nomes no trilho de navegação
Adi quşarmudu (lat. Sorbus aucuparia)[1] — gülçiçəyikimilər fəsiləsinin quşarmudu cinsinə aid bitki növü.[2]
IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyasına aiddir - VU A2c+3cd. Azərbaycanın nadir növüdür.[3]
Quşarmudu qiymətli bitki olduğundan bağlarda və parklarda da becərilir. Meyvələri tam yetişəndə toplanır. Meyvələrinin xoşagələn turşməzə dadı vardır. Təbabətdə quşarmudu mədə-bağırsaq, nəfəs yolları xəstəliklərində istifadə olunur. Çox vaxt təzə dərilən kimi, bəzən isə xüsusi peçlərdə qurudandan sonra işlədilir.
Təzə dərilmiş meyvələri soyuq binalarda və ya dondurulmuş halda bütün qış ayları saxlamaq olur. Meyvələrində çoxlu miqdarda şəkər, üzvi turşular [alma, limon, salisil turşuları] və qatranlı maddələr vardır. Bundan başqa meyvələrinin tərkibində karotin, C, B1, B2, və s. vitaminləri vardır. Ona görə də meyvələrindən vitaminli xammal kimi təbabətdə geniş istifadə olunur. Belə ki, qurudulmuş meyvələrindən çay hazırlayıb, avitaminozlarda daha çox işlədirlər.
Qurudulmuş meyvələri "vitamin yığıntısı"nın tərkibində, yaxud ayrıca çay kimi dəmləyərək avitaminoz zamanı və qaraciyər xəstəliklərində istifadə edilir. Bundan başqa təzə dərilmiş meyvələrindən şərbət, mürəbbə hazırlayıb, qanazlığında və qaraciyər xəstəlikləri zamanı, eləcə də qənnadı sənayesində işlədirlər.
Hündürlüyü 6-8 (bəzən 15) m, gövdəsinin diametri 40 sm çatan ağac və ya hündür koldur. Gövdəsinin qabığı boz,
hamar, qoca ağaclarda çatlıtəhərdir. Tumurcuqları konus formalı, tünd rəngli, ağımtıl tüklüdür. Yarpaqları təklələkli, qısa ucu biz olan 11– 19 yarpaqcıqdan ibarətdir. Orta yarpaqcıqların uzunluğu 4-8 sm, eni 0.8- 3 sm qeyri-simmetrik yumurtavari-lansetvari, qıraqları yuxarı hissədə iti mişarvaridir. Üstdən yaşıl, altdan bozumtul-mavitəhər rənglidir. Çiçəkqrupu çoxçiçəkli, qalxanvaridir, tüklənmiş, sonradan çılpaqlaşan budaqcıqların ucunda yerləşir. Çiçəkləri 10-15 mm, ağ, özünəməxsus kəskin iyə malikdir. Narıncı və sarımtıl rəngli yetişmiş meyvələri 7-11 mm, kürəvari, yumurtavari və ya uzunsov yumurtavaridir, 2-4 (bəzən 8) ədəd uzunsov, ucu biz toxumu vardır. May-iyunda çiçəkləyir, avqustsentyabrda meyvə verir.[4]
6-15 m hündürlüyündə, ağac və ya kol bitkisidir. Tumurcuqları tünd, konusşəkilli, ağımtıl tüklüdür. Yarpaqları təklələkvaridir. 13-15 yarpaqcıqdan ibarətdir. Yuxarıda yerləşən yarpaqlar çılpaq, orta yarpaqlar yumurtavari-lansetşəkilli və ya uzunsov-lansetvari, yuxarı hissədən kənarları dişli, aşağı hissədən bütövkənarlı, 5-6 sm uzunluğunda, 1,5-1,8 sm enindədir. Çiçəkləri çoxçiçəkli qalxancıqda yerləşir. Ləçəkləri ağ, kəskin özünəməxsus ətirli, 10-15 mm diametrindədir. Kasacığı əyilmiş, kənarları dişli, vəzili, kirpikciklidir. Yetişmiş meyvələri şarvari, yumurtavari və ya uzunsov-yumurtavari, narıncı, bəəzn sarımtıl, 2-4 uzunsov toxumludur.[5]
Çiçəkləməsi may-iyun, meyvə əmələgətirməsi avqust-sentyabr aylarına təsadüf edir. Meşə kənarlarında, fıstıq meşələrində talalarda, yuxarı dağ qurşaqlarında rast gəlinir.[3][5]
Adi quşarmudu Cənubi Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda geniş yayılmışdır. Quşarmudunu eyni zamanda bağlarda və parklarda da becərirlər.
Adi quşarmudu qafqaz coğrafi tipinin qafqaz sinfinin qafqaz qrupuna aiddir. Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanda Böyük Qafqazda və Kiçik Qafqazın şimal rayonlarında yuxarı meşə zolağından yuxarı dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 2300 m qədər) bitir.[4] Böyük Qafqazın qərbi və Quba sahəsi, Kiçik Qafqazın şimal hissəsidir.[3]
Populyasiya azalır, yaşama ərazisi məhdudlaşır.[3]
Kseromezofitdir, meşə və qayatöküntü bitkilik tiplərində rast gəlir. Meşə talaları, meşə kənarları, fıstıq meşələri və qayalarda tək-tək, ya da qrup şəklində rast gəlir.[4]
Adi quşarmudu flavonoid, steroid, C, P, B2, E vitaminləri, piyli yağlar, aromatik və sianogen birləşmələr, aşı maddələri, fenolkarbon və üzvü turşular, karotinoidlər və antosianlarla zəngindir.[4]
Elmi, eksperimental və xalq təbabətində, eləcə də baytarlıqda geniş tətbiq edilir. Hind və Azərbaycanın orta əsrlər təbabətində istifadə olunmuşdur. Əsasən mədə-bağırsaq, dizenteriya, qaraciyər, böyrək, böyrək daşı, sinqa, angina, revmatizm xəstəliklərinə qarşı, habelə avitaminoz, ishal və maddələr mübadiləsinin pozulması zamanı istifadə olunur. Antifunqal, antibakterial, protistosid, kontraseptiv, yarasağaldıcı, diuretik, işlədici, büzüşdürücü, hemostatik, iltihab proseslərinə qarşı və insektisid təsirə malikdir.[4]
Dərman məqsədilə meyvələrindən istifadə olunur. Bunu meyvələri şaxta düşəndən sonra toplanır. Tibbdə həm mədəni becərilən, həm də yabanı halda yayılan quşarmudu bitkisinin meyvələrindən çox vaxt təzə dərilən kimi, yaxud qurudandan sonra istifadə olunur.
Müalicə məqsədi ilə bitkinin tumurcuqları, çiçəkləri, meyvələri, yarpaqları və qabığı istifadə edilir.[4]
Dəmləmə və cövhər.[4]
Meyvələri yeməlidir, qənnadı məmulatlarının və spirtli içkilərin hazırlanmasında istifadə olunur. Quru meyvələr çay və qəhvə suroqatı kimi istifadə oluna bilər. Yaxşı bal və çiçək tozu verir. Dekorativ və boyaq bitkisidir.[4]
Dərman bitkisi kimi əhali tərəfindən həddindən artıq toplanılması, kolların qırılması kimi səbəblərdir.[3]
Xüsusi mühafizə tədbirləri aparılmayıb. Yasaqlıqların təşkili vacibdir.[3]
İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Adi quşarmudu (lat. Sorbus aucuparia) — gülçiçəyikimilər fəsiləsinin quşarmudu cinsinə aid bitki növü.
IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyasına aiddir - VU A2c+3cd. Azərbaycanın nadir növüdür.
Quşarmudu qiymətli bitki olduğundan bağlarda və parklarda da becərilir. Meyvələri tam yetişəndə toplanır. Meyvələrinin xoşagələn turşməzə dadı vardır. Təbabətdə quşarmudu mədə-bağırsaq, nəfəs yolları xəstəliklərində istifadə olunur. Çox vaxt təzə dərilən kimi, bəzən isə xüsusi peçlərdə qurudandan sonra işlədilir.
Təzə dərilmiş meyvələri soyuq binalarda və ya dondurulmuş halda bütün qış ayları saxlamaq olur. Meyvələrində çoxlu miqdarda şəkər, üzvi turşular [alma, limon, salisil turşuları] və qatranlı maddələr vardır. Bundan başqa meyvələrinin tərkibində karotin, C, B1, B2, və s. vitaminləri vardır. Ona görə də meyvələrindən vitaminli xammal kimi təbabətdə geniş istifadə olunur. Belə ki, qurudulmuş meyvələrindən çay hazırlayıb, avitaminozlarda daha çox işlədirlər.
Qurudulmuş meyvələri "vitamin yığıntısı"nın tərkibində, yaxud ayrıca çay kimi dəmləyərək avitaminoz zamanı və qaraciyər xəstəliklərində istifadə edilir. Bundan başqa təzə dərilmiş meyvələrindən şərbət, mürəbbə hazırlayıb, qanazlığında və qaraciyər xəstəlikləri zamanı, eləcə də qənnadı sənayesində işlədirlər.
La moixera de guilla[1] o besurt[2] (Sorbus aucuparia) és un arbre del gènere Sorbus.
És originari de la major part d'Europa (excepte l'extrem sud) i per la part septentrional arriba fins al cap Nord, a Noruega. És dels pocs arbres autòctons d'Islàndia. Als Països Catalans només es troba als Pirineus i al Montseny, entre 1.400 i 2.600 m.[3]
Arriba a fer de 8 a 10 m d'alt; més rarament, 20, i excepcionalment, 28.
Les fulles són compostes, amb un total de 5 a 8 parells de folíols oblongs i de vora serrada.
Les flors, de 8 a 10 mm de diàmetre, són blanques i estan agrupades en corimbes.
Els fruits són subglobulosos, de color vermell intens; fan de 6 a 10 mm i són persistents a l'hivern.
La moixera de guilla és molt tolerant al fred i sovint es troba a grans altituds. També tolera sòls de diverses condicions, fins als que són àcids.
El fruit és un important recurs per als ocells, que, alhora, són vectors de dispersió de les llavors.
El fullatge i l'escorça són consumits pels cérvols i per la llebre de muntanya, i també per insectes com els del gènere Stigmella i el lepidòpter Venusia cambrica. El cargol Helix aspersa també se'n menja les fulles.
És un arbre ornamental amb alguns cultivars seleccionats, com 'Asplenifolia', amb fulles de marge molt serrat; 'Beissneri', amb l'escorça taronja i les branques erectes, i 'Fructu Luteo', amb fruits grocs.
El fruit fresc és massa amarg per a ser consumit, però se'n fan melmelades molt apreciades.
Jeřáb ptačí (Sorbus aucuparia), či obecný, je rostlina z čeledi růžovitých pocházející z Evropy. Příbuzné druhy pak rostou i v severnější Asii a Severní Americe.[2] Jeřáb dorůstá až 5 metrů. Kvete bíle v 7–12 cm širokých chocholících.
Jeřáb ptačí se často plete s jasanem ztepilým, protože má podobný vzhled listů. U jeřábu jsou jednotlivé laloky listů jen o málo menší a na opticky poněkud delším stonku trochu blíže u sebe. Rychle roste, nemá kvalitní dřevo a nedožívá se většího stáří. Chutná ptákům, kteří se starají o jeho rozšíření (trusem). Je dekorativním stromem.
Plody jeřábu jsou považovány za pikantní koření vhodné k přípravě sirupů, kompotů, vína, dochucování hovězí či zvěřinové pečeně a omáček.[3]
Sbírají se plody koncem srpna a v září, občas se sbírá i květ (v květnu). Plody se suší nejdříve ve stínu a na závěr se dosuší na plném slunci. Jeřabiny obsahují organické kyseliny (např. kyselinu parasorbinovou, sorbovou, jablečnou, vinnou, citronovou aj.), cukry, sorbit, sorbózu, karotinoid sorbusin, vitamin C, třísloviny, pektiny, antokyany, silice, flavonoidy a hořčiny. Květy obsahují látky podobné, navíc je však přítomna sloučenina podobná ženským hormonům. Jeřabiny působí mírně projímavě a močopudně, zvyšují vylučování žluče, užívají se jako antirevmatikum, k rozrušování a vyplavování močového písku a menších kaménků nebo jako prostředek regulující činnost střev. Osvědčily se i při zánětech horních cest dýchacích.[zdroj?]
Podávají se ve formě macerátu (luhují se 6 hodin, denně se pijí 2 až 3 sklenice), případně ve formě odvaru (vaří se 2 minuty a poté se luhují ještě 10 minut) nebo sirupu (čerstvé jeřabiny se odšťavní, šťáva se smíchá s cukrem v poměru 1:1 a vaří se do zhoustnutí - berou se pak 3 až 4 lžičky denně). Květy jeřábu se užívají ke koupelím končetin při některých ekzémech (např. mírná forma atopického ekzému), v ženském lékařství jich lze použít při nedostatku ženských pohlavních hormonů. POZOR: Konzumace čerstvých jeřabin může přivodit lehčí otravu (nevolnost, bolesti hlavy, dávení), kterou zřejmě vyvolává přítomná kyselina parasorbinová a snad i kyanovodík. Sušením nebo vařením však jejich toxicita zcela mizí.[zdroj?]
Obrázky, zvuky či videa k tématu jeřáb ptačí ve Wikimedia Commons
Galerie jeřáb ptačí ve Wikimedia Commons
Jeřáb ptačí (Sorbus aucuparia), či obecný, je rostlina z čeledi růžovitých pocházející z Evropy. Příbuzné druhy pak rostou i v severnější Asii a Severní Americe. Jeřáb dorůstá až 5 metrů. Kvete bíle v 7–12 cm širokých chocholících.
Almindelig røn (Sorbus aucuparia) er et op til 15 meter højt træ, der er almindelig i Danmark i hegn og lysåbne skove. Veddet lugter og smager surt. Frugterne (rønnebærrene) er orangerøde og sure og beske på samme tid. De indeholder meget pektin, C-vitamin og A-vitamin. Almindelig røn er værtsplante for sortåret hvidvinge.[1]
Almindelig røn er en løvfældende, busk eller et mindre træ. Vækstformen er først slank og kegleformet, men snart bliver den busket og rundagtig. Det skyldes, at egentlige topskud ofte mangler. Barken er først rødbrun og let gråhåret. Senere bliver den glat og grå med enkelte korkporer, og til sidst er den grå og opsprækkende i grove furer. Knopperne er spredte, store og kegleformede, tæt hårede og gråsorte.
Bladene er uligefinnede med lancetformede småblade. Hvert småblad har savtakket rand, mørkegrøn overside og grågrøn underside. Høstfarven spænder fra rød over orange til gul eller brun. Blomstringen finder sted fra slutningen af maj, og blomsterne sidder i halvskærme på små kortskud. De enkelte blomster er små og flødehvide. Frugterne er orangerøde og sure og beske på samme tid. Frøene modner godt og spirer villigt.
Rodnettet består af højtliggende, tætforgrenede og kraftige hovedrødder. Træet laver desværre jordtræthed, men det bruges alligevel som grundstamme for mange slags podninger (mispel, tjørn, bærmispel, ja sågar pære).
Højde x bredde og årlig tilvækst: 15 x 6 m (30 x 25 cm/år).
Almindelig røn optræder som pionertræ og i skovbryn overalt i Europa, undtagen i Middelhavsegnene, hvor dens plads overtages af storfrugtet røn, og i bjergene, hvor alperøn og akselrøn har pladsen. Den er lyskrævende, men tåler vind.
I Danmark er den almindelig i hele landet i hegn, lysåbne skove og krat.
Almindelig røn er velegnet på alle jordtyper, lige fra våd og sur jord til mager sandjord. Den tåler beskæring godt. Normalt har alm. røn rigelig frugtsætning, hvilket gør den eftertragtet af fuglene. Den kan anvendes i både skovbryn, læ- og vildtplantninger.
Træet angribes af flere typer rustsvampe, frugttrækræft og rønnebærmøl.
|website= (hjælp) Almindelig røn (Sorbus aucuparia) er et op til 15 meter højt træ, der er almindelig i Danmark i hegn og lysåbne skove. Veddet lugter og smager surt. Frugterne (rønnebærrene) er orangerøde og sure og beske på samme tid. De indeholder meget pektin, C-vitamin og A-vitamin. Almindelig røn er værtsplante for sortåret hvidvinge.
Die Vogelbeere, gemeinsprachlich häufiger die Eberesche oder der Vogelbeerbaum[1][2] (Sorbus aucuparia), ist eine Pflanzenart aus der Gattung Mehlbeeren (Sorbus, Ebereschen) innerhalb der Familie der Rosengewächse (Rosaceae). Die Zugehörigkeit zu den Kernobstgewächsen (Pyrinae) kann man bei genauer Betrachtung der Früchte gut erkennen; sie sehen wie kleine Äpfel aus.
Andere deutschsprachige Trivialnamen sind Drosselbeere, Quitsche oder Krametsbeere. Die Bezeichnung als Speierling ist irreführend, da dies der gebräuchliche Name einer anderen, viel selteneren Sorbus-Art ist. Die Vogelbeere ist in weiten Teilen Europas verbreitet und besitzt als Pionierart ein breites Bodenspektrum. Für Insekten, Vögel und Säugetiere ist sie eine wertvolle Futterpflanze. Die vielfältige Nutzung durch den Menschen spiegelt sich in zahlreichen regionalen Namensgebungen wider. Im Aberglauben und Brauchtum hat sie eine bedeutende Rolle inne. In Deutschland wurde die Vogelbeere im Jahr 1997 zum Baum des Jahres gekürt. Entgegen einer weitverbreiteten Annahme sind ihre Früchte ungiftig.
Der Name Eberesche leitet sich vom spätmittelhochdeutschen Wort eberboum und von Esche ab und rührt daher, dass die Blätter jenen der Eschen ähneln, obwohl keine nähere Verwandtschaft zwischen diesen Baumarten besteht. Der erste Bestandteil wird aus gallisch eburos ‚Eibe‘ entlehnt, der auf indogermanisch *erebʰ- ‚dunkelrötlich, bräunlich‘ zurückgeht, welches die rötlich-braune Beerenfarbe bezeichnet. Volksetymologische Umdeutung mit Aber im Sinne von „falsche, minderwertige Esche“ (wie in „Aberglaube“ und „Aberwitz“) ist sprachlich[3] und von der Sache her nicht zu vertreten. Es ist eher anzunehmen, dass sich der Name auf den Eber bezieht, da früher die Früchte zur Schweinemast verwendet wurden. Der wissenschaftliche Name aucuparia wird aus lateinisch au (avis = der Vogel) und cuparia (capere = fangen) gebildet und stammt daher, dass die roten Beeren früher häufig als Köder beim Vogelfang eingesetzt wurden.[4] Auch die Bezeichnung Vogelbeere (die gemeinsprachlich nur für die Früchte benutzt wird, nicht für den Baum) stammt daher, dass die „Beeren“ (Früchte) als Köder für Vögel verwendet wurden.[1]
Die Eberesche – als verbreitete Baumart – hat in allen Zeiten dem Menschen ein beliebtes, wohlschmeckendes Nahrungsmittel und Heilmittel geboten. Aus diesem Grund sind viele regional sehr unterschiedliche Wortschöpfungen für diese Baumart entstanden. Das wären: Vogelbär, Blumenesche, Ebschbeere, Zwergesche, Eibschen, Quetsche(n), Queckbeere, Quitsbeere, Kronawetterbeere, Drosselbeere, Vogelbeere, Quitschbeere, Queckenboom, Gürmsch (Berndeutsch).
Die sommergrüne[5] Vogelbeere erlangt ein gewöhnliches Alter von 80, in seltenen Fällen, vor allem als Gebirgsbaum auch bis 120 Jahren.[6] Mit einer durchschnittlichen Wuchshöhe von 15 Metern ist die Eberesche ein eher kleinwüchsiger Baum. Einzelstehend, ohne Beschattung durch konkurrierende Gehölzarten, kann sie auch Wuchshöhen von bis 25 Meter erreichen. Stockausschläge der Eberesche wachsen gewöhnlich mehrstämmig als wesentlich kleinerer Strauch. In den ersten 20 Jahren wächst sie relativ schnell, danach stockt das Wachstum. Die Eberesche besitzt ein weitreichendes und tiefgehendes Senkerwurzelsystem und die Fähigkeit, sich über Stockausschläge und Wurzelbrut vegetativ zu vermehren. Auf Pseudogleyböden wurzelt sie hingegen relativ flach.
Kennzeichnend für die Eberesche ist ihre zierliche Gestalt sowie die oval bis rundliche, unregelmäßig aufgebaute und locker gehaltene Krone. Der Stamm der Eberesche zeichnet sich durch eine schlanke, walzenförmige Wuchsform aus. Die Äste stehen vom Stamm ab oder sind schräg nach oben gerichtet. Die glatte, glänzende Rinde jüngerer Bäume ist gelblich bis grünlich grau gefärbt und zeigt längliche, quer zur Wuchsrichtung gestellte Lentizellen, die den Gasaustausch mit der Umgebung sicherstellen. Mit zunehmendem Alter des Baumes nimmt die Rinde eine mattgraue Färbung und feinrissige Struktur an. Nur wenige Exemplare entwickeln im hohen Alter im unteren Stammbereich eine schwärzliche, längsrissige Borke. Jungtriebe bilden gewöhnlich eine weiche, filzige Behaarung aus und sind aschgrau gefärbt. Eine Besonderheit stellt das Chlorophyll dar, das sich unter der glatten Rinde der Zweige befindet. Dies befähigt den Baum bereits vor dem Laubaustrieb zur Photosynthese. Sein Vorkommen in höheren Lagen wird dadurch unterstützt.[7]
Die Winterknospen der Vogelbeere sind meist dunkelviolett gefärbt und weißfilzig behaart. Dies stellt ein wichtiges Unterscheidungsmerkmal zum Speierling dar, dessen grüne und klebrige Knospen allenfalls an den Schuppenrändern eine feine Behaarung entwickeln. Die Endknospe an den Zweigspitzen ist gewöhnlich gekrümmt.
