nomes no trilho de navegação
Kızıl kuyruklu şahin[1] (Buteo jamaicensis), atmacagiller (Accipitridae) familyasından Kuzey Amerika'da yaygın yırtıcı kuş türü. Batı Alaska'dan kuzey Kanada'ya, güneyde Panama'ya ve Karayipler'e kadar Kuzey Amerika'nın büyük bölümünde ürer ve bu bölgede en yaygın Buteo türlerinden biridir. Kızıl kuyruklu şahin yaşadığı bölgede tüm biyomlara uyum sağlayabilir. Görünüşleri ve yaşadıkları yerler ile birbirlerinden ayrılan on dört alt türü kabul edilmiştir. Boyları 45–65 cm, kanat açıklıkları 110–145 cm ve ağırlıkları 690-1600 g arasında değişir. Bu boyutlarıyla, Kuzey Amerika'da yaşayan Buteo cinsi kuşların en büyük üyelerinden biridir. Eşeysel dimorfizm gösteren kızıl kuyruklu şahinin dişileri erkeklerinden daha büyüktür.
Bazen ayrı bir tür olarak değerlendirilen Harlan şahini (B.j. harlani) aşağıda taksonomi bölümünde anlatılmaktadır.
Kızıl kuyruklu şahin çöller, otlaklar, ormanlar, tropikal yağmur ormanları, tarım alanları ve kentsel bölgeler de dahil olmak üzere birçok biyomda ve yükseklikte yaşayabilir. Arktika'nın üst enlemleri ve yoğun ormanlar dışında Kuzey Amerika'nın her yerinde bulunur. Kanada, Meksika ve ABD'de yasa ile koruma altına alınmıştır.
Çok yaygın oldukları ve yetenekli bir avcı olarak yetiştirilebildikleri için, ABD'de atmacacılık için yakalanan şahinlerin büyük bölümü kızıl kuyruklu şahinlerdir. Üreyen popülasyonu etkilememek için, atmacacıların yalnızca yuvadan ayrılmış, bir yaşından küçük ve göç eden kuşları yakalama izinleri bulunur. Üreyen ve yavru besleyen erişkinlerin atmacacılık için yakalanması yasadışıdır. Bir yaşını doldurmamış şahinler aynı zamanda kolay eğitilebildikleri için de tercih edilmektedir.
Kızıl kuyruklu şahin Amerika Yerlileri kültüründe önemli bir yere sahiptir. Tüyleri bazı kabileler tarafından kutsal sayılır ve dini törenlerde kullanılır.
Erkek kuşlar 45–65 cm boyunda ve 690-1300 gram ağırlığında olabilirken, dişiler 48–65 cm. boyunda ve 900-2000 gram ağırlığında olabilmektedirler. Kanat açıklıkları 114–133 cm. arasındadır. Birçok yırtıcı kuş türünde olduğu gibi eşeysel dimorfizm gösterirler ve dişiler erkeklerden %25 daha büyüktür.[2]
Kızıl kuyruklu şahinin tüyleri alt türlere ve bulundukları bölgelere göre farklılık gösterir. Bu renk varyasyonları tüy dökme ile ilgili değildir ve polimorfizme bağlıdır. Kuzey Amerika'nın batısında bulunan B.J. calurus en çok değişkenlik gösteren alt türdür ve üç farklı renk tipi içerir: açık, koyu ve orta ya da pas rengi. Koyu ve pas rengi tipler popülasyonun %10-20'sini oluşturur.[3]
Renk tonları ve izler farklılık gösterse de kızıl kuyruklu şahinin temel görünüşü tür içinde tutarlıdır. Karınaltı tüyler sırttan daha açık renklidir ve karın boyunca koyu kahverengi bir bant hemen hemen tüm renk tiplerinde bulunur. Bu türe adını veren kızıl kuyruk üstte tuğla kırmızısı, altta da pembe renklidir.[4] Gaga, yırtıcı kuşlara özgü biçimde çengel şeklindedir ve koyu renklidir. Kısa, geniş kuyrukları ve kalın kanatları bulunur.[4] Gaganın dibi, ayaklar ve bacaklar sarı renklidir.[2]
Erişkin olmayan kuşlar, yakın mesafeden sarı renkli irisleriyle ayırdedilir. Kuşlar 3-4 yılda erginliğe erişirken iris de yavaşça koyulaşır ve kızılımsı kahverengi bir tona kavuşur. Açık ve koyu renk tonlu tiplerin hepsinde yetişkin olmayan kızıl kuyruklu şahinin kuyruğunda bant şeklinde birçok koyu bölge bulunur.[4]
Kızıl kuyruklu şahin sağlam yapılı, geniş kanatlı ve orta boyutlu gündüz yırtıcı kuşlarından oluşan Buteo cinsinin bir üyesidir. Bu cinse üye olan kuşlar şahin olarak bilinir.[5] Görünüşleri ve yaşadıkları yerler ile birbirlerinden ayrılan on dört alt türü kabul edilmiştir:
Adalarda yaşayan dört alt türün (jamaicensis, solitidinus, socorroensis ve fumosus) yaşam alanları diğer alt türler ile kesişmemektedir.
