracleum hypoleucum
• Heracleum idae
• Heracleum incanum
• Heracleum inexpectatum
• Heracleum inperpastum
• Heracleum insigne
• Heracleum isopetalum
• Heracleum jacquemontii
• Heracleum jugatum
• Heracleum kansuense
• Heracleum kingdoni
• Heracleum lallemantii
• Heracleum lanatum
• Heracleum lehmannianum
• Heracleum leichtlini
• Heracleum leskovii
• Heracleum ligusticifolium
• Heracleum likiangense
• Heracleum mandenovae
• Heracleum mantegazzianum
• Heracleum marashicum
• Heracleum massyciticum
• Heracleum microcarpum
• Heracleum millefolium
• Heracleum minimum
• Heracleum moellendorffii
• Heracleum montanum
• Heracleum morifolium
• Heracleum multibracteatum
• Heracleum nanum
• Heracleum nepalense
• Heracleum nyalamense
• Heracleum obtusifolium
• Heracleum olgae
• Heracleum oreocharis
• Heracleum orphanidis
• Heracleum ossethicum
• Heracleum pachyrhizum
• Heracleum palmatilobum
• Heracleum palmatum
• Heracleum panaces
• Heracleum paniculatum
• Heracleum paphlagonicum
• Heracleum pastinaca
• Heracleum pastinacifolium
• Heracleum pedatum
• Heracleum persicum
• Heracleum peshmeniana
• Heracleum pimpinellifolium
• Heracleum pinda
• Heracleum pinnatum
• Heracleum platytaenium
• Heracleum polyadenum
• Heracleum propinquum
• Heracleum pubescens
• Heracleum pulchrum
• Heracleum pyrenaicum
• Heracleum rapula
• Heracleum rawianum
• Heracleum rechingeri
• Heracleum rigens
• Heracleum scabridum
• Heracleum scabrum
• Heracleum schansianum
• Heracleum schelkovnikowii
• Heracleum setosum
• Heracleum siamicum
• Heracleum sibiricum
• Heracleum simplicifolium
• Heracleum smithii
• Heracleum sommieri
• Heracleum sosnowskyi
• Heracleum souliei
• Heracleum spathiphyllum
• Heracleum speciosum
• Urdanaza (Heracleum sphondylium)
• Heracleum sprengelianum
• Heracleum stenopteroides
• Heracleum stenopterum
• Heracleum steveni
• Heracleum strelkovi
• Heracleum subglabrum
• Heracleum subtomentellum
• Heracleum sumatranum
• Heracleum tabuchii
• Heracleum taylori
• Heracleum tenuevittatum
• Heracleum ternatum
• Heracleum thomsoni
• Heracleum tiliifolium
• Heracleum trachycarpum
• Heracleum trachyloma
• Heracleum transcaucasicum
• Heracleum tuberosum
• Heracleum turugisanense
• Heracleum umbellatum
• Heracleum umbonatum
• Heracleum verrucosum
• Heracleum verticillatum
• Heracleum vescens
• Heracleum vicinum
• Heracleum villosum
• Heracleum viscosum
• Heracleum wenchuanense
• Heracleum wolongense
• Heracleum woodii
• Heracleum xiaojinense
• Heracleum yoshii
• Heracleum yungningense
• Heracleum yunnanense
• Heracleum zozimioides

Ukonputket (Heracleum) on sarjakukkaiskasvien (Apiaceae) heimoon kuuluva kasvisuku. Ukonputket ovat suurikasvuisia, kaksi- tai monivuotisia kasveja. Niiden varsi on pysty, jäykkäkarvainen tai kalju, joskus punaläikkäinen. Lehdet ovat kolmiomaiset, muutamaan kertaan parilehdykkäiset. Kukinnot ovat sarjoja ja kukat valkoiset tai vihreänkeltaiset.^[1]

Lajeja on ainakin 60, joista tunnetuimpia Suomessa ovat vierasperäiset kaukasianjättiputki (Heracleum mantegazzianum) ja persianjättiputki (Heracleum persicum). Muita ukonputkien sukuun kuuluvia kasveja Suomessa ovat etelänukonputki (Heracleum sphondylium) ja idänukonputki (Heracleum sibiricum tai Heracleum sphondylium subsp. sibiricum).^[2] Lähialueilla, Venäjän Karjalassa, leviää armenianjättiputki (Heracleum sosnowskyi),^[3] joka on tuotu sinne alkujaan rehukasviksi. Ukonputkilajien tunnistaminen onnistuu vasta, kun kasvit ovat muutaman vuoden ikäisiä.^[4]

Kaukasianjättiputki ja persianjättiputki on tuotu Suomeen alun perin koristekasveiksi. Näitä kahta on erittäin vaikea erottaa toisistaan, ja niitä kutsutaan usein yhteisnimellä jättiputki. Nämä jättiputket ovat uhka luonnonvaraiselle kasvistolle, sillä ne leviävät erittäin nopeasti muodostaen helposti isoja kasvustoja. Yksi kasvi voi tuottaa jopa 100 000 siementä.^[4]

Lajeja

• armenianjättiputki (Heracleum sosnowskyi)
• etelänukonputki (Heracleum sphondylium)
• idänukonputki (Heracleum sibiricum tai Heracleum sphondylium subsp. sibiricum)
• kaukasianjättiputki (Heracleum mantegazzianum)
• persianjättiputki (Heracleum persicum)
• steveninjättiputki (Heracleum stevenii)
• tromsanjättiputki eli tromsanpalmu (Heracleum laciniatum)

