Pastinaca sativa L.

Curran geal (Pastinaca sativa): seòrsa glasraich a tha mar curran buidhe, ach tha blas eadar-dhealaichte aige. Tha an curran geal beagan milis cuideachd.

The parsnip (Pastinaca sativa) is a ruit vegetable closely related tae carrot an persel; aw belang tae the faimily Apiaceae.

References

Pastarnuoks aba pasternuoks (luotīnėškā: Pastinaca sativa) ī tuokė daržuovė, žuolīns, muokslėškā ons prigol prī skietėniu augalū (Apiaceae) šeimuos.

Tasā augals pragīven do aba ė daugiau metu. Pastarnuoka šaknės stuora, panašė kap muorka, ale dėdlesnė, balta. Žėidā būn geltuoni, sokrauti i skietius. Stombris būn briaunuots, aukštiau vėdorė šakuots, stamontros, apaugė̄s trompās, šiorkštēs plaukalēs. Lapā kap plonksnas, tora savuotėška smuoka.

Žīdia pastarnuoks nug lėipas lėg siejės pabonguos. Aug pakelies, pagriuoviūs, pīlėmu šlātūs, pėivūs, patuoriūs, tīrūs, augėnams daržūs. Anam tink prīmuolė dėrvas, katras apstingas azuoto.

Pastarnuoks ī senuobėnė daržuovė, ė prīš ivežont bolbės liuob būtė tonkē jiedams. Anou šaknis ė jauni lapā tink saluotuom, kap pagards. Tink gīvuoliam šertė.

Ech pasternache

Ech pasternache o patnais o bibeu-ganne (in frinsé panais) ch’est eune plante herbacée bisannuelle.

Ch'Bibeu-ganne sauvache ch'est = Pastinaca sativa L. subsp. sylvestris (Mill.) Rouy & E. G. Camus.

Ech pasternache il est étou tchultivé (Pastinaca sativa L. subsp. sativa).

Afute: ch’ pasternache urticant (Pastinaca sativa L. subsp. urens (Req. ex Godr.) Celak.) i donne des dermites.

Références

Loyens

Ginre Pastinaca

• eFloras|2|124135 | Pastinaca
• eFloras|60|124135 | Pastinaca
• eFloras|11|124135 | Pastinaca
• Tela-métro|102044|Pastinaca
• ITIS|29794|Pastinaca L.
• NCBI|4040|Pastinaca
• GRIN genre|8937|Pastinaca L.

Espèche Pastinaca sativa

• eFloras|2|200015712 | Pastinaca sativa
• eFloras|11|200015712 | Pastinaca sativa
• CatalogueofLife espèce | Pastinaca | sativa | L.
• CatalogueofLife sous-espèce|Pastinaca|sativa|sativa|L.
• Tela-métro|48097|Pastinaca sativa L., 1753
• Tela-métro|48101|Pastinaca sativa subsp. sativa
• ITIS|29795|Pastinaca sativa L.
• NCBI|4041|Pastinaca sativa
• GRIN espèce|27018|Pastinaca sativa L.

Ang Pastinaca sativa o parsnip (Ingles: parsnip) na kabilang sa mga pastinaka, ay isang uri ng gulay na ugat na kamag-anakan ng mga karot. Kahawig ng mga parsnip ang mga karot, subalit mas maputla ang kulay kaysa sa karamihan sa mga karot, at mayroong mas matamis na lasa, lalo na kapag niluto.^[2] Ang malangis o mamantikilya, may bahagyang anghang, at matamis na lasa ng nalutong nasa gulang na mga parsnip (na inaani pagkaraan ng unang hamog na nagyelo o namuo sa panahon ng taglamig) ay nakapagpapagunita ng butterscotch, pulut-pukyutan, at mapitagang kardamon (kardamom). Katulad ng mga karot, katutubo ang mga parsnip sa Eurasya at kinakain na roon magmula pa noong sinaunang mga kapanahunan. Ayon kina Zohary at Hopf, ang katibayang pang-arkeolohiya para sa paglilinang ng parsnip ay mayroon pa ring limitasyon, at na ang mga napagkunang panitikang Griyego at Romano ay ang isang pangunahing pinanggalingan hinggil sa maagang paggamit nito, subalit nagbabala sila na mayroong kahirapan sa pagkilala ng pagkakaiba sa pagitan ng parsnip at ng karot (na noong panahon ng sinaunang mga Romano ay kulay puti o ube) sa loob ng mga sulating pangklasiko dahil ang mga gulay na ito ay kapwa tila paminsan-minsang tinatawag na pastinaca bagaman ang bawat isang gulay ay mukhang maigi na ang paglilinang noong mga kapanahunan ng sinaunang mga Romano.^[3] Bilang pastinache comuni, ang "karaniwang" pastinaca, ay kabilang sa mahabang tala ng mga pagkaing kinasisiyahan ng mga Milanes na ibinigay ni Bonvesin de la Riva sa kanyang "Marvels of Milan" ("Mga Kamangha-mangha sa Milan") (1288).^[4]

Mga sanggunian

Ang lathalaing ito na tungkol sa Gulay ay isang usbong. Makatutulong ka sa Wikipedia sa nito.