Die wechselständig an den Zweigen angeordneten Laubblätter[8][7] sind in Blattstiel und Blattspreite gegliedert und sind dabei bis etwa 17–20 cm lang sowie 8 bis 11 cm breit. Der 3–5 Zentimeter lange Blattstiel und die Rhachis sind mehr oder weniger rötlich. Die unpaarig gefiederte Blattspreite setzt sich gewöhnlich aus 9 bis 19 länglich-elliptischen Blattfiedern zusammen.[9] Die 4 bis 6 cm langen und etwa 2 cm breiten Blättchen sind fast sitzend, nur das Endblättchen ist mehr oder weniger gestielt. Sie sind nach vorne zugespitzt und zum Grund hin asymmetrisch abgerundet. Der Blattrand bildet eine scharfe, ungleiche Zähnung aus, die zur Blattspitze hin ausgerichtet ist.[10] Die unbehaarte Blattoberseite zeigt eine sommergrüne Färbung, wohingegen die Blattunterseite eher graugrün gefärbt ist und eine leichte Behaarung entwickeln kann. Die drehrunde Blattspindel weist zwischen den einzelnen Fiedern leichte Rinnen auf. Die Fiederblättchen der Eberesche besitzen keine Blattzahndrüsen an der Spitze.[11]
Die Vogelbeere erlangt ihre Blühfähigkeit bereits im Alter von fünf bis sechs Jahren. Auf der Nordhalbkugel blüht sie von Mai bis Juli. Der reichblütige Blütenstand entspricht einer ausgebreiteten Schirmrispe, in der 200 bis 300 Blüten vereinigt sind.[11] Je nach Unterart sind die Infloreszensachsen flächig behaart (ssp. aucuparia) oder fast bis ganz kahl (ssp. glabrata)[11][9]
Die zwittrige, etwas unangenehm duftende und gestielte Blüte ist bei einem Durchmesser von etwa 10 Millimetern radiärsymmetrisch und fünfzählig mit doppelter Blütenhülle. Die fünf Kelchblätter besitzen dreieckige Kelchzipfel, die zur Spitze hin abgerundet bis stumpflich sind. Die Basis der Kelchblätter beträgt etwa 1,5 Millimeter Breite, die Seitenlinien etwa 1,3 bis 1 Millimeter.[11] Sie sind drüsig bewimpert, mehr oder weniger behaart oder auch kahl. Auch während der Fruchtreife behalten sie eine fleischige Konsistenz.
Die fünf weißen, ausladenden Kronblätter entwickeln eine Länge von (drei) vier bis fünf Millimeter. Ihre Form ist entweder rundlich oder breit-eiförmig ausgeprägt. Sie sind kurz genagelt und besitzen Richtung Grund etwas oberhalb des Nagels eine wollige Behaarung. Die Länge der 20 Staubblätter entspricht in etwa derjenigen der Kronblätter. Die Blüte besitzt zwei bis fünf freie Griffel, die in der unteren Hälfte behaart sind.[12] Die unterständig stehenden unverwachsenen Fruchtblätter sind in den Blütenboden eingesenkt und mit diesem verwachsen. Die fleischige Blütenachse verbindet sie miteinander.[13]
Die Früchte reifen von August bis September. Die bei Reife leuchtend roten, glatten und breitrunden oder eiförmigen Früchte werden etwa (6-)9-10(-14) × 8-9 Millimeter groß. Sie sind im botanischen Sinne Apfelfrüchte. Im Volksmund werden sie bisweilen als „Beeren“ bezeichnet. Den Früchten haften noch die Kelchzipfel an. Die vierfächrigen Samenanlagen mit je zwei Anlagen werden gewöhnlich ausgebildet.[11] Sie enthalten meist etwa 3,5–4,5 Millimeter lange, abgeflachte und rotbraune, etwa eiförmige, relativ glatte Samen. Als Wintersteher hängen die Früchte häufig bis in den Winter hinein in dichten „Büscheln“ am Baum.
Die Chromosomengrundzahl beträgt x = 17, es liegt Diploidie vor mit einer Chromosomenzahl von 2n = 34.[14][15][9][16]
Bei der Vogelbeere handelt es sich um einen mesomorphen Makrophanerophyten oder Nanophanerophyten.[16]
Ihre Wurzeln sind – typisch für Sorbus-Arten – von einer ektotrophen Mykorrhiza umgeben, wodurch die Versorgung mit Nährstoffen unterstützt wird.[8] Der Pilz Glomus intraradices konnte als arbuskulärer Mykorrhizapartner der Eberesche festgestellt werden.[17]
Bei den Blüten der Eberesche reifen die Narben vor den Staubbeuteln, was botanisch als Proterogynie bezeichnet wird und Fremdbestäubung fördert. Nektar wird verdeckt angeboten. Der verhältnismäßig unangenehme Geruch der Blüten erinnert an Heringslake und beruht auf dem Wirkstoff Methylamin. Er lockt insbesondere Käfer und Fliegen zur Bestäubung an. Aber auch Bienen schätzen den Nektar.
Die Samenproduktion erfolgt bei der Eberesche amphimiktisch, also sexuell.[16]
Die Früchte, Apfelfrüchte, werden vor allem nach dem Frost von verschiedenen Vögeln und Säugetieren (wie von Eichhörnchen) gesammelt. Die noch frischen, durch Karotinoide grellroten Früchte werden weniger häufig angenommen. Die Früchte werden über Speicher- und Versteckausbreitung, Verdauungsausbreitung und Bearbeitungsausbreitung ausgebreitet. Eine besondere Rolle spielen Vögel (Vogelausbreitung = Ornithochorie). Da die Samen unverdaut wieder ausgeschieden werden, wird die Ausbreitung der Eberesche effektiv sichergestellt (Endochorie). Menschenausbreitung geschieht durch die Nutzung als Ziergehölz. Die Samen sind nur nach einer längeren Lagerung in einer feuchten Umgebung keimfähig.
Die Eberesche ist eine wichtige Futterpflanze für Tiere. Nachgewiesen wurde dies bislang für 31 Säugetier- und 72 Insektenarten, darunter 41 Kleinschmetterlinge und zwölf Rüsselkäfer. Insgesamt wurden 63 Vogel- und 20 Säugetierarten als Nutzer der Früchte festgestellt. Insbesondere Singdrossel, Misteldrossel, Rotkehlchen, Mönchsgrasmücke, Kleiber und Gimpel schätzen die Früchte der Eberesche und nutzen den Baum, ebenso wie der Grünspecht, als Nistgehölz. Eine wichtige Rolle spielen die Früchte in der Ernährung von Rotdrossel und Seidenschwanz, die, in manchen Jahren aus Nordeuropa bis zu uns kommend, dann einen Teil des Winters in unseren Breiten verbringen. Aber auch Rotfuchs und Dachs verschmähen die Früchte nicht.
Eichelhäher und verschiedene Nagetiere, wie Siebenschläfer, Haselmaus, Gelbhals- und Feldmaus legen sich – im Boden versteckt – Wintervorräte der Früchte an. Da diese oftmals vergessen werden, leisten sie ebenfalls einen wichtigen Beitrag zur Ausbreitung der Eberesche. Paarhufer wie Reh und Rothirsch ernähren sich von den Blättern, Trieben und Knospen der Bäume, der Weißdorn-Dickmaulrüssler (Otiorhynchus crataegi) und der Schwarze Rüsselkäfer (Otiorhynchus coecus) bevorzugen Triebe und Blätter.
Insbesondere für die Raupen des seltenen Spanners Venusia cambrica und des vom Aussterben bedrohten Gelben Hermelins (Trichosea ludifica) stellt die Eberesche eine wichtige Nahrungspflanze dar. Die Raupen des Baum-Weißlings (Aporia crataegi) tun sich ebenfalls an der Eberesche gütlich.
Seit 1960 wurden bei der Eberesche im mitteleuropäischen Raum starke Krankheitssymptome beobachtet, darunter chlorotische Ringe und Scheckungen. Reduziertes Wachstum und langsamer Verfall wurden ebenfalls beobachtet. Untersuchungen (Lit.: Benthack u. a. 2005) deuten darauf hin, dass es sich vermutlich um ein Virus handelt, das mit der Familie der Bunyaviridae verwandt ist.
Die Blätter der Vogelbeere werden von Rostpilzen der Gattung Gymnosporangium (Arten Gymnosporangium cornutum oder Gymnosporangium tremelloides) sowie Ochropsora ariae und dem Echten Mehltau der Art Podosphaera aucupariae befallen.[18]
Schädlinge, die an der Vogelbeere auftreten, sind Ebereschenmotte (Argyresthia conjugella), Ebereschensamenwespe (Megastigmus brevicaudi) und Ebereschenpockenmilbe (Eriophyes sorbi).[19] Ebereschen sind nicht mistelfest.
Die Vogelbeere hat eine europaweite Verbreitung. In der typischen Unterart besiedelt sie fast ganz Europa. Im Osten erstrecken sich die Vorkommen bis Westsibirien, südlich erreichen sie Nordspanien, Korsika, Sizilien, das nördliche Griechenland und Bulgarien. In Südeuropa sind Bestände nur in den Gebirgen und dort vergleichsweise selten belegt. Keine Vorkommen besitzt die Vogelbeere auf den Azoren, Balearen und Färöern, auf Kreta, Sardinien und Spitzbergen sowie im europäischen Teil der Türkei. Südwestasiatische Vorkommen werden in der Fachwelt teils als eigene Art (Sorbus boissieri Schneider), teils zu Sorbus aucuparia gehörig verstanden. Angegebene Vorkommen in Nordafrika gelten als nicht sicher belegt.[21] In Mitteleuropa ist die Vogelbeere weit verbreitet. Ihr Verbreitungsschwerpunkt liegt hier in den Alpen, im Alpenvorland, in den süd- und mitteldeutschen Mittelgebirgen und in der Norddeutschen Tiefebene. Auf Marschen, in Trockengebieten und wohl auch auf Alluvialböden kommt die Eberesche selten vor, beziehungsweise kann sie auch ganz fehlen. So besitzt sie beispielsweise im Mitteldeutschen Trockengebiet nur zerstreute Vorkommen. Bestände an der Nordseeküste und auf den friesischen Inseln gelten als eingeschleppt. In Österreich kommt die Vogelbeere zerstreut bis häufig in allen Bundesländern vor, fehlt aber im östlichsten Teil Österreichs. In der Schweiz ist sie verbreitet, gilt jedoch in der Südschweiz in weiten Teilen des Wallis sowie in Teilen Graubündens als unbelegt.[21]
Die anspruchslose Vogelbeere ist ein schneller Besiedler von Brachflächen und kommt auf Lichtungen, in Hecken oder an Waldrändern, in Norddeutschland vorwiegend in Knicks als Überhälter vor. Ihr Bodenspektrum reicht von mager bis nährstoffreich, von trocken bis feucht und von sauer bis basenreich. Sie gedeiht sowohl in Laub- als auch in Nadelwäldern, auf Moorböden ebenso wie auf trockenen Steinhängen. Im Gebirge findet man den Baum bis an die Baumgrenze, in Norwegen bis an die Eismeerküste. Er löst in den Gebirgsvorwäldern häufig die Birke als vorherrschenden Baum ab. Sie steigt in Tirol bis 2400 Meter an. Im Bayerischen Wald sind Bestände bis 1400 Meter Höhe und im Erzgebirge bis 1100 Meter belegt.[7] In den Allgäuer Alpen steigt sie im Tiroler Teil zwischen Gumpenegg und Vorderer Mutte oberhalb Holzgau bis zu einer Höhenlage von 2000 Metern auf.[22]
Sie gedeiht optimal im Piceo-Sorbetum aus dem Verband Sambuco-Salicion, kommt aber auch in Pflanzengesellschaften der Verbände Quercion roboris oder im Epilobio-Salicetum der Ordnung Fagetalia vor.[14]
Die Erstveröffentlichung von Sorbus aucuparia erfolgte 1753 durch Carl von Linné in Species Plantarum, 1, Seite 477.[23][24] Meyer gibt für Sorbus aucuparia mit Bezug auf Kutzelnigg drei Synonyme an: Aucuparia sylvestris Medicus 1789, Pyrus aucuparia Gaertn. 1791 und Pyrenia aucuparia (Gaertn.) Clairv. 1811.[11] Als weitere Synonyme werden angeführt: Crataegus aucuparia (L.) Salisb., Mespilus aucuparia (L.) Scop., Pyrus pohuashanensis Hance, Sorbus adscharica Gatsch., Sorbus amurensis Koehne, Sorbus bachmarensis Gatsch., Sorbus boissieri C.K.Schneid., Sorbus gorodkovii Pojark., Sorbus pohuashanensis (Hance) Rehder, Sorbus aucuparia subsp. pohuashanensis (Hance) McAll., Sorbus aucuparia subsp. gorodkovii (Pojark.) O.N.Korovina.[25][26]
Sorbus aucuparia gehört zur Untergattung Sorbus aus der Gattung Sorbus.[9] In Europa ist Sorbus aucuparia der einzige Vertreter der Untergattung.[12]
Es gibt einige Unterarten von Sorbus aucuparia:[25][26] In Mitteleuropa sind die typische Unterart ssp. aucuparia und ssp. glabrata vertreten.
Neben der typischen Unterart ssp. aucuparia gibt es in Europa weitere Unterarten, die von einigen Autoren auch als eigene Art aufgefasst werden:
Über ihre natürlichen Vorkommen hinaus wird die Eberesche gerne im Garten- und Landschaftsbau eingesetzt. Aufgrund der dekorativen Frucht- und Blütenstände sowie ihrer relativ großen Resistenz gegen Immissionen ist sie in Städten häufig an Straßen als Allee- oder Einzelbaum und in Gärten sowie Parks als Zier- und Vogelschutzgehölz zu finden. In den höheren Lagen der Mittelgebirge und Alpen ist sie oft die einzige Zierholzpflanze. Die Eberesche gilt als Licht- bis Halbschattenbaumart.[21]
Die Eberesche zeichnet sich besonders durch Frosthärte und Windfestigkeit aus. Auch gegenüber Spätfrösten (Spaltfrost) zeigt sie sich resistent. Ihre weitreichenden Wurzeln dringen in tiefe Bodenschichten vor. Da sie sich durch Wurzelbrut auch vegetativ vermehren kann und eine hohe Ausschlagfähigkeit besitzt, wird sie gerne zur Bodenbefestigung im Kontext biologischer Wildbachverbauung und im Lawinenschutz eingesetzt. Das abgeworfene Laub der Eberesche zersetzt sich relativ rasch und setzt dabei verhältnismäßig viel Magnesium frei.[27] Dies hat einen positiven Effekt auf die Humusbildung und der Baum verbessert die Nährstoffversorgung des Bodens. Ebereschen sind der Lage, Umweltbelastungen besser standzuhalten als viele andere Baumarten. Diese Eigenschaften führten zur bewussten Anpflanzung des Baums in oder anstelle von durch Sauren Regen geschädigten Fichtenwäldern, zum Beispiel im Ost-Erzgebirge. Hier war der Baum in den 1990er Jahren teilweise die einzige Baumart, die den Umweltbelastungen durch Braunkohlekraftwerke in den 1980er Jahren standgehalten hatte.[28]
Eberesche wächst zerstreutporig. Das Kernholz ist schön gemasert und eignet sich im Kunsthandwerk zu Drechselarbeiten. Das Kernholz älterer Vogelbeeren ist sehr hart und dauerhaft, vergleichbar mit Eichenkernholz; es wurde früher in der Wagnerei verwendet. Das Splintholz ist elastisch-feinfasrig und eignet sich daher sehr gut für Schnitzarbeiten.
Die Beeren enthalten Parasorbinsäure, die zu Magenproblemen führen kann. Daher gelten sie oft als etwas giftig. Durch Kochen wird die Parasorbinsäure zu Sorbinsäure abgebaut, die gut verträglich ist.[29] Gekochte Beeren können daher auch in größeren Mengen gegessen werden. Tatsächlich waren Vogelbeeren aufgrund ihres hohen Vitamin-C-Gehalts (bis zu 100 mg pro 100 g Beeren, das beim Kochen um etwa ein Drittel abgebaut wird) früher ein wichtiges Mittel gegen Skorbut.[30] Sie enthalten außerdem Provitamin A und Sorbit[31] bzw. Sorbose, aus der früher der Zuckeraustauschstoff Sorbit gewonnen wurde.
Die Naturheilkunde schreibt Blättern und Blüten eine besondere Heilwirkung zu. Getrocknet finden diese u. a. in Tees gegen Husten, Bronchitis und Magenverstimmungen Verwendung. Auch werden sie bei Verdauungsbeschwerden, Hämorrhoiden, Rheuma und Gicht eingesetzt. Die Wirkung ist allerdings nicht wissenschaftlich erwiesen.[29] Sänger und Redner nutzen die Vogelbeeren z. B. auch, um ihre Stimmbänder geschmeidig zu halten.[30] Laut „Kräuterpfarrer“ Johann Künzle sollen Vogelbeeren zähen Schleim von den Stimmbändern lösen und so bei Heiserkeit wertvolle Dienste leisten.
Nach[32] wird Sorbit intravenös zur Senkung des Augeninnendrucks bei Glaukom eingesetzt.
Nach den ersten Frösten verlieren die Früchte ihren durch die Parasorbinsäure hervorgerufenen bitteren Geschmack und werden leicht süßlich. Die Parasorbinsäure wird hierbei zur Sorbinsäure umgebildet. Regional, zum Beispiel im Bayerischen Wald und in Böhmen, wird aus den Früchten Konfitüre gekocht, die wie Preiselbeeren als leicht säuerliche Konfitüre zu Wildgerichten gereicht wird. Hierfür eignet sich besonders die Essbare oder Mährische Vogelbeere – Sorbus aucuparia var. moravica, auch var. edulis oder var. dulcis genannt, die einen höheren Zuckergehalt hat und frei von Parasorbinsäure ist und daher auch roh verzehrt werden kann.[33]
Zwei verbreitete Kulturformen der mährischen Vogelbeere sind Konzentra und Rosina, deren Auswahl 1946 im Institut für Gartenbau Dresden-Pillnitz begann und die 1954 in den Verkauf gebracht wurden. Dabei ist Konzentra für die Entsaftung geeignet und Rosina für Kompott oder zum Kandieren. Andere Sorten, die bitterstoffarm sind ähnlich der mährischen Vogelbeere, sind die aus Südrussland stammenden Kulturformen Rossica und Rossica Major.[34] Weitere essbare Sorten stammen aus Klosterneuburg in Niederösterreich.[35] Es existieren Hybride mit anderen Fruchtbaumarten, die zum Verzehr geeignet sind. Dazu zählen Burka, Likjornaja, Dessertnaja, Granatnaja, Rubinovaja und Titan.[34]
Der Likör Sechsämtertropfen, der seit dem Ende des 19. Jahrhunderts im Fichtelgebirge gebrannt wird, und der tschechische Jeřabinka haben als Grundstoff auch Vogelbeerenfrüchte.
Vogelbeerschnaps hat in Tirol, Salzburg und in der Steiermark eine lange Tradition. Aufgrund der aufwändigen Gewinnung und Verarbeitung der Beeren sowie der geringen Ausbeute beim Brennen der Maische (ca. 2 Liter Edelbrand pro 100 Liter Maische) ist der fertige Edelbrand teuer.
Vor dem Maischvorgang werden die Beeren von den Dolden, die störende Gerbstoffe enthalten, getrennt. Um gärhemmende Substanzen abzubauen, wird die Gärung bei höherer Temperatur durchgeführt. Parasorbinsäure wird durch Erhitzen beim Destillieren vollständig abgebaut.
In Hessen wird die Vogelbeere (Eberesche) von einigen kleinen Kelterern bei der Apfelweinherstellung verwendet, ähnlich wie der Speierling. Seltener wird zudem Vogelbeerwein angeboten.
Die Borke kann zum Braun- und Rotfärben von Wolle verwendet werden.
Der Vogelbeerbaum war den Germanen als Thor geweihter Baum heilig. In der Snorra-Edda (Skáldskaparmál 18) wird beschrieben, wie sich Thor an einem Ast der Eberesche aus dem Fluss Wimur zog. In ärmlichen Waldgegenden war das Holz so begehrt, dass die Förster früher Not hatten, die Bäume vor den armen Drehern von Spielwaren, die ihr Holz nicht gern teuer kauften, zu schützen. Im Erzgebirge hat der Vogelbeerbaum den Status eines Nationalbaums und wird im von Max Schreyer gedichteten Volkslied vom Vuglbärbaam besungen. Im Album Baumlieder besingt Roland Zoss den 'Vogelbeeriboum' im Alpenraum auf Schweizerdeutsch. In Schottland gehört der Rowan tree vor jedes „gute Haus“, wenn Hexen keinen Einlass finden sollen.
In Dalsland in Schweden schmückt der Hirte an einem dem Himmelfahrtstag vorangehenden oder nachfolgenden Tag sein Vieh an den Hörnern mit Blumen und treibt es daraufhin bereits um die Mittagszeit nach Hause. Er selbst führt, mit einem geschmückten Vogelbeerbaum in beiden Händen, die Herde an. Im Stall wird der Baum an den Giebel gepflanzt und soll während der Weidezeit die Tiere vor bösen Geistern und Krankheit bewahren. Das Jungvieh wird benannt, indem es bei Verkündung seines Namens mit einer Rute des Vogelbeerbaums dreimal auf den Rücken geschlagen wird.
Nach dem keltischen Baumkreis – einer Erfindung des keltischen Neopaganismus – zählt die Eberesche – neben Apfelbaum, Walnuss und Tanne – zu den Lebensbäumen. Menschen, die in ihrem Zeichen geboren sind, wird vor allem Lebensfreude, aber auch Anpassungsfähigkeit an schwierige Lebensumstände nachgesagt. Die Kelten bepflanzten ihre heiligen Stätten, besonders Orakel- und Richtplätze, oftmals mit der Pflanze.[36] Man sagt, dass sie die Eberesche zum Symbol des Wiedererwachens nach der dunklen Winterzeit gemacht haben. Einem irischen Sprichwort zufolge gilt die Vogelbeere als Schutzbaum gegen Blitzschlag und Hexenzauber. Äußerlich angewandt sollen die Beeren Wunden heilen, verzehrt man sie, so verlängert sich das Leben um ein weiteres Jahr.
Die Vogelbeere wurde in Deutschland zum Baum des Jahres 1997 erklärt.
