nomes no trilho de navegação
El faisán[2] (Tetrao urogallus) ye una especie d'ave galliforme de la familia Phasianidae.[3] Distribuyir por bona parte de la Europa boreal (Escandinavia, Rexón báltica y Rusia) y en pequeños enclaves de monte de zones templaes como la Cornisa Cantábrica, los Pirineos, los Alpes y el Xura.
N'España, dende 1979 vedóse la caza d'esta especie, y dende 1986 tien la catalogación d'especie protexida anque esto nun supunxo una medría na población hasta'l momentu. Considérase-y una reliquia de ser glaciar, pos tres esti periodu la población foise moviendo a les rexones fríes d'Europa y l'altu monte.
El faisán presenta un gran dimorfismu sexual. Los machos y femes estrémense fácilmente pol so tamañu y coloración. Los machos son más grandes, pesen ente 3,3 y 6,7 kg. L'exemplar más grande rexistráu en cautividá pesaba 7,2 kg. Pueden midir de 74 a 115 cm y tener un valumbu alar d'unos 1,2 m. Presenten una coloración xeneral que va del gris bien escuru al pardu escuru, con reflexos verdes metálicos nes plumes del pechu. Les plumes del banduyu y la parte inferior de la cola varien d'el color negru al blancu, dependiendo de la raza a la que pertenezan. Caracterizar por tener unes plumes debaxo del picu en forma de barba, una cola en forma d'abanicu y unos tubérculos coloraos sobre los güeyos.
Les faisanes son más pequeñes, pesen aprosimao la metá que los machos. El so cuerpu dende'l picu a lo cabero mide aprosimao ente 54–64 cm, tienen un valumbu alar d'unos 70 cm y pesen ente 1.5-2.5 kg. El plumaxe de les sos partes cimeros son pardes con un xaspiaes en negru, el so banduyu ye llixeramente más claru y amarellentáu.
Dambos sexos presenten llurdios blancos nos sos costazos. Tienen les pates cubiertes de plumes, especialmente nes estaciones fríes, lo que los protexe de les baxes temperatures. Los sos deos son curtios y anchos pa nun fundise na nieve.
Los pollos tienen una coloración similar a les femes, que-yos dexa camuflar se, con un penachu de plumes negres. A partir de los 3 meses empiecen a adquirir la so coloración de machos o femes adultos.
Foi descritu en 1758 por Lineo nel so Systema naturae col so actual nome binomial.[4]
Ta cercanamente emparentáu col urogallo de picu negru (Tetrao parvirostris), que cría na taiga de Rusia oriental y el norte de Mongolia y China.
Tien descrites numberoses subespecies, anque les fontes diverxen nel so númberu, unes soteniendo nueve,[5] y otros dolce.[6]
Vive en zones montascoses con montes claros y abiertos de coníferes onde haya abondosa vexetación yerbácea, agua y bagues. Suel dormir nes cañes horizontales de los árboles, lo que se fai un requisitu pa la so presencia.
El urogallo caracterízase porque tien una dieta estacional, que correspuende a:
La dómina de celu dura dende marzu hasta'l primer terciu de mayu. El urogallo profier berros de reclamu a l'amanecida y al atapecer dende dalgún puntu eleváu atrayendo a les pites; estos berros diéron-y esti nome al animal pos se dicía que yeren paecíos a los del uro (bóvidu estinguíu). Depués pósase nel suelu y cubriendo un territoriu de 50 o 100 m de diámetru sigue colos sos reclamos y copulando con delles pites nun mesmu día.
Les pites ponen ente cinco y doce güevos nun fuexu nel suelu onde son oxetivu fácil pal xabalín, los perros, papalbes y el azor. Amás la mortalidá de los pitucos ye bien alta nes primeres selmanes de vida, polo que la so población aumenta bien amodo.
Magar el urogallo ta protexíu dende 1986 en toa España, la so población foi menguando adulces dende entós hasta niveles alarmantes.[7] Anque la caza furtiva ye cada vegada más escorrida y causa menos daños, ye la destrucción o alteración del hábitat natural del urogallo lo que provoca la so desapaición:
De les subespecies peninsulares ye'l urogallo cantábricu (T. o. cantabricus) la que tien les peores perspectives de futuru al mediu plazu pos les sos poblaciones empiecen a tar aisllaes ente sigo ensin posibilidá de renovación xenética. La población de urogallos en Galicia considérase práuticamente escastada cuidao que ta aisllada del restu. En Cantabria considérase-y estinguíu y queden delles unidaes remanentes na redolada de Picos d'Europa ensin viabilidá nenguna, a pesar de que nun fai munches décades esta especie estender hasta la Sierra de Híjar y les cabeceres del Saja y Nansa.[8] N'Asturies y Llión les poblaciones empiecen a tar desconectaes y a perder capacidá reproductiva. Propunxéronse diversos planes d'actuación pero toos con pocu o nulu ésitu. La recién declaración de parte de la Cordal Cantábricu como Reserva de la biosfera puede suponer un pequeñu salvavides. Otros planes propunxeron la so cría en cautividá y l'encruz xenéticu forzáu ente exemplares de distintes poblaciones.
Al contrariu de la creencia xeneral y de ciertu sector académicu, el factor determinante pal urogallo cantábricu ye la estructura, y non la especie d'árbol, del so hábitat (cita). Por tantu y ante la estinción antrópica de los pinares cantábricos, debió afaese, dende la Edá Media a los montes caducifolios, claramente subóptimos y que caltuvieron a la especie nun tirante equilibriu (cita). El baxu altor relativu del so hábitat sobre'l nivel del mar, el calter hiperhúmedo atlánticu y l'orientación norte nun favorecen a la especie. Estos factores fueron compensaos por una fortísima intervención humana sobre'l so hábitat que dexaba caltener en montes caducifolios la peculiar estructura d'hábitat que precisa (cita).
.
Esta páxina forma parte del wikiproyeutu Aves, un esfuerciu collaborativu col fin d'ameyorar y organizar tolos conteníos rellacionaos con esti tema. Visita la páxina d'alderique del proyeutu pa collaborar y facer entrugues o suxerencies. El faisán (Tetrao urogallus) ye una especie d'ave galliforme de la familia Phasianidae. Distribuyir por bona parte de la Europa boreal (Escandinavia, Rexón báltica y Rusia) y en pequeños enclaves de monte de zones templaes como la Cornisa Cantábrica, los Pirineos, los Alpes y el Xura.
N'España, dende 1979 vedóse la caza d'esta especie, y dende 1986 tien la catalogación d'especie protexida anque esto nun supunxo una medría na población hasta'l momentu. Considérase-y una reliquia de ser glaciar, pos tres esti periodu la población foise moviendo a les rexones fríes d'Europa y l'altu monte.
Ar skilgog meur[1] (liester : skilgegi meur) pe skilgog bras[2] a zo un evn eus familh ar skilgegi, Tetrao urogallus an anv skiantel anezhañ.
Tiriad Tetrao urogallus. Al labous a vev an daouzek isspesad[3] anezhañ en Azia hag Europa :
Diouzh an evnoniourien e vez renket ar skilgog meur er c'herentiad Phasianidae pe Tetraonidae.
Vioù Tetrao urogallus.
Korf-eskern an evn.
Ar skilgog meur (liester : skilgegi meur) pe skilgog bras a zo un evn eus familh ar skilgegi, Tetrao urogallus an anv skiantel anezhañ.
El gall fer, gall de bosc o gall salvatge,[2] també conegut com a indiot salvatge[3] (Tetrao urogallus),[4] és un rar i esquerp tetraònid, i el més gros dels gal·linacis dels Països Catalans. És nadiu d'Albània, Andorra, Àustria, Bielorússia, Bòsnia i Herzegovina, Bulgària, la Xina, Croàcia, Txèquia, Estònia, Finlàndia, la França, Alemanya, Grècia, Itàlia, el Kazakhstan, Letònia, Liechtenstein, Lituània, Macedònia, Mongòlia, Montenegro, Noruega, Polònia, Romania, Rússia, Sèrbia, Eslovàquia, Eslovènia, la península Ibèrica, Suècia, Suïssa i Ucraïna. És itinerant a Dinamarca, extint a Irlanda i reintroduït a la Gran Bretanya.[5]
La raça que viu als Països Catalans (Tetrao urogallus aquitanicus) és diferent de la que habita la zona cantàbrica (Tetrao urogallus cantabricus) i ocupa la zona més meridional de la seva àrea de distribució mundial com a espècie. El dimorfisme sexual és molt patent pel que fa a la lliurea i a la mida. El mascle mostra colors més vius i majors proporcions. Dos trets molt característics del mascle són les carúncules vermelles que exhibeix per sobre de l'ull, més conspícues durant l'època de zel, i les taques de plomes blanques a l'altura de les espatlles. La femella és clarament diferent: el seu plomatge és molt críptic i les seues dimensions són més reduïdes.
És sedentari i local en els boscos subalpins de coníferes d'alguns indrets del nord del Principat de Catalunya. Sovinteja en els boscos de pi negre, pi roig i avets, amb sotabosc de neret, nabiu, boix, boixerola i ginebró, ja que es nodreix de brots de fulles i de fruits d'aquests vegetals. A l'hivern ho fa bàsicament d'acícules de pi (folífag), alimentació molt especialitzada. És una au principalment boscana i terrestre, que prefereix desplaçar-se bo i caminant, tot i que quan vola ho fa d'una manera dirigida i potent, no semblant pas que pugui pesar de 3 a 3,5 kg. És tímid i recelós, i quan es desplaça, gairebé corrent pel bosc, es mostra àgil i silenciós.
Cap a l'abril o maig comença l'època de zel. Els mascles són polígams i llurs territoris se situen en un lloc d'exhibició col·lectiva, anomenat "cantador", on es reuneixen els mascles de la rodalia bo i efectuant el cant, els estufaments i les cerimònies rituals. Aquests "cantadors" són llocs tradicionals en l'espai i en el temps. L'estufament del mascle, quan canta, en un moment de màxima agitació sexual, és un dels fenòmens més vistosos que hom pot observar a les muntanyes del Pirineu. Malgrat això, també és el moment per a caçar-lo, aprofitant que resta privat de l'oïda. De la incubació i de la cura dels pollets, que són nidífugs, en té cura molt sol·lícita la femella.[6]
Exemplar fotografiat a Noruega
Tetrao urogallus urogallus
Esquelet de gall fer
Crani de gall fer
El gall fer, gall de bosc o gall salvatge, també conegut com a indiot salvatge (Tetrao urogallus), és un rar i esquerp tetraònid, i el més gros dels gal·linacis dels Països Catalans. És nadiu d'Albània, Andorra, Àustria, Bielorússia, Bòsnia i Herzegovina, Bulgària, la Xina, Croàcia, Txèquia, Estònia, Finlàndia, la França, Alemanya, Grècia, Itàlia, el Kazakhstan, Letònia, Liechtenstein, Lituània, Macedònia, Mongòlia, Montenegro, Noruega, Polònia, Romania, Rússia, Sèrbia, Eslovàquia, Eslovènia, la península Ibèrica, Suècia, Suïssa i Ucraïna. És itinerant a Dinamarca, extint a Irlanda i reintroduït a la Gran Bretanya.
Aderyn a rhywogaeth o adar yw Grugiar coed (sy'n enw benywaidd; enw lluosog: grugieir coed) a adnabyddir hefyd gyda'i enw gwyddonol Tetrao urogallus; yr enw Saesneg arno yw Western capercaillie. Mae'n perthyn i deulu'r Ffesantod (Lladin: Phasianidae) sydd yn urdd y Galliformes.[1] Dyma aderyn sydd i'w gael yng ngwledydd Prydain, ond nid yng Nghymru.
Talfyrir yr enw Lladin yn aml yn T. urogallus, sef enw'r rhywogaeth.[2] Mae'r rhywogaeth hon i'w chanfod yn Ewrop.
Caiff ei fagu er mwyn ei hela.
Mae'r grugiar coed yn perthyn i deulu'r Ffesantod (Lladin: Phasianidae). Dyma rai o aelodau eraill y teulu:
Rhestr Wicidata:
rhywogaeth enw tacson delwedd Cochiad crych Bonasa umbellus Ffesant gribog Rheinardia ocellata
.jpg)
.jpg)
,_male_and_female.jpg)
Aderyn a rhywogaeth o adar yw Grugiar coed (sy'n enw benywaidd; enw lluosog: grugieir coed) a adnabyddir hefyd gyda'i enw gwyddonol Tetrao urogallus; yr enw Saesneg arno yw Western capercaillie. Mae'n perthyn i deulu'r Ffesantod (Lladin: Phasianidae) sydd yn urdd y Galliformes. Dyma aderyn sydd i'w gael yng ngwledydd Prydain, ond nid yng Nghymru.
Talfyrir yr enw Lladin yn aml yn T. urogallus, sef enw'r rhywogaeth. Mae'r rhywogaeth hon i'w chanfod yn Ewrop.
Caiff ei fagu er mwyn ei hela.
Tetřev hlušec (Tetrao urogallus) je velký druh hrabavého ptáka z čeledi tetřevovitých.
Obvykle bývají rozlišovány 3 poddruhy: tetřev hlušec evropský (T. u. urogallus), obývající většinu Evropy, tetřev hlušec pyrenejský (T. u. aquitanicus), žijící v pohořích Pyrenejí a severozápadního Španělska, a tetřev hlušec sibiřský (T. u. taczanowskii), obývající Ukrajinu a území dále na východ. Někteří autoři dělí populace na více poddruhů, včetně T. u. rudolfi, T. u. major nebo T. u. uralensis.[2]
Samec dorůstá jen o málo menší velikosti než krocan (délka těla 74–90 cm), samice je téměř o třetinu menší (délka těla 54–63 cm). Samec je zcela nezaměnitelný, tmavý, s bílou skvrnou v ohbí křídla a zblízka patrným modrozeleným leskem na hrudi. Na břiše a dlouhém, oble zakončeném ocase má několik bílých skvrn. Nad očima jsou dobře patrné červené poušky, zobák je slámově žlutý. Samice je nenápadně hnědá, tmavě proužkovaná. Od podobné samice tetřívka obecného se liší výrazně větší velikostí, oranžovohnědou hrudí bez proužků, nápadnějšími ramínky, často poněkud světlejším a rezavějším opeřením a delším, více zaoblenějším a rezavěji zbarveným ocasem.[2][3]
Tetřev hlušec má palearktický typ rozšíření. Těžiště výskytu leží ve Skandinávii, Pobaltí, Bělorusku a Rusku, jinde je jeho výskyt pouze ostrůvkovitý. Kromě skandinávských a pobaltských států se v Evropě vyskytuje také ve Skotsku, Polsku, Německu, České republice, Slovensku, alpských zemích, Španělsku, Francii a některých státech Balkánského poloostrova.[4] Evropský areál se zvláště vlivem ničení vhodného prostředí a přímého pronásledování ze strany člověka značně zmenšil a ve Skotsku (kde byl později úspěšně introdukován), Irsku, Anglii, Dánsku a Belgii byl již zcela vyhuben. Stálý druh, v některých oblastech však na jaře a na podzim podniká pravidelné přelety, pravděpodobně za potravou.[2] Evropská populace je odhadována na 760.000-1.000 000 párů[5] a je považována za stabilizovanou.[6]
V minulosti byl tetřev hlušec na území ČR relativně běžným druhem, zvláště od 40. let 20. století však začaly jeho stavy prudce klesat a postupně vymizel z většiny obsazených lokalit. Při sčítání v letech 1973-77 byl ve vnitrozemí znám jen ze Třeboňska, Písecka, Brd, Nečtin a Džbánu, v období let 1985-89 již nebyl ve vnitrozemí zaznamenán nikde a jeho výskyt byl omezen na některá hraniční horstva.[2]
V současné době žije jediná životaschopná populace na Šumavě, kde je soustředěno 90 % všech našich tetřevů. Hnízdiště se zde nacházejí téměř výhradně v nadmořské výšce 1000–1370 m n. m. a jsou soustředěna především do její centrální a západní části, hlavně na centrální pláně modravské a kvildské a vysoké polohy železnorudské hornatiny, včetně kotliny horní Křemelné. Početnost zde od 90. let mírně stoupá.[7] Zbytkové populace tetřeva hlušce se vyskytují také ve Slavkovském lese, Beskydech, Jeseníkách a Králickém Sněžníku. Na vybraných místech (Krkonoše, Jeseníky, Šumava, Český les, Brdy) proběhly v minulosti reintrodučkní pokusy, nikdy se však nepodařilo docílit vytvoření dlouhodobě životaschopné populace. Celková početnost byla v roce 1964 odhadnuta na 400-500 ptáků, v letech 1973-77 na 530-700 kohoutů, v období let 1985-89 na 100-150 kohoutů a v roce 1990 na 100-200 jedinců.[2][8]
Žije ve starých, rozlehlých, jehličnatých nebo smíšených lesích, hlavně v oblastech se vzrostlými borovicemi, početnými, ale nepříliš velkými mýtinami a bohatým zastoupením bobulonosných keříků, hlavně borůvek.[2][3]
Po většinu roku žijí obě pohlaví odděleně a setkávají se většinou jen během toku. Ten probíhá od března do května na tradičních místech (tokaništích) na silných větvích nebo v řídkém porostu na zemi. Již večer předtím vydávají pronikavé říhavé zvuky („vržou“), a tokat začínají brzy při rozednění. Tok je tvořen následujícími fázemi: „pukáním“ („t-k t-k t-k“), „trylkem“ (zrychlené, několikrát opakované „pukání“), „vylousknutím“ (znějící jako mlasknutí jazykem; v některých oblastech zcela chybí) a „broušením“ (trvá 3-5 sekund a připomíná zvuk rychlého přejíždění brousku po kose). S výjimkou krátkého okamžiku při „broušení“, kdy neslyší (jsou hluší - odtud název hlušec), jsou po celou dobu velmi ostražití a v případě nebezpečí hlučně odlétají. Někdy však bývají zaznamenáváni samci s narušeným chováním, projevujícím se neobvyklou nebojácností či dokonce agresivitou vůči lidem.[2] Samice postupně navštěvují několik tokanišť, kde se vždy páří s dominantním samcem.[8]
Hnízdo je důlek v zemi, zpravidla při kmeni stromu, pod vývratem nebo hromadou klestí, vystlaný rostlinným materiálem a peřím. Snůška čítá 9-10 (6-12) světle žlutě hnědavých, jemně tmavě skvrnitých vajec o rozměrech 56,3 x 41,7 mm, jejichž inkubace trvá 26-28 dnů. Mláďata opouštějí hnízdo krátce po vylíhnutí a v prvních dnech jsou značně náchylná na vlhko, chlad a nedostatek potravy. Jejich vývoj je rychlý; po 8-9 dnech již poletují, po 14 dnech dokáží létat i na velké vzdálenosti a ve věku 30-40 dnů se plně opeřují. Se samicí zůstávají až do září, kdy se oddělují do menších hejn podle pohlaví. Pohlavní dospělosti dosahují ve 2. kalendářním roce.[2]
Od podzimu do jara v potravě převládá jehličí a pupeny, jindy požírá také různé plody (převážně bobule), výhonky rostlin a lístky. Živočišná složka, tvořená hlavně hmyzem, je zastoupena jen v malé míře (6-10 %). U mláďat je potrava zpočátku výhradně živočišná s postupně rostoucím podílem bobulí. Potravu hledá na zemi i na stromech.[2]
Tetřev hlušec patřil dříve mezi oblíbenou lovnou zvěř, jeho maso se počítalo mezi velikonoční pochoutky a poddaní měli někde povinnost chytat tetřevy a odvádět je vrchnosti. Jeho dřívější rozšíření připomínají zejména místní jména odvozená od tokanišť.[9] K lovným druhům patřil až do roku 1988, od roku 1996 je celoročně hájen. V současné době je uveden v příloze I Směrnice o ptácích a podle vyhlášky 395/1992 Sb. jde o kriticky ohrožený druh. Mezi faktory, které tetřeva nejvíce ohrožují, patří hlavně nevhodné lesnické hospodaření, vedoucí k ničení přirozeného biotopu, nadměrné rušení, narušující průběh toku a tím i úspěšnost hnízdění, a vysoké stavy predátorů, mezi které patří zvláště kuna a liška.[2][8]
Tokající tetřev se vyskytuje ve znaku české obce Obecnice, přítomen je i na dalších znacích.
Obrázky, zvuky či videa k tématu tetřev hlušec ve Wikimedia Commons
Galerie tetřev hlušec ve Wikimedia CommonsTetřev hlušec (Tetrao urogallus) je velký druh hrabavého ptáka z čeledi tetřevovitých.
Tjur (Tetrao urogallus) er en fugl i gruppen af skovhøns. Den findes ikke i Danmark, men f.eks. i Norge, Sverige og Finland, hvor den sammen med urfugl er et meget eftertragtet jagtvildt.
Tjuren kan forveksles med sin mindre slægtning, urfuglen, men er en del større – hannen op til 100 cm og 6 kg og hunnen op til 60 cm og 2,5 kg. I flugt virker urfuglen mindre langhalset og storhovedet end tjuren. Urhønen har kortere hale end tjurhønen, og urhanen kan skelnes fra tjurhanen ved at den har kileformet hale.
Udover størrelsen bemærkes forskellen på hannerne mest ved spillet i yngletiden. Tjuren har flere forskellige nuancer i fjerdragten, og den sorte farve er mere mat. Når halen er slået ud er viften hos tjuren noget større, mens ynglekaldet er mindre markant både i form og styrke – det kan næppe høres længere væk end få hunderede meter.
Tjuren og urfuglen forekommer stort set i de samme geografiske områder, men foretrækker forskellige biotoper. Tjuren foretrækker den lysåbne skov, eller tættere skov hvor den holder til ved moser, lysninger og i skovbrynet. Urfuglen foretrækker åbne områder, f.eks. heder og moseflader.
Tjuren yngler i Skandinavien – fra Skåne og nordpå – og videre mod øst gennem Finland og Rusland til området ved Lena-floden. Arten findes desuden i Skotland, Polen og Hviderusland samt i distinkte bestande i visse bjergegne af Mellem- og Sydeuropa.
Tjurens foretrukne skovtype er nåleskov med moser, især ældre fyrreskove. I visse områder forekommer den dog i bjergskove af løvtræer i Sydeuropa.
Man ved fra knoglefund, at Tjuren ynglede i Danmark i tiden omkring yngre stenalder.[1] Måske har den også ynglet tættere på vor tid. Den eneste mulige spontane forekomst i historisk tid af tjur er fra Rold Skov i 1874. Dette fund var længe anerkendt som det eneste sikre fund af tjur i Danmark, men bliver dog nu regnet for udokumenteret.[2] Der har været mange udsætnigsforsøg mellem 1891 og 1964, men fuglene fik ingen steder fodfæste. Mest succes fandtes på Bornholm, i Midtjylland samt ved Tisvilde i Nordsjælland. hvor der gennem flere år blev iagttaget ynglende fugle.
Krydsning af tjurhøne og urhane forekommer af og til i naturen. Resultatet er et sterilt afkom som kaldes rakkelhane/rakkelhøne. Krydsning mellem tjurhane og urhøne er ikke set.
Tetrao urogallus
Tetrao urogallus
Tjur (Tetrao urogallus) er en fugl i gruppen af skovhøns. Den findes ikke i Danmark, men f.eks. i Norge, Sverige og Finland, hvor den sammen med urfugl er et meget eftertragtet jagtvildt.
Das Auerhuhn (Tetrao urogallus) ist eine Vogelart aus der Familie der Fasanenartigen (Phasianidae) und der Ordnung der Hühnervögel (Galliformes). Es ist zugleich der größte Hühnervogel Europas. Es besiedelt Nadel-, Misch- und Laubwaldzonen von Schottland über Nordeuropa bis in den Osten Zentralsibiriens. In Europa besiedelt es heute boreale und gemäßigte Zonen oberhalb von 1000 Metern über dem Meeresspiegel. Nur sehr vereinzelt kommt es derzeit auch in tieferen Lagen vor wie beispielsweise in Polen und der Niederlausitz.[1] Noch bis in die 1970er Jahre waren autochthone Auerhuhnvorkommen etwa im hessischen Spessart und Knüllgebirge bekannt, konnten sich jedoch, infolge der zunehmenden Kulturgatterung (Wildzäune) durch die Forstwirtschaft, dort nicht mehr länger halten.
Das Auerhuhn ist sehr scheu und stellt große Anforderungen an seine Umgebung. In Mitteleuropa ist es nur noch selten und nur in alten, unberührten Bergwaldregionen anzutreffen, z. B. in Österreich, der Schweiz, Slowenien, in Deutschland im Berchtesgadener Land, im Schwarzwald, im Bayerischen Wald und im Fichtelgebirge. Da es ein sehr geringes Ausbreitungspotenzial hat, sind Kleinpopulationen rasch isoliert. Am Großen Arber gibt es ein Schutzgebiet für Auerhühner.
Das Auerhuhn ist ein Standvogel der großen, lichten Waldgebiete Europas und Nordasiens. Sein ursprünglicher Lebensraum umfasst in erster Linie die Taiga Nord- und Osteuropas, daneben auch die ursprüngliche Nadelwaldzone der Alpen und Mittelgebirge. Große und geschlossene Vorkommen des Auerhuhns finden sich noch in den borealen Nadelwäldern Europas, wo die Art zwar großteils rückläufig ist, aber laut IUCN noch bei 1,5 bis 2 Millionen Tieren liegt und daher von ihr als „nicht gefährdet“ (Least concern) eingestuft wird. Als wesentliche Ursachen des Rückgangs werden Einflüsse aus der modernen Forstwirtschaft angegeben, welche die Waldstruktur für die Art nachteilig verändert. Obwohl die Jagd auf Auerhühner in allen Ländern reguliert oder verboten ist, werden insbesondere in Teilen von Süd- und Osteuropa erhebliche Verluste durch Wilderei angenommen.
In Skandinavien siedelt die Nominatform Tetrao urogallus urogallus. In Schottland war das Auerhuhn bereits um 1760 ausgerottet. Der dortige Bestand geht in erster Linie auf schwedisches Auerwild zurück, das man 1837 und 1838 ausgesetzt hatte. Im Gegensatz zu anderen Ländern (Irland, Dänemark) verlief die Aussetzung erfolgreich.
Die Unterart Tetrao urogallus rudolfi (Dombrowski 1912) siedelt in den ukrainischen (Naturschutzgebiet Gorgany) und rumänischen Karpaten[2] und den Rhodopen in Bulgarien, Tetrao urogallus pleskei in Belarus, der Nordukraine und weiten Teilen des europäischen Russlands, Tetrao urogallus uralensis (Menzbier) im südlichen Ural und Südwestsibirien ostwärts bis nach Barnaul, Tetrao urogallus karelicus in Finnland und im russischen Karelien, Tetrao urogallus lonnbergi auf der Halbinsel Kola, Tetrao urogallus volgensis im zentralen und im südöstlichen europäischen Russland, Tetrao urogallus taczanowskii in Zentralsibirien, südwärts bis zum Altai und bis zur nordwestlichen Mongolei und Tetrao urogallus obsoletus vom Onegasee über Nordrussland und Nordsibirien bis zur unteren Lena. In älterer Literatur werden die Vorkommen östlich Skandinaviens als Populationsinseln von Tetrao urogallus urogallus beschrieben, so dass unterschiedliche Auffassungen über die Zahl der Unterarten bestehen.
Im zentralen Europa, von Deutschland und den Alpen bis in das südwestliche Baltikum, das westliche Belarus, in die östlichen Karpaten und in den Dinariden und deren südlichen Ausläufern bis nach Nordmazedonien siedelt die deutlich größere Unterart Tetrao urogallus major (C. L. Brehm 1831). Die Populationen Mitteleuropas sind akut gefährdet und isoliert, stehen also nicht im Austausch miteinander. Das größte Vorkommen Mitteleuropas findet sich in den Alpen. Das Auerhuhn ist mittlerweile in allen Alpenregionen mit Ausnahme Österreichs, das die größte Population besitzt, unter Schutz gestellt worden. Liechtenstein (1962), die Schweiz (1971), Italien (1989) und Slowenien (1993) haben die Bejagung eingestellt, in der Schweiz ist die Art als stark gefährdet eingestuft und in der Provinz Südtirol seit 2007 geschützt.[3] In Frankreich lebt Tetrao urogallus major noch im Jura und in den Vogesen. In den französischen Alpen starb das Auerhuhn Ende der 1990er Jahre aus. In den Pyrenäen lebt die etwas kleinere Unterart Tetrao urogallus aquitanicus, in den Cevennen wurde eine Kreuzung aus beiden Unterarten angesiedelt. Im Kantabrischen Gebirge in Nordwestspanien wird noch die Unterart Tetrao urogallus cantabricus (Castroviejo) unterschieden.[4]
In Deutschland steht das Auerhuhn bundesweit als vom Aussterben bedrohte Vogelart auf der „Roten Liste“[5] und unterliegt einer ganzjährigen Schonzeit. Neben der alpinen Population im Nationalpark Berchtesgaden besiedelt es hauptsächlich den Schwarzwald, den Bayerischen Wald und das Fichtelgebirge. Im Nationalpark Schwarzwald hat sich ein in der Summe relativ stabiler größerer Bestand erhalten, während die Gesamtpopulation im Schwarzwald weiterhin rückläufig ist. Im Nationalpark Bayerischer Wald existiert eine überlebensfähige, im Fichtelgebirge eine kleine, aber stabile Population.
In weiteren Gegenden wie im Erzgebirge, im Frankenwald, im Oberpfälzer Wald, im Odenwald oder im Spessart stirbt die Art aus oder ist bereits verschwunden. Im Harz und im Hochsauerland wurden die Auswilderungsprogramme eingestellt, die Restpopulationen gelten als erloschen.
Ein Bestand im Thüringer Schiefergebirge schrumpfte jahrzehntelang auf eine kritische Zahl, aktuell gibt es jedoch erste Anzeichen einer Erholung. Eine Ansiedlung von Tetrao urogallus urogallus in der Niederlausitz scheint erfolgreich. Beide Kleinpopulationen werden auf absehbare Zeit nicht die kritische Größe, die zu einer Selbsterhaltung notwendig ist, erreichen und auf aufwändige stützende Maßnahmen angewiesen sein. (s. u.: Bestand)
Hauptgrund für das Zurückgehen der Auerhuhnvorkommen, insbesondere in Mitteleuropa, ist der Verlust von geeigneten Lebensräumen. Da das Auerhuhn hohe Ansprüche an sein Habitat stellt, sind Schutzmaßnahmen schwer zu realisieren. Für eine stabile Population werden etwa 50.000 ha zusammenhängende und ausreichend strukturierte Fläche benötigt. Die Populationen verhalten sich äußerst labil gegenüber Infrastrukturprojekten, welche sie in ihrem Lebensraum einschränken und die Tiere bis hin zum Stresstod (im Winter) stören können.
Umstritten ist der Einfluss weiterer Faktoren, zum Beispiel Störungen im Habitat oder der Einfluss von Beutegreifern (Prädatoren). So spielt in Mitteleuropa die hohe Prädatorenzahl (Fuchs, Baum-, Steinmarder, Habicht, Schwarzwild u.v.m.) eine stark einschränkende Rolle.[6][7] In integrativen Jagdkonzepten muss daher versucht werden, deren Zahl gering zu halten. Eine moderate, regulierte Bejagung, insbesondere im Herbst, gilt den Modellannahmen nach als mit der Erhaltung der Bestände verträglich, wenn hier auch teilweise noch Wissenslücken bestehen. Die Jagd auf Auerhühner ist in allen Ländern reguliert oder verboten. Durch Wilderei in Teilen von Süd- und Osteuropa werden erhebliche Verluste angenommen.
Der Tourismus und zunehmender Besucherdruck in den Verbreitungsgebieten sind weitere Gründe für den Rückgang. Da die meisten Populationen voneinander isoliert sind, findet kein ausreichender genetischer Austausch statt, was sich negativ auf die Konstitution auswirkt. Es wird derzeit versucht, nach dem Trittsteinkonzept einen genetischen und individuellen Austausch zu ermöglichen (dies insbesondere zwischen den Teilgebieten im Schwarzwald).
In der Gestalt unterscheiden sich Auerhahn und Auerhenne ganz deutlich voneinander:
Gemeinsam ist beiden Geschlechtern ein weißer Spiegel am Schwingenbug. Vor allem im Winter sind die Füße befiedert, seitlich der Zehen stehen kleine Hornstifte ab (Schneeschuh-Effekt), wovon die Familienbezeichnung „Raufußhühner“ abgeleitet wird.
Diese sog. Balzstifte bilden sich im Winter auch meistens ziemlich deutlich in der Fährte im Schnee ab. Dabei ist eine Unterscheidung der Geschlechter meist problemlos an der Größe der Trittsiegel möglich.
Über den Augen zeigt sich bei Hahn und Henne beiderseits eine nackte, auffallend rote Hautstelle, die sogenannte Rose.
Die Auerhuhnküken sind in ihrer frühesten Jugend ähnlich gefärbt wie die Hennen und haben eine charakteristische schwarze Kopfplatte. Später, ab etwa Anfang August verändert sich die Färbung der Hahnenküken zunehmend mehr in Richtung auf das spätere Aussehen, ihr Gefieder wird dunkler, insgesamt sind sie dann auch schon deutlich größer als die Hennenküken. Auerhuhn-Eier entsprechen in Größe und Form in etwa Hühnereiern, sie sind aber meist deutlich braun gefleckt.
Die Losung des Auerwildes besteht je nach Jahreszeit und aufgenommener Nahrung aus ca. 1 cm breiten und 5–6 cm langen Walzen von harter oder breiiger Konsistenz. Im Winter sind Nadelreste erkennbar. Das sog. Falz- oder Balzpech, eine schwarzglänzende Ausscheidung des Blinddarms, wird das ganze Jahr über abgegeben, hat also keinen Bezug zur Balz.
Beim Fliegen sind Auerhühner besonders beim Start schwerfällig und polternd, weshalb sie dichte Wälder meiden. Im Flug werden immer wieder Gleitflug-Phasen eingelegt, wobei ein charakteristisches Pfeifen zu hören ist. Generell ist das Auerhuhn kein gewandter Flieger und bevorzugt die Fortbewegung am Boden; wenn es aufgestört wird, strebt es meist zu Fuß die nächste Deckung an.
Der ursprüngliche Lebensraum des Auerhuhns sind nadelbaumreiche, lichte, stufige Wälder mit reicher Bodenvegetation aus überwiegend Heidelbeerkraut. Hieran ist es aufgrund seiner bevorzugten Nahrung, seines Sicherheitsbedürfnisses und seines Flugverhaltens hervorragend angepasst – „zu gut“ angepasst, da es letztlich nicht in der Lage ist, in anderen Waldaufbauformen zu überleben.
An ihren Lebensraum stellen die Auerhühner, insbesondere die Auerhennen, die Küken führen, folgende Ansprüche: Notwendig ist eine innige Mischung aus Nahrungsangebot – v. a. Heidelbeersträucher – und Deckung mit Übersicht. Diese Qualitätskriterien erfüllen normalerweise am besten lichte Althölzer aus Fichte und Kiefer mit reichlich Bodenvegetation und beginnender Verjüngung an nicht zu steilen, trockenen Hängen, also kurz gesagt: alte dicke Bäume, dazwischen schon stellenweise nachwachsende Verjüngung, um sich darin zu verstecken, hinreichend Sicht und Flugmöglichkeit. Als Bodenvegetation wünscht sich das Auerhuhn möglichst viele Beerensträucher, seine Lieblingsnahrung. Und das Ganze sollte vorzugsweise an einem schwach geneigten, südlich exponierten Hang liegen. In den Tieflagen sind solche Waldformen häufig durch menschliche Übernutzung der Wälder, vor allem aber durch Streunutzung entstanden.
In den klimatisch rauen Hoch- und Kammlagen der Mittelgebirge und des Hochgebirges sowie in der Taigaregion in Skandinavien und Russland wachsen die Wälder von Natur aus eher lückig, so dass sich dort ganz natürlich derartige, für die Auerhühner optimal geeignete Waldstrukturen bilden. Dichte, jüngere Waldteile werden meist gemieden, da sie häufig weder Deckung noch Nahrung bieten und zudem den Flug dieses großen Vogels behindern.
Das Auerhuhn ist ein hochspezialisierter Pflanzenfresser; im Sommerhalbjahr ernährt es sich fast ausschließlich von Heidelbeerblättern und Beeren, daneben auch von Grassämerei und jungen Sprösslingen. Als Küken in den ersten Lebenswochen sind die Auerhühner auf tierisches Eiweiß in Form von Insekten angewiesen, wobei das Angebot an erreichbarer Nahrung sehr stark vom Witterungsverlauf abhängt. Im Winter besteht die Nahrung hauptsächlich aus Nadeln und Knospen von Kiefer, Fichte, Tanne und Buche. Zum Aufschließen und Zermahlen ihrer Nahrung nehmen die Auerhühner Magensteinchen, sog. Gastrolithen auf.
