Dzwonecznik wonny[4] (Adenophora liliifolia (L.) Besser) – gatunek rośliny wieloletniej z rodziny dzwonkowatych. Występuje w Azji i Europie[3]. W Polsce ma swoją północno-zachodnią granicę występowania i jest bardzo rzadki. Występował na ok. 100 stanowiskach w północno-wschodniej części kraju i w pasie wydm nadmorskich, na wielu z nich jednak już wyginął[5].
Morfologia
- Pokrój
- Roślina o wysokości do 50 cm, rzadko wyższa. Ma wzniesioną łodygę i burakowato zgrubiały korzeń[6]
- Liście
-
Ulistnienie skrętoległe. Liście odziomkowe na długich ogonkach i dość wcześnie obumierające, dolne łodygowe krótkoogonkowe, podłużnie jajowate, o piłkowanych brzegach, górne lancetowate i prawie całobrzegie. Na spodniej stronie (szczególnie na nerwach) owłosione krótkimi i szorstkimi włoskami[6].
- Kwiaty
- Zebrane w dużą, szeroko rozpostartą wiechę. Kwiaty pachnące, jasnoniebieskie, o długości 12–20 mm. Dwukrotnie krótszy od korony kielich złożony jest z 5 lancetowatych i gruczołkowato ząbkowanych (czasami całobrzegich) działek. Szerokodzwonkowata korona o łatkach krótszych od rurki. Wewnątrz korony dwukrotnie od niej dłuższy słupek z 3 znamionami, o szyjce górą zgrubiałej i brodawkowato owłosionej. U nasady słupka pierścień miodników. 5 pręcików o spłaszczonych i orzęsionych nitkach[7].
- Owoc
- Odwrotnie gruszkowata, kanciasta torebka otoczona wieńcem trwałych działek kielicha. Otwiera się trzema otworami przy nasadzie. Nasiona brunatne, drobne, wąsko oskrzydlone, o długości do 1,7 mm[7].
Biologia i ekologia
- Rozwój
-
Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Roślina miododajna, zapylana przez liczne gatunki owadów. Czasami trzmiele wykonują otwór z boku korony rabując nektar i nie dokonując zapylenia. Nasiona dojrzewają we wrześniu i rozsiewają się w ciągu 3 miesięcy. Kiełkują dobrze. Rozmnaża się głównie przez nasiona, ale czasami (rzadko) także wegetatywnie przez podział bryły korzeniowej[7].
- Siedlisko
- Świetliste lasy, zarośla i ich obrzeża. Preferuje gleby lessowe lub piaszczysto-gliniaste. Szczególnie preferuje świetliste, bogate w gatunki lasy dębowe[7]./
- Genetyka
- Liczba chromosomów 2n = 34[5].
Zagrożenia i ochrona
Gatunek objęty w Polsce ścisłą ochroną. Według Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006) jest to gatunek wymierający (kategoria zagrożenia E)[8], w wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię CR[9]. Według Polskiej Czerwonej Księgi Roślin jest gatunkiem krytycznie zagrożonym (kategoria CR)[10]. Występuje na obszarze Ojcowskiego, Poleskiego i Wigierskiego Parku Narodowego, Mazurskiego Parku Krajobrazowego, Przemyskich Parków Krajobrazowych i w kilku rezerwatach przyrody. Głównym zagrożeniem dla gatunku jest utrata naturalnych siedlisk oraz niszczenie okazów przez ich pozyskiwanie z siedlisk naturalnych.
Znaczenie
Jest uprawiany jako roślina ozdobna. Nadaje się do ogrodów skalnych, na rabaty i na kwiat cięty. Ma takie same wymagania, jak dzwonki (Campanula). Najlepiej rośnie na wilgotnej, żyznej i przepuszczalnej glebie, w pełnym słońcu lub w częściowym zacienieniu. Rozmnaża się z nasion wysiewanych jesienią, lub wiosną przez podział bryły korzeniowej lub przez sadzonki z podstawy pędów[11].
Przypisy
-
↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-04-14].
-
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-12].
-
↑ a b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-29].
-
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
-
↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
-
↑ a b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
-
↑ a b c d Natura 2000 – gatunki roślin. Dzwonecznik wonny. [dostęp 2017-03-12].
-
↑ Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
-
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
-
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
-
↑ Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 83-8331-1916-0.