^[5]

Lähteet

Aiheesta muualla

• Funet: Ukonputket (Heracleum)
• ITIS: Heracleum (englanniksi)
• United States Department of Agriculture (USDA): Heracleum (englanniksi)
• Flora of China: Heracleum (englanniksi)

Heracleum

Heracleum, la Berce, est un genre de plantes à fleurs de la famille des Apiacées regroupant plus de cent-vingt espèces herbacées aromatiques, vivaces ou monocarpiques, naines à hautes de plusieurs mètres. Ce nombre d'espèces en fait l'un plus grands genres de la famille des Apiacées qui est elle-même l'une des plus importantes familles de plantes à fleurs, puisque regroupant plus de 300 genres et 3000 espèces^[1]. Les Berces sont surtout réparties dans l'hémisphère nord (en Eurasie principalement).

Ce genre botanique (Heracleum) a connu de nombreuses utilisations ethnobotaniques et phytopharmacologiques, augurant d'autres perspectives, dont comme ingrédients industriels et fonctionnels dans les produits alimentaires^[2].

La sève de plusieurs espèces de Berce contient des furanocoumarines, substances photosensibilisantes provoquant des inflammations de la peau chez les personnes photosensibles. Il est donc recommandé de consommer de petites quantités des parties comestibles de ces berces pour limiter le risque d'allergie, et en ne s'exposant pas au soleil après en avoir mangé^[3]. Ce procédé de protection par ingestion graduelle s'apparente à la mithridatisation.

Étymologie

Le nom botanique du genre, Heracleum, est dédié au héros Hercule, par allusion au port robuste de la berce^[4]. L'étymologie du terme berce est quant à elle discutée (grammatici certant). Elle pourrait venir de berceau, par analogie de forme entre la graine de la plante et ce lit d'enfant^[5].

En Picardie, elle est très souvent appelée « chouelle » (séchée, elle est parfois donnée comme nourriture aux lapins). En patois jurassien, elle est appelée "queuquet" et en gaumais "Fleûr du cône du gaye"^[6]. Dans le Sud-Ouest de la France, la berce est communément appelée « charavie »^[7].

Description

Les plantes de ce genre, bisannuelles ou vivaces, ont des feuilles simples et lobées ou pennées (1 à 2), ou trisectées à mordues, poilues ou glabres selon les cas. Elles s'élèvent souvent jusqu'à 2,50 m) voire plus dans le cas de la Berce du Caucase.

Les fleurs sont à pétales blancs (vert-pâle chez quelques espèces) et forment de grandes ombelles où les fleurs extérieures présentent des pétales très inégaux. Les sépales sont minuscules. Selon les espèces, les fruits sont épineux ou glabres^[8].

La taxonomie du genre est difficile ; Jahodová et al estimaient en 2007 que là où de nombreuses espèces coexistent, les botanistes ont encore besoin de matériaux plus nombreux et mieux collectés pour parfaire les authentifications^[9].

Suivant l'altitude, la floraison a lieu d'avril à septembre.

Habitats

Le genre Heracleum compte une soixantaine d'espèces largement répandues dans l'hémisphère nord et les montagnes tropicales, dont huit en Europe de l'Ouest.

On la rencontre dans les bois clairs, les lisières fraiches à humides, les prés rocailleux jusqu'à 1 700 m.

Aire de répartition

Le genre, surtout présent en Eurasie est notamment représenté dans le sud-Est de l'Europe, avec 17 espèces en Turquie^[10] et 10 en Iran ^[10], mais le Caucase en abrite 26 espèces^[9], et la Chine 29^[9].

En France, on peut rencontrer :

• la Berce commune (Heracleum sphondylium).
• la Berce du Caucase (Heracleum mantegazzianum).
• la Berce de Lecoq (Heracleum lecokii), espèce endémique du Massif central, parfois considérée comme une sous-espèce de la Berce de Sibérie (Heracleum sibiricum).
• la Berce des Pyrénées (Heracleum pyrenaicum), espèce endémique des Pyrénées.
• la Berce des Alpes (Heracleum alpinum), qui croît en fait dans le Jura.

En Amérique du Nord, on retrouve la Berce laineuse Heracleum maximum, d'aspect similaire à la berce commune, mais plus grande.

Usages

Les espèces de berces ont (ou ont eu) de nombreux usages^[2] :

Usages alimentaires

• épices^[2] ;
• aromatisation de plats, de yoghourts (par exemple à partir des feuilles et fruits d' Heracleum rawianum localement nommé Baldırqan dans la province d'Azerbaïdjan en Iran)^[11], boissons (ex : liqueurs en France)^[12] et desserts^[2] ;
• aliment (crus, en conserve, en soupe ou légume cuit)^[2] ; par exemple la Berce laineuse Heracleum maximum est la sixième plante herbacée traditionnellement la plus couramment consommée par les peuples amérindiens autochtones du Canada^[13] ;
• confection de sortes de thés, par exemple à partir des feuilles et/ou des fruits de Berce laineuse Heracleum maximum chez les amérindiens canadiens^[13], et outre atlantique en Turquie, à partir des feuilles et fruits d'Heracleum platytaenium^[14] ;
• friandises^[2] ;
• aliment pour le bétail, en Amérique du Nord comme en Europe^[2],[15] ;