Grundsätzlich ist die Siedlungsdichte des Auerhuhns ebenso wie bei den meisten anderen Tierarten von der Qualität des Biotops abhängig; die höchste Siedlungsdichte ergibt sich dabei in sonnendurchfluteten, lichten, alten beerkrautreichen Mischwäldern aus Fichte, Kiefer, Tanne und etwas Buche. Dabei liegt die Dichte, bezogen auf den Frühjahrsbestand, bei etwa 4 Auerhühnern je 100 ha. In ähnlichen Siedlungsdichten lebt das Auerwild auch in Taiga und Tundra. Das Auerhuhn war also nie, entgegen vielen jagdlichen Legenden, eine Tierart, die in großer Dichte gelebt hat. Erwachsene Hähne, die streng territorial leben, beanspruchen ein Streifgebiet von etwa 50 bis 60 ha besiedelbare Fläche, Hennenreviere sind etwa 40 ha groß, wobei sich die Reviere von Hähnen und Hennen überschneiden können.
Auerhühner sind typischerweise Tagtiere, d. h. ihre Aktivität beschränkt sich fast ausschließlich auf die hellen Stunden des Tages. Die Nacht verbringen sie normalerweise auf Bäumen; dabei suchen sie sich alte Bäume, in deren starkem Geäst sie sitzend schlafen. Derartige Schlafbäume werden oft für mehrere Tage beibehalten, weshalb sich unter ihnen dann häufig viel Losung findet. Brütende Auerhennen verbringen die Nacht am Boden, ebenso wie die Küken führenden Hennen in den ersten Wochen nach dem Schlüpfen. Zur übrigen Zeit sind die Hennen deutlich seltener am Boden zu finden als die Hähne. Besonders im Winter sind die meisten Fährten im Schnee Hahnenfährten.
Die Balzzeit[8] des Auerwildes beginnt je nach Witterungsverlauf, Vegetation und Höhenlage im März und dauert etwa bis Anfang Juni. Dabei findet zu Beginn der Morgendämmerung die Baumbalz auf einem aussichtsreichen, starkastigen Baum (dem Balzbaum) statt. Auffallend ist dabei die Haltung – gefächerter, steil aufgerichteter Schwanz und hochgereckter Kopf – und der Balzgesang, die Balzarie, bestehend aus dem Knappen mit dem Schnabel (Brocker), dem Trillern, das sich zum Hauptschlag überschlägt und schließlich dem Wetzen, auch Schleifen. Die Strophe (Gstanzl, Gsetzl) dauert etwa sechs Sekunden.[9]
Später, hauptsächlich wenn Hennen vorhanden sind, geht die Balz am Boden weiter (Bodenbalz). Hierzu verstreicht der Hahn von seiner in der Nähe gelegenen Singwarte zu einer Bestandslücke, um dort weiter zu balzen. Die Hennen halten sich nach einer Zeit des Umherstreichens nur während der kurzen Zeit der Hauptbalz am Balzplatz auf, wo sie dann auch vom jeweils ranghöchsten Hahn getreten werden. In dieser Phase sind Auerhühner Störungen gegenüber am empfindlichsten, selbst durch einzelne Beobachter können die Hennen zur Flucht veranlasst werden, wodurch ein Tretakt während der relativ kurzen, empfängnisbereiten Zeit verhindert wird.
Während der Balz erreicht der Testosteronspiegel des Auerhahns das Hundertfache seines Normalwerts. Deshalb sind Auerhähne in der Fortpflanzungszeit äußerst aggressiv. Manche Tiere greifen sogar Menschen an, die ihr Revier betreten. Ein Stock zur Abwehr der Schnabelhiebe und das unverzügliche Verlassen des Reviers beenden diese unliebsamen Begegnungen jedoch auf eine für beide Seiten glimpfliche Weise.
Im Herbst findet daneben die Herbstbalz statt; dabei werden jedoch nur die Balzgebiete für die kommende Saison abgegrenzt.
Etwa drei Tage nach dem Tretakt beginnt die Henne mit der Eiablage, innerhalb von 10 Tagen ist dann das Gelege mit durchschnittlich 8, in Extremfällen zwischen 5 und 12 Eiern fertig gelegt. Die anschließende Brut dauert je nach Witterung und Höhenlage zwischen 26 und 28 Tagen.
In der Anfangszeit sind die Hennen sehr störungsempfindlich, sie verlassen dann sehr schnell den Brutplatz. Später dulden sie Störungen meist, ducken sich tief in ihr gewöhnlich unter Ästen oder Wipfeln verstecktes Nest.
Nach dem Schlüpfen müssen die Küken – wie alle Hühnervögel Nestflüchter – etwa 14 Tage lang von der Henne gehudert (gewärmt) werden, bis sie in der Lage sind, ihre Körpertemperatur von selbst aufrechtzuerhalten. Dabei sind sie häufig nur für Minuten in der Lage, sich von der wärmenden Henne zu entfernen und nach Nahrung zu suchen. In dieser Zeit brauchen sie zudem hauptsächlich tierisches Eiweiß in Form von Insekten, v. a. Raupen und Puppen. Von entscheidender Bedeutung ist daher zu dieser Zeit neben der Störungsarmut der Witterungsverlauf: Bei nasskaltem Wetter müssen die Küken häufiger und länger gehudert werden, zugleich sind die Insekten weniger aktiv, also auch weniger erreichbar.
Etwa Anfang September lösen sich die Gesperre auf; anfangs verstreichen die Junghähne, später auch die Junghennen.
Die wichtigsten Ursachen für den zu beobachtenden Rückgang der Auerhühner sind, neben der hohen Anzahl an Beutegreifern, die Intensivierung der Forstwirtschaft und die zunehmende Beunruhigung durch Touristen. Die Intensivierung der Forstwirtschaft trotz Klimawandels bedeutet weiterhin eine Förderung des einschichtigen Altersklassenwaldes mit einer zunehmenden Walderschließung und Wegebau, Fichtenmonokulturen und sehr dichte Waldbestände bis ins Starkholzalter mit einem entsprechenden Verlust an Bodenvegetation. Entsprechend gehen insbesondere Heidelbeeren zurück, die für Auerhühner eine wichtige Nahrungspflanze darstellen. Intensivierung bedeutet auch Pestizideinsatz und eine Entwässerung der Waldmoore.[10]
Das Auerwild untersteht in Deutschland dem Schutz des Bundesjagdgesetzes[11] mit ganzjähriger Schonzeit und damit der Hegepflicht. Als forstliche Maßnahme ist es erforderlich, auf großen Flächen einen möglichst vielseitigen Wald zu schaffen und zu erhalten, der die Habitatansprüche der Auerhühner erfüllt. Dabei muss besonders der Anteil der alten, lichten, beerkrautreichen Waldbestände gefördert werden; auch müssen Verbindungskorridore zwischen derartigen besiedelungsgünstigen Teilen erhalten bleiben. Nachteilig ist eine intensive „Verdrahtung“ der Landschaft mit Forstkulturzäunen, da diese für das Auerwild vor allem bei der Flucht zu unsichtbaren Flugbarrieren werden, an denen sie sich schwer verletzen können oder sogar zu Tode kommen.
Hegemaßnahmen beschränken sich i. d. R. auf forstliche und jagdliche Maßnahmen. Mit der Ausweisung von Wildschutzgebieten mit Regelungen zur Betretung und einschränkenden, jagdlichen Vorgaben wird versucht, den Erholungsverkehr während der störungsempfindlichen Zeit zu kanalisieren. Flankierend zu sonstigen Maßnahmen muss das Raubwild scharf bejagt werden.
Die Forstliche Versuchs- und Forschungsanstalt Baden-Württemberg leitete bis 2019 ein Forschungsprojekt, das den Einfluss von Windenergieanlagen auf Auerhühner untersucht.[12]
Die Gesamtpopulation Europas wurde 2004 auf 760.000 bis 1.000.000 brütende Paare geschätzt, das entspricht 2.280.000 – 3.000.000 Individuen in Europa und hochgerechnet 5 bis 10 Millionen Individuen im gesamten eurasischen Verbreitungsgebiet (BirdLife International).[13] 95 Prozent des europäischen Bestandes entfallen auf das europäische Russland und Fennoskandinavien. In Mitteleuropa wurde die Anzahl brütender Weibchen 2005 auf zwischen 6.300 und 11.300 geschätzt.[14]
Der Gesamtbestand in Österreich wurde 2008 mit 25.000 Individuen angegeben,[15] 2002 wurden 10.000 – 11.000 Hähne geschätzt.[16] In der Schweiz wurden 450–500 Brutpaare (2008) bzw. 1.000 Individuen (2010) geschätzt,[17] die in fünf territorial isolierten Populationen leben, im Jura, am westlichen und am zentralen Alpennordrand, am östlichen Alpennordrand mit Nord- und Mittelbünden sowie im Engadin mit den angrenzenden Bündner Südtälern. Die alpinen Bestände in Italien (4.000 – 6.000 Individuen in den Karnischen Alpen, der Region Friaul-Julisch Venetien, in Südtirol und im Trentino) und Slowenien (1.200 Individuen in den Julischen Alpen und zum kleinen Teil im Dinarischen Gebirge) gelten als stabil bis abnehmend.[18] In Liechtenstein wird ein Restbestand (4–8 Paare) vermutet, doch fehlen aktuelle Bestandserhebungen.[19] In den französischen Alpen gibt es seit 2000 keine Auerhühner mehr.[20][21]
Im gesamten Mitteleuropa gab es bereits zu Beginn des 19. Jahrhunderts Bestandsrückgänge und teilweises Erlöschen von Randpopulationen. So erloschen die Bestände in den Ardennen bereits um 1820 und in Niedersachsen um 1850. Um 1900 gab es weiträumige Bestandserholungen und Arealausweitungen in den Südalpen und den tieferen Lagen des Nord- und Ost-Alpenvorlands. Seit Ende der 1940er Jahre gingen die Bestände in Mitteleuropa weiträumig und drastisch zurück. In Westungarn erloschen die Bestände 1963, in Rheinland-Pfalz und Nordrhein-Westfalen in den 1970er Jahren, im Norden des Juras in den 1990er Jahren. In Sachsen-Anhalt gab es in den letzten Jahren keine Funde mehr.[22] In Polen und der Slowakei gibt es kleine isolierte Restbestände (50 Tiere im Tatra-Nationalpark, Kleinpopulationen im Karpatenvorland und in der Niederschlesischen Heide), die langfristig zum Teil geringe Überlebenschancen haben.[23] Mit Mitteln der EU wurden Auswilderungsaktionen schwedischer Auerhennen im Bory Dolnośląskie (Naturreservat Niederschlesische Heide) bei Ruszów in der polnischen Oberlausitz und in der Puszcza Augustowska (Waldkomplex im Natura 2000-Schutzgebiet Rospuda-Tal) bei Augustów in Podlachien realisiert. Bei Ruszów wurden im Frühjahr 2014 drei von 14 Hennen brütend vorgefunden.[24]
In Randverbreitungsgebieten in Österreich abseits des alpinen Hauptverbreitungsgebietes, im Mühlviertel und im Waldviertel, sind die Bestände fast erloschen. Randbestände im Hausruckviertel, in Kärnten, Niederösterreich, der Steiermark und Vorarlberg drohen ebenfalls die Verbindung zu den Hauptpopulationen zu verlieren und sich zu isolieren.[25] Das Vorkommen im Böhmerwald gilt seit Ende der 1990er Jahre als erloschen (Oberösterreichischer Landesjagdverband), 2002 gelangen jedoch ganz vereinzelte Nachweise im Grenzraum zu Tschechien. Im Freiwald wurde eine einzelne Henne beobachtet.[26] Der Bestand in Tschechien wird auf etwa 150 Hähne geschätzt und lebt verstreut in teilweise bedrohten (Mährisch-Schlesische Beskiden, Gratzener Bergland, Erzgebirge) oder aussterbenden (östliches Riesengebirge, Niederes Gesenke) und in neu angesiedelten (Altvatergebirge, Böhmischer Wald) kleinen Populationen. Auf der Böhmisch-Mährischen Höhe ist das Auerhuhn ausgestorben. Derzeit werden Tiere im Brdy ausgewildert. 250 Tiere entfallen auf den Böhmerwald.[27]
Der Bestand in Frankreich wird auf 3.500 – 6.000 Individuen geschätzt. Davon entfällt der Großteil auf die Population der Pyrenäen. Der Bestand in den Vogesen wurde in den 1970er Jahren auf 250 – 280 Hähne geschätzt. 2008 wurden noch 50 Hähne gezählt, was einem Bestand von 100 Tieren entspricht. Seit 2002 verzeichnet die Groupe Tétras Vosges (GTV) einen leichten Anstieg des Bestandes. Zwischen 1976 und 2004 wurde das Auerhuhn wieder in den Cevennen angesiedelt.[28] Im nordwestspanischen Kantabrischen Gebirge wurden 2000–2003 627 Individuen in 13 isolierten Subpopulationen gezählt. Das Verbreitungsgebiet schrumpfte in 22 Jahren um 66 % und ist heute 300 km von der Nachbarpopulation in den Pyrenäen entfernt.[29]
In Deutschland wurden 2005 in verschiedenen Quellen 570 bis 770 Brutpaare angegeben. Im nationalen Bericht zur EU-Vogelschutzrichtlinie 2014 wurden 750 bis 1200 Hähne gezählt, das entspricht einem Rückgang von 75 % in 25 Jahren.[30]
Seit 1950 wurden in Deutschland 4.800 Tiere freigelassen, die meisten Auswilderungsprojekte sind eingestellt worden.[31]
Ab 1976 zog das Land Niedersachsen in einer Zuchtstation im Harz rund 1000 Tiere auf. Knapp 25 Jahre später wurde der Bestand trotzdem nur auf etwa ein Dutzend Vögel geschätzt. Das Programm wurde 2003 eingestellt.[32] Auswilderungen im Hochsauerland wurden 2014 wegen Erfolglosigkeit beendet.[33]
Die Forstliche Versuchs- und Forschungsanstalt Baden-Württemberg konnte immerhin im Nordschwarzwald einen Teilerfolg vermelden. Dort stieg die Zahl von ca. 110 (1998) auf ca. 190 Tiere (2007). Die weiteren Teilpopulationen blieben aber wie oben erwähnt rückläufig. Im Gesamtschwarzwald lag die Zahl laut Forstlicher Versuchs- und Forschungsanstalt im Jahr 2007 bei etwa 600. 2016 wurden allerdings nur noch gut 200 Hähne gezählt. Die Arbeitsgruppe Raufußhühner (AGR) erarbeitete einen „Aktionsplan Auerhuhn“, den das Land Baden-Württemberg 2008 verabschiedete. Ziel ist, im Schwarzwald eine stabile Auerhuhn-Population von ca. 600 Tieren zu erhalten. Innerhalb des „Aktionsplans Auerhuhn“ wurden für die verschiedenen Handlungsfelder Habitatgestaltung, Jagd, Infrastruktur, Tourismus, Forschung und Öffentlichkeitsarbeit konkrete Maßnahmen geplant, die langfristig dem Schutz der Vogelart dienen. Grundlage ist hierbei, die Belange der unterschiedlichen Interessengruppen miteinander zu vereinen und nicht gegeneinander auszuspielen.[34][35][36]
Im Bayerischen Wald ausgewilderte Tiere hatten sich kaum weiter vermehrt. In den Lagen über 1000 Meter gibt es im Nationalpark Bayerischer Wald jedoch eine überlebensfähige Population, die auf rund 500 Individuen geschätzt wird.[37] Im Naturpark Fichtelgebirge wurden 2002–2003 durch die Auswertung genetischer Fingerabdrücke auf Federn und Losung 55 Tiere gezählt.[38] Der kleine Bestand scheint stabil.[39]
Eine akut bedrohte Kleinpopulation im Thüringer Schiefergebirge zeigt aktuell vorsichtige Erholungstendenzen. Bereits in den 1970er Jahren wurde versucht, die damals noch aus ca. 300 Auerhühnern bestehende Gruppe zu retten; trotz erheblicher Anstrengungen ist dies jedoch misslungen. Obwohl jährlich 20 Tiere ausgewildert wurden, schrumpfte der Bestand seit 1990 dramatisch. 2012 lebten wohl nur noch etwa ein Dutzend Auerhühner auf einem Areal von 36.000 ha.[40] Bei Langenschade im NSG Uhlstädter Heide (wird zur Saale-Elster-Sandsteinplatte gerechnet) wurde aufbauend auf die von dem polnischen Biologen Dr. Andrzej Krzywinski 2007 entwickelte „Born-to-be-free-Auswilderungsmethodik“[41] die bundesweit einzige staatliche Aufzuchtstation für Auerwild geschaffen und Ende 2012 in Betrieb genommen. Sie ersetzt eine einfache hölzerne Anlage, in der seit 1989 ca. 300 Vögel aufgezogen wurden. Die moderne, aus 10 Volieren (1 Quarantäne) bestehende Anlage soll den Fortbestand des Restbestandes sichern helfen, dessen Vermehrung und Erhaltung im natürlichen Lebensraum ohne diese Unterstützung nicht mehr gewährleistet ist.[42] Vom hierfür zuständigen thüringischen Forstamt Saalfeld-Rudolstadt wurden die Auswilderungsmaßnahmen 2014 auf das angestammte Kernsiedlungsgebiet in den Forstämtern Neuhaus (8 Auerhennen und -hähne im NSG Meuraer Heide) und Gehren (7 Tiere) im Naturpark Thüringer Wald ausgeweitet.[43][44] Begleitet wird dies durch Maßnahmen wie die forstliche Umgestaltung von ca. 5.000 ha Waldfläche, die scharfe Bejagung von Räubern wie Fuchs und Waschbär und die Einschränkung des Fressfeindes Schwarzwild.[45] Im April 2016 wurden in der Region drei balzende Hähne unterschiedlichen Alters gesichtet. Zudem waren im vorangegangenen Winter regelmäßig über zehn Tiere beobachtet worden, darunter erstmals unberingter Nachwuchs aus freier Wildbahn.[46]
27 Auerhühner, ausschließlich Hennen, von denen man hoffte, dass sie beim Fang bereits befruchtet waren, die einige Tage vorher in der schwedischen Provinz Västerbotten gefangen worden waren, wurden am 18. Mai 2012 im Naturpark Niederlausitzer Heidelandschaft ausgesetzt. Ein Jahr später erfolgte eine Ansiedlung in der nahegelegenen Rochauer Heide (Naturpark Niederlausitzer Landrücken), wo im Juli 2014 eine hier geschlüpfte Junghenne nachgewiesen werden konnte.[47] Grundlage für dieses Pilotprojekt, das mit EU-Mitteln gefördert wird, ist das 2002 erarbeitete Brandenburger Artenschutzprogramm für das Auerhuhn. Die Bedingungen für Auerhühner haben sich in der südbrandenburgischen vom Braunkohlenbergbau beeinflussten Landschaft verbessert, weil der abgesenkte Grundwasserspiegel wieder stieg und die Stickstoff- und Schwefeleinträge sanken. Dadurch breitete sich die Heidelbeere – eine Hauptnahrung des Auerwildes – wieder aus.[48] Aufgrund von Federfunden wurde die Größe der Population 2016 auf 30–40 Exemplare geschätzt.[49] Im Jahr 2020 gelangen neun Brutnachweise, in den Vorjahren nur drei bis fünf.[50] Die Mehrheit der im Jahre 2018 nachgewiesenen 101 Exemplare waren Nachkommen der aus Schweden angesiedelten Vögel.[48]
Das Auerhuhn ist eine Art des Anhangs I der EU-Vogelschutzrichtlinie (RL 79/409/EWG), für die Vogelschutzgebiete auszuweisen sind.
Der Name der Stadt Teterow in Mecklenburg-Vorpommern leitet sich aus dem slawischen Wort teter ab, das entweder den Auerhahn oder, wahrscheinlicher, den Birkhahn nannte.
Der Auerhahn kommt auch als Wappentier vor. So wird er beispielsweise im Wappen des Landkreises Freudenstadt und in den Gemeindewappen von Seewald und Simmersfeld geführt, ebenso im Wappen der Region Mittelfinnland.
Der Auerhahn ist das Symbol der Hasseröder Brauerei Wernigerode, der ehemaligen Auerhahn-Brauerei Schlitz und der Rosenheimer Brauerei Auerbräu.
Volkstümlich wurde das schwarz-rote Tier mit dem Diabolischen in Verbindung gebracht, wenn etwa der oder ein Teufel sich „Auerhahn“ nennt[51] – wie beispielsweise in Anderer Teil D. Johann Fausti Historien (1593, vgl. engl. «Capercailzie» in Thomas Manns Doktor Faustus) und in Georg Gottharts Tobias (1619).
Das Auerhuhn (Tetrao urogallus) ist eine Vogelart aus der Familie der Fasanenartigen (Phasianidae) und der Ordnung der Hühnervögel (Galliformes). Es ist zugleich der größte Hühnervogel Europas. Es besiedelt Nadel-, Misch- und Laubwaldzonen von Schottland über Nordeuropa bis in den Osten Zentralsibiriens. In Europa besiedelt es heute boreale und gemäßigte Zonen oberhalb von 1000 Metern über dem Meeresspiegel. Nur sehr vereinzelt kommt es derzeit auch in tieferen Lagen vor wie beispielsweise in Polen und der Niederlausitz. Noch bis in die 1970er Jahre waren autochthone Auerhuhnvorkommen etwa im hessischen Spessart und Knüllgebirge bekannt, konnten sich jedoch, infolge der zunehmenden Kulturgatterung (Wildzäune) durch die Forstwirtschaft, dort nicht mehr länger halten.
Das Auerhuhn ist sehr scheu und stellt große Anforderungen an seine Umgebung. In Mitteleuropa ist es nur noch selten und nur in alten, unberührten Bergwaldregionen anzutreffen, z. B. in Österreich, der Schweiz, Slowenien, in Deutschland im Berchtesgadener Land, im Schwarzwald, im Bayerischen Wald und im Fichtelgebirge. Da es ein sehr geringes Ausbreitungspotenzial hat, sind Kleinpopulationen rasch isoliert. Am Großen Arber gibt es ein Schutzgebiet für Auerhühner.
S Uurhuen oder de Orlihaa (Tetrao urogallus; alemanischi Näme) isch e seltnigi Hüennerart, wo i de Alpe, i de Voralpe und im Schwarzwald zwösched 400 m ü.M. und 2600 m ü.M. vorchunnt. S ghört zo de starch bidroote Vogelarte, under anderem au, well d Hene, wenn si bim Brüete uufgschreckt werd, nöme is Nest zruggchert. Drum isches wichtig as Wanderer und Chletterer und vor alem Mountainbiker eri Weg wered de Bruetziit nöd verlönd.
De Orlihaa isch en uuffäälig groose Vogel. De Güggel isch dunkelgrau bis schwarz und het dunkelbruuni Flögel, d Brust het e fiine Grüeschii. Um d Augen ume isch er zündroot und siin bogne Schnabel isch wiiss. I de Balzzitt schloot er mit sim lange Schwanz e Rädli. D Hene isch bruu-schwarze gschegget, de Buuch isch wiiss mit bruune Flecke und Brust isch rostroot. D Hene sind um an Drittel chlinner as d Güggel. Uurhüenner wered zwöschet 54 und 95 cm gross, hend e Spannwiiti vo 85 bis 125 cm und wöget zwöschet zwai und fööf Kilo.
S Uurhuen isch hüt nöme starch vebraitet. Em hüffigste isch s no i de Bündner Alpe und i de Innerschwiiz, au im südliche Jura chunt s no hüüffiger vor. Au i de Pyrenäe, im Kantabrische Pirg, i de Karpate und tailwiis z Skandinavie isch s Uurhuen no verbraitet.
De Orlihaa mag ufglockrete Noodel- oder Mischwald mit vill Underholz, Büsch und Beeri. Er lebt vo Tanechrees, Söömli, Chnospe, Beeri und au vo Insekte. Im Summer lebt s Uurhuen uf em Bode und brüetet au inere Muelte im Bode, wo s mit Grääs und Tanechrees uuspolsteret. Di sechs bis zee Aier wered nume vo de Hene uusbrüetet. Selte chunnt zo Mischige mit em Birchhuen. Im Winter hockt s Urhuen mee i de Wipfel obe.
D Balzziit isch im Früelig. De Güggel, wo uf de Suechi nochere Hene sini Schüüchi ganz verlüüre cha und mengisch sogär unvorsichtig werd, loot i de Morgedämmerig e chorze Balzgsang los, wo nöd länger as 7 Sekunde duuret. Debii schloot er mit sim Schwanz e Rädli.
S Uurhuen oder de Orlihaa (Tetrao urogallus; alemanischi Näme) isch e seltnigi Hüennerart, wo i de Alpe, i de Voralpe und im Schwarzwald zwösched 400 m ü.M. und 2600 m ü.M. vorchunnt. S ghört zo de starch bidroote Vogelarte, under anderem au, well d Hene, wenn si bim Brüete uufgschreckt werd, nöme is Nest zruggchert. Drum isches wichtig as Wanderer und Chletterer und vor alem Mountainbiker eri Weg wered de Bruetziit nöd verlönd.
Saoil am b' e Coileach-coille a bha fa-near dhut?
Tha an capall-coille (Tetrao urogallus) dhen aon mheud ri cearc-Fhrangach. Tha e ri lorg ann an coilltean giuthais. Tha an àireamh dhiubh air a dhol sìos thar nam bliadhnaichean, ach tha iomairt glèidhteachais a’ dol air adhart air a’ Ghàidhealtachd airson a leudachadh, agus tha seo a’ soirbheachadh. An diugh, tha mu 2,000 ann an Alba, agus tha an àireamh ag èirigh.
Coileach capall-coille ciùil
Coileach capall-coille
Coileach capall-coille ciùil
Coileach capall-coille ciùil
Coileach capall-coille
Cearc-capall-coille
Cearc-capall-coille
Cearc-capall-coille
Cearc-capall-coille
Cearc-capall-coille
Uighean na capall-coille(Tetrao urogallus)
Craidhneach
Claigeann
Saoil am b' e Coileach-coille a bha fa-near dhut?
Tha an capall-coille (Tetrao urogallus) dhen aon mheud ri cearc-Fhrangach. Tha e ri lorg ann an coilltean giuthais. Tha an àireamh dhiubh air a dhol sìos thar nam bliadhnaichean, ach tha iomairt glèidhteachais a’ dol air adhart air a’ Ghàidhealtachd airson a leudachadh, agus tha seo a’ soirbheachadh. An diugh, tha mu 2,000 ann an Alba, agus tha an àireamh ag èirigh.
The Capercailzie (Tetrao urogallus) is the lairgest memmer o the groose faimily.
The Capercailzie (Tetrao urogallus) is the lairgest memmer o the groose faimily.
Li cok di brouwire pol måye et poye di brouwire pol frumele, c' est èn oujhea del famile des poyes ki vike voltî dins les hés et les fagnes, la k' gn a del brouwire.
El Walonreye, end aveut dins tote l' Årdene disk' al guere di 40. Mins cwand on-z a rplanté les fwès et les fagnes, il ont disparexhou. [1] Asteure, end a co dins l' Rezieve del Hôte Fagne.
No e sincieus latén Tetrao urogallus
Li cok di brouwire pol måye et poye di brouwire pol frumele, c' est èn oujhea del famile des poyes ki vike voltî dins les hés et les fagnes, la k' gn a del brouwire.
El Walonreye, end aveut dins tote l' Årdene disk' al guere di 40. Mins cwand on-z a rplanté les fwès et les fagnes, il ont disparexhou. Asteure, end a co dins l' Rezieve del Hôte Fagne.
No e sincieus latén Tetrao urogallus
Gjeli i egër (Tetrao urogallus). Ben pjese ne familjen e Tetraonidae.
60-87 cm, krahët e hapur: 87-125 cm.
Shpend shumë të mëdhenj. Meshkujt janë me ngjyrë të errët dhe tre herë më të mëdhenj se femrat. Ngjiten në fluturim me zhurmë shumë të fortë të krahëve. Fluturimet janë të shkurta, të shpejta dhe në vijë të drejtë. Gjeli i egër është i famshëm për sjelljen e mahnitshme flirtuese të meshkujve, qafën e gjatë që e mban drejt dhe bishtin e ngritur kur krekoset. Mashkulli ka sqep të rëndë, të përkulur, me ngjyrë të verdhë. Femrat janë ngjyrë kafe me vija të zeza në kraharor.
Jetojnë në zona malore, në pyje halorë ose të përzier, zona me pisha të vjetra në vende shkëmbore, etj. Në fund të pranverës zbresin në livadhe ku meshkujt bëjnë paradat flirtuese.
Folezimi nis nga fundi i prillit. Femra lëshon 7-11 vezë, inkubacioni zgjat 24- 26 ditë dhe të vegjlit janë të aftë për fluturime të shkurtra kur mbushin moshën 2-3 javore. Janë të aftë të fluturojnë plotësisht pas 2-3 muajsh.
Hanë hala pishe dhe bredhi, gjethe dhe gonxhe lulesh.
Në mbrëmje dëgjohet kënga “ko-krekkorok”. Meshkujt kanë një kakarisje të ngadaltë e të përsëritur “grak”. Në agim, kënga përbëhet nga tinguj dysh kërcitës, që përshpejtohen në një tingull që dëgjohet si ”kork-pop”, të shoqëruara menjëherë nga fërshëllima të mprehta dhe rrahje të zhurmshme të krahëve. E gjithë kënga zgjat 5-7 sekonda. Mund të dëgjohet deri në 200-300 m largësi.
Tetrao urogallus
Tetrao urogallus
Gjeli i egër (Tetrao urogallus). Ben pjese ne familjen e Tetraonidae.
Mecoi (latin.: Tetrao urogallus) om levitadud Evrazijan meclind Fazanižed-sugukundaspäi. Erištadas kuz'toštkümne alaerikod.
Kehker händ i pit'kad höunhed kurkul oma mecoin nägujikš tundusikš. Ižačun maihutuzkeskust sase 1,4 metrhasai, täuz'kaznu oleleb 4,1..6,5 kg vedutte. Emäčud oma penemba koumandeses i vedadas läz 2 kilogrammad. Suguiden mujund om erazvuitte mugažo.
Mecoi om poligamine lind. Vaiše koppal haudub poigaižid, sid' kaičeb heid üks'näze.
Kim' tuleb keväz'kus-semendkus tobjimalaz, sen aigan mecoi kadotab herküst i edhenägendad, kändase šlipkmel'žeks. Än' kuluse ristituile pol'kilometras. Toižen aigan lind om varukaz lujas, nägemine i kulemine oma hüväd. Lendab hubin, lühüdoil keskustoil.
Lind om mectusen objektaks. Navedib samalsoid mecas marjoidenke, kavag'mecoid i segoitadud mecad, voib vastata lehtezmecas harvoin. Eläb päiväd man pindal tobjimalaz, ödub puiden oksil.
Kevädel da kezal mecoi söb vezoid, änikoid, puiden urbid, lehtesid, heinäd, mecmarjoid, semnid i gavedid. Sügüzen tulendanke otab sötkeks lehtkuzen kavaged. Tal'vel eläb pedajan da kuzen kavagid, urbid. Lindunpoigaižed södas gavedid da hämähoukuid.
Mecoi (latin.: Tetrao urogallus) om levitadud Evrazijan meclind Fazanižed-sugukundaspäi. Erištadas kuz'toštkümne alaerikod.
Mečoi[1] – (lat. Tetrao urogallus) on peldokanoin rodukunnan, kanoin lajin suuri lindu.
Mečoi on suurin tedrilöin rovus. Toizien tedrilöin linduloin verraten mečoil on pyöryžy händy da pitkät höyhenet kulkus. Se eläy Jevrazien havu-, sega- da lehtimečis.
Mečoi (ižäččy) voibi olla 110 sm da vie suurembi. Siibilöin väli on 1,4 metrii, massu on 4,1-6,5 kg. Koppali (emäččy) on pienembi, sen massu on 2 kg. Mečoi da koppali ollah eri värii: mečoin piä da kulku ollah mustat, kulkun tagapuoli on harmai mustien tačmoinke, ezipuoli on mustanharmai. Selgy on mustahko, maksankarvazien da harmualoin tačmoinke. Kubu on mustu vihandanmetallanläpetyksenke, rindu on vihandanteräsravvan värii, alapuolel ollah harmuat da valgiet tačmat. Siivet ollah maksankarvazet. Händy on mustu valgien tačmoinke. Alastoi nahku silmällyö on kirkahanruskei, n’okku on valgienruskei. Koppali on pienembi. Sen väri on kirkahambi (keldazien, ruskieloin, valgien junoloinke). Kulku, siiven kiännys da yläpuoli ollah ruostunnuonruskiet.
Tavel mečoi da koppali syvväh pedäjän havvuu, kezäl – siemendy, muarjua, böbökkiä, heinykazvii.
Keviän tulduu linduloil algavuu kiimuaigu. Se jatkuu oraskuun puolivälissäh. Linduloin kiimukohtu on ainos sama. Koppali pezoittuu meččäh kiimukohtan lähäle. Se haudou 5-11 poigastu. Havvondah menöy läs nelliä nedälii. Kai poijat roitah yhtel aigua, toine toizele peräh, suutkien aloh.
Mečoidu da koppalii on kaikis Karjalan mečis. Mečoin da koppalin lugu vaihteleh Karjalas. Sille vijannu ollah mečästäjät da pahat siät poigazien havvonduaigah.
Mečoi on kallis mečästyslindy. Karjalas vuvvennu 2014 oli läs 50 tuhattu tädä linduu.
De Ohrhenn oda as Ohrhuhn[1] (dt. Auerhuhn, engl. wood grouse) is a Vogl aus da Familie vo de Fasana. Es is da grässde Hennavogl vo Eiropa.
Da Ohrhoo ko eppa 85 Zantimeta grouß wean und iwa 7 Kilo wiagn. De Ohrenn wead eppa 60 Zantimeta grouß.
As Ohrhuhn lebt im Woid, im Higlland und im Gebiag. Es hoit se moast am Boon auf.
De Ohrhenn oda as Ohrhuhn (dt. Auerhuhn, engl. wood grouse) is a Vogl aus da Familie vo de Fasana. Es is da grässde Hennavogl vo Eiropa.
Da Ohrhoo ko eppa 85 Zantimeta grouß wean und iwa 7 Kilo wiagn. De Ohrenn wead eppa 60 Zantimeta grouß.
As Ohrhuhn lebt im Woid, im Higlland und im Gebiag. Es hoit se moast am Boon auf.
Lo pollambèrt (var. masc. eth paom, fem. era pauessa) (Tetrao urogallus) es una gròs gallinacèu dels bòsques de conifèrs de montanhas. L'espècia aparten a l'anciana familha de las tetraonidae actualament inclusa dins la pus vasta de las phasianidae.
L'espècia foguèt d'en primièr descrita per Linne dins son Systema naturae en 1758 amb son nom binomial.
L'espècia es relativament pròcha de Tetrao parvirostris, que viu dins los bòsques de la taiga a l'èst de Russia e al nòrd de Mongolia e de China.
Existisson mantuna sosespècias listadas, d'oèst cap a l'èst:
Lo mascle e la feme del pollabèrt pòdon aisidament èsser diferenciats per sa talha e sa color. Lo gal es fòrça pus gròs que la pola. Es un dels pus important dimorfisme sexual en talha en çò d'una espècia d'aucèl vivent, despassat solament per las pus grandas ostardas e d'unes membres de la familha dels faisans. Los gals mesuran generalament entre 74 e 85 cm amb una envergadura 90 de 125 cm e un pes mejan de 4.1 kg. Los pus gròsses gals salvatges pòdon aténher una talha de 100 cm e un pes de 6.7 kg mentre que los en captivitat pòdon pesar fins a 7.2 kg. Las plumas del còs son entre gris escur e maron escur, mentre que las del pitre son verd metallic escur. Lo ventre e las cobertas soscaudalas varian del negre al blanc segon l'espècia. La pola es fòrça pus pichona que lo gal e pesa aperaquí la mitat del gal. Lo còs de la pola de pollambèrt, del bèc a la coa, mesura aperaquí 54–64 cm de long, l'envergadura de 70 cm e pesa entre 1,5 e 2,5 kg, amb una mejana de 1,8 kg. Las plumas sus las parts superioras son brunas, amb de barras negras e argentadas; sul dessós, son pus claras e jaune camoç.
Tetrao urogallus
Tetrao urogallus
Lo pollambèrt (var. masc. eth paom, fem. era pauessa) (Tetrao urogallus) es una gròs gallinacèu dels bòsques de conifèrs de montanhas. L'espècia aparten a l'anciana familha de las tetraonidae actualament inclusa dins la pus vasta de las phasianidae.
Tetraso esas tetrao urogallus granda urogalo.
Čukčá (Tetrao urogallus) lea vuoncceslottiide gullevaš loddi.
Ο αγριόκουρκος είναι το μεγαλύτερο εδαφόβιο πτηνό της υποοικογένειας των Τετραονίνων. Η επιστημονική του ονομασία είναι Tetrao urogallus και περιλαμβάνει 11 υποείδη.