La Pastinaca sativa (chiamata "vastunaca" 'n Sicilia) è n'erva biennali cu nciuriscenza giarna e ràdighi cummistìbbuli sìmuli ê caroti. Quannu è nica, la vastunaca veni chiamata "vastunachedda".

Pastinako esas pastinaca planto leguma, di qua la radiko-bulbo esas sukroza ed odoroza.

Ene pastinåke u panåjhe, c' est ene sôre di verdeure, k' on ahiveut po les biesses, mins k' a rivnou al môde come amagnî po les djins dins les anêyes 2000, avou l' ervinowe des "rtrovés legumes".

No d' l' indje e sincieus latén : Pastinaca sativa

Ta'n pesmad (Pastinaca sativa) ny ghlassrey fraueagh bentyn rish y charradje. Ta pesmadyn cosoylagh rish carradjeyn ayns cummey, agh ta'd jeh daah ny s'glassey na'n chooid smoo jeu as ta blass ny s'geyrey oc. Ayns cosoylaght rish carradjeyn, ta pesmadyn nyn nooieyn dooghyssagh jeh'n Oaraishey as t'ad er ve eeit ayn veih shenn traaghyn.

Imraaghyn

Zwëczajny pasternôk (Pastinaca sativa L.) - to je ôrt roscënë z rodzëznë zelerowatëch (Apiaceae Lindl.). Kaszëbi gôdelë, czej mòcno zmiôrzł: "zmiarzłi jak pasternôk".

Η Παστινάκη η εδώδιμος (Pastinaca sativa) ή κοινώς η παστινάκη ή η παστινάκα, είναι ένα ριζώδες λαχανικό στενά συνδεδεμένο με το καρότο και το μαϊντανό. Πρόκειται για ένα διετές φυτό που συνήθως καλλιεργείται ως ετήσιο φυτό. Η μακρά κονδυλώδης ρίζα του έχει το κρεμ χρώμα του δέρματος και της σάρκας και μπορεί να παραμείνει στο έδαφος όταν ωριμάσει, καθόσον γίνεται γλυκύτερη στη γεύση, μετά από τους παγετούς του χειμώνα. Στην πρώτη καλλιεργητική του περίοδο, το φυτό έχει μια ροζέτα από πτεροειδή μισο-πράσινα φύλλα. Αν δεν θεριστεί, παράγει την ταξιανθία του, που ολοκληρώνεται στη δεύτερη καλλιεργητική του περίοδο, με ένα σκιάδιο^{[Σημ. 1]} από μικρά κίτρινα λουλούδια. Αυτή τη φορά όμως, ο βλαστός του είναι ξυλώδης και ο κονδύλος μη βρώσιμος. Οι σπόροι του έχουν χρώμα χλωμό καφέ και είναι επίπεδοι και φτερωτοί.

Η παστινάκη, είναι ιθαγενής στην Ευρασία. Έχει χρησιμοποιηθεί ως λαχανικό από την αρχαιότητα και καλλιεργήθηκε από τους Ρωμαίους, αν και υπάρχει κάποια σύγχυση στη βιβλιογραφία της εποχής, μεταξύ της και του καρότου. Χρησιμοποιήθηκε ως γλυκαντικό πριν από την άφιξη του ζαχαροκάλαμου στην Ευρώπη. Το 19ο αιώνα εισήχθη στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι παστινάκες συνήθως μαγειρεύονται, αλλά επίσης, μπορούν να καταναλωθούν και ωμές. Είναι πλούσιες σε βιταμίνες και ανόργανα συστατικά, ιδιαίτερα κάλιο. Περιέχουν επίσης αντιοξειδωτικά και τόσο τις διαλυτές όσο και τις αδιάλυτες φυτικές ίνες. Μπορούν να καλλιεργηθούν σε βαθιά, χωρίς πέτρες εδάφη. Δέχονται επίθεση από την καροτόμυγα (carrot fly) και άλλα εντομοπαράσιτα, ιούς και μυκητολογικές ασθένειες, των οποίων το σαράκι (canker) είναι η πιο σοβαρή. Η επαφή με τα κλαδιά και τα φυλλώματά του και αν το δέρμα εκτεθεί στο ηλιακό φως μετά την επαφή, μπορεί να προκαλέσει δερματικό εξάνθημα.

Περιγραφή

Οι παστινάκες καλλιεργούνται για τις σαρκώδεις, βρώσιμες κρεμ χρώματος κεντρικές ρίζες (taproots)^{[Σημ. 2][2]} τους. Οι ρίζες γενικά είναι ομαλές, αν και ενίοτε σχηματίζονται πλάγιες ρίζες.^{[Σημ. 3]} Οι περισσότερες είναι κυλινδρικές, αλλά μερικές ποικιλίες^{[Σημ. 4]} έχουν ένα πιο βολβοειδές σχήμα, το οποίο γενικά τείνουν να προτιμούν οι επεξεργαστές τροφίμων,^{[Σημ. 5]} καθώς είναι πιο ανθεκτικές στη θραύση. Το φυτό έχει ένα κορυφαίο μερίστωμα^{[Σημ. 6]} που παράγει μια ροζέτα^{[Σημ. 7]} από πτεροειδή φύλλα,^{[Σημ. 8]} το καθένα, από αρκετά ζεύγη φυλλαδίων με οδοντωτά περιθώρια. Τα κατώτερα φύλλα έχουν κοντούς μίσχους, τα ανώτερα δε, είναι άνευ στελέχους^{[Σημ. 9][3][4]} και τα τελευταία φύλλα έχουν τρεις λοβούς. Το πολύ διακλαδισμένο ανθικό στέλεχός του^{[Σημ. 10]} είναι κούφιο και με αυλάκια, μπορεί δε να φτάσει σε ύψος τα 150 εκατοστά (60 in).^[5]