Die Vogelbeere, gemeinsprachlich häufiger die Eberesche oder der Vogelbeerbaum (Sorbus aucuparia), ist eine Pflanzenart aus der Gattung Mehlbeeren (Sorbus, Ebereschen) innerhalb der Familie der Rosengewächse (Rosaceae). Die Zugehörigkeit zu den Kernobstgewächsen (Pyrinae) kann man bei genauer Betrachtung der Früchte gut erkennen; sie sehen wie kleine Äpfel aus.
Andere deutschsprachige Trivialnamen sind Drosselbeere, Quitsche oder Krametsbeere. Die Bezeichnung als Speierling ist irreführend, da dies der gebräuchliche Name einer anderen, viel selteneren Sorbus-Art ist. Die Vogelbeere ist in weiten Teilen Europas verbreitet und besitzt als Pionierart ein breites Bodenspektrum. Für Insekten, Vögel und Säugetiere ist sie eine wertvolle Futterpflanze. Die vielfältige Nutzung durch den Menschen spiegelt sich in zahlreichen regionalen Namensgebungen wider. Im Aberglauben und Brauchtum hat sie eine bedeutende Rolle inne. In Deutschland wurde die Vogelbeere im Jahr 1997 zum Baum des Jahres gekürt. Entgegen einer weitverbreiteten Annahme sind ihre Früchte ungiftig.
Tekst üüb Öömrang At "echt" fögelbei (Sorbus aucuparia, L. ; Syn. Pyrus aucuparia, Gaertner) as en bleedenbuum uun det famile faan a ruusenplaanten (Rosaceae).
Bloosen
Früchten (juupen)
Buum
At "echt" fögelbei (Sorbus aucuparia, L. ; Syn. Pyrus aucuparia, Gaertner) as en bleedenbuum uun det famile faan a ruusenplaanten (Rosaceae).
Li håvurna ou hårnoufrinne, ou såvadje côre ou petrea[1], c' est èn åbe k' on trouve dins les bwès et dins les håyes el Walonreye, et ki dene des beas rodjes poes (lomés eto "petches" u "pekets"), ki siervént al tindreye ås tchampinnes.
No d' l' indje e sincieus latén : Sorbus aucuparia
Sacwants lomaedjes do håvurnas sont les minmes ki pol franc pectî.
Les poes d' håvurna sont magnîs pa sacwants moxhons, aprume les tchampinnes. Ele les avalnut tot rond.
Les pîmåyes les drovnut, et magnî l' tchå.[2]
Li håvurna ou hårnoufrinne, ou såvadje côre ou petrea, c' est èn åbe k' on trouve dins les bwès et dins les håyes el Walonreye, et ki dene des beas rodjes poes (lomés eto "petches" u "pekets"), ki siervént al tindreye ås tchampinnes.
No d' l' indje e sincieus latén : Sorbus aucuparia
Sacwants lomaedjes do håvurnas sont les minmes ki pol franc pectî.
Jarzëbiôk (Sorbus aucuparia L.) – to je drzéwiã abò wiôldżi czierz z rodzëznë różowatëch. Òn rosce téż na Kaszëbach. Z jegò brzadem czasem robią tu jarzëbny kornus. Tim brzadem żëwią sã m.jin. cybabë.
Jarzëbiôk (Sorbus aucuparia L.) – to je drzéwiã abò wiôldżi czierz z rodzëznë różowatëch. Òn rosce téż na Kaszëbach. Z jegò brzadem czasem robią tu jarzëbny kornus. Tim brzadem żëwią sã m.jin. cybabë.
She yn billey Sorbus aucuparia eh Keirn. T'eh ry-akin harrish yn Europey, er lhimmey jeh'n jiass foddey, as 'syn Aishey hwoaie. Jiass 'sy rheam echey, t'eh lhiettit da yrjidyn ardjey ayns sleityn.[2]
She billey yn-lhoamey beg dys meanagh t'ayn, mysh 8-10m er yrdjid dy cadjin. Ny keayrtyn, t'ad roshtyn 20m ny eer 28m.[3] Ta roost meein, lheeah-argid ec biljyn aegey, as t'eh çheet dy ve keeir-lheeah as scaaillagh er shenn viljyn.
Ta blaaghyn baney daa-ghooghyssagh goll er cur magh myr corymb (dhossan dy chrouwyn-vlaaghey) 80-150mm er crantessen. Foddee 250 blaaghyn ve aynjee, as adsyn 10mm er crantassen, as queig petylyn oc. T'ad goll er pollinaghey liorish beisteigyn.
Ta duillagny fedjagagh oc, 100-220mm er lhiurid as 9-19 duillageenyn oc. Ta çhemmal feeacklagh oc, as t'ad foltagh.
She yn billey Sorbus aucuparia eh Keirn. T'eh ry-akin harrish yn Europey, er lhimmey jeh'n jiass foddey, as 'syn Aishey hwoaie. Jiass 'sy rheam echey, t'eh lhiettit da yrjidyn ardjey ayns sleityn.
Die Moaiboom (Sorbus aucuparia, dt. Vogelbeere of Eberesche) is n Boom, die fon Iemen un uur Insekte bestäuwen wäd un sik truch Fuugele, do sien Fruchte, do Kraans- af Fuugelbäien, freete, fier uutspreede kon. Hie is also gjucht ouhongich fon dän Räst fon dät Ökosystem.
Die Moaiboom was in 1997 "Boom fon dät Jier".
Die Moaiboom is maasttied n apgjuchten Boom mäd ne Hööchte fon bit tou twintich m. un lieke un min fertwiegede Takken. Mongs häd n Moaiboom uk moorere Stamme, dan sjucht hie n bitje so uut as n Struuk.
Do Bleedere sunt in Suumerdai gräin un sunt apbaud as ne Fugge: So unnerdeelt sik älk fon do bit tou twintich cm loange Bleedere in njuugen bit soogentien litjere, bit tou säks cm loange Deelbleedere. Jo sunt ap ju Bupperkaante dunkergräin un deelwiese behierd, ap ju Unnerkaante blaugräin mäd ne wiete Behierenge, ju oawers uurloang ferswint. Die Rant fon do Deelbleedere is takkerch as ne Soage.
Do Blöiten sunt in n Juni un n Juli tou sjoon. Jo sunt Twieuwelere, un deer is oafte ne ganse, an n Skärm ärinnerjende, Gruppe fon Blöiten tou sjoon, so äänelk as bie dän Kiddeboom. Do eenpelde wiete bit cremefaawiche Blöiten hääbe ne Truchmäite fon so'wät aan cm.
Foar do Fruchte rakt dät do Begriepe ju Fuugelbäie, ju Kraansbäie, ju Dröiselkebäie af ju Moaikralle.
Jo sunt orange bit rood, smoakje truch ju Parasorbinsüüre normoal bitter, me skäll him nit in groote Massen iete, sjuch in dän Apsats uur dän Nutsen. Jo hääbe een Truchmäite fon so'wät aan cm un dät swotte Säid wäd bit tou säks mm loange. Fon August bit Oktober sunt do Kraansbäien riep.
Ju Boark is bie n Teeling griesbruun un häd twäärs ferloopende Striepe uut Koark. Leeter wäd ju dunkerbruun un kricht Loangsboarste.
Die Moaiboom is heemsk in bienaist dät ganse Europa, buute Deele fon Ieslound, un do suudelke Deele fon Spanien un Griechenlound. Ju aastelke Gränse fon dän Lieuwendsruum is uungefeer bie ju Äi Wolga. Buppedeem rakt dät in dän Kaukasus un ju aastelke Turkäi uk Moaiboome. Die Moaiboom is uk oafte in Tuune un in Gräinanloagen fon Stääde tou fienden.
Mäd Fuugelbäie af Kraansbäie wuden fröier Fuugele fangt un dan ferkooped. Dät wieren Dröiselke. Kraansbäie heete do fielicht deeruum, dät sun Kraans fon Bäien moaked wude, mäd Hangstehiere wude die tougjuchte moaked, un die Fuugel dan deermäd fangt.
Fon Moanskene sälwen skällen do Fuugelbäien beeter nit ieten wäide, in ne groote Masse feruurseeket dät ne litje Fergiftenge un filiecht mout me uk späie. Dät kumt fon ju Parasorbinsüüre. Me skäll oawers goude Marmeloade deerfon moakje konne, deeruum dät ju Parasorbinsüüre, wan me dät heet moaket, oubaud wäd. Do Bäien änthoolde Vitamin C.
In Seelterlound wäide deer traditsjonell Moaiholtene Floitepiepen uut moaked.
N Sap fon do Bäien wäd in ju Natuurhheelkunde bruuked, ju Plonte is deeruum uk ne Heelplonte.
Die Moaiboom (Sorbus aucuparia, dt. Vogelbeere of Eberesche) is n Boom, die fon Iemen un uur Insekte bestäuwen wäd un sik truch Fuugele, do sien Fruchte, do Kraans- af Fuugelbäien, freete, fier uutspreede kon. Hie is also gjucht ouhongich fon dän Räst fon dät Ökosystem.
Die Moaiboom was in 1997 "Boom fon dät Jier".
Pihl’ai (lat. Sórbus aucupária) on puu, kudai kuuluu Rouzovien (Rosaceae) pereheh. Pihl’ai kazvau äijis kohtis, sen marjat ollah hyvin nägyjät – ruskiet. Net ei pakuta syvystalvessah, toiči talvelgi vie ollah puus.
Pihl’ai on talvekse lehtii langeilii puu, kudai voi kazvua 20 metrissäh. Kukkiu oraskuul-kezäkuul. Pihl’uan kukkazet ollah valgiet. Marjat kypsetäh elokuul-syvyskuul.
Kazvau läs kaikes Jevroupas, Ezi-Aazies, Kavkuazal. Ven’al pihl’ai kazvau Jevrouppuozas, Urualal, Pohjas-Kavkuazal. Se suvaiččou havvu- da segameččii, meččyaholoi veččikkölöin keskes.
Pihl’uan marjois on äijy C vitamiinua da karotinua. Marjois keitettyy čuajuu juvvah vitamiinoin vähyön profilaktiekkah. Kuivattu pihl’uan marju kuuluu heinykogomuksis, kudamii tarvitah vitamiinoin vähyös. Hyvä siroppu vitamiinoin vähyöh voibi luadie vereksis marjoisgi. Pihl’uan marjoi käytetäh vägevien viinoin luadijes. Luajitah niilöis n’amuloi, marmeluadua, varen’n’ua, povidlua. Pihl’uan puus luajitah pertilomuloi, čomnduksii da takardusvehkehii.
Pihl’ai (lat. Sórbus aucupária) on puu, kudai kuuluu Rouzovien (Rosaceae) pereheh. Pihl’ai kazvau äijis kohtis, sen marjat ollah hyvin nägyjät – ruskiet. Net ei pakuta syvystalvessah, toiči talvelgi vie ollah puus.
Skábit (Sorbus) lea šattosohka mii gullá ruvsušattuide. Dasa gullá 100-200 šlája. Skáhpi lea dábálaš šilljomuorra.
La sorbo (Sorbus aucuparia) es un spesies de arbor o arboreta caduca en la familia de la rosa. Lo es un spesies multe variante e botanistes ia usa definis diferente per lo per inclui o exclui arbores nativa a alga areas; un defini resente inclui arbores nativa a la plu de Europa e partes de Asia e Africa norde. La estende es de Madeira e Island a Rusia e Xina norde. No como multe plantas con distribuis simil, lo no es nativa a Japan.
La sorbo ave un tronca magra con cortex lisa, un corona laxe e rondin, e sua folias es plumin en duples de folietas sur un veno sentral con un folieta a la fini. Lo flori de maio a junio en corimbos de flores jalin blanca e peti e cual developa frutas roja e pomin cual matura de agosto a otobre e es comeda par multe spesies de avias. La planta no es esijente e durante contra jelada, e coloni locas disturbada e nonasedable como un abrivia de vive corta.
La fruta e folias de la sorbo ia es usada par umanas en la crea de platos e bevidas, como un medisin natural, e como un comeda per bestias. Sua lenio durante e flexable ia es usada tradisional per carpenta. Lo es plantada per forti la solo en rejiones montaniosa o como un arbor ornal, e lo ave alga cultivares.
Sorbus aucuparia (L., 1758), que en aragonés se conoix popularment como pixortera/bixortera u buxardera[1] (anque existen variants en o territorio de parla aragonesa), ye una especie d'árbol de fuella caduca en o chenero Sorbus, d'a familia Rosaceae.
Ye una especie de mida meyana (no gosa pasar t'alto d'os 15 metros), que se troba en puestos humidos de tot Europa, dende las landas d'Islandia y Escandinavia dica la Mediterrania, arribando enta Siberia per l'este.
As fuellas son composatas, imparipinnatas (numer impar de foliolos) con d'entre 9 y 15 foliolos que tienen as laderas aserratas y fan dica 9 cm de lonchitut. Fa la florata en primavera, y os fruitos (ditos «cerollas» como muitos altros de pareixitos) fan d'entre 4 y 8 mm de diametro. Brostan en carrazos de muitos lulos chuntos, que mientres se guadan alto en l'árbol s'envistan de luent per a color tan roya que gosan tener. A crosta ye més clara de color que no en altras especies d'o suyo chenero, y se pareix relativament en a d'as cereseras domesticas.
En muitos lugars de Ribagorza se i decumenta tamién o nombre «bixortera/o»,[1] en o Sobrarbe oriental (val d'a Cinca y afluents) se i conoix como «pixortera»,[2] y «bixordera/o» en l'alta val de l'Ara[1] (se veiga la curiosa equivalencia d'entre estas dos, la una estando la versión conservadera con as consonants oclusivas xordas intervocalicas que l'altra sonoriza). Ixa zaguera, a demés, pareix que troba la suya equivalenza en as parlas de més ta ponient en as formas «buxardera/o» y relativas que se sienten per l'Alto Aragón occidental,[1] que poderían estar un tremescluz d'a primera con o termino «buxo», que define una altra especie vechetal de tot diferent. En ansotano se documenta aliquera[3].
Existe tamién, como con totz os eixemplars de serberas, una denominación popular como «cerollera borde», que ye cheneral en tot lo territorio.
Lulos.
Flors.
Fuella y carrazo de lulos.
Lo Sorbièr o Sorbièr dels aucèls (Sorbus aucuparia L.) es arbre que pòt aténher los 5 mètres de naut. Viu principalament a l'aurièra dels bòsques de picèas. Lo sorbièr es cosin amb l'albièr. Sas fuèlhas son compausada de 17 o 15 foliòlas lanceoladas doblament dentadas ligadas al pecol.
Las brancas son lisas, grisàssas. Las fuèlhas sot pennadas, amb 5 o 7 paras de foliòlas finament dentadas, verdas dels dos costats, leugièrament borrilhudas al revèrs. Las flors blancas, de 5 petals, son gropadas en corimbes. An una odor fòrta, pauc agradiva. Los fruits, las sòrba, son de baias rojas iranjadas fòrça presadas pels aucèls, especialament los tordres.
L'arbre despassa rarament 7 mètres. Buta per los bòsques, las selvas e las baranhas, dins las landas e los luòcs rocassuts, sovent en altitud (en mejana montanha), subre un sòl leugièr. Florason en mai-junh fruits a maturitat a la fin de l'estiu. Aqueles fruits perduran longtemps sus l'arbre en ivèrn, çò que li balha un interèst decoratiu, e mai que mai constituís una serva de manjar pels aucèls.
Pòt viure 120 ans.
Arbre frequent en zona rurala (servissiá autrecòps per atraire los tordres en auton, d'ont son nom) e de mai en mai sovent plantat dins los jardins urbans ont sa talha reduita es presada. Las clòscas contenon de traças d'amigdalosid (eterosid cianogenetic). Las sòrbas se pòdon manjar crusas mas son gost aspre e acidulat ne descoratja la culheta. Fresques e abans maturitat los fruits son gostoses : servisson per aprestar de gelarèas e de confituras[1]. Son astringents e pòdon servir, en decoccion, de medicament natural contra la rauquièra e las extincions de votz.
En auton, lo sorbièr fa de fruits roges (sòrba) o jaunes (varietats ornamentalas). Son esferics e pichons (falsa drupa) mai o mens persistents. Los fruits sont manjats pels aucèls. Crus e cuèch, aqueles fruits son comestibles pels umans mas en pichona quantitat, pr'amor que pòdon èsser toxics en rason de la preséncia d'acide parasorbic (acid del sorbièr) del gost aspre e amar, que pòt provocar lo vòmit, mentre que las granas contenon d'amigdalosid, un eterosid cianogèn. L'acid parasorbice se neutraliza per una coseson perlongada e permet de far gelarèas, confituras, preparacions alcoolizadas e autres mets tradicionals a partir de baias de sorbièr, especialament en Euròpa del Nòrd. Aquelas meissas baias contenon naturalament de sorbitol, que tira son nom de la planta, un edulcorant non fermentescible e un purgatiu qu'es a l'ora d'ara produit per sintesa dins l'industria agroalimentària[2].
Donnadas d'après: Julve, Ph., 1998 ff. - Baseflor. Index botanique, écologique et chorologique de la flore de France. Version : 23 avril 2004.
Son aira de reparticion naturala cobrís l'Euròpa tota e l'Asia temperada (Liban, Turquia, Armenia, Azerbaitjan, Daguestan). Espandit per la cultura, s'es naturalizat endacòm mai, notadament en America del Nòrd.
En França, es pron comun dins los bòsques e a la broa dels camins, dins las montanhas fins a 1 500 m d'altitud, mai espandit en plana. Es una esséncia de lutz. Aima mai los climas temperats e umids, e se trapa pus rarament en zona mediterranèa. A nauta altitud, prend un pòrt agarussit de boisson.
Aquel arbre, qu'es lo pus espandit dels sorbièrs, es sovent plantat coma arbre d'alinhament o d'ornament dins los pargues e jardins.
Las sòrbas servisson d'esca pels aucèls. Los fruits fresques son pas comestibles e l'òme. Contenon d'acids sorbic, malic e parasorbic (aqueste es toxic), e diferents sucres coma lo sacaròsa, dextròsa e de sorbitòl. Aquel sucre, que foguèt descobèrt dins las baias del sorbièr, es ara sintetizat e utilizat coma edulcorant, especialament pels diabetics. La clòsca conten un eterosid toxic (amigdalosid).
Las baias rojas, o Rowan berries[3],[4],[5] o Quickbeam o Vogelbeere, son comestibles après preparacion. Venon comestibles quora son plan maduras, passadas, e a condicion d'èsser cueitas. Servisson de còps que i a a aprestar de confituras, e tanben a fabricar, per destillacion, una beguda alcoolizada de tipe kirsch. Tenon de proprietats laxativas e diureticas.
La fusta, dura e blanca, èra presada per fabricar los rais de rodas de carretas o de margas d'espleits, o per lo tornatge.
Sorbus aucuparia (лат. Sorbus aucuparia) —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 8–10 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Евразияын.
El Sorbus aucuparia (en Bresà: Marözen; ciamàt apò éghen endèn quàch dialèt), l'è 'na piànta de la famìa de le Rosaceae uriginària de la l'Euròpa (föra che l'estrémo sud). A nòrt el rìa 'nfìna a Caponòrt en Norvégia. L'è giü dei póch àlber autòctoni de l'Islànda.
El marözen l'è 'na piànta de média grandèsa, la pöl rià al piö 'nfìna ai 15-20 méter, ma 'n àlta montàgna de sòlet la rèsta 'n arbùsto. L'è 'na piànta che scàmpa mìa tat e de sòlet el trónch l'è piötòst pesèn, aisebé che 'n quach ezemplar, chèi piö vigurùs, el pöl rià 'nfìna ai 50 ghèi de diàmetro. La scórsa del trónch l'è lìza e grìza ma quan che la piànta la é ècia la scórsa la tènta de dientà piötòst négra e fesüràda. El lègn l'è bastànsa bù per brüzà 'ndèla stüa.
Le fòie le cröda 'n envéren e i è compòste, imparipenàde e del ràm le vé fò alternàde (giöna de 'na bànda e giöna de l'ótra). I è furmàde de 9 a 15 fuiulìne che quan che i è zùine i è 'n bris peluzète e dòpo le diènta lize, en pó bislónghe, col òrlo a capète. I è de culùr vért scür de la bànda de sùra e piö ciàre de la bànda de sóta. La nervadüra centràl la pöl véser en brìs peluzèta.
I fiùr, i è tacàcc ensèma a furmà 'na 'nfiurescènsa vistùza a fùrma de curìmp che g'ha 'n diàmetro de presapóch 15 ghèi, i è picinì (8 mm) e i g'ha sich pétali biànch, 20 stam e 3-4 stìi. I fiorés de Màgio a Löj.
I fröcc i è mìa bù de maià per l'òm ma i ghe piàs ai ozèi che isé i àidia a sparnegài atùren. I vé a madürà 'ntra setèmber e utùer ma i rèsta sö la piànta per en bèl pó e isé i vé a reprezentà 'n elemènt importànte per l'alimentasiù dei anemài quan che l'è envéren.
El marözen se 'l tróa en pó 'n töta Euròpa, föra che 'ndèla Penìzola Ibérica centràl e meridiunàl. 'N Itàlia se 'l càta 'ndèi bósch de mut en quàze töta la penìzola. En Sardégna 'l gh'è mìa.
El marözen 'n Itàlia el crès dei 600 ai 2400 m s.l.m. Ghe despiàs mìa 'l sùl ma la vé sö bé apò a l'ómbra. El sopórta bé tat i teré acìdi che chèi calcàrei però i g'ha de éser piötòst ömecc.
Sorbus aucuparia (лат. Sorbus aucuparia) —быдмассэзлӧн роза котырись пелідз увтырын (Sorbus субувтырын) торья вид. Пелідзыс быдмӧ 8–10 метра вылына. Пелідз пантасьӧ Евразияын.
El Sorbus aucuparia (en Bresà: Marözen; ciamàt apò éghen endèn quàch dialèt), l'è 'na piànta de la famìa de le Rosaceae uriginària de la l'Euròpa (föra che l'estrémo sud). A nòrt el rìa 'nfìna a Caponòrt en Norvégia. L'è giü dei póch àlber autòctoni de l'Islànda.
Lo Sorbièr o Sorbièr dels aucèls (Sorbus aucuparia L.) es arbre que pòt aténher los 5 mètres de naut. Viu principalament a l'aurièra dels bòsques de picèas. Lo sorbièr es cosin amb l'albièr. Sas fuèlhas son compausada de 17 o 15 foliòlas lanceoladas doblament dentadas ligadas al pecol.