Kızıl kuyruklu şahin Amerika kıtasında en yaygın bulunan şahin türlerinden biridir. Kuzeyde Alaska'nın ortası, Yukon, Kuzeybatı Toprakları, Quebec'in doğusu ve güneyi, New Brunswick, Nova Scotia Prens Edward Adası'nda, güneyde Florida, Karayipler ve Orta Amerika'da ürerler. Kışlama alanları Kanada'nın güneyinden güneyde üreme alanlarının bulunduğu yerlere kadar uzanır.[7]
Tercih ettiği yaşama alanları tünek olarak kullanılabilecek yüksek kayalıklar ya da ağaçlar bulunan ormanlar ve tarlalardır. Kızıl kuyruklu şahin çöller, otlaklar, ormanlar, tropikal yağmur ormanları, tarım alanları ve kentsel bölgeler de dahil olmak üzere birçok biyomda ve yükseklikte yaşayabilir.[9] Arktika'nın üst enlemleri ve yoğun ormanlar dışında Kuzey Amerika'nın her yerinde bulunur.[3] Kuzey Amerika'nın biyomlarını kullanma konusunda gökdoğanın hemen ardından gelir.[10]
Kızıl kuyruklu şahin Kuzey Amerika'da çok yaygın olarak bulunur.[10] Kuzeydoğu'da ormanlık alanların açılması av alanları yaratmış, ağaçlıklı bölgelerin korunmasıyla da yuvaların olduğu bölgeler yerinde kalmıştır. Batı'da ağaç dikimiyle daha önce buralarda bulunmayan kızıl kuyruklu şahin yeni ağaçlıklı bölgelere de yuva yaparak bulunduğu bölgeleri genişletmiştir. Ağaç bulunmayan ara bölgelerde de uzun telefon, elektrik direkleri bulunan otoyolların yapılması avlanmak için gerekli yüksek tünekleri oluşturmuştur. Kızıl kuyruklu şahin şehirlerde de yaşamaktadır.[11]
Kızıl kuyruklu şahin, mümkün olduğunca çok enerji korumak için belli belirsiz bir V şeklinde açtığı kanatlarıyla havada süzülür. Etkin uçuşu yavaş ve derin kanat darbeleriyle belirgindir. Rüzgara karşı, kanat çırparak havada belirli bir noktada durabilir.[3] Süzülürken veya kanat çırparken genelde 32–64 km/s hızla uçar, ancak dalış yaptığında 190 km/s hıza ulaşabilir.[12]
Kızıl kuyruklu şahinin çağrısı iki-üç saniyelik kısık, kulak tırmalayıcı bir çığlıktır ve krii-iii-er[11] olarak tanımlanır; yüksek tiz perdeden başlar ve pese doğru iner.[12] Bu çığlık çoğu zaman istim düdüğü ile benzer ses olarak tanımlanmıştır.[2] Avlanırken ve süzülürken çığlık atan kızıl kuyruklu şahinin çağrıları bölgesine rakip bir şahin girdiğinde ya da başak bir avcı ile karşılaştığında sinirlendiğinde ve rahatsız olduğunda daha da yüksek seslidir.[11] Yakın mesafeden boğuk "gaa-rank" sesi çıkarır.[13] Genç şahinler, ebeveynler yuvadan ayrılınca, yemek için klii-ak diye inlerler.[14]
Kızıl kuyruklu şahin etobur ve fırsatçıdır. Ana besini küçük memelilerdir ama aynı zamanda kuşları ve sürüngenleri de yerler. Avları bölgeye ve mevsime göre değişir ama genelde diyetlerinin %85'ini oluşturan kemirgenlerden oluşur.[2] En yaygın avlandıkları hayvanlar arasında fare, tarla faresi, sincap, çayır köpeği ve marmotlar yer alır.[15][16] Bunların dışında azalan olasılıkla tavşanımsılar, sivri faregiller, yarasalar, yılanlar, sukuşları, balık, kabuklular ve böcekler de avladıkları hayvanlar arasındadır. Av büyüklüğü böceklerden, kendi ağırlığının iki katı olan tavşanlara kadar farklılık gösterir. Esâret altında, kışın kızıl kuyruklu şahin günde 135 gr besin alır.[14]
Kızıl kuyruklu şahin tünediği yüksek yerden avının üstüne çullanarak avlanır. Kuşları havada yakalar, alçaktan uçarak kara hayvanlarını takip ederek avlar.
