nomes no trilho de navegação
The best known predator of Wild Carrot in eastern North America is the Black Swallowtail (Papilio polyxenes), the caterpillar larvae of which feed on a range of plants in the carrot family (Apiaceae, formerly Umbelliferae), as well as the citrus family (Rutaceae).(Wagner 2005)
Umehara et al. (2005) observed insect visitors (potential pollinators) to Wild Carrot in Japan, recording visits from a variety of syrphid (and other) flies, bee, and other insects.
The carrot (Daucus carota) includes, among other named subspecies, both Wild Carrot (Daucus carota carota) and the domesticated forms commonly treated as a distinct subspecies, D. carota sativus.
Chromosome number is 2n=18 (Gleason and Cronquist 1991).
The domesticated carrot (D. carota sativus) is grown throughout the world.
Wild carrot (D. carota carota) is native to temperate regions of Europe and western Asia, and has been introduced into America, New Zealand, Australia and Japan (Rong et al. 2010 and references therein).
Wild carrot is found throughout the eastern states and along the south and west coasts of the United States, in Canada, Mexico, Central America, and the West Indies. It occurs throughout the British Isles, where it is especially abundant near the sea. It also occurs from Norway and central Sweden south to North Africa and the Canary Islands, and eastward through Siberia to northern and eastern India. (Mitich 1996 and references therein)
There are around 5 dozen Daucus species worldwide (Gleason and Cronquist 1992). In the northeastern United States, there is one other Daucus, D. pusillus, which is widespread in the southern U.S. In contrast to D. carota, D. pusillus has involucral bracts that are not scarious-margined (scarious-margined below in D. carota) and that are appressed to the umbel in fruit (spreading or reflexed in D. carota). (Gleason and Cronquist 1992)
A number of other members of the carrot family--including some dangerously poisonous ones--bear some resemblance to Wild Carrot. For example, Fool's Parsley (Aethusa cynapium) and the Poison Hemlock (Conium maculatum) that supposedly killed Socrates could be confused with Wild Carrot (both of these plants, however, have hairless stems and unpleasant-smelling foliage, among other differences). (Stokes and Stokes 1985)
Umehara et al. (2005) showed that wild and cultivated carrots can produce vigorous hybrid offspring and developed genetic markers that could be useful in tracing inrogression of genes from cultivated carrots into wild populations. Such introgression is of particular concern in considering the possible risks of genes inserted into cultivated varieties escaping into wild populations and creating "superweeds" or other problems.
Daucus carota is considered a problematic weed in much of its range (at least where it is not native). One subspecies, the domesticated D. carota sativus, is an important vegetable cultivated worldwide and is an excellent source of vitamin A precursor.
Die eetbare wortel is plantkundig dieselfde soort as die Nederlandse inheemse plant, die wilde "peen" (Daucus carota).
Die tuinwortel is selektief gekweek om sy erg-vergrote, soeter en smaakliker, minder houtagtige vurkwortel te produseer.
Die huidige oranje wortel is slegs die resultaat van selektiewe oor-en-oor kruising. Die eerste wortels kom oorspronklik uit Persië (vandag Iran) en is deur die V.O.C. in die 17de eeu [1] na Nederland gebring. Die wortel word hierna in Nederland gekruis totdat dit die oranje kleur van die Huis van Oranje-Nassau aanneem, deur die verhoging van betakaroteen (Vitamien A)-vlakke daarin. Dus het die wortel sy huidige kleur aan die 'Oranjes' van Nederland te danke. Die oranje wortel word daarna in die 17de eeu oor die res van Europa versprei.
Die berekende voedingswaarde van 100 gram vars wortel is: [2]
Energiewaarde 173 kJ (41 kkal) Koolhidraat 9,6 gram Proteïne 1 gram Vet 0,2 gram Vitamien C 5,9 mg Betakaroteen 8 mg Vitamien B1 0,07 mg Vitamien B2 0,05 mg Vitamien B6 0,27 mg Fosfor 36 mg Kalium 328 mg Kalsium 35 mg Magnesium 13 mg Sink 0,27 mg Yster 0,3 mgDie eetbare wortel is plantkundig dieselfde soort as die Nederlandse inheemse plant, die wilde "peen" (Daucus carota).
Die tuinwortel is selektief gekweek om sy erg-vergrote, soeter en smaakliker, minder houtagtige vurkwortel te produseer.
Una cenahoria ye'l raigañu vexetal, típicamente anaranxáu, con una testura lleñosa. La parte comestible d'una cenahoria ye un tubérculu. Ye una planta biañal que xorrez en forma de rosetón de fueyes dende'l tallu, que nel branu producen l'alimentu metantu el tubérculu medra atroxando cantidaes grandes de zucres pa que la planta florezca nel segundu añu. El retueyu floreciente mide alrodiu d'un metru d'altor, con ramilletes de flores blanques.
Comiendo namái media taza de cenahories crudes o cocíes tolos díes, el nuesu organismu incorpora:
Contién, arriendes, munchos otros nutrientes esenciales pal cuerpu como l'ácidu fólicu, vitamina K y calciu, too esto, en namái 50 caloríes por inxestión.
Una cenahoria ye'l raigañu vexetal, típicamente anaranxáu, con una testura lleñosa. La parte comestible d'una cenahoria ye un tubérculu. Ye una planta biañal que xorrez en forma de rosetón de fueyes dende'l tallu, que nel branu producen l'alimentu metantu el tubérculu medra atroxando cantidaes grandes de zucres pa que la planta florezca nel segundu añu. El retueyu floreciente mide alrodiu d'un metru d'altor, con ramilletes de flores blanques.
ComposiciónComiendo namái media taza de cenahories crudes o cocíes tolos díes, el nuesu organismu incorpora:
Fibres, 2 g β-carotenu, 4960 mcg Potasiu, 127 mg Vitamina C, 6 gContién, arriendes, munchos otros nutrientes esenciales pal cuerpu como l'ácidu fólicu, vitamina K y calciu, too esto, en namái 50 caloríes por inxestión.
Yabanı yerkökü (lat. Daucus carota)[1] — yerkökü cinsinə aid bitki növü.[2]
Daucus carota L. - Yabanı kök - Mорковь дикая - Wild carrot [3]
lat. Daucus carota L. – kökümeyvəlilər içərisində ən çox yayılmış tərəvəzdir. Ondan təzə halda aşpazlıqda, qurudulmaq, şirə hazırlamaq, tərəvəz konservləri və karotin istehsalı üçün istifadə olunur.
Yerkökünün üzəri nazik qabıq təbəqəsi ilə örtülüdür. Qabığın altında qidalı maddələrlə zəngin ətli hissə yerləşir. Kök mərkəzində özək vardır. Özəyin zərif və ya kobud olması yerkökünün keyfiyyətliliyini göstərir. Tərkibində az miqdarda şəkər olan özəyin dadı yerkökünün ətli hissəsinə nisbətən pis olur.
Yerkökünün tərkibində orta hesabla 4-12% şəkər, 0,53-2,23% zülal, 0,1-0,7% yağ, 0,54-3,50% sellüloza, 0,4-2,9% pektin maddəsi, 2,3-5,6% azotsuz ekstraktlı maddə, o cümlədən dekstrin və nişasta, 0,6-1,7% kül olur. Quru maddələrin ümumi miqdarı 8-20%-ə qədərdir. Şəkərlərin əsasını saxaroza (3,5-6%), az miqdarda qlükoza (1-2%) və fruktoza (0,2-1,9%) təşkil edir. Yerkökünün özək hissəsində xarici təbəqəyə nisbətən şəkərin miqdarı azdır.
Yerkökü zülalında əvəzedilməz aminturşularından metionin, fenilalanin, leysin, izoleysin, valin, treonin, lizin, triptofan və s. tapılmışdır.
Hündürlüyü 13-100 sm olan ikiillik, nadir hallarda birillik ot bitkisidir. Gövdəsi düz, kökü iyvari, ağımtıl rəngdədır. Yarpaqları yumurtavari və ya uzunsov, kənarları diş-dişli yaxud kəsikdir. Çoxşualı çətirləri vardır, ləçəkləri ağ, yaxud sarı, nadir hallarda çəhrayıdır. Çətirin ortasında bir (və ya bir neçə) tünd qırmızı rəngdə çiçək vardır. Meyvələri 3 mm, elliptik-uzunsovdur. İyun-oktyabr aylarında çiçəkləyərək, iyul-oktyabr aylarında meyvə verir.[3]
Yabanı kök boreal coğrafi tipinin palearktik sinfinin qərbi-palearktik qrupuna aiddir. Avropada (şimal istisna olmaqla), eləcə də Şimali Afrikadan Qərbi Himalay dağlarına kimi, Rusiya, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda yabanı kök bütün rayonlarda arandan orta dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 1800 m qədər) bitir.[3]
Mezokserofitdir, meşə-kol, psammofit-litoral və alaq bitkilik tiplərində rast gəlir. Əsasən meşələrdə, kolluqlarda, dənizkanarı qumluqlarda, çay məcralarında və kanarlarında, bağlarda, bostanlarda və yol kənarlarında, qrup şəklində bitir. Dağ çəmənlərində çox vaxt müxtəlifotlu senozlarında ləkələr əmələ gətirir.[3]
Alkaloid, flavonoid, kumarin, steroid və karotinoidlərlə, eləcə də efir və piyli yağlarla, aromatik birləşmələrlə zəngindir.[3]
Yabanı kök farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi və eksperimental təbabətdə, Tibet, Çin və xalq təbabətində, kliniki sınaqlarda, homeopatiya, farmakologiya, eləcə də baytarlıqda geniş tətbiq edilir. Əsasən mədə-bağırsaq, qaraciyər, ürəkdamar, əsəb-sinir, böyrək daşı xəstəliklərində, eləcə də bəd xassəli şişlərə qarşı istifadə olunur. Öd- və sidikqovucu, işlədici, antihelmint, spazmolitik və iltihab proseslərinə qarşı təsirə malikdir.[3]
Mədə və onikibarmaq bağırsaq xorası, eləcə də enteritlərdə istifadə etmək olmaz.[3]
Müalicə məqsədi ilə bitkinin yerüstü hissəsi, meyvələri və kökü istifadə edilir. Cövhər, ekstrakt, şirə və dəmləmə formasında istifadə olunur.[3]
Ədviyyə kimi istifadə olunur. Bal verən bitkidir.[3]
Ölçüsündən asılı olaraq yerkökü 3 qrupa bölünür: qısa və ya karateli qrupuna aid yerkökünün uzunluğu – 3-6 sm, yarımuzunlarda – 8-20 sm, uzunlarda isə 20-45 sm olur. Sortların çoxu orta uzun qrupa aiddir. Karateli qrupuna "Paris karatelisi", "Xibin" sortu aiddir. Bunların ətli hissəsi zərif olduğundan orqanizmdə asan həzm edilir. Lakin saxlanmağa davamsızdır.
Orta uzun sortlara daxil olanlardan Nant, Geranda, Geranda-1129, Ukrayna gerandası, Şantene, Moskva gecyetişəni aiddir. Bunlar silindr və konusvari formada, yaxşı dada malik olur. Nant və Şantene sortları uzunsov simmetriyası, zərif ətli hissəsi və əla dadı ilə üstünlük təşkil edir. Saxlanmağa davamlıdır. Şantene sortu irimeyvəlidir və bunun 1 ədədinin çəkisi 400 qrama qədər olur. Geranda sortu və onun müxtəliflikləri saxlanılmağa davamlıdır.
Uzunölçülü yerkökü sortlarından Valeriya sortunu göstərmək olar. Gecyetişən sortdur, rəngi darçını-qırmızı, forması sivri konus şəklində, kökünün üstü hamar, üzərində kiçik gözcükləri olur. Bunun böyük və girdə özəyi çox kobud olmayıb, bütün qış boyu saxlanır. Azərbaycanda Nant-4, Biryuçekut-415, Şantene-2461 və yerli Abşeron yerkökü sortları yetişdirilir.
Xalq təbabətində yerkökünün şirəsindən ağciyər xəstəliyi zamanı, göyöskürəyə qarşı, eləcə də qanartıran və həzm prosesini yaxşılaşdıran vasitə kimi geniş istifadə olunur.
Yerkökü suyu böyrəklər daş bağlayan zaman sidikqovucu dərman kimi də işlədilir. Sidikqovucu və bəlğəmgətirici xüsusiyyətə malikdir. Kök yemək üzün rəngini yaxşılaşdırır, boyu uzadır. Kökü çiy şəkildə yemək və ya xörəkdə işlətmək mədəni möhkəmlədir. O, sinə ağrısı, öskürək, böyrək daşı xəstəliklərinə xeyirlidir. Kök mürəbbəsi əhvalı yaxşılaşdırıb, bədəni qüvvətləndirir, mədə və qaraciyər üçün faydalıdır.
Karotin, selen, eləcə də B, C, D, E, K vitaminləri ilə zəngindir.
İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Yabanı yerkökü (lat. Daucus carota) — yerkökü cinsinə aid bitki növü.
Daucus carota L. - Yabanı kök - Mорковь дикая - Wild carrot
lat. Daucus carota L. – kökümeyvəlilər içərisində ən çox yayılmış tərəvəzdir. Ondan təzə halda aşpazlıqda, qurudulmaq, şirə hazırlamaq, tərəvəz konservləri və karotin istehsalı üçün istifadə olunur.
Yerkökünün üzəri nazik qabıq təbəqəsi ilə örtülüdür. Qabığın altında qidalı maddələrlə zəngin ətli hissə yerləşir. Kök mərkəzində özək vardır. Özəyin zərif və ya kobud olması yerkökünün keyfiyyətliliyini göstərir. Tərkibində az miqdarda şəkər olan özəyin dadı yerkökünün ətli hissəsinə nisbətən pis olur.
Yerkökünün tərkibində orta hesabla 4-12% şəkər, 0,53-2,23% zülal, 0,1-0,7% yağ, 0,54-3,50% sellüloza, 0,4-2,9% pektin maddəsi, 2,3-5,6% azotsuz ekstraktlı maddə, o cümlədən dekstrin və nişasta, 0,6-1,7% kül olur. Quru maddələrin ümumi miqdarı 8-20%-ə qədərdir. Şəkərlərin əsasını saxaroza (3,5-6%), az miqdarda qlükoza (1-2%) və fruktoza (0,2-1,9%) təşkil edir. Yerkökünün özək hissəsində xarici təbəqəyə nisbətən şəkərin miqdarı azdır.
Yerkökü zülalında əvəzedilməz aminturşularından metionin, fenilalanin, leysin, izoleysin, valin, treonin, lizin, triptofan və s. tapılmışdır.
La pastanaga, bastanaga, carrota, carlota o safanòria al País Valencià[1][2] és una planta de la família Apiaceae abans coneguda com a "umbel·líferes".
La pastanaga és una planta biennal conreada com anual de la qual es consumeix l'arrel. Les pastanagues silvestres són plantes autòctones i molt comunes als països de la Mediterrània. Conreades des de l'antiguitat, els holandesos al segle XVII en seleccionaren les varietats de color ataronjat i vermellós (abans eren negres o violades).
L'hortalissa de color blanc i pell morada, que durant molt de temps va ser molt apreciada com a aliment, tant de persones com d'animals es deia 'safanòria' (antigament presentava també les variants 'safranòria', 'safranària', 'safannària' i 'safarnària). En àrab, llengua de la qual prové aquest mot, rebia el nom de 'safunâriya', encara que en realitat els moros l'havien presa de l'expressió grega 'staphylínē agría', i la difongueren pels vasts dominis d'Al-Àndalus. Al País Valencià 'safanòria' s'ha conservat (amb les formes [safanɔ́ɾia] a Morella, Cast., Val.; a l'Horta de València es reserva [safanɔ́ɾia] per a la varietat morada; [safanɔ́ɾiɔ] a Xàtiva, Gandia, Pego, Al.,); tot acollint un nou mot, 'carlota', provinent de la forma francesa 'carotte', perquè de França arribà la varietat de color ataronjat a començament del segle XX. La pronunciació francesa [ka'ʀɔt(ə)], s'assimilà amb el vocable més semblant que es coneixia, el patronímic 'Carlota'.
A les Illes Balears fan servir 'pastanaga' (variants vulgars 'bastenaga', 'mastenaga') per a designar la nova varietat de color ataronjat i mantenen 'safanòria' ([səfənnáɾi] a Mallorca, [səfənnέ̞ɾi] a Felanitx), per a referir-se a la varietat morada.
A la Catalunya del Nord i al nord-oest dels Pirineus catalans s'empra la forma 'carrota'.
D'altra banda, per a designar aquesta mateixa hortalissa, en el català oriental s'utilitza actualment majoritàriament el terme 'pastanaga' (variant vulgar 'bastonaga') i en català Occidental sobretot 'safanòria' ([safɾanɔ́ɾiɛ] a Ll., Urgell, [safɾanɔ́ɾia] a Tortosa a [səfɾənáɾiə] a Gir., Reus, Valls, [səfəɾnáɾiə] a Tarr., estafanòria a la Costa Brava).
El català oriental central ha fet una ampliació semàntica del mot patrimonial 'pastanaga' per a designar totes les variants. Originàriament, amb aqueixa forma es designava una varietat silvestre que s'usava com a past per a animals (i d'ací deriva el seu nom). En llatí es deia 'pastināca', i en castellà encara es preserva la forma 'pastinaca', fidel a l'ètim llatí, per a designar una altra hortalissa: la 'xirivia'. És una altra mostra dels encreuaments nominals entre llengües. En valencià la forma 'pastanaga', encara que no és habitual, tampoc no és estranya: ja la féu servir Jaume March en el 'Diccionari de rims' (1371), i encara actualment manté una certa vitalitat, ni que sigui residual, en algunes comarques, sota la forma 'pastenaga' (forma etimològica derivada del llatí PASTĪNĀCA, que ben aviat es va substituir a la resta de territoris per la variant assimilada 'pastanaga').
El Diccionari normatiu valencià, fidel a l'ús general dels valencians, reserva la forma 'carlota' per a la varietat ataronjada, i 'safanòria', per a la de pell morada.
La pastanaga també rep el nom de xirivia que cal no confondre amb la pastanaga borda, bufanaga o xirivia (borda) (Daucus carota L. subsp. carota) que n'és la raça silvestre d’arrel prima i blanquinosa, puix que quasi no acumula carotens ni antocians, al contrari de la pastanaga taronja o la morada. Aquesta planta silvestre molt comuna en prats i ermots ha originat, per selecció, la pastanaga cultivada, en totes les seves varietats. La planta salvatge es considera de la subespècie carota, per la qual cosa el seu nom científic és Daucus carota L. subsp. carota, a diferència de la planta cultivada, que simplement s'anomena Daucus carota.
S'usa en la cuina valenciana per a fer diversos brous, atesa la seva valor aromàtica.
És una planta herbàcia biennal, de 30 a 80 cm d'alçària, de fulles bipinnatisectes, de flors blanques o roses, disposades en umbel·les compostes, i de fruits en diaqueni, aculeats. Hi ha formes de conreu (ssp sativus), de d'arrel axonomorfa, gruixuda i de color ataronjat, la qual és mengívola i molt nutritiva. La pastanaga borda (ssp carota), d'arrel prima i blanquinosa, es fa en herbassars, guarets i terrenys incultes, a tot Europa.[3] Floreix durant la primavera i l'estiu. L'arrel és mengívola i molt nutritiva, conté carotens (sobretot beta-carotè), fibra i sucre. És gruixuda i allargada, generalment cònica, de més o menys longitud segons la varietat. La tija està reduïda a un disc per sota del lloc d'inserció de les fulles i per sobre de l'hipocòtil. L'arrel està formada per l'hipocòtil i l'arrel primària. Normalment pesen entre 100-150 grams i fan entre 15-17cm però hi ha varietats que poden arribar fins a 20cm de llarg. Són de color taronja, encara que en podem trobar de blanques, vermelles, grogues o morades.
Varietats:
Accepta una gran varietat de climes. La germinació és difícil, ja que moltes llavors no són viables i el procés és molt lent. Necessiten ser desherbades de forma eficaç donat que les plàntules es desenvolupen inicialment a poc a poc. Són conreades en regadiu en horts o bé com conreu extensiu. El seu cultiu natural és tardà (d'abril a juliol Mediterrani), i s'hi solen utilitzar les varietats llargues i semi – llargues. Per cultiu primerenc forçat amb hivernacle a partir de 12 °C s'utilitzen les varietats precoces i rodones. Temperatures prolongades inferiors als 12 °C produeixen arrels més llargues, primes i pàl·lides. Es cullen al cap de tres mesos. Cal evitar deixar-les més temps, perquè tornen fibroses.
Els calen terres ben llaurades, flonges i sorrenques per tal que l'arrel creixí adequadament. Per les varietats llargues el sòl ha de ser profund i no hi poden haver pedres. Si el sòl és pedregós o argilós, s'hi pot plantar varietats curtes, com que sinó poden produir la divisió de l'arrel. No accepta terres molt àcides, el seu pH òptim és entre 6 i 6.5. La proporció de fertilitzant que millor l'escau és 1-2-2, amb especial atenció al potassi. L'adob s'ha de posar la tardor anterior, completat lleugerament abans del sembrat, repetint-se quan la planta faci 10 i 15 cm d'alçada. No accepta fem fresc, i si n'hi ha un excés les arrels es bifurquen.
El plantat es realitza en fileres separades de 20 cm, i dins cadascuna, les plantes disten de 8 a 10 cm. Les llavors s'enterren a 1 cm de fondària, cobertes per compost lleuger que cal mantenir humit fins que broti. Els primers brots apareixen als 10 dies.
El reg ha de mantenir la terra humida, però no xopa, reduint la humitat cap al final del cultiu per evitar que l'arrel es trenqui. Cal mantenir la terra lliure de males herbes. Una vegada collides es conserven bé en llocs ben ventilats, foscos i secs. Tradicionalment s'han conservat a l'exterior, tallant les fulles i fent piles cobertes primer de palla i després de torba.
Se sol rotar amb alfals i d'altres lleguminoses, cultius de petit gra o cebes, espinacs o blat de moro, però s'ha d'evitar la rotació amb api, julivert o remolatxa que incrementen la tramesa de malalties en el sòl.