Sorbus aucuparia (L., 1758), que en aragonés se conoix popularment como pixortera/bixortera u buxardera (anque existen variants en o territorio de parla aragonesa), ye una especie d'árbol de fuella caduca en o chenero Sorbus, d'a familia Rosaceae.
Ye una especie de mida meyana (no gosa pasar t'alto d'os 15 metros), que se troba en puestos humidos de tot Europa, dende las landas d'Islandia y Escandinavia dica la Mediterrania, arribando enta Siberia per l'este.
As fuellas son composatas, imparipinnatas (numer impar de foliolos) con d'entre 9 y 15 foliolos que tienen as laderas aserratas y fan dica 9 cm de lonchitut. Fa la florata en primavera, y os fruitos (ditos «cerollas» como muitos altros de pareixitos) fan d'entre 4 y 8 mm de diametro. Brostan en carrazos de muitos lulos chuntos, que mientres se guadan alto en l'árbol s'envistan de luent per a color tan roya que gosan tener. A crosta ye més clara de color que no en altras especies d'o suyo chenero, y se pareix relativament en a d'as cereseras domesticas.
Wšedna jerjebina (Sorbus aucuparia) jo kerk abo bom ze swójźby rožowych rostlinow (Rosaceae).
Wšedna jerjebina jo kerk abo bom, kótaryž dośěgnjo wusokosć wót 3 až do 15 m.
Štom a gałuzy gładku škóru maju.
Łopjena wobstoj z 9 až 17 jajojtych pjerkatych łopjenkow z dłujkosću wót 4 až do 6 cm. Pjerinate łopjena cesto su pśisamem až spódku rězane.
Kwiśo wót maja až do junija. Kwiśonki njepśijaznje wónjaju, stoje we wurliškojtych kisćach a wobstoj z pěś keluškowych łopjenkow. Pěś běłych kronowych łopjenkow dośěgnjo dłujkosć wót 4 až do 5 mm.
Płody dośěgnu tłustosć wót něźi 1 cm a su oranžocerwjene a pśisamem kulowate.
W zymje ptaški płody žeru.
Rosće w krickach, swětłych listowych a jeglinowych gólach na zwětšego njewutkatnych, drjebjatych zemjach.
Rostlina je w Europje rozšyrjona.
Wšedna jerjebina (Sorbus aucuparia) jo kerk abo bom ze swójźby rožowych rostlinow (Rosaceae).
Пилеш (лат. Sórbus aucupária) — Роза евĕрлисен роза йышшисене кĕрекен биологи тĕсĕ. Йывăç е тĕм.
Ареал — Европа, Малти Ази, Кавказ; тусем çинче ӳсентрансен чикки таранах тĕм евĕр ӳсет.
Пилеш (лат. Sórbus aucupária) — Роза евĕрлисен роза йышшисене кĕрекен биологи тĕсĕ. Йывăç е тĕм.
Рабіна звычайная (Sorbus aucuparia) — від рабіны зь сямейства Ружавыя.
Прыгожае драўца вышынёй да 6 м, сустракаецца часта, хаця ў невялікай колькасьці, на Беларусі ў хваёвых-мяшаных лясох. Вясной рабіна прыбіраецца ў круглыя гронкі белых, пушыстых кветак, зь якіх пад восень высьпяваюць яскрава чырвоныя ягады, таксама ў круглых гронках. З рабіны пчолы бяруць пылок[1].
Від натуральна пашыраны ў Эўропе і Заходняй Азіі, інтрадуцыраваны ў ЗША, Канадзе і Аргентыне[2].
Драўца
Лісьце
Кветкі
Ягады
Ілюстрацыя
ამჩვაშა (ლათ. Sorbus aucuparia) — ბართვი ვარ-და მორჩილი ჯა ამჩვაშაშ გვარიშ, ვარდიშობურეფიშ ფანიაშე. ტუტაშფერი, ტაბაცა ბარჯღით, ბოწოწამი ახალნორდი ნოჸელეფით დო ცანდსუართული ფურცელკანამი ფურცელეფით. ჩე პიოლეფი ფარიშობურ წორობიბლეფს რე აკოშაყარელი. გუმნაღელი ბურთიჯგურა რგვალი რე, უშქურიშობური ფორმაშ, წვენამი, ჯვათირი ნარინჯიშფერი-მოჭითე რე.
გუმნაღელეფი იკათუანს ნწარე ნიფთიარობეფს, შანქარს, დჷმარჩქალე ნიფთიარობეფს, ვიტამინეფს C დო A-ს (კაროტინი).
ამჩვაშაშ გუმნაღელი მიშმურს მიარე ვიტამინური ჩაიშ აკოდგინალუაშა. 100 გ გიშაწირილ დო აკოცამულერ გუმნაღელეფიშ გიშნაწილოხა იკათუანს 80 მგ კაროტინს (ადამიერშო დღარი დოზა აკმადგინანს 3 მგ-ს). ამჩვაშას კაროტინი ჟირშა უმოსი რე, ვინდარო სტამფილოს, ოკათე მედიცინას ამჩვაშას დიდი ხანი რე გიმირინუანა ბჟღერმალინე დო ოღურღულე მეშქაშობაშ სახეთ. ხომაფილი გუმნაღელეფიშ ნახაშა დო ლადირი გუმნაღელეფიშ წვენი გიმირინუაფუ დიზენტერიაშ ოსქილადეთ.
ამჩვაშა (ლათ. Sorbus aucuparia) — ბართვი ვარ-და მორჩილი ჯა ამჩვაშაშ გვარიშ, ვარდიშობურეფიშ ფანიაშე. ტუტაშფერი, ტაბაცა ბარჯღით, ბოწოწამი ახალნორდი ნოჸელეფით დო ცანდსუართული ფურცელკანამი ფურცელეფით. ჩე პიოლეფი ფარიშობურ წორობიბლეფს რე აკოშაყარელი. გუმნაღელი ბურთიჯგურა რგვალი რე, უშქურიშობური ფორმაშ, წვენამი, ჯვათირი ნარინჯიშფერი-მოჭითე რე.
Sorbus aucuparia, commonly called rowan (UK: /ˈrəʊən/, US: /ˈroʊən/)[3] and mountain-ash, is a species of deciduous tree or shrub in the rose family. It is a highly variable species, and botanists have used different definitions of the species to include or exclude trees native to certain areas. A recent definition[4] includes trees native to most of Europe and parts of Asia, as well as northern Africa. The range extends from Madeira, the British Isles and Iceland to Russia and northern China. Unlike many plants with similar distributions, it is not native to Japan.[4]
The tree has a slender trunk with smooth bark, a loose and roundish crown, and its leaves are pinnate in pairs of leaflets on a central vein with a terminal leaflet. It blossoms from May to June in dense corymbs of small yellowish white flowers and develops small red pomes as fruit that ripen from August to October and are eaten by many bird species. The plant is undemanding and frost hardy and colonizes disrupted and inaccessible places as a short-lived pioneer species.
The fruit and foliage have been used in the creation of dishes and beverages, as a folk medicine, and as fodder for livestock. Its tough and flexible wood has traditionally been used for woodworking. It is planted to fortify soil in mountain regions or as an ornamental tree and has several cultivars.
Sorbus aucuparia is a small tree or shrub that grows up to between about 5 and 15 metres (16 and 49 feet) in height.[5] The crown is loose and roundish or irregularly shaped but wide and the plant often grows multiple trunks.[6][7] A trunk is slender and cylindrical and reaches up to 40 centimetres (15+1⁄2 inches) in diameter, and the branches stick out and are slanted upwards.[8] The bark of a young plant is yellowish gray and gleaming and becomes gray-black with lengthwise cracks in advanced age; it descales in small flakes.[9][7] Lenticels in the bark are elongated and colored a bright ocher.[10] The plant does not often grow older than 80 years and is one of the shortest-lived trees in temperate climate.[7][11] The wood has a wide reddish white sapwood and a light brown to reddish brown heartwood. It is diffuse-porous, flexible, elastic, and tough, but not durable, with a density of 600 to 700 kilograms per cubic metre (1,000 to 1,200 pounds per cubic yard) in a dried state.[9] The roots grow wide and deep, and the plant is capable of root sprouting and can regenerate after coppicing.[8]
The compound leaves are pinnate with 4 to 9 pairs of leaflets on either side of a terete central vein and with a terminal leaflet.[9] The leaves are up to 20 cm (8 in) long, 8 to 12 cm (3 to 4+1⁄2 in) wide. They have paired leaf-like stipules at the base of the petiole,[12] and are arranged alternately along a branch,[8] distinguishing them from those of ash, Fraxinus excelsior, which are opposite and without stipules. The leaflets are elongated-lanceolate in shape, 2 to 6 cm (3⁄4 to 2+1⁄4 in) long, and 1 to 2.5 cm (1⁄2 to 1 in) wide with a sharply serrated edge, and have short stems or sit close to the central vein except for the outermost leaflet.[13] Leaflets are covered in gray-silvery hairs after sprouting but become mostly bare after they unfold.[14] Their upper side is dark green and their underside is a grayish green and felted. Young leaflets smell like marzipan when brayed.[14][15] The leaflets are asymmetrical at the bottom.[7] The foliage grows in May and turns yellow in autumn or a dark red in dry locations.[8][16]
The buds are often longer than 1 cm (3⁄8 in) and have flossy to felted hairs.[7] These hairs, which disappear over time, cover dark brown to black bud scales.[17] The terminal buds are oval and pointed and larger than axillary buds, which are narrow, oval and pointed, close to the twig, and often curved towards it.[10][17]
The species is monoecious.[15] It reaches maturity at age 10 and carries ample fruit almost every year.[8] The plant flowers from May to June (on occasion again in September) in many yellowish white corymbs that contain about 250 flowers.[6][18][19] The corymbs are large, upright, and bulging.[20] The flowers are between 8 and 10 millimetres (3⁄8 and 3⁄8 in) in diameter and have five small, yellowish green, and triangular sepals that are covered in hairs or bare.[9][19] The five round or oval petals are yellowish white and the flower has up to 25 stamens fused with the corolla to form a hypanthium and an ovary with two to five styles; the style is fused with the receptacle.[9][20] The flowers have an unpleasant trimethylamine smell.[15] Their nectar is high in fructose and glucose.[19]
Its berries are round pomes between 8 and 10 mm (5⁄16 and 3⁄8 in) in diameter that ripen from August to October.[15] The fruit are green before they ripen and then typically turn to orange or scarlet in color. The sepals persist as a black, five-pointed star on the ripe fruit.[8][21] A corymb carries 80 to 100 pomes.[22] A pome contains a star-shaped ovary with two to five locules each containing one or two flat, narrow, and pointed reddish seeds.[9][19] The flesh of the fruit contains carotenoids, citric acid, malic acid, parasorbic acid, pectin, provitamin A, sorbitol, tannin, and vitamin C.[23] The seeds contain glycoside.[24]
The species has a chromosome number of 2n=34.[25]
Saplings showing the typical leaf form
Inflorescence
Specimen in the Vercors range holding its fruit through late autumn
Fossils of Sorbus aucuparia have been described from the fossil flora of Kızılcahamam district in Turkey, which is of early Pliocene age.[26]
The binomial name Sorbus aucuparia is composed of the Latin words sorbus for service tree and aucuparia, which derives from the words avis for "bird" and capere for "catching" and describes the use of the fruit of S. aucuparia as bait for fowling.[8] The plant is commonly known as rowan and mountain-ash,[9] and has also been called Amur mountain-ash, European mountain-ash, quick beam, quickbeam, or rowan-berry.[27] The names rowan and mountain ash may be applied to other species in Sorbus subgenus Sorbus, and mountain ash may be used for several other distantly related trees. The species is not closely related to either the true ash trees (genus Fraxinus), which also carry pinnate leaves, or the species Eucalyptus regnans, also called mountain ash, native to Tasmania and Victoria in southeastern Australia.[28]
The common name mountain ash dates from the 16th century. It was first used by John Gerard in 1597, translating it directly from the then botanists' Latin Montana fraxinus [29]
S. aucuparia was previously categorized as Pyrus aucuparia.[30]
Sorbus aucuparia L. belongs to Carl Linnaeus.
Sorbus aucuparia is found in five subspecies:[19][31]
It can be found in almost all of Europe and the Caucasus up to Northern Russia and Siberia, but it is not native to Southern Spain, Southern Greece, Sardinia, the Balearic Islands, the Azores, and the Faroe Islands.[31][32] The species was introduced as an ornamental species in North America.[31] It is widespread from plains to mountains up to the tree line where it grows as the only deciduous tree species among krummholz.[8] In the Alps it grows at elevations of up to 2,000 m (6,600 ft).[6] S. aucuparia appears north of the boreal forest at the arctic tree line; in Norway, it is found up to the 71st parallel north.[9][31] It has naturalized in America from Washington to Alaska and eastward in Canada and the northeast of the US very successfully.
S. aucuparia is an undemanding species and can withstand shade.[9] It is frost hardy and can tolerate winter dryness and a brief growing season.[33] The plant is also resistant to air pollution, wind, and snow pressure.[34][35] It mostly grows on soil that is moderately dry to moderately damp, acidic, low on nutrients, sandy, and loose.[17] It often grows in stony soil or clay soil, but also sandy soil or wet peat.[8] The plant grows best on fresh, loose, and fertile soil, prefers average humidity, and does not tolerate saline soil or waterlogging.[9][17][36] It can be found in light woodland of all kinds and as a pioneer species over fallen dead trees or in clearcuttings, and at the edge of forests or at the sides of roads.[8] The seeds germinate easily, so the plant may appear on inaccessible rock, ruins, branch forks, or on hollow trees.[8]
The tallest S. aucuparia in the United Kingdom stands in the Chiltern Hills in South East England. This exceptional specimen is 28 m (92 ft) tall and has a trunk diameter of 56 cm (22 in).[37] In Germany, an unusually large specimen is located near Wendisch Waren, a village in Mecklenburg-Vorpommern. This tree stands at more than 15 m (49 ft) tall, is around 100 years old, and has a diameter of 70 cm (28 in).[38] The tallest known specimen in Ireland is an 18 m (59 ft) tall specimen at Glenstal Abbey, County Limerick.[39]
The species is pollinated by bees and flies.[15] Its seeds are not digested by birds and are thus propagated by being passed intact in their droppings.[40] The fruit are eaten by about 60 bird species and several mammals.[41] They are liked particularly by thrushes and other songbirds, and are also eaten by cloven-hoofed game, red fox, European badger, dormouse, and squirrel.[18][21] The fruit are eaten by migratory birds in winter, including Bohemian waxwing, spotted nutcracker, and redwing.[16] Cloven-hoofed game also excessively browse foliage and bark.[8] The plant roots can be found in symbiosis with arbuscular mycorrhizal and less commonly with ectomycorrhizal fungi.[25][33]
It is usually later superseded by larger forest trees.[42] In Central Europe it often grows in association with red elderberry, goat willow, Eurasian aspen, and silver birch.[42] The plant is highly flammable and tends not to accumulate plant litter.[33][43]
Other species of the genus Sorbus easily hybridize with S. aucuparia and hybrid speciation can result; hybrids include Sorbus × hybrida, a small tree with oval serrated leaves and 2 to 3 pairs of leaflets, which is a hybrid with Sorbus × intermedia, and S. thuringiaca, a medium-size tree with elongated leaves and 1 to 3 pairs of leaflets that are sometimes fused at the central vein, which is a hybrid with S. aria.[44]
The main pests for S. aucuparia are the apple fruit moth Argyresthia conjugella and the mountain-ash sawfly Hoplocampa alpina.[45][46] The rust fungus Gymnosporangium cornutum produces leaf galls.[47] The leaves are not palatable to insects, but are used by insect larvae, including by the moth Venusia cambrica, the case-bearer moth Coleophora anatipennella, and leaf miners of the genus Stigmella. The snail Cornu aspersum feeds on the leaves.[47] The plant can suffer from fire blight.[48]
The fruit of S. aucuparia were used in the past to lure and catch birds. To humans, the fruit are bitter, astringent, laxative, diuretic and a cholagogue. They have vitamin C, so they prevent scurvy, but the parasorbic acid irritates the gastric mucosa.[21][36] Pharmacist Mannfried Pahlow wrote that he doubted the toxicity of the fruit but advised against consuming large amounts.[49] The fruit contain sorbitol, which can be used as a sugar substitute by diabetics, but its production is no longer relevant.[50] Sorbus aucuparia fruits have been used in the traditional Austrian medicine internally (as tea, syrup, jelly or liqueur) for treatment of disorders of the respiratory tract, fever, infections, colds, flu, rheumatism and gout.[51]
Fresh fruit are usually not tasty, but they can be debittered and made into compote, jelly, jam, a tangy syrup, a tart chutney, or juice, as well as wine and liqueur, or used for tea or to make flour.[21][52][53] Fruit are served as a side dish to lamb or game.[35] Debittering can be accomplished by freezing, cooking, or drying, which degrades the parasorbic acid.[49][53] The fruit are red colored in August but usually only harvested in October after the first frost by cutting the corymbs.[23][54] The robust qualities of S. aucuparia make it a source for fruit in harsh mountain climate and Maria Theresa, ruler of the Habsburg monarchy, recommended the planting of the species in 1779.[35]
A more palatable variety, named Sorbus aucuparia var. dulcis Kraetzl, or var. edulis Dieck, or var. moravica Dippel, was first discovered in 1810 near Ostružná in the Hrubý Jeseník mountain range of Northern Moravia and became widespread in Germany and Austria the early 20th century.[55][56] Its leaves are larger and pointed, only the front part of the leaflets is serrated, and they have darker bark, larger buds and larger fruit.[57] Similar non-bitter varieties found in Southern Russia were first introduced in Central Europe in 1900 as 'Rossica' and 'Rossica Major', which has large fruit up to 1.5 cm (5⁄8 in) in diameter.[58]
Two widespread cultivars of the Moravian variety are 'Konzentra' and 'Rosina', which were selected beginning in 1946 by the Institut für Gartenbau Dresden-Pillnitz, an agricultural research institute in Saxony, from 75 specimens found mostly in the Ore Mountains, and made available in 1954.[58] Fruit of the more widely used 'Konzentra' are small to medium-sized, mildly aromatic and tart, easier to transport because of their thicker peel, and used for juicing, while fruit of 'Rosina' are larger, sweet and tart, and aromatic, and candied or used in compote.[59][60] The two cultivars are self-pollinating, yield fruit early, and the sugar content increases while the acid content decreases as the fruit ripen.[61] 'Beissneri' is a cultivar with reddish foliage and bark and serrated leaves.[56] Other edible varieties originate in and are named after Klosterneuburg, Lower Austria.[62]
Russian botanist Ivan Vladimirovich Michurin began in 1905 to crossbreed common S. aucuparia with other species to create fruit trees. His experiments resulted in the cultivars 'Burka', 'Likjornaja', 'Dessertnaja', 'Granatnaja', 'Rubinovaja', and 'Titan'.[58] Other S. aucuparia hybrids planted in Western Europe beginning in the 1980s include 'Apricot Queen', 'Brilliant Yellow', 'Chamois Glow', 'Pink Queen', and 'Salmon Queen'.[63]
The leaves were fermented with leaves of sweet gale and oak bark to create herb beer.[50] Fruits are eaten as a mash in small amounts against lack of appetite or an upset stomach and stimulate production of gastric acid.[49] In folk medicine they are used as a laxative, against rheumatism and kidney disease, and as a gargled juice against hoarseness.[24]
The wood is used for cartwright's work, turner's work, and woodcarving.[8] Wood can be used from trees as young as 20 years.[42] The sapwood is golden and white, while the heart-wood is brown. In almost treeless regions it is used as firewood.[30] The leaves are sometimes used as fodder for livestock while the fruit are used against erysipeloid infections in domestic pigs and goats.[9] Bark of the plant was used to dye wool brown or red.[50] Honey from the flowers is strongly aromatic and has a reddish color.[64]
The species is planted in mountain ranges to fortify landslide and avalanche zones.[42]
It is also used as an ornamental plant in parks, gardens, or as an avenue tree.[18] Ornamental cultivars include 'Asplenifolia', which has divided and sharply serrated leaflets, 'Blackhawk', which has large fruit and dark green foliage, 'Fastigiata', which has an upright columnar form, 'Fructu Luteo', which has orange yellow fruit, 'Michred', which has brilliant red fruit, 'Pendula', which is a weeping tree, and 'Xanthocarpa', which has orange yellow fruit.[48][65][66]
‘Sheerwater Seedling',[67] an upright and slender cultivar, and 'Wisley Gold'[68] with yellow fruits, have received the Royal Horticultural Society's Award of Garden Merit.[69]
Cultivars are vegetatively propagated via cuttings, grafting, or shield budding.[65]
In the Prose Edda, the Norse god Thor saves himself from a rapid river created by the giantess Gjálp by grabbing hold of a rowan, which became known as "Thor's protection".[70]
In English folklore, twigs of S. aucuparia were believed to ward off evil spirits[21] and witches.[71][72][73] The plant was called "the witch" in England and dowsing rods to find ores were made out of its wood.[50] Twigs were used to drive cattle to the pasture for the first time in spring to ensure their health and fertility.[74] The wooden shafts of forks and other farm implements were constructed from the species to protect farm animals and production from witches' spells.[71] In weather lore, a year with plentiful rowan fruit would have a good grain harvest but be followed by a severe winter.[21]
In Scottish folklore, boughs of rowan were traditionally taken into cattle byres in May to protect livestock from evil, and rowan trees were planted in pastures for similar purposes.[75]
S. aucuparia is used in the coats of arms of the German municipalities Ebernhahn, Eschenrode, and Hermsdorf, and of the Vysočina Region of the Czech Republic. Rowan is part of the coat of arms of the Metropolitan Borough of Wigan and the logo of both Wigan Athletic and Wigan Warriors.
Sorbus aucuparia, commonly called rowan (UK: /ˈrəʊən/, US: /ˈroʊən/) and mountain-ash, is a species of deciduous tree or shrub in the rose family. It is a highly variable species, and botanists have used different definitions of the species to include or exclude trees native to certain areas. A recent definition includes trees native to most of Europe and parts of Asia, as well as northern Africa. The range extends from Madeira, the British Isles and Iceland to Russia and northern China. Unlike many plants with similar distributions, it is not native to Japan.