Η παστινάκα είναι ένα διετές φυτό, με ροζέτα από τραχυά τριχωτά φύλλα, τα οποία όταν συνθλίβονται, έχουν μια έντονη οσμή. Οι μίσχοι είναι με αύλακες και έχουν περικεκαλυμμμένες βάσεις. Τα φύλλα είναι μία ή δύο φορές πτεροειδή, με ευρεία, ωοειδή, μερικές φορές λοβωτά φύλλα, με οδοντωτά περιθώρια· τα οποία φτάνουν το μήκος των 40 εκατοστών (16 in). Ο ανθικός μίσχος αναπτύσσεται κατά το δεύτερο έτος, φτάνοντας σε ένα ύψος 40 έως 200 εκατοστών (20 έως 80 in). Είναι τριχωτός, με αυλάκια, κούφιος (εκτός από τους κόμβους) και με αραιές διακλαδώσεις. Έχει μερικά άμισχα, μονόλοβα φύλλα μήκους 5 έως 10 εκατοστά (2 έως 4 in) και τα οποία είναι διατεταγμένα σε απέναντι ζεύγη. Τα κίτρινα άνθη είναι σε ένα χαλαρής ένωσης σκιάδιο, διαστάσεων διαμέτρου 10 έως 20 εκατοστών (4 έως 8 in). Υπάρχουν 6-25 ευθείς μίσχοι,^{[Σημ. 11][6]} ο καθένας διαστάσεων 2-5 εκατοστά (1–2 in), που υποστηρίζουν τα δευτερογενή σκιάδια (umbellets). Τα σκιάδια και τα δευτερογενή σκιάδια, συνήθως δεν έχουν ανώτερα ή κατώτερα των κλαδιών βράκτια.^{[Σημ. 12]} Τα άνθη έχουν μικροσκοπικά σέπαλα^{[Σημ. 13][7][8][9]} ή απουσιάζουν παντελώς και έχουν διαστάσεις περίπου 3,5 χιλιοστά. Αποτελούνται από πέντε κίτρινα πέταλα, που έχουν στραβώσει προς τα μέσα, πέντε στήμονες και έναν ύπερο. Οι καρποί ή σχιζόκαρποι (schizocarps),^{[Σημ. 14]} είναι ωοειδής και επίπεδοι, με στενά φτερά και κοντοί, με εξαπλούμενα γυναικεία (gynoecium).^{[Σημ. 15]} Έχουν το χρώμα του άχυρου σε ανοιχτό καφέ και μήκος 4-8 χιλ.^[10]

Παρά τις μικρές μορφολογικές διαφορές μεταξύ των δύο, η άγρια ​​παστινάκα, είναι στην ίδια ταξινομική βαθμίδα όπως και η καλλιεργούμενη έκδοσή της και τα δύο είδη, μπορούν εύκολα να επικονιαστούν διασταυρωτά.(cross-pollinate).^[10] Η παστινάκη έχει ένα αριθμό χρωμοσωμάτων των 2n = 22.^[11]

Ιστορία

Όπως και τα καρότα, οι παστινάκες είναι ιθαγενείς στην Ευρασία και καταναλώνονταν εκεί από τους αρχαίους χρόνους. Οι Zohary και Hopf σημειώνουν ότι οι αρχαιολογικές μαρτυρίες για την καλλιέργεια της παστινάκας "εξακολουθεί να είναι μάλλον περιορισμένη" και ότι οι Ελληνικές και Ρωμαϊκές φιλολογικές πηγές αποτελούν σημαντική πηγή για την πρώιμη χρήση του.^[12] Προειδοποιούν ότι "υπάρχουν κάποιες δυσκολίες στη διάκριση μεταξύ της παστινάκας και του καρότου (που, κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους, ήταν λευκό ή μοβ), στα κλασσικά γραπτά, αφού και τα δύο λαχανικά, φαίνεται να ονομάζονταν μερικές φορές pastinaca, εντούτοις, το κάθε λαχανικό φαίνεται να βρίσκεται υπό καλλιέργεια, κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους".^[12] Η παστινάκη, έχαιρε μεγάλης εκτίμησης και ο Αυτοκράτορας Τιβέριος αποδεχόταν μέρος του φόρου υποτελείας που καταβαλλόταν στη Ρώμη από τη Γερμανία, με τη μορφή της παστινάκας. Στην Ευρώπη, το λαχανικό χρησιμοποιήθηκε ως πηγή ζάχαρης πριν το ζαχαροκάλαμο και τα τεύτλα γίνουν διαθέσιμα.^[13] Όπως η pastinache comuni, η "κοινή" pastinaca, φιγουράρει στον μακρύ κατάλογο των βρώσιμων προϊόντων που απολάμβαναν οι Μιλανέζοι, δίνεται από τον Bonvesin de la Riva, στα «Θαύματα του Μιλάνου» (το 1288).^[14] Αυτό το φυτό εισήχθη στην Βόρεια Αμερική ταυτόχρονα από τους Γάλλους αποίκους στον Καναδά και τους Βρετανούς στις Δεκατρείς Αποικίες για χρήση του ως ριζώδες λαχανικό, αλλά στα μέσα του 19ου αιώνα, αντικαταστάθηκε ως η κύρια πηγή αμύλου, από την πατάτα και κατά συνέπεια, καλλιεργήθηκε σε μικρότερη κλίμακα.^[15][16]