Amerika puhusu benzer bir ekolojik nişi geceleri avlayarak doldurur. Alacakaranlıkta her iki kuş arasında bir av rekabeti ortaya çıkabilir ancak farklı kuluçka mevsimi ve etkin oldukları zamanlar nedeniyle doğrudan rekabet ile karşılaşılmaz. Her ne kadar kızıl kuyruklu şahinler, Amerika puhularının normal avlarından daha büyük olsa da[16] Amerika puhusu zaman zaman şahinleri de avlar.[15] Diğer rakipler arasında kır şahini, paçalı şahin ve bayağı çakır kuşu avları ve avlanma yöntemleri benzeşen diğer kuşlar da bulunur.[17][18] Boz porsukları takip eden ve avlarını kaçıran şahinler görülmüştür ve bu iki tür birbirlerine av açısından rakip sayılırlar.[19] Leşler üzerine rekâbet Amerika kargası ile ortaya çıkar ve bir arada çalışan birkaç karga bir şahini uzaklaştırabilir.[20] Kartallar ve paslı şahinler gibi daha büyük yırtıcı kuşlar ise kızıl kuyruklu şahinin avlarını çalabilirler.[2]
Kızıl kuyruklu şahin cinsel olgunluğa iki yaşında ulaşır. Eşlerden biri ölene kadar tek eşle çiftleşir. Ancak eşi öldüğünde yeni bir eş bulur.[21] Aynı yuva çift tarafından yıllarca savunulabilir. Kur sırasında erkek ve dişi kuş tiz çığlıklar atarak birbirleri etrafında geniş daireler çizerek uçarlar. Erkek havada akrobatik hareketler sergiler, birden dalıp tekrar yükselir. Bu hareketleri birkaç kere sergiledikten sonra bazen kısa bir süre için erkek dişinin pençelerini kendi pençeleriyle tutar. Kur uçuşları 10 dakika veya daha uzun sürebilir. Kur uçuşunun ardından çiftleşirler. Aslında kur uçuşu olmadan da sıklıkla çiftleşirler.
Çiftleşirken tünemiş olan dişi öne doğru eğilir ve erkeğin ayakları sırtına gelecek şekilde üzerine konmasına izin verir. Dişi kıvrılarak kuyruk tüyleri bir yana doğru çeker ve üste konan erkek kıvrılarak dışkılığını dişinin dışkılığı ile aynı hizaya getirir. Çiftleşme 5-10 saniye sürer. Kışın sonlarına doğru ve baharın başında, yumurtlama öncesi günde birkaç kere çiftleşilir.[22]
Aynı dönemde, yerden 4–21 m yüksek büyük ağaç tepelerinde ya da yerden 35 m.den yüksek kayalıklara ya da insan yapısı yüksek direklere çift çalı-çırpı toplayarak yuva yapar. Yuvanın çapı genellikle 71–97 cm arasındadır ve 90 cm. yüksekliğinde olabilir. Yuva yapılırken, çalı çırpı kullanılır ve çevresine ağaç kabuğu, çam kozalakları, mısır koçanları gibi materyeller sıralanır.
Amerika puhusu yuva yerleri için kızıl kuyruklu şahinlerle rekâbet hâlindedir. Her iki türün de birbirlerinin yumurtalarını yokettikleri ve yavrularını öldürdükleri bilinmektedir ama genel olarak birbirlerine yakın bölgelerde yuva yaparlar. Amerika puhusu yuva yapamadığı için varolan kızıl kuyruklu şahin yuvalarına el koyar. Amerika puhusu, kuluçkaya kızıl kuyruklu şahinlerden daha önce, aralık civarlarında yatmaya başlar. Dolayısıyla, eğer yuvaları kapıldıysa kızıl kuyruklu şahinler yeni yuva yapmak zorunda kalırlar. Yeni yuvalar eskisinin bir kilometreden daha yakınına kurulur. Genelde yeni yuvalar eski yuvanın birkaç yüz metre yakınında olur. Büyük bir kuş olması sebebiyle, baykuşlar, kargagiller ve rakunlar şahinlerin ancak yumurtalarını ve yavrularını avlayabilirler.[23]