La plaga més devastadora és la mosca de la pastanaga. L'insecte diposita els ous en el terra, dels que neixen larves que s'endinsen i en mengen les arrels fins a matar la planta. Abans del sembrat es solia tractar el terra amb lindà (hexaclorociclohexà); pesticida prohibit des que es va demostrar la seva toxicitat el 1991. El tractament sobre les plantes es realitza amb polvoritzacions de bromofos, un insecticida organofosforat. També l'ataquen llimacs, grills, algun lepidòpter i l'oïdi, que es tracta amb sofre. La podridura negra la produeix el fong stemphylium radicinum que enfosqueix les fulles matant-les i destrossant l'arrel. Com a mesura cautelar, es recomana manipular les pastanagues de nit, quan les mosques no estan actives i no es senten atretes per la seva olor. Com a mesura de protecció s'intercala amb el cultiu de les cebes.
Des del punt de vista nutritiu són importants per l'alt contingut en Betacarotè precursor de la vitamina A i són baixes en lípids i proteïna. També té vitamines B1, B2, PP i nombrosos elements minerals. Proporcionen una energia d'unes 40 calories per cada cent grams.
Les fulles es poden menjar en amanides o sopes. Normalment es menja l'arrel, en amanida, purés, guisats o sopes, crua o cuita. Amb la pastanaga es poden fer també dolços i pastissos: a Portugal, per exemple, hi ha un dolç molt popular que té la forma de la pastanaga i que està fet amb pastanaga ratllada, clara d'ou i sucre.
La pastanaga, bastanaga, carrota, carlota o safanòria al País Valencià és una planta de la família Apiaceae abans coneguda com a "umbel·líferes".
Planhigyn blodeuol ydy Moronen y maes (enw benywaidd) sy'n perthyn i'r teulu Apiaceae. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Daucus carota is-rh. carota a'r enw Saesneg yw Wild carrot. Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Llys meddyglyn, Meddyglyn, Moron gwylltion, Moron y meysydd, Moronen goch, a Nyth aderyn.
Ers sawl canrif bellach, mae garddwyr wedi bridio'r rhywogaeth ar gyfer y bwrdd bwyd, a gelwir y math hwnnw yn foronen, sydd, yn dechnegol yn gyltifar o'r is-rhywogaeth yma. I'r llygad, edrychant yn bur wahanol erbyn heddiw, gyda moronen y maes yn edrych yn llai ac yn fwy eiddil. Yn y gwyllt, gall dyfu i rhwng 30 a 60 cm (1-2 troedfedd), ac mae'r bonyn yn soed, stiff a blewog. Mae'r dail gyferbyn a'i gilydd ac mae gan y blodyn 5 petal. Gellir ei fwyta pan mae'n ifanc.
Planhigyn blodeuol ydy Moronen y maes (enw benywaidd) sy'n perthyn i'r teulu Apiaceae. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Daucus carota is-rh. carota a'r enw Saesneg yw Wild carrot. Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Llys meddyglyn, Meddyglyn, Moron gwylltion, Moron y meysydd, Moronen goch, a Nyth aderyn.
Ers sawl canrif bellach, mae garddwyr wedi bridio'r rhywogaeth ar gyfer y bwrdd bwyd, a gelwir y math hwnnw yn foronen, sydd, yn dechnegol yn gyltifar o'r is-rhywogaeth yma. I'r llygad, edrychant yn bur wahanol erbyn heddiw, gyda moronen y maes yn edrych yn llai ac yn fwy eiddil. Yn y gwyllt, gall dyfu i rhwng 30 a 60 cm (1-2 troedfedd), ac mae'r bonyn yn soed, stiff a blewog. Mae'r dail gyferbyn a'i gilydd ac mae gan y blodyn 5 petal. Gellir ei fwyta pan mae'n ifanc.
Mrkev obecná (Daucus carota) je rostlina z čeledi miříkovitých, pěstovaná jako kořenová zelenina. Blízkým příbuzným mrkve je pastinák.
Odrůdy se dělí do několika základních skupin:
Mrkev je dvouletá rostlina, která první rok svého života vytváří přízemní růžici listů a v mohutném hlavním kořeni shromažďuje živiny. Druhý rok vyžene lodyhu s okoličnatým květenstvím.
Rostlina pochází z jižní Asie, z oblasti Afghánistánu, Íránu a Pákistánu, kde ještě přežívají její divocí a nezkultivovaní zástupci a tvoří tak centrum diverzity druhu. Historie jejího rozšíření není zcela jistá; předpokládá se, že se v 10. století rozšířila do celé oblasti od Indie po východní Středomoří. Ve 12. století se dostala až do západní Evropy a do Číny. V 17. století byla v Nizozemí vyšlechtěna její oranžová odrůda (pocházející z dřívější černé odrůdy), která je zde dnes rozšířena. V současné době se pěstuje na celém světě.
Divoké zástupce tohoto druhu můžeme objevit ve volné přírodě i v Česku.
Obsahuje mnoho vitamínů a jiných užitečných látek, z nichž nejvýznamnější jsou β-karoteny – dimery vitamínu A zodpovědné za červenou barvu kořene. Dále je bohatá na vlákniny a antioxidanty. Po chemické stránce byla podrobně prozkoumána a v jejím kořenu a semenech bylo nalezeno několik set různých chemických sloučenin.
Tabulka udává dlouhodobě průměrný obsah živin, prvků, vitamínů a dalších nutričních parametrů zjištěných v syrové mrkvi.[1]
Složka Jednotka Průměrný obsah Prvek (mg/100 g) Průměrný obsah Složka (mg/100g) Průměrný obsah voda g/100 g 90,7 Na 25 vitamin C 10 bílkoviny g/100 g 1,4 K 170 vitamin D 0 tuky g/100 g 0,3 Ca 25 vitamin E 0,56 cukry g/100 g 7,4 Mg 3 vitamin B6 0,14 celkový dusík g/100 g 0,1 P 15 vitamin B12 0 vláknina g/100 g 2,4 Fe 0,3 karoten 12,5 mastné kyseliny g/100 g 0,3 Cu 0,02 thiamin 0,10 cholesterol g/100 g 0 Zn 0,1 riboflavin 0,01 energie kJ/100 g 146 Mn 0,1 niacin 0,2V kuchyni se používá kořen i nať (převážně k dochucení, stejně jako např. nať petržele).
Mrkev se může jíst syrová, vcelku jen tak po opláchnutí, nasekaná či nastrouhaná do salátů v kombinaci s jablky nebo cibulí, posypané petrželkou, pažitkou nebo ořechovými jádry, či tepelně upravená v polévce, játrové omáčce atd…
V polévkách bývá často kombinována s celerem, petrželí a cibulí kuchyňskou.
Jako droga se sbírá její kořen (Radix dauci), semena (Fructus dauci) a výjimečně i nať (Herba dauci). Mrkev se používá v léčitelství jako močopudný a projímavý prostředek, při šerosleposti, močových kamenech a revmatických zánětech kloubů. Šťáva z kořene pomáhá také při ischemické chorobě srdeční. Mrkev obsahuje důležitou vlákninu a podporuje vylučování cholesterolu z těla. Pro úhradu vitaminu A je třeba sníst asi 50 g syrové denně, především v zimním a předjarním období.
V únoru 2005 bylo zjištěno, že látka falkarinol (falcarinol) obsažená v mrkvi může snižovat rozvoj rakoviny.[2]
Obrázky, zvuky či videa k tématu mrkev obecná ve Wikimedia Commons
Galerie Mrkev obecná ve Wikimedia CommonsMrkev obecná (Daucus carota) je rostlina z čeledi miříkovitých, pěstovaná jako kořenová zelenina. Blízkým příbuzným mrkve je pastinák.
Vild gulerod (Daucus carota) er en 30-80 cm høj urt, der i Danmark vokser langs veje og på skrænter. Alle dele af planten, men især roden, lugter behageligt af gulerod.
Vild gulerod er en toårig, urteagtig plante med en stiv, opret vækst. Første år danner planten en roset af grundstillede blade, og først næste forår skyder den blomsterbærende stængel til vejrs. Stænglen er massiv og furet med stive hår. Bladene er spredtstillede og 2 eller 3 gange fjersnitdelte. Fligene er lancetformede og spidse med hel rand. Begge bladsider er hårede, og omtrent ensfarvet græsgrønne.
Blomstringen sker i juni-august, hvor blomsterne kan ses samlet i endestillede skærme, der selv består af småskærme. De enkelte blomster er hvide og regelmæssige med undtagelse af dem, der sidder yderst i småskærmene, hvor blomsterne er uregelmæssige. Midt i storskærmen finder man ofte én eller nogle få, røde blomster. Frugterne er todelte spaltefrugter med nøddeagtige delfrugter.
Rodnettet består af en kraftig, lodret jordstængel, som fortsætter over i en dybtgående pælerod. Der er forholdsvis få, men grove siderødder.
Højde x bredde og årlig tilvækst: 0,75 x 0,30 m (75 x 30 cm/år) – dette gælder for planten i det andet leveår.
Vild gulerod er naturligt udbredt i Nordafrika, Mellemøsten, Kaukasus, Centralasien og Kina. I Europa findes den næsten overalt, og i Danmark er den almindelig på gruset og veldrænet jord langs veje, i grusgrave og på skrænter, strandvolde og grøftekanter. Den er dog mindre almindelig i Midtjylland.
På overdrev i Almegårds Øvelsesplads findes den sammen med bl.a. alm. agermåne, cikorie, draphavre (dominerende), alm. hvene (dominerende), alm. knopurt, pastinak, alm. røllike (dominerende), sankthansurt, alm. torskemund, bugtet kløver, fløjlsgræs (dominerende), fåresvingel, gul fladbælg (dominerende), gul snerre, knoldet brunrod, krybende potentil, lancetvejbred (dominerende), lægeoksetunge, moskuskatost, prikbladet perikon, rød svingel, sølvpotentil, vellugtende gulaks og vild løg[1]
Der findes tre underarter i Danmark, hvor vild gulerod (subsp. carota) er den almindeligste og hvis voksested er beskrevet ovenfor.
Vild gulerod (Daucus carota) er en 30-80 cm høj urt, der i Danmark vokser langs veje og på skrænter. Alle dele af planten, men især roden, lugter behageligt af gulerod.
Die Möhre (Daucus carota) ist eine Pflanzenart in der Familie der Doldenblütler (Apiaceae). Es werden mehrere Unterarten unterschieden.
Die Karotte (Daucus carota subsp. sativus), auch Gartenmöhre, Mohrrübe, Gelbe Rübe, Wurzel, schweizerisch Rüebli, vorarlbergisch Rübli genannt, ist eine Kulturform der Wilden Möhre (Daucus carota subsp. carota), die vermutlich mit der südeuropäischen Riesenmöhre (Daucus carota subsp. maximus) und evtl. der Orientalischen Schwarzmöhre (Daucus carota subsp. afghanicus) gekreuzt wurde.
Möhren wachsen als zweijährige krautige Pflanzen und erreichen Wuchshöhen von bis zu 120 cm. Es wird eine dicke Pfahlwurzel gebildet. Sie wurzelt bis zu 80 Zentimeter tief. Die länglichen Laubblätter sind zwei- bis dreifach fiederteilig. Die obersten Segmente sind lineal bis lanzettförmig, 2 bis 15 mm × 0,5 bis 4 mm.
Die Blütezeit reicht von Mai bis Juli. Die Blütenstandsschäfte sind 10 bis 55 cm lang. Im zweiten Jahr wird eine Doppeldolde gebildet. Die laubblattähnlichen Tragblätter der Dolde sind fiederteilig oder selten einfach und 3 bis 30 mm lang. Die ungleichen Strahlen sind 2 bis 7,5 cm lang. Die fünf bis sieben Tragblätter der Döldchen sind einfach oder zwei- bis dreilappig und können die Blüten überragen. Die Kronblätter sind weiß, manchmal gelb oder rosafarben.
Die stachelige, eiförmige trockene, zweiteilige Spaltfrucht, eine Doppelachäne, ist 3 bis 4 mm × etwa 2 mm groß.
Die Chromosomenzahl beträgt 2n = 18.[1]
Die Heimat der Art ist Europa, West- bis Zentralasien und Pakistan, Makaronesien und Nordafrika.[2] Sie ist darüber hinaus fast weltweit verschleppt.
Sie wächst gern in ruderalen Pioniergesellschaften an Wegen, Dämmen und Steinbrüchen. Sie kommt in Mitteleuropa vor allem in Gesellschaften des Verbands Dauco-Melilotion, aber auch in Gesellschaften des Verbands Mesobromion, der Ordnungen Origanetalia, Thlaspietalia und in mageren Arrhenathereten vor.[1]
In den Allgäuer Alpen steigt die Wilde Möhre im Tiroler Teil zwischen Elbigenalp und Bernhardseck in Höhenlagen bis zu 1360 Metern auf.[3]
Der Artname Daucus carota wurde 1753 von Carl von Linné in Species Plantarum, 1, S. 242[4] erstveröffentlicht.
Es gibt eine Reihe von Unterarten (Auswahl)[5]:
Beim Umgang mit der Rübe kann es zu einer Kontaktdermatitis kommen. Die Hautirritationen sind eine phytotoxische Reaktion, hervorgerufen durch das Hauptallergen Falcarinol.
Das Substantiv Möhre ist dem mittelhochdeutschen mor(c)he, oder auch althochdeutschen moraha auch altsächsisch morha entlehnt. Im westgermanischen Sprachgebrauch murhön Möhre, auch im altenglischen more, moru. Außerhalb des Germanischen ist es möglicherweise dem russischen morkov entlehnt. Es stammt nicht aus dem früheren bereits im 8. Jahrhundert aufgekommenen Mohr. Mittelhochdeutsch mor(e), althochdeutsch mor, welches dem lateinischen Wort maurus entlehnt ist.
Für die Möhre bestehen bzw. bestanden auch die weiteren deutschsprachigen Trivialnamen: Beschlossene, Beslotene, Bestenauw (mittelhochdeutsch), Blutströpflin, Eselsmöhren (Ostpreußen), Gälröw (Altmark), gehl Reiwe (Pommern), Hofpasteren, Kattenklawe (mittelniederdeutsch), Maidele (Württemberg auf dem Heuberg), Marach (mittelhochdeutsch), Maurache (mittelhochdeutsch), Mauren (Westfalen) Mauroch (mittelhochdeutsch), Mauroche (mittelhochdeutsch), Merchenstengel (Augsburg), Merl (Siebenbürgen), Moor, Möre (Schlesien, Österreich, Waldeck), gelbe Mören (mittelhochdeutsch), Mörhe (mittelhochdeutsch), Mörlen (Kärnten), Mörwortel (mittelniederdeutsch), Mohrenkimmich (Schweiz), Mohrrüben (Sachsen, Schlesien), Moorwutteln (Ostfriesland), Mor (mittelhochdeutsch), Morach (althochdeutsch), Morachöpf (St. Gallen bei Sargans), Moraja (althochdeutsch), Morch (althochdeutsch), Morcha (althochdeutsch), Morche (althochdeutsch), wilde Morchen, Morel (mittelniederdeutsch), Morell (mittelniederdeutsch), Moren, Morha (althochdeutsch), Morhe (althochdeutsch), Morhel (spät-althochdeutsch), Morhelen (spät-althochdeutsch), Morhila (spät-althochdeutsch), Morich (althochdeutsch), Morling (althochdeutsch), Morochen (althochdeutsch), Morröw (Altmark), Morwortel (mittelniederdeutsch), Mouroh (mittelhochdeutsch), Muren (Eichsfeld), Murke (Wien), Murr (Siebenbürgen), Murrestängel (Siebenbürgen), Murrworteln (mittelniederdeutsch), welde Pastenach (mittelhochdeutsch, von lateinisch pastinaca), welde Pastenei, wild Peterling, gelbe Rüben (Salzburg, Bayern, Württemberg), geel und rot Rüben, wildi Rüabli (St. Gallen), Rübli (Graubünden) Schatthuatbengel (St. Gallen bei Werdenberg), Tugendbleme (Siebenbürgen), Vogelnest, Vogelsnest, Wörteln (Göttingen, Pommern), Worteln (Ostfriesland), Wortlear (Helgoland), Wurtels (Ostfriesland), Wurzel (Oldenburg) und Wutteln (Ostfriesland bis Holstein).[6]
Blütendolde mit „Scheininsekt“ = Mohrenblüte in der Mitte
Blütendolde mit Mohrenblüte
Nestförmig eingerollte Fruchtdolde
Stachelige Früchte
Die Möhre (Daucus carota) ist eine Pflanzenart in der Familie der Doldenblütler (Apiaceae). Es werden mehrere Unterarten unterschieden.
Die Karotte (Daucus carota subsp. sativus), auch Gartenmöhre, Mohrrübe, Gelbe Rübe, Wurzel, schweizerisch Rüebli, vorarlbergisch Rübli genannt, ist eine Kulturform der Wilden Möhre (Daucus carota subsp. carota), die vermutlich mit der südeuropäischen Riesenmöhre (Daucus carota subsp. maximus) und evtl. der Orientalischen Schwarzmöhre (Daucus carota subsp. afghanicus) gekreuzt wurde.
Ang karot, kerot, remolatsa, asintorya, asanorya, asonorya o asinorya (Ingles: carrot, Kastila: zanahoria) isang uri ng mahabang gulay na karaniwang kulay narangha,[2] subalit lumilitaw rin ito sa iba't ibang kulay.
Ang lathalaing ito na tungkol sa Gulay ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.
Ang karot, kerot, remolatsa, asintorya, asanorya, asonorya o asinorya (Ingles: carrot, Kastila: zanahoria) isang uri ng mahabang gulay na karaniwang kulay narangha, subalit lumilitaw rin ito sa iba't ibang kulay.
Carotte batarde , quérote batèrde
(Daucus carota subsp. carota)
El Carotte seuvache (Daucus carota) (in frinsé Carotte sauvage) ch'est eune plante bisannuelle deul famille des apiacées (avant o disoait ombellifères)
Édseur chés eutes prodjés Wikimédia :
La carota (Daucus carota L.) è na chianta erbacia appartinenti â famigghia dî Umbelliferae; è macari unu di l'urtaggi cchiù cumuni; lu sò nomu diriva dû Grecu Karotón.
La carota spuntania è diffusa n Europa, Asia e nti l'Africa dû Nord. Ni esistunu assai tipi chi sunnu curtivati nti tutti li arii timpirat dû munnu.
A zafanoria u azanoria (scientificament Daucus carota L., 1753), tamién conoixida en bells puestos d'a comarca de Sobrarbe como carota u garrota[1], ye una planta dicotiledonia apial d'a familia d'as apiacias, de port herbacio, que se cautiva por a suya radiz.
A zanoria ye una planta bianyal, que de forma natural completa o suyo ciclo vital en dos anyos. Manimenos os exemplars domesticos se gosan culler antes, quan cumplen a primer anyada de creixer, pus ye o momento quan a radiz contiene mas nutrients.
A zanoria creix como una hierba de fuellas en roseta, sin tallos aerios en o primer anyo, de color verde intensa. As follas son simples anque fuertement lobuladas, como les pasa a muitas apiacias, dica o punto que gosa pareixer que cadagún d'os lobulos foliars que arrodeyan a'l niervo sia, en realidat, un foliolo.
A radiz ye muit caracteristica, y a planta la emplega como reservorio de nutrients que emplega en o segundo anyo, quan fa florada, ta la construcción d'o tallo floral. Ye una radiz pivotant, muit carnosa, que almagazena grans cantidatz de glucidos, y ye de color narancha.
As flors son diminutas, d'entre 1 y 3 mm d'amplo, blancas, y s'aglutinan en una inflorescencia en forma d'umbela sustentada sobre un tallo floral muit largo, que gosa fer encara 1 metro d'altaria.
As simients son muit chicorronas y se presentan como aquenios (granetz) dotadas de garfios, por o que se comportan como un cachorro, en apegando-se a la ropa d'as personas y a o pelo d'os animals, o que en fa mas fácil a dispersión.
Ilustración
Florada.
Daucus carota subsp. maximus - Museum specimen
En aragonés a planta y a suya radiz conoixen diferents denominacions, que pueden agrupar-se en dos familias de fitonimos: a familia de carota y belatras formas relacionadas y a familia de zanoria y relativas.
As formas mas extendidas en Aragón y en o dominio lingüistico de l'aragonés son as relacionadas con «zanoria». S'ha documentau «zanoria» en Tardienta, en a comarca d'os Monegros, «azanoria» en Exeya d'os Caballers y en Uncastiello en as Cinco Villas y en Morillo de Galligo y en a ciudat de Uesca en a Plana de Uesca, pero tamién en puestos tan luent de l'Alto Aragón como Calatorau y en l'Almunia de Donya Godina[1] en a Val de Xalón, a Puebla d'Íxar[1] en o Baixo Aragón y dica en Sarrión,[1] en a comarca de Gúdar-Chabalambre, en o extremo sud de a Comunidat Autonoma, o que implica una distribución muit ampla en o territorio aragonés.
Unatra forma estreitament relacionada con as dos anteriors, posiblement una variant, ye «azenoria», que s'ha documentau en Uncastiello,[1] en as Cinco Villas. A forma desviada a partir d'ista «azenoira» s'ha documentau exclusivament en a val d'Echo, en a villa d'Echo y en a suya pedanía Ciresa.[1]
A parola «zafanoria» y belatras relacionadas que incluyen a -f- tienen tamién una distribución muit ampla en Aragón. S'ha documentau «zafanoria» en Urreya de Gayén[1], en a comarca d'o Baixo Martín, y en Torralba, Villamalur y Ayódar[2], en a comarca de l'Alto Millars. A pronunciación d'esta mesma parola con seseyo safanoria se siente en a parla churra d'Almedíxar y L'Alcudia de Veyo[3]. A variant «fafanoria» se documenta en Torrociella d'Alcanyiz, en o Baixo Aragón. Formas con o grupo -nd- por cuentas d'-n- s'ha trobau tamién, anque podrían haber-se formau por etimolochía popular, tot comparando as formas mas antigas y autoctonas con belatras parolas que, en castellán, lievan -nd: «zafandoria» y «fafandoria» amaneixen en bells lexicos sobre castellano dialectal d'o Baixo Aragón historico, como en a obra de don José Pardo Sastrón (1822-1907), que yera de Torrociella d'Alcanyiz, y en os dialectos d'o catalán que charran en as comarcas adchacents, en municipios catalanofonos d'Aragón como La Fraixneda (Matarranya) u Tamarite de Litera (a Litera). Una forma peculiar, tamién portadera d'una -f-, ye «chafanoria», que s'ha documentau en Alloza (comarca d'Andorra-Sierra d'Arcos).[1]
«Zafanoria» amaneix en bells textos historicos, como en o Capbreu d'el peache que se culle en el Real, d'o entorno d'as Cinco Villas y datau en o sieglo XV:
Una forma muit relacionada, «zafanoiria», se documenta en romance navarro d'ixes mesmos tiempos.[4]
En a Carta Puebla de Bellestar que os templers de Villel concedioron a los suyos moros trobamos a variant relacionada «çanyaforia»:[5]
Por contra, l'atra familia de formas, con «carota», pereix que tienen una distribución mas reducida y se'n documenta exemplos solo que en as comarcas de Sobrarbe y Ribagorza en l'Alto Aragón.
