Matricaria discoidea DC.

Rumianek bezpromieniowy^[3] (Matricaria discoidea DC.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych^[2]. Popularnie nazywany jest także maruną, rumiankiem amerykańskim lub rumiankiem cygańskim^[4].

Rozmieszczenie geograficzne

Naturalnym obszarem występowania tego gatunku jest Ameryka Północna i Azja Wschodnia^[5]. Rozprzestrzenił się jednak i obecnie jest pospolity nie tylko w całej Ameryce Północnej, ale także w całej Europie. Występuje także w Azji Wschodniej i Północnej, na południowym krańcu Ameryki Południowej, niektórych regionach Afryki i na Nowej Zelandii^[6]. W Europie jest kenofitem. Sprowadzony został w 1866 r. do ogrodu botanicznego i wkrótce potem stwierdzono jego występowanie na siedliskach synantropijnych^[5]. Na przełomie XIX i XX wieku szeroko się rozprzestrzenił. W Europie Środkowej po raz pierwszy zanotowano jego występowanie w okolicach Grodna w 1783 r. Później pojawił się także w Czechach, Niemczech i Skandynawii^[4]. Obecnie w Polsce jest rośliną bardzo pospolitą^[7]. We florze Polski ma status kenofita, a dokładniej epekofita^[4].

Morfologia

Łodyga

Wzniesiona lub pokładająca się, silnie rozgałęziona, naga, o wysokości do 40 cm, dość gruba. Cała roślina ma charakterystyczny zapach rumianku^[8].

Liście

Ulistnienie naprzemianległe, gęste. Liście siedzące, 2-3 krotnie pierzastodzielne, złożone z równowąskich listków^[8].

Kwiaty

Bardzo drobne kwiaty zebrane w koszyczki o średnicy 13-25 mm wyrastające na krótkich, górą nieco zgrubiałych szypułkach na szczytach łodyg^[8]. Okrywa koszyczka złożona z szeroko obłonionych, jajowatych i tępo zakończonych listków w kilku szeregach. Dno koszyczka jest stożkowate i puste wewnątrz, bez plewinek. W koszyczku występują głównie obupłciowe kwiaty rurkowe, kwiatów języczkowych przeważnie brak. Kwiaty rurkowe o prostej rurce, 4-ząbkowe, zielonożółtego koloru^[4].

Owoc

Niełupki brunatnoszarego koloru o szerokości ok. 0,5 mm i długości 2 mm, posiadające po bokach ciemniejsze, żywiczne smużki. Od wewnątrz mają 4 żeberka, na szczycie krótki rąbek. Nie mają puchu kielichowego^[8].

Pokrój

Kwiatostan

Górna część pędu

Pęd

Liście

Biologia i ekologia

Rozwój

Roślina jednoroczna. Kwitnie od czerwca do września. Jest owadopylna i wiatrosiewna^[4]. Jedna roślina wytwarza około 5 tysięcy nasion^[9]. Są bardzo odporne na mróz i suszę (m.in. dzięki żywicznym smużkom)^[8].

Siedlisko

Roślina siedlisk ruderalnych i segetalnych. Występuje na przydrożach, nieużytkach, wydepczyskach, podwórkach, gruzowiskach, terenach kolejowych i sportowych oraz w ogrodach i na polach uprawnych, jako chwast. W Polsce rośnie na niżu i w piętrze pogórza^[4]. Preferuje gleby żyzne, wilgotne, gliniaste, piaszczysto-gliniaste, częściowo także piaszczyste. Jest chwastem głównie w zbożach i kukurydzy^[9]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O/All. Polygonion avicularis i Ass. Lolio-Polygonetum^[10].

Właściwości fitochemiczne

Zawiera liczne związki chemiczne i olejki eteryczne. Spożyty przez bydło mleczne nadaje mleku nieprzyjemny aromat^[11].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 18^[7].

Korelacje międzygatunkowe

Pasożytują na nim grzyby Podosphaera fusca i Podosphaera xanthii wywołujące mączniaka prawdziwego, grzybopodobny lęgniowiec Paraperonospora leptosperma wywołujący mączniaka rzekomego i żeruje pluskwiak Brachycaudus helichrysi^[12].

Zastosowanie

• Roślina lecznicza:
  • Surowiec zielarski: koszyczki kwiatowe (Anthodium Matricariae discoideae). Zawierają 1-1,5% olejków eterycznych, matrycynę, kwas chamazulenowy, kwas walerianowy, chamazulen, patuletynę, luteolinę, komosynę, kwercytynę, chryzoeriol, izoramnetynę, umbeliferon, herniarynę, poliacetyleny, seskwiterpeny laktonowe. Olejki eteryczne zawierają chamazulen, bisabolol, farnezen i mircen. Był dawniej stosowany w medycynie ludowej. Obecnie w Europie (poza Rosją) nie jest używany w celach leczniczych, gdyż zawiera niewiele azulenu. W celach tych stosuje się rumianek pospolity^[13].
  • Działanie: napotne, przeciwzapalne, rozkurczające, podobne do rumianku pospolitego, jednakże słabsze. Rumianek bezpromieniowy używany bywa do zwalczania robaków (glista ludzka, włosogłówka ludzka, owsik ludzki) i wyprysków na skórze, pokrzywki, świądu^[14].
  • Zbiór i suszenie: zbiera się koszyczki podczas kwitnienia, suszy pojedynczą warstwą w zacienionym i przewiewnym miejscu. Wysuszone przechowuje się w zamkniętych pojemnikach^[15].
• Inne zastosowania: Kwiatostany były zjadane na surowo przez dzieci Indian Ameryki Północnej i Eskimosów. Indianie Flathead używali ich do konserwowania jagód i mięsa. Można je dodawać do sałatek, jako przyprawę do różnych dań oraz do przyrządzania herbaty. Swoim aromatem przypomina ananasy^[16].

Przypisy