Το είδος περιγράφτηκε για πρώτη φορά από τον Σουηδό βοτανολόγο,ιατρό και ζωολόγο Κάρολο Λινναίο στο έργο του Systema naturae το 1758 σύμφωνα με το ισχύον διώνυμό του. Είναι κοντινός συγγενής με τον μαυρόραμφο αγριόκουρκο (Tetrao parvirostris), που αναπαράγεται στα μεγάλα δάση της τάιγκα της ανατολικής Ρωσίας, καθώς και σε μέρη της βόρειας Μογγολίας και της Κίνας.
Επίσης υβριδίζει μ’ αυτό το είδος, καθώς και με τον Λυροπετεινό (τα υβρίδια αυτά είναι γνωστά με την γερμανική ονομασία Rackelhahn[3]).
Ο αγριόκουρκος εξαπλώνεται σε ολόκληρη σχεδόν την δυτική και κεντρική Ρωσία, εκτός από τις πολύ βόρειες περιοχές μέσα στον Αρκτικό κύκλο. Επίσης ζει στις πολύ βόρειες περιοχές της Μογγολίας και τις Κίνας. Στην Ευρώπη συναντάται κυρίως στην Κεντρική, την Βόρεια και περιοχές των μεσογειακών χωρών. Συγκεκριμένα στα κεντρικά εξαπλώνεται από τις Άλπεις ως την Εσθονία και τη βόρεια Γερμανία. Βόρεια σχεδόν σε ολόκληρη την Σκανδιναβία και τη Σκωτία. Στη νότια Ευρώπη συναντάται στα Πυρηναία, τις Δειναρικές Άλπεις, την Ροδόπη και τα Καρπάθια. Στην Ελλάδα ο αγριόκουρκος ζει μόνο στη Ροδόπη, τα βουνά των Σερρών (Λαϊλιάς[4]), περιοχές της Θράκης και το όρος Άθως.
(σημ. με έντονα γράμματα το υποείδος που απαντά στον ελλαδικό χώρο)
Ο αγριόκουρκος είναι κάτοικος των μεγάλων ορεινών δασών κωνοφόρων. Επίσης προτιμά δάση κατά προτίμηση με αφθονία καρποφόρων θάμνων. Στην Σιβηρία αναπαράγεται στην ζώνη της τάιγκας. Στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στη Δυτική Ροδόπη, o αγριόκουρκος απαντάται σε πυκνά, ώριμα μικτά δάση από κυρίως δασική (Pinus sylvestris) αλλά και Μαύρη πεύκη (P. nigra),λευκή ελάτη (Picea abies),οξιά (Fagus sylvatica) και λευκή ελάτη (Abies alba), με πυκνό υπόροφο αλλά και μικρά ξέφωτα. Στον Άθω βρέθηκε σε υψόμετρο 1.140-1.340 μ.
Ο αγριόκουρκος είναι πολύ μεγάλο πουλί σχεδόν στο μέγεθος Μεγάλης ωτίδας (Otis tarda). Έχουν έντονο σεξουαλικό διμορφισμό, καθώς τα αρσενικά είναι σαφώς μεγαλύτερα από τα θηλυκά και με πιο όμορφα χρώματα. Έχουν μήκος 75-90 εκ., βάρος εώς 5 κιλά και άνοιγμα φτερών μέχρι 150 εκ., ενώ τα θηλυκά έχουν μήκος 54-63 εκ. και έχουν το μισό βάρος (βλ. Βιομετρικά στοιχεία). Η μεγαλύτερη καταγραφή βάρους σε αγριόκουρκο είναι 7,2 κιλά. Έχει γερό και στιβαρό σώμα, χοντρό γαμψό ράμφος, μακρύ χοντρό λαιμό και κοντά πόδια καλυμμένα στους ταρσούς από φτερά.
Το αρσενικό είναι μαυρογάλανο με μεταλλική γαλαζοπράσινη γυαλάδα στο στήθος. Οι φτερούγες του είναι σκούρες καστανές εκτός από το κάτω μέρος που είναι ολόλευκο. Λευκά σημεία επίσης φέρει στα φτερά της ουράς (λευκά μπαλώματα που είναι πάντοτε διακριτά) και ένα ευδιάκριτο μπάλωμα στην μπροστινή βάση της φτερούγας. Το ράμφος είναι βαρύ και έντονα κυρτό με χρώμα που ποικίλει από ανοιχτό κίτρινο ως σχεδόν χρυσό. Η ουρά του τον περισσότερο καιρό είναι κλειστή, όμως ανοίγει σα βεντάλια κατά την επίδειξη. Επίσης πάνω από τα μάτια υπάρχει ένα κόκκινο φωτεινό σημείο του γυμνού δέρματος (που έχει και το θηλυκό όμως μικρότεοα και λιγότερο έντονο).
Το θηλυκό είναι σαφώς μικρότερο και με λιγότερο εντυπωσιακά χρώματα, που χρησιμεύουν κυρίως για καμουφλάζ. Μοιάζει πάρα πολύ με θηλυκό Λυροπετεινό όμως διαφέρει ως εξής: Είναι πάντα εμφανώς μεγαλύτερο,έχει πιο φαρδύ λαιμό με πορτοκαλί-καφέ χρώμα από κάτω χωρίς ραβδώσεις, περισσότερα λευκά σημάδια στις φτερούγες και με πιο ανοιχτόχρωμη κοιλιά. Το ράμφος επίσης είναι πιο μεγάλο, κυρτό και γκρίζο και η ουρά είναι πιο μακριά.
Κατά την απογείωση ο αγριόκουρκος κάνει έναν πολύ δυνατό θόρυβο φτεροκοπήματος, ώστε να τρομάξει τους πιθανούς εχθρούς του. Οι πιο μακρινές πτήσεις είναι γρήγορες και σε ευθεία, με γρήγορα φτεροκοπήματα ανάμεσα σε αερογλιστρήματα.
Ο αγριόκουρκος τρέφεται με διάφορα είδη ζωικά και φυτικά. Τρέφεται με σκουλήκια, έντομα, σαλιγκάρια, σκαθάρια, βολβούς,φρέσκα φύλλα, άγριους καρπούς και τον χειμώνα τις βελόνες των κωνοφόρων που υπάτχουν παντού στην περιοχή. Αναλόγως της τροφής του είναι και τα περιττώματα του άλλοτε σκληρά σαν τις πέρδικας και άλλοτε σαν της κότας με περίπου 1 εκ διάμετρο και 5-6 εκ μήκος.
Οι αγριόκουρκοι κουρνιάζουν το βράδυ σε χαμηλά κλαριά δέντρων. Φροντίζουν να υπάρχει κάποιο ξέφωτο δίπλα από την κούρνια τους για να μπορούν να ξεφύγουν, αν χρειαστεί. Το χειμώνα όταν το χιόνι καλύπτει το έδαφος, τα θηλυκά προτιμούν να κινούνται στα κλαδιά και μόνο τα αρσενικά συνεχίζουν να κινούνται στο έδαφος. Εκεί σκάβουν, βρίσκουν και καταπίνουν χαλίκια για να βοηθήσουν την πέψη τους και να χωνέψουν τις δύσπεπτες πευκοβελόνες. Οι αγριόκουρκοι ζούνε πολλά χρόνια και δεν εγκαταλείπουν σχεδόν ποτέ την περιοχή του. Κάθε αρσενικός αγριόκουρκος διεκδικεί μια τεράστια επικράτεια. Η αφθονία των πληθυσμών αυτού του πουλιού εξαρτάται όπως και στα περισσότερα είδη από την ποιότητα των βιοτόπων που ζει. Μία τυπική πυκνότητα είναι 4 πουλιά ανά 100 εκτάρια (1 km2), οι μεγαλύτεροι δε πληθυσμοί έχουν παρατηρηθεί στα δάση από τάιγκα. Κατά συνέπεια ο αγριόκουρκος δεν είχε ποτέ ιδιαίτερες μεγάλες πυκνότητες πληθυσμών. Οι ενήλικες αρσενικοί όπως είπαμε είναι ιδιαίτερα εδαφικοί και χρειάζονται περίπου 50-60 εκτάρια (0,5-0,7 km2) και τα θηλυκά 40 εκτάρια (0.54 km2)[6]..
Η αναπαραγωγική περίοδος ξεκινάει την περίοδο Μαρτίου-Απριλίου και διαρκεί μέχρι Μάιο ή Ιούνιο. Τα τρία τέταρτα αυτού του διαστήματος ο αγριόκουρκος φλερτάρει στο έδαφος και επικρατεί ένας πολύ μεγάλος ανταγωνισμός μεταξύ των αρσενικών των γύρω περιοχών.
Με το ερχομό της αυγής το πουλί πάνω σε ένα παχύ κλαρί σε κάποιο δέντρο του δάσους αρχίζει να παρατηρεί την γύρω περιοχή και να βγάζει την γνωστή του κραυγή. Αυτός είναι ένα βαρύς ήχος σαν ποδοβολητό μεγάλου αλόγου και προκαλείται σε συνδυασμό από κίνηση των φτερών, χτύπημα ποδιών και από κάποιες ειδικές σακούλες που έχει στο λαιμό του. Ύστερα τα αρσενικά κάνουν επιδείξεις σηκώνοντας την ουρά τους και βγάζοντας κραυγές ώστε να προσελκύσουν τα θηλυκά. Αυτές οι επιδείξεις έχουν ομαδικό χαρακτήρα στις βόρειες περιοχές της Ευρώπης.
Οι συμπεριφορά των θηλυκών αλλάζει και από απλά περίεργες γίνονται δεκτικές και τριγυρνούν γύρω του σκυφτά βγάζοντας έναν σχεδόν ικετευτικό ήχο.
Αν υπάρχουν περισσότερα από ένα αρσενικά αρχίζει μεταξύ τους μία μάχη μέχρι να επικρατήσει το πιο ισχυρό πουλί. Εδώ χρειάζεται προσοχή γιατί οποιαδήποτε ενόχληση αυτή την εποχή κάνει τις κότες που είναι πάντα πολύ ευαίσθητες στον κίνδυνο να πετάξουν μακριά και έτσι να αποτραπεί το ζευγάρωμα. Αυτό είναι πολύ κακό διότι οι θηλυκές είναι γόνιμες για πολύ μικρό χρονικό διάστημα και μπορεί έτσι να χαθούν οι μέρες και να μην ζευγαρώσουν για την συγκεκριμένη χρονιά. Υπάρχει βέβαια και μία μικρότερη χρονική περίοδος ζευγαρώματος το Φθινόπωρο που χρησιμεύει σαν οριοθέτηση εδαφών άρα και πληθυσμών περισσότερο εν όψη του χειμώνα και της επόμενης εποχής ζευγαρώματος[7].
Περίπου μετά από τρεις μέρες από το ζευγάρωμα το θηλυκό φτιάχνει φωλιά στο έδαφος σε κάποιο πυκνό η κοντά σε ρίζα κορμού και η οποία είναι τόσο καλά ενσωματωμένη στο περιβάλλον που είναι πάρα πολύ δύσκολο να διακρίνεις. Εκεί γεννά τα αυγά της περίπου για 10 ημέρες και ο μέσος όρος αυτών είναι περίπου οκτώ αυγά (από 4,5 -12). Αλλά μέχρι να τα γεννήσει όλα, το θηλυκό καλύπτει όσα γέννησε με φύλλα και κλαριά.
Το χρώμα τους είναι κιτρινωπό με σκούρα στίγματα για να μην είναι εύκολη η ανακάλυψη τους από τα αρπακτικά και ιδίου μεγέθους. Η επώαση διαρκεί περίπου 26-28 ημέρες ανάλογα με το υψόμετρο και τον καιρό. Με το που βγαίνουν τα μικρά από τα αυγά έχουν άμεση ανάγκη την μητέρα τους για να τους παράσχει την απαιτούμενη ζωτική θερμότητα , παρότι είναι καλυμμένα πλήρως από πτέρωμα. Το πτέρωμα τους είναι όπως σε όλα σχεδόν τα ορνιθοειδή πλήρως μιμητικό για παροχή προστασίας . Δεν έχουν όμως ακόμη την ικανότητα να διατηρήσουν την απαιτούμενη θερμοκρασία στο σώμα τους που είναι 41 βαθμοί . Αν δε ο καιρός είναι κρύος η βρέχει πρέπει συνέχεια να παίρνουν την απαιτούμενη θερμότητα από την μητέρα τους.
Τα μικρά ακολουθούν παντού την μητέρα τους μέχρι τον Σεπτέμβριο, οπότε μπορούν να κινούνται και να τρέφονται μόνα τους[8]. Τρέφονται αρχικά με ζωικές πρωτεΐνες όπως , χρυσαλίδες (υπάρχει μάλιστα ένα είδος πεταλούδας που οι κάμπιες του αυτή την εποχή ευδοκιμούν σε αυτά τα δάση ) στα ,πεταλούδες, σκουλήκια, μυρμήγκια , τους επίγειους κανθάρους κλπ.
Οι σοβαρότερες απειλές για το είδος είναι η υποβάθμιση των βιοτόπων ιδιαίτερα η καταστροφή του δάσους, είτε για υλοτομία, είτε λόγο φωτιάς, είτε λόγο αλλαγής χρήσης , καλλιέργειες κλπ. Στις κεντρικές χώρες της Ευρώπης πρόβλημα δημιουργούν και υψηλοί φράκτες που δημιουργούνται για να περιορίζουν τα ελάφια, τα πουλιά πέφτουν πάνω τους και θανατώνονται. Επίσης η μεγάλη αύξηση των αρπακτικών όπως η αλεπού, το κουνάβι, ο λύκος, πτερωτών κυνηγών κλπ. Σε κάποιες περιοχές υπάρχει και πτώση λόγω μη σωστής κυνηγετικής διαχείρισης.
Στη Δυτική Ροδόπη ο αγριόκουρκος απειλείται κυρίως από την κακή εφαρμογή των πρακτικών της δασικής εκμετάλλευσης (διάνοιξη μεγάλου δικτύου δασικών δρόμων, μη ελεγχόμενες υλοτομίες, ενόχληση κ.ά.) και το παράνομο κυνήγι. Μελλοντικά σημαντικό ρόλο στη μείωση του ελληνικού πληθυσμού πιθανώς να διαδραματίσουν οι κλιματικές αλλαγές.
Σε πολλές περιοχές της Ευρώπης ο αγριόκουρκος αποτελεί σπάνιο είδος. Ο Σκωτσέζικος πληθυσμός είχε εξαφανιστεί, όμως έχει γίνει επανένταξη του είδους από Σουηδικούς πληθυσμούς. Στην Γερμανία κατατάχθηκε στην "Κόκκινη Λίστα" ως είδος που κινδυνεύει με εξαφάνιση, και πλέον βρίσκεται στις πιο χαμηλές ορεινές περιοχές της Βαυαρίας: το Βαυαριανό δάσος, στο Μέλανα Δρυμό και τα Βουνά Χαρζ, αριθμοί από την επιβίωση από την παρακμή του είδους ακόμη και κάτω από τις τεράστειες προσπάθειες αναπαραγωγής του αγριόκουρκου σε αιχμαλωσία και την απελευθέρωσή του στο φυσικό περιβάλλον: στην Ελβετία, στις Ελβετικές Άλπεις, την Οροσειρά Ιούρα, τις Αυστριακές και Ιταλικές Άλπεις. Το είδος έχει εξαφανιστεί από το Βέλγιο. Στην Ιρλανδία ήταν κοινός μέχρι τον 17ο αιώνα, αλλά έχει εκλίψει τον 18ο αιώνα. Στη Νορβηγία, τη Σουηδία, την Φινλανδία, τη Ρωσία και την Ρουμανία οι πληθυσμοί είναι αρκετά μεγάλοι και είναι αρκετά κοινό πουλί ώστε να το δείτε στα δάση αυτών των χωρών[9].
O αγριόκουρκος είναι σπάνιο και πολύ τοπικό επιδημητικό είδος στην Ελλάδα. Ο κύριος όγκος του ελληνικού πληθυσμού απαντάται στα δάση της Δυτικής Ροδόπης, ενώ ελάχιστα ζευγάρια υπάρχουν επίσης στο δάσος του Λαϊλιά Σερρών και στον Άθω, όπου όμως η παρουσία του είδους προκαλεί ερωτηματικά. Υπάρχουν, τέλος, ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες για την παρουσία του είδους στον Γράμμο. Το μέγεθος του ελληνικού πληθυσμού δεν είναι επακριβώς γνωστό: η πρώτη εκτίμηση τον υπολόγιζε σε 330-380 άτομα, ενώ σήμερα υπολογίζεται σε 225-313 ζευγάρια[10]. Παρά τα σχεδόν ανεπαρκή στοιχεία του πληθυσμού στην χώρα, ο αγριόκουρκος κατατάχθηκε στα Τρωτά (VU) είδη. Η Ελλάδα είναι το νοτιότερο όριο της γεωγραφικής κατανομής του αγριόκουρκου στη Δυτική Παλαιαρκτική, ο δε ελληνικός πληθυσμός είναι απομονωμένος από τους υπόλοιπους των Βαλκανίων.
i. ^ Συμπεριλαμβάνει και τα υποείδη T. u. grisescens, T. u. hiomanus, T. u. kureikensis, T. u. lugens, T. u. taczanowskii[11].
Ο αγριόκουρκος είναι το μεγαλύτερο εδαφόβιο πτηνό της υποοικογένειας των Τετραονίνων. Η επιστημονική του ονομασία είναι Tetrao urogallus και περιλαμβάνει 11 υποείδη.
Ο αγριόκουρκος είναι επίσης γνωστός για τις γαμήλιες επιδείξεις που κάνουν τα αρσενικά κατά την αναπαραγωγική περίοδο (βλ. Αναπαραγωγή). Στη Ελλάδα απαντά το υποείδος Tetrao urogallus rudolfi.Карăк - чи пысăк кайăксенчен пĕри. Чăх йышне кĕрет. Вăрманта пурăнать. Сайра хутра ун çывăхĕнчи улăх-çарана тухса кĕрет. Çăмартисем (6-8) сарăрах хăмăр тĕслĕ, хура хăмăр пăнчăсемлĕ. Карăк туйĕ виçĕ тапхăртан тăрать, пуш уйăхĕн пуçламăшĕнче тытăнать. Пĕрремĕш тапхăрĕ - автансем туй вырăнне пуçтарăнма тытăнни. Иккĕмĕш - чăххисем вĕçсе килни. Виççĕмĕш тапхăрĕ - чăхсемпе автансем пĕрлешни. Туй пынă вăхăтра карăксем юрлаççĕ, вăл вăхăтра япăх илтеççĕ. Карăк чăххисем çăмартана 3-4 эрне пусса лараççĕ. Сивĕ вăхăтра вĕсен çăмартисем шăнса пĕтни те пулкалать. Хăрăушлăх пулсан йывăç çине вĕçсе хăпарать. Унтах çывăрать. Ытларах çĕр çине пурăнать. Пĕчĕк картапа пурăнаççĕ. Хĕлле 15 таран пуçтарăнаççĕ. Чăвашра карăксен хисепĕ пысăк мар. Ниçта та каймасть. Хĕлле чăрăш йĕпписемпе, хурăн папкисемпе тăранса пурнать. Каçхине юр ăшăнче çĕр каçать.
Глушэ́ц (па-лацінску: Tetrao urogallus) — птушка сямейства цецеруковых атраду курападобных.
У Беларусі нешматлікі аселы від. Водзіцца ў хваёвых і мяшаных сухадольных лясах, радзей на мохавых балотах Паазер’я, Прыпяцкага Палесься, у Белавескай пушчы. Народная назва на Палесьсі когут. У Бярэзінскім запаведніку вывучаецца вальернае ўтрыманьне і разьвядзеньне ў няволі.
Самы буйны з баравой дзічыны. Даўжыня самцоў да 110 см, маса да 6,5 кг, самкі ўдвая меншыя. У самцоў верх галавы, шыя, сьпіна шэрыя зь цёмным малюнкам, крылы карычнева-бурыя, вальлё чорнае з мэталічным бляскам, брушка цёмнае з буйнымі белымі плямамі. Доўгае пер’е на падбародку і гарляку. Самка стракатая: буравата-рыжая з чорнымі пярэсьцінкамі. Палігам. Вясной глушцы зьбіраюцца на шлюбныя гульні, самцы пяюць, б’юцца паміж сабой (такуюць). У час сьпеваў («скірканьня») глушэц нічога ня чуе (адсюль назва). Гняздуецца на зямлі. Корміцца ігліцай, ягадамі, кветкамі, пупышкамі, насякомымі. Колькасьць скарачаецца, у шэрагу краін, у тым ліку у Беларусі, пад аховай.
Мяса жорсткае, перад абскубаньнем здабыты глушэц мусіць вісець уніз галавой да 14 дзён у халодным праветраным месцы. Пасьля абскубаньня абсмаліць, вытрыбушыць, адцяць галаву і крылы. Маладых птушак дастаткова вымачыць на ноч у малацэ, старэйшых лепш у марынадзе (з дадаткам ядлоўцу і імбіру) на працягу 2—3 дзён. Глушца лепш тушыць, чым запякаць, але ў старапольскай кухні быў славуты глушэц, запечаны з валоскімі арэхамі, шынкай і грыбамі. Раней існавала павер’е, нібыта мяса глушца «карыснае для глузду».
— сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
Глушэ́ц (па-лацінску: Tetrao urogallus) — птушка сямейства цецеруковых атраду курападобных.
У Беларусі нешматлікі аселы від. Водзіцца ў хваёвых і мяшаных сухадольных лясах, радзей на мохавых балотах Паазер’я, Прыпяцкага Палесься, у Белавескай пушчы. Народная назва на Палесьсі когут. У Бярэзінскім запаведніку вывучаецца вальернае ўтрыманьне і разьвядзеньне ў няволі.
Самы буйны з баравой дзічыны. Даўжыня самцоў да 110 см, маса да 6,5 кг, самкі ўдвая меншыя. У самцоў верх галавы, шыя, сьпіна шэрыя зь цёмным малюнкам, крылы карычнева-бурыя, вальлё чорнае з мэталічным бляскам, брушка цёмнае з буйнымі белымі плямамі. Доўгае пер’е на падбародку і гарляку. Самка стракатая: буравата-рыжая з чорнымі пярэсьцінкамі. Палігам. Вясной глушцы зьбіраюцца на шлюбныя гульні, самцы пяюць, б’юцца паміж сабой (такуюць). У час сьпеваў («скірканьня») глушэц нічога ня чуе (адсюль назва). Гняздуецца на зямлі. Корміцца ігліцай, ягадамі, кветкамі, пупышкамі, насякомымі. Колькасьць скарачаецца, у шэрагу краін, у тым ліку у Беларусі, пад аховай.
Голем тетреб (Tetrao urogallus) е вид птица од фамилијата тетреби. Ја има во Македонија.
Најчесто се среќаваат во централна Азија, и во северните делови на Европа, особено во пошумените региони на Норвешка, Шведска, Финска, Русија и Романија.
Мажјаците многу лесно можеме да ги разликуваме од женките, поради нивната големина и боја. Должината на тетребите изнесува 74-85 cm, распонот на крилјата им е 90-125 cm. а тежат околу 4.1 kg. Пердувите на телото им се темно сиви-темно кафени, а кај градите им се светликаво зелени. Во зависност од расата, пердувите кај опашот и стомакот се бели или црни. Женките се дури околу два пати помали од мажјаците, долги се 54-64 см, а распонот на крилјата им е 70 см. Пердувите на горниот дел им се кафени со црно и сиво, а на долниот дел имаат и светло-жолта нијанса. Двата пола имаат пердуви на нозете, особено во зима за заштита од студ.
Се хранат со лисја, треви, плодови, инсекти. Нивните живеалишта се старите густи шуми, каде што продира само толку сонце колку што им е потребно.
Сезоната на размножување започнува во периодот помеѓу Март и Април, и отприлика трае до Мај-Јуни. Три дена по парењето, женката почнува да ги лежи јајцата. Женката несе осум јајца, некогаш и дванаесет, а ретко кога несе четири-пет. Според времето и надморската висина, одгледувањето трае 26-28 дена. По големина, јајцата им се исти како на кокошките, но имаат и попрскано-кафена боја.
Голем тетреб (Tetrao urogallus) е вид птица од фамилијата тетреби. Ја има во Македонија.
Сувозей[1] (лат. Tetrao urogallus, руз. Глуха́рь) — те вирь нармунь.
Сувозей (лат. Tetrao urogallus, руз. Глуха́рь) — те вирь нармунь.
Улар эбэтэр чакыр улар, көбдө[1]. (лат. Tetrao urogallus; нуучч. глухарь обыкновенный) — улахан мас көтөрө.
Саха сиригэр улардар икки көрүҥнэрэ баар буолар: хара улар уонна чакыр улар. Чакыр улар кылгас кутуруктаах уонна бүлгүнүгэр эрэ үрүҥ түүлээх, бороҥ көҕүстээх, хара улартан улахан.
Атыыра уонна тыһыта бэйэ бэйэлэриттэн уратылаахтар. Атыыра — бөдөҥ, хара түүлээх көтөр, тыһыта — киниэхэ холоотоххо кыра, бороҥ, окко-маска олордоҕуна биллибэт-көстүбэт өҥнөөх.
Tetrao urogallus
Tetrao urogallus
Улар эбэтэр чакыр улар, көбдө. (лат. Tetrao urogallus; нуучч. глухарь обыкновенный) — улахан мас көтөрө.
Саха сиригэр улардар икки көрүҥнэрэ баар буолар: хара улар уонна чакыр улар. Чакыр улар кылгас кутуруктаах уонна бүлгүнүгэр эрэ үрүҥ түүлээх, бороҥ көҕүстээх, хара улартан улахан.
Атыыра уонна тыһыта бэйэ бэйэлэриттэн уратылаахтар. Атыыра — бөдөҥ, хара түүлээх көтөр, тыһыта — киниэхэ холоотоххо кыра, бороҥ, окко-маска олордоҕуна биллибэт-көстүбэт өҥнөөх.
Tetrao urogallus
Tetrao urogallus
Эгэл сойр (Tetrao urogallus), урьд Сойр, Ердийн сойр гэгдэж байсан, нь 100 см урт, 6.7 кг жинтэй томхон шувуу бөгөөд Европын хойд хэсэг, Азид амьдарна. Хамгийн ойр холбоотой болох Нургийн сойр нь Оросын зүүн хэсэг, Хятад, Монголын хойд хэсгээр нутагладаг.
Эрэгчин, эмэгчин нь биеийн хэмжээ болон өнгө зүсээр ялгаатай тул төвөггүй танигдана. Эрэгчин сойр биеэр том, 74-115 см урт, 3.3-6.7 кг жинтэй ба далавчаа дэлгэхэд 1.2 м хүрнэ. Их бие нь хар саарал, хар бор ба цээжин хэсэг нь солонгорсон хар ногоондуу өнгөтэй. Гэдэс, сүүлний дотоод хэсэг нь зүйлээс шалтгаалан хар, цагаан байдаг. Эмэгчин нь жижиг, хошуунаас сүүл хүртэл 54-64 см, далавчаа дэлгэхэд 70 см ба 1.5-2.5 кг жинтэй юм. Ар нуруун хэсэг нь бор ба хар, мөнгөлөг судалтай. Өвөр хэсэг нь илүү цайвар, шаргалдуу байна.
Эгэл сойрын хөл нь өд сөдөөр бүрхэгдсэн байх ба хүйтэнд тэсвэрлэхэд зохицжээ. Нүдний дээд талд улаан толботой ба Германы анчдын хэлэнд үүнийг нь "сарнай" гэдэг байна. Эгэл сойрын өндөг тахианы өндөгтэй хэлбэр хэмжээгээр ойролцоо ба илүү бор цоохор толботой байдаг аж.
Тэд навч, жимс, шавьж, өвс гээд олон төрлийн зүйлээр хооллоно. Өвөл болоход ихэнх цагийг гацуур, нарс, жодоо зэрэг модон дээр суун өнгөрөөж модны навч шилмүүс голдуу иддэг.
8 өндөг багтахаар хэмжээтэй үүрэнд 12 ба түүнээс дээш өндөг гаргана. Ховор тохиолдолд 4-5 өндөг байдаг. Өндөгнөөс хагарсан дэгдээхэй нь эрвээхэй, шоргооолж, цох болон өт, авгалдайгаар хооллодог. Хурдан өсөж томрох ба 3-4 долоо хоноод богино зайд нисэж сурдаг.
Эгэл сойр (Tetrao urogallus), урьд Сойр, Ердийн сойр гэгдэж байсан, нь 100 см урт, 6.7 кг жинтэй томхон шувуу бөгөөд Европын хойд хэсэг, Азид амьдарна. Хамгийн ойр холбоотой болох Нургийн сойр нь Оросын зүүн хэсэг, Хятад, Монголын хойд хэсгээр нутагладаг.
Һуйыр, урман тауығы, һаңғырау ҡор, селәүсен (урыҫ.глухарь) (лат. Глухарь, лат. Tetrao urogallus)— Төньяҡ һәм Урта Европаның, Урта Азияның ылыҫлы урмандарында йәшәй торған эре ҡош.
Атаһын ҡара һуйыр, инәһен буҙлаҡ тип тә исемләйҙәр. Ҙурлығы ҡаҙҙай. Ата ҡоштоң башы, муйыны, ҡойроҡ төбө һоро; һырты көрәне ҡанаттары, ҡойроғо аҡ таптар менән сыбарланған ҡара-көрән; түше йәшкелт ялтырауыҡлы ҡара; ҡабырғалары ҡара таплы аҡ. Күҙҙәре өҫтөндә ҡыҙыл ҡашы бар. Инә ҡош ерәнһыу буҙ, ҡара һәм аҡ таптар менән сыбарланған. Башҡа ҡоштар менән бутау мөмкин түгел.
Уйын ваҡытында ата ҡоштар шартылдау һәм салғы яныуына оҡшаған тауыштар сығара, инә ҡош ҡорҡолдай, Йәшәү урыны — еләкле ылыҫлы урмандар, һирәк ағаслы, мүкле һаҙлыҡтар. Ҡарағай һәм шыршы энәләре, төрлө еләк, ор¬лоҡ, бөрө-менән туҡлана. Ултыраҡ ҡош. Киң генә тарал¬ған. Ояһы ерҙә. Көрәнһыу таптар менән сыбарланған 8—10 аҡһыл һары йомортҡаһы була. Ите өсөн аулайҙар.
Һуйыр, урман тауығы, һаңғырау ҡор, селәүсен (урыҫ.глухарь) (лат. Глухарь, лат. Tetrao urogallus)— Төньяҡ һәм Урта Европаның, Урта Азияның ылыҫлы урмандарында йәшәй торған эре ҡош.
Su Puddu cedrone (Tetrao urogallus) est unu puzone chi apartenet a sa famìlia de Phasianidae. Mannu pius de se puddu comunu. Est areste e vivede in sos buscos in montagna in Europa e in sas Alpes. Bistada subra sas arvures e bolada. Benidi catzadu po sa petta e-i su numeru est miminende.
Su Puddu cedrone tenet 16 sutaispètzias:
Tetrao urogallus
Tetrao urogallus
Su Puddu cedrone (Tetrao urogallus) est unu puzone chi apartenet a sa famìlia de Phasianidae. Mannu pius de se puddu comunu. Est areste e vivede in sos buscos in montagna in Europa e in sas Alpes. Bistada subra sas arvures e bolada. Benidi catzadu po sa petta e-i su numeru est miminende.
Къоракуотам (инг. Tetrao urogallus, оьрс. Глухарь) — НIаьна лог кIело Iаьржа а йолуш, къокханан басахь накха а болуш, ал тIемаш а долуш ю. ЧукIело кIай тIедарчий а долуш, къорза ю цуьнан. ЗIок кIай бос болуш ю. Котам Iаьржа тIедарчий а долуш хьаьрса ю. КIезиг ю уьш. Ламанца а, лахенца а хьаннашкахь хуьлуш ю уьш. Шишша цхьана кхеташ Iедал дац церан. Баннаш диттийн кондаршна кIелахь до. Тойна май баттахь доккха. ХIоьаш ал тIедарчий а долуш хуьлу 5-9. ДIай-схьай кхелхаш дац церан дахар. Цхьана меттехь хуьлу уьш. Котам тойна хиъначу хенахь меттах а ца йолу. Бос дIадаханчу шеран екъчу бацах, гIах дIатарлой хуьлу цуьнан. Цундела атта бIаьрг тIе ца кхуьу цунна.
Къоракуотам (инг. Tetrao urogallus, оьрс. Глухарь) — НIаьна лог кIело Iаьржа а йолуш, къокханан басахь накха а болуш, ал тIемаш а долуш ю. ЧукIело кIай тIедарчий а долуш, къорза ю цуьнан. ЗIок кIай бос болуш ю. Котам Iаьржа тIедарчий а долуш хьаьрса ю. КIезиг ю уьш. Ламанца а, лахенца а хьаннашкахь хуьлуш ю уьш. Шишша цхьана кхеташ Iедал дац церан. Баннаш диттийн кондаршна кIелахь до. Тойна май баттахь доккха. ХIоьаш ал тIедарчий а долуш хуьлу 5-9. ДIай-схьай кхелхаш дац церан дахар. Цхьана меттехь хуьлу уьш. Котам тойна хиъначу хенахь меттах а ца йолу. Бос дIадаханчу шеран екъчу бацах, гIах дIатарлой хуьлу цуьнан. Цундела атта бIаьрг тIе ца кхуьу цунна.
The western capercaillie (Tetrao urogallus), also known as the Eurasian capercaillie, wood grouse, heather cock, cock-of-the-woods, or simply capercaillie /ˌkæpərˈkeɪl(j)i/,[3] is a heavy member of the grouse family and the largest of all extant grouse species. The heaviest-known specimen, recorded in captivity, had a weight of 7.2 kilograms (16 pounds). Found across Europe and the Palearctic, this primarily-ground-dwelling forest grouse is renowned for its courtship display. This bird shows extreme sexual dimorphism, with males nearly twice the size of females. The global population is listed as "least concern" under the IUCN,[1] although the populations of central Europe are declining and fragmented, or possibly extirpated.
The western capercaillie is one of two living species under the genus Tetrao, which also includes the lesser-known black-billed capercaillie.
The word capercaillie is a corruption of the Scottish Gaelic capall coille (Scottish Gaelic pronunciation: [kʰaʰpəɫ̪ˈkʰɤʎə]) "Horse of the woodland". The Scots borrowing is spelled capercailzie (the Scots use of z represents an archaic spelling with yogh and is silent;[note 1] see Mackenzie (surname)). The current spelling was standardised by William Yarrell in 1843.[4]
The genus name is derived from the Latin name of a game bird, probably the black grouse. The species name, urogallus, is a Neo-Latin partial homophone of German Auerhuhn.[5]
The species was first described by Carl Linnaeus in his 1758 10th edition of Systema Naturae under its current binomial name.[6]
Its closest relative is the black-billed capercaillie, Tetrao parvirostris, which breeds in the larch taiga forests of eastern Russia and parts of northern Mongolia and China.
The western capercaillie has 8 recognized subspecies:[7]
Subspecies of the western capercaillie show increasing amounts of white on the underparts of males distributed west to east, almost wholly black with only a few white spots underneath in western and central Europe to nearly pure white in Siberia, where the black-billed capercaillie is located. There is less variation in the females of this species.
A native Scottish population of western capercaillie which became extinct between 1770 and 1785 was probably a distinct subspecies, although it was never formally described as such. The western capercaillie found in Scotland is an introduced population of the nominate subspecies urogallus.[8]
Western capercaillies are known to hybridise occasionally with black grouse (these hybrids being known by the German name Rackelhahn) and the closely related black-billed capercaillie.
Male and female western capercaillie can easily be differentiated by their size and colouration. The cock is much bigger than the hen. It is one of the most sexually dimorphic in size of living bird species, only exceeded by the larger types of bustards and a select few members of the pheasant family.
Cocks (males) typically range from 74 to 85 centimetres (29 to 33 inches) in length with wingspan of 90 to 125 cm (35 to 49 in) and an average weight of 4.1 kg (9 lb 1 oz).[9][10][11] The largest wild cocks can attain a length of 100 cm (40 in) and weight of 6.7 kg (14 lb 12 oz).[12] The largest specimen recorded in captivity had a weight of 7.2 kg (15 lb 14 oz). The weight of 75 wild cocks was found to range from 3.6 to 5.05 kg (7 lb 15 oz to 11 lb 2 oz).[11] The body feathers are dark grey to dark brown, while the breast feathers are dark metallic green. The belly and undertail coverts vary from black to white depending on race (see below).
The hen (female) is much smaller, weighing about half as much as the cock. The capercaillie hen's body from beak to tail is approximately 54–64 cm (21–25 in) long, the wingspan is 70 cm (28 in) and weighs 1.5–2.5 kg (3 lb 5 oz – 5 lb 8 oz), with an average of 1.8 kg (3 lb 15 oz).[11] Feathers on the upper parts are brown with black and silver barring; on the underside they are more light and buffish yellow.
Both sexes have a white spot on the wing bow. They have feathered legs, especially in the cold season, for protection against cold. Their toe rows of small, elongated horn tacks provide a snowshoe effect that led to the German family name "Rauhfußhühner", literally translated as "rough feet chickens".