Το 1859, μια νέα ποικιλία που ονομάζετο "Student" (ελλην. "Φοιτητής"), δημιουργήθηκε από τον James Buckman στο Royal Agricultural College της Αγγλίας. Ο οποίος πίσω-επικονίασε (back-crossed) καλλιεργούμενα φυτά με άγρια ​​αποθέματα, στοχεύοντας στο να καταδείξει πώς τα ενδημικά φυτά θα μπορούσαν να βελτιωθούν με την επιλεκτική αναπαραγωγή. Αυτό το πείραμα ήταν τόσο επιτυχημένο, που το "Student", έγινε η κύρια καλλιεργούμενη ποικιλία στα τέλη του 19ου αιώνα.^[17]

Ταξινομία

Η παστινάκα επισήμως περιγράφεται για πρώτη φορά, από τον Κάρολο Λινναίο, στο έργο του "Species Plantarum" (1753).^[18] Έχει αποκτήσει αρκετά συνώνυμα στην ταξινομική ιστορία:^[19]

• Pastinaca fleischmannii Franz von Paula Hladnik (Hladnik), πρώην David Nathaniel Friedrich Dietrich (D.Dietr.)
• Pastinaca opaca Bernh. πρώην Hornem.
• Pastinaca pratensis (Pers.) H.Mart.
• Pastinaca sylvestris Mill.
• Pastinaca teretiuscula Boiss.
• Pastinaca umbrosa Christian von Steven (Steven), πρώην DC.
• Pastinaca urens Esprit Requien (Req.) πρώην Godr.

Όπως και τα περισσότερα γεωργικής σημασίας φυτά, πολλά υποείδη και ποικιλίες της P. sativa έχουν περιγραφεί, αλλά αυτά ως επί το πλείστον, δεν αναγνωρίζονται πλέον ως ανεξάρτητα taxa,^[19] αλλά μάλλον, μορφολογικές παραλλαγές της ίδιας ταξινομικής μονάδας.^[10]

• subsp. divaricata (Desf.) Rouy & Giulio (Jules) Camus (Camus)
• subsp. pratensis (Pers.) Čelak.
• subsp. sylvestris (Mill.) Rouy & Camus
• subsp. umbrosa (Steven, πρώην DC.) Gregório Gregorievitch Bondar (Bondar.) πρώην O.N.Korovina
• subsp. urens (Req. πρώην Godr.) Čelak.
• var. brevis Alef.
• var. edulis DC.
• var. hortensis Ehrh. πρώην Hoffm.
• var. longa Alef.
• var. pratensis Pers.
• var. siamensis Roem. & Schult. πρώην Alef.

Στην Ευρασία, ορισμένες αρχές κάνουν διάκριση μεταξύ των καλλιεργούμενων και των άγριων εκδόσεων της παστινάκης, χρησιμοποιώντας τα υποείδη sylvestris για την τελευταία, ή ακόμα και την εξυψώσουν στη κατάσταση των ειδών όπως τη Pastinaca sylvestris. Στην Ευρώπη, τα διάφορα υποείδη, έχουν ονομαστεί με βάση τα χαρακτηριστικά τους, όπως η τριχοφυΐα των φύλλων, η έκταση στην οποία τα στελέχη είναι υπό γωνία ή στρογγυλεμένα, το μέγεθος και το σχήμα του τερματικού σκιάδιου.^[10]

Χρήσεις

Οι παστινάκες μοιάζουν με τα καρότα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν με παρόμοιους τρόπους, αλλά έχουν μια πιο γλυκιά γεύση, ειδικά όταν μαγειρευτούν.^[20] Αν και οι παστινάκες μπορούν να καταναλωθούν ωμές, πιο συχνά σερβίρονται μαγειρεμένες. Μπορούν να ψηθούν, να βράσουν, να πολτοποιηθούν, να τηγανιστούν ή να μαγειρευτούν στον ατμό. Όταν χρησιμοποιούνται σε βραστά, σούπες και μαγειρευτά κατσαρόλας, δίνουν μια πλούσια γεύση.^[13] Σε ορισμένες περιπτώσεις, η παστινάκη βράζεται και τα στερεά τμήματά της, αφαιρούνται από την σούπα ή το στιφάδο, αφήνοντας πίσω μια πιο λεπτή γεύση από το σύνολο της ρίζας και το άμυλο για να πυκνώνει το πιάτο. Η ψητή παστινάκη, σε ορισμένα μέρη του Αγγλόφωνου κόσμου, θεωρείται ουσιαστικό μέρος του δείπνου των Χριστουγέννων και επίσης, συχνά χαρακτηρίζει το παραδοσιακό ψητό της Κυριακής.^[21] Η παστινάκη μπορεί επίσης να τηγανιστεί ή να κοπεί σε λεπτές φέτες και να γίνει τραγανή. Η παστινάκη μπορεί να γίνει κρασί που έχει μια παρόμοια γεύση, με το κρασί της Μαδέρας.^[22]