Asinas, «carota» s'ha documentau en a val de Chistau[1] y puede sentir-se, puntualment, en nuclios de belatros puestos d'a comarca de Sobrarbe, como a Buerda u es d'o Toledo d'a Nata. «Carrota» s'ha documentau en Oto y en Broto, en o costau nort-occidental d'ista mesma comarca, y una forma variant, «garrota», en a villa de Bielsa y unatra vegada en Broto.[1] En muitos casos, istas formas coexisten y encara s'alternan en a parla de bellas personas con formas de l'atra familia etimolochica, como zafanoria u azanoria, como pasa en a Espunya.[1]
Curiosament, o solo lugar de fuera de l'Alto Aragón a on que se diz una froma relacionada con ista familia lexica ye Alfambra, en a Comunidat de Teruel, a on que s'ha documentau a voz «carlota».[1]
Sobre a orichen de a familia de zanoria i ha dos hipotesis diferents: una que postula que zanoria, zafanoria y as formas relacionadas vendrían d'o griego <staphylînos, y l'atra que postula que vienen de l'arabe اِسفاناريجا ['Isfannārỉya]. Bells autors creyen que la una y l'atra no son incompatibles d'entre si, pus os arabes podeban haber tomau ista hierba, que ye d'oríchens europeas, en chunto con a parola que a identifica en belatra luenga de o norte d'a Mediterrania, entre ellas o griego u talment o latín.
L'arabe tiene diferents voces ta decir-le a ista radiz alimenticia, belunas d'as quals podrían estar efectivament helenismos. En l'arabe actual d'os países d'o Magreb, en o norte d'Africa, se fan servir as parolas [sefnnāriya] y [sennāriya], que podrían estar una base plausible d'a on que podría haber evolucionau as formas aragonesas de a familia «zanoria» y «zafanoria», y tamién o castellán «zanahoria».
A pronunciación [sennāriya] encaixa con as formas «acenoira», «acenoria», «azanoria», «zanoria» y «cenoria». Manimenos, y d'alcuerdo con a "viella escuela" de filologos que minimizaban a influencia de l'aragonés en a formación d'o vocabulario dialectal propio d'o castellano d'Aragón, Tomás Buesa Oliver reculló a forma «azanoria» pero a identificó con una forma popular evolucionada dende o castellano antigo «zahanoria», que se troba p. ex. en o Libro del Buen Amor (Reino de Toledo, s. XIV), que dimanaría de l'arabe vulgar [safunâriya].
Manimenos, i ha una hipotesi que diz que as parolas d'o grupo evolutivo de «zanoria» vendrían d'o vasco aza horia, que significa «piel amariella». Ista hipotesi a mantienen qualques sectors pro-vasquistas de a etimolochía de muitas parolas, anque a mayoría de filologos consideran que o proceso habría estau l'inverso: primero se formó a parola en as luengas romances (posiblement, como s'ha explicau, por contacto con l'arabe, como arabismo) y dimpués l'habría adoptau o vasco tot asimilando-la a formulas (como Aza horia) que tendrían sentiu ta os suyos parladors.
En favor d'ista hipotesi, se cuenta que en vasco moderno s'emplega belatras voces mas que no aza horia ta dicir a ista hortalicia: As formas vascas chenuínas son arbigorri ("napo royo") y erregenbedar ("hierba d'a reina").
En vasco se dicen tamién as formas zanhori, zain hori, azanario, azenario y zanayo, que se pareixen a las formas navarro-aragonesas y a las formas castellanas populars, por o que o navarro-aragonés y o castellán habrían puesto transmitir-le-ne. Por o que pareix as formas vascas zanhori y zain hori son adaptacions por etimolochía popular.
A forma carota y as relacionadas s'emparentan con belatras luengas romances, especialment as d'o grupo galo-romance que se charra en norte d'os Pireneus (francés carotte, occitán gascón carota, italiano carota, etc.). A etimolochía ye confusa, pero se considera mayoritariament que vienen d'o latín <CAROTA, parola que en ista luenga podría haber estau amprada d'una luenga celta, como o galo, u talment d'o griego antigo
La pastanaga o la carròta (Daucus carota) es una planta, cultivada o pas, que se'n consumís la raiç quand es cultivada. Fa partida de la familha de las Apiaceae, abans coneguda amb lo nom d'ombellifèras.
Aquesta planta biennala es cultivada coma annala. I a tanben de varietats silvèstras. De varietats cultivadas son atestadas tre l'antiquitat ; al sègle XVII los olandeses ne seleccionèron d'autras de color iranjada e rogenca (de per abans èran negras o violacèas). La germinacion es dificila pr'amor que fòrça granas son pas viablas e la creissença es fòrça lenta. An besonh d'èsser deserbadas de manièra eficaça per que las plantulas se desvolòpan en primièr dapasset. Son cultivadas en rengada dins d'òrts o ben en cultura extensiva. An besonh de tèrras moflas e sablonencas per que la racina cresca coma cal. Lo terren pòt pas èsser peirós ni pòt i aver fòrça fems pr'amor qu'alavetz las raices forcan.
Del punt de vista nutritiu son importantas per lor contengut ric en betacarotèn, precursor de la vitamina A e contenon pauc de lipids e de proteïnas. Provesisson una energia de 40 calorias per cada cent gramas.
La pastanaga o la carròta (Daucus carota) es una planta, cultivada o pas, que se'n consumís la raiç quand es cultivada. Fa partida de la familha de las Apiaceae, abans coneguda amb lo nom d'ombellifèras.
Aquesta planta biennala es cultivada coma annala. I a tanben de varietats silvèstras. De varietats cultivadas son atestadas tre l'antiquitat ; al sègle XVII los olandeses ne seleccionèron d'autras de color iranjada e rogenca (de per abans èran negras o violacèas). La germinacion es dificila pr'amor que fòrça granas son pas viablas e la creissença es fòrça lenta. An besonh d'èsser deserbadas de manièra eficaça per que las plantulas se desvolòpan en primièr dapasset. Son cultivadas en rengada dins d'òrts o ben en cultura extensiva. An besonh de tèrras moflas e sablonencas per que la racina cresca coma cal. Lo terren pòt pas èsser peirós ni pòt i aver fòrça fems pr'amor qu'alavetz las raices forcan.
Del punt de vista nutritiu son importantas per lor contengut ric en betacarotèn, precursor de la vitamina A e contenon pauc de lipids e de proteïnas. Provesisson una energia de 40 calorias per cada cent gramas.
A zafanoria u azanoria (scientificament Daucus carota L., 1753), tamién conoixida en bells puestos d'a comarca de Sobrarbe como carota u garrota, ye una planta dicotiledonia apial d'a familia d'as apiacias, de port herbacio, que se cautiva por a suya radiz.
A zanoria ye una planta bianyal, que de forma natural completa o suyo ciclo vital en dos anyos. Manimenos os exemplars domesticos se gosan culler antes, quan cumplen a primer anyada de creixer, pus ye o momento quan a radiz contiene mas nutrients.
Gêzer (latînî:Daucus Carrota) (navên din ên bi kurdî: gizêr, gîzêr, gizêrk) pincareke weke tiviran ku rayê xwe weke singan di erdê re berdide.
Iá-âng-chhài-thâu (ha̍k-miâ: Daucus carota), 1 chióng si̍t-bu̍t. Ī ū chi̍t chióng á-chéng: âng-chhài-thâu, sī ē-tàng chia̍h ê chhài-se.
De karote, krote, wortel of workel es e groensel die in West-Vloandern vele gekwikt wordt. Allêne de wortel wird ipgeetn, de groenze es vô de keuns of de kiekens.
De Latynse noame es Daucus carota, de Fransken carotte etgêne dat den ôorsproung van 't word verkloart.
Der bestoat ôok een uutdrukkienge "je lacht em e karote" vergelykboar met 't AN zich een breuk lachen.
J'èt verschillende variantn van de karote: mêest gekend zyn vaneigens d'oranje, moar der bestoan ôok gele, witte, en zelfs zworte! De oranje kleur weird verôorzoakt deur êen chemische stoffe: β-caroteen.
D'êeste oranje karoten zoen in Vloandern ol in de 15e êeuwe gekwikt zyn.
Karootn zyn gezound vo t' eetn. Ze bevattn dus β-caroteen, dat in 't lichoam wordt ommegezet toet vitamine A.
Volgens d'overleveringe zoe je ôok scherper keunn zyn deur veel karootn t'eetn, moar der es doar gin weetnschappelik bewys vôorn.
Sommigte menschn vertelln ôok e flauw kluchtje om da an te tônen: "E j'ol e keun gezien met e bril?".
Een ander kluchtje is et gekende "Wit je oe da je 'n keun moe vang'n?" "Je kruupt achter een boom en je schufelt lik een karote!"
De karote, krote, wortel of workel es e groensel die in West-Vloandern vele gekwikt wordt. Allêne de wortel wird ipgeetn, de groenze es vô de keuns of de kiekens.
De Latynse noame es Daucus carota, de Fransken carotte etgêne dat den ôorsproung van 't word verkloart.
Der bestoat ôok een uutdrukkienge "je lacht em e karote" vergelykboar met 't AN zich een breuk lachen.
J'èt verschillende variantn van de karote: mêest gekend zyn vaneigens d'oranje, moar der bestoan ôok gele, witte, en zelfs zworte! De oranje kleur weird verôorzoakt deur êen chemische stoffe: β-caroteen.
D'êeste oranje karoten zoen in Vloandern ol in de 15e êeuwe gekwikt zyn.
Karoto esas planto ek la familio "umbeliferi", di qua la radiko (pulpoza) esas manjebla. (L. daucus carota)
Karrota ( lat. Daucus carota L. ) është një perime rrënjë, zakonisht në ngjyrë portokalli. Ekzistojnë edhe varietete në ngjyrë të purpurt, të kuqe, të bardhë dhe të verdhë. Pjesa që hahet e karrotës është rrënja.
Njihet edhe si : - lule turpi (Korçë), lulehane (Nënshat) është bimë që hynë në familjen Apiaceae.
Ilustrim i karotes nga India
Daucus carota subsp. maximus - Museum
Prodhimtaria botrore në tonelata, gjatë sezonës 2003-2004
sipas orgaizates botrore për ushqim dhe agrokulturë
Karota luan një rol vendimtar në sistemin tonë imunitar. Ajo nuk ka kolesterol dhe ka fuqi të madhe për të shkatërruar qelizat e para kanceroze te njerëzit.
Një burim i pasur i acidit pantothenic, mangan, beta-carotene, fibra dietike, vitamina (B6, K, C) dhe bakër.
Karota të ndihmon gjithashtu në rritje. Përveç kësaj, ajo lufton kundër kacerëve të ndryshme si mushkërive, lëkurës dhe gojës. Hahet e gatuar ose e papërpunuar. Duhet të konsumohet çdo ditë.
Karrota ( lat. Daucus carota L. ) është një perime rrënjë, zakonisht në ngjyrë portokalli. Ekzistojnë edhe varietete në ngjyrë të purpurt, të kuqe, të bardhë dhe të verdhë. Pjesa që hahet e karrotës është rrënja.
Njihet edhe si : - lule turpi (Korçë), lulehane (Nënshat) është bimë që hynë në familjen Apiaceae.
Ilustrim i karotes nga India
Daucus carota subsp. maximus - Museum
Makychĩ guasu (karaiñe'ẽ: zanahoria, lasioñe'ẽ: Daucus carota) herava avei sanaória, ka'avo karape, rakã rovyũ, hogue sa'isa'i, isarembi ha ikangýva, yvýpe oñemoña ha'ỹigui. Ipoty morotĩ apu'a'i mimi hu'ãre iñapesã guasu. Hapo pytãngy, ijapyte morotĩ, hague mimi, ipuku ha ndaipoguasuetéi, okakuaa yvy guýpe. Ja'u tembi'úpe, ñemboy'urã he'ẽ ha ha'eño omomóipyre térã ipýra.
Yvypóra oñemitỹ ymaguare guive, hembi'u hag̃ua.
Ko ka'avo porãeterei, opytyvõ yvypóra hesa ha ipire, omoporãva.
Morkofk vai Mecmorkofk (latin.: Daucus carota) om kaks'vozne, harvas üks'vozne heinäsine kazmuz. Mülütadas Sel'derejižed-sugukundha. Om Daucus-heimon tipine erik. Pöudoline morkofk (latin.: Daucus carota subsp. sativus) om sen alaerikoks-maižanduzkul'turaks.
Meckazmuz putub Evropas, Afrikan pohjoižes, Päivlaskmaižes i Keskuzazijas. Kazvab Venäman evropižen palan suves. Om ottud kul'turha nell' tuhad vozid tagaz, sädihe pöudmorkofkan äi toižendoid i sortuid (kul'tivarid).
Mecmorkofk navedib kazda pöudoiden röunoidme, teveril, pustolänil, kuivil nituil, penzhištos, saduiš i linmaiš.
Jur' om sanged pit'k, erazvuiččen mujun (vauged, ruskedpakuine, muzarusked), terav magul. Lehtesed oma koumesaumnikan kartte, 14..20 sm pitte i 4..6 sm levette. Seikh šingotase elon kahtel vodel, se oleleb 25..100 sm kortte, üläpala voib sarakoitas.
Änikuz om vihmankatusenvuitte, 4..10 sm diametral, äiluguižed änikod oma vauktad vai pakuižed mujul, harvoin ruskedvauvhad vai purpurižed. Änikoičeb kezakus-heinkus. Plodud küpsnedas elokus, ned oma ellipsanvuiččed ogakahad, kogotas kahtes pol'ploduspäi.
Morkofk vai Mecmorkofk (latin.: Daucus carota) om kaks'vozne, harvas üks'vozne heinäsine kazmuz. Mülütadas Sel'derejižed-sugukundha. Om Daucus-heimon tipine erik. Pöudoline morkofk (latin.: Daucus carota subsp. sativus) om sen alaerikoks-maižanduzkul'turaks.
U Rundonu (o Rundone) (daucus carota) hè una pianta chì faci partita di a famiglia di l'Apiaceae (o Umbelliferae). U nomu corsu "rundonu" veni da a forma ronda di u fiori. U rundonu hè altu sin'à un metru.
U rundonu fiurisci da maghju à uttrovi. I so fiori sò bianchi o rusulini.
U rundonu hè a varietà salvatica di a carotta.
Ci sò parechji sottuspezii di rundonu in Corsica:
U Rundonu (o Rundone) (daucus carota) hè una pianta chì faci partita di a famiglia di l'Apiaceae (o Umbelliferae). U nomu corsu "rundonu" veni da a forma ronda di u fiori. U rundonu hè altu sin'à un metru.
U rundonu fiurisci da maghju à uttrovi. I so fiori sò bianchi o rusulini.
U rundonu hè a varietà salvatica di a carotta.
Sanurya (Daucus carota) nisqaqa huk allpapi puquq chakra yuram. Saphintam mikhunchik.
Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Sanurya
Sanurya (Daucus carota) nisqaqa huk allpapi puquq chakra yuram. Saphintam mikhunchik.
Tifesnext (Isem usnan: Daucus carota) d talmest n yemɣi seg twacult n wapiaceae 
. Carl Von Linné d amdan amezwaru i yuran fell-as deg useggas n 1753.
Tifesnext (Isem usnan: Daucus carota) d talmest n yemɣi seg twacult n wapiaceae . Carl Von Linné d amdan amezwaru i yuran fell-as deg useggas n 1753.
Tekst üüb Öömrang At wil wochel (Daucus carota) as en plaant faan det famile Apiaceae. At guardwochel (Daucus carota sativus) as diar en onerslach faan.
bloos
At wil wochel (Daucus carota) as en plaant faan det famile Apiaceae. At guardwochel (Daucus carota sativus) as diar en onerslach faan.
Wortel iku salah sijiné tetuwuhan kang duwé akèh baget vitamin c lan karokèn.[1] Salah sijiné jinis antioksidan kang banget wigatiné kanggo sèhaté mripat.[1] Saliayané iku uga bisa kanggo njaga-jaga saka lara jantung sarta sapérangan jinisé kangker.[1] Siji wortel mentah kang aboté sedeng iku kira-kira bisa nyukupi kabutuhan vitamin A awaké dhéwé.[2] Amarga ana zat kang jenengé bétarotén kang banget dhuwuré, apik banget kanggo kesarasan mripat kita.[2] Saliyané iku uga duwé kalori kang saben tugelané wortel kira-kira 10 cm, duwé 52 kalori, lan 12 gram karbohidrat.[2] Rasa legi kang ana ing wortel ora marahi awakè dhèwè dadi lemu.[2] Amarga iku saka gula asli kang digawé saka serat lan karbohidrat kang jangkep.[2] Ing gula asli iki uga duwé manéka warna vitamin lan mineral.[2] Mupangat kang bisa dijupuk saka wortel ya iku bisa dadékaké séhat pencernaané awaké dhéwé.[2] Wortel iki nduwé zat fakarinol kang bisa biyantu kanggo jaga-jaga saka kangker usus.[2] Wortel uga bisa dadi sarana ngresiki lan nguwataké ati awaké dhéwé, mula bisa gawé ndhuwuraké kabéh fungsiné sitemé awak.[3] Dr. Kirsten Brandt nuturakĮ yèn ta mupangaté wortel iku bisa ilang yèn ta ora ngerti kepriyé carané ngolah kang apik.[3] sapérangan wong peneliti saka Newcastel, Inggris nuturaké yèn ta cara ngolah wortel kang apik ya iku ora dikethok-kethok dadi cilik-cilik.[3]
Prof Kendhal Hirschi, ya iku salah sijiné wong kang dadi peneliti ana Baylor Collage of Medicine AS, wara-warakaké manawa kasil tuwuhan wortel kang diolah kanthi rekayasa génétik ndadèkaké tambahing zat kalisium.[4] Wong kang seneng madhang wortel anyar iki bakal bisa duwé luwih 41% kalsium yèn ta dibandingaké karo wortel sing racaké.[4] Saka wara-wara iki muga-muga bisa biyantu jaga kesarasan, kaya ta lara balung lan osteoporosis.[4] Tetuwuhan iki apik banget yèn dikanggoké diet kang bisa mudhunké aboté awak wong sing kelemon.[5] Amarga wortel iku duwé kalori kang cendhèk, nanging akèh seraté lan banyuné.[5] Mula bisa mbiyantu maregaké weteng kang bisa ngedhemké rasa luwé kang rada suwé.[5] Apiké manèh saka prakara iku bisa ngilangi rasa kepèngin ngemil panganan kang ora apik kanggo awak.[5]
Wortel iku salah sijiné tetuwuhan kang duwé akèh baget vitamin c lan karokèn. Salah sijiné jinis antioksidan kang banget wigatiné kanggo sèhaté mripat. Saliayané iku uga bisa kanggo njaga-jaga saka lara jantung sarta sapérangan jinisé kangker. Siji wortel mentah kang aboté sedeng iku kira-kira bisa nyukupi kabutuhan vitamin A awaké dhéwé. Amarga ana zat kang jenengé bétarotén kang banget dhuwuré, apik banget kanggo kesarasan mripat kita. Saliyané iku uga duwé kalori kang saben tugelané wortel kira-kira 10 cm, duwé 52 kalori, lan 12 gram karbohidrat. Rasa legi kang ana ing wortel ora marahi awakè dhèwè dadi lemu. Amarga iku saka gula asli kang digawé saka serat lan karbohidrat kang jangkep. Ing gula asli iki uga duwé manéka warna vitamin lan mineral. Mupangat kang bisa dijupuk saka wortel ya iku bisa dadékaké séhat pencernaané awaké dhéwé. Wortel iki nduwé zat fakarinol kang bisa biyantu kanggo jaga-jaga saka kangker usus. Wortel uga bisa dadi sarana ngresiki lan nguwataké ati awaké dhéwé, mula bisa gawé ndhuwuraké kabéh fungsiné sitemé awak. Dr. Kirsten Brandt nuturakĮ yèn ta mupangaté wortel iku bisa ilang yèn ta ora ngerti kepriyé carané ngolah kang apik. sapérangan wong peneliti saka Newcastel, Inggris nuturaké yèn ta cara ngolah wortel kang apik ya iku ora dikethok-kethok dadi cilik-cilik.
Prof Kendhal Hirschi, ya iku salah sijiné wong kang dadi peneliti ana Baylor Collage of Medicine AS, wara-warakaké manawa kasil tuwuhan wortel kang diolah kanthi rekayasa génétik ndadèkaké tambahing zat kalisium. Wong kang seneng madhang wortel anyar iki bakal bisa duwé luwih 41% kalsium yèn ta dibandingaké karo wortel sing racaké. Saka wara-wara iki muga-muga bisa biyantu jaga kesarasan, kaya ta lara balung lan osteoporosis. Tetuwuhan iki apik banget yèn dikanggoké diet kang bisa mudhunké aboté awak wong sing kelemon. Amarga wortel iku duwé kalori kang cendhèk, nanging akèh seraté lan banyuné. Mula bisa mbiyantu maregaké weteng kang bisa ngedhemké rasa luwé kang rada suwé. Apiké manèh saka prakara iku bisa ngilangi rasa kepèngin ngemil panganan kang ora apik kanggo awak.
Xōchicamohtli ahnozo Caxtillān camohtli[1] [2]. (Daucus carota, caxtillāntlahtōlli: zanahoria).
Xōchicamohtli ahnozo Caxtillān camohtli . (Daucus carota, caxtillāntlahtōlli: zanahoria).
Сабзӣ, бехӣ, зардак ё газар (лот. Dáucus caróta) — пӯсташро ҳамчун хӯроки чорво истифода мебаранд.
Сабзӣ, бехӣ, зардак ё газар (лот. Dáucus caróta) — пӯсташро ҳамчун хӯроки чорво истифода мебаранд.