These so-called "courting tacks" make a clear track in the snow. The sexes can be distinguished very easily by the size of their footprints.
There is a bright red spot of naked skin above each eye. In German hunters' language, these are the so-called "roses".
The small chicks resemble the hen in their cryptic colouration, which is a passive protection against predators. Additionally, they wear black crown feathers. At an age of about three months, in late summer, they moult gradually towards the adult plumage of cocks and hens. The eggs are about the same size and form as chicken eggs, but are more speckled with brown spots.
The capercaillie is a non-migratory sedentary species, breeding across northern parts of Europe and the Palearctic in mature conifer forests with diverse species composition and a relatively open canopy structure.
At one time it could be found in all the taiga forests of the Palearctic in the cold temperate latitudes and the coniferous forest belt in the mountain ranges of warm temperate Europe. The Scottish population became extinct, but has been reintroduced from the Swedish population; in Germany it is on the "Red List" as a species threatened by extinction and is no longer found in the lower mountainous areas of Bavaria; in the Bavarian Forest, the Black Forest and the Harz mountains numbers of surviving western capercaillie decline even under massive efforts to breed them in captivity and release them into the wild. In Switzerland, they are found in the Swiss Alps and in the Jura; they are also present in the Austrian and Italian Alps. In Ireland it was common until the 17th century, but was extirpated in the 18th. In Norway, Sweden, Finland, Russia and Romania populations are large, and it is a common bird to see in forested regions; especially in Central Finland, that it occurs in the coat of arms of the region and is also a regional bird.[13][14]
The most serious threats to the species are habitat degradation, particularly conversion of diverse native forest into often single-species timber plantations, and to birds colliding with fences erected to keep deer out of young plantations. Increased numbers of small predators that prey on capercaillies (e.g., red fox) due to the loss of large predators who control smaller carnivores (e.g., gray wolf, brown bear) cause problems in some areas.
This species has an estimated range of 1,000,000–10,000,000 km2 (390,000–3,860,000 sq mi) and a population of between 1.5 and 2 million individuals in Europe alone. There is some evidence of a population decline,[15] but the overall species is not believed to approach the IUCN Red List threshold of a population decline of more than 30% in ten years or three generations. It is therefore evaluated as least concern.[1]
As reported by the Spanish researcher Félix Rodríguez de la Fuente in his "Fauna" series, the northwestern Spanish subspecies T. u. cantabricus—an Ice Age remnant—was threatened in the 1960s by commercial gathering of holly fruit-bearing branches for sale as Christmas ornaments—a practice imported from Anglo-Saxon or Germanic countries.
In Scotland, the population has declined greatly since the 1960s because of deer fencing, predation and lack of suitable habitat (Caledonian Forest). The population plummeted from a high of 10,000 pairs in the 1960s to fewer than 1000 birds in 1999. It was even named as the bird most likely to become extinct in the UK by 2015, a survey then identified 1114 birds, occupying a reduced range of terrain. In mountainous skiing areas, poorly marked cables for ski-lifts have contributed to mortality. Their effects can be mitigated by proper coloring, sighting and height alterations.
A study published in 2022 by NatureScot scientific advisory committee[16] recommended 'renewed intensive measures' to maintain the population, especially steps to assist in the survival of eggs and chicks. Predators like crows, foxes and pine martens are blamed for the decline, as well as the deer fences, and increased human recreation in the territory which can injure adult birds.It was declared as 'extremely vulnerable' and requiring urgent action. Biodiversity Minister for Scotland, Lorna Slater, MSP described capercaillie as 'magnificent birds' and ' iconic' for Scotland and called for 'partnership working' to reverse the decline.[17]
The western capercaillie is adapted to its original habitats—old coniferous forests with a rich interior structure and dense ground vegetation of Vaccinium species under a light canopy. They mainly feed on Vaccinium species, especially bilberry, find cover in young tree growth, and use the open spaces when flying. As habitat specialists, they hardly use any other forest types.
Western capercaillies are not elegant fliers due to their body weight and short, rounded wings. While taking off they produce a sudden thundering noise that deters predators. Because of their body size and wingspan they avoid young and dense forests when flying. While flying they rest in short gliding phases. Their feathers produce a whistling sound.
Western capercaillie, especially the hens with young chicks, require resources that should occur as parts of a small-scaled patchy mosaic: These are food plants, small insects for the chicks, cover in dense young trees or high ground vegetation, old trees with horizontal branches for sleeping. These criteria are met best in old forest stands with spruce and pine, dense ground vegetation and local tree regrowth on dry slopes in southern to western expositions. These open stands allow flights downslope, and the tree regrowth offers cover.
In the lowlands such forest structures developed over centuries by heavy exploitation, especially by the use of litter and grazing livestock. In the highlands and along the ridges of mountain areas in temperate Europe as well as in the taiga region from Fennoscandia to Siberia, the boreal forests show this open structure due to the harsh climate, offering optimal habitats for capercaillie without human influence. Dense and young forests are avoided as there is neither cover nor food, and flight of these large birds is greatly impaired.
The abundance of western capercaillie depends—as with most species—on habitat quality. It is highest in sun-flooded open, old mixed forests with spruce, pine, fir and some beech with a rich ground cover of Vaccinium species.
Spring territories are about 25 hectares (62 acres) per bird. Comparable abundances are found in taiga forests. Thus, the western capercaillie never had particularly high densities, despite the legends that hunters may speculate about. Adult cocks are strongly territorial and occupy a range of 50 to 60 hectares (120 to 150 acres) optimal habitat. Hen territories are about 40 hectares (100 acres). The annual range can be several square kilometres (hundreds of hectares) when storms and heavy snowfall force the birds to winter at lower altitudes. Territories of cocks and hens may overlap.
Western capercaillie are diurnal game, i.e., their activity is limited to the daylight hours. They spend the night in old trees with horizontal branches. These sleeping trees are used for several nights; they can be mapped easily as the ground under them is covered by pellets.
The hens are ground breeders and spend the night on the nest. As long as the young chicks cannot fly, the hen spends the night with them in dense cover on the ground. During winter the hens rarely go down to the ground and most tracks in the snow are from cocks.
The western capercaillie lives on a variety of food types, including buds, leaves, berries, insects, grasses and in the winter mostly conifer needles. One can see the food remains in their droppings, which are about 1 cm (1⁄2 in) in diameter and 5–6 cm (2–2+1⁄2 in) in length. Most of the year the droppings are of solid consistency but, with the ripening of blueberries, these dominate the diet and the faeces become formless and bluish black.
The western capercaillie is a highly specialized herbivore, which feeds almost exclusively on blueberry leaves and berries with some grass seeds and fresh shoots of sedges in summertime. The young chicks are dependent on protein-rich food in their first weeks and thus mainly prey on insects. Available insect supply is strongly influenced by weather—dry and warm conditions allow a fast growth of the chicks, cold and rainy weather leads to high mortality.
During winter, when a high snow cover prevents access to ground vegetation, the western capercaillie spends almost all day and night in trees, feeding on coniferous needles of spruce, pine and fir as well as on buds from beech and rowan.
To digest this coarse winter food, the birds need grit: small stones or gastroliths which they actively search for and devour. With their very muscular stomachs, gizzard stones function like a mill and break needles and buds into small particles. Additionally, western capercaillie have two appendixes which grow very long in winter. With the aid of symbiotic bacteria, the plant material is digested there. During the short winter days the western capercaillie feeds almost constantly and produces a pellet nearly every 10 minutes.
A recent study using DNA from faeces found that their diet is much more varied than documented for populations in Norway and France.[18]
.jpg)
The breeding season of the western capercaillie starts according to spring weather progress, vegetation development and altitude between March and April and lasts until May or June. Three-quarters of this long courting season is mere territorial competition between neighbouring cocks or cocks on the same courting ground.
At the very beginning of dawn, the tree courting begins on a thick branch of a lookout tree. The cock postures himself with raised and fanned tail feathers, erect neck, beak pointed skywards, wings held out and drooped and starts his typical aria to impress the females. The typical song in this display is a series of double-clicks like a dropping ping-pong ball, which gradually accelerate into a popping sound like a cork coming off a champagne bottle, which is followed by scraping sounds.
Towards the end of the courting season the hens arrive on the courting grounds, also called "lek", Swedish for "play". The cocks continue courting on the ground: This is the main courting season. The cock flies from his courting tree to an open space nearby and continues his display. The hens, ready to get mounted, crouch and utter a begging sound. If there is more than one cock on the lek, it is mainly the alpha-cock who engages in copulation with the hens. In this phase western capercaillies are most sensitive to disturbances. Even single human observers may cause the hens to fly off and prevent copulation in this very short time span where they are ready for conception.
In Nordic countries male western capercaillies are reputed for their combative behavior during mating season, sometimes chasing off any people who enter their territory.[19][20][21] In a study it was found that the testosterone level in such "deviant" males was about five times higher than that of normal displaying males.[22]
There is a smaller courting peak in autumn, which serves to delineate the territories for the winter months and the next season.
About three days after copulation the hen starts laying eggs. In 10 days the clutch is full. The average clutch size is eight eggs but may amount up to 12, rarely only four or five eggs. Brooding lasts about 26–28 days according to weather and altitude.
At the beginning of the brooding season, the hens are very sensitive to disturbances and leave the nest quickly. Towards the end they tolerate disturbances to a certain degree, crouching on their nest which is usually hidden under low branches of a young tree or a broken tree crown. As hatching nears, hens sit tighter on the nest and will only flush from the nest if disturbed in very close proximity. Nesting hens rarely spend more than an hour a day off of the nest feeding and as such become somewhat constipated. The presence of a nest nearby is often indicated by distinctively enlarged and malformed droppings known as "clocker droppings". All eggs hatch in close proximity after which the hen and clutch abandon the nest where they are at their most vulnerable. Abandoned nests often contain "caeacal" droppings; the discharge from the hens' appendixes built up over the incubation period.
After hatching the chicks are dependent on getting warmed by the hen. Like all precocial birds, the young are fully covered by down feathers at hatching but are not able to maintain their body temperature which is 41 °C (106 °F) in birds. In cold and rainy weather the chicks need to get warmed by the hen every few minutes and all night.
They seek food independently and prey mainly on insects, like butterfly caterpillars and pupae, ants, myriapodae, ground beetles.
They grow rapidly and most of the energy intake is transformed into the protein of the flight musculature (the white flesh around the breast in chickens). At an age of 3–4 weeks they are able to perform their first short flights. From this time on they start to sleep in trees on warm nights. At an age of about 6 weeks they are fully able to maintain their body temperature. The down feathers have been moulted into the immature plumage and at an age of 3 months another moult brings in their subadult plumage; now the two sexes can be easily distinguished.
From the beginning of September the families start to dissolve. First the young cocks disperse, then the young hens. Both sexes may form loose foraging groups over the winter.
Mammalian predators known to take capercaillie include Eurasian lynx (Lynx lynx) and gray wolf (Canis lupus), although they prefer slightly larger prey. Meanwhile, European pine martens (Martes martes), beech martens (Martes foina), brown bears (Ursus arctos), wild boars (Sus scrofa) and red foxes (Vulpes vulpes) take mostly eggs and chicks but can attack adults if they manage to ambush the often wary birds.[23][24][25][26][27] In Sweden, western capercaillies are the primary prey of the golden eagle (Aquila chrysaetos).[28] Large numbers are taken by northern goshawks (Accipiter gentilis), including adults but usually young ones, and Eurasian eagle-owls (Bubo bubo) will occasionally pick off a capercaillie of any age or size; they normally prefer mammalian foods.[29][30] White-tailed eagles (Haliaeetus albicilla) are more likely to take water birds than upland-type birds but have been recorded preying on capercaillie around the White Sea.[31]
A traditional gamebird, the capercaillie has been widely hunted with guns and dogs throughout its territory in central and northern Europe. This includes trophy hunting and hunting for food. Since hunting has been restricted in many countries, trophy-hunting has become a tourist resource, particularly in central European countries. In some areas, declines are due to excessive hunting, though this has not generally been a global problem. The bird has not been hunted in Scotland or Germany for over 30 years.[32]
_Jugendmarke_1965_40_Pf.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_%D0%B2_%D0%9C%D1%83%D1%80%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D0%BA%D1%80%D0%B0%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B5.JPG)
.jpg)
.JPG)
{{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help) The western capercaillie (Tetrao urogallus), also known as the Eurasian capercaillie, wood grouse, heather cock, cock-of-the-woods, or simply capercaillie /ˌkæpərˈkeɪl(j)i/, is a heavy member of the grouse family and the largest of all extant grouse species. The heaviest-known specimen, recorded in captivity, had a weight of 7.2 kilograms (16 pounds). Found across Europe and the Palearctic, this primarily-ground-dwelling forest grouse is renowned for its courtship display. This bird shows extreme sexual dimorphism, with males nearly twice the size of females. The global population is listed as "least concern" under the IUCN, although the populations of central Europe are declining and fragmented, or possibly extirpated.
The western capercaillie is one of two living species under the genus Tetrao, which also includes the lesser-known black-billed capercaillie.
La urogalo, laŭnome la taŭra koko, Tetrao urogallus, estas la plej granda kaj malhela birdo inter Kokoformaj. Ĝi estas ĉirkaŭ 100 cm longa kaj 6.7 kg peza. La plej granda iam ajn konstatita en kaptiteco havis pezon de 7.2 kg. Ĝi troviĝas en Eŭropo kaj Azio, kaj estas fama pro sia ceremonia memmontrado por pariĝado.
Ĝi estas provinca birdo de Meza Finnlando.
Ĝi estis unuafoje priskribata de Linnaeus en sia Systema naturae de 1758 laŭ ties nuna scienca nomo.[2]
Ties plej proksima parenco estas la Nigrabeka urogalo, Tetrao parvirostris, kiu reproduktiĝas en tajgo de lariko de orienta Rusio kaj partoj de norda Mongolio kaj Ĉinio.
Temas pri specio de loĝantaj birdoj, kiu reproduktiĝas en nordaj partoj de Eŭropo kaj okcidenta kaj centra Azio en maturaj arbaroj de koniferoj kun diversa specikompono kaj relative malferma kanopeostrukturo.
Ĝi estas ofta birdo en Skandinavio, ĉirkaŭ Balta maro kaj Rusio. La subspecioj estas malsimilaj laŭ koloro kaj grando. En multaj eŭropaj landoj la specio ĉu malaperis ĉu estas tre endanĝerigata. En Irlando malaperis. En Skotio malaperis kaj oni enkondukis la skandinavan subspecion. En Hispanio la okcidenta subspecio estas tre endanĝerigita kaj izolita de la orienta; tiu danĝero rilatas al tutmonda plivarmiĝo, ĉar temas pri antaŭglacia specio kaj ties antaŭglaciaj vivmedioj malaperas pro varmiĝo.
Estas kelkaj rasoj, listitaj el okcidento orienten:
La rasoj montras pliiĝantajn kvantojn de blanko en subaj partoj de maskloj el okcidente orienten, el preskaŭ tutnigraj kun nur iom da blankaj punktoj sube en okcidenta kaj centra Eŭropo al preskaŭ blankaj en Siberio, kie loĝas la Nigrabeka urogalo. Variado ĉe inoj estas multe malplia. La indiĝena skota populacio, kiu formortis inter 1770–1785, estis probable ankaŭ distinga raso, sed ĝi estis neniam oficiale priskribata kiel tia; same direndas ankaŭ pri la formortinta irlanda populacio.
Urogaloj eventuale hibridiĝas aŭ almenaŭ hibridiĝis kun la Tetro (tiuj hibridoj estis konataj per la germana nomo Rackelhahn) kaj kun la pli proksime rilata Nigrabeka urogalo.
La virbirdo atingas ĝis 1 m longa kaj averaĝe 4 kg peza, sed 3.3 al 6.7 kg. La malsimileco inter ino kaj malino estas sufiĉe granda laŭ aspekto kaj grando: urogalino estas nur duonpeza (1.5-2.5 kg) kaj 54-64 cm longa kun enverguro de 70 cm. Temas pri evidenta kazo de seksa duformismo. La masklo povas esti 74 al 115 cm longa kaj havas enverguron de ĉirkaŭ 1.2 m.
La masklo estas nekonfuzebla, ĉefe dum pariĝado, kiam malfermas sian nigran voston regule makulita per du strioj de blankecaj markoj. La plumaro estas malhelgriza al malhelbruna. La flugiloj estas malhelbrunaj (surŝultre klare videbla blanka makulo), la korpo brile bluverda ĉefe ĉebruste kaj kapo kaj kolo malhelgriza. Tamen demalproksime la birdo ŝajnas nigra. La ventro kaj subvosto varias el blanka al nigra depende de la raso (vidu supre). Beko blankeca kaj sube longa nigra plumaro kvazaŭ barbo. Superokule ili havas ruĝan makuleton de nuda haŭtaĵo. La ino havas tiun lastan ruĝan makulon multe malpli grandan kaj same la blankan makulon surŝultre; krom tio, nur brunan plumaron kun nigra kaj blankeca strieco kaj sube pli ruĝecan ĉe kolo kaj supra brusto kaj pli helan ĉe ventro. En la piedoj ili havas skvamojn, kiuj estas tre utilaj por piediri surneĝe; tiuj skvamojn lasas klarajn spurojn per kiuj eĉ oni povas rekoni la sekson de la birdo. Ambaŭ seksoj havas blankan punktomakulon en ŝultro. Ili havas plumajn krurojn, ĉefe vintre por protekton kontraŭ malvarmo.
La idoj similas al la ino pro la kamufla koloraro, kiu estas pasiva protekto kontraŭ predantoj. Krome ili portas nigrajn kronoplumojn. Je aĝo de ĉirkaŭ 3 monatoj, fine de somero, ili plumoŝanĝas laŭgrade al plenkreska plumaro de virbirdoj kaj inoj.
La Urogalo estas taga ĉasbirdo, tio estas ties aktiveco estas limigita al lumtagaj horoj. Ili pasas nokton en malnovaj arboj kun horizontalaj branĉoj. Tiuj dormejaj arboj estas uzataj por kelkaj noktoj, ili povas esti surmapigitaj facile ĉar la grundo sub ili estas kovrata de fekaĵoj.
La inoj estas surgrundaj reproduktuloj kaj pasas la nokton surneste. Antaŭ ekflugo de la idoj ŝi pasas nokton kun ili en densa ŝirmo surgrunde. Dum vintro la inoj rare subeniras surgrunde kaj plej parto de ŝpuroj surneĝe estas el virbirdoj.
La Urogaloj ne estas elegantaj flugantoj pro sia korpopezo kaj mallongaj, rondoformaj flugiloj. Dum ekflugo ili produktas subitan tondrobruon kiu forpelas predantojn. Pro korpogrando kaj enverguro ili evitas junajn kaj densajn arbarojn por flugado. Dum tio ili faras mallongajn glitoflugojn. Ties plumoj produktas fajfan sonon.
Printempe okazas bunta ceremonia seksardo. La plej grandan parton de tiu aktivado okupas konkurencon inter najbaraj virbirdoj aŭ foje inter du el ili en la sama kantejo "lek". Frumatene la viroj laŭtege kaj seke kantas surbranĉe apud sia dormejo kaj inoj venas suben. Poste li subeniras kaj pariĝas foje ne nur kun unu ino, sed kun pliaj. Somere la birdoj vivas surgrunde kaj manĝas ne nur vegetaraĵojn sed ankaŭ ĉiajn bestetojn: vermojn, formikojn, ktp. Aŭtune povas okazi kvazaŭ seksarda kantado, kiu utilas nur por markigi teritoriojn kaj prepariĝi por printempa seksardo. Vintre ili revenas al surarba vivo kaj vegetarana manĝo. La inoj preskaŭ neniam malsupreniras surgrunden vintre.
La pariĝa sezono de la Urogalo komencas dum la printempa vetero progresas, vegetaĵaro disvolviĝas kaj laŭ altitudo inter marto kaj aprilo kaj daŭras ĝis majo aŭ junio. Tri kvaronoj de tiu longa reprodukta sezono konsistas el simpla teritoria konkurenco inter virbirdoj ĉu najbaraj ĉu en la sama masklejo “lek”.
Frumateniĝe la arba pariĝado komencas sur dika branĉo de elstara arbo. La virkoko sintenas sin kun levataj kaj malfermaj vostoplumoj, rektigita kolo, beko indikante ĉielon, flugiloj subenigitaj kaj tiele li komencas sian tipan kanton. Tiu konsistas el kvar partoj, tamburetado, tamburrulado, korkeltiro kaj gluglado aŭ spirado.
Nur fine de la pariĝada ceremonio la inoj alvenas al la ceremoniejo, nomata ankaŭ lek, kio signifas ludo en norvega. Tiam la virkoko pluas la ceremonion surgrunde en malferma proksima loko. La ino, preta pariĝi, kaŭras kaj krietas plendan sonon. Se estas pli da unu virkoko en la masklejo lek, estas ĉefe la koko alfa kiu kopulacias kun la estantaj inoj. En tiu fazo la Urogaloj estas ege sensivaj kontraŭ ĝenado kaj eĉ observado de unu homo povas kaŭzi la ekflugon de inoj kaj fuŝi la kopulacion en tiu mallonga tempero kiam ili pretas koncipiĝi.
Kiel tradicie scias ĉasistoj aliflanke, la virkokoj estas malpretaj rekoni alarmajn signalojn dum la pariĝa ceremonio. Tio estis kialo de tre konata referenco de la specio en populara kulturo: en unu el la famaj filmoj kie rolulis Romy Schneider, la juna Imperiestrino Sissi estas ĉasanta kun sia onklo. Kiam li estas pafonta al maskla urogalo profitante lian ŝajnan surdecon, ŝi sukcesas timigi la birdon kiu fuĝas. Tio estas uzata kiel metaforo por la ŝanĝoj alportitaj de virineco: ĉar enamiĝinta ŝi ekkonscias pri la asocia sento de senkonscio kiu permesas ŝin samsenti kun la birdo (dum simpla junulino simple estus preferinta ĉastrofeon).
Estas pli malgranda ceremonia epoko aŭtune, kiu utilas por marki la teritoriojn por la vintraj monatoj kaj la venonta sezono.
La ino konstruas neston surgrunde inter herbo kaj sekaj folioj, ofte ĉe pino aŭ inter malaltaj branĉoj de juna arbo. Ĉirkaŭ tri tagojn post kopulacio la ino komencas ovodemetadi. Post 10 tagoj tio finiĝas, la averaĝa ovaro estas de 8 ovoj sed povas esti ĝis 12, rare nur 4 aŭ 5 ovoj. Aprile, maje aŭ junie (se pli norde aŭ pli alte) ŝi demetas 5 ĝis 9 flavecajn ovojn makulitajn brune similajn laŭ grando kaj formo al tiuj de kokinoj, sed kun tiuj makuletoj. Ŝi kovas ilin ĉirkaŭ unu monato. Tuj post ĉies eloviĝo la idaro estas translokigita de patrino al pli sekura loko (elnestiĝo). La idozorgado daŭras ĉirkaŭ 26–28 tagoj depende de vetero kaj altitudo. La idoj flugas antaŭ unu monato post la eloviĝo, eĉ antaŭ la tuta plumiĝo. Post plenkreska plumoŝanĝo je trimonata aĝo la idoj havas malsimilan plumaron laŭ sekso.
Komence de la reprodukta sezono la ino estas tre sensiva al ĝenado kaj elnestiĝas rapide. Fine ŝi toleras iome ĝenadon, kaŭras sur neste kiu kutime estas kaŝita sub malaltaj branĉoj de juna arbo aŭ rompita arbokrono. Dum kovado la ino sidas surneste kaj eliros nur se ĝenado okazas proksimege. Kovantaj inoj rare pasas pli da unu horo forneste manĝante kaj tiele ŝi iĝas iome senfekokapabla. Esto de proksima nesto estas ofte indikata de distingaj longecaj kaj senformaj fekaĵoj. Eloviĝo okazas preskaŭ kolektive kaj tuj poste okazas elnestiĝo por eviti atakeblon. Abandonitaj nestoj ofte enhavas fekaĵojn; malplenigo el la inaj apendicoj okazas dum la kovada periodo.
Post eloviĝo la idoj dependas de varmigo fare de la ino. Kiel ĉe ĉiuj frumaturaj birdoj la idoj estas tute kovrataj de lanugo je eloviĝo sed ne kapablas reteni sian korpotemperaturon kiu estas 41 °C ĉe tiuj birdoj. Dum malvarmo kaj pluva vetero la idoj bezonas esti varmigitaj de la ino ĉiun kelkan minuton kaj dum la tuta nokto.
Ili serĉas manĝon sendepende kaj predas ĉefe insektojn, kiel papilioj raŭpoj kaj larvoj (estas specializa papilio kies raŭpoj disvolviĝas nur ĉe Vaccinium myrtillus), formikoj, miriapodoj, grundaj skaraboj kaj simile.
Ili kreskas rapide kaj plej parto de la energio konsumita estas transformata en proteino de flugo muskolaro (la blanka viando ĉirkaŭ la brusto ĉe kokoj). Je aĝo de 3–4 semajnoj ili povas ekflugi, el tiam ili komencas dormi en arboj en varmaj noktoj. Je aĝo de ĉirkaŭ 6 semajnoj ili povas reteni sian korpotemperaturon. La lanugo estis ŝanĝinta al nematura plumaro kaj je aĝo de 3 monatoj alia plumoŝanĝado metas ilin en sia antaŭkreska plumaro kaj tiam ambaŭ seksoj povas esti facile distingataj.
Komece de septembro la familioj ekdissiĝas. Unue disiĝas la junaj kokoj, poste la junaj inoj, kaj ambaŭ seksoj povas formi izolajn manĝogrupojn vintre.
Urogaloj restas ĉiam ĉe sia arbaro, do, ili manĝas ĉefe ties foliaron. Ĉar plej ofte ili vivas ĉe pinarbaro, oni manĝas ĉefe pinglojn, do, iliajn foliojn. Aliaj urogaloj plej ofte manĝas foliojn de ileksoj, kverkoj, ktp., sed ankaŭ fruktojn, berojn. Foje ili manĝas insektojn ĉefe por la idaro kiuj bezonas urĝe proteinojn, ĉar en montara regiono somero mallongas. Ĉar vintre oni manĝas nur pinglojn, kio estas vere malmola manĝaĵo, tiuj birdoj serĉas kaj englutas ŝtonetojn kiuj utilas kiel dentoj.
La Urogalo vivtenas sin el varia manĝotipo, inklude burĝonojn, foliojn, berojn, insektojn, herbojn kaj vintre ĉefe koniferajn pinglofoliojn; oni povas vidi la manĝorestojn en ties fekaĵoj, kiuj estas ĉirkaŭ 1 cm de diametro kaj 5–6 cm in longaj. Plej parto de la jaro la fekaĵoj estas de solida konsisto, sed dum maturiĝo de mirteloj, tiuj hegemonias en la dieto kaj la fekoj iĝas senformaj kaj bluecnigraj.
La Urogalo estas tre specializita herbivoro, kiu manĝas preskaŭ nur foliojn kaj berojn de mirtelo kun iome da herbosemoj kaj freŝajn burĝonojn de Ciperacoj somere. Junaj idoj dependas el manĝo riĉa je proteino en siaj unuaj semajnoj kaj tiele ili predas ĉefe insektojn. La disponebla insektokvanto estas ege influata de vetero – sekaj kaj varmaj kondiĉoj permesas rapidan kreskon de idoj, dum malvarma kaj pluva vetero okazigas altan mortindicon inter ili.
Dum vintro, kiam alta neĝokovro malhelpas aliron al grunda vegetaĵaro, la Urogaloj pasas plej parton de tago kaj nokto surarbe, kie ili manĝas tiam koniferajn pinglofoliojn de piceo, pino kaj abio same kiel burĝonojn de fago kaj sorbo.
Por digesti tiun duran vintromanĝon la birdoj bezonas sablerojn, malgrandajn ŝtonetojn aŭ gastrolitojn kiujn ili aktive serĉas kaj englutas. Kun ties tre muskolaj stomakoj, tiuj stomakaj ŝtonetoj funkcias kiel muelilo kaj rompas la pinglofoliojn kaj burĝonojn en malgrandaj eroj. Krome Urogaloj havas du apendicojn kiuj ege kreskas vintre. Per helpo de simbiozaj bakterioj, la plantomaterialo estas digestata tie. Dum la mallongaj vintraj tagoj la Urogaloj manĝas preskaŭ konstante kaj produktas vomaĵojn preskaŭ ĉiu 10a minuto.
Pro siaj interrilataj kaj flugaj kutimoj la urogaloj bezonas malfermajn arbarojn aŭ arbarojn kiuj havu proksime malfermajn zonojn. La arbaro povas esti de pinoj, betuloj, fagoj, kverkoj, ktp. La birdoj (maskloj unuflanke kaj inoj aliflanke) estas teritoriaj kaj markas por si mem areon de 1 km proksimume.
Ĝi povas troviĝi en arbaroj de tajgo de norda kaj nordorienta Eŭrazio ene de latitudoj de malvarmaj temperaturoj kaj arbarzonoj de koniferoj en la montaj teritorioj de mezvarma Eŭropo.
La Urogalo estas adaptita al originaj habitatoj – malnovaj arbaroj de koniferoj kun riĉa interna strukturo kaj densa grunda vegetaĵaro de specioj de Vaccinium sub hela kanopeo. Ili manĝas ĉefe speciojn Vaccinium, ĉefe mirtelo, trovas ŝirmon en juna arbokreskoj, kaj uzas malfermajn spacojn por flugi. Kiel habitataj specialistoj, ili apenaŭ uzas aliajn arbartipojn.
La Urogalo, kaj ĉefe ino kun idoj, postulas resursaron kiu enhavas partojn de malgrandaj herbejeroj: tio estas manĝoplantoj, malgrandaj insektoj por idoj, ŝirmo en densaj junaj arboj aŭ alta grunda vegetaĵaro, malnovaj arboj kun horizontalaj branĉoj por dormi. Tiuj kriterioj kuniĝas plej bone en malnovaj arbaroj kun piceoj kaj pinoj, densa grunda vegetaĵaro kaj lokaj arboj rekreskintaj sur sekaj deklivoj en sudaj al okcidentaj flankoj. Ties malfermaj areoj permesas subenajn flugojn kaj arborekresko havigas ŝirmon.
En malaltaj teroj kiaj arbaraj strukturoj disvolvigitaj dum jarcentoj pro troa ekspluatado, ĉefe por produktado de ligno kaj pro paŝtado de brutaro. En altaj teroj laŭlonge de bordoj de montaj areoj en moderklimata Eŭropo same kiel ĉe tajgaj regionoj el Fenoskandio al Siberio borealaj arbaroj montras tiun malferman strukturon pro akra klimato, kiu havigas bonegajn habitatojn por la Urogalo sen homa influo. Densaj kaj junaj arbaroj estas evitataj ĉar tie estas nek ŝirmo nek manĝo kaj la flugo de tiuj grandaj birdoj estas ege malhelpata.
La abundo de Urogaloj dependas - kiel en plej parto de aliaj specioj - de habitatokvalito, tio estas tre sunbanaj malfermaj, malnovaj miksitaj arbaroj kun piceo, pino, abio kaj iome da betuloj kun riĉa grundokovro de specioj de Vaccinium.
Printempaj teritorioj estas ĉirkaŭ 25 hektarojn por birdo. Komparebla abundo troviĝas en tajgaj arbaroj. Tiele la Urogalo neniam havis precizajn altajn densecojn, spite legendoj de ĉasistoj. Plenkreskaj virurogaloj estas tre teritoriemaj kaj okupas teritoriojn de 50 al 60 hektaroj de taŭga habitato. Inaj teritorioj estas ĉirkaŭ 40 hektarojn. La tutjara teritorio povas esti de kelkaj km² (centojn da hektaroj) kiam ŝtormoj kaj forta neĝofalo devigas la birdojn vintrumi je pli malaltaj altitudoj. Teritorioj de inoj kaj maskloj povas koincidi.
La populacio de Skotio iĝis formortinta, sed oni enmetis populacion el Norvegio; en Germanio ĝi estas en la "Ruĝa listo" kiel specio minacata je formorto, kaj ne plu troviĝas en la plej malaltaj montaraj areoj de Bavario; en la Bavaria Arbaro, la Nigra Arbaro kaj la montoj Harco la nombroj de survivantaj urogaloj malpliiĝas spite amasajn klopodojn bredi ilin kaptivece kaj liberigi ilin en naturon; kaj en Svisio, en la Svisaj Alpoj kaj en la Ĵuraso. Tiu specio estas formortinta el Belgio.
La plej danĝeraj minacoj kontraŭ tiu palearktisa specio estas habitatodegradado, ĉefe pro konverto de diversaj indiĝenaj arbaroj en ofte plantejoj de ununura lignospecio, kaj pro kolizio de la birdoj kontraŭ agrikulturaj bariloj uzataj por enfermi cervojn for de plantejojn. Ankaŭ pliiĝantaj nombroj de malgrandaj predantoj (kiaj Ruĝa vulpo) pro perdo de grandaj predantoj (kiaj lupoj, ursoj) povas kaŭzi problemojn en kelkaj areoj. En kelkaj areoj, malpliiĝo estas kaŭzitaj de troa ĉasado, kvankam ĉasleĝoj en multaj areoj haltis tion. Ĝi ne estis ĉasata en Skotio aŭ Germanio dum ĉirkaŭ 30 jaroj.
Tiu specio havas ĉirkaŭkalkulatan teritorion de 1-10 milionoj da km² kaj populacio de inter 1.5 kaj 2 milionoj da individuoj nur en Eŭropo. Estas iome da pruvo de populacimalpliiĝo, sed oni supozas, ke la specio ne alproksimiĝis al sojloj por populacimalpliiĝo fare de la IUCN Ruĝa Listo de pli da 30 % en dek jaroj aŭ 3 generacioj, kaj tiele ĝi estas pritaksata kiel Malplej Zorgiga.[3]
Kelkaj el tiuj subspecioj malpliiĝas ĉefe pro reduktado de vivmedio. Ekzemple en Hispanio la okcidenta subspecio loĝas ĉe deciduaj arbaroj kiel fagaro kaj kverkaro, do multe suferas vintre kompare kun la pirenea subspecio kiu ĝuas pinarbarojn. Tiele la okcidenta malpliiĝis dum la lastaj 20 jaroj de la jarcento el preskaŭ 600 viroj ĝis nur ĉirkaŭ 200.
La kialoj de tiu ĝenerala malpliiĝo estas diversaj:
Kiel informis jam la hispana naturalisto Félix Rodríguez de la Fuente en sia televidserio "Fauna", la nordokcidenta subspecio de Hispanio nome Tetrao urogallus cantabricus -restaĵo de glaciepoko- estis minacata el la 1960-aj jaroj pro komerca rikolto de la beroenhavaj branĉetoj de ilekso por vendado kial Kristnaska ornamaĵo -praktiko tute fremda tie kaj importita el Anglosaksaj landoj. Feliĉe lia kampanjo sukcesis, la publiko komprenis la stultaĵon kiujn ili estis farinte (ĉiukaze akceptiĝis plastaj surogatoj), tiu praktiko estis malpermesata kaj ilekso protektita.
Ĵusaj kalkuloj trovis, ke la specio malaperis el 60 % de iamaj lokoj de la nordokcidenta populacio. Tiu trovis malpliigon de la nordorienta populacio je 30 % en Katalunio, nur 40 masklojn en Aragono (2011) kaj malpliigon de 600 maskloj en 2005 al malpli ol 450, kaj malaperon en Galegio.[4]
En Skotio la populacio ege malpliiĝis el la 1960-aj jaroj pro porcervaj bariloj, predado kaj manko de taŭga vivejo (kaledoniaj koniferaroj). La populacio falis el supro de 10,000 paroj en la 1960-aj jaroj al malpli da 1000 birdoj en 1999. Oni supozis eĉ, ke la birdo iĝos formortinta en Britio ĉirkaŭ 2015. Tamen post forta laboro fare de la RSPB kaj aliaj organizoj ili povas nun sperti ioman rekuperon.
La urogalo, laŭnome la taŭra koko, Tetrao urogallus, estas la plej granda kaj malhela birdo inter Kokoformaj. Ĝi estas ĉirkaŭ 100 cm longa kaj 6.7 kg peza. La plej granda iam ajn konstatita en kaptiteco havis pezon de 7.2 kg. Ĝi troviĝas en Eŭropo kaj Azio, kaj estas fama pro sia ceremonia memmontrado por pariĝado.
Ĝi estas provinca birdo de Meza Finnlando.
El urogallo común[2] o urogallo occidental (Tetrao urogallus) es una especie de ave galliforme de la familia Phasianidae.[3] Se distribuye por buena parte de la Europa boreal (Escandinavia, región báltica y Rusia) y en pequeños enclaves de montaña de zonas templadas como la cornisa cantábrica, los Pirineos, los Alpes y el Jura.