The tree has a slender trunk with smooth bark, a loose and roundish crown, and its leaves are pinnate in pairs of leaflets on a central vein with a terminal leaflet. It blossoms from May to June in dense corymbs of small yellowish white flowers and develops small red pomes as fruit that ripen from August to October and are eaten by many bird species. The plant is undemanding and frost hardy and colonizes disrupted and inaccessible places as a short-lived pioneer species.
The fruit and foliage have been used in the creation of dishes and beverages, as a folk medicine, and as fodder for livestock. Its tough and flexible wood has traditionally been used for woodworking. It is planted to fortify soil in mountain regions or as an ornamental tree and has several cultivars.
La birdokaptista sorbuso aŭ aŭkupar(i)o [3] (Sorbus aucuparia) estas specio el la genro sorbuso, indiĝena en plejparto de Eŭropo escepte de la ekstrema sudo, kaj en norda Azio. En la sudo de ĝia arealo, en la mediteranea regiono, ĝi estas limigata al altaj altitudoj en montaroj [4][5].
Ĝi estas malgranda ĝis mez-granda foliarbo tipe altante ĝis 8–10 m, plej malofte ĝis 20 m, kaj esceptokaze ĝis 28 m [6]. La arboŝelo estas mola, arĝentece griza ĉe junaj arboj, estiĝante skvamece griz-bruna kaj okaze kanelita ĉe maljunaj arboj. La ŝosoj estas verdaj kaj unue varie harecaj, estiĝante griz-
brunaj kaj senharaj; la burĝonoj estas okulfrapaj, purpur-brunaj, kaj ofte dense harecaj. La folioj estas pinataj, 10–22 cm longaj kaj 612 cm larĝaj, kun 9–19 ( plejofte 13–15 ) folietoj; ĉiu folieto longas 3–7 cm, larĝas 15–23 mm, kaj havas krude segildentan randon; la folietoj estas varie harecaj, precipe la petiolo kaj la folionervuroj subflanke. La ambaŭseksaj floroj troviĝas en grandaj korimboj ( 8–15 cm diametro ) kun ĝis 250 floroj, la individuaj floroj havas diametron de 1 cm, kun kvin kremkolor-blankaj petaloj, kaj estas insekte polenitaj. La frukto estas malgranda pomofrukto kun diametro de 6–9 mm ( malofte ĝis 14 mm ), unue verda, maturiĝante hele ruĝe tard-somere, kaj enhavante ĝis ok ( plejofte du ) malgrandajn semojn.
Tiu palearktisa specio estas diploida, kun kromozoma nombro de 2n=34 [4][7][8].
Kvar [9] aŭ kvin [4][5][10] subspecioj estas agnoskitaj, ekzemple :
La birdokaptista sorbuso estas tre tolerema por la malvarmo kaj ofte troviĝas ĉe alta altitudo en la montaro; en Britujo ĝi vegetas ĝis altitudo de 1 000 m, pli alte ol iu ajn arbo, kaj en Francujo ĝis 2 000 m [11].
Ĝi estas tre toleremo por larĝa gamo de grundaj cirkonstancoj, inkluzive de malprofundaj acidaj grundoj kaj krevaĵoj en rokoj. Ĝi ankaŭ sufiĉe multfoje vegetas epifite en kavaĵoj de pli grandaj arboj kiel arbara pino, kvankam epifitaj specimenoj malofte havas adekvatajn kreskadajn cirkonstancojn por permesi atingadon de matureco [7].
La pomofruktoj, nomataj sorpoj, estas grava manĝoresurso por multaj birdoj, notinde la Ruĝaksela turdo, la Griza turdo, la Merlo, la Viskoturdo kaj la Bombicilo, kiuj siavice disigas la semojn per siaj fekaĵoj, kio kialigas la elekton de la nomo. La semoj estas manĝataj de la Pinikolo kaj aliaj grandaj fringoj [12].
La foliaro kaj la arboŝelo estas manĝataj de ruĝa cervo, kapreolo, neĝleporo, kaj malmulte da insektaj larvoj, inkluzive de foliominantoj el la genro Stigmella, kaj la noktpapilio Venusia cambrica. La heliko Helix aspersa nutriĝas sur la folioj [7].
Kiel aliaj sorbusoj, ĝi estas larĝe kultivata kiel ornama arbo. Pluraj kultivaroj estas selektitaj, inkluzive de 'Asplenifolia' kun tre profunde segildentaj folioj, 'Beissneri' kun kuprec-oranĝkolora arboŝelo kaj erekta branĉaro, kaj 'Fructu Luteo' kun flavaj sorpoj[4]. La sorpoj, kutime estas tre amaraj kaj nemanĝeblaj freŝe, sed estas uzataj por prepari konfitaĵojn aŭ gelatenaĵojn, kun originala amara saporo. Sorpa gelatenaĵo estas tradicia akompanaĵo por viando de ĉasbestoj [13]. La kultivaro 'Edulis' estis selektita por ĝiaj malpli amaraj sorpoj [4].
En Britujo, la birdokaptista sorbuso estis tradicie konsiderata kiel ilon kontraŭ sorĉado [14].
La birdokaptista sorbuso aŭ aŭkupar(i)o (Sorbus aucuparia) estas specio el la genro sorbuso, indiĝena en plejparto de Eŭropo escepte de la ekstrema sudo, kaj en norda Azio. En la sudo de ĝia arealo, en la mediteranea regiono, ĝi estas limigata al altaj altitudoj en montaroj .
Sorbus aucuparia, comúnmente llamado serbal de los cazadores,[2] o azarollo, es un árbol de tamaño mediano, perteneciente a la familia de las rosáceas. Se distribuye por toda Europa, de Islandia a Rusia y por la península ibérica. Es tolerante al frío y se puede encontrar en altitudes elevadas.
Árbol caducifolio tamaño medio, que alcanza los 15 m, e incluso los 20 m, aunque raramente. Posee una amplia copa de forma trasovada u ovoidea. Las hojas se disponen en forma alterna a lo largo de los tallos, compuestas e imparipinnadas, oblongas y de bordes aserrados. Presenta de 9 a 15 folíolos, con unas dimensiones de 2.5 a 6 cm, hasta 9 cm. Las inflorescencias se producen en grandes corimbos terminales de 8 a 15 cm de diámetro con más de 250 flores herma El fruto, que madura entre septiembre y octubre, es un pomo pequeño de entre 4 a 8 mm de diámetro, carnoso y de forma globosa de color anaranjado brillante o rojo coral. Sin embargo, existen también algunas variedades rosadas, amarillas y blancas, entre las especies asiáticas. Sus frutos son blandos y jugosos, lo que los hace fácil comida para los pájaros, principalmente, el ampelis europeo (Bombycilla garrulus) y los mirlos (Turdus merula), quienes diseminarán posteriormente las semillas del serbal, a través de sus deposiciones. En las ciudades del sur de chile, los frutos en invierno son consumidos por zorzales (Turdus falcklandii), jilgueros (Spinus barbata), y cometocinos (Phrygilus patagonicus).
La fruta y el follaje han sido utilizados por los seres humanos en la creación de platos y bebidas, como medicina popular y como forraje para el ganado. Su madera resistente y flexible se ha utilizado tradicionalmente para trabajar la madera. Se planta para fortificar el suelo en las regiones montañosas o como árbol ornamental y tiene varios cultivares.
El serbal es utilizado como árbol de sustento por las larvas de variadas especies de lepidópteros.
Se encuentra en toda Eurasia y noreste de África, en la península ibérica suele crecer en bosques de abeto, haya y roble. En el piso supramediterráneo puede alcanzar los 2000 m de altitud en los Pirineos.[3]
Sorbus aucuparia fue descrita por Carlos Linneo y publicado en Species Plantarum 1: 477, en el año 1753.[4]
Abesurt, acafresna, alicas, aliso, amargoso, argamón, argomeno, argumón, azarollera borde, besurb, bezurt, bixordero, boxadero, buxardero, buxarolera, buzadero, capurrio, caputre, caputrio, carnapoderu, carnapudeiro, cerolera de puerto, cervellón, cornabute, escanfrés, escantreixo, escornacabras, fixordera, fresno silvestre, llameiro, margojo, margoso, mostajo, orno, pixorrotera, pomal bordo, serbal, serbal de cazadores, serbal silvestre, serbellón, sevillano, sorbital, zerollera borde.[7]
Sorbus aucuparia, comúnmente llamado serbal de los cazadores, o azarollo, es un árbol de tamaño mediano, perteneciente a la familia de las rosáceas. Se distribuye por toda Europa, de Islandia a Rusia y por la península ibérica. Es tolerante al frío y se puede encontrar en altitudes elevadas.
Harilik pihlakas (Sorbus aucuparia) on roosõieliste sugukonda pihlaka perekonda kuuluv mitmeaastane heitlehine lehtpuu.
Rahvapärased nimetused: pihelgas, pihlak, pihl, pihlapuu.
Pihlaka levila hõlmab peaaegu kogu Euroopa, välja arvatud äärmises lõunaosas, kus ta kasvab üksnes mägedes, ning Põhja-Aasias. Ta on levinud kõikjal Eestis. Pihlakas talub hästi külma. Seetõttu suudab ta kasvada mägedeski: Briti saartel kuni kilomeetri, Prantsusmaal kuni 2 kilomeetri kõrguseni, lõuna pool veelgi kõrgemal.
Pihlakas talub ka mitmesuguseid pinnaseid, alates õhukestest happelistest pinnastest kuni kaljulõhedeni. Ta kasvab suhteliselt sageli isegi epifüüdina teiste puude lõhedes ja tüvede harunemiskohtades, kuigi need taimed ei saa enamasti suguküpseks.
Harilik pihlakas kasvab enamasti 4–10 meetri kõrguseks. Eesti kõrgeimad pihlakad ulatuvad isegi 20 meetrini[viide?]. Maailma kõrgeim äramõõdetud pihlakas oli 28 meetrit kõrge[viide?]. Jämedamate harilike pihlakate ümbermõõt küündib 2 meetrini.
Puukoor on noortel puudel sile ja hõbehall, vanadel puudel kahvatu hallikaspruun ja kestendav, vahel isegi lõhenenud.
Pihlaka võrsed on rohelised ja alguses karvased. Pärast muutuvad nad hallikaspruunideks ja karvututeks. Pihlakal on liitlehed, mis koosnevad paaritust arvust lehtedest: need paiknevad muidu paarikaupa vastakuti, aga rootsu tipus on otse rootsu sihis suunatud leht, millel ei ole paarilist. Lehti on ühes võrses 9–19, kõige sagedamini 13 või 15. Kogu liitleht on 10–22 cm pikk ja 6–12 cm lai, iga leht eraldi on 3–7 cm pikk ja 1,5–2,3 cm lai. Lehed on saagja servaga.
Harilik pihlakas õitseb juunis. Õied on valged ja moodustavad pöörise, mis koosneb kuni 250 õiest ning on 8–15 cm läbimõõdus. Õis on 1 cm läbimõõduga ja 5 kreemikasvalge kroonlehega. Õisi tolmeldavad putukad.
Pihlakal on õunvili, mille läbimõõt on 6–9, harva kuni 14 mm. Viljad on toorelt rohelised, aga valmivad septembri lõpus ning muutuvad algul oranžideks ja siis punasteks. Viljas on kõige sagedamini 2, aga vahel kuni 8 seemet. Viljad on söödavad. Nende maitse paraneb pärast esimesi öökülmi.
Pihlakas on diploidne taim. Tal on 34 kromosoomi.
Pihlakad ei ela väga vanaks, tavaliselt piirduvad 100 eluaastaga.
Väikestele asustamata meresaartele satub harilik pihlakas lindude abil, kes pihlakaseemneid söövad, meresaartele lendavad ja seal roojavad. Seemned säilitavad idanemisvõime ka linnu soolestikus.
Pihlaka vilju söövad meeleldi paljud linnud, eriti rästad, kes neid ka levitavad. Seemneid söövad leevikesed ja vindid. Talve tulekul pihlakamarjad ei pudene, vaid jäävad puu külge ning siis, kui maapind on lume all ja muud toitu pole, söövad pihlakamarju juba kõik linnud, kes näljas on, kaasa arvatud vareslased.
Pihlaka koort ja niint söövad põdrad, hirved, metskitsed ja jänesed. Pihlakal toituvad mitme liblika röövikud, näiteks Venusia cambrica, Coleophora anatipennella ja Stigmella, lehti sööb ka kiritigu.
Harilik pihlakas (Sorbus aucuparia) on roosõieliste sugukonda pihlaka perekonda kuuluv mitmeaastane heitlehine lehtpuu.
Otsalizarra (Sorbus aucuparia L.) errosazeoen familiako eta Sorbus generoko zuhaitz hosto-erorkorra da. Hosto inparipinatu txandakatuak ditu, eta bukaerako korinbotan elkartuta dauden lore zuriak. Fruitua pomo-motakoa eta laranja-kolorekoa da. 5-15 metro artean neurtzen du.
Erabilera ugari eman zaizkio zuhaitz honi: bere fruituak, esaterako, txoriak ehizatzeko erabili izan dira, eta, hortik aucuparia izena (aucupor: txoriak ehizatu); apaingarritzat ere landatu izan da bere edertasunagatik. Ia Europa osoan hedatuta dago, eta baita Asia iparraldean ere. Euskal Herrian, eragin atlantikoko gunean dago, eta, hegoalderantz joan ahala urrituz doa, klima mediterraneo nabarmeneko gunetan desagertu arte.
15 m-ra iritsi daiteke baina normalean 10 m azpitik izaten ditu. Enborra azal leunekoa du, adinarekin pitzatu egiten dena eta grisa, eta, adakera nahiko oboidea du. Adar gazteak iletsuak eta lentizela ugaridunak. Begiak ilaundunak dira, eta, apur bat likatsuak edo ez likatsuak.
Konposatuak, inparipinatuak eta 5 - 8 foliolo-paredunak. Folioloak dira luzangak, ertzean zerratuak, gainaldean berde mateak eta azpialdean argiagoak.
Muturreko korinbotan kokatuta, oso usaintsuak, petalo zurikoak, eta 3 - 4 estilo tentedunak. Errezeptakulua ilupaduna da, kaliza 5 sepaloz osatua eta korola 5 petaloz osatua.
Baia itxurako pomoa da, azal gorri leunduan eta zapore mikatzekoa. 4 - 8 mm artekoa izaten da.
Europa ia osoan -oso hegoaldean kenduta- eta Asia iparraldean eta mendebaldean banatuta dago, zenbait subespezietan dibertsifikatuta. Bere banaketaren hegoaldeko mugan altitude handietara mugatuta dago. Euskal Herrian eragin atlantikoko aldean dago, hegoalderantz urrituz doa, klima nabarmen mediterraneoko gunetan desagertu arte.
Pagadi, harizti, urkidi eta beste hainbat hosto-erorkorren basotan, bakarka edo talde txikitan; edo baita klima hezeko harkaiztietara igota ere. Lurzoru silizeotan hobeto hazten da eta 600 - 2.300 m arteko altitudetan dago.
Maiatzetik ekainera loratzen da eta, fruituak iraila eta urrian heltzen dira.
Apaingarritzat landatu izan da.
Bere fruituak txoriak ehizatzeko erabili izan dira, eta, baita marmeladak eta pattarrak egiteko ere.
Zura, bere gogortasunagatik, marruskadura handia jasan behar duten atalak egiteko erabili da.
Azalak eta hostoek tanino ugari dituzte eta, larruak ontzeko erabili izan dira.
Azala astringentea da eta, diarreak eta baginako infekzioak tratatzeko erabiltzen da. Haziek glukosido zianogenikoak dituzte eta urarekin kontaktuan azido prusikoa sortzen dute, oso toxikoa; dosi txikitan arnas aparatuaren estimulazioa eragiten du, baina, dosiz pasaz gero, arnasketa eragotzi eta heriotza eragin dezake. Fruitua diuretikoa, libragarria eta emenagogoa (emakumeen hilerokoa errazten du) da eta, infusiotan hartzen dira hileroko mingarrientzat, hotzeriarentzat eta giltzurrunetako gaitzentzat.
Fruituek zuhaitzean irauten dute neguaren zati handi batean, multzo ikusgarrietan, eta, hegazti fruitujaleen neguko elikadurarako oso espezie garrantzitsua da.
Otsalizarra (Sorbus aucuparia L.) errosazeoen familiako eta Sorbus generoko zuhaitz hosto-erorkorra da. Hosto inparipinatu txandakatuak ditu, eta bukaerako korinbotan elkartuta dauden lore zuriak. Fruitua pomo-motakoa eta laranja-kolorekoa da. 5-15 metro artean neurtzen du.
Erabilera ugari eman zaizkio zuhaitz honi: bere fruituak, esaterako, txoriak ehizatzeko erabili izan dira, eta, hortik aucuparia izena (aucupor: txoriak ehizatu); apaingarritzat ere landatu izan da bere edertasunagatik. Ia Europa osoan hedatuta dago, eta baita Asia iparraldean ere. Euskal Herrian, eragin atlantikoko gunean dago, eta, hegoalderantz joan ahala urrituz doa, klima mediterraneo nabarmeneko gunetan desagertu arte.
Kotipihlaja eli pihlaja (Sorbus aucuparia) on ruusukasveihin kuuluva kasvi, joka kasvaa luonnonvaraisena suurimmassa osassa Eurooppaa ja Pohjois-Aasiassa. Suomessa se on hyvin yleinen koko maassa. Pihlaja tunnetaan valkoisista terttumaisista kukinnoistaan, punaisista marjatertuistaan ja hienosta syysväristä. Se on Pohjois-Savon maakuntakukka.
Kotipihlaja on Suomen luonnonvaraisista puista värikkäin. Kesäkuussa (Lapissa heinäkuussa) se kukkii runsain kermanvalkoisin kerrotuin huiskiloin. Kukinto on 8–10 cm leveä kertotasohuiskilo. Se koostuu pienistä, valkoisista, tuoksuvista kukista.
Kotipihlajan erottaa muista Suomessa kasvavista pihlajista kapealehdykkäisistä, päättöparisista lehdistä. Syksyllä pihlajan lehdet saavat ruskaväreikseen säästä riippuen keltapunaista, kirkasta punaista, tummaa punaista ja jopa lähes mustaa. Aurinkoisella paikalla lehdet muuttuvat kauniin punaisiksi. Pihlajan marja on kypsänä punainen. Marjat kypsyvät yleensä heinäkuun lopussa tai elokuussa. Syksyllä ja talvella kirkkaanpunaiset marjatertut tarjoavat ravintoa linnuille.
Pihlajaa tavataan sekä puumaisena että pensasmaisena. Pensasmainen kasvu johtuu tavallisesti kasvupaikan varjoisuudesta, maaperän karuudesta tai kasvia syövistä hirvieläimistä.
Kotipihlajan lähilajeja Suomessa ovat Lounais-Suomessa ja Ahvenanmaalla kasvavat suomenpihlaja (Sorbus hybrida) ja ruotsinpihlaja (Sorbus intermedia) sekä Ahvenanmaalla kasvava kaunopihlaja (Sorbus meinichii). Sorbus aucuparia x hybrida on kotipihlajan ja suomenpihlajan risteymä.
Pihlajan marjat ovat syötäviä ja sisältävät runsaasti C-vitamiinia (saman verran kuin lakoissa), mutta suuren omena- ja sorbiinihappopitoisuutensa vuoksi ne ovat sellaisenaan hyvin happaman ja karvaanmakuisia[4]. Marjat ovat runsaskuituisia ja ne sisältävät myös E-vitamiinia, K-vitamiinia, beetakaroteenia, kaliumia sekä flavonoideja. Niitä on käytetty ravinnoksi jo kauan, ja niistä voi tehdä esimerkiksi hilloa, hyytelöä ja mehuja tai yhdistää antamaan makua esimerkiksi omenapiirakkaan tai -mehuun. Pihlajanmajoista voi valmistaa marjalikööriä. [5][1][2] Kansanlääkinnässä pihalajanmarjoilla on hoidettu kihtiä, munuaissairauksia, suolistovaivoja, keripukkia, ruokahaluttomuutta ja verisuonten kovettumia. Nuoria lehtiä voi käyttää myös salaatissa. Marjoja voi pakastaa tai kuivata. Kuivaus onnistuu myös huoneenlämmössä. Kuivattua marjaa voi lisätä esimerkiksi murskattuna terveyspommiksi leivonnaisiin, puuroon, smoothieen tai jogurttiin. Vuonna 2015 koko Suomessa tilastoitiin kerätyn myyntiin vain 762 kilogrammaa pihlajanmarjoja.[1] Marjat ovat myös lintujen suosiossa.
Pihlaja on suosittu pihapuu. Pihlajia käytetään suhteellisen paljon myös julkisilla viheralueilla, koska se on pienikasvuinen, vaatimaton maaperän suhteen ja sillä on koristearvoa lähes ympäri vuoden.
Kotipihlajan lahottajina toimivat lepänarinakääpä (Phellinus alni), okrakääpä (Hapalopilus nidulans), kuhmukääpä (Phellinus punctatus) ja vyökäävät (Trametes). Kotipihlajan tuholaisia ovat ainakin pihlajanmarjakoi (Argyresthia conjugella) ja pihlajankukkakärsäkäs (Anthonomus conspersus).
euroopanpähkinäpensas · halava · harmaaleppä · hieskoivu · jokipaju · kaunopihlaja · korpipaatsama · kotipihlaja · kynäjalava · metsähaapa · metsälehmus · metsäomenapuu · metsävaahtera · mustuvapaju · orapaatsama · outapaju · raita · rauduskoivu · ruotsinpihlaja · saarni · suippoliuskaorapihlaja · suomenpihlaja · talvikkipaju · tammi · tervaleppä · tunturikoivu · tuomi · tylppäliuskaorapihlaja · vuorijalava
Kotipihlaja eli pihlaja (Sorbus aucuparia) on ruusukasveihin kuuluva kasvi, joka kasvaa luonnonvaraisena suurimmassa osassa Eurooppaa ja Pohjois-Aasiassa. Suomessa se on hyvin yleinen koko maassa. Pihlaja tunnetaan valkoisista terttumaisista kukinnoistaan, punaisista marjatertuistaan ja hienosta syysväristä. Se on Pohjois-Savon maakuntakukka.