गाजर जमीनमुनि रहेको जरा रूपान्तरित भई केही मोटो हुने वनस्पति हो । यसको जरा खाद्यपदार्थको रूपमा प्रयोग गरिन्छ । गाजर खानाले दाँतको दोहोरो बचाव हुन्छ । जसका कारण गाजरलाई धेरैबेला सम्म चपाउने गरिन्छ मुखमा प्रसस्त मात्रामा र्याल निस्किन्छ । यसका साथै गाजर खानाले गिजा तथा दाँतको भित्रि भागहरुमा मसाज हुनुका साथै उक्त स्थानमा रगत संचार नियमित रुपले हुनथाल्छ । दैनिक एउटा गाजर खानाले दाँतको आयु बढ्ने तथा दाँत स्वस्थ तथा सुन्दर देखिन्छ । खाना खाएपछि एउटा गाजर खानाले हाम्रो दाँतलाई मजबुत बनाउनुका साथै[१] दात चम्किलो बनाउने कामपनि गाजरले गर्दछ ।
गाजर जमीनमुनि रहेको जरा रूपान्तरित भई केही मोटो हुने वनस्पति हो । यसको जरा खाद्यपदार्थको रूपमा प्रयोग गरिन्छ । गाजर खानाले दाँतको दोहोरो बचाव हुन्छ । जसका कारण गाजरलाई धेरैबेला सम्म चपाउने गरिन्छ मुखमा प्रसस्त मात्रामा र्याल निस्किन्छ । यसका साथै गाजर खानाले गिजा तथा दाँतको भित्रि भागहरुमा मसाज हुनुका साथै उक्त स्थानमा रगत संचार नियमित रुपले हुनथाल्छ । दैनिक एउटा गाजर खानाले दाँतको आयु बढ्ने तथा दाँत स्वस्थ तथा सुन्दर देखिन्छ । खाना खाएपछि एउटा गाजर खानाले हाम्रो दाँतलाई मजबुत बनाउनुका साथै दात चम्किलो बनाउने कामपनि गाजरले गर्दछ ।
மஞ்சள் முள்ளங்கி (காரட், கரட், கேரட்) எனப்படுவது சிவப்பு அல்லது ஆரஞ்சு நிறத்தில் நீளமான கூம்பு வடிவில் கிழங்கு போல் வேரில் திரண்டு பருத்து வளரும் ஒரு வேர்க்காய் வகை ஆகும். அது முதலில் ஆப்கானிசுத்தானின் பகுதிகளில் பயிரிடப்பட்டது. பிறகு நடுத்தரைக்கடல் பகுதிகளில் பயிரிடப்பட்டது.
மஞ்சள் முள்ளங்கியில் பீட்டாக்காரோட்டீன் எனப்படும் சத்து உள்ளது. இது உடலில் உயிர்ச்சத்து A-வாக (vitamin A) மாற்றப்படுகிறது. அதன் சாறு ஒரு உடல்நல அருந்தாக பயன்படுத்தப்படுகிறது. மஞ்சள் முள்ளங்கி உட்கொள்ளுதல் கண்பார்வையை மேம்படுத்தும். புற்றுநோய்த் தடுப்புப் பண்புகள் உடையதாக மருத்துவ ஆய்வுகளில் கண்டறியப்பட்டுள்ளது.
செடியுடன் பல வண்ணங்களில் கேரட் கிழங்குகள்
கேரட் செடியின் பாகங்கள்
கேரட் கிழங்குகள் விளையும் தோட்டம்
காரட் செடியின் பூக்கள்
கேரட்டின் விதை
கேரட் பூக்கள்
துறுவி வைக்கப்பட்ட மஞ்சள் முள்ளங்கி
நறுக்கி வைக்கப்பட்ட மஞ்சள் முள்ளங்கி
மஞ்சள் முள்ளங்கி (காரட், கரட், கேரட்) எனப்படுவது சிவப்பு அல்லது ஆரஞ்சு நிறத்தில் நீளமான கூம்பு வடிவில் கிழங்கு போல் வேரில் திரண்டு பருத்து வளரும் ஒரு வேர்க்காய் வகை ஆகும். அது முதலில் ஆப்கானிசுத்தானின் பகுதிகளில் பயிரிடப்பட்டது. பிறகு நடுத்தரைக்கடல் பகுதிகளில் பயிரிடப்பட்டது.
மஞ்சள் முள்ளங்கியில் பீட்டாக்காரோட்டீன் எனப்படும் சத்து உள்ளது. இது உடலில் உயிர்ச்சத்து A-வாக (vitamin A) மாற்றப்படுகிறது. அதன் சாறு ஒரு உடல்நல அருந்தாக பயன்படுத்தப்படுகிறது. மஞ்சள் முள்ளங்கி உட்கொள்ளுதல் கண்பார்வையை மேம்படுத்தும். புற்றுநோய்த் தடுப்புப் பண்புகள் உடையதாக மருத்துவ ஆய்வுகளில் கண்டறியப்பட்டுள்ளது.
[ಕೊಂಡಿಗಳನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸಿ]
ಗಜ್ಜರಿಯು (ಕ್ಯಾರಟ್) (ಡಾಕಸ್ ಕ್ಯಾರೋಟಾ ಉಪಜಾತಿ. ಸಟೈವಸ್) ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಿತ್ತಳೆ, ನೇರಳೆ, ಕೆಂಪು, ಬಿಳಿ, ಅಥವಾ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣವುಳ್ಳ, ತಾಜಾ ಇದ್ದಾಗ ಗರಿಗರಿ ರಚನೆ ಹೊಂದಿರುವ ಒಂದು ಗಡ್ಡೆ ತರಕಾರಿ. ಗಜ್ಜರಿಯ ತಿನ್ನಲರ್ಹವಾದ ಭಾಗವು ಒಂದು ತಾಯಿಬೇರಾಗಿದೆ. ಅದು ಯೂರಪ್ ಮತ್ತು ನೈಋತ್ಯ ಏಷ್ಯಾಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳೀಯವಾದ ಕಾಡು ಗಜ್ಜರಿ ಡಾಕಸ್ ಕ್ಯಾರೋಟಾದ ಒಂದು ದೇಶೀಯ ಪ್ರಕಾರ. ಪರ್ಷಿಯಾದಲ್ಲಿ ಮೂಲತಃ ಇದರ ಕೃಷಿಯನ್ನು ಅದರ ಎಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಬೀಜಗಳಿಗಾಗಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಇದರ ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ತರಕಾರಿಯಾಗಿ ಬಳಕೆಯಾಗುತ್ತಿದ್ದರೂ ಇದರ ಹಸಿರೆಲೆಗಳನ್ನೂ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ.
ಅಪಿಯಾಸಿಯೆ (Apiaceae) ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಒಂದು ದ್ವೈವಾರ್ಷಿಕ ಸಸ್ಯ. ಇದು ಗೆಡ್ಡೆಗಳಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ಮೊದಲು ನೆಲಕ್ಕೆ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿಯೇ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಎಲೆಗಳನ್ನು ಹೋಲುವ ರಚನೆಗಳಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ. ಬೇಗನೆ ಬೆಳೆಯುವ ತಳಿಗಳು ಬೀಜವನ್ನು ಬಿತ್ತಿದ ೯೦ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಕಟಾವಿಗೆ ಬಂದರೆ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ತಳಿಗಳು ೧೨೦ ದಿನಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಇದರ ಗಡ್ಡೆಗಳು ಅತ್ಯುತ್ತಮವಾದ ಆಲ್ಫಾ ಮತ್ತು ಬೀಟಾ ಕ್ಯಾರೋಟೀನ್ ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಇವು ವಿಟಮಿನ್ ಕೆ ಮತ್ತು ವಿಟಮಿನ್ ಬಿ೬ ಗಳ ಉತ್ತಮವಾದ ಮೂಲವಾಗಿವೆ.
ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಈ ಪದವನ್ನು ೧೫೩೦ರಲ್ಲಿ ಬಳಸಿರುವುದು ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಮಧ್ಯ ಫ್ರೆಂಚ್ ನಿಂದ ಎರವಲು ಪಡೆದಿರಬಹುದು.[೧] ಇದಕ್ಕೆ ಸಂವಾದಿಯಾದ ಪದಗಳನ್ನು ಲ್ಯಾಟಿನ್ ಮತ್ತು ಗ್ರೀಕ್ ಪದಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಕಾಣಬಹುದು. ಇಂಡೋ-ಯುರೋಪಿಯನ್ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಕೊಂಬಿನಂತಹ ರಚನೆಯ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿ ಕೊಂಬು ಎಂಬ ಅರ್ಥವುಳ್ಳ ಕೆರ್ (*ker) ಎಂಬ ಶಬ್ದದಿಂದ ಇದನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.
ಲಿಖಿತ ಇತಿಹಾಸ ಮತ್ತು ಆಣ್ವಿಕ ಆನುವಂಶಿಕ ಅಧ್ಯಯನಗಳು ದೇಶೀಯ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಮಧ್ಯ ಏಷ್ಯಾದ ಮೂಲದ್ದೆಂದು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ.[೨] ಇದರ ಕಚ್ಚಾಸ್ವರೂಪದ ಮೂಲ ಬಹುಶಃ ಪರ್ಷಿಯಾ ಇರಬಹುದು. ನಂತರದ ಶತಶತಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಇದರ ಸಿಹಿಯನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವಲ್ಲಿ ಹಾಗೂ ಇದರ ವನ್ಯಗುಣಗಳನ್ನು ಕಡಿಮೆಗೊಳಿಸುವ ಆಯ್ದ ತಳಿಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಸುತ್ತಾ ಈಗಿನ ರೂಪದ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರಬಹುದು.
ಮೊದಮೊದಲು ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ಗೆಡ್ಡೆಗಳಿಗಿಂತಲೂ ಅದರ ಸುವಾಸಿತ ಎಲೆಗಳಿಗಾಗಿ ಮತ್ತು ಬೀಜಗಳಿಗಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಬೀಜಗಳು ಕ್ರಿ.ಪೂ.೨೦೦೦-೩೦೦೦ ಹೊತ್ತಿಗೇ ಸ್ವಿಟ್ಜರ್ಲ್ಯಾಂಡ್ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ಜರ್ಮನಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬಂದಿವೆ.[೪] ಪಾರ್ಸ್ಲಿ, ಕೊತ್ತಂಬರಿ ಸೊಪ್ಪು, ಕೊತ್ತಂಬರಿ, ಜೀರಿಗೆ, ಅನಿಸ್, ಸಬ್ಬಸಿಗೆ ಮತ್ತು ಜೀರಿಗೆ ಮೊದಲಾದ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ನ ಹತ್ತಿರದ ಸಂಬಂಧಿ ತಳಿಗಳು ಈಗಲೂ ಸುವಾಸನೆ ಮತ್ತು ಬೀಜಗಳಿಗಾಗಿ ಬೆಳೆಯಲ್ಪಡುತ್ತಿವೆ. ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಮೂಲಗಳ ಮೊದಲ ಉಲ್ಲೇಖದ ಪ್ರಕಾರ 1 ನೇ ಶತಮಾನದ ರೋಮನ್ನರು ಸೇವಿಸಿದ ಒಂದು ಗೆಡ್ಡೆ ತರಕಾರಿ ಎಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗಿರುವ ಪ್ಯಾಸ್ಟಿನಾಕ (pastinaca),[೫] ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಅಥವಾ ಅದಕ್ಕೆ ನಿಕಟವಾಗಿ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಪಾರ್ಸ್ನಿಪ್[೬][೭] ಆಗಿರಬೇಕೆಂದು ಭಾವಿಸಲಾಗಿದೆ.
ಡಿಸ್ಕಾರೈಡನ ಒಂದನೇ ಶತಮಾನದ ಗಿಡಮೂಲಿಕೆ ಮತ್ತು ಔಷಧಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ವೈದ್ಯಸಮಹಿತೆಯಾದ ಡೆ ಮಅಟೀರಿಯ ಮೆಡಿಕಾ (De Materia Medica) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದ ಕಾಂಸ್ಟಾಂಟಿನೋಪಾಲಿಟನ್ನ ನಕಲಾದ ಕ್ರಿ.ಶ. ೬ನೇ ಶತಮಾನದ ಪೂರ್ವ ರೋಮನ್ನಿನ ಜೂಲಿಯಾನ ಅನಿಸಿಯಾ ಕೊಡೆಕ್ಸ (Juliana Anicia Codex) ಎಂಬ ಪುಸ್ತಕದಲ್ಲಿ ಈ ಸಸ್ಯವನ್ನು ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ. ಮೂರು ವಿಧದ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ವರ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಗೆಡ್ಡೆಗಳನ್ನು ಬೇಯಿಸಿ ತಿನ್ನಬಹುದೆಂದು ವಿವರಿಸಲಾಗಿದೆ.[೮]
ಸ್ಪೇನ್ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಮೂರ್ಸ್ (Moors) ೮ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಈ ಸಸ್ಯವನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು. ೧೦ ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ, ಪಶ್ಚಿಮ ಏಷ್ಯಾ, ಭಾರತ ಮತ್ತು ಯುರೋಪ್ ಗಳಲ್ಲಿನ ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ನೇರಳೆ ಬಣ್ಣದಲ್ಲಿದ್ದವು.[೯] ಸುಮಾರು ಇದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅಫ್ಘಾನಿಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಆಧುನಿಕ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಹುಟ್ಟಿಕೊಂಡಿತು.[೧೦] ೧೧ನೇ ಶತಮಾನದ ಯಹೂದಿ ವಿದ್ವಾಂಸ ಸಿಮಿಯೋನ್ ಸೇಥ್ ಮತ್ತು ೧೨ನೇ ಶತಮಾನದ ಅರಬ್-ಅಂಡಾಲೂಸಿಯ ಕೃಷಿಕ ಇಬ್ನ್ ಅಲ್ ಅವ್ವಮ್ ( Ibn al-'Awwam) ಕೆಂಪು ಮತ್ತು ಹಳದಿ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ವರ್ಣಿಸಿದ್ದಾರೆ.https://kn.wikipedia.org/wiki/Carrot#cite_note-Dalby_2003-16 ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಕೃಷಿ ಚೀನಾದಲ್ಲಿ ೧೪ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ, ಮತ್ತು ಜಪಾನ್ ದಲ್ಲಿ ೧೮ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುತ್ತದೆ.
ನೆದರ್ಲ್ಯಾಂಡ್ಸ್ ದೇಶದಲ್ಲಿ ೧೭ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ,[೧೧] ಕಿತ್ತಳೆ ಬಣ್ಣದ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಕಂಡುಬಂದಿತು. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಆ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಡಚ್ ಧ್ವಜ ಕಿತ್ತಳೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿತ್ತು. ಆಧುನಿಕ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ಪ್ರಾಚೀನ ವಸ್ತುಸಂಗ್ರಾಹಕನಾದ ಜಾನ್ ಅಬ್ರೇ (೧೬೨೬-೧೬೯೭) ಹೀಗೆ ವಿವರಿಸುತ್ತಾರೆ "ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ಮೊದಲು ಸೊಮರ್ಸೆಟ್ಶೈರ್ ನ ಬೆಕ್ಕಿಂಗ್ಟನ್ ನಲ್ಲಿ ಬಿತ್ತಲಾಯಿತು. ತಾವು ಮೊದಲು(೧೬೬೮ರಲ್ಲಿ) ಇಲ್ಲಿಗೆ ಅದನ್ನು ತಂದಿರುವುದಾಗಿ ಬಹಳ ಹಳೆಯ ಮನುಷ್ಯನೊಬ್ಬ ನೆನಪುಮಾಡಿಕೊಂಡನು."[೧೨] ಯುರೋಪಿಯನ್ ವಸಾಹತುಗಾರರು ವಸಾಹತು ಅಮೆರಿಕಾದಲ್ಲಿ 17 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಅನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿದರು.[೧೩]
ಹೊರನೋಟಕ್ಕೆ ಒಳಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕಿತ್ತಳೆ ಬಣ್ಣದ ನೇರಳೆ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಅಂಗಡಿಗಳಲ್ಲಿ ಮಾರಲು ೨೦೦೨ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲಾಯಿತು.
Daucus carota ಒಂದು ದ್ವೈವಾರ್ಷಿಕ ಸಸ್ಯ. ಮೊದಲ ವರ್ಷದಲ್ಲಿ, ಅದರ ಎಲೆಗಳು ದೊಡ್ಡ ಪ್ರಮಾಣದ ಸಕ್ಕರೆಯನ್ನು ತಯಾರಿಸುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಎರಡನೆ ವರ್ಷ ಹೂಬಿಡಲು ಸಸ್ಯಕ್ಕೆ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ಒದಗಿಸಲು ಗೆಡ್ಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಗ್ರಹಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.
ಮೊಳಕೆ ಬಂದ ಕೂಡಲೇ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಬೀಜಗಳು ಗೆಡ್ಡೆ ಮತ್ತು ಕಾಂಡದ ನಡುವೆ ಸ್ಪಷ್ಟವಾದ ಭಿನ್ನತೆಯನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ. ಪಾರ್ಶ್ವ ಬೇರುಗಳಿಲ್ಲದ ಕಾಂಡ ದಪ್ಪನಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಕಾಂಡದ ಮೇಲಿನ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ಬೀಜದಿಂದ ಬಂದ ಎಲೆಯಿರುತ್ತದೆ. ಮೊಳಕೆಯೊಡೆದ ೧೦-೧೫ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ನಿಜವಾದ ಎಲೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ನಂತರದ ಎಲೆಗಳು ಪರ್ಯಾಯವಾಗಿ (ಒಂದು ತೊಟ್ಟಿಗೆ ಒಂದು ಎಲೆಯಂತೆ) ಸುರುಳಿಯಂತೆ ಅರಳಿನಿಂತು ಚಿಗುರುತ್ತವೆ. ಎಲೆಯ ತೊಟ್ಟುಗಳು ಕಾಂಡವನ್ನು ಆವರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಸಸ್ಯವು ಬೆಳೆದಂತೆ ಗೆಡ್ಡೆಯ ಬಳಿಯಿರುವ ಬೀಜದಿಂದ ಬಂದ ಎಲೆ ದೂರ ತಳ್ಳಲ್ಪಡುತ್ತದೆ. ನೆಲದ ಮೇಲಕ್ಕಿರುವ ಕಾಂಡ ಸಂಕುಚಿತಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಗೆಣ್ಣುಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಹೂಬಿಡಲೋಸುಗ ಬೀಜದ ಮೂಲ ವಿಸ್ತಾರಗೊಂಡಾಗ ಕಾಂಡದ ತುದಿ ಕಿರಿದಾಗುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಚೂಪುಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಆಗ ಕಾಂಡ ಮೇಲ್ಮುಖವಾಗಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿಕೊಂಡು ಹೆಚ್ಚಿನ ಶಾಖೆಗಳ ಸುಮಾರು ೬೦-೨೦೦ ಸೆಂಟಿಮೀಟರ್ ಗಳ (೨೦-೮೦ಇಂಚು) ಎತ್ತರದ ಹೂಗೊಂಚಲುಗಳನ್ನು ಬಿಡುತ್ತದೆ.[೧೪]
ಹೆಚ್ಚಿನ ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ಮಾಂಸಲವಾದ ಹೊರಕವಚಗಳನ್ನು ಹಾಗೂ ಒಳಗಿನ ತಿರುಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುತ್ತವೆ. ಉತ್ತಮ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಕ್ಯಾರಟ್ ಗಳು ಒಳಗಿನ ತಿರುಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಮಾಣದ ಹೊರಕವಚವನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಒಳಗಿನ ತಿರುಳಿಲ್ಲದ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಗಳು ಇರಲು ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲವಾದರೂ, ಕೆಲವು ತಳಿಗಳು ಚಿಕ್ಕದಾದ ಹಾಗೂ ವರ್ಣದ್ರವ್ಯಗಳಿರುವ ತಿರುಳನ್ನು ಪಡೆಯುತ್ತವೆ. ಹೊರಕವಚ ಮತ್ತು ಒಳತಿರುಳಿನ ಬಣ್ಣದ ತೀವ್ರತೆ ಒಂದೇ ಇದ್ದಾಗ ಗೆಡ್ಡೆ ತಿರುಳಿಲ್ಲದ್ದಾಗಿ ಕಾಣಿಸಬಹುದು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ಉದ್ದನೆಯ ಹಾಗೂ ಶಂಕುವಿನ ಆಕಾರದವಾಗಿರುತ್ತವೆಯಾದರೂ, ಕೆಲವು ತಳಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಿಲಿಂಡರ್ ಹಾಗೂ ಗೋಲಾಕಾರವನ್ನು ಹೋಲುವ ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ಕಾಣಸಿಗುತ್ತವೆ. ಬೇರಿನ ವ್ಯಾಸ ಒಂದರಿಂದ ೧೦ ಸೆಂಟಿಮೀಟರ್ ವರೆಗೂ ವ್ಯಾಪಿಸಿರುತ್ತವೆ. ಬೇರಿನ ಉದ್ದ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ೧೦-೨೫ ಸೆಂಟಿಮೀಟರ್ ಆಗಿದ್ದರೂ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ೫-೫೦ಸೆಂಟಿಮೀಟರ್ ಕೂಡ ಇರಬಹುದು.
[ಕೊಂಡಿಗಳನ್ನು ಸರಿಪಡಿಸಿ]
ಗಜ್ಜರಿಯು (ಕ್ಯಾರಟ್) (ಡಾಕಸ್ ಕ್ಯಾರೋಟಾ ಉಪಜಾತಿ. ಸಟೈವಸ್) ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಕಿತ್ತಳೆ, ನೇರಳೆ, ಕೆಂಪು, ಬಿಳಿ, ಅಥವಾ ಹಳದಿ ಬಣ್ಣವುಳ್ಳ, ತಾಜಾ ಇದ್ದಾಗ ಗರಿಗರಿ ರಚನೆ ಹೊಂದಿರುವ ಒಂದು ಗಡ್ಡೆ ತರಕಾರಿ. ಗಜ್ಜರಿಯ ತಿನ್ನಲರ್ಹವಾದ ಭಾಗವು ಒಂದು ತಾಯಿಬೇರಾಗಿದೆ. ಅದು ಯೂರಪ್ ಮತ್ತು ನೈಋತ್ಯ ಏಷ್ಯಾಕ್ಕೆ ಸ್ಥಳೀಯವಾದ ಕಾಡು ಗಜ್ಜರಿ ಡಾಕಸ್ ಕ್ಯಾರೋಟಾದ ಒಂದು ದೇಶೀಯ ಪ್ರಕಾರ. ಪರ್ಷಿಯಾದಲ್ಲಿ ಮೂಲತಃ ಇದರ ಕೃಷಿಯನ್ನು ಅದರ ಎಲೆಗಳು ಮತ್ತು ಬೀಜಗಳಿಗಾಗಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು. ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಇದರ ಗೆಡ್ಡೆಗಳು ತರಕಾರಿಯಾಗಿ ಬಳಕೆಯಾಗುತ್ತಿದ್ದರೂ ಇದರ ಹಸಿರೆಲೆಗಳನ್ನೂ ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಬಳಸುತ್ತಾರೆ.