En España, desde 1979 se ha vedado la caza de esta especie,[4] y desde 1986 tiene la catalogación de especie protegida,[5] aunque esto no ha supuesto un incremento en la población hasta el momento. Se le considera una reliquia de la era glaciar, pues tras este período la población se fue desplazando a las regiones frías de Europa y la alta montaña. Los esfuerzos e inversiones realizadas no han conseguido detener el declive de una especie que se encuentra en una situación dramática
El urogallo presenta un gran dimorfismo sexual. Los machos y hembras se diferencian fácilmente por su tamaño y coloración. Los machos son más grandes, pesan entre 3,3 y 6,7 kg. El ejemplar más grande registrado en cautividad pesaba 7,2 kg. Pueden medir de 74 a 115 cm y tener una envergadura alar de unos 1,2 m. Presentan una coloración general que va del gris muy oscuro al pardo oscuro, con reflejos verdes metálicos en las plumas del pecho. Las plumas del vientre y la parte inferior de la cola varían del color negro al blanco, dependiendo de la raza a la que pertenezcan. Se caracterizan por tener unas plumas debajo del pico en forma de barba, una cola en forma de abanico y unos tubérculos rojos sobre los ojos.
Las urogallinas son más pequeñas, pesan aproximadamente la mitad que los machos. Su cuerpo desde el pico a la cola mide aproximadamente entre 54-64 cm, tienen una envergadura alar de unos 70 cm y pesan entre 1,5-2,5 kg. El plumaje de sus partes superiores es pardo con un jaspeado en negro, el vientre es ligeramente más claro y amarillento.
Ambos sexos presentan manchas blancas en sus hombros. Tienen las patas cubiertas de plumas, especialmente en las estaciones frías, lo que los protege de las bajas temperaturas. Sus dedos son cortos y anchos.
Los pollos tienen una coloración similar a las hembras, que les permite camuflarse, con un penacho de plumas negras. A partir de los tres meses empiezan a adquirir su coloración de machos o hembras adultos.
Fue descrito en 1758 por Carlos Linneo en su Systema naturæ con su actual nombre binomial.[6] El urogallo es la especie tipo del género Tetrao,[7] que solo contiene también al urogallo piquinegro de Asia. El género Tetrao pertenece a la familia Phasianidae, la familia de los faisanes, gallos, pavos, lagopodos, perdices y afines. Los fasiánidos a su vez se clasifican en el orden Galliformes, junto a otras cuatro familias de aves terrestres: Megapodiidae (talégalos), Cracidae (chachalacas y pavas americanas), Numididae (pintadas) y Odontophoridae (colines y corcovados).[7] Dentro de la familia Phasianidae, el urogallo se encuadra en la subfamilia Tetraoninae, que incluye a los urogallos, lagopodos, grévoles, gallos de las praderas y afines.[7]
Aunque se han descrito hasta doce subespecies,[8] en la actualidad se reconocen 10 subespecies:[9]
Vive en zonas montañosas con bosques claros y abiertos de coníferas donde haya abundante vegetación herbácea, agua y bayas. Suele dormir en las ramas horizontales de los árboles, lo que se hace un requisito para su presencia.
El urogallo se caracteriza porque tiene una dieta estacional, que corresponde a:
La época de celo dura desde marzo hasta el primer tercio de mayo. El urogallo profiere gritos de reclamo al amanecer y al atardecer desde algún punto elevado atrayendo a las hembras; estos gritos le dieron este nombre al animal pues se decía que eran parecidos a los del uro (bóvido extinto). Luego se posa en el suelo y cubriendo un territorio de 50 a 100 m de diámetro continúa con sus reclamos y copulando con varias gallinas en un mismo día.
Las hembras ponen entre cinco y doce huevos en un hoyo en el suelo donde son objetivo fácil para los jabalíes, perros, comadrejas y azores. Además la mortalidad de los polluelos es muy alta en las primeras semanas de vida, por lo que su población aumenta muy lentamente.
Si bien el urogallo está protegido en toda España [indicar legislación de aplicación], su población ha ido disminuyendo poco a poco desde entonces hasta niveles alarmantes.[10] Aunque la caza furtiva es cada vez más perseguida y causa menos daños, es la destrucción o alteración del hábitat natural del urogallo lo que provoca su desaparición:
De las subespecies peninsulares es el urogallo cantábrico (T. u. cantabricus) la que tiene las peores perspectivas de futuro a medio plazo pues sus poblaciones comienzan a estar aisladas entre sí sin posibilidad de renovación genética. La población de urogallos en Galicia se considera prácticamente extinguida dado que está aislada del resto. En Cantabria se le considera extinto y quedan algunas unidades remanentes en el entorno de Picos de Europa sin viabilidad alguna, a pesar de que no hace muchas décadas esta especie se extendía hasta la sierra de Híjar y las cabeceras del Saja y Nansa.[11] En Asturias y León las poblaciones empiezan a estar desconectadas y a perder capacidad reproductiva. Se han propuesto diversos planes de actuación pero todos con poco o nulo éxito. La reciente declaración de parte de la cordillera cantábrica como Reserva de la biosfera puede suponer un pequeño salvavidas. Otros planes han propuesto su cría en cautividad y el cruce genético forzado entre ejemplares de distintas poblaciones. También se está limitando los parques eólicos que pueden afectarles.[12]
Al contrario de la creencia general y de cierto sector académico, el factor determinante para el urogallo cantábrico es la estructura, y no la especie de árbol, de su hábitat.[cita requerida] Por tanto, y ante la extinción antrópica de los pinares cantábricos, ha debido adaptarse, desde la Edad Media a los bosques caducifolios, claramente subóptimos y que han mantenido a la especie en un tenso equilibrio.[cita requerida] La baja altura relativa de su hábitat sobre el nivel del mar, el carácter hiperhúmedo atlántico y la orientación norte no favorecen a la especie. Estos factores fueron contrarrestados por una fortísima intervención humana sobre su hábitat que permitía mantener en bosques caducifolios la peculiar estructura de hábitat que precisa.[cita requerida]
Un poema temprano de André Breton se titula Urogallos y fue publicado en 1919. [13].
El urogallo común o urogallo occidental (Tetrao urogallus) es una especie de ave galliforme de la familia Phasianidae. Se distribuye por buena parte de la Europa boreal (Escandinavia, región báltica y Rusia) y en pequeños enclaves de montaña de zonas templadas como la cornisa cantábrica, los Pirineos, los Alpes y el Jura.
En España, desde 1979 se ha vedado la caza de esta especie, y desde 1986 tiene la catalogación de especie protegida, aunque esto no ha supuesto un incremento en la población hasta el momento. Se le considera una reliquia de la era glaciar, pues tras este período la población se fue desplazando a las regiones frías de Europa y la alta montaña. Los esfuerzos e inversiones realizadas no han conseguido detener el declive de una especie que se encuentra en una situación dramática
Metsis ehk mõtus (Tetrao urogallus) on Euroopa suurim kanaline.
Liiki kirjeldas esimesena Carl von Linné oma Systema Naturae 1758. aasta väljaandes tänapäevani kehtiva teadusliku nime all. Metsise lähisugulaseks on kivimetsis (Tetrao parvirostris, ka Tetrao urogalloides), kelle eluala on Siberis, Mongoolias ja Hiinas.
Metsisel on kirjeldatud 10 alamliiki. Läänest ida poole liikudes on tendentsiks valgete sulepartiide osakaalu suurenemine ning idapoolsel lähiliigil kivimetsisel on valget sulestikus veelgi rohkem. Eesti alal kattuvad metsise kahe alamliigi areaalid: kesk-euroopa alamliigi (Tetrao urogallus major) laul on kolmeosaline (naksutamine, nn pealöök (mis meenutab šampusepudeli lahtikorkimist) ja "ihumine") ning kesk-vene alamliigil (Tetrao urogallus pleskei) kaheosaline (naksutamine, "ihumine"). Seetõttu võib meil kuulda mõlemat lauluvormi, aga ka nende vahepealset laulu (pealöök jääb nõrgaks plumpsuks). Mõlemat alamliiki võib kohata kogu Mandri-Eestis, domineerib siiski kesk-vene alamliik.[1]
Peamiselt musta sulestikuga metsisekukk kaalub 4–5 kg, ookrikirju metsisekana on märksa väiksem, 1,5–2 kg. Metsise isaslindude sulestik on peamiselt läikivmust ning neil on suur saba, mis mängu ajal lehvikuna laiali lüüakse. Isaslinnust ligi poole väiksem emaslinnu sulestik on ookrikirju, rinnal on suurem roostepunane laik. Metsisekukkede kulmudel on punased näsalised nahapadjandid. Metsise jalad on kaetud sulgkarvadega, mis talviti tiheneb.
Metsis on levinud Euraasia metsavööndis ja mägimetsades Hispaaniast ja Prantsusmaast kuni Leena jõgikonnani Siberis. Leviku põhjapiir ulatub teisele poole polaarjoont ja lõunapiir Sloveenia ja Lõuna-Uuralini. Eestis levinud kogu mandriosas sobivates elupaikades.
Metsise põhiliseks elupaigaks on vanad (enam kui 80-aastased) männikud. Eriti sobilikud on talle rabaservades, rabasaartel ja rabade läheduses paiknevad raieküpsed metsad, kuid linde kohtab sageli ka puisrabades ning mustikametsades.
Nii nagu suurem osa kanalistest, on ka metsised polügaamsed. Metsiste pulmamängud kestavad tavaliselt märtsi keskpaigast mai alguseni. Hilisõhtul lendavad vanad kuked valju tiivaplagina saatel mängupaika ja jäävad sobivatele puudele ööbima. Nooremad metsisekuked võitlevad oma territooriumi mänguplatsil tavaliselt välja alles kolmandaks eluaastaks ning võivad seni õnne proovida erinevates mängukohtades. Pisut enne päikesetõusu algab puudel mäng, mida saadavad naksutamist ja ihumist meenutavad vaiksed häälitsused.
Pärast kanade sisselendu laskuvad ka kuked maapinnale ning hakkavad seal kaklema. Tugevaimad isaslinnud paarituvad seejärel kanadega. Mõni kukk võib mängu ajal sattuda ekstaasi ja asuda valimatult ründama keda tahes – kasvõi metsatraktoreid. Nn hullud metsised on enamasti noored kuked, kes mängus löögile ei pääse, vahel võib hormonaalse tasakaalutuse esile kutsuda ka mängu pidev segamine või mängupaiga hävimine (näiteks metsaraiete käigus).
Metsise maapinnale kaabitud pesas võib olla 4–11 kreemikat muna. Pojad kooruvad juunis ning on võimelised juba nädalavanustena lendu tõusma.
Metsis sööb talvepoolaastal peamiselt männiokkaid, aga ka erinevate puude ja põõsaste pungi. Suvel laieneb dieet oluliselt valgurikkamate lehtede (näiteks haab ja paju) ning võrsete arvel. Metsiste pesakondi võib kõige sagedamini kohata mustika kasvukohtades, kus pojad toituvad esialgu mustikalehtedel elavatest putukavastsetest, hiljem ka mustika lehtedest ja marjadest.
Koreda toidu seedimise hõlbustamiseks on metsisel tarvis neelata väiksemaid kivikesi gastroliite. Selle kombe tõttu võib metsiseid sageli kohata kruusateedel.
Kunagi tavalise metsise arvukus hakkas Eestis oluliselt vähenema XIX sajandil, mil liik suri välja näiteks Saaremaal. Langustendents jätkus XX sajandil – loenduste andmetel vähenes metsise arvukus aastail 1939–1985 enam kui kaks korda. Liik hävis ka Hiiumaal. Lisaks küttimisele ja metsaraietele on metsiste arvukust mõjutanud kährikkoerte ja metssigade rohkus. Viimasel aastakümnel on arvukus püsinud suhteliselt stabiilsena umbes 2000–3000 isendi piires.[1]
Metsis on Eestis II kategooria looduskaitse all olev liik. Metsise kaitseks on moodustatud rohkesti püsielupaiku.[2]
Metsis on 2018. aasta lind.[3] 2018. aasta 1. märtsil kell 14:00-15:30 korraldas Matsalu rahvuspargi külastuskeskus Penijõe mõisas aasta linnu loodusõhtu, kus kõneles ja näitas metsisest pilte Arne Ader.[4]
Basoilarra (Tetrao urogallus) tetraonidae familiako hegaztia da[1].
Bere familian kiderik handiena da, 100 cm luzera eta 6,7 kg izanik. Iparraldeko Europan eta Asian hedatua, Kantauriar mendikatean eta Pirinioetan oraindik espezimen batzuk geratzen dira.
Euskal Herrian Larra-Belagoa aldean daude azken aleak, Zuberoa, Nafarroa eta Bearnoaren muga artean.
Oro har, espeziearen egoera munduan ez baldin bada larria, Euskal Herrian eta gure inguruan basoilarrak desagertzeko arrisku larrian daude.
Basoilarrak hamaika azpiespezie ditu:
Artikulu hau biologiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. Basoilarra (Tetrao urogallus) tetraonidae familiako hegaztia da.
Bere familian kiderik handiena da, 100 cm luzera eta 6,7 kg izanik. Iparraldeko Europan eta Asian hedatua, Kantauriar mendikatean eta Pirinioetan oraindik espezimen batzuk geratzen dira.
Euskal Herrian Larra-Belagoa aldean daude azken aleak, Zuberoa, Nafarroa eta Bearnoaren muga artean.
Oro har, espeziearen egoera munduan ez baldin bada larria, Euskal Herrian eta gure inguruan basoilarrak desagertzeko arrisku larrian daude.
Metso (Tetrao urogallus) on metsäkanalintu. Suomen kanalinnuista se on suurin. Metsosta on luokiteltu 11 alalajia, joista Suomessa esiintyy kolme: pohjolan metso (Tetrao urogallus urogallus) Pohjois-Suomessa, karjalanmetso (Tetrao urogallus karelicus) Keski-Suomessa ja saksanmetso (Tetrao urogallus major) etelässä. Joissain yhteyksissä sanalla "metso" viitataan ainoastaan koiraslintuun. Vanhaa koirasta kutsutaan usein "ukkometsoksi" tai "homenokaksi" ja naarasta "koppeloksi".
Koirasmetso on väritykseltään mustan-, ruskean- ja harmaankirjava. Silmän päällä on punainen ”pilkka” ja kainalosta löytyy valkoinen täplä. Naaras on ruskeankirjava, sen rinta on punertava ja selässä saattaa olla valkeita täpliä. Naarasmetso sekoitetaan usein naarasteereen. Paino vaihtelee naaraan 1,9 kg:sta koiraan noin 4,0 kilogrammaan[2]. Ensimmäisen vuoden syksyllä nuorten kukkojen paino on keskimäärin 2,9 kg.
Naaras on pituudeltaan noin 65,5 cm ja sen siipien kärkiväli on noin 87 cm. Koiras on noin 90 cm pitkä ja siipien kärkiväli noin 125 cm.[3]
Soidinpaikoilla koiraat päästävät hiovia ja napsauttelevia ääniä. Ääni jakautuu kolmeen osaan: ensimmäiseksi metsokoiras naksauttelee nokallaan kiihtyvästi, mikä päättyy matalaan kulaukseen, jonka jälkeen puukon hiomista muistuttava ääni lopettaa soidinlaulun. Joskus, erityisesti ollessaan kiihtynyt, koiras voi päästää ääntä, joka kuulostaa hieman kuin sanottaisiin "krök-kä-u". Koppelon ääni on matalaa kotkotusta. Lentoonlähtö maasta on kömpelö, siiven iskut raskaat ja voimakkaat.
Vanhin suomalainen rengastettu metso on ollut 6 vuotta 2 kuukautta 24 päivää vanha. Euroopan vanhin on ollut vähintään 9 vuoden 4 kuukauden ikäinen ruotsalainen metso.
Levinneisyysalue ulottuu Euroopan havumetsäalueilta Siperian taigan keskiosiin saakka. Erillinen esiintymä sijaitsee Skotlannissa, Kaledonian ylängöllä. Suomessa metsoa tavataan koko maassa ja siten myös joillain Suomen Natura 2000 -alueilla, mutta sen kannat ovat taantumassa. Metsokannat ovat tiheimmillään Kuhmon, Lieksan, Joensuun ja Ilomantsin seuduilla, koska niillä on paljon erämaita. Metso tarvitsee laajoja metsäalueita elinympäristökseen, joten metsien voimaperäiset hakkuut ja myös tiheä metsäautotieverkosto heikentävät elinoloja. Suomen pesivä parimäärä, jos nyt metson kohdalla voidaan edes puhua pareista, on 150 000–250 000 paria. Vuosittainen kannan vaihtelu on suurta ja yhdenmukaista alueitten kesken. Metsoja metsästetään Suomessa vuosittain noin 25 000-50 000 yksilöä.
Tyypillinen metson elinympäristö on vaihteleva havu- tai sekametsä kankaineen ja rämeineen. Metsoa on pidetty vanhojen metsien lajina, mutta viime aikoina tätä käsitystä on jouduttu tarkistamaan. Metso kelpuuttaa soidinpaikakseen jo 30–40-vuotiaat mäntymetsät. Metso ei ole soidinmetsänsä suhteen erityisen vaatelias, sillä soidinpaikkaan voi sisältyä pienialaisia taimikoita ja aukkojakin. Laajat avohakkuut ovat tuhonneet entisiä soidinkunnaita, ja tuskin monikaan soidinpaikka sijaitsee samalla paikalla kuin vuosikymmeniä sitten. Soidinpaikat voivat kuitenkin siirtyä, ja uuden soidinpaikan syntyminenkin on yleistä. Tähän vaaditaan vähintään noin 50 hehtaarin yhtenäinen metsäalue. Elinvoimainen metsokanta edellyttää soidinpaikan ympäristössä lisäksi useiden neliökilometrien laajuisen melko yhtenäisen metsäalueen. Metsonmetsien hakkuuohjeissa tällä alueella pitäisi olla vähintään puolet metsolle kelvollista metsää. Soidinpaikkojen välimatka on keskimäärin noin kaksi kilometriä, mikä vaikuttaa uuden soidinpaikan syntymiseen. Se on myös hyvä vinkki soidinpaikkojen kartoittajalle. Vuosina 2005–2007 metsokanta on vahvistunut selvästi etenkin keskisessä Suomessa. Tähän vaikuttaa osaltaan laaja-alaisten nuorten metsien varttuminen metsolle soveliaiksi.
Metson näyttävä ryhmäsoidin tapahtuu maalis–toukokuussa, aamuvarhaisella tai iltamyöhällä. Soitimelle kokoonnutaan vuodesta toiseen samalle paikalle, mutta soidinkeskus saattaa siirtyä johtajakukon kuoltua. Kullakin kukolla on oma soidinreviiri, joka on parin hehtaarin suuruinen alue. Sen ympärillä on noin kilometrin päähän ulottuva päiväreviiri, jolla kukot oleskelevat aktiivisen soitimen ulkopuolella. Soitimen vahvin metso pitää hallussa soitimen keskeisintä osaa, ja se myös pääsee parittelemaan useimmin. Muninta alkaa muutaman päivän kuluttua parittelusta. Koppelo munii 6–9 munaa maassa olevaan pesään. Haudonta kestää 24–27 vrk. Poikaset kuoriutuvat yleensä kesäkuun parin ensimmäisen viikon aikana. Poikaset poistuvat pesästä kohta kuivuttuuan. Koppelo ohjaa poikasia sopiville ruokamaille, mutta ei ruoki niitä. Ensimmäisinä viikkoina poikasten ravintona ovat hyönteiset. Poikasten selviytymisen kannalta on oleellista, että sää olisi parin ensimmäisen viikon aikana kohtalaisen lämmin ja vähäsateinen, jotta hyönteisiä olisi riittävästi tarjolla, eikä poikasten tarvitsisi yhtenään lämmitellä emon suojissa.
Metson elinalueiden pirstoutuminen hakkuiden seurauksena ja harva metsokanta on johtanut joissakin tapauksissa tilanteeseen, jossa metsokoiraille ei aina löydy soidinkumppaneita. Jotkut yksinäiset metsot ovat tulleet aggressiivisiksi myös ihmistä kohtaan, ja ne tunnetaan ”hulluina metsoina”.
Myös teerikukon ja koppelon on mahdollista risteytyä, ja tällöin syntyy korpimetso tai korpikoppelo. Ukkometson ja naarasteeren risteytymät taas ovat todella harvinaisia johtuen lintujen kokoerosta. Metsot ovat soitimella myös kevät-kesäisin.
Metso on siemensyöjä. Metson ravintoon kuuluvat kesällä puiden silmut ja lehdet, loppukesällä ja syksyllä marjat. Talvella metsot syövät männyn neulasia tai taimien silmuja. ”Hakoessaan” silmuja metsot suosivat vahingoittuneita puita. Niiden neulasissa on nimittäin vähemmän hartsiaineita, jotka vaikeuttavat ruoansulatusta. Metsot suosivat samoja puita talvesta toiseen, ja puut on helppo tunnistaa niiden harsuuntuneesta latvasta. Metso "syö" myös kiviä, joita se tarvitsee ruuansulatuksessaan muun muassa ruuan jauhantaan kivipiirassa.
Metso on Keski-Suomen maakunta- ja vaakunalintu.[4] Metso esiintyi viimeisen 10 markan kolikon kääntöpuolella.
Naarasmetso
"Hullu metso"
Metso (Tetrao urogallus) on metsäkanalintu. Suomen kanalinnuista se on suurin. Metsosta on luokiteltu 11 alalajia, joista Suomessa esiintyy kolme: pohjolan metso (Tetrao urogallus urogallus) Pohjois-Suomessa, karjalanmetso (Tetrao urogallus karelicus) Keski-Suomessa ja saksanmetso (Tetrao urogallus major) etelässä. Joissain yhteyksissä sanalla "metso" viitataan ainoastaan koiraslintuun. Vanhaa koirasta kutsutaan usein "ukkometsoksi" tai "homenokaksi" ja naarasta "koppeloksi".
Tetrao urogallus
Le Grand Tétras (Tetrao urogallus), ou Grand coq de bruyère, est un gros gallinacé vivant en montagne dans les forêts de conifères.
Cette espèce appartient à l'ancienne famille des Tetraonidae actuellement incluse dans celle, plus vaste, des Phasianidae[1].
Deux sous-espèces co-existent actuellement en France : Tetrao urogallus major dans les Vosges et le Jura et Tetrao urogallus aquitanicus dans les Pyrénées.
Il s'agit du plus gros des Galliformes d'Europe.
Grand Tétras ♀
Grand Tétras ♂
Squelette de Grand Tétras Muséum de Toulouse.
Crâne Muséum de Toulouse.
Les adultes se nourrissent de bourgeons, de pousses de conifères, de baies (surtout myrtilles), d'herbacées, et, en hiver, d'aiguilles de conifères (surtout sapins et pins). Les poussins sont essentiellement insectivores jusqu'à l'âge de 4 semaines puis la nourriture animale décroît ensuite jusqu'à l'âge de 11 semaines pour se rapprocher alors de celle des adultes.
Mâle en parade (Autriche).
Œufs collectés par René de Naurois - Muséum de Toulouse
Cette espèce polygame se retrouve chaque année au printemps sur des lieux-dits « places de chant ».
Les coqs paradent (queue déployée, ailes pendantes, cou et tête redressés, barbe hérissée, cou plus ou moins gonflé), chantent (séries de « te-lep » rapides, environ six ou sept secondes, accéléré à la fin, puis « pokfok » semblable à un bruit de bouchon et « djedzje », bruit semblable à un bruit de scie répété trois ou quatre fois). Les poules vagabondent ici et là sur les places de chant et chacune choisit le coq avec lequel elle s'accouplera (en général le coq dominant).
La femelle gratte une cuvette dans le sol, au pied d'un arbre, à l'abri d'un rocher ou sous une branche basse de conifère. La ponte a lieu de mai à juillet et comporte six à neuf œufs, jaune clair taché de brun, couvés quatre semaines. Les petits sont nidifuges et restent avec leur mère jusqu'à l'automne.
Cordillère Cantabrique, Forêt-Noire, Alpes suisses et Jura, aire dispersée en Allemagne, Pologne et Europe de l'Est (massifs montagneux), Scandinavie, Pays baltes, introduit en Écosse (à partir de 1837). En France, il a disparu des Alpes mais il est encore présent dans quelques régions où il devient très rare (Cévennes, Vosges). Il se raréfie dans le Jura mais compte encore plus de 300 individus en 2020. Il se maintient dans les Pyrénées avec au moins 6 000 individus[2]. En dépit de l'annulation par les tribunaux administratifs de chaque autorisation de chasse délivrée par les préfectures, la chasse du Grand Tétras continue. Par exemple dans les Hautes-Pyrénées en 2011-2012[3], comme en 2012-2013 [4], malgré l'interdiction faite par le tribunal administratif de Pau, la fédération des chasseurs, avec l'accord de la préfecture et le soutien du ministre de l'Écologie, du développement durable et de l'énergie a autorisé les chasseurs à chasser durant quatre semaines, les mercredi et dimanche, et à prélever un oiseau par chasseur et par saison de chasse[5], un nombre de coqs à prélever par unité naturelle étant proposé annuellement par la fédération et l'ONCFS au préfet, « en concertation avec les sociétés de chasse concernées »[5] ; pour les contrôles et statistiques, dans ce département « tout prélèvement doit être signalé à la Fédération le lendemain de la capture, entre 8 h 30 et 12 h, délai de rigueur »[5] et « Chaque oiseau prélevé doit obligatoirement être présenté à une personne mandatée par la fédération (...) dans les trois jours qui suivent la capture. »[5].
Grande partie de la Russie (Oural), jusqu’au fleuve Ienisseï, nord du Kazakhstan et Nord-Ouest de la Mongolie.
Le Grand Tétras habite en Europe les forêts de conifères des montagnes (Abies alba, Picea abies, Pinus spp.) parsemées de feuillus (avec sous-bois riche en arbustes à baies et myrtilliers) ; en Asie et Scandinavie, ce milieu se retrouve aussi en plaine (taïga).
L'espèce Tetrao urogallus a été décrite par le naturaliste suédois Carl von Linné en 1758[6].
Il existe neuf sous-espèces, dont deux sont isolées :
Selon Mourer-Chauvire (CNRS, 1993)[7], au milieu du Pléistocène[8] le Grand tétras était l'oiseau le plus caractéristique d'Europe centrale alors que la perdrix et le Grand corbeau dominaient en Europe de l'Ouest. Au début du Pléistocène, le Grand tétras a été détrôné en Europe de l'Est à cause du refroidissement climatique probablement par Lagopus lagopus, Lagopus mutus, Bubo scandiacus et Pyrrhocorax graculus[7]. Ses ossements sont en France fréquemment trouvés dans les gisements archéo-paléontologiques, y compris dans les paléoenvironnements du dernier maximum glaciaire (−21 000 à −15 075 ans), durant la période glaciaire tardive (−15 075 à −11 490) et au début de l'Holocène (−11 490 à −2 835) par exemple dans les grottes karstiques de Vaucluse à des moments où les données palynologiques suggèrent un paysage très ouvert et un climat froid et plutôt sec (mais plus boisé durant la période dite de l'Allerød, ce qui a profité au tétras[9]. Ses prédateurs étaient alors (outre l'homme, très modérément) le loup (Canis lupus), le lynx (Lynx lynx) et le chat sauvage (Felis silvestris) dont on retrouve les ossements aux mêmes endroits et époques[9].
Ses ossements sont parfois trouvés dans des tombes préhistoriques. Par exemple Oshibkina signalait en 1994 la découverte d'ossements de Grand tétras disposés (et excavés lors d'une fouille) autour et sous les os de la jambe d'un homme préhistorique adulte enterré à Peschanitsa (époque mésolithique)[10],[11].
L'espèce est en régression en France, en particulier dans le Sud-Ouest, malgré les inquiétudes de certains auteurs exprimées dès le début du XXe siècle[12], et malgré les nombreuses études[13] ayant porté sur l'espèce, sa prédation (ex : analyse de 129 cas de mortalité dans les Pyrénées[14]), son comportement territorial[15], sa dynamique de population[16], ses besoins alimentaires[17],[18], ses besoins en termes de perchoir et « dortoirs »[19], ses facteurs limitants ou de régression, des années 1980 à 2000, lesquelles ont montré l'importance de la disponibilité de ces bons habitats, du calme, de la pression de chasse ou de braconnage, des limitations aux déplacements d'individus en raison d'une trame verte et bleue dégradée (selon E Menoni, « les mouvements (émigration - immigration) entre forêts voisines sont très importants dans la dynamique des populations. »)[20] et divers efforts locaux de protection de ses habitats (dans plusieurs parcs nationaux et régionaux notamment), un classement en espèce protégée ou non-chassable dans certaines régions, et un premier projet de plan de restauration dans les années 1990[21], ainsi qu'une une stratégie nationale d’action en faveur de cette espèce (6 mars 2012). Tout comme le lagopède alpin (-60 % en 12 ans dans le massif des Trois Seigneurs, et de -14 % en 5 ans dans le Vicdessos) il a beaucoup régressé dans les Pyrénées françaises (chute de 75 % des effectifs du Grand Tétras en 50 ans (de 1960 à 2010). Les causes de sa disparition ou régression étaient autrefois la chasse et la dégradation des forêts, elles seraient maintenant le braconnage, la régression ou dégradation de ses habitats (morcellement forestier, ouverture de nouvelles pistes forestière ou de ski ou raquettes, station de sports d'hiver[22], sylviculture trop « dynamique »[19], etc.)[23].
En juillet 2007, le Groupe Tétras France a demandé un statut d'espèce protégée pour le Grand Tétras dans les Pyrénées, statut qu’il a déjà obtenu dans les autres massifs montagneux français. Dans le Sud-Ouest, neuf années de suite, les tribunaux administratifs de Pau et Toulouse, suivis par la Cour d'appel de Bordeaux (14 février 2013) ont rejeté (avec un certain délai) les arrêtés préfectoraux permettant la chasse de cette espèce. La stratégie nationale comprend un « plan de gestion cynégétique », mais il est contesté par plusieurs ONG environnementales réunies dans le Groupe Tétras France car rédigé unilatéralement avec le monde de la chasse et non discuté au sein du « comité de suivi de la stratégie ». Le ministère s'est retourné vers le Conseil d'État qui a tranché le 28 décembre 2012, en rejetant le pourvoi de la ministre par manque de moyens sérieux[24]. Enfin, dans les régions transfrontalières (dont certaines touchées par les retombées de Tchernobyl comme le montre une contamination croissante des sangliers dans les années 1990), des comptages et une gestion transfrontalière sont nécessaires[25].
En France, le ministère de l'Écologie et du Développement durable a lancé en 2009 une stratégie nationale de conservation du Grand Tétras.
C'est un groupement constitué de la Ligue pour la protection des oiseaux (LPO), de l’Office national des forêts (ONF), du Groupe Tétras France[26] et du réseau des réserves naturelles de France qui a été responsable de la rédaction de ce plan de sauvegarde dans l'Hexagone, avec un groupe de travail constitué de l'ensemble des corps constitués utilisateurs des habitats du Grand tétras, d'experts de l'ONCFS et d'experts indépendants. Le document a été finalisé début 2012, et sa mise en œuvre a été confiée aux DREAL, qui s'appuiera sur l'ONCFS. [réf. souhaitée]
Les retrouvailles entre Maryline (Hélène Fillières) et Boris (Mathieu Amalric), les deux héros du film Un homme, un vrai (réalisé par Jean-Marie Larrieu et Arnaud Larrieu en 2003), se déroulent au cours d'une mémorable scène de parade nuptiale de coqs de bruyère, dans les Pyrénées.
Un poème d'André Breton s'intitule Coqs de bruyère (publié en 1919 dans le recueil Mont de Piété)[27].
Tetrao urogallus
Le Grand Tétras (Tetrao urogallus), ou Grand coq de bruyère, est un gros gallinacé vivant en montagne dans les forêts de conifères.
Cette espèce appartient à l'ancienne famille des Tetraonidae actuellement incluse dans celle, plus vaste, des Phasianidae.
Deux sous-espèces co-existent actuellement en France : Tetrao urogallus major dans les Vosges et le Jura et Tetrao urogallus aquitanicus dans les Pyrénées.
Éan is ea an capall coille (Gaeilge na hAlban: capall-coille nó capar-coille), agus d'órd na Tetraonidae iad.
Tá an capall coill (Tetrao urogallus) ar an méid céanna go díreach leis an chearc thurcaí. Tá sé ar fáil i bhforaoisí giúise. Laghdaíodh a uimhreacha thar na blianta, ach tá plean caomhnaithe ar siúl i nGaeltacht na hAlban (Gaeilge na hAlban:A’Ghaidhealtachd), agus tá borradh ag teacht ar a chuid uimhreacha. Sa lá atá inniu, tá thart ar 2,000 in Albain.
A pita do monte,[2] ou pita montesa,[3], Tetrao urogallus, é unha especie de ave da orde das galiformes, familia dos fasiánidos e subfamilia dos tetraoninos, pertencente ao seu xénero tipo Tetrao.[4]
É o membro de maior tamaño da súa subfamilia, distribuíndose por boa parte de Eurasia (Escandinavia, a rexión báltica e a Federación Rusa) con pequenos enclaves nas montañas de zonas temperadas como a cornixa cantábrica, os Pireneos, os Alpes e o Xura.
En España, desde 1979, está vedada a súa caza e, desde 1986, está catalogada como especie protexida, aínda que isto non supuxo, de momento, un incremento da súa poboación. Considérase unha reliquia da era glaciar, pois tras a última (a glaciación de Würm) as súas poboacións fóronse desprazando cara ás rexións máis frías de Europa e á alta montaña.
Aínda que a nivel xeral o status da especie é pouo preocupante, en España está en perigo de extinción, quedando algúns exemplares non Pireneos (da subespecie Tetrao urogallus aquitanicus), e ao longo das zonas boscosas da cornixa cantábrica (da subespecie Tetrao urogallus cantabricus).
En Galiza deuse por extinguida a poboación dos Ancares, a poboación máis occidental da especie,[5] xa que os últimos cantadeiros ocupados observáronse en 2005,[6][7] pero aínda se atopa esporadicamente debido ao movemento de exemplares de poboacións limítrofes,[7] polo que figura no Catálogo galego de especies ameazadas.[8]
A especie foi descrita en 1758 por Linneo na 10ª edición do seu Systema Naturae.[9]
Na actualidade recoñéncense dentro da especie as subespecies seguintes:[9]
A pita do monte ten un tamaño máximo de 1,1 m nos machos e 0,7 m nas femias. Caracterízase por ter unhas plumas debaixo do pico en forma de barba, unha cola en forma de abano e uns tubérculos vermellos sobre os ollos.
A cor da plumaxe é unha característica diferencial entre os sexos. Os machos teñen a plumaxe negra, con zonas azuis ou verde metálico no peito, coas ás acastañadas cunha mancha branca no vértice e manchiñas brancas no ventre e no rabo. As femias teñen o dorso e as ás de cor acastañada con abundantes pencas brancas, o rabo e o peito arrubiados, e o ventre branco con manchas pardas. Ademais diferencia a ambos os sexos o tamaño do peteiro, que é prominente, de xeito curvo e de cor marfil nos machos e breve e de cor negra nas femias.
A pita do monte tarda en pórse a voar e o seu voo é torpe. Os cercados, valos e fragas moi pechados producen enormes baixas na súa poboación.
Vive en zonas montañosas con fragas claras e abertas de coníferas onde haxa abundante vexetación herbácea, auga e bagas. A existencia de acivros resulta imprescindible para alimentarse durante o inverno. Acostuma durmir nas ramas horizontais das árbores, o que se fai un requisito para a súa presenza.
A pita de monte é unha ave paleártica, repártese dende a Escandinavia ata a Península Ibérica, nesta última posúe poboacións sedentarias na Cornixa cantábrica (500-600 exemplares), e nos Pireneos (680 machos censados no 2003).
En Galiza até hai pouco atopábanse individuos na Serra dos Ancares, na provincia de Lugo. Nos anos 80 estimábase unha poboación de entre 20 e 30 machos nos Ancares. Desde o ano 2005 a pita de monte considérase oficialmente extinguida en Galiza[10]
A extinción da pita de monte nos Ancares, situados no extremo occidental da súa área de distribución en Europa,[5] ameaza con ser o preludio da súa desaparición en toda a cordilleira Cantábrica, onde a poboación descendeu un 70 % desde os anos oitenta. De feito, a pita de monte está practicamente extinguida tamén na parte oriental e central de Asturias, cunha perda de poboación dun 90 %, segundo un censo do ano 2010.
É unha ave que segue dous tipos de dietas estacionais. No verán é unha ave terrestre que se alimenta de herbas, crisálides de formiga, landras, bagas, lagartas e incluso serpes.
No inverno convértese nunha ave arborícola e mantense de agullas dos piñeiros e gromos e bagas de silveira, arandeira e acivro.
O macho é territorial e polígamo. A época de celo dura desde marzo até o primeiro terzo de maio. Durante a época de celo emite gritos de reclamo ao amencer e ao solpor desde algún punto elevado atraendo ás femias. Logo póusase no chan e continúa cos seus reclamos e copulando con varias femias nun mesmo día.
As femias poñen entre cinco e doce ovos nun furado no chan, chocándoos ela soa durante 28-30 días. Os niños son obxectivo doado para o xabarín, os cans e o azor. Ademais a mortaldade dos pitos é moi alta nas primeiras semanas de vida, polo que a súa poboación aumenta moi lentamente.