Sorbier des oiseaux
Le Sorbier des oiseleurs ou Sorbier des oiseaux (Sorbus aucuparia L.) est un petit arbre qui peut atteindre les 15 mètres de haut. Il vit principalement en lisière de forêts d'épicéas. Le sorbier est cousin avec le cormier. Ses feuilles sont composées de 17 ou 15 folioles lancéolées doublement dentées reliées au pétiole.
Les branches sont lisses, grisâtres. Les feuilles sont pennées, à 5 ou 7 paires de folioles finement dentées, vertes des deux côtés, légèrement duveteuses au revers. Les fleurs blanches, à 5 pétales, sont groupées en corymbes. Elles ont une odeur forte, peu agréable. Les fruits, les sorbes, sont des baies rouges orangées très appréciées par les oiseaux, notamment les grives.
L'arbre dépasse rarement 7 mètres. Il pousse dans les bois, les forêts et les haies, dans les landes et les lieux rocheux, souvent en altitude (en moyenne montagne), sur sol léger. Floraison en mai-juin, fruits à maturité à la fin de l'été. Ces fruits persistent longtemps sur l'arbre en hiver, ce qui lui donne un intérêt décoratif indéniable, et surtout constitue une réserve de nourriture pour les oiseaux.
Il peut vivre 120 ans.
Arbre fréquent en zone rurale (il servait autrefois à attirer les grives en automne, d'où son nom) et de plus en plus fréquemment planté dans les jardins urbains ou l'on apprécie sa taille réduite qui le rend peu encombrant. Les noyaux contiennent des traces d'amygdaloside (hétéroside cyanogénétique). Les sorbes peuvent être consommées crues mais leur goût âpre et acidulé décourage la cueillette humaine. Frais et avant maturité les fruits sont gouteux : ils servent alors à préparer des gelées et des confitures[1]. Ils sont astringents et peuvent servir, en décoction, de médicament naturel contre les enrouements et les extinctions de voix.
En automne, le sorbier produit de petits fruits (fausses drupes) sphériques rouges (sorbe) ou jaunes (variétés ornementales), plus ou moins persistants.
Ces fruits sont mangés par les oiseaux. Crus et cuits, ils sont comestibles pour les humains mais en petite quantité, car ils présentent une certaine toxicité en raison de la présence d'acide parasorbique (acide du sorbier) au goût âpre et amer, pouvant provoquer des vomissements ; tandis que les graines contiennent de l'amygdaloside, un hétéroside cyanogène. L'acide parasorbique est neutralisé par une cuisson prolongée, ce qui permet de fabriquer gelées, confitures, préparations alcoolisées et autres mets traditionnels à partir des baies de sorbier, notamment en Europe du Nord. Ces mêmes baies contiennent naturellement du sorbitol, qui tire son nom de la plante ; c'est un édulcorant non fermentescible et un purgatif qui est de nos jours produit par synthèse dans l'industrie agro-alimentaire[2].
Données d'après: Julve, Ph., 1998 ff. - Baseflor. Index botanique, écologique et chorologique de la flore de France. Version : 23 avril 2004.
Son aire de répartition naturelle couvre toute l'Europe et l'Asie tempérée (Liban, Turquie, Arménie, Azerbaïdjan, Daghestan). Répandu par la culture, il s'est naturalisé ailleurs, notamment en Amérique du Nord.
En France, il est assez commun en forêt et au bord des chemins, dans les montagnes jusqu'à 1 500 m d'altitude, plus disséminé en plaine. C'est une essence de lumière. Il préfère les climats tempérés et humides, et se trouve plus rarement en zone méditerranéenne. À haute altitude, il prend un port rabougri de buisson.
Cet arbre, qui est le plus répandu des sorbiers, est souvent planté comme arbre d'alignement ou d'ornement dans les parcs et jardins.
Les sorbes ont été utilisées comme appâts pour les oiseaux. Les fruits frais ne sont pas comestibles par l'homme. Ils contiennent notamment des acides sorbique, malique et parasorbique (ce dernier étant toxique), ainsi que différents sucres dont saccharose, dextrose et du sorbitol. Ce sucre, qui fut découvert dans les baies du sorbier, est désormais synthétisé et utilisé comme édulcorant, notamment pour les diabétiques. Le noyau contient un hétéroside toxique (amygdaloside).
Les baies rouges, ou Rowan berries[3],[4],[5] ou Quickbeam ou Vogelbeere, sont comestibles après préparation. Elles deviennent comestibles lorsqu'elles sont bien mûres, blettes, et à condition d'être cuites. Elles servent parfois à préparer des confitures, et aussi à fabriquer, par distillation, une boisson alcoolisée du type kirsch. Elles ont des propriétés laxatives et diurétiques.
Le bois, dur et blanc, était apprécié pour fabriquer les rayons de roues de charrettes ou des manches d'outils, ou pour le tournage.
Cet article[7] a révélé après examen du tissu d'aubier de Sorbus aucuparia L. que l'aucuparine et ses dérivés ne sont produits que sous forme de phytoalexines après une infection fongique, sorte de réaction immunitaire.
Cinq biphényles ont été identifiés : l'aucuparine, la 2′-méthoxyaucuparine, la 4′-méthoxyaucuparine, la 2′-hydroxyaucuparine et l'isoaucuparine (2′-hydroxy-3,5-diméthoxybiphényle)[7]. Ces composés ont des propriétés antifongiques.
Sorbier des oiseaux
Le Sorbier des oiseleurs ou Sorbier des oiseaux (Sorbus aucuparia L.) est un petit arbre qui peut atteindre les 15 mètres de haut. Il vit principalement en lisière de forêts d'épicéas. Le sorbier est cousin avec le cormier. Ses feuilles sont composées de 17 ou 15 folioles lancéolées doublement dentées reliées au pétiole.
O capudre[1][2] ou cancereixo[1][2][3] (Sorbus aucuparia) é unha árbore de tamaño mediano da familia das Rosáceas que raramente pasa dos 15 metros, a súa distribución cobre toda Europa, de Islandia a Rusia e a Península Ibérica, tolerante ao frío pódese atopar en altitudes altas. Os seus froitos, semellantes a cereixas, son doces e acedos a un tempo, cun alto contido en vitamina C.
A Real Academia Galega só recolle o nome de cancereixo. Porén, noutros dicionarios recóllese o termo "capudre", e variedades dialectais coma capudrio, vocábulo que parece derivar dunha raíz indoeuropea, posibelmente do celta: triu, treow (árbore). Nalgunhas zonas tamén recibe os nomes de canfreixo, escornabois e cornabude[2][4], pero hai que ter en conta que estes dous últimos son tamén nomes comúns doutras especies[5].
Arboriña caducifolia que acada os 15 m ou 20 m de altura. O toro é recto coa cortiza pardo cinsenta, gretada nos adultos. A copa é ampla de forma trasovada ou ovoide. As xemas son moi aveludadas. As follas dispóñense alternas ao longo das pólas, compostas e imparipinnadas, oblongas e de bordos serrados, presenta de 9 a 15 folíolos, cunhas dimensións de 2,5 a 6 cm, até 9 cm. As inflorescencias son hermafroditas e se producen en grandes corimbos terminais de 8 a 15 cm de diámetro con máis de 250 flores, cada unha derredor de 1 cm de diámetro con cinco pétalo branco-cremosos, que polinizan os insectos.
O froito, que chega entre setembro e outubro, é un pomo miúdo de entre 4 a 8 mm de diámetro, carnoso e de forma globosa de cor alaranxada brillante ou vermello coral, moi semellante á sorba mais do talle dunha cereixa; fican deica o inverno na árbore. Porén, existen tamén algunhas variedades rosadas, amarelas e albas entre as especies asiáticas. O froito é doce e acedo ao mesmo tempo, cun alto contido en vitamina C. Ademais son moles e zumarentos o que os fai doada comida para os paxaros, principalmente, o picoteiro (Bombycilla garrulus) e os merlos (coma a especie asiática Turdus dissimilis), que espallan posteriormente as sementes do cancereixo coas excrecións.
Os froitos do cancereixo empregáronse para a elaboración de marmeladas para combater o escorbuto, grazas ao seu contido en vitamina C, tres veces maior co das laranxas. Asemade descubriuse no século XIX que contiñan o azucre sorbitol, o que deu pé a súa obtención a partir de glicosa e a súa utilización na industria química para a fabricación de ácido ascórbico (vitamina C) ou coma humectante, estabilizante e adozante (E-420) en alimentos, cosméticos, produtos para diabéticos e goma de mascar. A partir da fermentación dos froitos prodúcese unha augardente que é a base do vodka dos países nórdicos.
A madeira, de gran dureza serviu para a realización de pezas expostas a un forte rozamento coma puntas de muíños ou fusos. Hai séculos, noutras zonas de Europa incluso chegou a substituír ao teixo na fabricación de arcos.
Tamén se emprega en xardinaría. Nalgúns países as follas eran empregadas para curtir. En Galicia e Asturias a madeira empregouse desde tempos ancestrais para protexerse dos feitizos das meigas.
Esténdese por toda Europa, dende Islandia até Rusia e a Península Ibérica. Atura ben o frío polo que adoita atoparse en altitude. En Galicia atópase nas montañas meridionais (Os Ancares, O Courel, Serra da Queixa, O Invernadeiro...), sendo máis escaso nas serras setentrionais.
Adoita aparecer illado nas carballeiras, bidueirais, faiais ou formando parte das fragas autóctonas europeas. Asóciase cos acivros e bidueiros. Normalmente medra nas abas frescas das montañas. Ascende até os 2000 m, preferindo os solos húmidos e con pouco cal.
É unha especie de importancia vital no mantemento das poboacións de animais en inverno ao serviren os seus froitos de alimento aos osos, raposos e outros animais, especialmente as aves coma os paporrubios, os tordos ou as pegas.
Tamén é empregado o cancereixo coma sustento das larvas dunha ampla gama de especies de lepidópteros.
Sorbus aucuparia foi descrita por Carl von Linné e publicouse en Species Plantarum 1: 477, no ano 1753.[6]
O capudre ou cancereixo (Sorbus aucuparia) é unha árbore de tamaño mediano da familia das Rosáceas que raramente pasa dos 15 metros, a súa distribución cobre toda Europa, de Islandia a Rusia e a Península Ibérica, tolerante ao frío pódese atopar en altitudes altas. Os seus froitos, semellantes a cereixas, son doces e acedos a un tempo, cun alto contido en vitamina C.
Planinska jarebika (planinska oskoruša, obična jarebika, Sorbus aucuparia) je bjelogorična vrsta drveća iz porodice Rosaceae.
U Hrvatskoj je autohtona vrsta. Jarebika ima veliki prirodni areal. Raste u zapadnoj Aziji i po skoro cijeloj Europi, dolazi do Islanda. Nema je u južnim predjelima Španjolske i Grčke te u dijelovima Panonske nizine. Pojedinačna nalazišta su u sjevernoj Africi, Maloj Aziji i na Kavkazu.
Jarebika je do 15 - 20 m visoko listopadno drvo. Ima rijetku, okruglastu krošnju, vitko tanko deblo i dobro razvijen, ali plitak korijenov sustav. Doživi starost do 100 godina. Kora jarebike u mladosti je srebrnosiva, glatka, sjajna, a kasnije uzdužno je ispucala i potamni. Debela je oko 5 mm. Mladi izbojci su crvenkastosivi, gusto dlakavi, a kasnije goli i s većim brojem ovalnih svijetlijih lenticela. Pupovi su veliki, do 15 mm dugi, ušiljeni, prilegli, čunjasti, spiralno raspoređeni, pokriveni velikim, prileglim, tamnosmeđim do crnim ljuskama, koje su na gornjim rubovima dlakave i tamnije. Lišće je 10 - 20 cm dugo, neparno perasto sastavljeno od 9 do 19 liski, koje su usko eliptične 1 do 2.5 cm duge, oštro napiljenog ruba, s gornje strane tamnozelene, s donje svijetlozelene, a u jesen narančastocrvene boje. Prvo su dlakave, a kasnije gole. Palistići rano otpadaju. Cvjetovi su dvospolni, entomogamni, neugodnoga mirisa, bijeli, oko 1 cm široki. Pojedinačni cvjetovi udruženi su, u do 20 cm širokim vršnim gronjama. Lapova čaške i latica ima 5, prašnika 20, plodnih listova 5 te najčešće 3 vrha tučka. Cvate u svibnju ili lipnju. Plodovi su okruglasti, slični bobama, mesnati, do 1 cm debeli, narančastocrvene boje, imaju peterokraki zvjezdasti ožiljak na ulegnutom tjemenu. Sirovi su opori, gorki i trpki, u velikoj količini mogu biti i otrovni. Postaju jestivi prerađeni s vrelom vodom ili 10 sati namočeni u razrijeđenom octu. Nakon prvih mrazeva sadrže više šećera (do 7%). Dozrijevaju krajem kolovoza i početkom rujna. Plodovi ostaju na stablu do dugo u jesen ili cijelu zimu. Sadrže 2- 6 sjemenki, najčešće 3, koje su konične, uske i crvenkaste. Sjeme raznose ptice, koje ga vrlo radu jedu.
U mladosti raste brzo u visinu, ali kasnije naglo uspori. Poluheliofilna je do heliofilna vrsta. U mladosti može rasti i zasjenjena, kasnije treba više svjetla. Jarebika je vrlo skromna i prilagodljiva vrsta. Najbolje raste na svježim i dubokim tlima, ali nalazi se i na suhim. Dobro podnosi sušu, niske temperature, mraz, snjegolome i posolicu. Jednako dobro raste na vapnenoj i silikatnoj matičnoj podlozi. Nastupa kao pionirska vrsta, ali samo na primjerenim staništima gdje nema kompeticije. Jako je otporna protiv onečišćenog zraka pa se sadi u parkovima i drvoredima. Vrlo je korisna pri pomlađivanju smreke, jele i ariša. Raste češće pojedinačno, ali i u grupama. Kao kržljav grm raste i do 2400 m nadmorske visine u Alpama.
Jarebikini plodovi, jestivi su kada se prerade; sirovi su opori, gorki i trpki, a uzeti u velikim količinama, mogu djelovati otrovno. Pri branju plodova, najbolje je odrezati cijele štitove. Poželjno je berbu odgoditi do prvih mrazeva, kada plodovi sadrže više šećera, do 7%.
Treba naglasiti da se jarebika kao voćka uzgaja još od ranog srednjeg vijeka, a njen uzgoj preporučao je i Karlo Veliki u svojim Kapitularima(otprilike nastali između 771. i 800. godine).No intenzivniji uzgoj započinje tek oko 1900.Kao voćka se jarebika osim u Njemačkoj i Austriji uzgaja i u Rusiji ,Bugarskoj i Poljskoj[1]
Razvijen je i veći broj kultiviranih odlika koje možemo podijeliti na one koje se koriste u hortikulturi,te na one koje se uzgajaju zbog plodova( najviše u Rusiji,nekoliko odlika stvorio je i čuveni ruski botaničar Ivan Vladimirovič Mičurin ),plodovi istih jestivi su i u svježem stanju( sorte"Edulis"/ od 1810./,"Klosterneuburg IV","Rosina" ,"Krasnaja Krupnaja","Nevezhinskaja","Alaja Krupnaja","Rossica","Rossica major").Mičurin je razvio i u sviježem stanju jestive križance jarebike i aronije( lat.Sorbaronia fallax sorte 'Burka', 'Likjornaja' i 'Titan') , jarebike i mušmule(lat.Sorbomespilus "Dessertnaja"),jarebike i divlje kruške("Rubinovaja","Krassavitsa","Eliit","Zoltaya"),te jarebike i gloga (Crataegosorbus "Granatnaja").[2]
Nakon prerade, jarebikini plodovi služe za spremanje miješanih marmelada, želea, kompota, kaša, sokova, sirupa, mošta, vina i vitaminskih koncentrata. U Njemačkoj se pripremaju miješane marmelade od plodova jarebike, jabuke, kruške, šipka i drugog voća dodavajući do 50% šećera. U slavenskim zemljama priprema se rakija, koja ulazi u sastav nekih vrsta votke. Od plodova se priprema i ocat, osušeni služe kao zamjena za ruski čaj. U pučkoj medicini smatra se, da povoljno djeluju protiv dijabetesa, promuklosti, kašlja, reume, bolesti žuči i za izlučivanje kamenaca. Smanjuju količinu kolesterola u krvi, a posjeduju i jako antimikrobno djelovanje. Estrakt iz svježih plodova, služi kao sredstvo za otvaranje, a mošt kao sredstvo za zaustavljanje proljeva. To se objašnjava činjenicom, da u svježim plodovima ima parasorbinske kiseline, koja podražuje želučano - crijevnu sluznicu, a u moštu je nema. Zreli plodovi sadrže oko 72% vode, 6% šećera (fruktoze, glukoze, sorboze i saharoze), 1% dušičnih tvari, 2% organskih kiselina, oko 160 mg% vitamina C i dosta vitamina E. Plodovi su vrlo bogati i vitaminom A - do 56 mg %. Prisutan je i alkohol sorbit, koji nastaje fermentacijom šećera sorboze. Sjemenke jarebike sadrže male količine glikozida cijanovodične kiseline, amigadalina. Drvo jarebike upotrebljavalo se u kotlarstvu i rezbarstvu.Koristi se i u hortikulturi.
Treba naglasiti i da iako je jarebika kod nas razmjerno često drvo,i to prije svega u Gorskom kotaru i na Velebitu kod nas pokušaja kultiviranja odnosno oplemenjivanja ove vrste divljeg voća nije bilo.
November 2014, Volume 9, Issue 11, pp 1078-1086
Planinska jarebika (planinska oskoruša, obična jarebika, Sorbus aucuparia) je bjelogorična vrsta drveća iz porodice Rosaceae.
Wšědna wjerjebina (Sorbus aucuparia) je kerk abo štom ze swójby róžowych rostlinow (Rosaceae).
Wšědna wjerjebina je kerk abo štom, kotryž docpěwa wysokosć wot 3 hač 15 m.
Zdónk a hałuzy hładku skoru maja.
Łopjena wobsteji z 9 hač 17 jejkojtych pjerkatych łopješkow z dołhosću wot 4 hač 6 cm. Pjerite łopjena často su nimale hač spódku rězane.
Kćěja wot meje hač junija. Kćenja njepřijomnje ćahnu, steja we wokołkojtych pakićach a wobsteji z pjeć keluškowych łopjenow. Pjeć běłych krónowych łopješkow docpěwa dołhosć wot 4 hač 5 mm.
Płody docpěwaja tołstosć wot něhdźe 1 cm a su oranžočerwjene a nimale kulowate.
W zymje ptački płody žeru.
Rosće w kerčinach, swětłych lisćowych a jehlinowych lěsach na zwjetša njewutkatnych, drjebjatych podach.
Rostlina je w Europje rozšěrjena.
Wšědna wjerjebina (Sorbus aucuparia) je kerk abo štom ze swójby róžowych rostlinow (Rosaceae).
Ilmreynir (fræðiheiti: Sorbus aucuparia), reynir eða reyniviður í daglegu tali er sumargrænt lauftré af rósaætt. Ilmreynir vex villtur um nær alla Evrópu, Mið-Asíu og Vestur-Síberíu.
Laufblöð eru 10–20 cm löng með 12, 13 eða 15 smáblöðum. Börkur er grár til grágulur, þunnur og sléttur. Blóm eru hvít. Ber eru kúlulaga og litur þeirra er frá því að vera appelsínugulur yfir í dökk rauð. Haustlitur laufa er frá gulu yfir í rautt. Ilmreynir verður 10–15 metra hátt, oft margstofna tré og nær 80–100 ára aldri.
Ilmreynir finnst villtur dreifður um birkiskóga á Íslandi. Tré af íslenskum uppruna eru að jafnaði með uppsveigðar greinar. Kvæmi hafa einnig verið fengin frá Skandinavíu. Blómgun verður yfirleitt í júní. Ilmreynir er eitt algengasta garðtré hérlendis og hefur verið í ræktun í tæp 200 ár. [1] Hér nær hann 10-14 metra hæð. [2]
Af innlendum stofni hafa helst verið fjórir algengir í ræktun. Það er reynir frá Nauthúsagili í Goðalandi undir Eyjafjöllum, Skaftafelli, Núpsstöðum og Skriðu í Hörgárdal (sem er afkomendi Möðruvallatrésins).[3]
Stakstæður ilmreynir í Öræfasveit var valinn tré ársins 2015. Tréð var gróðursett árið 1923. [4]. Einnig hefur ilmreynir verið valinn tré ársins 1995.
Ilmreynir (fræðiheiti: Sorbus aucuparia), reynir eða reyniviður í daglegu tali er sumargrænt lauftré af rósaætt. Ilmreynir vex villtur um nær alla Evrópu, Mið-Asíu og Vestur-Síberíu.
Il sorbo degli uccellatori (Sorbus aucuparia L.) è un albero della famiglia delle Rosacee.[1]
Il nome deriva dal fatto che, essendo le sue bacche appetite dalla piccola avifauna migratoria, viene tradizionalmente utilizzato negli appostamenti fissi per la caccia a tali prede. Veniva anche piantato attorno agli impianti per la cattura di tale fauna mediante reti.
S. aucuparia ha un tronco affusolato, con corteccia liscia (che tende a fessurarsi con l'età). La chioma ha forma tondeggiante, le foglie pinnate, con coppie di foglioline disposte su una linea centrale con una foglia terminale. Fiorisce da maggio a giugno con corimbi molto densi di fiorellini giallastri. Sviluppa piccole bacche rosse che maturano in autunno. Sono commestibili, anche se di cattivo gusto, e attraggono tantissime specie di uccelli (da li il nome comune della specie). La specie è molto resistente al freddo.
L'infiorescenza
I frutti
È originario delle aree centrali e settentrionali dell'Europa, dall'Islanda alla Russia. Essendo una pianta specializzata per climi relativamente freddi, nell'Italia del sud (e nei paesi mediterranei) è confinato alle aree interne a partire dai 500/600 m d'altitudine.
Sono state descritte le seguenti sottospecie[2]:
Il sorbo degli uccellatori (Sorbus aucuparia L.) è un albero della famiglia delle Rosacee.
Il nome deriva dal fatto che, essendo le sue bacche appetite dalla piccola avifauna migratoria, viene tradizionalmente utilizzato negli appostamenti fissi per la caccia a tali prede. Veniva anche piantato attorno agli impianti per la cattura di tale fauna mediante reti.