Στη Ρωμαϊκή εποχή, πιστεύετο ότι οι παστινάκες ήταν αφροδισιακό.^[23] Ωστόσο, οι παστινάκες συνήθως δεν χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη Ιταλική κουζίνα. Αντ'αυτού, χρησιμοποιούνται για τη σίτιση των χοίρων, ιδίως εκείνων που εκτρέφονται για να κάνουν το ζαμπόν Πάρμας.^[24]

Στην παραδοσιακή Κινεζική ιατρική, η ρίζα της κινεζικής παστινάκης, χρησιμοποιείται ως φυτικό συστατικό του φαρμάκου.

Θρεπτικές ιδιότητες

Αφορά την ωμή, ακατέργαστη παστινάκη. Διατροφική αξία
100 g (3,5 oz) Ενέργεια 314 kJ Θερμίδες 75 kcal Υδατάνθρακες 18 g Σάκχαρα 4,8 g Φυτικές ίνες 4,9 g Λιπαρά 0,2 g Πρωτεΐνες 1,2 g Βιταμίνες Θειαμίνη (Β₁) 0,09 mg (8%) Ριβοφλαβίνη (Β₂) 0,05 mg (4%) Νιασίνη (Β₃) 0,7 mg (5%) Παντοθενικό οξύ (Β₅) 0,6 mg (12%) Βιταμίνη Β₆ 0,09 mg (7%) Φυλλικό οξύ (Β₉) 67 μg (17%) Βιταμίνη C 17 mg (20%) Βιταμίνη E 1,49 mg (10%) Βιταμίνη K 22,5 μg (21%) Ίχνη μετάλλων Ασβέστιο 36 mg (4%) Σίδηρος 0,59 mg (5%) Μαγνήσιο 29 mg (8%) Μαγγάνιο 0,56 mg (27%) Φωσφόρος 71 mg (10%) Κάλιο 375 mg (8%) Νάτριο 10 mg (1%) Ψευδάργυρος 0,59 mg (6%) Άλλα συστατικά Νερό 79,53 g Μονάδες μέτρησης
μg = micrograms, mg = milligrams
IU = International units Τα ποσοστά είναι χοντρικά χρησιμοποιώντας τις συστάσεις των ΗΠΑ για τους ενήλικες. Πηγή:^[25]

Μια τυπική παστινάκη 100 g, περιέχει 75 θερμίδες (230 kJ) ενέργειας. Οι περισσότερες ποικιλίες παστινάκης αποτελούνται περίπου από: 80% νερό, 5% ζάχαρη, 1% πρωτεΐνη, 0,3% λίπος και 5% διαιτητικές ίνες. Η παστινάκη είναι πλούσια σε βιταμίνες και ανόργανα συστατικά και είναι ιδιαίτερα πλούσια σε κάλιο με 375 mg ανά 100 g.^[26] Πολλές από τις βιταμίνες της ομάδας Β είναι παρούσες, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της βιταμίνης C χάνεται στο μαγείρεμα. Δεδομένου ότι οι περισσότερες από τις βιταμίνες και τα μέταλλα βρίσκονται κοντά στον φλοιό του, πολλές θα χαθούν, εκτός και αν αφαιρεθεί λεπτή φλούδα από τη ρίζα ή ψηθεί στο σύνολό της (αξεφλούδιστη). Κατά τη διάρκεια του παγωμένου καιρού, μέρος του αμύλου του, μετατρέπεται σε ζάχαρη και η ρίζα έχει πιο γλυκιά γεύση.^[27]

Η κατανάλωση των παστινάκων, έχει δυνητικά οφέλη για την υγεία. Περιέχουν αντι-οξειδωτικά, όπως falcarinol, falcarindiol, panaxydiol και methyl-falcarindiol οι οποίες έχουν αντικαρκινικές, αντι-φλεγμονώδεις και αντι-μυκητιακές ιδιότητες. Οι διαιτητικές ίνες στις παστινάκες είναι εν μέρει του διαλυτού και εν μέρει του αδιάλυτου τύπου και αποτελούνται από κυτταρίνη, ημικυτταρίνη και λιγνίνη. Η υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες, των παστινάκων, μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της δυσκοιλιότητας και τη μείωση των επίπεδων της χοληστερόλης στο αίμα.^[28]

Ετυμολογία

Η ετυμολογία της ονομασίας του γένους Pastinaca, δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα, αλλά είναι πιθανόν να προέρχεται είτε από τη Λατινική λέξη pastino, που σημαίνει «προετοιμάζω το έδαφος για την φύτευση της αμπέλου» ή pastus, που σημαίνει «τροφή». Το συγκεκριμένο βοτανικό επίθετο sativa σημαίνει «σπειρόμενη».^[29]