ಅಪಿಯಾಸಿಯೆ (Apiaceae) ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಒಂದು ದ್ವೈವಾರ್ಷಿಕ ಸಸ್ಯ. ಇದು ಗೆಡ್ಡೆಗಳಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ಮೊದಲು ನೆಲಕ್ಕೆ ಹತ್ತಿರದಲ್ಲಿಯೇ ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಎಲೆಗಳನ್ನು ಹೋಲುವ ರಚನೆಗಳಾಗಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತದೆ. ಬೇಗನೆ ಬೆಳೆಯುವ ತಳಿಗಳು ಬೀಜವನ್ನು ಬಿತ್ತಿದ ೯೦ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಕಟಾವಿಗೆ ಬಂದರೆ ನಿಧಾನವಾಗಿ ಬೆಳೆಯುವ ತಳಿಗಳು ೧೨೦ ದಿನಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ. ಇದರ ಗಡ್ಡೆಗಳು ಅತ್ಯುತ್ತಮವಾದ ಆಲ್ಫಾ ಮತ್ತು ಬೀಟಾ ಕ್ಯಾರೋಟೀನ್ ಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ. ಇವು ವಿಟಮಿನ್ ಕೆ ಮತ್ತು ವಿಟಮಿನ್ ಬಿ೬ ಗಳ ಉತ್ತಮವಾದ ಮೂಲವಾಗಿವೆ.
မုန်လာ ဥဝါပင်သည် အမ်ဗယ်လီဖာရီး(Umbelliferae)[၁] မျိုးရင်းတွင် ပါဝင်၍ ယင်း၏ ရုက္ခဗေဒအမည်မှာ ဒေါကပ် ကာရိုတာ(Daucus carota) ဖြစ်သည်။ မုန်လာဥဝါဟု ခေါ်သော်လည်း မုန်လာဥ၊ ဂေါ်ဘီထုပ်၊ ပန်းမုန်လာ၊ မုန်ညင်းစသည်တို့နှင့် မျိုးရင်းချင်း မတူချေ။ မုန်လာဥဝါ အမျိုး ပေါင်း ၂ဝ ခန့် ရှိရာ၊ အားလုံးလောက်၏ မူလပေါက်ရာ ဒေသည် မြေထဲပင်လယ် နိုင်ငံများဖြစ်သည်။ လူတို့အသုံးများသော မုန်လာ ဥဝါများသည် ၂ နှစ်ခံပင် ဖြစ်၍ ကမ္ဘာဟောင်း မြောက်သမပိုင်း ဒေသတို့တွင် အလေ့ကျပေါက်ကြသည်။ ထိုအလေ့ကျပေါက်မုန်လာ ဥဝါ အရိုင်း တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် အယဉ်ဖြစ်အောင် ပြုပြင် စိုက်ပျိုး၍ ဥကို စားသုံးကြသည်။
အရိုင်းပင်များ၏ ဥများသည် သေးသွယ်၍ မာပြီးလျှင် အနံ့ အလွန်ပြင်းသည်။ ထိုအရိုင်းပင်ကို ယဉ်အောင်ပြုပြင်စိုက်ပျိုး၍ ရသောဥများမှာ တုတ်၍ အသားများပြီးလျှင် အနံ့မှာ အရိုင်းဥ လောက် မပြင်းချေ။ အရောင်မှာ ဝါ၏။ ဤမုန်လာမျိုးမှာ မြေဩဇာ များလွန်းလျှင် အမြစ်များ ခွတတ်သဖြင့် မစိုက်ပျိုးမီ မျိုးစေ့ကို ခြောက်သွေ့သော သဲနှင့်ဖြစ်စေ၊ ပြာနှင့် ဖြစ်စေ၊ ရောစပ်၍ စိုက်ပါက တစ်စေ့နှင့်တစ်စေ့ မပူးကပ်ဘဲ တညီတညာတည်း ပေါက်လာကြ သည်။ မုန်လာဥဝါပင် အယဉ်ထဲ၌လည်း ဥအရွယ်အစား၊ ပုံသဏ္ဌာန်၊ အရောင်အဆင်း အမျိုးမျိုးကွဲပြားလျက်ရှိသည်။ ဥအဖြူ မျိုးထက် အနီမျိုးနှင့် အဝါမျိုးများတွင်အာဟာရဓာတ် ပို၍ များ သည်။ အရွက်နှင့် ပင်စည်ကို အသားဟင်း ချက်သည့်အခါ အနံ့မွှေးအောင် အပေါ်မှ ဖြူးပေးလေ့ရှိသည်။ မုန်လာဥဝါသည် သကြားဓာတ် အလွန်ကြွယ်ဝသည့်ပြင်၊ သံဓာတ် လည်း များစွာ ပါဝင်၏။ ထိုကြောင့် ကလေးများအတွက် အဖိုးတန်သော အစာဖြစ်သည်။ သကြားဓာတ်နှင့် သံဓာတ်များအ ပြင် ဗီတာမင်အေ(Vitamin A)နှင့် ဘီ ၁(Vitamin B1) ဓာတ်များလည်း အများအပြား ပါရှိ ၏။ ဗီတာမင် ဘီ ၂(Vitamin B2) နှင့် စီ(Vitamin C) ဓာတ်တို့ကား အနည်းငယ်စီသာပါရှိ သည်။ မုန်လာဥဝါတွင်ပါသော ဗီတာမင် ဓာတ်များသည် မျက်စိ အတွက်ကောင်းသည်။ ဗီတာမင် အေ ဓာတ်သည် ကြက်မျက်စိ ရောဂါကို ကာကွယ်နိုင်သည်။ မုန်လာဥဝါကို အစိမ်းဖြစ်စေ၊ ပြုတ် ၍ဖြစ်စေ၊ သုတ်၍ ဖြစ်စေ စားကြသည်။ ဂျာမနီနိုင်ငံတွင် မုန် လာဥဝါကို ကျွတ်အောင် လှော်၍ ညက်အောင် ကြိတ်ပြီးလျှင် ကော်ဖီအစာ အသုံးပြုကြသည်။[၂]
မုန်လာ ဥဝါပင်သည် အမ်ဗယ်လီဖာရီး(Umbelliferae) မျိုးရင်းတွင် ပါဝင်၍ ယင်း၏ ရုက္ခဗေဒအမည်မှာ ဒေါကပ် ကာရိုတာ(Daucus carota) ဖြစ်သည်။ မုန်လာဥဝါဟု ခေါ်သော်လည်း မုန်လာဥ၊ ဂေါ်ဘီထုပ်၊ ပန်းမုန်လာ၊ မုန်ညင်းစသည်တို့နှင့် မျိုးရင်းချင်း မတူချေ။ မုန်လာဥဝါ အမျိုး ပေါင်း ၂ဝ ခန့် ရှိရာ၊ အားလုံးလောက်၏ မူလပေါက်ရာ ဒေသည် မြေထဲပင်လယ် နိုင်ငံများဖြစ်သည်။ လူတို့အသုံးများသော မုန်လာ ဥဝါများသည် ၂ နှစ်ခံပင် ဖြစ်၍ ကမ္ဘာဟောင်း မြောက်သမပိုင်း ဒေသတို့တွင် အလေ့ကျပေါက်ကြသည်။ ထိုအလေ့ကျပေါက်မုန်လာ ဥဝါ အရိုင်း တစ်ကမ္ဘာလုံးတွင် အယဉ်ဖြစ်အောင် ပြုပြင် စိုက်ပျိုး၍ ဥကို စားသုံးကြသည်။
အရိုင်းပင်များ၏ ဥများသည် သေးသွယ်၍ မာပြီးလျှင် အနံ့ အလွန်ပြင်းသည်။ ထိုအရိုင်းပင်ကို ယဉ်အောင်ပြုပြင်စိုက်ပျိုး၍ ရသောဥများမှာ တုတ်၍ အသားများပြီးလျှင် အနံ့မှာ အရိုင်းဥ လောက် မပြင်းချေ။ အရောင်မှာ ဝါ၏။ ဤမုန်လာမျိုးမှာ မြေဩဇာ များလွန်းလျှင် အမြစ်များ ခွတတ်သဖြင့် မစိုက်ပျိုးမီ မျိုးစေ့ကို ခြောက်သွေ့သော သဲနှင့်ဖြစ်စေ၊ ပြာနှင့် ဖြစ်စေ၊ ရောစပ်၍ စိုက်ပါက တစ်စေ့နှင့်တစ်စေ့ မပူးကပ်ဘဲ တညီတညာတည်း ပေါက်လာကြ သည်။ မုန်လာဥဝါပင် အယဉ်ထဲ၌လည်း ဥအရွယ်အစား၊ ပုံသဏ္ဌာန်၊ အရောင်အဆင်း အမျိုးမျိုးကွဲပြားလျက်ရှိသည်။ ဥအဖြူ မျိုးထက် အနီမျိုးနှင့် အဝါမျိုးများတွင်အာဟာရဓာတ် ပို၍ များ သည်။ အရွက်နှင့် ပင်စည်ကို အသားဟင်း ချက်သည့်အခါ အနံ့မွှေးအောင် အပေါ်မှ ဖြူးပေးလေ့ရှိသည်။ မုန်လာဥဝါသည် သကြားဓာတ် အလွန်ကြွယ်ဝသည့်ပြင်၊ သံဓာတ် လည်း များစွာ ပါဝင်၏။ ထိုကြောင့် ကလေးများအတွက် အဖိုးတန်သော အစာဖြစ်သည်။ သကြားဓာတ်နှင့် သံဓာတ်များအ ပြင် ဗီတာမင်အေ(Vitamin A)နှင့် ဘီ ၁(Vitamin B1) ဓာတ်များလည်း အများအပြား ပါရှိ ၏။ ဗီတာမင် ဘီ ၂(Vitamin B2) နှင့် စီ(Vitamin C) ဓာတ်တို့ကား အနည်းငယ်စီသာပါရှိ သည်။ မုန်လာဥဝါတွင်ပါသော ဗီတာမင် ဓာတ်များသည် မျက်စိ အတွက်ကောင်းသည်။ ဗီတာမင် အေ ဓာတ်သည် ကြက်မျက်စိ ရောဂါကို ကာကွယ်နိုင်သည်။ မုန်လာဥဝါကို အစိမ်းဖြစ်စေ၊ ပြုတ် ၍ဖြစ်စေ၊ သုတ်၍ ဖြစ်စေ စားကြသည်။ ဂျာမနီနိုင်ငံတွင် မုန် လာဥဝါကို ကျွတ်အောင် လှော်၍ ညက်အောင် ကြိတ်ပြီးလျှင် ကော်ဖီအစာ အသုံးပြုကြသည်။
ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಒಂಜಿ ತರಕಾರಿ. ಉಂದ್ ಗಿರೆಂಗ್ದಂಚ್ಚಿತ್ತಿನ ಒಂಜಿ ಕಂಡೆತಲಕ ಉಪ್ಪುಂಡು. ಉಂದೆನ್ ತುಲುಟ್ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಪಂದೆ ಪನ್ಪೆರ್ ಉಂದೆನ್ ವೈಜ್ನಾನಿಕದಡ್ Daucus carota ಪನ್ಪೆರ್
ಉಂದ್ ತೂವರೆ ಕೆಂಪು ಬಣ್ಣಡ್ ಉಪ್ಪುಂಡು ನೆತ್ತ ಇರೆ ಪಚ್ಚ ಬಣ್ಣೊಡು ಉಪ್ಪುಂಡು ಉಂದ್ ಕಣ್ಣ್ ಗ್ ಎಡ್ಡೆ ಆಪುಂಡು ರಕ್ತಶುದ್ದಿ ಮನ್ಪುಂಡು ಕೆಲವೆರ್ ಕ್ಯಾರೆಟ್ನ್ ಪಜ್ಜಿನೆ ತಿನ್ಪೆರ್ ಕ್ಯಾರೆಟ್ಡ್ ಕೆಲವ್ ತಿಂಡಿಲೆನ್ ಮನ್ಪೊಲಿ ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಹಲ್ವ, ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಪಲವ್, ಕ್ಯಾರೆಟ್ ಬರ್ಫಿ ಬೊಕ್ಕ ಮೊಲಲ ಉಂದೆನ್ ತಿನ್ಪುಂಡು.
ಉಂದ್ ಸೆಂಟ್ರಲ್ ಏಷಿಯಟ್ ಪುಟ್ಟ್ತಿನೆ.[೧] ಇಂದೆಟ್ ಮಸ್ತ್ ಆಹಾರ ವಿಸಯೊಲು ಉಂಡ್.[೨]
Daucus carota, whose common names include wild carrot,[3] European wild carrot, bird's nest, bishop's lace, and Queen Anne's lace (North America), is a flowering plant in the family Apiaceae. It is native to temperate regions of the Old World and was naturalized in the New World.
Domesticated carrots are cultivars of a subspecies, Daucus carota subsp. sativus.
The wild carrot is a herbaceous, somewhat variable biennial plant that grows between 30 and 120 cm (1 and 4 ft) tall,[4][5] and is roughly hairy, with a stiff, solid stem. The leaves are tripinnate, finely divided and lacy, and overall triangular in shape. The leaves are 5–15 cm (2–6 in) long,[5] bristly and alternate in a pinnate pattern that separates into thin segments. The flowers are small and dull white, clustered in flat, dense umbels. The umbels are terminal and about 8–15 cm (3–6 in) wide.[6][5] They may be pink in bud and may have a reddish or purple[7] flower in the centre of the umbel. The lower bracts are three-forked or pinnate, which distinguishes the plant from other white-flowered umbellifers. As the seeds develop, the umbel curls up at the edges, becomes more congested, and develops a concave surface. The fruits are small, dry, bumpy, oval and flattened, with short styles and hooked spines, as well as protective hairs surrounding it.[8][6] The fruit has two mericarps, or bicarpellate. The endosperm of the fruit grows before the embryo.[9] The dried umbels detach from the plant, becoming tumbleweeds.[10] The function of the tiny red flower, coloured by anthocyanin, is to attract insects. The flowers bloom from May to September.[6][5]
Similar in appearance to the deadly poison hemlock, D. carota is distinguished by a mix of tripinnate leaves, fine hairs on its solid green stems and on its leaves, a root that smells like carrots, and occasionally a single dark red flower in the center of the umbel.[11][12] Hemlock is also different in tending to have purple mottling on its stems, which also lack the hairiness of the plain green Queen Anne's lace (wild carrot) stems.[13] Both plants have been spread into North America by European settlers and are now common wildflowers there.
The function of the central dark florets of D. carota has been subject to debate since Charles Darwin speculated that they are a vestigial trait.[14] It has been suggested that they have the adaptive function of mimicking insects, thus either discouraging herbivory,[15] or attracting pollinators[16] by indicating the presence of food or opportunities for mating.[17] One study in Portugal found that the dark florets contributed to visitation by the varied carpet beetle, Anthrenus verbasci, and that higher numbers of dark florets correlated with increased visitation, whereas inflorescences without dark florets had fewer visits. Replacing the dark florets with one or more freeze-killed A. verbasci, who are similar to the florets in size and shape produced similar results to those observations of inflorescences with intact florets.[18]
The carrot was first officially described by Carl Linnaeus in his 1753 work Species Plantarum.[19] In 2016, an international team sequenced the full genome of Daucus carota.[20]
Cultivated carrot's only parent is Daucus carota.[21]
Both domestic and wild carrot are from the same species, Daucus carota L. There are several subspecies of D. carota that have evolved to different climates and atmospheres. Two examples of these subspecies are specifically from the Netherlands. D. carota subsp. sativus has roots that can be a wide range of colors. It has a thicker root and sweeter taste. The whorl of barbs above the spine on the vallecular ridges of the mericarp of D. carota subsp. sativus mature very well. D. carota subsp. carota has white roots that do not vary in color and, unlike D. carota subsp. sativus, has a thin root, bitter taste and are not edible. The middle umbellet of D. carota subsp. carota is not well developed (unlike in D. carota subsp. sativus) and the color of the flower can vary from red to deep purple.[22]
The following subtaxa are accepted:[2]
Native to temperate regions of Europe[5] and southwest Asia, the plant was spread to North America and Australia.
The plant is commonly found along roadsides and in unused fields. It thrives best in sun to partial shade.[6]
Skin contact with the foliage of Daucus carota, especially wet foliage, can cause skin irritation in some people.[23][24] It may also have a mild effect on horses.[25]
The compound falcarinol is naturally found in Daucus carota for protection against fungal diseases. Lab tests show the compound to be toxic to mice and the water flea Daphnia magna.[26] Normal consumption of carrots has no toxic effect in humans.[27]
Like the cultivated carrot, the D. carota root is edible while young, but it quickly becomes too woody to consume. The flowers are sometimes battered and fried. The leaves and seeds are also edible.[6]
D. carota bears a close resemblance to poison hemlock, and the leaves of the wild carrot may cause phytophotodermatitis,[28][24] so caution should also be used when handling the plant. The seeds and flowers have been used as a method of contraception and an abortifacient for centuries.[29][30][31] If used as a dyestuff, the flowers give a creamy, off-white color.
D. carota, when freshly cut, will draw or change color depending on the color of the water in which it is held. This effect is only visible on the "head" or flower of the plant. Carnations also exhibit this effect. This occurrence is a popular science demonstration in grade school.
This beneficial weed can be used as a companion plant to crops. Like most members of the umbellifer family, it attracts wasps to its small flowers in its native land; however, where it has been introduced, it attracts very few wasps. In northeast Wisconsin, when introduced with blueberries it did succeed in attracting butterflies and wasps.[32] This species is also documented to boost tomato plant production when kept nearby, and it can provide a microclimate of cooler, moister air for lettuce, when intercropped with it.[33] However, the states of Iowa, Michigan, and Washington have listed it as a noxious weed,[34] and it is considered a serious pest in pastures. It persists in the soil seed bank for two to five years.[35]
Several different factors can cause the root of a carrot to have abnormal metabolites (notably 6-methoxymellin) that can cause a bitter taste in the roots. For example, carrots have a bitterer taste when grown in the presence of apples. Also, ethylene can easily produce stress, causing a bitter taste.[36]
Daucus carota was introduced and naturalized in North America, where it is often known as Queen Anne's lace. Both Anne, Queen of Great Britain, and her great-grandmother, Anne of Denmark, are taken to be the Queen Anne for whom the plant is named.[37] It is so called because the flower resembles lace, prominent in fine clothing of the day; the red flower in the center is said to represent a droplet of blood where Queen Anne pricked herself with a needle when she was making the lace.
The history of Daucus carota and its cultivation in different parts of the world can be traced back through historical texts and artwork. Paintings from the 16th and 17th century, for example, that are of maids in a market or farmers' most recent crops can provide information on carrots' history. Studying such paintings shows that yellow or red roots were cultivated in Turkey, North Africa, and Spain. Orange roots were cultivated in 17th century Netherlands.[38]
"Queen Anne's Lace" is the title and subject of a poem by William Carlos Williams published in the 1921 collection titled Sour Grapes.
Daucus carota, whose common names include wild carrot, European wild carrot, bird's nest, bishop's lace, and Queen Anne's lace (North America), is a flowering plant in the family Apiaceae. It is native to temperate regions of the Old World and was naturalized in the New World.
Domesticated carrots are cultivars of a subspecies, Daucus carota subsp. sativus.
Daucus carota subespecie sativus, llamada popularmente zanahoria, es la forma domesticada de la zanahoria silvestre (Daucus carota), especie de la familia de las umbelíferas , también denominadas apiáceas, y considerada la más importante y de mayor consumo dentro de esta familia. Es oriunda de Europa y Asia sudoccidental. Se cultiva por su raíz mucho más grande, sabrosa y de textura menos fibrosa que la especie silvestre.
Planta bienal que forma una roseta de hojas en otoño e invierno, mientras desarrolla la fina raíz napiforme, la cual almacenará grandes cantidades de azúcar para la floración del año siguiente. El tallo floral crece alrededor de 10 cm con una umbela de flores blancas en el ápice. La raíz comestible suele ser de color naranja y negra o en una combinación de estas, e incluso -más raramente- de cáscara violeta con un interior blancuzco.
Las zanahorias se pueden consumir de muy diversas formas. Se suelen trocear, y se consumen crudas, cocidas, fritas o al vapor y se cocinan en sopas, guisos, ensaladas, pasteles, así como en comidas preparadas para bebés y animales domésticos.
Es un alimento excelente desde el punto de vista nutricional gracias a su contenido en vitaminas y minerales. El agua es el componente más abundante, seguido de los hidratos de carbono, siendo estos nutrientes los que aportan energía. La zanahoria presenta un contenido en carbohidratos superior a otras hortalizas. Al tratarse de una raíz, absorbe los nutrientes y los asimila en forma de azúcares. El contenido de dichos azúcares disminuye tras la cocción y aumenta con la maduración.[1]
Su característico color naranja se debe a la presencia de carotenos, entre ellos el beta-caroteno o pro-vitamina A, un compuesto antioxidante que se transforma en vitamina A, la cual sirve para la vista una vez que entra en nuestro organismo. Asimismo, es fuente de vitamina E y de vitaminas del grupo B como los folatos y la vitamina B3 o niacina. En cuanto a los minerales, destaca el aporte de potasio, y cantidades discretas de fósforo, magnesio, yodo y calcio.[2]
Ayuda a limpiar los dientes y estimula la secreción de saliva, algo que contribuye indirectamente a una buena digestión.
La deficiencia de vitamina A dificulta ver bien por la noche, ya que el nervio óptico se nutre de esta vitamina y una proteína llamada “opsina”, razón por la cual la zanahoria siempre se ha relacionado con la mejora de la visión.