Sorbus aucuparia (binomen a Carolo Linnaeo anno 1753 statutum) est species plantarum florentium generis Sorbi et familiae Rosacearum in regionibus montanis Europae sponte virens, cuius fructus ad condiendum pabulantur.
Situs scientifici: Tropicos • Tela Botanica • GRIN • ITIS • Plant List • NCBI • Biodiversity • Encyclopedia of Life • Plant Name Index • IUCN Red List • Plantes d'Afrique • INPN France • Flora of North America • USDA Plants Database 
Vide "Sorbus aucuparia" apud Vicispecies. Sorbus aucuparia (binomen a Carolo Linnaeo anno 1753 statutum) est species plantarum florentium generis Sorbi et familiae Rosacearum in regionibus montanis Europae sponte virens, cuius fructus ad condiendum pabulantur.
Situs scientifici: Tropicos • Tela Botanica • GRIN • ITIS • Plant List • NCBI • Biodiversity • Encyclopedia of Life • Plant Name Index • IUCN Red List • Plantes d'Afrique • INPN France • Flora of North America • USDA Plants Database Vide "Sorbus aucuparia" apud Vicispecies. Sorbus aucuparia (binomen a Carolo Linnaeo anno 1753 statutum) est species plantarum florentium generis Sorbi et familiae Rosacearum in regionibus montanis Europae sponte virens, cuius fructus ad condiendum pabulantur.
Paprastasis šermukšnis (lot. Sorbus aucuparia, angl. Rowan, vok. Vogelbeere) – erškėtinių (Rosaceae) šeimos, šermukšnių (Sorbus) genties augalų rūšis.
Paprastasis šermukšnio arealas išplitęs beveik per visą Europą. Rytuose siekia vakarų Sibirą, pietuose – šiaurės Iberijos pusiasalį, Korsikos, Sicilijos salas, šiaurės Graikiją bei Bulgariją. Švelnesnio klimato Europos zonose auga iki 2000 m aukščio kalnų altitudėse.
Lietuvos vietinių, savaime augančių medžių dažna rūšis. Lietuvoje jie auga lapuočių, spygliuočių bei mišriuose miškuose, kirtimuose, pamiškėse, auginamas soduose, sodybose, parkuose ir pakelėse. Mėgsta vidutinio drėgnumo, drėgnus, purius, turtingus maisto medžiagų dirvožemius – velėninius jaurinius, durpininius priemolius, durpžemius. Mėgsta neutralius ir karbonatingus dirvožemius. Jauni pakenčia paunksmę, vėliau – šviesamėgiai. Atsparus šalčiui ir sausroms.
Auga greitai, bet dažniausiai išauga iki 8–10 m, rečiau 15-20 m aukščio ir ypatingai retais atvejais iki 28 m aukščio, nors paprastojo šermukšnio Sorbus aucuparia subsp. glabrata porūšis augantis atšiauraus klimato zonose išauga kaip krūmas apie 4 m aukščio. Įprastai paprastųjų šermukšnių kamienas iki 30-60 cm skersmens. Yra žinomas 22,30 m aukščio paprastasis šermukšnis su 1,12 m kamieno apimtimi, kuris auga Suomijos Ruotsinkylä vietovėje.
Gyvena 60-100, rečiau iki 120, pasitaiko ir iki 200 metų amžiaus išgyvenančių medžių.
Tai medis arba krūmas, nors krūmu išauga tik tolimoje šiaurėje augantis paprastojo šermukšnio Sorbus aucuparia subsp. glabrata porūšis. Laja kiaušiniška, rutuliška, vėliau – skėstašakė ir netaisyklinga, kiek retoka. Žievė lygi ir pilka. Jauni ūgliai pūkuoti, paaugęs – pliki, stori, apvalūs, negiliai išilgai vagoti, rausvai rudi, su pilka plėvele. Pumpurai kiaušiniški, kūgiški apie 1 cm ilgio, nusmailėję, šiek tiek išlenkti, prigludę, padengti 2-3 žvyneliais, jų viršūnė gausiai sidabriškai plaukuota. Lapai sudėtiniai, neporomis plunksniški, 15-20 cm ilgio, ir apie 10 cm pločio, sudaryti iš 9-15, kartais 19 lancetiškų, nusmailėjusių, pjūkliškų lapelių, kurių viršus tamsiai žalias, o jų apačia – melsvai, pilkai žalia, kiek plaukuota. Rudenį tampa gelsvais, rausvai oranžiniais ir anksti nukrenta. Žiedai dvilyčiai, balti, specifinio kvapo 8-15 mm skersmens, susilelkę viršūninėse gausiažiedėse skydiškose, 5-10 cm skersmens šluotelėse. Žiedynkotis ir žiedkočiai apsaugę pilkšvais plaukeliais. Vainiklapiai apskriti. Turi apie 20 kuokelių. Liemenėliai 3 (2-4) ir palaidi. Žydi gegužės-birželio mėnesiais. Jų vaisiai rutuliškos formos, maži, 8-10 mm skersmens, raudoni, oranžiniai ar raudonai oranžiniai, valgomi, sultingi, bet kartoko skonio susispietę kekėse obuolėliai, su 3-5 (1-8) rausvomis, rudomis, žvilgančiomis, kableliškomis sėklomis. Vaisiai prinoksta rugsėjį ir kabo iki žiemos. Derėti pradeda 10-12 augimo metais ir dera kasmet.
Išskiriami penki, kitų botanikų keturi, paprastojo šermukšnio porūšiai:
Yra išveistų nemažai jo ir dekoratyvinių veislių, paminėtinos šios:
Tai vertingas dekoratyvinis, maistinis ir vaistinis augalas. Viduramžiais šermukšnis buvo labai populiarus Europoje, o jo gydomąsias savybes žinojo dar senovės graikai. Lietuvoje paprastasis šermukšnis sodintas kiekvienoje sodyboje, dažniausiai prie kiemo vartų ir gausus jo obuolėlių derlius gelbėdavo badmečiu. Jų vaisiuose yra apie 4-8 % cukraus, 0,6-2,8 % organinių rūgščių, daug pektinų, vitamino C yra daugiau nei citrinose, beveik nenusileidžia erškėtrožėms, vitamino P, karotino daugiau nei morkose ir jis žymiai lengviau pasisavinamas. Yra gausu ir sacharidų, flavonidų, rauginių medžiagų, rečiau sutinkamo vitamino E, jodo, eterinių aliejų, mineralinių medžiagų, mikroelementų. Vartojami uogienių, acto, spirito, vyno gamyboje. Žiemą vaisiais, ūgliais, šakelėmis maitinasi miško paukščiai ir žvėreliai. Žievė turi apie 14 % rauginių medžiagų. Paprastojo šermukšnio mediena kieta, tvirta, tinkanti tekinimo darbams bei smulkiems gaminiams. Dažnai sodinami parkuose, grupėms, grupių pakraščiams ir trakui sudaryti, jais apželdinami keliai bei išgraužos.
Liaudis gydymo tikslais naudojo ir naudoja šermukšnio lapus, žievę, žiedus ir vaisius. Vaistams renkami pilnai prinokę vaisiai, kurie džiovinami 50-60 °C temperatūroje. Lapų bei žievės nuoviru plaudavo žaizdas, laisvino vidurius, vaisių arbatą gėrė esant sunegalavus skrandžiui, prastam virškinimui, ar esant vitaminų trūkumui. Paprastojo šermukšnio vaisiai vartojami ir nuo avitaminozės, o vaisiuose esančios medžiagos mažina kraujospūdį, gerai veikia kepenis, tulžį bei inkstus. Sultys geriamos sumažėjus skrandžio rūgštingumui, o iš džiovintų šermukšnio obuolėlių daroma arbata skani ir vaistinga.
Kartais puolami vienų ar kitų ligų, kaip kad chlorozės
Ypatinga magijos galia apgaubtas paprastasis šermukšnis – tai vienas iš keleto senovėje lietuvių garbintų, jų manymu nematomų, gerų, paslaptingų savybių turintis medis, saugantis nuo blogio bei nepageidaujamos įtakos, suteikia ramybę ir prieglobstį, privatumą. Senovės aisčių tikėjimuose jis sietinas su Saule, o nuo amžių jis buvo dar laimės bei vaisingumo simboliu. Paprastojo šermukšnio šalinasi laumės, raganos, burtininkai, o ypač – velniai. Pasiramščiuojant su šermukšnine lazda ar toli keliaujant velnio nesutiksi, ir buvo manoma, kad su ja galėdavo užmušti velnią. Paprastasis šermukšnis apdainuotas ne tik lietuvių, bet ir kaimyninių tautų dainose. Pasak senolių, kieme augantis šermukšnis apsaugodavo namus nuo žaibo, perkūnijos. Sunkiai sergantiems žmonėms, ypač vyresnio amžiaus ligoniams, naudinga prie lovos pamerkti keletą šermukšnio šakelių. Senovėje lietuvių protėviai surištas šermukšnio šluoteles kabindavo ant namo sienos lovos galvūgalyje arba laikydavo palovyje, tikėdami, kad taip jis apsaugos nuo ligų, piktųjų dvasių bei blogų burtų.
Pagal Jungtinės Karalystės bioenergetikų priimtą penkių balų sistemą, paprastasis šermukšnis vertinamas maksimaliai – penkiais balais. Senolių buvo tikima, kad mirus šeimos nariui, ant jo kapo būtina pasodinti šermukšnį, nes tokiu būdu nuramins jo sielą ir palengvins jos kelią į dangų.
Iliustruotas Lietuvos augalų genčių vardynas · Lietuvos vietinės medžių ir krūmų rūšys · Lietuvos išskirtiniai medžiai · Lietuvos svetimžemė dendroflora · Pasaulio išskirtiniai medžiai
Miškas · Miško skliautas · Lietuvos miškai · Pasaulio miškai (šalys pagal miškų plotą) · Miškų nykimas (neteisėtas miško kirtimas)
Miškininkystė (ekologinė miškininkystė) · Miško atkūrimas · Įveisimas · Miškų ūkis · Miškų urėdija · Girininkija · Eiguva · Lietuvos miškų institutas
Paprastasis šermukšnis (lot. Sorbus aucuparia, angl. Rowan, vok. Vogelbeere) – erškėtinių (Rosaceae) šeimos, šermukšnių (Sorbus) genties augalų rūšis.
Parastais pīlādzis, sērmūkslis jeb pucene[1] (Sorbus aucuparia) ir rožu dzimtas suga. Tas ir Latvijā bieži sastopams koks vai krūms.
Vasarzaļš neliels (līdz 20 m) lapkoks vai krūms. Miza pelēka, gluda. Lapas nepāra plūksnaini saliktas no pāriem iegareni lancetisku lapiņu. Ziedu daudz, lielā ziedkopā. Tie balti un smaržīgi. Auglis — oranžsārts, ieapaļš un sulīgs, atgādina ogu. Zied maijā, jūnija sākumā.
Aug dažadās augsnēs, lapkoku vai jauktos mežos, mežmalās.
Parastais pīlādzis ir Eiropā ļoti plaši izplatīta suga, aug arī Āzijā un Ziemeļamerikā.[2]
Parastais pīlādzis, sērmūkslis jeb pucene (Sorbus aucuparia) ir rožu dzimtas suga. Tas ir Latvijā bieži sastopams koks vai krūms.
De wilde lijsterbes (Sorbus aucuparia) is een zeer winterharde boom uit de rozenfamilie (Rosaceae). De boom wordt vaak aangeplant. De wilde lijsterbes komt voor in Noord-Europa, op de bergen in Zuid-Europa en in Zuidwest-Azië. In Engeland en in Scandinavië worden de bessen in het wild geplukt voor consumptie.
De boom wordt lijsterbes genoemd omdat lijsters en andere vogels dol op de bessen zijn. De plant zorgt namelijk voor een goede voedselvoorziening voor vogels vanwege de lange periode met bessen. Verder trekken de bloemen in de zomer veel insecten en vooral veel wespen aan, die op het menu staan van veel vinken. Bovendien is de lijsterbes een zeer geschikte plek voor vogels om te broeden vanwege de dichte boomstructuur.
De wetenschappelijke naam "aucuparia" komt van het Latijnse woord aucupor (vogelvangst). Er werden namelijk veel vogels gevangen bij dat soort bomen.
De lijsterbes is een struik of boom (tot 20 m) met open kroon.
De samengestelde, onevengeveerde bladeren zijn veervormig met negen tot zeventien blaadjes, die 2-6 cm lang zijn. De blaadjes (5-7 bij 1-1,5 cm groot) zijn ovaal tot langwerpig en staan in 6-8 paren. De blaadjes hebben, behalve bij het onderste stukje, scherp gezaagde bladrand en hebben een spitse top. De bladkleur is bovenaan dof groen, terwijl de onderkant grijsgroen is. In de herfst kleuren de bladeren geeloranje tot rood.
De boom bloeit in mei en juni met 0,8-1 cm grote, crèmewitte bloemen in veelbloemige tuilen die sterk geuren. De lijsterbes draagt als de vruchten rijp zijn ronde, 0,6-1 cm grote, oranjerode, bolvormig vruchten.
De lijsterbesboom stelt geen specifieke eisen aan de ondergrond noch aan de weersomstandigheden. Men kan hem tot bijna 1200 meter hoogte aantreffen.
Omdat de wilde lijsterbes erg winterhard is, was het een van de eerste bomen die na de ijstijd in de Benelux voorkwamen. De plant wordt door insecten bestoven en de verspreiding van de zaden vindt vooral plaats door vogels die de bessen hebben geconsumeerd.
De wilde lijsterbes is een kensoort voor het zomereik-verbond (Quercion roboris). De boom komt voor in bossen en houtwallen.
Het hout van de lijsterbes is tamelijk hard, buigzaam en elastisch, maar gaat vrij snel kapot. Het is bruikbaar voor draai- en snijwerk, vaten, vezelplaten. Schors en loof bevatten een hoog gehalte aan looizuur. Specifiek voor houtproductie hebben ze over het algemeen te kleine afmetingen of komen ze in te geringe aantallen voor.
Van rijpe lijsterbessen kan jam gemaakt worden. Deze is bitter maar bevat veel vitamine C.
Verschijningsvorm
Bloesem
Vruchten
bloemen met rups
Aantasting door galmijt
(Nederlandstalige) Wikisource.
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Sorbus aucuparia op Wikimedia Commons. De wilde lijsterbes (Sorbus aucuparia) is een zeer winterharde boom uit de rozenfamilie (Rosaceae). De boom wordt vaak aangeplant. De wilde lijsterbes komt voor in Noord-Europa, op de bergen in Zuid-Europa en in Zuidwest-Azië. In Engeland en in Scandinavië worden de bessen in het wild geplukt voor consumptie.
Rogn (Sorbus aucuparia) eller raun er eit lauvtre i planteslekta Sorbus og sorterer under rosefamilien. Namnet rogn kjem frå norrønt «reynir» som har samanheng med ordet raud.
Rogn veks som pionertre og i skogbryn over heile Europa, bortsett frå i Middelhavslanda og i Alpane. Treet finst i heile Noreg og opp til 1500 moh. i sør. Det veks i alle jordtypar, frå våt og sur jord til næringsfattig sandjord. Rogna er lyskrevjande, men toler vind. Rognetre kan bli opptil hundre år gamle.
Treet kan bli opp til 10 meter høgt, avhengig av klima. Langs kysten og i fjellet kan rogn også vere i buskeform. Unge tre er slanke og kjegleforma, men etter som tida går blir dei meir avrunda og buskete. Dette er fordi treet ofte manglar eigentlege toppskot.
Borken er brun og glatt. På eldre tre kan han sprekke opp.
Blada er taggete og smale og sit parvis saman. Treet feller dei om hausten.
Rogna har talrike kvite blomar i ein halvskjerm som blir til små, epleaktige bær. Blomane trekkjer til seg fluger og har difor ei sterk, stram lukt som likevel ikkje rekk langt frå treet, slik god lukt frå til dømes syrin eller kaprifolium gjer.
Når bæra blir mogne på haustsida, får dei ei raudoransje farge. Skalet er mjukt og tynt. Dei er sure, men fuglar, særleg trost og sidensvans, likar smaken, og sørgjer for at dei blir spreidde. Nye rognetre kan veksa så godt som overalt: På tak, murar, i bergveggar, og i kronene eller stubbane av gamle tre.
Rogna skal ha sterke magiske krefter, og er blitt brukt som tuntre i både Skottland og Finland for å verna mot alt vondt. I norrøn tid var treet vigd guden Tor, og det opptrer i fleire segner.
I Noreg knyter det seg særleg magiske førestillingar til flogrogn, det vil seia rogn som har spira og slege rot oppe i andre tre. Ski laga av slik rogn skulle gå mest av seg sjølv, økseskaft av flogrogn gav vern mot sjølvhogg, og rogn brukt i ymse reiskapar skulle gje vern mot trolldom og vonde makter.[1]
Rogn blir nytta i treforedlingsindustrien og som fyringsved. Rogneveden er hard og seig, og eignar seg godt som dreieemne og som skaft til ulike verktøy. Tidlegare vart rogn òg brukt til å lage ski og på grunn av styrken har det og vore vanleg med rogn til sleggeskaft[2].
Borken kan brukast til garving og har òg vore brukt som dyrefôr.
Bæra er sure, men kan nyttast i til dømes rognebærgelé. Frysing av bæra gjer dei mindre sure, men senker òg innhaldet av pektin slik at dei blir mindre eigna til gelélaging. Rognebær skal òg vera ein viktig ingrediens i brennevinet Gammel Dansk.
Tidlegare blei rognebær brukt som urindrivande middel, mot nyrestein og mot skjørbuk.
Ville dyr som elg et gjerne bork, tynne kvistar og blad av rogn.
Rogn er kommuneblomen til Skaun kommune.
Fram til 1800-talet, då ein byrja med skogplanting, var rogna det einaste treslaget på Jæren.
Wikimedia Commons har multimedia som gjeld: Rogn Rogn (Sorbus aucuparia) eller raun er eit lauvtre i planteslekta Sorbus og sorterer under rosefamilien. Namnet rogn kjem frå norrønt «reynir» som har samanheng med ordet raud.
Rogn (Sorbus aucuparia) er et løvtre som hører til asalslekten innenfor rosefamilien. Navnet kommer fra norrønt «reynir», som har sammenheng med fargen rød.
Rogn vokser som pionertre og i skogbryn i store deler av Europa inkludert Island og i Vest-Sibir, Kaukasus og Nord-Anatolia. Den er formrik, og i Norge finnes underartene skogrogn (subsp. aucuparia) og fjellrogn (subsp. glabrata). Den sistnevnte har blad som er hårløse på undersiden og avlange frukter. I Europa mangler rogn bare på Svalbard, Færøyene, steppene i Øst-Europa og de varmeste områdene ved Middelhavet. Treet er utbredt over hele Norge, opp til 1500 moh. i sør. Det vokser i alle jordtyper, fra våt og sur jord til næringsfattig sandjord. Rogna er lyskrevende, tåler mye vind, og kan bli opptil hundre år gammel.
Treet kan bli opptil ti meter høyt, avhengig av klima. Langs kysten og i fjellet kan rogn også finnes i buskform. Unge trær er slanke og kjegleformet i kronen, men etter som de blir eldre blir de mer avrundede og buskete. Dette er fordi treet gjerne mangler egentlige toppskudd. Bladene er taggete og smale og sitter parvis sammen. Treet feller bladene om høsten. Barken er brun og glatt, men på eldre trær kan den sprekke opp. Rogn er som treslag hard og seig. Ytterveden er gylden og lys. Kjerneveden er lysebrun.
Rogna har tallrike hvite blomster i en halvskjerm som blir til små, eplelignende bær. Blomstene har en sterk, stram lukt som tiltrekker seg fluer, men lukten rekker ikke langt fra treet, slik som den søtlige lukten fra for eksempel syrin og kaprifol gjør.
Når bærene blir modne på høsten får de en rødoransje farge. Skallet er mykt og tynt, og bæra er sure. Men fugler som trost og sidensvans liker smaken, og sørger for at frøene blir spredt omkring. Unge rognetre kan vokse så godt som overalt; På tak, murer, i fjellvegger og i kronene eller stubbene av gamle trær.
Rognebærene inneholder mye av de samme stoffene som epler. Viktige forbindelser er karotin, askorbinsyre, eplesyre, parasorbinsyre, pektin (ca. 1 %), fruktsukker og garvestoff. Rognebær som har vært frosset vil fort tape en god del av C-vitamininnholdet. Bærene er ellers rike på mineraler som kalium, kalsium, magnesium, jern og fosfor. Frøene inneholder fete oljer og stoffet amygdalin.
Rogn blir brukt i treforedlingsindustrien og som fyringsved. Rogneveden er hard og seig, og egner seg godt som dreieemne og som skaft til forskjellige verktøy og redskap. Tidligere ble rogn også brukt til å lage ski.
Barken kan brukes til garving.
Løv fra rogn ble i tidligere tider anvendt som dyrefôr. Elg og andre hjortedyr spiser gjerne barken, tynne kvister og blad av rogn. Rognbladene smaker nesten som bitre mandler, og kan godt spises også av mennesker, men i mindre mengder.
Rognebæra er sure, men kan likevel brukes i for eksempel rognebærgelé eller som smaksetting på sprit. Rognebær inngår som en viktig ingrediens i Gammel Dansk. I tidligere tider ble bærene brukt som urindrivende middel, mot nyrestein og skjørbuk. Kuldepåvirkning gjør at de bitreste smaksstoffene dempes betraktelig. Høsting av rognebær til vinlegging skjer derfor gjerne senhøstes, dvs. etter første frostnatt. Alternativt kan bærene gies et opphold i fryseboks.
Rogn er kommuneblomsten til Skaun kommune i Trøndelag.
I norrøn tid var treet viet til guden Tor. Rogn opptrer også i flere folkesagn. Dette gjorde at det var knyttet mye overtro til rogn og den skulle ha magiske egenskaper.
I Æsops fabler, som på 1700-tallet ble oversatt til engelsk av George Fyler Townsend, er det en historie om: The Fox and the Sour Grapes. Der heter det om druene at: «They´re probably sour anyway». I norden, der det ikke var vanlig å dyrke druer, er derfor historien blitt omsatt, slik at det i den danske oversettelsen (fabel 11) heter det: "De er sure", sir ræven om rønnebær, for dem kan den ikke nå, så kalder den dem for grønne bær, som ikke er værd at få. – På norsk folkemunne: Høyt henger de – og sure er de, sa reven.