Ενώ η λαϊκή ετυμολογία υποστηρίζει μερικές φορές ότι η Αγγλική ονομασία του (parsnip), είναι ένα λεξικό υβρίδιο (portmanteau)^{[Σημ. 16][30][30][31][32]} των λέξεων μαϊντανός (parsley) και γογγύλι (turnip) (parsley + turnip), αυτό προέρχεται στην πραγματικότητα από το Μέσο Αγγλικό pasnepe, αλλοίωση (επηρεαζόμενη από το nep, του turnip) του Παλαιού Γαλλικού pasnaie (τώρα panais), από το Λατινικό pastinum, ενός είδος πιρουνιού, του οποίου η κατάληξη άλλαξε σε -nip κατ'αναλογία με το turnip (γογγύλι), επειδή λανθασμένα είχε θεωρηθεί ότι ήταν ένα είδος γογγυλιού.^[33]

Καλλιέργεια

Η άγρια ​​παστινάκα από την οποία προήλθαν οι σύγχρονες καλλιεργούμενες ποικιλίες, είναι ένα φυτό των ξηρών τραχιών βοσκοτόπων και των σημείων αποβλήτων, ιδιαίτερα των ασβεστωδών (chalk) και ασβεστολιθικών (limestone) εδαφών.^[34] Η παστινάκη είναι διετές φυτό, αλλά συνήθως καλλιεργείται ως ετήσιο. Τα αμμώδη (sandy) και πηλώδη (loamy) χώματα είναι προτιμότερα από το λασπώδες (silt), αργιλώδες (clay) και πετρώδες (stony) έδαφος, καθώς τα τελευταία παράγουν κοντές, διχαλωτές ρίζες. Επιδεινώνεται σημαντικά η βιωσιμότητα των σπόρων παστινάκης, αν αποθηκευτούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι σπόροι φυτεύονται συνήθως νωρίς την άνοιξη, μόλις το έδαφος μπορεί να εργαστεί σε ένα λεπτό όργωμα,^{[Σημ. 17]} στη θέση όπου τα φυτά θα μεγαλώσουν. Τα αναπτυσσόμενα φυτά αραιώνονται και διατηρούνται ελεύθερα αγριόχορτων. Η συγκομιδή ξεκινά στα τέλη του φθινοπώρου, μετά τον πρώτο παγετό και συνεχίζει μέσα στο χειμώνα. Οι σειρές μπορούν να καλυφθούν με άχυρο, ώστε να διευκολυνθεί η άρση των φυτών, κατά τη διάρκεια του παγετού.^[35] Οι χαμηλές θερμοκρασίες του εδάφους, προκαλούν μερικά από τα άμυλα που αποθηκεύονται στις ρίζες, να μετατρέπονται σε σάκχαρα, δίνοντάς τους μια πιο γλυκιά γεύση.^[36]

Προβλήματα της καλλιέργειας

Τα φύλλα της παστινάκας μερικές φορές σηραγγοποιούνται (tunnelled) από τις προνύμφες του ανθρακωρύχου των φύλλων σέλινου (celery leaf miner (Euleia heraclei)). Ακανόνιστα ωχρά καφέ περάσματα, μπορούν να φανούν να ελίσσονται μεταξύ των άνω και των κάτω επιφανειών των φύλλων. Οι συνέπειες είναι σοβαρότερες στα νεαρά φυτά, καθώς τα ολόκληρα φύλλα μπορούν να ζαρώσουν και να πεθάνουν. Η θεραπεία γίνεται με την αφαίρεση των προσβεβλημένων φυλλαδίων ή ολόκληρων των φύλλων ή με χημικά μέσα.^[35]

Η καλλιέργεια μπορεί να προσβληθεί από τις νύμφες της καροτόμυγας (carrot fly (Chamaepsila rosae)). Το επιβλαβές έντομο τρέφεται από τα εξωτερικά στρώματα της ρίζας, φτιάχνοντας λαγούμι, για να μπει μέσα του αργότερα την ίδια εποχή (σεζόν). Τα σπορόφυτα μπορούν να σκοτωθούν, ενώ οι μεγαλύτερες ρίζες καθίστανται άχρηστες. Η ζημία που έχει γίνει, παρέχει ένα σημείο εισόδου για τις μυκητιασικές σήψεις και το σαράκι (fungal rots and canker). Η μύγα ελκύεται από τη μυρωδιά του μωλωπισμένου ιστού και η βλάβη μπορεί να ελαχιστοποιηθεί με την αραιά σπορά, παρέχοντας καλές συνθήκες ανάπτυξης, αποφεύγοντας τη λέπτυνση των φυτών και με το προσεκτικό ξεχορτάριασμα.^[37] Η παστινάκη χρησιμοποιείται ως τροφή των φυτών από τις προνύμφες ορισμένων ειδών λεπιδοπτέρων, συμπεριλαμβανομένων των parsnip swallowtail, common swift moth, garden dart moth και ghost moth.^[38] Οι προνύμφες parsnip moth (Depressaria radiella) προέρχονται από την Ευρώπη και κατά λάθος εισήχθησαν στη Βόρεια Αμερική στα μέσα της δεκαετίας του 1800, κατασκευάζουν τους ιστούς τους στα σκιάδια, τρεφόμενες με τα άνθη και τους αναπτυσσόμενους σπόρους.^[39]