A pobolación europea estímase en de 666 000 a 1 060 000 machos que cantan, o que equivale a 1 330 000 ou 2 110000 de individuos maduros.[1] E en Europa vive aproximadamente o 40 % do total da súa área de dispersión, polo que unha estimación moi preliminar do tamaño da poboación mundial sería duns 3 325 000 a 5 275 000 individuos maduros. Polo tanto, a poboación sitúase no rango dos 3 000 000 a 5 499 999 individuos maduros.[11]
A principal ameaza para esta especie é a destrución e/ou alteración do seu hábitat arbóreo. Aínda é comunmente cazado (incluso durante a temporada de reprodución), excepto no suroeste e centro de Europa. Outros factores que inciden na diminución das súas poboacións son, entre outras, o desenvolvemento de instalacións de esquí e outras actividades recreativas de inverno, as colisións (especialmente de individuos xuvenís) con liñas eléctricas de alta tensión e, nalgunhas zonas, a depredación (por exemplo, por raposos), a contaminación (chuvia ácida) e os cambios climáticos debidos ao quecemento global (por exemplo, en Escocia).[12]
Tetrao urogallus ten unha área de distribución estimada de 1 000 000 a 10 000 000 de km2 e unha poboación de entre 1,5 e 2 millóns de individuos só en Europa. Hai algunas evidencias dunha diminución da poboación, pero non se cre que a especie se aproxime ao limiar da Lista vermella da UICN establecido nunha diminución da poboación de máis do 30 % en dez anos ou en tres xeracións. Por iso, esta institiución cualifica á especie como LC (pouco preocupante).[1]
Segundo informou o investigador español Félix Rodríguez de la Fuente na súa serie "Fauna", a subespecie do noroeste de España Tetrao urogallus cantabricus —un residuo da Idade do Xeo— estivo moi ameazada na década de 1960 pola recolección comercial de ramas con froitos de acivro para a súa venda como adornos de Nadal, unha práctica importada dos pobos anglo-saxóns ou xermánicos.
En Escocia, a poboación diminuíu considerabelmente desde a década de 1960 debido aos valados para os cervos, a depredación e a falta de hábitat adecuado no Caledonian Forest. A poboación caeu dun máximo de 10 000 parellas na década de 1960 a menos de 1 000 aves en 1999. Incluso foi cualificada como a ave con maior probabilidade de extinción no Reino Unido en 2015.
Nas zonas de esquí de montaña, os cabos mal sinalados para os remontes contribuíu á súa mortalidade.
A pita do monte, ou pita montesa,, Tetrao urogallus, é unha especie de ave da orde das galiformes, familia dos fasiánidos e subfamilia dos tetraoninos, pertencente ao seu xénero tipo Tetrao.
É o membro de maior tamaño da súa subfamilia, distribuíndose por boa parte de Eurasia (Escandinavia, a rexión báltica e a Federación Rusa) con pequenos enclaves nas montañas de zonas temperadas como a cornixa cantábrica, os Pireneos, os Alpes e o Xura.
En España, desde 1979, está vedada a súa caza e, desde 1986, está catalogada como especie protexida, aínda que isto non supuxo, de momento, un incremento da súa poboación. Considérase unha reliquia da era glaciar, pois tras a última (a glaciación de Würm) as súas poboacións fóronse desprazando cara ás rexións máis frías de Europa e á alta montaña.
Aínda que a nivel xeral o status da especie é pouo preocupante, en España está en perigo de extinción, quedando algúns exemplares non Pireneos (da subespecie Tetrao urogallus aquitanicus), e ao longo das zonas boscosas da cornixa cantábrica (da subespecie Tetrao urogallus cantabricus).
En Galiza deuse por extinguida a poboación dos Ancares, a poboación máis occidental da especie, xa que os últimos cantadeiros ocupados observáronse en 2005, pero aínda se atopa esporadicamente debido ao movemento de exemplares de poboacións limítrofes, polo que figura no Catálogo galego de especies ameazadas.
Þiður (fræðiheiti: Tetrao urogallus) er stærsti fuglinn í fashanaætt (Phasianidae). Þyngsti þiðurinn sem heimild er um vó 7,2 kg (fuglinn var í haldi manna). Mikil tvíbreytni er milli kynjanna: haninn er um það bil tvisvar sinnum stærri en hænan. Þiðurinn lifir í skógum á stórum svæðum í Evrasíu en stofninn er talinn vera í fullu fjöri.
Þiðrinum var fyrst lýst af Carolus Linnaeus í riti hans Systema naturae frá 1785.
Auðvelt er að greina á milli kynjanna á stærð og litarafti fuglanna. Haninn er miklu stærri en hænan. Þiðurinn er með hvað mesta kynferðistvíbreytni allra fugltegunda að nokkrum doðru- og fashanategundum undanteknum.
Haninn er yfirleitt 74–83 cm að lengd, með vænghaf í kringum 90–125 cm og vegur að jafnaði um það bil 4,1 kg. Stærstu villtu hanarnir geta náð allt að 100 cm hæð og 6,7 kg þyngd. Stærsti þiðurinn í haldi manna vó 7,2 kg. Líkamsfjaðrirnar eru dökkgráar að dökkbrúnar en brjóstfjaðrirnar eru málmkenndar og dökkgrænar. Maginn og þakan eru svört eða hvít en eru breytileg eftir kynþætti.
Hænan er miklu minni og vegur um það bil helmingi minna en haninn. Hænan er yfirleitt 54–64 cm að lengd (frá goggnum að stélinu), með vænghaf í kringum 1,5–2,5 kg og vegur að jafnaði um það bil 1,8 kg. Fjaðrir á efri hluta líkamans eru brúnar með svörtum og silfurlituðum röndum en eru ljósari og gulleitari á maganum.
Á báðum kynjum er hvítur depill á bógi vængsins. Leggir þiðursins eru þaktir fjöðrum til að vernda fuglinn gegn kuldanum.
Þiðurinn er staðfugl sem lifir í fjölbreyttum barrskógum í norðurhlutum Evrópu og Asíu.
Einu sinni fannst þiðurinn víða í öllum barrskógum í norður- og norðvesturhluta Evrasíu. Í Skotlandi dó stofninn út en tegundin var flutt aftur inn frá Svíþjóð. Þiður er í útrýmingarhættu í Þýskalandi. Þar finnst hann ekki lengur í láglendi Bæjaralands en lifir áfram í Svartaskógi og Harzfjöllunum (stofninn fer þó minnkandi). Í Sviss finnst hann í Ölpunum og Júrafjöllum. Hann er útdauður í Belgíu og á Írlandi. Í Noregi, Svíþjóð, Finnlandi, Rússlandi og Rúmeníu er stofninn í fullu fjöri.
Stærsta ógnin við þiðurinn er eyðilegging búsvæða.
Þiður (fræðiheiti: Tetrao urogallus) er stærsti fuglinn í fashanaætt (Phasianidae). Þyngsti þiðurinn sem heimild er um vó 7,2 kg (fuglinn var í haldi manna). Mikil tvíbreytni er milli kynjanna: haninn er um það bil tvisvar sinnum stærri en hænan. Þiðurinn lifir í skógum á stórum svæðum í Evrasíu en stofninn er talinn vera í fullu fjöri.
Þiðrinum var fyrst lýst af Carolus Linnaeus í riti hans Systema naturae frá 1785.
Il gallo cedrone o urogallo (Tetrao urogallus Linnaeus, 1758) è un uccello appartenente alla famiglia dei Phasianidae.[2]
È il più grande dei tetraoni: misura in lunghezza da 65 a 70 cm, in apertura alare 1,30 m, la coda è di 35 cm e pesa dai 4 ai 5 kg. Come caratteri morfologicamente distintivi non si possono che citare, rispetto alle regole generali della famiglia, la coda arrotondata e le piume prolungate della gola; quanto poi all'abito, esso è nerastro sul capo e sulla gola, cinerino-scuro con ondeggiamenti neri sulla parte posteriore del collo, nericcio e cinerino sull'anteriore, finemente punteggiato di cinerino e di bruno-ruggine sul dorso fondamentalmente nericcio, le ali sono brune e nere con sfumature verso il ruggine, la coda nera con poche macchie bianche, il petto verde-acciaio lucido, e il resto delle parti inferiori chiazzato di bianco e di nero. L'occhio è bruno, la membrana perioculare rossa e il becco bianco-corneo. Diremo in seguito delle tinteggiature che, da una muta all'altra, compaiono sull'abito dei giovani.
Per le femmine, che sono intanto più piccole dei maschi di circa un terzo, i tratti distintivi del colore sono dati dalle striature trasversali giallo-ruggine e bruno-nere che segnano il nericcio della testa e della parte superiore del collo, dal bruno-nero, giallo-ruggine e giallo-grigio-ruggine che si mescolano nelle altre parti superiori del corpo, dal rosso-ruggine con fasce trasversali nere delle penne timoniere; la gola e la curva dell'ala sono giallo-rosse, la parte superiore del petto è rosso-ruggine, il ventre ha fasce interrotte bianche e nere su fondo giallo-ruggine.
Questa specie popolava, in passato, tutte le selve più ampie dell'Europa settentrionale e dell'Asia; oggi i suoi confini sono i medesimi, ma la si incontra in numero notevolmente minore. In Italia la specie è estinta sulle Alpi occidentali mentre è ancora presente nelle zone montuose di Lombardia, Veneto, Trentino-Alto Adige e Friuli. Il suo areale è in costante diminuzione in tutto il continente europeo diventando più frequente soltanto nei vasti boschi di Scandinavia e Russia. Preferisce i boschi di montagna a quelli di pianura, ed ha bisogno di alberi di alto fusto - soprattutto quelli resinosi - in zone abbondantemente irrigate e ricche di cespugli e bassi arbusti con bacche; ama pure i terreni paludosi. Sulle Alpi vive prevalentemente ad una quota fra i 1.200 e i 1.700 metri, in boschi maturi di conifere anche miste a faggio, con piante secolari, ma con densità rada o fitti con radure, con strato arbustivo discontinuo. Un tempo questi ambienti erano abbondanti, ma ora, a causa della riduzione dei tagli selvicolturali, sono stati sostituiti da fitti boschi, non adatti al gallo cedrone.
Uccello stazionario, è indotto a spostarsi dalle sedi abituali solo dal sopravvenire di freddi intensi e di abbondanti nevicate che rendono impossibile il reperimento del cibo, ma non appena la stagione migliora, riprende la via dei luoghi preferiti. Certe volte, quando il suo territorio è completamente coperto dalla neve, si ritira sui rami degli alberi, e vi trascorre lunghi periodi nutrendosi di foglie. In generale trascorre le sue giornate sul terreno, in continue corse fra gli sterpi e i bassi arbusti dove va in cerca di cibo, levandosi in volo raramente. Il cibo consta di gemme d'albero, foglie, bacche, semi, trifoglio ed insetti. Nel periodo dell'amore il maschio è meno selettivo nella scelta del cibo, quasi non volesse perder tempo per mangiare, a differenza della femmina che non muta il proprio regime alimentare. Da ciò proviene probabilmente quella tenace fibrosità che rende le carni del maschio adulto quasi immangiabili, mentre quelle della femmina sono delicatissime e saporite. Necessitando, per digerire il cibo, di sabbia o di ghiaia finissima, si accosta all'acqua più volte durante il giorno.
La femmina emette dei versi come il fagiano, una specie di "koc"; il maschio ha invece un canto molto più modulato, che inizia con una specie di "ticap" e termina con un "pop" ed altre note.
Il gallo cedrone è senza dubbio fra i gallinacei quello che si mostra più eccitato nel periodo amoroso: comincia quando il bosco è ancora silenzioso e per gli altri uccelli la primavera non è ancora comparsa; i suoi giochi singolari iniziano non appena all'orizzonte sono comparsi i primi albori. Secondo le parole di Alfred Edmund Brehm, per prima cosa l'uccello sporge il capo obliquamente, rizza le piume del capo e della gola ed emette uno scoppiettio di crescente rapidità fino al momento in cui risuona la battuta principale e incomincia il cosiddetto "arrotare". Si tratta di una serie di suoni fischianti che ricordano lo stridere di una lama sulla ruota di un arrotino, accompagnati da movimenti della coda, delle ali e del corpo, da saltelli sui rami e dal drizzarsi di tutte le piume. Si tentò più volte, ma con scarsi risultati, di riprodurre con parole queste voci che i maschi emettono tenendo il becco spalancato, e forzando i muscoli della laringe specialmente quando suona la battuta principale.
Durante questi giochi, gli uccelli sembrano perdere completamente l'udito, probabilmente a causa della straordinaria eccitazione da cui sono dominati. È una sorta di follia che arriva alle manifestazioni più singolari: addirittura alcuni esemplari non temono di spingersi fino a zone frequentate dall'uomo e di inseguirlo e beccarlo, rinnegando completamente la propria natura timida. Certe superstizioni parlano addirittura di uno spirito maligno che si introduce nel corpo dell'animale. Gli adulti non tollerano che i giovani si stabiliscano nei loro paraggi, e combattono, ove occorra, fino all'ultimo sangue. I giovani diventano timidi e cantano sommessi quando sanno che nelle vicinanze c'è qualche vecchio campione.
In quest'epoca è pure più facile udire il verso di questi uccelli, vivacissimo allorché spunta il giorno e talvolta anche nelle ore notturne. Quando i maschi si recano presso le femmine rinnovano le grida, girano loro intorno e alla fine si accoppiano. A volte le femmine mostrano delle predilezioni per questo o quel maschio e da ciò nascono accanite lotte. I maschi che non riescono nel loro scopo, gridano per amore ancora in maggio, giugno e perfino luglio. Dopo qualche settimana i maschi ritornano nelle loro zone e le femmine si mettono ad edificare il nido. Ciascuna sceglie un luogo adatto lontane dalle altre. Il nido consiste in una depressione poco profonda rivestita sommariamente di ramoscelli secchi e contiene un numero di uova variabile in rapporto con l'età della madre che, se giovane, non ne depone più di sei o otto, se adulta, da dieci a dodici. Le uova sono relativamente piccole, a guscio lucente e sottile e su fondo grigio-giallo o giallo-bruniccio; sono sparse di macchie e punti più scuri. Vengono covate con cura commovente dalla madre che non lascia il nido nemmeno in caso di gravissimo pericolo e, specialmente negli ultimi giorni, può essere agevolmente afferrata con le mani. Sfortunatamente non sempre è abbastanza prudente nello scegliere i luoghi meno esposti ai rapaci.
Dopo che i piccoli sono sgusciati, bastano poche ore ad asciugarli e poi se ne stanno sempre presso la madre che li cura affettuosamente, ricorrendo a mille artifici per sventare i pericoli che li minacciano; è commovente vederla avvertire i suoi pulcini, inducendoli a scomparire in un attimo ed a nascondersi, approfittando delle possibilità di mimetizzazione che sono connesse al colore del loro piumaggio. Dopo poche settimane i nuovi nati sono già abbastanza ricoperti di piume e penne per potersi sollevare nell'aria, ma non vestono l'abito completo che molto più tardi, secondo un susseguirsi di mutazioni, sul quale è opportuno fermarsi. Appena nati, sono di colore generalmente giallo-ruggine, con le redini marginate da due strisce brune longitudinali e con una macchia bruna collocata tra di esse; una striatura bruna passa in forma di arco al di sopra degli occhi, tra i quali se ne scorgono altre due, bruno-nere, che si congiungono posteriormente; l'occipite è segnato all'indietro da una fascia nerastra sulla quale è disposta verticalmente una striscia che scende lungo la linea mediana del collo; le piume del dorso hanno macchie e striature brune e nerastre e quelle dell'addome sono grigio-giallo zolfo, più chiare sulla gola. L'occhio è azzurrognolo, la pupilla color piombo, la mascella superiore scura, l'inferiore color corno-chiaro; dita ed unghie delle zampe, già coperte di piumino, hanno colore gialliccio.
Dopo qualche giorno iniziano a spuntare le remiganti, poi le piume del dorso e del petto e quelle del capo, cosicché, in breve, il primo abito è compiuto. In esso tutte le piume del capo, della parte posteriore del collo e del dorso sono nerastre alla base, bianchicce in punta, striate di giallo-ruggine lungo il fusto e macchiate trasversalmente di questo stesso colore e di nero; le remiganti sono nero-grigie con fasce e macchie giallo-ruggine, le copritrici superiori delle ali sono simili alle piume del dorso, e le parti inferiori sono giallo-ruggine con macchie e fasce brune.
Anche queste piume cadono rapidamente ed il pulcino veste il secondo abito. Il capo e la parte posteriore del collo diventano giallo-grigi con linee trasversali e ondulate brune e nerastre, il dorso mostra il medesimo disegno su un fondo bruno-ruggine, lo spazio sotto l'occhio è bruniccio e macchiato di bianco, la gola grigiastra con margini e macchie trasversali più scure, e la parte anteriore del collo bianco-gialliccia con striature trasversali nerastre e un margine color ruggine, talvolta fiancheggiato da un altro margine nerastro. L'ingluvie è giallo-ruggine con macchie bianchicce, il resto delle parti inferiori appare rivestito di piume bianche, giallicce e brune, striate trasversalmente con un disegno molto irregolare. L'occhio è azzurrognolo, la pupilla grigia, il becco corneo; le dita sono grigie, e i tarsi ancora rivestiti di piumino grigio. Fino a questo punto maschio e femmina vestono i medesimi colori, ma nel volume si osserva già una differenza. La femmina veste quindi gradatamente l'abito definitivo senza fare notevoli mutazioni, mentre il maschio indossa un terzo abito. In esso il capo è grigio-nero con sfumature rugginose e ondeggiature cinerine sulla metà anteriore, la parte posteriore del collo ed i lati del medesimo sono grigi e sfumano insensibilmente nel grigio-giallo del groppone; la parte superiore del dorso è bruno-ruggine con linee a zig-zag bruno-nere; le remiganti hanno forma poco acuta e colore nero-grigio con margini e macchie giallo-ruggine; le piume della gola sono biancastre con punte più scure, quelle della parte anteriore del collo bianchicce con macchie e ondeggiamenti nerastri o cinerini; sul centro del petto tutte le piume appaiono nere con spruzzi e macchie rugginose e punte bianche, sul ventre e sulle tibie sono miste di bianco e grigiastro. L'occhio è nero, la pupilla bruna, il becco corneo - più chiaro in basso e al margine - i tarsi sono vestiti fino alla base delle dita di piumino grigiastro e le dita stesse sono di color corneo.
Giunto alla metà della sua mole ordinaria, il gallo cedrone inizia a mettere le piume dell'abito completo, principiando dall'ala e dalla coda e proseguendo sui fianchi, sul petto e sulle altre parti del corpo. Crescono così lentamente che, quando l'abito è compiuto, l'uccello ha già raggiunto il suo completo sviluppo. Nel tardo autunno la giovane famiglia si divide per sessi, le femmine restano con la madre, i maschi gironzolano in compagnia, fanno già udire di quando in quando la loro voce e talvolta lottano: nella primavera successiva hanno già tutti i costumi dell'adulto.
La volpe e l'astore sono i principali nemici di questa specie, che deve, tuttavia, guardarsi da molti altri avversari. Gli adulti, molto prudenti, si difendono bene, ma i giovani e ancor più le uova vengono spesso distrutti.
Le femmine di gallo cedrone depongono da 5 a 12 uova e una covata completa impiega circa 10 giorni per essere deposta. Dopo che l’ultimo uovo è stato deposto, la femmina cova le uova per circa 25 giorni, durante i quali lascia il nido solo per nutrirsi, di solito una volta al mattino e una volta nel tardo pomeriggio. Le uova si schiudono allo stesso tempo e dopo la schiusa i pulcini lasciano presto il nido per nutrirsi; durante questo periodo la femmina assume il ruolo di una sentinella e tiene la sua covata vicina a sé. Gli spostamenti della covata sono quasi continui, interrotti da un intenso foraggiamento in luoghi ricchi di cibo.
Quando i pulcini hanno 2-3 settimane di vita si possono osservare dei brevi voli e impiumano ad un’età di 2-3 mesi. Una volta che i nuovi nati hanno sviluppato il piumaggio, le femmine e i piccoli con un anno di età si spostano e foraggiano in stormi, mentre i maschi adulti rimangono solitari.
I galli cedroni si nutrono di mirtilli, foglie e di bacche di ginepro.
Il gallo cedrone ha 16 sottospecie:
Il gallo cedrone è diffuso su un vastissimo areale che copre un'ampia parte della ecozona paleartica, per cui è classificato come a rischio minimo di estinzione[1].
Il gallo cedrone o urogallo (Tetrao urogallus Linnaeus, 1758) è un uccello appartenente alla famiglia dei Phasianidae.
Šis straipsnis apie tetervininių šeimos paukštį. Apie ežerą skaitykite straipsnyje Kurtinys (ežeras).
Kurtinys (lot. Tetrao urogallus, angl. Capercaillie, vok. Auerhuhn) – tetervininių (Tetraonidae) šeimos vištinis predatorius.
Paplitęs šiaurinėje Eurazijoje – nuo Pirėnų kalnų iki Užbaikalės.
Didžiausias miškų paukštis. Kūno ilgis 61-86 cm. Uodega apvali, sparnai platūs, kojos apaugusios plunksnomis.
Beveik kalakuto dydžio, 4,5-5 kg svorio. Galva, kaklas, kūno šonai ir apatinė dalis bei antuodegis juodi. Sparnai, uodega ir nugara rudi. Krūtinė žvilga žalsvu ar melsvu atspalviu. Sparnuose yra dėmių. Smakro plunksnos ilgesnės už kitas galvos plunksnas, todėl, kai paukštis jas pašiaušia, atrodo lyg esąs su barzda. Virš akių – nedidelės odinės raudonos spalvos dėmės (vad. papuošalais).
Daug smulkesnė už patiną, 2,5-3 kg svorio. Viršutinė kūno dalis tamsiai ruda su baltomis ir gelsvai rudomis dėmėmis. Apatinė – šviesiai pilka. Kaklas ir krūtinė rudi. Uodega juosvai ruda ir su balsvai pilkomis vairuojamųjų plunksnų viršūnėmis.
Jaunikliai iki pirmojo šėrimosi panašūs į pateles.
Greitai ir lengvai bėgioja žeme. Kyla labai triukšmingai, tankiai mosuodami sparnais. Skrenda tiesia linija. Tupia medžiuose ir ant žemės.
Poligamas. Kovo-balandžio mėnesiais ruošia tuoktuves. Tuoktuvėms patinai pasirenka brandžių ar bręstančių pušynų aikšteles, aukštapelkių saleles bei pakraščius. Žiemos pabaigoje sniege išraižyti rėžiai rodo kurtinių ruošimąsi tuoktuvėms. Tuoktuves kelia labai anksti ryte, dar neprašvitus, tupėdami medžiuose ar vaikščiodami žeme.
Po tuoktuvių patelės netoliese ant žemės krauna lizdus. Deda 6-8 (kartais iki 10) balsvai rusvus, rudai arba rausvai dėmėtus, taškuotus kiaušinius. Peri 24-28 paras. Jaunikliai – viščiukiniai. Minta vabzdžiais, uogomis, lapeliais, pumpurais, žiedais.
Suaugę kurtiniai lesa uogas (mėlynes, girtuokles, avietes, katuoges, gervuoges), pumpurus, lapus, vabzdžius, kirmėles, moliuskus. Rudenį išskrenda į pamiškes. Ten renka sėklas, akmenėlius (virškinimui), kadagio uogas, drebulių lapus. Patinai žiemą lesa pušų spyglius, patelės – beržų, alksnių žirginėlius ir pumpurus.
Kurtinių populiacija XX a. gerokai sumažėjo, negausi rūšis, gyvena daugiau Pietryčių ir Rytų Lietuvos miškuose. Globojamas. Gyvenamosiose ir tuoktuvių teritorijose ribojama ūkinė veikla. Įrašytas į Lietuvos Raudonąją Knygą.
Gyvena mišriuose eglės-pušies medynuose, aukštapelkių ir pereinamojo tipo pelkių aplinkoje. Mėgsta miško aikšteles, pieveles, kirtavietes, gaisravietes.
Ištisus metus Lietuvoje sėsliai gyvena pamėgtuose miškuose, migruoja tik ieškodamas maisto, ramybės ir saugumo.
Medžioti draudžiama.
Kurtinių patinas ir patelė
Kurtinių patinas
Kurtinių patinas
Kurtinių patelė
Kurtinių patelė
Kurtinio griaučiai
Bubių herbas (dail. Rolandas Rimkūnas).
youtube.com / Capercaillie display in Mykland, Norway 2010
Kurtinys (lot. Tetrao urogallus, angl. Capercaillie, vok. Auerhuhn) – tetervininių (Tetraonidae) šeimos vištinis predatorius.
Mednis (Tetrao urogallus) ir liels vistveidīgo kārtas putns, kas izplatīts Eiropas un Āzijas skujkoku mežu joslā. Izdala 8 medņa pasugas.[1] Daudzās Eiropas valstīs mednis ir ļoti rets putns. Latvijā sastopams tikai piemērotos vecos un klusos mežos, populācijas areāls ir sadrumstalots, tomēr ligzdojošo pāru skaits pagaidām vēl ir salīdzinoši liels.
Saskaņā ar jaunāko sistemātiku mednis tiek klasificēts fazānu dzimtā (Phasianidae) ar iedalījumu rubeņu apakšdzimtā (Tetraoninae).[1][2]
Mednis ir lielākais putns savā ģintī, tā spārnu plētums var pārsniegt metru, garums mātītēm ap 65 cm, tēviņiem ap 90 cm. Tēviņi ir melni (spārni tumši brūni), spalvām raksturīgs metālisks spīdums, vienīgie baltie laukumi ir uz pleciem, astes, ķermeņa apakšpusē, kā arī sarkans kails laukums ap aci. Mātītes brūni raibas.[3] Medņi dažkārt krustojas ar saviem tuvākajiem radiniekiem rubeņiem, to neauglīgie pēcnācēji raķeļi var līdzināties abām sugām.
Mednis ir nometnieks un dzīvo turpat, kur izšķīlies. Normālos apstākļos pat visas dzīves laikā tas neattālinās no savas dzimtās vietas tālāk kā dažus kilometrus. Viena medņu gaiļa riesta teritorija reti ir lielāka par 10 ha.[4] Priekš šāda liela putna mednim ir neparasta barošanās — tas pārtiek pārsvarā no priežu skujām, spilvēm un mellenēm, pie kam barība mainās atkarībā no gadalaika.
Medņi dzīvo poligāmos riestos. Riesta rituāls notiek pavasaros un tas ir unikāls tikai šai sugai. Riesta laikā tēviņš izpilda savu kluso dziesmu, kas sastāv no "knipelēšanas" un "slīpēšanas". Gaiļi dziesmu sāk tumsā, sēžot kokā, vēlāk — tuvāk rītausmai, riestā salido mātītes. Tālākā riestošana, gaiļu cīņas un pārošanās notiek uz zemes. Riesta tuvumā medņi dzīvo arī pārējo gadu. Mātītes netālu veido ligzdu, kurā iedēj 5—11 olas, vienas pašas izvadā cāļus. Specifiskās prasības pret biotopu (pārsvarā priežu meži purvu malās), minimālā elastība attiecībā uz dzīvesvietas maiņu un ļoti augstā jutība pret traucējumiem ir svarīgākie iemesli sugas apdraudētībai.
Sastopams visā Eirāzijas skujkoku mežu joslā, tomēr areāla rietumu daļā (Eiropā) populācija fragmentēta, jo medņu apdzīvotie dabisko mežu biotopi pārsvarā ir iznīcināti vai pārveidoti. Salīdzinoši lielā skaitā medņi joprojām ir sastopami tikai Skandināvijas un Baltijas valstīs, Somijā, Baltkrievijā un teritorijā tālāk uz austrumiem līdz Altajam un Mongolijai. Introducēts Skotijā.[5]
Mednis Latvijā ir sastopams tikai piemērotos vecos un klusos mežos, populācijas areāls ir sadrumstalots. Lai arī ligzdojošo pāru skaits pagaidām vēl ir salīdzinoši liels, tomēr sugas izdzīvošanu apdraud Kurzemes populācijas nošķirtība no pārējā areāla, jo Latvijas centrālajā daļā (Zemgalē, izņemot tās pašus austrumus) medņi ir pilnībā izzuduši.[4] Rīgas virsmežniecībā 2009. gadā reģistrēti 42 riesti, visvairāk medņu riestu reģistrēts Ziemeļaustrumu virsmežniecībā — 137 riesti, bet kopā Latvijā saskaņā ar Valsts meža dienesta datiem 2009. gadā bija ap 5000 medņi 443 riestos.[4]
Tiek uzskatīts, ka Latvijā sastopamie medņi varētu piederēt pie divām pasugām: Vidzemē un Latgalē Austrumeiropas pasuga T. u. pleskei, bet Kurzemē Viduseiropas pasuga T. u. major.[6]
2010. gadā Latvijas Ornitoloģijas biedrība medni izraudzījās par Gada putnu Latvijā.[7]
Sugai ir plašs izplatības areāls, tādēļ globālā mērogā tā netiek uzskatīta par īpaši apdraudētu.[8] Tomēr Eiropā vairākās valstīs mednis ir reti sastopams, dažās pat izzudis, un tā aizsardzībai tiek veikti īpaši pasākumi un virknē valstu mednis iekļauts sarkanajās grāmatās.
Latvijā pēdējos simts gados medņu skaits ir samazinājies ļoti ievērojami, kam iemesls ir galvenokārt piemērotu mežu pārveidošana, jo īpaši mežu meliorācija un traucējumu pieaugums. Kaut arī mednis ir medījamo dzīvnieku sarakstā, tā medības jau ilgstoši ir ierobežota un sugas aizsardzības pasākumiem ir pietiekoši sena vēsture. Riestos tiek veidoti mikroliegumi, sugu aizsargā arī Eiropas Padomes putnu direktīva.
Mednis (Tetrao urogallus) ir liels vistveidīgo kārtas putns, kas izplatīts Eiropas un Āzijas skujkoku mežu joslā. Izdala 8 medņa pasugas. Daudzās Eiropas valstīs mednis ir ļoti rets putns. Latvijā sastopams tikai piemērotos vecos un klusos mežos, populācijas areāls ir sadrumstalots, tomēr ligzdojošo pāru skaits pagaidām vēl ir salīdzinoši liels.
Saskaņā ar jaunāko sistemātiku mednis tiek klasificēts fazānu dzimtā (Phasianidae) ar iedalījumu rubeņu apakšdzimtā (Tetraoninae).
Het auerhoen (Tetrao urogallus) is een vogel uit de onderfamilie der ruigpoothoenders (Tetraoninae). De soort komt vooral voor in de boreale zone van Fennoscandinavië en Rusland, met gefragmenteerde populaties in Centraal-Europa.[2] Auerhoenders komen niet in Nederland en België voor.[3]
Het auerhoen is een soort die duidelijk seksueel dimorf is. Dit houdt in dat mannetjes en vrouwtjes qua uiterlijk verschillen.[4] De hanen hebben een lichaamslengte van 74–90 cm (inclusief staart van ca. 25 cm) en de hennen 54–63 cm.[5] Het mannetje bereikt meestal een gewicht tussen de 3,3 en 4,3 kg (soms tot 6,5 kg) en vrouwtjes meestal tussen de 1,5 en 2,5 kg.[6] Het verenkleed van de hanen is zwart met een blauwgroene weerschijn en bruine vleugels met variabele witte vlekken. De staart is lang en wordt tijdens het baltsen als een waaier gespreid. Boven het oog is een stuk kale, rode huid zichtbaar. De snavel is zwaar en licht naar beneden gebogen. De hennen zijn ongeveer ⅓ kleiner dan de hanen. Het verenkleed is lichtbruin en grijsbruin met kleine, zwarte banderingen. De keel is oranjebruin en ongebandeerd. Het vrouwtje lijkt qua uiterlijk vrij veel op een vrouwelijk korhoen (Lyrurus tetrix), maar is groter en de korhen heeft niet de ongebandeerde, oranjebruine keel die de auerhen wel heeft.[5]
Auerhoenders zijn standvogels. Jonge mannetjes blijven in de buurt van de plek waar ze geboren zijn. Jonge vrouwtjes verspreiden zich op 5 à 10 kilometer afstand van hun geboorteplek. In de herfst en winter vormen ze kleine groepen van gewoonlijk minder dan 10 (maximaal 20).[4]
De mannetjes ontmoeten elkaar aan het eind van de winter op hun traditionele baltsplaatsen om voor de gunsten van de vrouwtjes te strijden. De mannetjes bewegen zich met geheven koppen en afhangende vleugels, terwijl ze pronken met hun opgezette staart. Het geluid dat ze tijdens de hofmakerij maken bestaat uit twee delen. Het begint met een dubbel klikkend geluid, waarbij deze dubbele klikgeluiden zich steeds sneller opvolgen totdat ze samenvoegen. Vervolgens loopt deze af in een circa 3 seconden durende, draaiende sisser. De totale duur van het geluid is circa 5,5 seconde. Het moment waarop de geluiden samenvoegen wordt omschreven als een kurk die uit een wijnfles wordt getrokken. Het baltsgeluid is op maximaal 150-200 meter te horen. Gevechten tussen de mannetjes komen aan het begin van de baltsperiode voor. Ze slaan elkaar dan meestal met de vleugels. Deze vleugelslagen zijn eveneens tot een afstand van 150-200 meter hoorbaar. Er zijn gevallen bekend waar de mannetjes het met de dood moesten bekopen. Na de paring beginnen de vrouwtjes in de buurt van de baltsplekken te nestelen. Soms broeden de vrouwtjes dicht bij elkaar, op een afstand 40-50 meter. De mannetjes gedragen zich na de baltsperiode onopvallend.[8]
's Winters eten auerhoenders naalden van naaldbomen en zijn daarom meestal in de kroon van deze bomen te vinden. Tussen mei en oktober zijn ze vooral op de grond te vinden, waar ze allerlei knoppen, bladeren, bloemen en bessen eten.[4] De kuikens eten de eerste vier weken van hun leven vooral ongewervelden, zoals rupsen (vooral van spanners) en larven van vliesvleugeligen. Deze zijn proteïnerijk en makkelijk te verteren voor de jongen.[9]
Broedt normaal gesproken één keer per jaar en legt dan 6 tot 8 eieren. Deze worden door de hen gedurende 26 dagen geïncubeerd. De eieren komen eind mei tot begin juni uit, afhankelijk van de breedtegraad, hoogte en klimaat. Na circa vier maanden kunnen de jongen voor zichzelf zorgen.[4]
Auerhoenders leven in structuurrijke boreale bossen met oude, gemengde naaldhoutbestanden en enkele berken (Betula) en espen (Populus tremula). Gebieden met een rijke ondergroei van blauwe bosbes (Vaccinium myrtillus) en rijsbes (Vaccinium uliginosum) en rode bosbes (Vaccinium vitis-idaea) zijn zeer belangrijk. Enerzijds omdat de bessen worden gegeten in de zomer en het voorjaar en anderzijds omdat deze soorten als waardplant worden gebruikt door spanners; de belangrijkste voedselbron voor de kuikens.[9] De soort wordt geassocieerd met de climaxfase van bossen. Oerbossen die op natuurlijke wijze in verval raken vormen dan ook de optimale habitat.[10]
Auerhoenders komen in grote delen van noordelijk Eurazië voor, het zwaartepunt van het verspreidingsgebied binnen Europa ligt in Fennoscandinavië en Rusland. Komt daarnaast ook voor in delen van Centraal-Europa.[6]
Er worden momenteel dertien ondersoorten erkend:[6]
De dichtst bij Nederland en België zijnde, min of meer stabiele auerhoenbestanden, bevinden zich tegenwoordig in het Zwarte Woud. Daar werd het aantal territoria tussen 2005-2009, tussen de 150 en 300 geschat. Elders in Duitsland komt de soort nog voor in het Beierse Woud en in het Alpengebied tussen de Allgäuer Alpen en de Berchtesgadener Alpen.[12]
In Centraal-Europa gaat het auerhoen al geruime tijd in aantal achteruit. Tegenwoordig heeft de soort zich in de bergbossen van Centraal-Europa teruggetrokken, maar kwam in Duitsland voorheen voor tot in de laaglandbossen van Lausitz en Emsland. De meeste noordelijke populaties in Duitsland waren al aan het begin van de 18e eeuw verdwenen, maar tot aan 1998 kwam het auerhoen voor in Lausitz.[12] De achteruitgang en het verdwijnen van de soort in grote delen van Duitsland en andere delen van Centraal-Europa valt te wijten aan de jacht, versnippering van de leefgebieden, bosbouw, wegenbouw en het opvliegen tegen hekken. Een andere belangrijke bedreiging is de neerslag van stikstof, wat hun leefgebied aantast en voedselaanbod voor de kuikens vermindert.[2][4][12]
In België is het auerhoen een voormalige broedvogel die reeds in 1820 uitgestorven was.[3]
Omdat het auerhoen op wereldschaal niet in gevaar is staat de soort als niet bedreigd op de Rode Lijst van de IUCN.[1] In de Europese Unie staat het auerhoen op zowel Annex I, II als III van de Vogelrichtlijn. Dit is per land verschillend.[4] Daarnaast staat de soort op Appendix II van de Conventie van Bern.[13]
Wapen van de Duitse gemeente Simmersfeld, Baden-Württemberg.