Aumenta la producción de melanina, el pigmento que le da color a la piel y la protege de las radiaciones solares nocivas (UVA y UVB).[3]
Es probable que los antepasados silvestres de la zanahoria hayan venido de Irán, país que continúa siendo el centro de diversidad de la especie silvestre D. carota. El cultivo selectivo durante siglos de una subespecie natural de esta, Daucus carota subsp. sativus, ha dado lugar a la hortaliza común.[4][5]
Antiguamente, la zanahoria se cultivaba por sus hojas y semillas aromáticas, no por su raíz. Aún hoy, algunos de sus parientes se cultivan por estas, tales como el perejil, el hinojo, el eneldo y el comino. En el siglo I se menciona por primera vez la raíz en fuentes clásicas. La zanahoria moderna fue posiblemente introducida en Europa entre los siglos VIII y X[cita requerida]; Ibn al-Awwam, en Andalucía, describe tanto las variedades rojas como amarillas; Simeon Seth, médico y erudito judeo-bizantino del siglo XI, también menciona ambos colores.
Las zanahorias naranjas aparecieron en los Países Bajos durante el siglo XVI cuando los agricultores neerlandeses hicieron una selección de zanahorias de color naranja para homenajear a la real casa de Orange. Tales zanahorias anaranjadas ricas en carotenos tuvieron tal éxito que actualmente son las más difundidas globalmente.[6][7][8]
Los cultivares de esta hortaliza se agrupan en dos amplias clases: "zanahorias orientales" y "zanahorias occidentales". Recientemente, se han producido cierto número de cultivares nuevos por propiedades específicas.
La zanahoria más grande del mundo fue cultivada por John Evans en 1998 en Palmer (Alaska) y pesó 8,6 kg.[9]
La ciudad de Holtville, en California, se promueve turísticamente como "la capital mundial de la zanahoria", y celebra un festival anual dedicado exclusivamente a ella.
La zanahoria oriental proviene de Asia Central, posiblemente del actual Afganistán, durante el siglo X o quizás antes. Los especímenes de esta clase que han sobrevivido hasta hoy son normalmente púrpuras (color que proporciona los pigmentos de antocianina) o amarillas y a menudo tienen raíces bifurcadas.
La zanahoria occidental surgió en los Países Bajos durante los siglos XV o XVI[cita requerida], haciéndose popular por su color anaranjado (resultado de la abundancia de carotenos) en aquellos países como emblema de la Casa de Orange-Nassau y la lucha por la independencia neerlandesa. Aunque las zanahorias anaranjadas son lo corriente en el occidente, también existen otros colores, como el blanco, amarillo, rojo y púrpura, que se producen recientemente.
El "Centro de Avance Vegetal" en la Universidad de Texas A&M ha desarrollado una variedad de piel púrpura y carne naranja, la BetaSweet (también conocida como la llamada zanahoria marrón) con sustancias para la prevención del cáncer, que se ha comenzado a distribuir de forma limitada por la J&D Produce of Edinburg TX, también tiene un alto contenido en beta-caroteno, lo que le da el peculiar color marrón.
Entre otras muchas enfermedades bacterianas y/o fúngicas, la podredumbre negra de la zanahoria, producida por el hongo Stemphylium radicinum, hace que las hojas se oscurezcan o mueran y destruye la raíz.
A nivel de producción resulta afectada principalmente por enfermedades fúngicas que atacan el follaje, entre las que destacan los géneros Phytophtora y Cercospora. Es una planta muy susceptible al ataque de nematodos fitoparásitos, especialmente la especie Heterodera carotae, que provoca graves pérdidas de calidad por la bifurcación de la raíz (si el ataque se produce a temprana edad) y la aparición de nódulos (si el ataque es tardío).
China fue el mayor productor de zanahorias y nabos en 2005 según la FAO, y alcanzó al menos un tercio de la producción global, seguida por Rusia y los Estados Unidos.
En 2005, una encuesta británica hecha a 2000 personas reveló que, en ese país, la zanahoria se encuentra en tercer lugar como vegetal gastronómico favorito.[10]
Daucus carota fue descrita por Carlos Linneo y publicado en Species Plantarum 1: 242. 1753.[11]
El nombre zanahoria proviene del árabe andalusí اِسفاناريجا (safunnárya), y este del griego antiguo σταφυλίνη ἀγρία (staphylínē agría).[12]
Daucus carota subespecie sativus, llamada popularmente zanahoria, es la forma domesticada de la zanahoria silvestre (Daucus carota), especie de la familia de las umbelíferas , también denominadas apiáceas, y considerada la más importante y de mayor consumo dentro de esta familia. Es oriunda de Europa y Asia sudoccidental. Se cultiva por su raíz mucho más grande, sabrosa y de textura menos fibrosa que la especie silvestre.
Metsporgand (Daucus carota) on sarikaliste sugukonda porgandi perekonda kuuluv kaheaastane rohttaim.
Metsporgandit kirjeldas teaduslikult esimesena Carolus Linnaeus oma teoses Species Plantarum (1753).
Tänapäeval kuulub metsporgand õistaimede hõimkonna kaheiduleheliste klassi sarikalaadsete seltsi, sarikaliste sugukonna porgandi perekonda ja tema ladinakeelne nimetus on Daucus carota.
Eestikeelsed nimetused on metsporgand ja porgand.[1]
On teada mitmeid taksonoomilisi sünonüüme:
Metsporgandil klassifitseeritakse mitmeid alamliike (osaline):
Metsporgand on 20–90 cm kõrgune taim. Metsporgandi lehed on kaheli- või neljalisulgijad ja karekarvased. Õied liitsarikas on valget värvi, sarika keskel aga üks õis roosakat või punast värvi.[2] Juur väike, valge ja inimestele mittesöödav.
Metsporgand on levinud peamiselt Ees- ja Kesk-Aasias, Kesk-Venemaal ja Kaukaasias.
Eestis, peamiselt lääneosas ja saartel, võib kasvada kuivadel kinkudel, niitudel, tee- ja põlluservadel.[3]
Liitsarikas meenutab täpilist surmaputke.
Metsporgandi korjel tuleks olla ettevaatlik, kuna metsporgandi lehed (falcarinol) võivad fotokontaktdermatiiti põhjustada.[4]
Mitmel pool maailmas peetakse taime kasulikuks, loodusliku levila piires peatuvad taimel herilased, integreeritud taimesordina aga jäävad enamiku herilaste vaateväljast välja.
Arvatakse, et seltsilistaimena ergutab metsporgand tomatitaimede kasvu.
Metsporgandi viljad (Dauci carotae fructus) ja metsporgandi ürt (Dauci carotae herba).
Droogi kasutatakse tänapäeval diureetilise ja kivitõvevastase vahendina, mille ühekordne annus oleks 2–4 grammi droogi 3 korda päevas.[5] Droogil on tõenäoliselt põletikuvastane toime, näiteks tsüstiidi ja prostatiidi korral.[6] Droog on raviannustes ohutu, üleannustes aga võib avaldada koostoimet vererõhu-, südame- ja hormoonravimitega.
Metsiku porgandi juurte tarvitamine korrastavat mao talitlust ja aitavat pleuriidi, vesitõve ja kroonilise köha korral.[3]
In vitro katsetes toimib Daucus carota oil extract (DCOE) fraktsioon inimese rinna adenokartsinoomi rakuliinidele MDA-MB-231 ja MCF-7 vähivastast toimet.[7]
Metsporgand (Daucus carota) on sarikaliste sugukonda porgandi perekonda kuuluv kaheaastane rohttaim.
Daucus carota edo mandaperrexila Apiaceae familiako landare biurterokoa da. Bere barietate etxekotua azenarioa da. Barazki luze, haritsu eta laranja kolorekoa da.[1]
Landarea Afganistandik datoz, baina Mediterraneo arroan Kristo aurretik bi mila urte inguruan ere lantzen zuten. Arabiarrek kuminoa eta oliba olioa botatzen zioten, eta gaur egun ere hala egiten jarraitzen dute Magrebeko herrialdeetan.
Zimitz marraduna intsektu arrunta gure mendietan mandaperrexiletan ikusi ahal da batik bat.[1]
Daucus carota edo mandaperrexila Apiaceae familiako landare biurterokoa da. Bere barietate etxekotua azenarioa da. Barazki luze, haritsu eta laranja kolorekoa da.
Landarea Afganistandik datoz, baina Mediterraneo arroan Kristo aurretik bi mila urte inguruan ere lantzen zuten. Arabiarrek kuminoa eta oliba olioa botatzen zioten, eta gaur egun ere hala egiten jarraitzen dute Magrebeko herrialdeetan.
Zimitz marraduna intsektu arrunta gure mendietan mandaperrexiletan ikusi ahal da batik bat.
Porkkana (Daucus carota) on juureksena viljelty sarjakukkaiskasvi. Sen paksuuntunut pääjuuri on väriltään tavallisesti oranssi, ja siinä on puunkuorta muistuttava ohut kuori. Juuri sisältää runsaasti A-vitamiinin esiastetta beta-karoteenia, joka antaa sille oranssin värin. Porkkana on perunan jälkeen Suomen suosituin juures; sitä syödään jopa yhdeksän kiloa henkeä kohden vuodessa.
Viljelykseen porkkana otettiin ensimmäiseksi Keski-Aasiassa, mahdollisesti Afganistanissa. Euroopassa sitä on viljelty viimeistään 1100-luvulta lähtien. Useimmat nykyisin viljellyt lajikkeet polveutuvat Hollannissa 1600-luvulla viljellyistä porkkanoista.[1] Viljellyt muodot kuuluvat alalajiin Daucus carota subs. sativa.[1]
Porkkanan villimuoto (Daucus carota subs. carota[1]) kasvaa kaikkialla Keski-Euroopassa ja laajalti Aasiassa yleisenä muun muassa laitumilla ja tienvarsilla. Sen juuri on yleensä puiseva ja syötäväksi kelpaamaton, paitsi satunnaisesti esiintyvillä mutanttiyksilöillä, joista viljellyt lajikkeet onkin jalostettu.[2] Suomessa villiporkkana on harvinainen, koska se ei yleensä selviä talven yli voidakseen toisena vuotenaan tuottaa siemeniä. Sen ensimmäisen vuoden taimia saattaa kuitenkin kesäisin kasvaa esimerkiksi satama-alueilla, joihin sen siemeniä helposti kulkeutuu ulkomailta.
Porkkana valittiin vuonna 2000 vuoden vihannekseksi.[3]
Porkkana on kaksivuotinen kasvi, jonka varsi kasvaa 30–80 senttimetriä korkeaksi. Alalajeista ruokaporkkanan pääjuuri on mehevä ja väriltään useimmin oranssi. Villinä kasvavien porkkanoiden juuri on ohut ja valkoinen. Kukintona on pienikukkainen sarjakukinto. Porkkanan hedelmä on 2–4 millimetriä pitkä piikkinen tai koukkukarvainen lohkohedelmä.[4]
Porkkanaharrastajat eri puolilla maailmaa ovat kehittäneet menetelmiä, joilla porkkanan saa kasvamaan luonnollisia mittojaan kookkammaksi. Vuonna 2007 Joe Atherton kasvatti maailman pisimmän, 5,8-metrisen porkkanan. Maailman painavimman porkkanan on kasvattanut John Evans vuonna 1998. Se painoi 8,6 kilogrammaa.[5]
Porkkana on maan sisällä kasvava juures, ja sitä voidaan syödä raakana. Porkkanan juurenkärjet ovat hyvin pienet, ja ne poistetaan kuorittaessa. Tavallisesti porkkanaa käytetään salaatteihin, liharuokiin ja keittoihin. Raakana porkkanan rakenne on kova ja rapea, maultaan parhaassa tapauksessa makeahko. Ennen syöntiä raaka porkkana pestään huolellisesti ja yleensä kuoritaan. Keitettäessä porkkanan rakenne muuttuu pehmeäksi. Porkkanan nuoria lehtiä voidaan käyttää ruoanvalmistuksessa.
Alun perin viljeltiin porkkanaa, joka oli purppuranpunainen, keltainen tai valkoinen. Kuumilla alueilla keltaista ja punaista porkkanaa viljellään edelleen. Viileillä alueilla oranssi porkkana on yleisin. Suomessakin voidaan viljellä violettia, keltaista ja valkoista porkkanaa. Oranssi porkkana jalostettiin 1600-luvulla Hollannissa.[1] Orania-Nassau-hallitsijasuvun lempiväri oli oranssi, joten porkkanan haluttiin sopivan hovin väritykseen. Oranssi väri saatiin aikaiseksi risteyttämällä valkoisia ja violetteja porkkanoita keskenään. [8]
Useimpien juureskasvien tavoin porkkana on kaksivuotinen kasvi. Ensimmäisenä vuotena, itämisen jälkeen porkkanalle kehittyy syvälle ulottuva pääjuuri. Sen jälkeen alkaa paksuuskasvu, joka jatkuu koko kasvukauden. Porkkanan syötävä juuri on mukula, jossa on lieriömäinen puuosa ja sen ympärillä jälsi ja kuori. Siihen kertyy paljon vararavintoaineita. Jos porkkana jätetään maahan yli talven, se käyttää toisena vuotena nämä vararavintoaineet korkean varren, kukkien ja lopulta siementen kasvattamiseen. Siihen muodostuu samantapainen sarjakukinto kuin muillakin sarjakukkaiskasveilla, esimerkiksi koiranputkella. Mutta samalla juuri menettää kaikki siihen varastoituneet aineet. Sen vuoksi porkkanat nostetaan maasta jo ensimmäisen vuoden syksyllä, paitsi jos niitä kasvatetaan siementen tuottamiseksi.
Aikaisemmin porkkanaa on käytetty myös väriaineena. Sen lisäksi porkkanaa on käytetty lääkekasvina, sillä se sisältää A-vitamiinia ja seleeniä.[9]
Porkkanan sanotaan lisäävän vastustus- ja näkökykyä, ehkäisevän mahahaavaa ja syöpiä ja lievittävän tulehduksia, ripulia, huonoa ihoa, ummetusta, unettomuutta, korkeaa verenpainetta ja paksusuolen tulehdusta.[10]
Suomessa tavattavista kirvalajeista porkkanalla elävät Aphis craccivora, Aphis fabae, Aphis gossypii, Aulacorthum solani, Cavariella aegopodii, Cavariella pastinacae, Hyadaphis coriandri, Hyadaphis passerinii, Myzus ascalonicus, Myzus ornatus ja Myzus persicae. Ulkomailla lajeja on enemmän.[11]
Kaalit: keräkaali | kiinankaali | kukkakaali | kyssäkaali | lehtikaali | punakaali | parsakaali | ruusukaali | kurttu- eli savoijinkaali
Kurkkukasvit: kurkku | kesäkurpitsa | kurpitsa | spagettikurpitsa
Mausteet: basilika | humala | kirveli | krassi | kumina | kurkkuyrtti | kynteli | lipstikka | meirami | minttu | persilja | rakuuna | rosmariini | salvia | sitruunamelissa | tilli | timjami
Mukulakasvit: maa-artisokka | peruna
Palkokasvit: herne | härkäpapu | tarhapapu
Sipulit: hillosipuli | ilmasipuli | jättisipuli | purjo | sipuli | ruohosipuli | ryvässipuli | valkosipuli | vihersipuli
Muut kasvikset: endiivi | fenkoli | latva-artisokka | lehtisalaatti | lehtiselleri | mangoldi | maissi | paprika | parsa | pinaatti | raparperi | tomaatti
Porkkana (Daucus carota) on juureksena viljelty sarjakukkaiskasvi. Sen paksuuntunut pääjuuri on väriltään tavallisesti oranssi, ja siinä on puunkuorta muistuttava ohut kuori. Juuri sisältää runsaasti A-vitamiinin esiastetta beta-karoteenia, joka antaa sille oranssin värin. Porkkana on perunan jälkeen Suomen suosituin juures; sitä syödään jopa yhdeksän kiloa henkeä kohden vuodessa.
Viljelykseen porkkana otettiin ensimmäiseksi Keski-Aasiassa, mahdollisesti Afganistanissa. Euroopassa sitä on viljelty viimeistään 1100-luvulta lähtien. Useimmat nykyisin viljellyt lajikkeet polveutuvat Hollannissa 1600-luvulla viljellyistä porkkanoista. Viljellyt muodot kuuluvat alalajiin Daucus carota subs. sativa.
Porkkanan villimuoto (Daucus carota subs. carota) kasvaa kaikkialla Keski-Euroopassa ja laajalti Aasiassa yleisenä muun muassa laitumilla ja tienvarsilla. Sen juuri on yleensä puiseva ja syötäväksi kelpaamaton, paitsi satunnaisesti esiintyvillä mutanttiyksilöillä, joista viljellyt lajikkeet onkin jalostettu. Suomessa villiporkkana on harvinainen, koska se ei yleensä selviä talven yli voidakseen toisena vuotenaan tuottaa siemeniä. Sen ensimmäisen vuoden taimia saattaa kuitenkin kesäisin kasvaa esimerkiksi satama-alueilla, joihin sen siemeniä helposti kulkeutuu ulkomailta.
Porkkana valittiin vuonna 2000 vuoden vihannekseksi.
Daucus carota, en français Carotte sauvage, Carotte commune, Daucus carotte ou simplement Carotte[1], est une espèce de plantes à fleurs dicotylédones de la famille des Apiaceae, originaire des régions tempérées de l'Ancien monde.
Les carottes cultivées appartiennent à la sous-espèce Daucus carota subsp. sativus.
La carotte sauvage est une plante herbacée érigée, souvent annuelle, parfois bisannuelle[2], faisant jusqu'à 50 cm de hauteur au stade de maturité végétative, et jusqu'à 150 cm au moment de la floraison[3]. La racine pivotante droite, conique à cylindrique, de 5 à 50 cm de long et de 2 à 5 cm de diamètre au niveau du collet, comporte de nombreuses racines secondaires fibreuses[2].
Tout comme le radis et la betterave, la tubérisation de cette racine correspond à l'hypertrophie de l'hypocotyle et d'une petite partie de la racine pivot. Cette transformation de la racine en organe de réserve, le tubercule, est due principalement au développement du phloème secondaire.
Le xylème secondaire développé participe néanmoins au stockage des glucides, principalement du saccharose, dans les vacuoles des cellules parenchymateuses[4]. La plante a une solide tige, pleine, avec une consistance plutôt coriace, à section ronde. Elle a une surface striée, rêche et hispide. Elle est parfois ramifiée dans sa partie supérieure[2].
Elle est parcourue par des canaux sécréteurs, particulièrement abondants dans les cannelures de la hampe florale[5] qui fait de 10 à 55 cm de long[2].
Les feuilles basales de la rosette ont des pétioles de 2 à 12 cm de long. Oblongues à triangulaires, elles sont composées pennées (feuille bi à tripennatiséquée), formées de 10 à 15 folioles, elles-mêmes formées de segments séparés linéaires à lancéolés (de 2 à 15 mm de long, 0.8 à 4 mm de large).
Leur face supérieure est glabre ou glabrescente, leur face inférieure poilue. Les feuilles caulinaires sont subpétiolées ou ont des pétioles dressés et des lobules terminaux petits ou minces[2].
Les fleurs, généralement de petite taille due à l'inflorescence relativement condensée, sont obovales, de couleur blanc terne, sont regroupées dans des ombelles denses et aplaties, comprenant de 20 à 40 rayons grêles inégaux et arqués[6]. Les fleurs à symétrie pentamère peuvent être roses lorsqu'elles sont en bouton. L'ombelle peut présenter en son centre une minuscule fleur rouge, bordeaux ou brune, colorée par des anthocyanines.
L'involucre est composé de 7 à 13 bractées[6] pennées ou trifurquées, caractère qui permet de différencier la plante d'autres ombellifères à fleurs blanches. Ces bractées de 0.3 à 3 cm de long sont couronnées par un long apex et entourées de marges scarieuses[2]. Chaque ombellule porte de 5 à 7 bractéoles légèrement scarieuses, aux marges blanches ciliées[2]. Le périanthe est constitué d'un calice à 5 sépales minuscules à dents dressées ou absents[7] (perte évolutive), et d'une corolle à 5 pétales libres émarginés, à limbe recourbé vers l'intérieur[8].
L'androcée est isostémone, avec 5 étamines alternipétales, à filets libres, et avec des anthères à déhiscence longitudinale. Le gynécée comprend deux carpelles antéro-postérieurs, soudés en un ovaire infère à deux carpelles[6].
Au fur et à mesure de la montée en graines, les ombelles de certaines sous-espèces se recourbent vers le haut sur les bords, devenant plus encombrées et développant une surface concave, l'infrutescence formant une sorte de nid, d'où le nom vernaculaire de « nid d'oiseau » donné à cette plante[9],[10]. À la fin du cycle de vie, ces nids s'ouvrent et se referment en fonction de l’humidité atmosphérique ce qui permet de libérer progressivement les diakènes au cours de l’arrière-saison, cet échelonnement augmentant les chances d'un environnement récepteur favorable. Lorsque les ombelles desséchées se détachent de la plante, elles se transforment en virevoltant[11].
Le fruit est un schizocarpe oblong-ovoïde aplati (de 3 à 4 mm de long, 1.5 à 2 mm de large)[2], se séparant à maturité en deux méricarpes à graine unique, à cinq côtes primaires hérissées de soies divergentes et quatre côtes secondaires portant une rangée d'épines crochues en alène (selon qu'ils sont ébarbés ou non, on en compte respectivement de 950 à 700 au gramme)[12]. Ce fruit est botaniquement parlant un diakène portant un style court et des aiguillons crochus qui favorisent l'épizoochorie[13].
Ombelle de carotte sauvage (Daucus carota), diamètre : 8 cm.
_umbel_down_view.jpg)
Fleur de Daucus carota (vue d'en bas).
Fleurs de carotte sauvage dans un pré en Haute-Garonne.
Graphosome rayé dans le « nid d'oiseau ».
Semblable d'aspect général à la mortelle ciguë, ce qui peut suffire à provoquer un accident fatal[16], Daucus carota s'en distingue par un ensemble de caractères : feuilles tri-pennées, présence de poils fins sur ses solides tiges vertes (sans coloration violette ou rougeâtre) et sur ses feuilles, racine et feuilles froissées à odeur caractéristique de carotte, et parfois présence d'une unique fleur rouge foncé au centre de l'ombelle[17],[18]. Le Torilis des champs est souvent confondu avec la carotte sauvage avec qui il est souvent associé (plantes de milieu sec, à fort ensoleillement). Le Torilis est une plante à poils apprimés rêches (longs poils visibles chez la carotte) d'où sa tige scabre, mais sans poils sur la gaine foliaire (observables à la loupe de poche chez la carotte)[19].