Το parsnip canker είναι μια σοβαρή ασθένεια της εν λόγω καλλιέργειας. Μαύρες ή πορτοκαλί-καφέ κηλίδες εμφανίζονται γύρω από το στέμμα και τους ώμους της ρίζας, συνοδευόμενες από ραγίσματα και σκλήρυνση της σάρκας. Είναι πιο πιθανό να συμβεί όταν ο σπόρος σπέρνεται με το κρύο, υγρό χώμα, το pH του εδάφους είναι πολύ χαμηλό ή οι ρίζες έχουν ήδη καταστραφεί από προνύμφες των καροτόμυγων. Καλύτερα αποτελέσματα μπορούν να επιτευχθούν με την επιλογή μιας ανθεκτικής ποικιλίας και η σπορά να γίνεται αργότερα στη σεζόν, παράγοντας φυτά μικρότερα, με πιο στενά διαστήματα.^[40] Διάφοροι μύκητες που σχετίζονται με το σαράκι, συμπεριλαμβανομένων των Phoma complanata, Ilyonectria radicicola, Itersonilia pastinaceae, Ι. perplexans και στην Ευρώπη, η Centrospora acerina έχουν βρεθεί να προκαλούν τη μαύρη σήψη (black rot), η οποία σκοτώνει το φυτό ενωρίς.^[41] Η υδαρής μαλακή σήψη (watery soft rot), που προκαλείται από τα Sclerotinia minor και S. sclerotiorum, προκαλεί την κύρια ρίζα να γίνει μαλακή και υγρή. Μια λευκή ή μπεζ χρώματος μούχλα αναπτύσσεται στην επιφάνεια. Η παθογένεια είναι πιο συχνή στις εύκρατες και υποτροπικές περιοχές, οι οποίες έχουν ένα πιo δροσερό υγρό κλίμα.^[42]

Η βιολετή σήψη της ρίζας (violet root rot), που προκαλείται από το μύκητα Helicobasidium purpureum μερικές φορές επηρεάζει τις ρίζες, καλύπτοντας τες με ένα μοβ χαλί, στο οποίο προσκολλώνται τα σωματίδια του εδάφους. Τα φύλλα παραμορφώνονται και αποχρωματίζονται και το μυκήλιο^{[Σημ. 18]} μπορεί να εξαπλωθεί, μέσω του εδάφους, μεταξύ των φυτών. Μερικά ζιζάνια μπορούν να φιλοξενούν αυτόν τον μύκητα και είναι πιο διαδεδομένος σε υγρές, όξινες συνθήκες. Τα προσβεβλημένα φυτά πρέπει να απομακρύνονται και να καίγονται και οι ευαίσθητες καλλιέργειες, δεν θα πρέπει να καλλιεργούνται στην περιοχή, για τέσσερα χρόνια.^[35] H Erysiphe heraclei προκαλεί την ερυσίβη (powdery mildew)^{[Σημ. 19]} που μπορεί να προκαλέσει σημαντικές απώλειες καλλιεργειών. Η προσβολή από αυτό, έχει σαν αποτελέσματα, να προκαλεί το κιτρίνισμα των φύλλων και την απώλεια του φυλλώματος. Οι μέτριες θερμοκρασίες και η υψηλή υγρασία ευνοούν την ανάπτυξη της ασθένειας.^[43]

Αρκετοί ιοί είναι γνωστοί ότι προσβάλλουν το φυτό, και συμπεριλαμβάνονται οι: seed-borne strawberry latent ringspot virus, parsnip yellow fleck virus, parsnip leafcurl virus, parsnip mosaic potyvirus και potyvirus celery mosaic virus. Με τον τελευταίο, να προκαλεί εκκαθάριση ή κιτρίνισμα αυτών των περιοχών του φύλλου, ευθυγραμμίζοντας αμέσως τις φλέβες, την εμφάνιση μωσαϊκού κηλίδων ώχρας και του τσαλακώματος των φύλλων στα μολυσμένα φυτά.^[44]

Τοξικότητα

Ενώ η ρίζα της παστινάκας είναι βρώσιμη, ο χειρισμός των βλαστών και των φύλλων του φυτού απαιτεί προσοχή, καθώς ο χυμός^{[Σημ. 20][45]} που ελευθερώνει είναι τοξικός.^[46] Όπως πολλά άλλα μέλη της οικογένειας των Σελινοειδών (Apiaceae), η παστινάκη περιέχει φουρανοκουμαρίνη, μια φωτοευαίσθητη χημική ουσία που προκαλεί μια κατάσταση γνωστή ως φυτοφωτοδερματίτιδα.^[46] Η κατάσταση είναι ένας τύπος χημικού εγκαύματος παρά μια αλλεργική αντίδραση και είναι παρόμοια με το εξάνθημα που προκαλείται από δηλητηριώδη κισσό. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ερυθρότητα, κάψιμο και φουσκάλες. Οι πληγείσες περιοχές, μπορεί να παραμείνουν αποχρωματισμένες για έως και δύο χρόνια.^[47] Παρά το γεγονός ότι έχουν υπάρξει κάποιες αναφορές κηπουρών, οι οποίοι βίωσαν συμπτώματα τοξικότητας, μετά την επαφή τους με το φύλλωμα,^[48] αυτές ήταν αριθμητικά λίγες, σε σύγκριση με τον αριθμό των ανθρώπων που αναπτύσσουν αυτή την καλλιέργεια. Το πρόβλημα, είναι πιθανότερο να συμβεί σε μια ηλιόλουστη μέρα, κατά τη συλλογή του φυλλώματος ή στο ξερίζωμα των παλαιών φυτών. Τα συμπτώματα, ως επί το πλείστον, ήσαν ήπιας έως μέτριας βαρύτητας.^[49]