Tetrao urogallus aquitanicus met een radiozender op de rug in Nationaal Park Aigüestortes, Spanje.
Illustratie van een auerhaan.
Een vrouwelijk auerhoen.
Het auerhoen (Tetrao urogallus) is een vogel uit de onderfamilie der ruigpoothoenders (Tetraoninae). De soort komt vooral voor in de boreale zone van Fennoscandinavië en Rusland, met gefragmenteerde populaties in Centraal-Europa. Auerhoenders komen niet in Nederland en België voor.
Storfugl (Tetrao urogallus) er største arten av skogshøns. Storfuglen vert ogso kalla for tiur (hann) og røy (ho).
Tiuren er betydeleg større enn røya. Ein vaksen tiur veg om lag 4–4,5 kg og vert om lag 86cm lang, medan ei vaksen røy vert 2–2,5 kg og 61 cm lang. I sjeldne tilfelle kan tiuren verte over 5 kg. Ungfuglar har vekt på 1,5–4,0 kg. Tiuren og røya kan vanskeleg forvekslast. Tiurens gråsvarte rygg, grønglinsande bryst og svarte halefjør er karakteristiske. Røya er spraglete og har soleis ein meir typisk vernefarge.
Forplantinga vert innleidd med tiurleiken, som er i slutten av april og byrjinga av mai. Storfuglen er polygam og tiuren har ingen kontakt med røya etter paringingstida. Røya legg 5-10 egg på bakken i eit enkelt utført reir 2-3 dagar etter paring på spelplassen. Egglegging skjer med ca 1 egg/døgn. Egga vert klekte etter 25-29 dagar med ruging etter at det siste egget er lagt. Når egga har klekt, er kyllingane brune og tilnærma like gamle, begge kjønna. Når det nærmar seg siste halvdel av september og utover blir tiurungane svarte eller "fullfjøra" som ein sier.
Storfugl kan vanskeleg forvekslast med andre artar. Røya er betydeleg større enn orrhøne, men er lik i fjørdrakta. Røya sin hale skil seg likevel tydeleg med sin avrunda form, mot orrhøna sin splitta hale.
Storfuglen finst i bar- og blandingsskog over heile landet. Han er likevel ikkje so vanleg på Vestlandet som i resten av landet. Bær og bærlyng er viktigaste føde i barmarkssessongen, medan han i vinterhalvåret beiter på furuknoppar. Tiuren er spesielt ynda som jaktobjekt og det vert drive med trofejakt på tiur i Noreg.
Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Storfugl Storfugl (Tetrao urogallus) er største arten av skogshøns. Storfuglen vert ogso kalla for tiur (hann) og røy (ho).
Storfugl (Tetrao urogallus) er en art av skoghøns (Tetraonini) i fasanfamilien (Phasianidae), som er en av flere familier i ordenen med hønsefugler (Galliformes). Hannen kalles tiur, hunnen røy og avkommet kylling. Tiur blir i noen grad også brukt som en generell beskrivelse av arten, uavhengig av kjønn. Storfugl viser tydelig kjønnsdimorfisme, i det røya er både betydelig mindre fysisk og mindre prangende enn hannen. Arten er ifølge IUCN livskraftig,[1] noe som også gjelder i Fennoskandia.
Karakteristisk for tiuren er den store, vifteformede stjerten (styven), skjegg under haken og på kinnene, hvite skulderflekker og røde øyeflekker over øynene. Hannen måler normalt 80–115 cm og veier typisk 3,3–4,3 kg, selv om enkelte individer kan veie opp mot 6,5 kg.[2] Tiur over 5 kg er imidlertid svært sjeldne. Røya er mye mindre og måler normalt 59–64 cm og veier typisk 1,44–2,5 kg.[2]
Tiuren har mørk fjærdrakt og et kraftig, lysegult rovfugl-lignende kroknebb, som for det meste er mørk grå ispedd små spetter. Hodet og nakken er sort, og brystet glinsende sort med grønnskjær. Vingene er på oversiden mørk brune til rustrøde med hvite flekker. Stjerten er stor og vifteformet rund når den reises. Den har hvite flekker som framstår som et uregelmessig bånd (når den reises), men er ellers sort. Hos nominatformen er undersiden mørk, ispedd spetter. Hos T. u. taczanowskii er undersiden og stussen hvit. Alle andre underarter er mellomformer av disse to og har derfor ei fjærdrakt som varierer med graden i mellomstadiet.[2]
Røya, som er svært godt kamuflert og har et mindre, grått nebb, har spettet fjærdrakt i mørk brunt, lysere brunt og hvitt. Fjærdrakten går ofte i ett med bakgrunnen. Hodet og brystet er lys brunt med mørkere brune spetter. Rundt halsen og nakken er det et bredt bånd med innslag av hvit i det brune. Vingene er har mer innslag av mørk brunt enn for resten av fjærdrakten. Undersiden har mer innslag av hvitt enn for resten av fjærdrakten. Nominatformen har generelt litt mørkere fjærdrakt enn T. u. taczanowskii, men forskjellen er marginal. Alle andre underarter er mellomformer av disse to og har derfor ei fjærdrakt som varierer med graden i mellomstadiet.[2]
Storfugl forveksles av og til med en mindre slektning, orrfugl. Den mest iøynefallende forskjellen er størrelsen, i det orrfugl er betydelig mindre og lettere. I flukt virker orrfuglen mindre langhalset og storhodet enn storfuglen. Orrhøna har kortere stjert enn røya, og orrhanen kan skilles fra tiuren ved at den har kileformet stjert. I tillegg påtreffes gjerne orrfugl i myrlandskap, løvskog og skog med mindre innslag av gammelskog. Orrfuglen på sin side kan også forveksles med den noe mindre jerpen.
Storfugl er utbredt i et bredt belte, fra Skandinavia (unntatt Danmark) og østover til det sentrale Sibir og Mongolia. Det finnes også spredte populasjoner i Skottland (utsatt), Baskerland (Spania) og i Sentral-Europa sør til Makedonia. En rekke underarter er beskrevet, men det er stor uenighet om validiteten til mange av dem.[2]
Populasjonene av storfugl varierer fra år til år, blant annet som følge av variasjoner i smågnagerbestandene, vær og temperaturer m.v. Sammenhengene bak variasjonene er meget komplekse, og forskerne har fremdeles til gode å kunne forklare disse fullstendig.
Den globale populasjonen ble av BirdLife International i 2004 estimert til omkring 5–10 millioner individer.[1] Samtidig som hekkebestanden i Europa ble anslått til cirka 0,76–1 million par, noe som skule tilsi omkring 2,28–3 millioner individer.[1] Totalbestanden av storfugl har imidlertid lenge hatt en synkende tendens,[1] så dagens bestand er trolig sterkt redusert i forhold til estimatene fra 2004.
I Norge var bestanden med tiur (altså hanner) på 300 000–400 000 individer på 1960-tallet, men den var redusert (spesielt i nord og sør) med omkring 35 prosent i år 2000. Arten død ut i England omkring 1665, og i Skottland 1785. I Skottland ble den imidlertid reintrodusert i 1836–1837, og innen 1862 var det mer enn 2 200 individer der. Fra 2000 og fram til 2013 ble imidlertid bestanden av tiur (altså hanner) redusert til 193 individer.[3]
Typisk storfuglbiotop er gammelskog (barskog, spesielt furuskog av arten Pinus sylvestris, men også barskog av slektene Picea og Abies), med innslag av løvskog, dekke av blåbær (Vaccinium myrtillus) og åpne sletter, i tillegg til «skjørtegraner» – altså gran med store, dekkende grener nederst på stammen. Dette er et habitat som typisk også gir skjul for predatorer som rødrev, hønsehauk og mår.[2]
Underartene følger HBW Alive,[2] som imidlertid antyder at flere av dem trolig kun er mellomformer, som av og til reduseres til kun to underarter; T. u. urogallus og T. u. taczanowskii. Disse to skiller seg klart fra hverandre, i det sistnevnte har hvit underside, stuss og «bukser». De to underartene overlapper imidlertid gjennom en rekke mellomstadier, som typisk mangler klare grenser. Fylogeografiske studier viser at rasene cantabricus og aquitanicus er en separat evolusjonær populasjon, som skiller seg fra alle andre underarter. En studie viser imidlertid likheter mellom aquitanicus og crassirostris. Ellers blir rudolfi av og til inkludert i crassirostris, obsoletus i kureikensis, og lonnbergi, karelicus og pleskei i norminatformen.[2]
Krysning av storfugl og orrhane forekommer av og til i naturen. Det er vanligst med krysning mellom røy og orrhane, og avkom mellom tiur og orrhøne er ikke kjent. Resultatet er et som oftest infertilt hybrid avkom som kalles rakkelfugl, men det er registrert avkom mellom rakkelhane og orrhøne.[4]
Storfugl eter barnåler, og om vinteren kan kostholdet bestå av nær 100 prosent barnåler noen steder. Arten kan noen steder spe på kosten med skudd og einebær når snøen blir for dyp. Det er primært barnåler av arten P. sylvestris fuglene eter, men de eter også barnåler fra P. cembra, P. uncinata og P. sibiricus. I Nord-Europa (blant annet i Norge) er favorittføden barnåler fra syke trær, spesielt trær som vokser rundt myr, fordi næringsinnholdet (nitrogeninnholdet) er større (inneholder mer protein og mindre kalsium) og disse trærne har dessuten færre antibeitestoffer (resiner) i nålene. Akkurat hva fuglene spiser varierer imidlertid fra underart til underart og sted til sted. I Harzfjellene i Tyskland eter fuglene opp mot 34 prosent Picea abies, 26 prosent båbær (V. myrtillus) og 20 prosent urter.
Storfugler velger seg gjerne spesielle beitefuruer, og ofte sitter fuglene på nattkvist i samme furua som dem beiter. Sidene fuglene lever solitært utenom hekketiden, har tiur og røy atskilte trær. Beitefuruene er lette å oppdage, for etter en tids bruk bli greinene nakne med kun en bardusk ytterst på de tynneste kvistene. Under treet vil det dessuten samle avføring. Den er lett gjenkjennelig og minner om ostepop-lignende pølser på cirka seks-syv cm (røyas er noe kortere). Avføringen inneholder typisk store mengder ufordøyde barnåler. En tiur kan sette til livs omkring 400 g med barnåler daglig.
Storfugl er i hovedsak standfugler, men arten kan ha korte migrerende trekk om vinteren for å ernære seg. I Nord-Sibir er det kjent at storfuglene trekker fra løvfellende skog til barskog om vinteren. Flokker på opp mot femti fugler har blitt registrert i trekk, men fuglene migrerer også solitært. Et særskilt fenomen med slike korte trekk, er at røyene ser ut til å trekke lenger enn tiurene. De eldre røyene drar først, for å følges av unge røyer, eldre hanner, og til sist unge hanner. Mønsteret gjentar seg når fuglene trekker tilbake om våren. I Skottland kan enkelte røyer trekke opp mot 30 km.[2]
Spillende storfugl kan være svært følsom for forstyrrelser under leiken. Det er derfor svært viktig å unngå å forstyrre dem når leiken pågår. Spillplassene ligger gjerne med to–tre kilometers avstand og litt høyt, der boniteten på skogen er lav eller middels (altså saktevoksende på grunn av lite næring og fukt). Den utgjør typisk ei glenne i gammel skog, ofte med innslag av berggrunn, kampesteiner, buskas og blåbærtuer som fuglene kan gjemme seg bak.
Storfuglens paringslek kalles tiurleik, fordi tiurene kjemper om retten til å pare seg med en eller (helst) flere røyer, som har latt seg tiltrekke av spillet fra en eller flere hanner. Tiur er altså polygyn. De høylytte og meget særegne kneppe- og klunkelydene fra tiuren kan høres på lang avstand. Hver tiur har sitt eget lille revir, som grenser til andres. På revirgrensene blir det ofte kamp. Sentralt i disse revirene har selveste «stortiuren» (også kalt sjefen) sitt revir, og det er der røyene samler seg og den virkelige kampen står. Leiken kan gå hardt for seg, når to likeverdige hanner barker sammen i en regulær slåsskamp, der alle midler tas i bruk. Mang en tiur har måttet bøte med livet i slike kamper, mens andre kanskje forlater spillplassen såret og slått.
Paringen pågår fra midt i april til midt i juni (april–mai i Norge) og foregår på spesielle spillplasser i skogen, som regel en lysning omkranset av barskog. Spillplassene brukes om igjen fra år til år. Spillet innledes med en serie med raskere og raskere kneppelyder fra tiuren og ender opp i den såkalte klunken, som avsluttes med «slipingen» eller «sagingen» (som lyden fra en slipestein eller ei sag). Røya har en mindre fremtredende kaklelyd. Leiken er et urgammelt spill, som sørger for at den sterkeste tiuren på spillplassen får føre sine gener videre. Seierherren får pare seg med alle røyene som er på spillplassen.
Røya legger normalt 6–9 egg (som i snitt veier 53 g) i et rede på bakken og ruger dem i 24–29 dager. Reder med opptil 12–18 egg har blitt rapportert, men da er det mistanke om at to røyer har lagt i samme rede. Det hender også at røya legger to ganger, om de første eggene tapes til predatorer eller av miljømessige årsaker. Kyllingene veier omkring 36–45 g når de klekkes. Dundrakten byttes ut med fjærdrakt etter 14–17 dager, og ungene er flyveferdige etter 2–3 uker. Overlevelsesprosenten for avkommet ligger rundt 60 prosent for hanner, men er noe mindre for hunner. I vill tilstand kan storfugl bli opp mot 13,5 år gammel, mens den i fangenskap kan leve til den blir omkring 18 år eller mer.[2]
Tiur har i lang tid vært gjenstand for troféjakt i Norge og Fennoskandia forøvrig. Storfugl er en jaktbar art i stort sett hele eller mesteparten av utbredelsesområdet. I Norge kan arten ifølge Direktoratet for naturforvaltning jaktes i perioden 10. september til 23. desember (jfr. forskrift om jakt- og fangsttider av 1. mars 2012 nr. 190). Det er imidlertid dokumentert at jakt på arten (T. u. cantabricus ) i De kantabriske fjell (Spania) har redusert det genetiske mangfoldet.[5] Denne underarten, som har hatt en kraftig bestandsreduksjon i senere år (trolig som følge av nylig etablerte vindmølleparker), regnes som den mest truede av alle underartene.[6] Menneskelig inngripen i artens biotoper er dessuten en viktig årsak til at mange lokale bestander har forsvunnet eller blitt sterkt redusert.
Moderne skogbruk – med bruk av flatehogst – er en viktig negativ faktor. I senere år har skogeierne blitt mer bevisste på ringvirkningene av flatehogst, og nyere former for skogbruk ivaretar skogsfuglens behov i større grad enn tidligere. Virkemidler for å gi fuglene bedre vilkår er et mer forsiktig uttak av gammelskog, merking og utelating av beitefuruer ved hugst samt at myrområder ikke dreneres bort. Miljøsertifisering av skogbruket er blitt mer vanlig, ettersom verdikjeden er blitt mer fokusert på miljøhensyn. Dette tiltaket ventes også å ha en positiv effekt på storfuglbestanden.
I senere år[når?] har det ifølge Statistisk sentralbyrå blitt skutt omkring 10 000 storfugler hvert år i Norge. De fylkene der det skytes mest storfugl er, i rekkefølge, Hedmark, Nord-Trøndelag og Buskerud.
Peter Chr. Asbjørnsens beretning «En tiurleik i Holleia»[7] ble skrevet der i 1841, og ble publisert i 1846. Slik lød Skytter-Per Sandakers beskrivelse av «trolltiuren»:
Gammel`n reiste styven til værs, og skjegget sto ut på`n som tinder i ei hekle, og så skar`n med nebbet så det rektig grøste i meg, og den andre han svarte – han var inte mindre kar, må tru. Men så fauk gammel`n på`n, og da dom slo nebba og venga sammen, small det så det braka i skauen.
– P. C. Asbjørnsen, 1841 Storfugl (Tetrao urogallus) er en art av skoghøns (Tetraonini) i fasanfamilien (Phasianidae), som er en av flere familier i ordenen med hønsefugler (Galliformes). Hannen kalles tiur, hunnen røy og avkommet kylling. Tiur blir i noen grad også brukt som en generell beskrivelse av arten, uavhengig av kjønn. Storfugl viser tydelig kjønnsdimorfisme, i det røya er både betydelig mindre fysisk og mindre prangende enn hannen. Arten er ifølge IUCN livskraftig, noe som også gjelder i Fennoskandia.
Àutri nòm an piemontèis: gal ëd montagna, gaj.
Costo artìcol a l'é mach në sboss. Da finì.
Da finì.
Àutri nòm an piemontèis: gal ëd montagna, gaj.
Costo artìcol a l'é mach në sboss. Da finì.
Da finì.
Distribussion
Multimedia w Wikimedia Commons 
Hasło w Wikisłowniku Głuszec zwyczajny[4], głuszec[5] (Tetrao urogallus) – gatunek dużego ptaka z rodziny kurowatych (Phasianidae).
Wyróżniono kilka podgatunków T. urogallus[6][7]:
Zamieszkuje lasy północnej i środkowej Eurazji – od lasów Szkocji do środkowej Syberii. Izolowane populacje w Szkocji, Pirenejach i Bałkanach. Zachodzi tendencja do coraz bardziej wyspowego zasięgu, np. w Kantabrii, Alpach, Pirenejach, Szwarcwaldzie, Karpatach, Jurze, Lesie Bawarskim i Dolnych Łużycach (pojedyncza populacja).
Samica (głuszyca lub głusza) mniejsza niż samiec, ubarwienie ciemnobrunatne i płowe imitujące suchą trawę lub liście, ze słabo widoczną naroślą w okolicach oczu. Na wierzchu ciała rdzawo-białe poprzeczne prążkowanie, głównie na piersi. Na spodzie prążkowanie wyraźniejsze. Gardło i wole jednolicie brązowe. Podobne ochronne upierzenie w postaci plam mają młode głuszce. Samica głuszca przypomina dużą samicę cietrzewia, choć ma na spodzie liczniejsze prążkowania. U obu płci dziób ulega latem złuszczeniu, a jesienią odzyskuje poprzednią grubość i wytrzymałość.
Ptak osiadły. Preferuje rozległe, stare bory o gęstym podszycie i drzewostany mieszane o bogatej strukturze (rozbudowane runo i podszyt) ze zwartą pokrywą ziół i kępami krzewinek jagód, zapewniających latem pokarm lub schronienie. Kompleksy iglaste służą za siedlisko cały rok, dając zimą pożywienie z igieł. Na przejściowych obszarach między zwartymi zadrzewieniami a odmłodzeniami wychowują młode i prowadzą tokowiska. Zwykle w pobliżu torfowisk lub strumyków o żwirowatym dnie, gdzie znajdują wodę. Zasiedla tereny, na których znajdują się mrowiska, dzięki którym można wyżywić młode i gdzie znajdzie kamienie potrzebne dla odpowiedniego trawienia. Głuszce opuściły całkowicie niżej położone tereny. Niegdyś liczne populacje pozostały na wyższych obszarach, aż do górnej granicy lasu w górach. Unikają siedzib ludzkich.
W zimie jedzą głównie igły drzew iglastych (sosny, świerka, jodły), pędy krzewów i drzew iglastych oraz pąki drzew liściastych, a latem jagody, borówki, żurawiny i inne owoce leśne, nasiona, owady, pąki, trawy, liście dębu i ziarna zbóż. Połykane kamienie działają w żołądku jak żarna, co pomaga w trawieniu. Spektrum żywieniowe ptaka dorosłego jest dużo szersze zatem, niż młodego.
W dzień ptaki znajdują się na ziemi, gdzie żerują, a w nocy wzlatują na drzewa i pozostają tam do świtu.
W kolejnych częściach toków słyszy dobrze i przy najmniejszym zaniepokojeniu odlatuje. Gdy pojawia się samica wodzona pieśnią miłosną podniecone samce zaczynają ze sobą walczyć – skaczą naprzeciw siebie, podobnie jak koguty domowe, i atakują się dziobami i silnymi pazurami. Kopulacja odbywa się na ziemi, na którą samiec zlatuje po wschodzie słońca. Zwycięzca z walki pokrywa kilka kur i jest to dla niego koniec zalotów i ojcowskich obowiązków. Zatem podobnie jak u cietrzewi, głuszce nie łączą się w pary. Trofeum myśliwskie w postaci ogona nosi nazwę wachlarza.
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. Least Concern – najmniejszej troski)[2].
W Polsce od 1995 r. objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony czynnej. Wokół tokowisk głuszców obowiązuje strefa ochronna: cały rok w promieniu 200 m, a od 1 lutego do 31 maja w promieniu 500 m od tokowiska[9].
Populacja w Polsce liczy według różnych szacunków około 260–335 samców, czyli od 550 do 750 osobników[8]. Obserwuje się cofanie zachodniej granicy występowania. W Polsce ok. 75% stanu głuszców występuje w odosobnionych lokalnych populacjach w dużych kompleksach leśnych: Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej (według inwentaryzacji z 2000 roku: 60–80 kogutów), Puszczy Augustowskiej (50–70 kogutów) oraz w lasach karpackich Beskidu Śląskiego i Żywieckiego, Gorcach i Tatrach (120–150 kogutów). W Puszczy Białowieskiej, Knyszyńskiej i w Sudetach głuszce wyginęły pod koniec XX wieku, w Borach Dolnośląskich ostatnie ptaki obserwowane były jeszcze na początku tego stulecia a obecnie rozpoczęto tu akcję reintrodukcji. Od kilku dekad obserwuje się drastyczny spadek liczebności tego ptaka.
Dawniej był to ptak zasiedlający cały kraj, o czym świadczą jego kości znalezione w Kołobrzegu i Gdańsku.
Głównymi zagrożeniami dla głuszców są:
Obecnie istnieją trzy placówki zajmujące się hodowlą i reintrodukcją głuszca. Najważniejszą jest hodowla wolierowa w Jaworzynce w Beskidzie Śląskim, prowadzona przez Nadleśnictwo Wisła. Od 2002 do 2012 r. wylęgło się w niej 755 piskląt, z czego 554 odchowano. W Beskidzie Śląskim wypuszczono 422 sztuki, w nadleśnictwie Nawojowa i w Ruszowie – 41 sztuk, zaś 40 ptaków wysłano na Litwę, Ukrainę, Słowację i do Czech[10].
Hodowlę na mniejszą skalę prowadzi Park Dzikich Zwierząt w Kadzidłowie. Hodowla wolierowa w Brzózie Królewskiej prowadzona przez Nadleśnictwo Leżajsk i Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie jest obecnie modernizowana. Sukcesem zakończyły się próby wprowadzania tego ptaka na siedliska ich pierwotnego występowania w Beskidzie Śląskim (z hodowli w Nadleśnictwie Wisła): tokowiska pojawiły się na powrót w rejonie Baraniej Góry (2005 r.) oraz Istebnej (2008 r.)[10], ale wciąż jeszcze istnieją problemy z adaptacją wychowanych przez człowieka osobników do warunków naturalnych. Perspektywą może być metoda „Born to be free” (pol. urodzony by być wolnym) zaproponowana przez PDZ Kadzidłowo do reintrodukcji w Borach Dolnośląskich[11].
Poczta Polska wyemitowała 28 lutego 1970 r. znaczek pocztowy przedstawiający samca głuszca zwyczajnego o nominale 8,50 zł, w serii Ptaki łowne. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Jerzy Desselberger. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.[12].
Głuszec zwyczajny, głuszec (Tetrao urogallus) – gatunek dużego ptaka z rodziny kurowatych (Phasianidae).
O tetraz-grande (Tetrao urogallus) é uma ave galiforme do grupo dos tetrazes. Mede aproximadamente 86 cm e apresenta coloração inteiramente escura e marrom, peito com reflexos verdes e manchas vermelhas ao redor dos olhos.
O som desta espécie foi muito comum, outrora. No entanto, este grande pássaro de caça foi totalmente exterminado na Europa Ocidental até recentemente. Foi, então, reintroduzido com sucesso, voltando a distribuir-se por toda a Europa, ainda que de modo irregular. Existe também uma população na Escandinávia.
O tetraz-grande (Tetrao urogallus) é uma ave galiforme do grupo dos tetrazes. Mede aproximadamente 86 cm e apresenta coloração inteiramente escura e marrom, peito com reflexos verdes e manchas vermelhas ao redor dos olhos.
O som desta espécie foi muito comum, outrora. No entanto, este grande pássaro de caça foi totalmente exterminado na Europa Ocidental até recentemente. Foi, então, reintroduzido com sucesso, voltando a distribuir-se por toda a Europa, ainda que de modo irregular. Existe também uma população na Escandinávia.
Cocoșul de munte (Tetrao urogallus) este o specie de păsări din familia fazanului (Phasianidae), ordinul Galliformes. O pasăre foarte sperioasă, care se poate vedea rar în natură.
Arealul lui de răspândire este frecvent în Europa Centrală unde poate fi întâlnit numai în regiunile de munte împădurite puțin circulate. Țările unde poate fi întâlnit cocoșul de munte sunt Austria, Elveția, Slovenia, România și Germania. În Germania în Scoția sau Siberia cocoșul de munte stă pe lista animalelor periclitate de dispariție, fiind interzisa vânarea lui. Cocoșul de munte trăiește mai mult în luminișurile pădurilor de foioase sau de conifere cu vegetație abundentă în munții Alpi, Mittelgebirge și Carpați din Europa ca și în Taiga din Asia de Nord. IUCN apreciază populația cocoșilor de munte între 1,5 și 2 milioane de păsări.
La cocoși există un dimorfism sexual accentuat:
La ambele sexe cresc iarna pene pe picioare, iar lateral picioarele sunt prevăzute cu pinteni cornoși. Sub ochi păsările au o parte a pielii neacoperită de pene de culoare roșie .
Ouăle cocoșilor de munte au mărimea oului de găină domestică, însă culoarea lor este albă punctat cu brun.
Hrana cocoșului de munte constă ca la galinacee în general din diferite părți vegetale, semințele fructelor, insecte și larvele lor, deoarece păsările sunt dependente de anumite specii de plante, acest fapt a cauzat reducerea efectivului lor.
Perioada de împerechere la cocoșul de munte începe în martie și durează până la începutul lunii iunie. Masculul mai robust, după ce a alungat rivalul atrage atenția femelei prin dansul caracteristic împerecherii, emiterea unor sunete specifice, umflarea penajului cu deschiderea penelor cozii în formă de evantai.
În perioada împerecherii masculii sunt agresivi putând ataca și omul.
Femela depune în cuib timp de 10 zile 5 - 12 ouă; puii eclozează la 26 - 28 de zile. Timp de 14 zile puii sunt dependenți de femelă care îi hrănește și îi apără de frig.
Evoluție și dispariție Comportament Liste ClasificareCocoșul de munte (Tetrao urogallus) este o specie de păsări din familia fazanului (Phasianidae), ordinul Galliformes. O pasăre foarte sperioasă, care se poate vedea rar în natură.
Hlucháň hôrny (iné názvy: tetrov hlucháň, hlucháň lesný, hlucháň obyčajný[3]; lat. Tetrao urogallus) je vták z čeľade bažantovité (Phasianidae). Hlucháň je obyvateľom severnej tajgy a hustých európskych lesov. Na Sibíri zasahuje až k rieke Lene. Jeho areál rozšírenia sa podobá areálu rozšírenia borovice lesnej a čučoriedky.[4]
Hlucháň hôrny je najväčší z čeľade bažantovité, dospelý samec meria až 60 cm a váži 1 až 1,5 kilogramov, farba operenia je tmavá s nevýrazne sfarbenou hlavou a svetlým zobákom. Jeho výrazný chvost má široké oblé zakončenie. Samica je asi o 10 cm menšia a je sfarbená hrdzavo-hnedo.
Odhadovaný počet hniezdiacich párov je 500 - 700, zimujúcich jedincov 1 100 - 2 000. Na Slovensku bolo dokázané alebo pravdepodobné hniezdenie v 26,80 % a zimovanie v 24,90 % mapovacích kvadrátoch. Veľkosť populácie vykazuje výrazný pokles viac ako o 50 %. Veľkosť územia, na ktorom sa vyskytuje, vykazuje mierny pokles od 20 % - 50 %. Ekosozologický status v roku 1995 V - zraniteľný. V roku 1998 VU:A1cd,B2acd - zraniteľný.[4] V roku 2001 VU - zraniteľný.[5] V roku 2014 EN A2ac; C2a(i) - silne ohrozený.[2][6][7] Európsky ochranársky status nezaradený SPEC. Stupeň ohrozenia S - vyhovujúci ochranársky status.[4]
Za posledných asi 30 rokov hlucháňov u nás ubúda (údaj 1983), v období mapovania v rokoch 1980 - 1999 prežívali už len miestne malé populácie v nasledujúcich pohoriach: Belianske Tatry, Vysoké Tatry, Západné Tatry, Nízke Tatry, Malá Fatra, Veľká Fatra, Kremnické vrchy a Slovenské rudohorie.[4]
Po väčšine roka žije tetrov skryto a samotársky v miestach kde nie je rušený prítomnosťou človeka; potrebuje vhodný životný priestor o rozlohe až 30 kilometrov štvorcových. Obýva slnečné zmiešané a ihličnaté lesy alebo rašeliniská, kde si opatruje potravu zberom a hrabaním. Živí sa bobuľami, travinami, ihličím a mravcami.
K jeho prirodzeným predátorom patria kuna lesná a líška obyčajná, vajcia z hniezd vyberajú straky a vrany.
Na jar začína tokať ešte za tmy v korunách stromov a tok dokončuje na zemi. Samica znáša a zahrieva 5 (6) až 10 (12) vajec, kuriatka sa liahnu po 28 dňoch o ktoré sa sama stará. V prvom roku života v priemere prežije len asi desať percent mláďat.
Tetrov hlucháň a tetrov skalný sa niekedy v prírode krížia. Kríženec pripomína vzhľadom i veľkosťou viac hlucháňa. Poľovníci mu hovoria tetrovec.
Tetrao urogallus
Tetrao urogallus
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Hlucháň hôrny
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Hlucháň hôrny
Wikislovník ponúka heslo Hlucháň hôrny
Hlucháň hôrny (iné názvy: tetrov hlucháň, hlucháň lesný, hlucháň obyčajný; lat. Tetrao urogallus) je vták z čeľade bažantovité (Phasianidae). Hlucháň je obyvateľom severnej tajgy a hustých európskych lesov. Na Sibíri zasahuje až k rieke Lene. Jeho areál rozšírenia sa podobá areálu rozšírenia borovice lesnej a čučoriedky.
Divji petelin, tudi veliki petelin (znanstveno ime Tetrao urogallus), je velika kura iz družine poljskih kur; živi v Evropi in osrednji Aziji, njegov življenjski prostor so zreli gozdovi z veliko podrasti.
Divji petelin je največji med vsemi kurami. Samec meri od 74 do 90 cm v dolžino in doseže do 5 kg teže, samica pa je kot pri ostalih kurah za tretjino manjša, v dolžino meri med 54 in 63 cm. Težka je do 3 kg. Samca je ravno zaradi velikosti nemogoče zamenjati za katero drugo kuro. Ima razmeroma dolg rep, dolg vrat, njegovo perje pa je temno z zelenim pridihom. Zelo opazna je polkrožna bela pika na bazi peruti in živordeča kožna guba (t. i. »roža«) nad očesom, ki izgleda kot obrv. Močan, vidno ukrivljen kljun je bledorumene barve. Pri vzletu je zelo glasen, sicer pa leti s hitrim, enakomernim zamahovanjem kril, ki ga prekinja z jadranjem. Dolg vrat in rep dajeta vtis, kot da so krila razmeroma majhna.
Samico je prav tako težko zamenjati s samicami drugih kur, saj je bistveno večja celo od samice ruševca. Od nje se poleg po velikosti loči tudi po rjavo-oranžnem perju na grlu in zgornjem delu prsi. Po ostalih delih telesa je grahasta, nekoliko bolj blede barve kot samica ruševca, rep pa je daljši in bolj zaokrožen.
Divji petelin je znan predvsem po samčevem dvorjenju. Samci se spomladi zberejo na mestu v gozdu - »rastišču«, kjer pojejo in dvorijo samicam. Značilen napev je sestavljen iz štirih delov, ki ju opisujemo kot klepanje, drobljenje, glavni udarec in brušenje. Znano je, da se med brušenjem ne odziva na dogajanje v okolici, kar so izkoriščali lovci, da so se mu približali na ustrezno razdaljo za strel. Sicer je zelo plašen. Samica po parjenju zgradi skromno gnezdo na tleh in vanj izleže 6 do 10 jajc, iz katerih se po štirih tednih izležejo mladiči. Divji petelin je izrazit rastlinojed, le mladiči za svoj razvoj prvih nekaj tednov potrebujejo hrano z veliko beljakovinami in lovijo žuželke, zlasti gozdne mravlje.
Življenjski prostor divjega petelina so zreli borealni gozdovi z veliko podrasti. Predvsem pozimi so odvisni od iglic in poganjkov iglavcev, zato jih največkrat najdemo v iglastih gozdovih. Preferira sestoje vrst z veliko jagodičevja in sočnimi poganjki, poleg prevladujoče smreke še jelko, bukev, rdeči bor ali druge listavce. V mladih gozdovih ima zaradi gostega rastja težave z letenjem, zato se takšnih sestojev izogiba. Zaradi teh značilnosti je uporaben kot bioindikator zdravega starega gozdnega ekosistema in visoke stopnje biodiverzitete.[1]
Živi po vsej Evropi vključno z Združenim kraljestvom (razen Irske, kjer je bil iztrebljen) in osrednji Aziji do Kitajske. V Sloveniji je razširjen na višinah med 800 in 1500 m nadmorske višine v alpskem svetu ter gozdnatih planotah na Notranjskem, Ribniškem, Snežniku in v Zasavju. Na teh nadmorskih višinah v Sloveniji prevladuje mešani gozd, zato ga kljub temu da preferira iglaste gozdove največkrat najdemo v tem habitatu.
Divji petelin ima obsežno območje razširjenosti v Evropi, veliko med 1 in 10 milijonov kvadratnih kilometrov, kjer živi populacija, ki šteje med 1,5 in 2 milijona osebkov. Ogrožen je lokalno, predvsem zaradi izgube ustreznih habitatov in vedno toplejšega podnebja. Ponekod, predvsem v Zahodni in Srednji Evropi je lokalno iztrebljen.
V Sloveniji je bil cenjena lovska trofeja 1984 pa je Lovska zveza Slovenije lov nanj zaprla. Od 1993 je zaščiten po Uredbi o zavarovanih prosto živečih živalskih vrstah[2]. Ogroža ga predvsem izguba habitatov zaradi neprilagojene sečnje in gradnje smučišč, nemir, ki ga povzročajo planinarjenje, nabiralništvo, kolesarjenje, vožnja z motoriziranimi vozili in zimski športi, povečanje števila plenilcev in podnebne spremembe. Ocenjujejo, da na slovenskem gnezdi le še 300 do 600 parov.
Divji petelin, tudi veliki petelin (znanstveno ime Tetrao urogallus), je velika kura iz družine poljskih kur; živi v Evropi in osrednji Aziji, njegov življenjski prostor so zreli gozdovi z veliko podrasti.
Tjäder (Tetrao urogallus) är en skogsfågel i familjen fasanfåglar.[2] Den förekommer i öppna skogar i norra och mellersta Europa samt i norra Asien. Den är nära besläktad med orre och det förekommer hybrider mellan tjäder och andra hönsfåglar.
Tjädern är en mycket stor och tung hönsfågel som liknar orren, men skiljs från denna genom större storlek och den rundade stjärten. Könen är olika såväl i storlek som färg där hanen är betydligt större.
Den adulta hanens huvud, nacke, framrygg, strupe och övre delen av bröstet är fint vattrade i svart, ljusgrått och mer eller mindre skimrande i blått. Bakryggen, skulderfjädrar, vingtäckare och armpennor är bruna med svart och ljusgrå vattring medan handpennorna är gråbruna. Armpennorna har vitaktig spets och handpennorna är i ytterfanet kantade med vitt. Övergumpen och övre stjärttäckarna är svarta med gråvit vattring, de senare med vita spetsar.
Stjärten är svart, ofta med vita horisontella fläckar på mitten. Mindre täckare är vita och bildar en fläck framför skulderfjädrana. Bröstets främre del är grönaktig med stark metallglans medan återstoden av bröstet, buken, undergumpen och undre stjärttäckarna är svartaktiga med vit vattring och sparsamma vita fläckar. Den har ett rött svullet ögonbryn. Näbben är hos äldre individer gulvit, hos yngre mörkare. Längden är 74–90 cm[3] och vingspannet omkring 115 cm.