Bulunulan enleme göre mart ile nisan aylarında 1 ila 3 yumurta yumurtlanır. Yumurta sayısı, erişkinlerin av bulabilmesine çok yakından bağlıdır. Yumurtlama iki günde bir yumurta şeklinde olur. Yumurtalar genelde 60x47 mm boyutlarındadır. Kuluçkaya daha çok dişi yatar; dişinin avlanmaya gittiği ya da kanatlarını açmak için ayrıldığı zamanlarda erkek kuluçkaya devam eder. Kuluçka sırasında daha çok erkek dişiyi besler. 28 ila 35 gün sonra 2-4 günlük süre içinde yumurtalar çatlar ve yavrular yumurtadan çıkar çıkmaz beslenmek zorundadır. Dişi yavrulara gözkulak olurken hem dişiye hem de yavrulara besini erkek getirir. Dişi gelen besini küçük parçalara ayırarak yavruları besler. 42 ila 46 gün sonra yavrular küçük uçuşlar için yuvadan ayrılırlar. Palazlanma süresi 10 hafta civarındadır ve bu sürede genç kuşlar uçmayı ve avlanmayı öğrenir.[2]
Kızıl kuyruklu şahin, özellikle eyalet ve federal yasalarla düzenlenen atmacacılıkta ABD'de çok yaygın olarak kullanılır. ABD'de nüfusu bir milyonu aşkın olduğu sanılan kızıl kuyruklu şahin popülasyonu üzerinde sayıları 5.000'den az olan atmacacıların önemli bir etkisi olmamaktadır.[24]
Av esnasında atmacacı şahini salarak yüksek bir yere tünemesine izin verir. Sonra köpeklerin yardımıyla yerden av kaldırılır. İyi eğitilmiş bir şahin, atmacacıyı ve köpeği takip eder çünkü onların eylemlerinin sonucunda av yakalayacağını bilir. Kuş avını yakaladığında atmacacıya avı doğrudan getirmez. Atmacacı kuşu ve avını bulup, dikkatlice yaklaşmalı ve avı kendi verdiği et ile takas etmelidir. Bu şahinler yakalandıktan sonra klasik çağrı çığlıklarını pek çıkarmazlar.[25]
Kızıl kuyruklu şahinlerin tüyleri ve diğer parçaları birçok Amerika yerli kabilesi için kutsaldır ve kel kartal ile kaya kartalı gibi tüyleri dini törenlerde ve kabile ilerigelenlerinin giysilerinde kullanılır. Özellikle belirgin kızıl kuyruk tüyleri kabileler arasında çok popülerdir.[26] Bu üç tür kuşun tüylerine ve vücut parçalarına sahip olmak ile ilgili kanun "kartal tüyü kanunu" düzenlenmiştir.[27][28]
Kızıl kuyruklu şahin (Buteo jamaicensis), atmacagiller (Accipitridae) familyasından Kuzey Amerika'da yaygın yırtıcı kuş türü. Batı Alaska'dan kuzey Kanada'ya, güneyde Panama'ya ve Karayipler'e kadar Kuzey Amerika'nın büyük bölümünde ürer ve bu bölgede en yaygın Buteo türlerinden biridir. Kızıl kuyruklu şahin yaşadığı bölgede tüm biyomlara uyum sağlayabilir. Görünüşleri ve yaşadıkları yerler ile birbirlerinden ayrılan on dört alt türü kabul edilmiştir. Boyları 45–65 cm, kanat açıklıkları 110–145 cm ve ağırlıkları 690-1600 g arasında değişir. Bu boyutlarıyla, Kuzey Amerika'da yaşayan Buteo cinsi kuşların en büyük üyelerinden biridir. Eşeysel dimorfizm gösteren kızıl kuyruklu şahinin dişileri erkeklerinden daha büyüktür.
Bazen ayrı bir tür olarak değerlendirilen Harlan şahini (B.j. harlani) aşağıda taksonomi bölümünde anlatılmaktadır.
Kızıl kuyruklu şahin çöller, otlaklar, ormanlar, tropikal yağmur ormanları, tarım alanları ve kentsel bölgeler de dahil olmak üzere birçok biyomda ve yükseklikte yaşayabilir. Arktika'nın üst enlemleri ve yoğun ormanlar dışında Kuzey Amerika'nın her yerinde bulunur. Kanada, Meksika ve ABD'de yasa ile koruma altına alınmıştır.
Çok yaygın oldukları ve yetenekli bir avcı olarak yetiştirilebildikleri için, ABD'de atmacacılık için yakalanan şahinlerin büyük bölümü kızıl kuyruklu şahinlerdir. Üreyen popülasyonu etkilememek için, atmacacıların yalnızca yuvadan ayrılmış, bir yaşından küçük ve göç eden kuşları yakalama izinleri bulunur. Üreyen ve yavru besleyen erişkinlerin atmacacılık için yakalanması yasadışıdır. Bir yaşını doldurmamış şahinler aynı zamanda kolay eğitilebildikleri için de tercih edilmektedir.
Kızıl kuyruklu şahin Amerika Yerlileri kültüründe önemli bir yere sahiptir. Tüyleri bazı kabileler tarafından kutsal sayılır ve dini törenlerde kullanılır.