Οι τοξικές ιδιότητες των εκχυλισμάτων της παστινάκης, είναι ανθεκτικές στη θέρμανση ή τη συντήρηση για διάστημα πολλών μηνών. Τα τοξικά συμπτώματα μπορούν επίσης να επηρεάσουν τα ζώα και τα πουλερικά στα μέρη του σώματος τους, όπου το δέρμα τους είναι εκτεθειμένο.^[50] Πολυακετυλένια μπορούν να βρεθούν στα Σελινοειδή (Apiaceae) λαχανικά όπως η παστινάκη και δείχνουν κυτταροτοξικές δραστηριότητες.^[51]

Δείτε επίσης

• Μαϊντανός, ένα παρόμοιο σε εμφάνιση λαχανικό.

Σημειώσεις

Παραπομπές

Пастарна́к (па-лацінску: Pastinaca) — род кветкавых расьлін сямейства парасонавых. 15 відаў. Пашыраны ў Эўразіі. На Беларусі 1 від — пастарнак дзікі, або лясны (Pastinaca sylvestris). Трапляецца на схілах, каля дарог, жыльля. Культывуецца пастарнак пасяўны (Pastinaca sativa). Двух- або шматгадовыя травы зь перыстым лісьцем. Кветкі жоўтыя, у складаных парасоніках. Плод — сямянка. Пастарнак пасяўны здаўна вырошчваюць як прыпраўную, агароднінную і кармавую расьліну.

Спажываюць пераважна мясістыя карняплоды зь белай або сьветла-крэмавай мякацьцю, з інтэнсіўным водарам пятрушкі) і салодкім смакам (падобным на смак аніса, кмену і фенхелю), якія ўтрымліваюць бялкі, вугляводы, пектынавыя і мінэральныя рэчывы, вітаміны В1, В2, РР, да 3,5% эфірных алеяў. У адрозьненьне ад блізкага сваяка, морквы, маюць менш бэта-каратыну, але больш (20 мг%) вітаміна С. Дастаткова калярыйны — 70 ккал (?) на 100 г. З маладога лісьця пастарнаку гатуюць салаты, дадаюць у марынады, выкарыстоўваюць пры кансэрваваньні гародніны.

Вядомы з часоў антычнасьці, доўгія стагодзьдзі пастарнак быў адной з найбольш папулярных культур у Эўропе, у тым ліку ў Беларусі, выконваючы ў Сярэднявечча і раньні Новы час прыкладна тую ж ролю, якую сёньня бульба. Здаўна вядомая народная прыпеўка:

З XVIII—XIX стагодзьдзяў паступова выходзіў з моды, у сучаснай беларускай кулінарыі фактычна не ўжываецца.

Спосабы прыгатаваньня пастарнаку блізкія да морквы: найбольш вараць або тушаць, робяць сьвежыя салаты і пюрэ (найчасцей з дадаткам цыбулі), смажаць, запякаюць. Выкарыстоўваюць як гарнір да тушанага мяса, як прыправу ў першыя стравы. Вараны пастарнак, паліты растопленым маслам і пасыпаны зелянінай — выдатная гарачая закуска. Чысьціць старыя карняплоды належыць нажом зь нержавеючай сталі, затым прамыць халоднай вадой і да апрацоўкі трымаць у падкісьленай вадзе; маладыя часам дастаткова толькі нацерці сольлю.

Убіраюць пастарнак позна ўвосені, зразаючы лісьце на ўзроўні галоўкі. Захоўваюць пры 0—2 °С. Лічыцца, што маразы толькі паляпшаюць салодкі смак пастарнаку, таму нярэдка яго пакідаюць зімаваць.

Літаратура

Артыкул створаны з дапамогай матэрыялаў з: Алесь Белы, праект «Наша ежа»

Вонкавыя спасылкі

— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

Пастернак үләне (рус. Пастерна́к посевно́й, лат. Pastináca sátiva) —сатырлылар (Apiaceae) ғаиләһенән ике йәки күп йыллыҡ үҫемлек. Бейеклеге 1,5 м-ға етергә мөмкин. Июнь-август айҙарында һары сәскә ата, июль-сентябрҙә орлоғо өлгөрә.

Таралыуы

Тәбиғәт шарттарында Европа, Төркиә, Кавказда үҫә. Башҡортостанда малға ашатыу өсөн сәсеп үҫтерелә.

Әҙәбиәт

• Губанов И. А., Киселёва К. В., Новиков В. С., Тихомиров В. Н. 976. Pastinaca sativa L. (P. sylvestris Mill.) — Пастернак посевной // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3-х томах — М.: Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл, 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные: раздельнолепестные). — С. 639.. (рус.)
• Ғүмәров В. З. Тыуған яҡтың шифалы үҫәмлектәре. —Өфө: Башҡортостан китап нәшриәте, 1996. −160 б. ISBN 5-295-01499-1

Һылтанмалар