Carotte bifide en terrain caillouteux.
Plant fleuri de Daucus carota subsp. gummifer (Royaume-Uni).
Fruits (diakènes) de Daucus carota subsp. maximus.
Carottes sauvages en fin d'été dans une friche.
La rosette d'Erodium cicutarium ressemble à celle de la carotte mais n'a pas son parfum caractéristique.
Daucus carota est une espèce probablement originaire d'Asie occidentale ou du Proche-Orient, mais son aire de répartition actuelle englobe toutes les régions tempérées et chaudes du monde, notamment le bassin méditerranéen, l'Asie sud-occidentale, l'Afrique tropicale, l'Australie et l'Amérique du Nord et du Sud.
Espèce thermophile et héliophile présente dans les milieux à sols secs, elle est considérée comme une mauvaise herbe des cultures dans de nombreux pays[20]. Espèce neutrocalcicole, mésoxérophile à tendance nitrocline, elle vit typiquement sur des pentes montagneuses, dans des « friches vivaces et prairies sèches, pelouses calcicoles, bermes, talus, bords des cultures et jachères ». Présentant un caractère anthropophile, elle s'immisce dans toutes les formations rudérales sèches (Onopordetalia acanthii)[2],[21].
L'espèce Daucus carota a été décrite officiellement pour la première fois par Linné dans son Species Plantarum publié en 1753[22].
Au cours de son histoire taxinomique, l'espèce a reçu un certain nombre de synonymes :
L'espèce Daucus carota se décline en de nombreuses sous-espèces et variétés.
Toute la plante est comestible. La racine, consommée crue ou cuite, est tendre et sucrée la première année. « L'année suivante, elle devient ligneuse à l'intérieur, avec pour seule partie comestible une mince couche extérieure charnue mais fibreuse », ce qui la rend inconsommable[24]. Les feuilles (appelées fanes), consommées crues ou cuites, peuvent être ajoutées aux salades que décorent les fleurs. Les Crétois récoltent les jeunes tiges (« stafilinakas ») à la saveur rappelant un peu l'anis[24]. Les fruits dégageant au froissement une odeur très aromatique de poire, forment un excellent condiment qui parfume desserts et boissons[25].
Un mythe veut que la consommation de carottes rende aimable, et les cuisses ou les fesses roses. Une explication est que le fait de croquer une carotte permet de « mordre », de décharger son agressivité sur l'aliment et de se calmer[26]. Cet adage pourrait s'expliquer aussi par une vieille tradition qui consiste à faire avancer un âne, animal têtu au fort caractère, en mettant une carotte sous son nez, ce qui rendait sa compagnie plus agréable[27]. Quant à la peau rose, elle peut être induite par une importante consommation de végétaux riches en caroténoïdes, ce qui peut entraîner une hypercaroténose. Les caroténoïdes de la carotte peuvent pigmenter et colorer certaines parties du corps qui fixent plus que d'autres la couleur (plis du nez et des lèvres, entre les doigts, plantes des pieds et paumes des mains, voire chez certains hommes de la peau du scrotum) mais pas les cuisses ou les fesses[27].
Les Amish des États-Unis utilisaient les fruits de carotte comme moyen de contraception d'urgence[28].
La carotte sauvage est la fleur officielle du comté de Howard (Maryland, États-Unis) depuis le 4 septembre 1984[29].
Daucus carota, en français Carotte sauvage, Carotte commune, Daucus carotte ou simplement Carotte, est une espèce de plantes à fleurs dicotylédones de la famille des Apiaceae, originaire des régions tempérées de l'Ancien monde.
Les carottes cultivées appartiennent à la sous-espèce Daucus carota subsp. sativus.
Is glasra fréimhe é an cairéad nó an meacan dearg, a fhásann san Eoraip agus san Áise ó dhúchas. Bíonn dath oráiste air de ghnáth, ach uaireanta dearg, corcra, gorm, buí agus bán.
Divlja mrkva (lat. Daucus carota) je dvogodišnja biljka iz porodice štitarki. Povrtna biljka (Daucus carota L. ssp. sativus) ima nekoliko narodnih naziva merlin, koren, žuta repa, mrkvač.
Divlji oblik mrkve (Daucus carota L. ssp. carota) ima vretenast, bijel i žilav korijen iz kojeg izbija grubo dlakava do 1 metar visoka i razgranjena stabljika. Cvjetovi su pretežno dvospolni, bijelih, ružičastih ili žućkastih jajastih latica, skupljeni u sastavljeni štitac. U sredini cvata nalazi se tamna mrlja od tamnoljubičastih cvjetova. Plod je kalavac. Korijen je najbolji za jelo u prvoj godini, u drugoj godini, kad izraste stabljika, korijen postaje drvenast.[1]
Rod obuhvaća oko 60 vrsta, a napoznatija je povrtna narančasta ili žuta mrkva, dvogodišnje povrće s više podvrsta i varijeteta, podrijetlom iz Azije.
Divlja mrkva u Hrvatskoj raste u više oblika, a vrlo je rasprostranjena po livadama i poljima, uz puteve, obale rijeka, na svjetlijim mjestima u šumama.
U Starom vijeku mrkva je bila korištena kao ljekovita biljka, i najčešće se koristio vretenasto zadebljenje vrsta koje su bile crvene ili žućkaste boje: ovi korijeni sadržavaju znatne količine vitamina A, B, i C te raznih minerala. Mrkve još sadrže: alkaloide, eterična ulja, masna ulja, organske kiseline. Listovi mrkve sadrže manita, daucina, eterična ulja i pirolidina. Ovo povrće osnažuje psihu, sprječava bolesti srca, karcinom, makularnu degeneraciju i pomaže u kontroli dijabetesa.[2]
Nedovršeni članak Mrkva (biljna vrsta) koji govori o biljkama treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.
Divlja mrkva (lat. Daucus carota) je dvogodišnja biljka iz porodice štitarki. Povrtna biljka (Daucus carota L. ssp. sativus) ima nekoliko narodnih naziva merlin, koren, žuta repa, mrkvač.
Wšědna morchej (Daucus carota) je rostlina ze swójby wokołkowych rostlinow.
Ma někotre poddružiny:
Wšědna morchej (Daucus carota) je rostlina ze swójby wokołkowych rostlinow.
Ma někotre poddružiny:
Zahrodna morchej (D. carota subsp. sativus) Dźiwja morchej (D. carota subsp. carota) Wulka morchej (D. carota ssp. maximus) Čorna morchej (D. carota ssp. afghanicus)Wortel adalah tumbuhan biennial (siklus hidup 12 - 24 bulan) yang menyimpan karbohidrat dalam jumlah besar untuk tumbuhan tersebut berbunga pada tahun kedua. Batang bunga tumbuh setinggi sekitar 1 m, dengan bunga berwarna putih, dan rasa yang manis langu. Bagian yang dapat dimakan dari wortel adalah bagian umbi atau akarnya.
Wortel dapat dimakan dengan berbagai cara. Pada wortel mentah hanya 3% β-ririencha yang dilepaskan selama proses pencernaan, proses ini dapat ditingkatkan hingga 39% melalui pulping, memasaknya dan menambahkan minyak sawit. Bisa juga dengan cara di buat jus wortel dan kandungan vitaminnya hampir sama dengan wortel yang dimakan begitu saja.
Untuk mendapatkan hasil optimal wortel harus dibudidayakan di dataran tinggi dengan ketinggian minimal 1000 mdpl dengan temperatur udara optimal 15 -21 derajat Celsius. Karena alasan tersebut kebun wortel biasa ditemukan di daerah Batu, Nongkojajar, Dieng dan Priangan.
Wortel dapat menaikkan jumlah produksi tomat jika ditanam di rumahmu. Jika dibiarkan berbunga, wortel akan mengeluarkan aroma herbal yang menarik tawon predator untuk datang dan membunuh hama kebun.
Wortel mengandung vitamin A yang baik untuk kesehatan mata. Mengkonsumsi wortel baik untuk penglihatan pada mata, terutama bisa meningkatkan pandangan jarak jauh. Selain vitamin A, wortel juga mengandung vitamin B1, B2, B3, B6, B9, dan C, kalsium, zat besi, magnesium, fosfor, kalium, dan sodium.
Wortel kaya betakaroten (vitamin A), zat gizi penting yang diperlukan oleh mata. Senyawa ini memang tidak dapat menyembuhkan kebutaan, namun dapat memperbaiki kondisi mata akibat kekurangan vitamin A. Sifatnya yang antioksidan dapat mencegah katarak dan degenerasi makula yang kerap menimpa para lansia.
Penelitian oleh Robertson dkk menunjukkan mereka yang makan 200 g wortel mentah setiap hari selama 3 minggu, kolesterolnya turun sebanyak 11%. Begitu juga penelitian yang dilakukan di Harvard University, AS. Mereka yang makan wortel 5 x seminggu, menurunkan risiko stroke hingga 68%. Sedangkan dari penelitian di Universitas Brussels diketahui vitamin A yang terkandung di dalam wortel dapat mencegah cacat dan kematian akibat stroke. Diperkirakan penurunan kadar kolesterol ini berkat kandungan calcium pectate, jenis serat larut.
Penelitian yang dilakukan Marilyn Menkes, Ph.D di State University New York menunjukkan orang yang tubuhnya rendah kadar betakarotennya berisiko terkena kanker paru-paru. Karenanya, dia menganjurkan agar para perokok mengonsumsi wortel dan bahan makanan lainnya yang tinggi karoten untuk mencegah kanker paru. Ternyata, selain kanker paru, betakaroten serta senyawa lainnya yang juga bersifat antioksidan pada wortel dapat mencegah kanker mulut, tenggorok, lambung, usus, saluran kemih, pankreas, dan payudara. Untuk mendapat manfaat wortel sebagai antikanker, wortel perlu dimasak agar senyawa karotennya lepas. Dengan dimasak, kadar karotennya naik 2 - 5 kali lipat.
Serat yang terkandung pada wortel menaikkan volume feses hingga 25% sehingga urusan ke belakang menjadi lancar.
Untuk menjauhkannya dari oksidasi oleh udara dan sinar matahari. maka penimpanan dilakukan pada wadah tertutup rapat dan terlindung dari sinar matahari.
Wortel adalah tumbuhan biennial (siklus hidup 12 - 24 bulan) yang menyimpan karbohidrat dalam jumlah besar untuk tumbuhan tersebut berbunga pada tahun kedua. Batang bunga tumbuh setinggi sekitar 1 m, dengan bunga berwarna putih, dan rasa yang manis langu. Bagian yang dapat dimakan dari wortel adalah bagian umbi atau akarnya.
Gulrót (fræðiheiti: Daucus carota) er rótargrænmeti af sveipjurtaætt. Plöntuhlutinn sem mest er nýttur er stólparótin. Gulrætur eru tvíærar þar sem plantan safnar næringarforða í rótina fyrra árið en blómgast seinna árið. Blómstilkurinn verður um metri á hæð og ber uppi blómsveip með hvítum blómum. Gulrætur finnast í hvítum, fjólubláum, rauðum, gulum og appelsínugulum afbrigðum en við þekkjum appelsínugul afbrigðið best,
Villtar gulrætur vaxa í mörgum afbrigðum víða á tempruðum svæðum en þær eru best þekktar í Asíu og við Miðjarðarhafið. Talið er að menn hafi nýtt gulrætur sem krydd og til lækninga í mörg þúsund ár og löngu áður en farið var að rækta þær sem rótargrænmeti. Villtar gulrætur eru forfeður þeirra gulróta sem nú eru ræktaðar. Upphaflega voru gulrætur grannar, greinóttar og fölar. Enda höfðu menn í upphafi ekki áhuga á rót plöntunnar, heldur fræjunum.
Að baki gulrótanna eins og við þekkjum þær í dag er margra alda vinna að kynbótum. Talið er að ræktun með áherslu á rót plöntunnar, hafi hafist í Afganistan, Íran og Írak fyrir 1000 árum. Þá voru þær gular eða fjólubláar á litinn. Þegar þær bárust til Evrópu á 14. öld voru afbrigðin gul, hvít og fjólublá. Appelsínugula afbrigðið varð þekkt í Evrópu á 15. öld en allt bendir til að þær hafi komið fram á sjónarvöllinn á 6. öld. Hollendingar tóku appelsínugula afbrigðið að sér og á 19. öld höfðu þeir náð miklum árangri í að rækta fram sætar og stökkar rætur. Í dag er appelsínugula afbrigðið ríkjandi í ræktun gulróta. Fjólublá afbrigði eru enn ræktað í Afganistan og úr þeim bruggað sterkt áfengi.
Sagan segir að Hollendingar hafi ræktað fram appelsínugular gulrætur á 17. öld til heiðurs William Orange sem leiddi sjálfstæðisbaráttu Hollendinga undan spænskum yfirráðum og varð síðan konungur. Ekki eru til neinar heimildir sem styðja við þessa sögu enda var appelsínugula afbrigðið komið fram löngu fyrr.
Fræ gulrótarplöntunnar voru notuð í lækningaskini meðal annars við sársaukafullum þvaglátum og óreglulegum tíðablæðingum. Í dag eru gulrætur taldar geta bætt meltingu, minnkað náttblindu og gagnast krabbameinsveikum.
Í gulrótum er mikið af litarefniu beta-karóten. Líkaminn getur notað karoten til að búa til A-vítamín. Auk þess er í gulrótum B- og C-vítamín ásamt mikilvægum steinefnum eins og kalíum, kalki, járni og fosfór. Líkaminn á auðveldara með að taka upp beta-karoten úr gulrótum ef þær eru steiktar eða bakaðar í olíu. Í matreiðslu eru gulrætur notaðar á fjölbreyttan hátt, í salöt, grænmetisrétti, súpur, kökur og búðinga. Gulrætur innihalda sáralitla sterkju. Mjög mikil neysla á gulrótum veldur því að húðin verður appelsínugul.
Gulrætur eru upprunnar í mun hlýrra loftslagi en er á Íslandi. Í gulrótnarækt til heimilisnota verður því að búa svo um að þær fái aukinn varma. Hægt er að nálgast greinagóðar upplýsingar um það hvernig mest er að bera sig að hjá Garðyrkjufélagi Íslands. [1] Bændur rækta gulrætur í sífellt stærra mæli. Árið 2008 voru framleidd 653 tonn af gulrótum á [2]Íslandi.
Gulrót (fræðiheiti: Daucus carota) er rótargrænmeti af sveipjurtaætt. Plöntuhlutinn sem mest er nýttur er stólparótin. Gulrætur eru tvíærar þar sem plantan safnar næringarforða í rótina fyrra árið en blómgast seinna árið. Blómstilkurinn verður um metri á hæð og ber uppi blómsveip með hvítum blómum. Gulrætur finnast í hvítum, fjólubláum, rauðum, gulum og appelsínugulum afbrigðum en við þekkjum appelsínugul afbrigðið best,
La carota (Daucus carota L., 1753) è una pianta erbacea dal fusto di colore verde appartenente alla famiglia delle Apiaceae; è anche uno dei più comuni ortaggi, e il suo nome deriva dal latino tardo carōta, a sua volta dal gr. καρωτόν (karōton). La carota spontanea è diffusa in Europa, in Asia e nel Nord Africa. Ne esistono molte e diverse cultivar che sono coltivate in tutte le aree temperate del globo. Allo stato spontaneo è considerata pianta infestante e si trova facilmente in posti assolati ed in zone calde e sassose.
È una specie erbacea biennale, alta fino a 100 cm, che nel secondo anno sviluppa un fusto eretto e ramificato con foglie verdi profondamente divise e villose. Ha grandi ombrelle di forma globulare composte da ombrellette. Queste sono a loro volta formate da fiori piccoli bianchi a cinque petali; il fiore centrale è rosso scuro, un carattere selezionato dalla pianta per indirizzare gli insetti impollinatori ad esso, in modo da poter portare il polline in altri fiori. L'infiorescenza presenta grandi brattee giallastre simili alle foglie. Sono fiori visitati dalle api per il polline ed il nettare.[1]
Nei fiori sono appunto presenti delle piccole ghiandole profumate che attirano gli insetti. Le infiorescenze dopo la fecondazione dei fiori si chiudono a nido d'uccello. Fiorisce in primavera da maggio fino a dicembre inoltrato. I frutti sono dei diacheni irti di aculei che aiutano la disseminazione da parte degli animali. La radice è lunga a fittone di colore giallastro, a forma cilindrica, lunga 18–20 cm con diametro intorno ai 2 cm. Nel gergo comune si è soliti riferirsi alla carota come alla parte edibile, di colore arancione, che è la radice.
Le più importanti avversità che colpiscono la carota sono la mosca della carota (Psila rosae) e i funghi Sclerotinia sclerotiorum e Rhizoctonia solani.
La carota è coltivata a fittone radicale di colore bianco nelle varietà da foraggio ed arancio nelle varietà da ortaggio (cristalli di caroteni nei cromoplasti delle cellule parenchimatiche). La carota è ricca di vitamina A (Betacarotene), B, C ed E, nonché di sali minerali e zuccheri semplici come il glucosio. Per questo motivo il suo consumo favorisce un aumento delle difese dell'organismo contro le malattie infettive.
Composizione e valore energetico[3]
(in percentuale per 100 gr. di Carote crude – Fonte Istituto nazionale di ricerca per gli alimenti e la nutrizione):
La parte edibile della carota – che si coltiva due volte l'anno – è la radice (sviluppata a cono rovesciato): le carote precoci vengono raccolte dopo circa quattro mesi mentre le tardive ne richiedono circa sei. In base al tempo di coltivazione la loro lunghezza può variare da un minimo di 3 cm a un massimo di 20 cm. L'uso in cucina della carota è svariato; può essere utilizzata per preparare puree, succhi, minestre, dolci ecc., ma anche cruda in insalata. Ad una temperatura di 0 °C ed un'umidità percentuale tra 90-95 si può conservare per diversi mesi mantenendo inalterate tutte le sue proprietà organolettiche. Se cotta al vapore o consumata cruda conserva ugualmente ogni sua proprietà.
La parte centrale color porpora del fiore bianco viene usata dagli artigiani della miniatura. Dai suoi semi si ricava un olio aromatico che viene usato per la produzione di liquori[4].
La carota è molto usata in cosmesi perché antiossidante e ricca di betacarotene, perciò stimola l'abbronzatura prevenendo la formazione di rughe e curando la pelle secca e le sue impurità; la sua polpa è un ottimo antinfiammatorio adatto a curare piaghe, sfoghi cutanei e screpolature della pelle. È molto indicata per la cura delle affezioni polmonari e nelle dermatosi; quale gastro-protettore delle pareti dello stomaco è un ottimo antiulcera. Fra le altre molteplici proprietà curative, la carota ha quelle di prevenire l'invecchiamento della pelle, facilitare la secrezione del latte nelle puerpere, tonificare il fegato, regolare il colesterolo. Altri benefici riconosciuti sono la facilitazione della diuresi, la tonificazione dei reni, l'innalzamento della emoglobina, la regolazione delle funzioni intestinali. Infine, favorisce la vista portando sollievo ad occhi stanchi ed arrossati.
L'assimilazione di carotenoidi nelle carote crude è del 4-5%. Aumenta fino a 5 volte in presenza di acidi grassi omega-9 (come nell'avocado), e in presenza di una cottura non prolungata (come invece è quella a vapore).
Le carote si possono cucinare in vari modi, sia grattugiate con il succo di limone per contrastare con la sua acidità la dolcezza della carota. Si possono anche cucinare al vapore. Vengono talvolta usate per accompagnare il soffritto con il sedano e le cipolle. Inoltre, le carote si prestano per preparazioni dolci, come le famose torte di carote, che vengono a volte mangiate insieme alle mandorle, e i pudding.
Grazie al suo gusto dolce e zuccherino per la presenza del fruttosio contenuto in essa, la radice della carota è usata per fare il succo di frutta alla carota e confettura di carote: la produzione di quest'ultima in Spagna ha permesso all'Unione Europea di considerare la carota come se fosse un frutto, in quanto una Direttiva dell'Unione europea prescrive che la confettura si possa fare solo con la frutta, quindi, al pari dell'anguria e del melone, la radice della carota è un ortaggio nella produzione e un frutto nella consumazione.
In alcuni dialetti del meridione viene fatto uso del termine "pastinaca" per indicare la carota. Nel Basso Salento (Tricase, Specchia) e nel Barese (Triggiano), ad esempio, si coltiva la pestanaca di Sant'Ippazio. La pestanaca di S. Ippazio non appartiene al genere Pastinaca, ma è una carota a radice lunga: Daucus carota L. var. sativus cultivar "Santu Pati"[5]. La pestanaca di Sant'Ippazio ha colori che vanno, a seconda della maturazione, dal giallo chiaro al viola scuro. È croccante e molto fragile, ha gusto fresco e succoso ed è l'unica carota conosciuta ad aver conservato la capacità di produrre cianidine. Tale radice è protagonista di una rinomata fiera associata al culto di Sant'Ippazio, patrono di Tiggiano, che si tiene il 19 gennaio.
Un tipo di carota dal colore e nome simile viene coltivata in Calabria, di certo nel promontorio del Poro; il nome in dialetto è prestinaca ed è di colore viola (o bianco prima della maturazione). Spesso viene consumata bollita con aceto; essendo più dura e flessibile della carota arancione, è leggermente meno facile consumarla cruda, e non si presta come ingrediente per altre pietanze più complesse. Per tali motivi è sempre più rara e poco commercializzata (anche mancando una festa come quella salentina di Sant'Ippazio che dia impulso alla sua coltivazione).
La carota (Daucus carota L., 1753) è una pianta erbacea dal fusto di colore verde appartenente alla famiglia delle Apiaceae; è anche uno dei più comuni ortaggi, e il suo nome deriva dal latino tardo carōta, a sua volta dal gr. καρωτόν (karōton). La carota spontanea è diffusa in Europa, in Asia e nel Nord Africa. Ne esistono molte e diverse cultivar che sono coltivate in tutte le aree temperate del globo. Allo stato spontaneo è considerata pianta infestante e si trova facilmente in posti assolati ed in zone calde e sassose.