Honan är spräcklig i brunsvart, rostgult, grått och vitt. Dess strupe och bröst är enfärgat orangebruna. De mindre täckarna är vita vilket ger den en liten vit fläck vid vingvecket. Stjärten är rostbrun med grova svarta tvärband och ett smalt vitt yttre stjärtband. Den mäter i genomsnitt 54–63 cm[3] på längden och har ett vingspann på omkring 95 cm.
En steriliserad höna antar ett mer eller mindre tuppliknande utseende. Först mörknar bröstet och blir brunaktigt, ofta med grönaktig glans, vingarna blir mörkbruna; senare blir ryggen gråvattrad, övergumpen blågrå och stjärten brunsvart. Ännu längre gående tupplikhet har påträffats. Dock bibehålles alltid vissa hönkaraktärer: undersidans fjädrar behåller de långa övre stjärttäckarna och en del stjärtpennor sina vita spetsar.[källa behövs]
Dunungen är på ovansidan grågul med rödbrun inblandning och svarta band och fläckar. Dess undersida är enfärgat grågul. I första fjäderdräkten är könen ganska lika (brunspräckliga, "hönliknande"); dock igenkänns ungtuppen på att huvudet och halsen är fint vattrade av ljusgrått och svartbrunt och att rygg och skuldror är mörkare än hos hönan.
Tjädern är vanligtvis tystlåten under året förutom på våren när de spelar inför häckningen (se nedan). Under spelet urskiljs tre olika läten: Knäppningarna, som liknar det ljud som uppkommer när tunna träpinnar slås mot varandra. Dessa upprepas 8–10 gånger i allt hastigare takt. Därefter följer klunken, som liknar ljudet av en kork som dras ur en flaska. Slutligen kommer sisningarna som liknar det väsande ljudet av en lie som slipas. Av dessa ljud hörs klunken bäst, i lugnt väder upp till 100–150 meter.
Det kraftfullaste lätet är det rapande, rosslande läte som tuppen avger gentemot rivalisernade tuppar. Tjädern "skär näbb" är ett uttryck som ibland brukas av jägare om detta läte. Detta rapande läte, hörs tydligt i skymningen, innan tuppen slagit sig till ro för natten. Tjädern skär näbb, vanligt när den blir irriterad eller störd.[källa behövs]
Arten förekommer i norra och mellersta Europa samt i norra Asien.
Uppfattningen om antalet underarter av tjäder varierar men vanligt är att dela in i åtta underarter.[2][4]
I Sverige finns tjädern av underarten T. u. urogallus i alla större barrskogar från norra Skåne upp till barrskogsgränsen i de lappländska fjällen. En fjärdedel av det europeiska beståndet av tjäder finns i Sverige.[5] Sommartid förekommer den uppe på högfjället, till och med ovanför björkregionen. Den norrländska tjädern är betydligt mindre än den syd- och mellansvenska. Tjädern uppehåller sig helst i skogar som är något blandade med lövträd och genomkorsas av kärr och myrar. Man har dock på flera ställen iakttagit att tjädern börjat trivas också i mindre skogsbestånd, till och med i hagmarker. Tjädern är den största vilda hönsfågeln i Sverige.
Tjädern förekommer i öppen äldre barrskog. De kan förekomma i skog som är över 70 år‚ men föredrar helst skog som är över 90 år, och undviker områden med stora inslag av lövskog.[6] Sommartid vistas den mest på marken men tillbringar alltid natten i träd, med undantag för honan under ruvningstiden och när ungarna är små. Den föredrar områden med tät vegetation och undviker torra ljunghedar, avverkningsområden, planteringar, öppna mossar och ängar.[7]
Tjäderns föda utgörs av diverse växtdelar, som knoppar, späda blad, säd, frön och bär, men den äter också insekter, larver och maskar, särskilt ungarna matas med insekter. Under vintern utgör tallbarr den huvudsakliga födan. För att barren under matspjälkningen effektivare skall sönderdelas sväljer tjädern även småstenar.[8] Den viktigaste barmarksfödan är blåbär där alla delar av plantan, inklusive blad, nyttjas av tjädern. Blåbärsriset har en viktig biologisk funktion för tjädern och utgör en nyckelart. På hösten uppskattas ekollon och tjädern tar dem både i trädkronorna och på marken.
Tidigt på våren, ibland redan i mars men vanligen i början av april samlas tjädertupparna till sin lek för att spela. Honorna kommer till leken först efter mitten av april. Den är vanligen belägen i gammal, högstammig tallskog med flata berghällar. Luckor som uppstått genom skogsbrand är särskilt omtyckta. Spelet börjar tidigt på morgonen, vid 3–4-tiden, fram i maj till och med vid 2-tiden. Först spelar tuppen från det träd, där han tillbringat natten men sedan kommer tupparna ned på marken och utkämpar där ofta heta strider där de äldre försöker mota bort de yngre. Efter soluppgången spelar tuppen också från träd vilket avslutar den dagens lek. Under spelet bär tuppen stjärten solfjäderlikt utspärrad och släpar vingarna i marken.
Tjäderhönan lägger 8–9 ägg[9] på marken i en enkel fördjupning. Äggen är gulaktiga med små bruna fläckar.[10] Äggläggningen är i södra och mellersta Sverige i regel avslutad omkring mitten av maj. I Norrland infaller den vanligen i senare hälften av samma månad. Ungarna, som kommer fram efter 3 veckors ruvning, är i början mycket känsliga för köld och väta. Vädret under första hälften av juni har därför stor betydelse för tillgången på ungtjäder under året.
Det förekommer sällsynt men regelbundet hybrider mellan tjäder och några andra skogsfågelarter. Rackelhane är en korsning mellan tjäder och orre,[11] medan riptjäder är en korsning mellan dalriptupp och tjäderhona. Rackelhane och rackelhöns påträffas regelbundet medan riptjäder är mycket sällsynt. Exempelvis finns det bara en känd observation av riptjäder i Sverige men något fler i Norge och Finland.[källa behövs]
Tjädern har ett globalt utbredningsområde på över 10 miljoner kvadratkilometer och populationen uppskattas till 5–10 miljoner individer. Det finns indikationer på att populationen minskar men arten anses inte närma sig de gränsvärden uppsatta av IUCN som skulle placera den på rödlistan och den kategoriseras som livskraftig (LC).[1] [12] Dock finns det lokala populationer och underarter som är hotade. Den spanska underarten Tetrao urogallus cantabricus är kategoriserad som hotad av IUCN på grund av en mycket snabb populationsminskning, liten population och ett fragmenterat utbredningsområde.[13] I Skottland återintriducerades arten på 1830-talet efter att ha dött ut. Denna population har minskat kraftigt sedan 1970-talet, på grund av viltdjurstängsel, predation och brist på lämpliga häckningsbiotoper. Populationen dök från 10 000 par på 1960-talet till mindre än 1 000 individer 1999.[14] Populationen på Irland är utdöd sedan 1700-talet och i Belgien sedan 1820-talet.[15] Tjäderpopulationen i Sverige minskade i stora delar av Sverige under 1970- och 1980-talen. Tillbakagången berodde till stor del på skogsbrukets ökade omfattning som ledde till en minskad andel gammal tallskog. Under 1990- och 2000-talet ökade stammen igen, främst på grund av goda häckningsframgångar i norra Sverige, men det skedde även en ökning i södra Sverige.[16]
Studier har visat att tjäderns populationsstorlek har en naturlig cykel på fyra till fem år[17] Ett hot mot tjädern är skogsbruk som leder till fragmentering eller monokulturer. Tjädern föredrar skog som är över 70 år och helst över 90 år och denna typ av skog försvinner ofta i och med det industrialiserade skogsbruket.[6] Allt yngre skogar avverkas i takt med att den äldre skogen försvinner, numera avverkas 65-70-åriga skogar, vilket rent biologiskt är att betrakta som ungskogar. Detta betyder att tjädern får allt svårare att finna lämpliga miljöer för sin överlevnad.
Tjädern har en lång historia som jaktvilt.[18] Jakt på tjäder har bedrivits sedan medeltiden och även innan dess[18] vilket bland annat fynd av tjäderben vid boplatser från stenåldern visar.[19] Tjädern jagas för sitt kött men också för sportens skull och som jakttrofé. I centrala Europa har tjädern som varande den största hönsfågeln varit speciellt högt värderad som jakttrofé. Tidvis, åtminstone sedan 1700-talet, var tjäderjakt endast förbehållen aristokratin. Även i västra Europa har tjäder haft hög status som jakttrofé.[18] I norra Europa jagas tjädern för sporten och köttets skull.[18] I östra Europa och i Ryssland jagas tjädern främst för köttets skull.[18]
I centrala Europa har tjäderjakt huvudsakligen bedrivits på våren, under den period då tjädertupparna spelar. Högst status som jakttrofé har tjädertuppar och högt rangordnade sådana har därför föredragits av jägarna. Ett problem med denna vårjakt som diskuteras är att den kan störa parningen och resultera i sämre reproduktionsframgång.[18] I Fennoskandinavien och Ryssland, samt i Pyrenéerna och i Skottland, bedrivs tjäderjakt huvudsakligen på hösten och det är mer vanligt att fåglar av båda könen jagas. Höstjakten har ofta ansetts vara mindre kritisk än vårjakten med avseende på dess påverkan på populationsdynamiken, eftersom parningen inte störs och på grund av att jaktförlusterna delvis antas kompenseras av minskad vinterdödlighet bland de fåglar som återstår.[18] Men undersökningar av detta antagandes riktighet saknas fortfarande.[18]
Trots att tjädern haft hög status som jaktvilt i centrala Europa har jakten generellt endast spelat en mindre ekonomisk roll i dessa områden. I områden med boreal skog, det vill säga de norra och östra delarna av utbredningsområdet, har jakten generellt varit mer ekonomiskt viktig. I Ryssland uppskattas under det tidiga 1990-talet avskjutningen årligen ha uppgått till 700 000 fåglar.[18] Tjäderns ekonomiska roll i öst har historiskt främst varit som en del i folkhushållningen. Under senare år har i östeuropeiska länder dock anordnade jakter, där jägare som vill ha en jakttrofé betalar för möjligheten att skjuta tjäder, blivit en växande källa till inkomst.[18]
I västra och centrala Europa har många tjäderpopulationer minskat. Sedan 1970-talet är tjäderjakten reglerad i alla väst- och centraleuropeiska länder, men detta har inte vänt de negativa populationstrenderna. Jakt har heller inte varit den enda orsaken till tjäderns minskning, utan även andra faktorer har spelat in. Men det finns fall där allt för intensiv jakt och illegal jakt varit en stark bidragande orsak till att en tjäderpopulation minskat eller dött ut, som i Spanien eller Skottland.[18][20]
I Sverige och Norge är tjädern ett uppskattat jaktbyte och räknas som "storviltet" bland fåglarna. I Sverige jagas tjädern främst i norra och mellersta Sverige, men även i delar av Västergötland och Småland, där den förekommer i jaktbara bestånd. Jakten bedrivs främst med trädskällande hundar som finsk spets och norrbottenspets, men även med stående fågelhundar som till exempel vorsteh och gordonsetter. I norra Sverige jagar man även tjäder med kulvapen på vintern, så kallad toppfågeljakt.
Tjädern är Gästriklands landskapsdjur.
I Sverige trodde man att skogsrået kunde uppträda som orre eller tjäder och att en sådan "trolltjäder" var omöjlig att skjuta.[21]
Tjäder har också använts i folkmedicin. Exempelvis ansågs det i Småland att det var bra att smörja brännsår med tjäderfett. I Norge och delar av Sverige ansågs man skyddad mot ormbett, trolldom och knivhugg om man bar ett tjäderhjärta om armen. I Bayern ansågs de små stenar som finns i tjäderns mage vara bra mot ögonsjukdomar, och för kramper hos spädbarn har man gett dem det torkade och pulveriserade innehållet i tjädermagen eller tjädertunga från en spelande tjäder. Om man lade en tjäderfjäder under en havande kvinnas säng så föder hon med lätthet.[21]
Ordet tjäder härstammar från ett germanskt þeþura- eller något liknande, och är sannolikt besläktat med gammalgrekiskans ord för orre, tetrax och tetraon. Namnet har förmodligen ett ljudhärmande ursprung, inspirerat av fåglarnas läten. Tyskans ord för tjäder, auerhahn är istället nära besläktat med svenskans orre.[22]
Tjädern har eller har haft en mängd lokala och dialektala namn. Några exempel: [21] [23]
Ospecificerat kön Hanar Honor Namn Trakt Namn Trakt Namn Trakt Fjära — Fjadertopp Småland Fjäderhöna Småland Fjäran Dalsland
Wikimedia Commons har media som rör tjäder.
Wiktionary har ett uppslag om tjäder.Tjäder (Tetrao urogallus) är en skogsfågel i familjen fasanfåglar. Den förekommer i öppna skogar i norra och mellersta Europa samt i norra Asien. Den är nära besläktad med orre och det förekommer hybrider mellan tjäder och andra hönsfåglar.
Маса тіла 2,5-6,5 кг, довжина тіла 60-87 см, розмах крил 87-125 см. Дорослий самець чорно-бурий, з зеленим металічним полиском па волі і білими рисками на грудях; над оком червона шкіряна «брова»; на підборідді «борода»; біля основи крила біла пляма; на хвості дрібні білі плями; дзьоб кремово-білий. Доросла самка бура, пера з білуватою облямівкою; воло рудувате; хвіст заокруглений, рудий, з темними смугами; дзьоб бурий. Молодий птах подібний до дорослої самки.[2]
Всього підвидів є 16:
Глухар — характерний мешканець тайги, поширений в Українських Карпатах, у зоні хвойних лісів до верхньої межі лісу. Взимку глухарі спускаються до висоти 800 метрів над рівнем моря. Влітку і восени, коли достигають ягоди, вони піднімаються до субальпійської зони. Тетерук споживає рослинну їжу: хвою, бруньки, молоді пагони і ягоди. Рідше, особливо молодняк, їсть також комах та інших безхребетних. Взимку птахи живляться виключно хвоєю ялиці та смереки.
У середині квітня, коли в лісі ще лежить сніг, птахи збираються на місцях токування. На одному току може зібратися кілька десятків глухарів. Самці прилітають увечері й сідають на деревах навколо місця токування. Власне токування починається ще до світанку. Трохи пізніше з'являються самки. Вони сідають на землю і далі токують в снігу. При цьому у самців часто доходить до бійок. Пізніше самиця відкладає 7—9 яєць у вистелене сухою травою заглиблення в ґрунті. Через 22—25 днів вилуплюються пташенята. Вони розвиваються дуже швидко — через два тижні вже можуть злітати на дерево.
Якщо в Україні живе приблизно 3000 особин цього птаха, то наприклад в Карпатському біосферному заповіднику — приблизно 300. Є різні причини того, чому кількість глухарів у регіоні сильно знизилась. Найважливіші із них — інтенсивне лісокористування, випасання великої рогатої худоби і туризм у місцях токування і насиджування, а також браконьєрство.
Включено до Червоної книги України (1994, 2009), до Бернської (Додаток ІІ) конвенції.
Скелет
Tetrao urogallus là một loài chim trong họ Phasianidae.[2]
Loài này có một số phân loài gồm:
Tetrao urogallus
Tetrao urogallus
Tetrao urogallus là một loài chim trong họ Phasianidae.
Являются полигамами. В брачный период (в марте — мае) токуют, устроившись на земле и на деревьях. Иногда токуют летом, осенью и даже зимой. Ранней весной глухари, до того времени державшиеся по одиночке, собираются в известных частях леса, причём из года в год на одни и те же места — так называемые токовища. Здесь ранним утром самцы начинают токовать, то есть издавать своеобразные звуки, похожие на треск, сопровождая их специфическими телодвижениями.
Токование начинается рядом щёлкающих звуков. Затем после главного «удара» следуют особые шипящие звуки, похожие на точение железных предметов, — глухарь «точит». Слышная для человеческого уха часть брачной песни распространяется на 500 м, а инфразвуковая — на километр[4]. Самец в это время нахохливает все перья, часто поворачивается и находится в крайне возбуждённом состоянии, так что во время точения оставляет свою обычную осторожность. Так продолжается до солнечного восхода. Затем самец слетает на землю к самкам и спаривается с ними. Самки иногда собираются поблизости от токующих самцов, иногда же самцам приходится далеко перелетать к ним. За обладание самками между самцами происходят ожесточённые драки, оканчивающиеся иногда смертью одного из бойцов. По окончании тока, продолжающегося 3—4 недели, самки выбирают места для гнёзд, которые представляют ямку в земле, выстланную иногда веточками. Число яиц в кладке, смотря по возрасту самки, может колебаться от 6 до 8, изредка до 12—16. Яйца жёлто-серого или грязно-жёлтого цвета, с тёмными пятнами. Насиживанием, которое длится 25—28 дней, занимается только самка. Как и яйца, птенцы самоотверженным образом охраняются одной самкой.
Как на свободе, так и в неволе глухарь даёт иногда помесь с тетеревом, в прошлом известную под названием Tetrao inedius s. hybridus. В русском языке за помесью между самкой глухаря и самцом тетерева закрепилось название «межняк»[5].
В прежнее время глухарь водился во всех сплошных лесах Европы и Азии, в Сибири на востоке до Западного Забайкалья, Олёкминска и Вилюйска. В XVIII—XX веках ареал и численность глухаря сильно сократились, местами он исчез. В Великобритании к середине XVIII века глухарь был совершенно истреблён, а затем завезён туда из Швеции в 1837 году и прижился.
В бывшем СССР по мере вырубки лесов популяции глухаря отступали к северу, и в ряде областей на юге лесной зоны (Курская, Воронежская, Тульская и др.) он исчез полностью. Тем не менее область его распространения всё ещё весьма велика. Больше всего глухарь встречается в Европейской и Азиатской России и в Швеции до 69° с. ш. Однако его также можно встретить в Испании, Греции, Малой Азии, в Альпах, Карпатах, среднегерманских горах и Гарце.
В Сибири распространён близкий вид того же рода — каменный глухарь. Он отличается тем, что почти не глохнет при токовании, а также песней (кастаньетные щелчки и трели вместо щелканья и точения) и окраской. Взрослый самец почти целиком иссиня-черный, с контрастным узором из белых пятен на крыльях и хвосте. Сами рулевые перья сплошь черные, и на их фоне резко выделяются белые вершины верхних кроющих перьев хвоста. Грудной пластрон отливает таким же темно-зеленым металлическим блеском, но не столь заметным. Несколько иные и пропорции тела шея и хвост более длинные, а клюв меньших размеров и имеет обычную для тетеревиных птиц чёрную окраску. Из особенностей внутреннего строения наиболее примечательны продольный роговой гребень на нёбе и резко удлинённая трахея. Первая особенность связана с зимним питанием, основу которого составляют концевые побеги лиственницы: при откусывании части такого побега нёбный гребень ломает его пополам, облегчая тем самым его дальнейшее прохождение по пищеводу. Удлинение же трахеи, образующей в области зоба большую петлю, связано с брачными вокализациями. Самка темнее, чем у обыкновенного глухаря и зоб у неё тёмный.
Распространение каменного глухаря в значительной степени совпадает с ареалом лиственничной тайги. И поскольку на север эта тайга заходит довольно далеко, вместе с нею в область лесотундры проникает и глухарь, особенно по долинам крупных рек. Граница его ареала здесь выходит за Полярный круг, достигая по рекам Попигай и Лена 71° с. ш., а по Яне, Индигирке и Колыме — 67-68° с. ш. На восток каменный глухарь распространен до побережий дальневосточных морей, а южная граница проходит близ 50° с. ш., делая глубокий выступ к югу по горам Сихотэ-Алиня до 45° с. ш. Западная граница сложная и извилистая. Большая её часть идет вдоль 110° в. д. (Байкал, верховья Нижней Тунгуски), но на юге она достигает Восточного Саяна, а на Севере — Норильских озёр.[6]
На Камчатке в условиях полной изоляции от материкового ареала обитает камчатский подвид каменного глухаря, отличающийся от сибирского светло-серым (в противоположность тёмно-серому) фоном окраски спины и крупными белыми пятнами на верхних кроющих перьях крыла и второстепенных маховых[7].
В Толковом словаре Даля синонимами к слову «глухарь» служат:
Глухой тетерев, глухарь, мошник, птица Tetrao Urogallus. Каменный глухарь сиб. схожий с мошником вид, T. Urogalloides[8]. Глухарка, копала копалуха, глухая тетёрка, самка мошника. Глушник, глушняк м. || Глухарь, мошник, глухой тетерев. Глушень м. пск. глухарь, мошник. Глухарь м. || Птица глухой тетерев, мошник, Tetrao Urogallus. Глухарка ж. глухая тетёрка. Глухарёв, глухаркин, им принадлежащий, напр. гнездо. (Из «Толкового словаря живого великорусского языка Владимира Даля».)
С образом этой птицы в русском языке связаны некоторые разговорные выражения:
Глухой тетерев, бранное человек крепкий на ухо. Глухарь м. глухой человек, шуточн. Глохтерь, -ря м. пск. глухой человек, глухая тетеря, бранное. (Из «Толкового словаря живого великорусского языка Владимира Даля».)
Глухари являются объектами спортивной и местами промысловой охоты. В дореволюционной России (до 1917 года) эту птицу ежегодно привозили из северных губерний на столичные рынки в весьма значительном количестве и ещё в большем числе потребляли на месте её добывания. Весной охотились только на самцов глухаря, во время токования, начинающегося с конца марта и продолжающегося до первых чисел мая. При этом охота основывалась на том, что токующая птица, во время скирканья (вторая часть глухариной песни, первая же называется щёлканьем), закинув голову, закатив глаза, надув перья, развернув хвост и полуопустив крылья, лишается, обычной остроты зрения и чуткости. Пользуясь этим обстоятельством, охотники, выслушав ещё издали поющего глухаря, во время его скирканья, продолжающегося 3—4 секунды, делали по направлению к нему несколько больших прыжков. Затем оставались неподвижными до следующего скирканья, во время которого снова прыгали, и так продолжали до тех пор, пока не приближались к дереву, на котором токует глухарь, на расстояние 30—50 шагов, смотря по местности. При этом прицеливались в глухаря и спускали курок обязательно во время нового скирканья, так как нередко случалось, что после промаха глухарь, не расслышав выстрела, не слетал с дерева и тогда удавалось выстрелить вторично.
Летом, в июле, охотились на глухарные выводки, разыскивая их в лесных ягодниках (на чернике, голубике и т. п.) с легавой собакой. Осенью стрельба глухаря производилась из шалашей и землянок на овсяных жнивьях и озимях, куда глухари слетались кормиться, а также с подхода в осиновых и лиственничных лесах, куда они привлекались вкусом завядшего осинового листа или побитой морозами иглы лиственницы. Зимою никакой охоты на глухаря с ружьём не производилось, и их добывали, равно как и осенью, особыми ловушками — капканами, силками, слопцами, давушками, пружками, очипками и другими. Старых глухарей стреляли дробью № 2—000, молодых же более мелкой (№ 4—7). На основании правил, утверждённых царским правительством 3 февраля 1892 года, охота на самок глухаря воспрещалась с 1 марта по 15 июля, а на самцов — с 15 мая по 15 июля. Ловля их какими бы то ни было способами была воспрещена в течение всего года[9].
Подразделяется на 16 подвидов:
Являются полигамами. В брачный период (в марте — мае) токуют, устроившись на земле и на деревьях. Иногда токуют летом, осенью и даже зимой. Ранней весной глухари, до того времени державшиеся по одиночке, собираются в известных частях леса, причём из года в год на одни и те же места — так называемые токовища. Здесь ранним утром самцы начинают токовать, то есть издавать своеобразные звуки, похожие на треск, сопровождая их специфическими телодвижениями.
Токование начинается рядом щёлкающих звуков. Затем после главного «удара» следуют особые шипящие звуки, похожие на точение железных предметов, — глухарь «точит». Слышная для человеческого уха часть брачной песни распространяется на 500 м, а инфразвуковая — на километр. Самец в это время нахохливает все перья, часто поворачивается и находится в крайне возбуждённом состоянии, так что во время точения оставляет свою обычную осторожность. Так продолжается до солнечного восхода. Затем самец слетает на землю к самкам и спаривается с ними. Самки иногда собираются поблизости от токующих самцов, иногда же самцам приходится далеко перелетать к ним. За обладание самками между самцами происходят ожесточённые драки, оканчивающиеся иногда смертью одного из бойцов. По окончании тока, продолжающегося 3—4 недели, самки выбирают места для гнёзд, которые представляют ямку в земле, выстланную иногда веточками. Число яиц в кладке, смотря по возрасту самки, может колебаться от 6 до 8, изредка до 12—16. Яйца жёлто-серого или грязно-жёлтого цвета, с тёмными пятнами. Насиживанием, которое длится 25—28 дней, занимается только самка. Как и яйца, птенцы самоотверженным образом охраняются одной самкой.
Как на свободе, так и в неволе глухарь даёт иногда помесь с тетеревом, в прошлом известную под названием Tetrao inedius s. hybridus. В русском языке за помесью между самкой глухаря и самцом тетерева закрепилось название «межняк».
松雞（学名：Tetrao urogallus），又稱西方松雞，是松雞科最大的成員，約長100厘米及重4公斤。牠們分佈在歐洲北部及亞洲，其求愛方式十分著名。
雄性及雌性松雞的分別在於其體型及色澤。雄雞較大，重3.3-6.5公斤，長74-115厘米，雙翼展開達1.2米。牠們的羽毛呈深灰色至深褐色，胸部羽毛呈金屬深綠色。腹部及後尾視乎品種而呈黑色至白色。
雌雞較為細小，只有雄雞約一半的重量，即1.5-2.5公斤。牠們約長54-64厘米，雙翼展開約闊70厘米。牠們上身毛色呈褐色，有黑色或銀色斑紋，下身呈淺黃色。
雄性及雌性松雞的翼彎都有白點。牠們的腳有羽毛，仍為保暖之用。牠們的趾短小，可以像雪鞋般保護雙腳。雄雞與雌雞的腳印大小亦有所不同。
幼雞呈像雌雞的隱藏色，可以免受獵食者侵襲的偽裝。到了約三個月大的夏末，牠們會逐漸長成。蛋與一般雞蛋一樣大小及相同形狀，但有更多的褐色斑點。
松雞最初是於1758年由卡爾·林奈（Carolus Linnaeus）所描述。[2]牠最近的親屬是分佈在俄羅斯東部及蒙古與中國北部的黑嘴松雞。
松雞下有多個亞種，由西方至東方表列如下：
在西歐及中歐的亞種則差不多全黑色，只有少量的白點；而發展至西伯利亞全白色的黑嘴松雞。雌雞的變異則較少。蘇格蘭原住的品種，於1770年至1785年間滅絕，雖未被描述，但有可能是一個獨立的亞種。在愛爾蘭已滅絕的品種亦相似。
松雞是不會遷徙的鳥類，會在歐洲北部及亞洲中西部的針葉林繁殖。牠們曾一度在歐亞大陸北部及東北部寒帶及歐洲溫帶的針葉林中生活。蘇格蘭品種已經滅絕，但卻引入了瑞典的品種。在德國，牠們處於瀕危狀況，在巴伐利亞的低山地區已經絕跡。在比利時，牠們仍然有在上法涅出沒。在巴伐利亞林山、黑森林及哈茨山，松雞雖然受到保護及培育，但數量卻仍然下降。
松雞非常適應其原有的棲息環境，即地上有濃密的越橘屬及輕質林冠的針葉林。牠們主要是吃藍莓等越橘屬植物，在幼樹中尋找保障，並可以在開放的地方飛行。不過，牠們很難適應其他的森林環境。松雞的生存需要很多特定的要求，如適合食用的植物、供雛雞吃的細小昆蟲、幼樹的保障、有橫枝的樹作棲息處等。
松雞吃多種食物，包括樹芽、葉子、草莓、昆蟲、草及在冬天的松葉。牠們會遺下直徑約1厘米及長5-6厘米的食物殘渣，很多時這些殘渣都是固體，若藍莓成熟時，牠們會吃很多藍莓，而其糞便會呈藍黑色及流體。
松雞是高度草食性的，尤其钟爱吃藍莓葉及果子，在夏天會吃莎草科的種子及根。雛雞出生後的第一週主要吃有豐富蛋白質的食物，即昆蟲。由於在乾旱及溫暖的天氣下，昆蟲供應會較豐富，故松雞在這段時間會生長得較快；但在寒冷及下雨的季節，牠們的死亡率則較高。
在冬天下雪會遮蔽植物，松雞差不多整天都會待在樹上，吃雲杉、松屬及冷杉屬的針葉，並山毛櫸及花楸屬的芽。
松雞會尋找及吞下砂礫、碎石或胃石，以幫助消化粗糙的食物。牠們有兩條闌尾，於冬天時生長得較長，加上共生的細菌，可以用來消化植物。在冬天時，牠們差不多不斷的吃及每10分鐘便排出唾餘。
春天時每隻松雞約分佈在25萬平方米的面積上，而在針葉林中松雞的數量會較豐富。成年雄雞是高度區域性的，在理想的環境約佔50-60萬平方米，雌雞則約佔40萬平方米。因為下雨或下雪會逼松雞走到低地去，故全年分佈約只有幾個平方米。雄雞及雌雞的領土是會重疊的。
松雞是白天活動的，夜間會留在樹上。牠們會在同一顆樹上住上幾晚。跟隨牠們的唾餘，是很容易發現牠們的。
雌雞是在地上覓食的，並在夜間留在巢中。雛雞不能夠飛行，雌雞夜間會陪伴雛雞。在冬天期間，雌雞很少會走到地上，而雪上的腳印很多都是來自雄雞的。
松雞並非飛行的能手，在起飛後，牠們會突然發出巨響來阻礙獵食者。基於牠們的體型及翼展，牠們不會在幼林或密林中飛行。飛行時會牠們會有一段短的滑翔休息時間，而羽毛會發出一種哨子聲。
松雞的求愛期會在三月至四月間開始，直至五月或六月，並受到天氣、植物生長及海拔所影響。求愛期中的四分之三的時間都是在與其他雄雞爭奪領土。在秋天有一個較小的求愛高峰期，以便在冬天前確定領土。
在黎明時份，雄雞會在樹上求愛。牠們會豎起尾羽，直立頸部，將喙指向天空，張開及垂下雙翼，並開始求愛。雄雞接著會由樹上轉至地面，在求偶場繼續求愛。接受的雌雞會蹲下及發出請求的聲音。若有多於一隻雄雞的話，只有最先的雄雞會與雌雞交配。交配前的松雞非常敏感，以避免交配受到騷擾。
交配後約三天，雌雞會開始生蛋。在10日內就會完成生蛋，每胎約有8-12隻蛋，最少也有4或5隻。視乎天氣及海拔而定，孵化期約需26-38日。
在繁殖期初時，雌雞對騷擾很敏感，並會隨時離開巢穴。到了尾聲時，牠們較能忍受騷擾，在巢中蹲下，以藏身在樹枝中。差不多到了孵化的時候，雌雞會更緊密的留在巢中。在孵化時的雌雞每天不會怎樣離開巢穴，故此牠們的糞便會較為乾燥。
孵化後的雛雞全身都有絨毛，但卻未能維持體溫，所以要靠母雞取暖。在寒冷及下雨的季節，雛雞每幾分鐘及全晚都要在母雞身邊取暖。
雛雞會自行尋找食物，主要是吃昆蟲，如蝴蝶幼蟲及蛹、螞蟻及甲蟲等。牠們會生長得很快，並將大部份攝取的能量轉為用作飛行的肌肉組織的蛋白質。到了3-4週，牠們可以飛行一段短的距離，並會開始在樹上睡覺。約6週，牠們已能保持體溫。出生時的絨毛會脫下，並長出不成熟的羽毛，到了3個月大就會開始另一次脫毛，長出亞成體羽毛，此時便可以容易分辨雄雞及雌雞。
9月初松雞家庭會開始解散。首先是雄性雛雞，接著是雌性雛雞。
松雞估計分佈在100-1000萬平方公里的地方，單在歐洲數量就約有150-200萬隻。一些證據顯示牠們的數量正在下降，但卻並未面臨瀕危的威脅，現時保育狀況只是分類為無危。[1]
最影響松雞數量的是棲息地的破壞，尤其是將原本多樣化的森林變成單一植物的地方，而牠們亦會撞上阻隔鹿及植物的圍網。細小獵食者，如赤狐在失去大型獵食者下的增加亦造成不少的問題。在一些地區，數量下降是因過份的獵殺，松雞在蘇格蘭及德國就已經被獵殺了超過30年。
保全状況評価 LEAST CONCERN
分類 界 : 動物界 Animalia 門 : 脊索動物門 Chordata 亜門 : 脊椎動物亜門 Vertebrata 綱 : 鳥綱 Aves 目 : キジ目 Galliformes 科 : ライチョウ科 Tetraonidae 属 : Tetraoヨーロッパオオライチョウ（欧羅巴大雷鳥、学名：Tetrao urogallus）は、キジ目キジ科に属する鳥。ライチョウの仲間である。
ユーラシア大陸西部から中部の内陸部にかけて分布する
Tetrao urogallus
Tetrao urogallus
ライチョウの仲間では最大で、体長は雄で74-90cm、雌で54-63cmに達する。
亜寒帯地域の針葉樹林などに生息し、針葉樹の葉や芽、種子、果実などを食べる。
繁殖期は一夫多妻となって、雄は縄張りを持つが、冬季には雄と雌は別々となり、餌の多い地域に移動する。
この項目は、鳥類に関連した書きかけの項目です。この項目を加筆・訂正などしてくださる協力者を求めています（ポータル鳥類 - PJ鳥類）。
웨스턴캐퍼케일리(western capercaillie, Tetrao urogallus, wood grouse, heather cock, capercaillie) 또는 큰뇌조, 큰들꿩은 뇌조과 중 가장 큰 새이다. 알려진 가장 큰 표본의 경우 무게는 7.2 킬로그램에 달한다. 이 종들은 극심한 성적 이형성을 보여주는데, 수컷이 암컷 보다 규모가 2배에 달한다. 유라시아에 걸쳐 볼 수 있는 육지에 사는 이 숲새는 진기한 짝짓기 모습으로 유명하다. IUCN에 따르면 전 세계 개체 수는 "관심 대상"으로 분류되어 있다.[1]
이 종은 1758년 《자연의 체계》라는 책에서 칼 폰 린네가 처음 학명으로 기재하였다.[2]
여러 아종이 있으며 서부에서 동부 순으로 나열된다:
스코틀랜드에서 자생하던 개체는 1770년부터 1785년 사이에 멸종되었다.
웨스턴캐퍼케일리의 수컷과 암컷은 그 크기와 색을 보고 쉽게 구별해낼 수 있다. 수컷은 암컷보다 훨씬 크기가 더 크다.
수컷의 길이는 일반적으로 74~85 센티미터에 달하며 날개는 90~125 센티미터, 평균 몸무게는 4.1 킬로그램이다.[3][4][5] 가장 큰 야생 수컷은 그 길이가 100센티미터이며 몸무게는 6.7 킬로그램이다.[6] 크기가 가장 큰 종의 경우 몸무게가 7.2 킬로그램에 달한다. 몸의 깃털은 어두운 회색에서 어두운 갈색에 이르며 가슴 부위의 깃털은 어두운 금속빛의 녹색이다. 배와 아래꼬리는 검은색에서 흰색에까지 다양하다.
암컷은 훨씬 크기가 더 작으며 몸무게는 수컷에 비해 절반만큼 적게 나간다. 캐퍼케일리 암컷은 부리에서부터 꼬리까지 약 54~64 센티미어 길이이며 날개는 70 센티미터이고 몸무게는 1.5~2.5 킬로그램(평균 1.8 킬로그램)이다.[5] 윗쪽 깃털은 검은 색과 은색의 테두리가 있는 갈색이다. 위쪽은 더 밝고 노랗다.
캐퍼케일리(capercaillie)라는 용어는 스코틀랜드 게일어 낱말 capull coille(나무-말)에서 오용된 것이다. 현재의 스펠링은 1843년 윌리엄 야렐이 표준화하였다.[7]
속의 이름은 검은뇌조로 추정되는 사냥감의 라틴어 이름에서 비롯되었다. urogallus라는 종의 이름은 큰뇌조를 뜻하는 독일어 낱말 Auerhahn의 근대 라틴어의 부분적 동음이의어이다.[8]
웨스턴캐퍼케일리(western capercaillie, Tetrao urogallus, wood grouse, heather cock, capercaillie) 또는 큰뇌조, 큰들꿩은 뇌조과 중 가장 큰 새이다. 알려진 가장 큰 표본의 경우 무게는 7.2 킬로그램에 달한다. 이 종들은 극심한 성적 이형성을 보여주는데, 수컷이 암컷 보다 규모가 2배에 달한다. 유라시아에 걸쳐 볼 수 있는 육지에 사는 이 숲새는 진기한 짝짓기 모습으로 유명하다. IUCN에 따르면 전 세계 개체 수는 "관심 대상"으로 분류되어 있다.
.jpg)
.jpg)
.JPG)
.svg)
.jpg)
.jpg)
.JPG)
.jpg)
.JPG)
.png){kind=small}
_Jugendmarke_1965_40_Pf.jpg)
.jpg)