Daucus carota, Latinitate classica daucum,[1] est species plantarum florentium familiae Apiacearum, cuius radices edi possunt. Haec planta est in Europa Asiaque endemica.
Situs scientifici: Tropicos • GRIN • ITIS • Plant List • NCBI • Biodiversity • Encyclopedia of Life • Plant Name Index • "Daucus carota" apud Plants for a Future • Plantes d'Afrique • Flora of China • INPN France • USDA Plants Database 
Haec stipula ad biologiam spectat. Amplifica, si potes! Daucus carota, Latinitate classica daucum, est species plantarum florentium familiae Apiacearum, cuius radices edi possunt. Haec planta est in Europa Asiaque endemica.
Paprastoji morka (Daucus carota) – salierinių (Apiaceae) šeimos augalas su plunksniškai suskaldytais lapais ir elipsišku arba kiaušinišku vaisiumi.
Auga pakelėse, palaukėse, sausose pievose, dirvonuose. Žydi birželio – rugsėjo mėn. Šios rūšies atmaina yra valgomoji morka.
Savvaļas burkāns (Daucus carota) ir čemurziežu dzimtas suga, kuras dabiskais izplatības areāls ir Eiropas mērenā josla, Āzijas dienvidrietumi. Šī suga introducēta arī Ziemeļamerikā un Austrālijā. Savvaļas burkāna pasuga dārza burkāns tiek kultivēts visā pasaulē.
Lobak merujuk kepada jenis tanaman yang berisi dalam tanah. Dalam istilah bahasa Melayu, terdapat lobak merah dan lobak putih.
Jika anda melihat rencana yang menggunakan templat {{tunas}} ini, gantikanlah ia dengan templat tunas yang lebih spesifik.
Lobak merujuk kepada jenis tanaman yang berisi dalam tanah. Dalam istilah bahasa Melayu, terdapat lobak merah dan lobak putih.
Jika anda melihat rencana yang menggunakan templat {{tunas}} ini, gantikanlah ia dengan templat tunas yang lebih spesifik.
Wilde peen (Daucus carota), ook wel vogelnestje genoemd, is een plant uit de schermbloemenfamilie (Umbelliferae of Apiaceae). De plant komt algemeen voor in de Benelux.
De plant onderscheidt zich van de bekende oranjegele wortel of waspeen (Daucus carota subsp. sativa) door zijn penwortel die wit, vertakt en minder vlezig is. De geur van de wortel is echter onmiskenbaar. Wilde peen komt voor in droge graslanden, bermen, dijken en duinen. De plant wordt 30-90 cm hoog.
Wilde peen is een tweejarige plant. De soort heeft koude nodig voor ze kan bloeien (dit heet stratificatie). In het tweede jaar, na de winter, gebruikt de plant de opgeslagen voedingsstoffen uit de wortel voor de verdere groei en ontwikkeling. De soort bloeit in juni tot de herfst met schermen. Het scherm bestaat uit vele stralen, waarvan de buitenste bij rijping in de vorm van een "vogelnestje" naar binnen zijn gebogen.
De bloemetjes zijn wit of roze met in het midden van het scherm vaak een plukje zwart-purperachtig. De elliptische splitvrucht is 2-3 mm lang, die met vier rijen lange aan de top hakige stekels bezet is. De plant is stijf behaard en de bladeren zijn twee- tot drievoudig geveerd. De plant is rijk aan caroteen en vitamine B.
Jonge bloeiwijze
bloeiwijze wilde peen
bloeiwijze en 'vogelnestje'
Uitgebloeide bloeiwijze: "vogelnestje"
vruchten
vruchten
(Nederlandstalige) Wikisource.Wilde peen (Daucus carota), ook wel vogelnestje genoemd, is een plant uit de schermbloemenfamilie (Umbelliferae of Apiaceae). De plant komt algemeen voor in de Benelux.
De plant onderscheidt zich van de bekende oranjegele wortel of waspeen (Daucus carota subsp. sativa) door zijn penwortel die wit, vertakt en minder vlezig is. De geur van de wortel is echter onmiskenbaar. Wilde peen komt voor in droge graslanden, bermen, dijken en duinen. De plant wordt 30-90 cm hoog.
Wilde peen is een tweejarige plant. De soort heeft koude nodig voor ze kan bloeien (dit heet stratificatie). In het tweede jaar, na de winter, gebruikt de plant de opgeslagen voedingsstoffen uit de wortel voor de verdere groei en ontwikkeling. De soort bloeit in juni tot de herfst met schermen. Het scherm bestaat uit vele stralen, waarvan de buitenste bij rijping in de vorm van een "vogelnestje" naar binnen zijn gebogen.
De bloemetjes zijn wit of roze met in het midden van het scherm vaak een plukje zwart-purperachtig. De elliptische splitvrucht is 2-3 mm lang, die met vier rijen lange aan de top hakige stekels bezet is. De plant is stijf behaard en de bladeren zijn twee- tot drievoudig geveerd. De plant is rijk aan caroteen en vitamine B.
Gulrot (Daucus carota) er ei populær rotfrukt. Gulrøter er vanlegvis oransje, men det finst òg kvite, gule, raude, blå og lilla variantar. Forma på gulrøtene kan vere konisk, sylindrisk eller rund.
Gulrøter er ein av dei mest A-vitaminhaldige grønsakene. Den oransje fargen stammar frå karoten.
Gulrota er ei gamal kulturplante som stammar frå Vesleasia. Ho har vore kjend i Europa sidan mellomalderen, men då hovudsakleg som ein kvit grønsak. Den oransje fargen fekk gulrota fyrst på andre halvdel av 1800-talet. gulrota inneheld store mengder A- vitamin, og er difor bra for synet.
Gulrot (Daucus carota) er ei populær rotfrukt. Gulrøter er vanlegvis oransje, men det finst òg kvite, gule, raude, blå og lilla variantar. Forma på gulrøtene kan vere konisk, sylindrisk eller rund.
Marchew zwyczajna Daucus carota L. – gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje w stanie dzikim pospolicie na terenach Europy, Azji i północnej Afryki. Jest również rośliną uprawną. W Polsce w stanie dzikim jest rośliną bardzo pospolitą.
Roślina dwuletnia, hemikryptofit. W klimacie umiarkowanym w pierwszym roku wegetacji roślina tworzy różyczkę liści oraz gruby korzeń. W drugim roku z korzenia wybija łodyga z kwiatostanem, roślina wytwarza nasiona zużywając zawarte w korzeniu substancje zapasowe i obumiera. Kwitnie od czerwca do jesieni, jest owadopylna. Roślina miododajna, nektar znajduje się na dnie kwiatowym. Kwiaty są przedprątne, możliwe jest tylko zapylenie krzyżowe. Nasiona rozsiewane są przez zwierzęta (epizoochoria)[2]. Dziko rosnąca forma typowa rośnie na ugorach, łąkach, miedzach i przydrożach. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Arrhenatheretalia[3]. Liczba chromosomów 2n = 18[4].
Gatunek jest bardzo zmienny – wyróżnia się szereg podgatunków spośród których w Polsce spotyka się co najmniej dwa:
Inne podgatunki[6]:
Wyhodowane z typowego dzikiego gatunku liczne odmiany podgatunku Daucus carota subsp. sativus (Hoffm.) Schübl. et Mart.są uprawiane jako warzywo lub roślina pastewna. Znajduje się w rejestrze roślin rolniczych Unii Europejskiej. Jadalny korzeń ma wiele zastosowań w kuchni. Można jadać marchew na surowo, jako surówkę, gotowaną w sałatkach i zupach lub z wody, smażoną, duszoną. Z marchwi robi się soki i przeciery, a także przetwory.
W klasyfikacji urzędowej Unii Europejskiej marchew uznawana jest za warzywo[7]. Ponieważ jednak w Portugalii marchew używana jest do wyrobu dżemów, w rozumieniu dyrektywy ustalającej parametry ich produkcji, marchew należy traktować jak owoc[8].
Uprawa gleby według zaleceń tradycyjnych: orka przedzimowa (pogłębiona) → włókowanie(na wiosnę) → kultywatorowanie → bronowanie → wał gładki + bronowanie broną lekką(stosuje się czasem, aby umożliwić precyzyjny wysiew nasion)
Marchew na straganie
Kwiatostan marchwi
Marchewki o różnych kolorach
Gatunek typowy (dziko rosnący)
Marchew zwyczajna Daucus carota L. – gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Występuje w stanie dzikim pospolicie na terenach Europy, Azji i północnej Afryki. Jest również rośliną uprawną. W Polsce w stanie dzikim jest rośliną bardzo pospolitą.
Morcovi recoltați Clasificare științifică Regn: Plantae Diviziune: Magnoliophyta Clasă: Magnoliopsida Subclasă: Liliidae Ordin: Apiales Familie: Apiaceae Gen: Daucus Specie: Daucus carota Modifică text 
Morcovul (Daucus carota) este o rădăcină vegetală, de culoare oranj. Partea comestibilă a plantei este rădăcina. Este o plantă bienală, în primul an frunzele produc alimentul plantei, iar tuberculul înmagazinează zaharuri pentru ca planta să înflorească în al doilea an. Lastarul florii ajunge aproape de 1 m lungime, cu ramurele cu flori albe.
Mâncând doar o jumătate de cană de morcovi în fiecare zi, organismul nostru asimilează:
Conține între altele și multe alte substanțe nutritive esențiale pentru organismul uman: acidul folic, vitamina K și calciu. Toate acestea împreună cu doar 50 calorii.Morcovii împiedică formarea depozitelor pe pereții arteriali prevenind atacurile cardio-vasculare la bolnavii de ateroscleroză. Un morcov mare mâncat zilnic aduce un aport de 11.000 UI (Unități Internaționale) de vitamina A din beta-caroten (sursa: Biblia Vitaminelor de Earl Mindell).
Morcovii se pot mânca sub formă crudă, în salate sau gătite în supe și mâncare. Se poate face de asemenea piure pentru noi născuți. Tulpina verde de asemenea se poate mânca, deși nu este o practică obișnuită. Împreună cu ceapa și țelina, morcovii sunt ingredientele primare cele mai folosite la mâncaruri. Morcovul deși este sărac în calorii, în grăsimi și colesterol, completează aportul zilnic de nutrienți cu vitamine și fibre alimentare, care hrănesc organismul, induc senzația de sațietate și mențin sănătatea tractului intestinal. Vitamina A este substanța folosită de ficat pentru evacuarea toxinelor din corp. Fibrele din morcovi contribuie la curățarea optimă a colonului și stimulează eliminarea eficientă a materiilor fecale.
Putregaiul negru Guignardia bidwellii sau stemphylium radicinum frunzele se înnegresc și mor, iar rădăcina se distruge.
Morcovul (Daucus carota) este o rădăcină vegetală, de culoare oranj. Partea comestibilă a plantei este rădăcina. Este o plantă bienală, în primul an frunzele produc alimentul plantei, iar tuberculul înmagazinează zaharuri pentru ca planta să înflorească în al doilea an. Lastarul florii ajunge aproape de 1 m lungime, cu ramurele cu flori albe.
Mrkva obyčajná (Daucus carota) je rastlina z čeľade mrkvovité. Pestuje sa ako poľnohospodárska kultúrna plodina – koreňová zelenina. Je to dvojročná kultúrna rastlina, väčšinou má červený koreň, viackrát perovito zložený, silne strihanými listami a príjemnou vôňou. V druhom roku rastlina vyháňa hranatú, rozkonárenú stonku, ktorá je striedavo obrastená strihanými listami a ukončená zloženým okolíkom bielych kvetov.
Mrkva obyčajná má kužeľovitý tvar, ktorý býva pokrútený. Má hladký, zemitý povrch. Najrozšírenejšia farba je oranžová. Po celom svete môžeme naraziť aj na žltú, čiernu, bielu, krvavočervenú či dokonca ružovú. Ak mrkvu napadne choroba, niektoré jej časti sú posiate čiernymi fľakmi.
Mrkva je bohatá na karotén a betakarotén. Ďalej obsahuje vitamíny B, C, E, H, kyselinu listovú, pantoténovú, kremičitú, pektínové látky a silice a z dôležitých stopových prvkov najmä, draslík, sodík, vápnik, horčík, fosfor, síru, mangán, železo, meď a zinok. Na rozdiel od iných druhov zeleniny je uprednostňovaná varená forma, ktorá zabezpečuje účinnejšie vstrebávanie karoténov do celého ľudského tela, ako surová forma.
Rozšírenie jej pestovania je hlavne v Európe a Severnej Amerike. Pestuje sa však už po celom svete. Nájdeme ju aj divorastúcu vo voľnej prírode.
Pochádza z južnej Ázie, konkrétne z oblasti Afganistanu, Iránu a Pakistanu, kde ešte prežívajú jej diví a neskultivovaní zástupcovia a tvoria tak centrum rôznorodosti druhu. História jej rozšírenia nie je celkom jednoznačná, no predpokladá sa, že sa rozšírila v 10. storočí do oblasti od Indie po východné Stredomorie. V 12. storočí sa dostala až do západnej Európy a Číny.
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Mrkva obyčajná
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Mrkva obyčajná
Tento článok týkajúci sa botaniky je zatiaľ „výhonok“. Pomôž Wikipédii tým, že ho doplníš a rozšíriš. Mrkva obyčajná (Daucus carota) je rastlina z čeľade mrkvovité. Pestuje sa ako poľnohospodárska kultúrna plodina – koreňová zelenina. Je to dvojročná kultúrna rastlina, väčšinou má červený koreň, viackrát perovito zložený, silne strihanými listami a príjemnou vôňou. V druhom roku rastlina vyháňa hranatú, rozkonárenú stonku, ktorá je striedavo obrastená strihanými listami a ukončená zloženým okolíkom bielych kvetov.
Vildmorot (Daucus carota) är en art i familjen flockblommiga växter. I likhet med alla övriga arter i morotssläktet är växten tvåårig. Den ätliga moroten (D. carota sativa) klassas som en underart. Den förekommer i Eurasien och Nordafrika. Människan har spridit den till Amerika, där den blivit ett svårt ogräs.
Till skillnad från den ätliga moroten är vildmoroten en oätlig tunn, träig pålrot med besk smak.[1]
Arten är mångformig och delas in i ett antal underarter:
Wikimedia Commons har media som rör Vildmorot.
Vildmorot (Daucus carota) är en art i familjen flockblommiga växter. I likhet med alla övriga arter i morotssläktet är växten tvåårig. Den ätliga moroten (D. carota sativa) klassas som en underart. Den förekommer i Eurasien och Nordafrika. Människan har spridit den till Amerika, där den blivit ett svårt ogräs.
Till skillnad från den ätliga moroten är vildmoroten en oätlig tunn, träig pålrot med besk smak.
Havuç (Daucus carota), maydanozgiller (Apiaceae) familyasından, koni biçimindeki etli kökü için sebze olarak yetiştirilen iki yıllık otsu bir kültür bitkisi.
Türkçede yörelere göre gelinparmağı, pürçüklü, balkamış, deper otu, yerebatan, yer otu, yerekaçan, kızıl ot gibi değişik isimlerle kullanılır.
Akdeniz ülkelerinde, Afrika'da, Avustralya'da, Yeni Zelanda'da ve Amerika'da çok yaygın olan bir sebzedir. 60 kadar türü bilinmektedir [
Sebze ile ilgili bu madde bir taslaktır. Madde içeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.
Стебло прямостояче, гранчасто-борозенчесте, яке іноді досягає 1 метра заввишки. Листки двічіперисторозсічені або тричіперисторозсічені, з довгастими або лінійними зубчиками. Квітки правильної форми, дрібні, білі, зібрані у складні великі парасольки. Плід — двосім'янка. Цвіте в червні — липні.
Поширена дика морква як бур'ян по всій Україні. Росте на галявинах, пустирях, узліссях, пагорбах, сіножаттях.
У насінині моркви дикої виявлено летку олію (близько 7,5%), у складі якої 60 % геранілацетату та 12-14% гераніолу. Окрім того в насінині міститься близько 20% жирної олії, дубильні речовини,алкалоїди, органічні кислоти та мікроелементи.
В офіційній медицині використовується при виробництві препарату уролесан. У народній медицині використовується як сечогінний, жовчогінний, спазмолітичний, солерозчинний та антимікробний засіб.
Портал «Біологія» 
Морква дика у Віківидах? 
Проект «Біологія» 
Морква дика у Вікісховищі?
Cà rốt dại, tên khoa học Daucus carota, là một loài thực vật có hoa trong họ Hoa tán. Loài này được L. mô tả khoa học đầu tiên năm 1753.[1]
.jpg)
Bài viết chủ đề phân họ Cần này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia bằng cách mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn. Cà rốt dại, tên khoa học Daucus carota, là một loài thực vật có hoa trong họ Hoa tán. Loài này được L. mô tả khoa học đầu tiên năm 1753.
В рамках вида выделяют следующие подвиды и разновидности[3]:
Ранее культивируемую морковь нередко рассматривали как отдельный вид Daucus sativus (Hoffm.) Röhl. (морковь культурная, или морковь посевная) морковь посевная), в русскоязычной литературе такой подход преобладает до настоящего времени[7]. В современной англоязычной литературе и международных базах данных культивируемую морковь обычно рассматривают как подвид моркови дикой: Daucus carota subsp. sativus (Hoffm.) Arcang.[8][9]
В рамках вида выделяют следующие подвиды и разновидности:
Daucus carota subsp. azoricus Franco [syn. Daucus azoricus (Franco) RivasMart. et al.] Daucus carota subsp. cantabricus A.Pujadas Daucus carota subsp. carota — Морковь дикая Daucus carota subsp. commutatus (Paol.) Thell. Daucus carota subsp. drepanensis (Arcang.) Heywood [syn. Daucus bocconei Guss.] [syn. Daucus polygamus Gouan] Daucus carota subsp. fontanesii Thell. [syn. Daucus hispidus Desf.] Daucus carota subsp. gadecaei (Rouy & E.G.Camus) Heywood Daucus carota subsp. gummifer (Syme) Hook.f. [syn. Daucus gummifer (Syme) Hook.f.] Daucus carota subsp. halophilus (Brot.) A.Pujadas [syn. Daucus halophilus Brot.] Daucus carota subsp. hispanicus (Gouan) Thell. [syn. Daucus hispanicus Gouan] Daucus carota subsp. major (Vis.) Arcang. Daucus carota subsp. majoricus A.Pujadas Daucus carota subsp. maritimus (Lam.) Batt. [syn. Daucus maritimus Lam.] Daucus carota subsp. maximus (Desf.) Ball [syn. Daucus mauritanicus L.] [syn. Daucus maximus Desf.] Daucus carota subsp. parviflorus (Desf.) Thell. [syn. Daucus glaberrimus Desf.] [syn. Daucus micranthus Pomel] [syn. Daucus parviflorus Desf.] Daucus carota subsp. rupestris (Guss.) Heywood [syn. Daucus rupestris Guss.] Daucus carota subsp. sativus (Hoffm.) Arcang. — Морковь посевная [syn. Carota sativa (Hoffm.) Rupr.] [syn. Daucus sativus (Hoffm.) Röhl. ex Pass.] [syn. Daucus carota var. boissieri Schweinf.] [syn. Daucus carota var. sativus Hoffm.]Ранее культивируемую морковь нередко рассматривали как отдельный вид Daucus sativus (Hoffm.) Röhl. (морковь культурная, или морковь посевная) морковь посевная), в русскоязычной литературе такой подход преобладает до настоящего времени. В современной англоязычной литературе и международных базах данных культивируемую морковь обычно рассматривают как подвид моркови дикой: Daucus carota subsp. sativus (Hoffm.) Arcang.
野胡萝卜（学名：Daucus carota），又稱鹤虱草，为伞形科胡萝卜属的植物。分布于欧洲南部、大洋洲、欧洲、世界广布、北美洲、南美洲、东南亚地区、西亚、北非、俄罗斯高加索、美洲大陆、地中海沿岸、地中海地区、中亚地区、亚洲以及中国大陆的四川、江西、湖北、贵州、江苏、浙江等地，生长于海拔400米至2,100米的地区，一般生长在旷野、山坡路旁或田间。
胡萝卜（D. c. subsp. sativa）就是本种最常见的人工栽培亚种。
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_flower_umbell_down_view.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.png)
._Locatie,_De_Kruidhof_Buitenpost.jpg)
.jpg)
|year= / |date= mismatch中的日期值 (帮助)（繁体中文）
|title=值左起第9位存在水平制表 (帮助)
|title=值左起第9位存在水平制表 (帮助)
|access-date=中的日期值 (帮助) 野胡萝卜（学名：Daucus carota），又稱鹤虱草，为伞形科胡萝卜属的植物。分布于欧洲南部、大洋洲、欧洲、世界广布、北美洲、南美洲、东南亚地区、西亚、北非、俄罗斯高加索、美洲大陆、地中海沿岸、地中海地区、中亚地区、亚洲以及中国大陆的四川、江西、湖北、贵州、江苏、浙江等地，生长于海拔400米至2,100米的地区，一般生长在旷野、山坡路旁或田间。
胡萝卜（D. c. subsp. sativa）就是本种最常见的人工栽培亚种。
당근(Daucus carota, wild carrot, bird's nest, bishop's lace, Queen Anne's lace)은 유럽과 서남아시아의 온대 지역에 자생하고 북아메리카와 오스트레일리아에 귀화한, 미나리과에 속하는 흰 속씨식물이다. 미량의 비타민 B1, 비타민 B2 등을 비롯해 비타민 B군과 비타민 C, 비타민 K등 여러 종류가 함유되어 있다. 그뿐만 아니라 사람의 몸에서 비타민 A로 바뀌는 카로틴이라는 물질도 들어있으며 당분과 철분이 풍부하다.
이 당근은 1753년 칼 폰 린네가 그의 작품 《식물의 종》에서 처음 공식적으로 기재하였다.[1]
동명의 종은 다음과 같다.[2]
당근(Daucus carota, wild carrot, bird's nest, bishop's lace, Queen Anne's lace)은 유럽과 서남아시아의 온대 지역에 자생하고 북아메리카와 오스트레일리아에 귀화한, 미나리과에 속하는 흰 속씨식물이다. 미량의 비타민 B1, 비타민 B2 등을 비롯해 비타민 B군과 비타민 C, 비타민 K등 여러 종류가 함유되어 있다. 그뿐만 아니라 사람의 몸에서 비타민 A로 바뀌는 카로틴이라는 물질도 들어있으며 당분과 철분이 풍부하다.