Flere steder som Skottland og Finland ble rogn anvendt som tuntre til vern mot ondskap.
Fram til 1800-tallet, da man begynte med skogplanting, var rogna det eneste treslaget på Jæren.
Blomster.
Rogneblad og umodne bær.
Modne rognebær.
Typisk høstfarge.
Rogn med kjerneved
Rogn med kjerneved gjennomkuttet
Rogn (Sorbus aucuparia) er et løvtre som hører til asalslekten innenfor rosefamilien. Navnet kommer fra norrønt «reynir», som har sammenheng med fargen rød.
Costo artìcol a l'é mach në sbòss. Da finì.
Da finì.
Da finì.
Costo artìcol a l'é mach në sbòss. Da finì.
DistribussionDa finì.
NotissieDa finì.
Jarząb pospolity, jarzębina, jarząb zwyczajny, (Sorbus aucuparia L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych. Występuje w Europie, południowo-zachodniej Azji, zachodniej Syberii. W Polsce pospolity na całym obszarze.
Występuje w kilku odmianach:
Tworzy mieszańca z jarząbem mącznym (S. x pinnatifida (Sm.)Düll)[7].
Jarząb pospolity, jarzębina, jarząb zwyczajny, (Sorbus aucuparia L.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych. Występuje w Europie, południowo-zachodniej Azji, zachodniej Syberii. W Polsce pospolity na całym obszarze.
A tramazeira (Sorbus aucuparia), ou cornogodinho[1], é uma árvore de tamanho mediano, raramente ultrapassando os 15 m de altura (excecionalmente até os 20 m). Distribui-se por toda a Europa, da Islândia à Rússia, passando pela Península Ibérica. Tolera o frio, podendo encontrar-se em elevadas altitudes. Os seus frutos são semelhantes às cerejas e ricos em vitamina C, podendo ser doces ou ácidos. Há muitas na Serra da Estrela. Os seus frutos no inverno são alimento importante para a avifauna carente nesta estação.
As suas bagas amadurecem entre setembro e outubro, atingindo entre 4 a 8 mm de diâmetro, de cor vermelha-alaranjada. Existem também algumas variedades rosadas, amarelas e brancas, entre as espécies asiáticas.
Com as bagas da tramazeira pode-se produzir uma geleia com um gosto intenso. Na fitoterapia estas bagas constituem a base de um colutório adstringente para a garganta.
A tramazeira (Sorbus aucuparia), ou cornogodinho, é uma árvore de tamanho mediano, raramente ultrapassando os 15 m de altura (excecionalmente até os 20 m). Distribui-se por toda a Europa, da Islândia à Rússia, passando pela Península Ibérica. Tolera o frio, podendo encontrar-se em elevadas altitudes. Os seus frutos são semelhantes às cerejas e ricos em vitamina C, podendo ser doces ou ácidos. Há muitas na Serra da Estrela. Os seus frutos no inverno são alimento importante para a avifauna carente nesta estação.
Fragmentul inserat (sau întreaga pagină) va fi șters dacă în termen de 7 zile nu se înregistrează progrese notabile în procesul de redactare.
Pagina a fost modificată ultima oară de către Ltomuta (Contribuții • Jurnal) acum 5 luni.Sorbus aucuparia, numită în mod obișnuit scoruș de munte, scoruș păsăresc sau sorb păsăresc, este o specie de copac foioasă sau arbustă în familia rozacee. Este o specie foarte variabilă, iar botanicii au folosit definiții diferite speciilor pentru a include sau a exclude copacii originari din anumite zone; o definiție recentă[2] include copacii originari din cea mai mare parte a Europei și din părți ale Asiei, precum și din nordul Africii. Gama se întinde din Madeira și Islanda până în Rusia și nordul Chinei. Spre deosebire de multe plante cu distribuții similare, nu este nativ în Japonia.
Sorbus aucuparia, numită în mod obișnuit scoruș de munte, scoruș păsăresc sau sorb păsăresc, este o specie de copac foioasă sau arbustă în familia rozacee. Este o specie foarte variabilă, iar botanicii au folosit definiții diferite speciilor pentru a include sau a exclude copacii originari din anumite zone; o definiție recentă include copacii originari din cea mai mare parte a Europei și din părți ale Asiei, precum și din nordul Africii. Gama se întinde din Madeira și Islanda până în Rusia și nordul Chinei. Spre deosebire de multe plante cu distribuții similare, nu este nativ în Japonia.
Vývojová vetva po slovensky=
Oddelenie magnóliorasty (Magnoliophyta) Trieda (classis) magnólie (Magnoliopsida) Rad (ordo) ružotvaré (Rosales) Čeľaď (familia) ružovité (Rosaceae) Rod (genus) jarabina (Sorbus) Druh (species) Jarabina vtáčia (S. aucuparia)Jarabina vtáčia (lat. Sorbus aucuparia) je strom alebo ker z čeľade ružovité (Rosaceae).
Ako strom dorastá do výšky 20 m, má štíhly valcovitý kmeň a okrúhlu až valcovitú voľnú korunu[1]. Dožíva sa asi 80 rokov a kmeň môže byť až 40 cm hrubý. Kôra je dlho hladká, sivá, vo vyššom veku nahradzovaná však černastou, ryhovanou borkou. Listy sú striedavé, nepárno perovito zložené. Kvitne od mája do júna. Kvety sú bledožlté, v chocholíkovej metline a nepríjemne páchnu. Plody sú malvice jasnočervenej farby.
V lesníctve je to priekopníckou, pionierskou drevinou, ktorá okamžite zarastie rúbaniská a vývratiská. Plodmi sa živia vtáky, vyrába sa z nich alkoholický nápoj „jarabinka“ a používajú sa v ľudovom liečiteľstve. Je to jeden z najbohatších tuzemských zdrojov vitamínu C, niekedy sa preto jarabine hovorí „pomaranče severu“, no za surova sú pre obsah kyanovodíka nejedlé. Poskytuje výborné kolárske drevo.
Jarabina vtáčia (Sorbus aucuparia)
Kvety jarabiny vtáčej
Listy a plody jarabiny vtáčej
Commons ponúka multimediálne súbory na tému Jarabina vtáčia
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému Jarabina vtáčia
Jerebíka (znanstveno ime Sorbus aucuparia) je listnato drevo z užitnimi plodovi. Njena domovina sta Evropa in zahodna Azija.
Jerebika je srednje visoko drevo, ki le redko preseže 20 m v višino. Pogosto se grmičasto razraste. Deblo je vitko in valjasto, skorja pa pri mladih drevesih sivo rumenkasta, pri starejših pa črnikasta in po dolgem razpokana. Krošnja je redka in okrogla. Les jerebike je lepe rdečkaste barve in je izjemno priljubljen za izdelavo struženih predmetov in pohodnih palic. V preteklosti so verjeli, da jerebikin les podi zle duhove, iz česar izhaja priljubljenost izdelave pohodnih palic iz njenega lesa.
Listi so sestavljeni in imajo od pet do trinajst podolgovatih, na bazi celorobih, sicer pa ostro narezanih lističev. Cvetovi, ki se pojavijo od maja do junija so drobni in združeni v kobule bele barve. Plodovi so drobne, do 1 cm velike rdeče jagode (botanično so to pečkati plodovi), ki so prav tako združene v »grozde«. Razmnožuje se s semeni, ki jih pomagajo širiti ptice, in ki lahko vzkalijo tudi nekaj let po tem, ko so bila odvržena.
Jerebika dobro prenaša nizke temperature, zato se je razširila povsod po Evropi in zahodni Aziji vse do visokogorja. Zaradi privlačnega izgleda ob cvetenju in zorenju, jo pogosto kot okrasno drevo sadijo v sadovnjake in parke. Zaradi trdoživosti je primerna tudi za pogozdovanje. V Sloveniji je pogosta na Dolenjskem, kjer jo je najti predvsem po Gorjancih.
Plodovi so užitni tudi za ljudi, zato iz njih ponekod kuhajo marmelado, ponekod jo kandirajo, v Angliji pa jo kuhajo kot prilogo k divjačini. Bogata je z vitaminoma C in A, zato se plodovi jerebike v ljudskem zdravilstvu uporabljajo kot zdravilo proti prehladu, sicer pa naj bi bila tudi dober diuretik, emenagog, adstringens in antiskorbutik. Uporabljali so jo tudi kot zdravilo za domače živali.
1. Naše samoniklo jestivo bilje-hr./Mr.Ph.LJ. Grlić/Zagreb 1956.
Jerebíka (znanstveno ime Sorbus aucuparia) je listnato drevo z užitnimi plodovi. Njena domovina sta Evropa in zahodna Azija.
Rönn, Sorbus aucuparia, är ett träd inom familjen rosväxter. Dess löv, blomning om våren och bär på hösten är karaktäristiska och lätt identifierbara tecken. Blomning och bär liknar den nära släktingen oxelns, men löven skiljer sig markant mellan arterna genom att rönnen har små, sågtandade och parbladiga uddblad på ett enda lövfäste[1]. Oxelns löv liknar ekens, men är mörkare gröna och ludna på undersidan.
Rönnen blir aldrig särskilt stor och är, som Linné skrivit, "ett träd, som icke blir gammalt". Den växer snabbt men blir sällan mer än 50-60 år[1].
Redan när kanten av inlandsisen låg i norra Götaland 12 000 f. Kr. invandrade rönnen tillsammans med andra lövträd som asp, björk och sälg. Omkring 4500 f. Kr. hade dessa arter spridit sig till nordligaste Norrland. Rönn är idag Norrbottens landskapsträd.[2]
Rönnens blommor är små och talrika, sitter i rikt förgrenade kvastar och utmärker sig med en mycket stark frän lukt, en doft som räknas till de s.k. aminoida luktämnena. Detta slags blomdoft är speciell för blommor som framförallt pollineras av flugor (till exempel fläder, hagtorn och murgröna)[3]. Trots sin styrka brukar doften inte märkas en bit bort från växten. Rönnblomman är av äppelblommornas typ med roslik krona och bred honungsrik disk innanför ståndarna. Den har 20 ståndare, ställda i tre cirklar. Frukterna kallas rönnbär och är små äppelfrukter, med endast 2 eller 3 rum med mycket tunna, mjuka hinnväggar. De mogna rönnbären utgör den viktigaste vinterfödan för många fågelarter, till exempel sidensvans och trastar. Genom fåglarna sprids fröna, och kan då också hamna på tak, murar, bergväggar och uppe i kronorna på större träd.
Rönnen är härdig i karga klimat och är vanlig i alla de nordiska länderna, även i de lägre fjälltrakterna. En inventering visar att den på 1950-talet i jämtlandsfjällen nådde 1 050 m. 2008 hade den dragit sig än högre, upp till 1 450 m. Oberoende undersökningar i Uralbergen, Alperna, Pyrenéerna och Jurabergen har gett jämförbara resultat. Anledningen till att rönnen rör sig allt högre antas vara den globala uppvärmningen.[4] Att rönnen trivs högt upp indikeras även av ett av dess engelska namn, mountain ash ("fjällask"). Vid ishavskusterna finns den ända ute på de yttersta skären, där den kan få en endast knappt 3 dm, till marken tryckt stam.
Rönnen utgör ett vanligt vårdträd vid finländska bosättningar. Den finns även på Island och Grönland (dock ej på Färöarna[källa behövs]) och åt andra hållet långt ned i Sydeuropa.
Rönnen kan växa som ensamt träd eller i skogar och skogsbryn. Den klarar sig bra på mager, grusig och stenbunden mark och har därför också planterats vid vägar och på gårdstomter. Då den står som ensamt träd får den ofta en liten växt, men inne i skogar och hagar blir den högre och smärtare, och när den står i skogsbryn får den en tät, rundad krona.
Rönnveden är ljusbrun, fast och seg. På grund av sin kvalitet har det använts som slöjdvirke till utsatta delar i olika bruksföremål, som hjulekrar och olika slags skaft[5]. Den grå barken kan användas till garvning och löven till vinterfoder åt boskap.
Ordet rönn kommer förmodligen från röd (bli röd, rodna-rönna), och kan då syfta på bären eller på lövens klara höstfärger.[1]
Surt sa räven om rönnbären är ett uttryck som används om situationer där en person vill förminska känslan av brist när något åtråvärt inte är uppnåeligt. Ursprungsmeningen handlar om vindruvor, vilket förklarar talesättet.
Flygrönn eller Flogrönn kallas en epifytisk rönn, det vill säga ett rönnfrö som har grott i grenklykan på ett annat träd och där börjat växa som ett eget träd i trädet. Rönnen har i folktron i sig betraktats som magiskt betydelsefull, men särskilt flogrönnar har genom sitt växtsätt anses ha haft extra kraft som skydd mot åskan, häxor och trolldom, troll och andra naturväsen, för att upptäcka skatter, eller för att användas som slagruta.[6]
Trädet har gammalt ansetts som heligt, och kallats ”Tors hjälp” då det ansetts att en gång ha räddat Tor och Loke från att drunkna i en flod[5]. Det omtalas ofta i folksägner och sagor.
Rönnbär används till rönnbärsgelé och till att krydda brännvin.
Det finns flera ortnamn i Sverige med anknytning till rönnträdet, exempelvis Rönnby och Rönnskär. I sydöstra Finland finns orten Ylipihlaja, "Övre rönnen", likaså en by i Malax i Österbotten som heter Rönnholm, vilket också är ett efternamn. Det finns även ett Rönnholm i svenska Ångermanland utanför Lögdeå.
Wikimedia Commons har media som rör Rönn.
Rönn, Sorbus aucuparia, är ett träd inom familjen rosväxter. Dess löv, blomning om våren och bär på hösten är karaktäristiska och lätt identifierbara tecken. Blomning och bär liknar den nära släktingen oxelns, men löven skiljer sig markant mellan arterna genom att rönnen har små, sågtandade och parbladiga uddblad på ett enda lövfäste. Oxelns löv liknar ekens, men är mörkare gröna och ludna på undersidan.
Rönnen blir aldrig särskilt stor och är, som Linné skrivit, "ett träd, som icke blir gammalt". Den växer snabbt men blir sällan mer än 50-60 år.
Kuş üvezi (Sorbus aucuparia), gülgiller (Rosaceae) familyasından bir üvez türü.
10–15 m boyunda bir ağaçtır. Tek tüysü yaprakların 9-15 yaprakçığı vardır. Elips biçiminde sivri uçlu kenarları dişlidir. Çiçekleri beyazdır. Bir nohut büyüklüğündeki yuvarlak meyveler olgulaşınca parlak kırmızı renk alır. Kuşlar için iyi bir gıda oluşturur.
Gençlikte hızlı büyür. 70-80 senede doğal ömrünü tamamlar. Donlara dayanıklıdır. Işık ağacıdır. Sürgün verme özelliği fazladır. Odunu serttir.
Türkiye'de orta ve Kuzey Anadolu'daki ormanlarda yetişir.
Kuş üvezi (Sorbus aucuparia), gülgiller (Rosaceae) familyasından bir üvez türü.
10–15 m boyunda bir ağaçtır. Tek tüysü yaprakların 9-15 yaprakçığı vardır. Elips biçiminde sivri uçlu kenarları dişlidir. Çiçekleri beyazdır. Bir nohut büyüklüğündeki yuvarlak meyveler olgulaşınca parlak kırmızı renk alır. Kuşlar için iyi bir gıda oluşturur.
Gençlikte hızlı büyür. 70-80 senede doğal ömrünü tamamlar. Donlara dayanıklıdır. Işık ağacıdır. Sürgün verme özelliği fazladır. Odunu serttir.
Türkiye'de orta ve Kuzey Anadolu'daki ormanlarda yetişir.
Українське «горобина» вважають похідним від праслов'янських форм *arębina, *ěrębina, *erębina, *rębina («горобина»), утворених від *arębъ, *ěrębъ, *erębъ, *rębъ («куріпка», «орябок», «горобина»), що мало давнішу форму *aremb(h). Схожість праслов'янських назв птахів і рослини пояснюють тим, що вони походять від того ж праіндоєвропейського кореня *ereb(h)-/*oro(b)h- («тварина або рослина темного або червоного кольору»), який у праслов'янському діалектному ареалі набув значення «тварина або рослина кольору неоднорідного, строкатого». В українській ранішими формами є «рябина» й «орябина» (пор. біл. рабіна, рос. рябина, чеськ. jeřáb, jeřabina, пол. jarząb, jarzębina, в.-луж. wjerjebina, н.-луж. jeŕebina), появу варіанту «горобина» пояснюють або характером «г» як протетичного, або зближенням назви дерева зі словом «горобець»[1][2].
Невисоке дерево або кущ родини розових до 15 м заввишки з гладенькою сірою корою та густою кроною. Молоді гілочки сірувато-червоні, опушені, з великими пухнастими бруньками. Листки опушені (10-20 см завдовжки), чергові, непарноперисті, складаються з 9—15 ланцетних або довгастих, загострених, зубчастих по краю листочків. Квітки численні, зібрані в складні щиткоподібні суцвіття, всі частини яких опушені. Квітколоже, урноподібної форми, шерстисто-повстисте або голе; чашечка з п'ятьма широкотрикутними війчастими чашолистками. Віночок білий (0,8-1,5 см у діаметрі), пелюсток п'ять, тичинок багато, маточка одна, стовпчиків три, зав'язь нижня. Плід — яблуко. Кулястий, оранжево-червоний.
Культивується у багатьох регіонах.
Поширена на Поліссі, в північній частині Лісостепу, а також у Карпатах, гірському Криму. У культурі вирощують по всій Україні, крім степових районів. Заготовляють у Волинській, Рівненській, Житомирській, Київській, Чернігівській, Сумській, Закарпатській, Львівській, Івано-Франківській, Чернівецькій областях, у гірських районах Криму. Запаси сировини значні.
Горобина звичайна росте в підліску або другому ярусі хвойних, мішаних, зрідка листяних лісів, та лісових галявинах і узліссях. Тіньовитривала, морозостійка рослина. Цвіте в травні, плоди достигають у вересні.
Харчова, деревинна, медоносна, лікарська, танідоносна, фарбувальна, декоративна, фітомеліоративна рослина.
Плоди горобини використовують головним чином для переробки, у свіжому вигляді вживають у їжу. Вони добра сировина для лікеро-горілчаного, безалкогольного, кондитерського виробництва. При консервуванні з них готують желе, цукерки типу «горобина в цукрі», повидло, мармелад, варення, пастилу. Плоди сушать і з них виробляють «плодові порошки» і борошно, консервують.
Плоди горобини містять цукри (до 5%), яблучну, лимонну, винну й бурштинову кислоти (2,5%), дубильні (0,5%) і пектинові (0,5%) речовини, сорбіт і сорбозу, амінокислоти, ефірні олії, солі калію, кальцію, магнію, натрію. Плоди використовують як полівітамінний засіб і каротиновмісну сировину.
Наявність вітаміну Р ставить горобину на одне з перших місць серед інших плодових рослин. Препарати з плодів горобини знижують кількість жиру в печінці і холестерину в крові, порошок з плодів горобини підвищує резистентність кровоносних судин. Багаті плоди горобини і на вітамін С (до 160 мг%) та каротин (до 56 мг%).
Горобина має ядрову дрібнопористу червонувату деревину, з якої виготовляють токарні вироби і меблі.
Всі види горобини — середньопродуктивні весняні медоноси, що дають підтримуючий взяток, а також гарні пилконоси; нектаропродуктивність їх до 30—40 кг з 1 га.
Мед з горобини червонуватий, з сильним ароматом. На горобині часом виділяють падь медяниці (листоблішки).
У науковій медицині застосовують плоди горобини звичайної — Fructus Sorbi як полівітамінний, сечогінний і кровоспинний засіб, а плоди аронії — при лікуванні гіпертонії.
У народній медицині використовують плоди й суцвіття горобини при сечокам'яній хворобі, порушенні обміну речовин, простуді, шлунково-кишкових захворюваннях, а відвар кори — при гіпертонії. Плоди горобини застосовують як сечогінний засіб.
У ветеринарній практиці міцний відвар з плодів використовують при легеневих хворобах тварин. Кора горобини звичайної містить 7-11% танідів, молоді гілки дають чорну фарбу.
Рослина дуже декоративна, особливо в період цвітіння та достигання плодів. Має багато декоративних форм, з яких особливо виділяється плакуча — з видовженими звисаючими до землі гілками; моравська — з вишуканою кроною і тонкими червоними гілками.
Важливим хімічним компонентом ягід горобини є пектини, здатні до желеутворення в присутності цукрів та органічних кислот. Пектини зупиняють надлишкове бродіння вуглеводів, що проявляється в пригніченні газоутворення в кишківнику. Желеутворювальні властивості пектинів сприяють зв'язуваню токсинів і виведення надлишку вуглеводів з організму.
Парасорбінова і сорбінова кислоти горобини гальмують ріст мікроорганізмів, грибів і плісняви, що дає можливість застосовувати їх як консерванти до харчових продуктів.
Горобина здавна застосовувалась як жовчогінний засіб, і лише недавно встановлено, що жовчогінні властивості пов'язані з сорбіновою кислотою і сорбітом. Сорбіт знижує рівень жиру в печінці і холестерину в крові. У механізм жовчогінної дії почергово включаються: подразнення сорбітом слизової оболонки 12-палої кишки, звільнення холецистокініна; скорочення жовчного міхура і одночасно розслаблення сфінктера Одді. Сорбіт виявився ефективним також при хронічному запорі, що супроводжується захворюванням жовчних шляхів. Він повільно всмоктується і діє як сольове послаблююче.
Амигдалін, який міститься в ягодах горобини, підвищує стійкість тварин до кисневого голодування. Він запропонований як препарат з радіо- і рентгенозахисною дією. В основі механізму дії амигдаліна лежить захист дихальних ферментів від розпаду шляхом утворення з ними тимчасового зв'язку. Амигдалін підвищує опірність організму до гіпоксії; крім того, є дані щодо участі амигдаліна у відновленні сульфгідрильних груп і захисті ліпідів від переокислення, що виправдовує застосування в народній медицині горобини при атеросклерозі.
Ягоди горобини застосовують в свіжому чи сушеному вигляді як лікувальний і профілактичний засіб при станах, що супроводжуються вітамінною недостатністю. Сік з свіжих ягід рекомендують при пониженій кислотності шлункового соку. Сухі і свіжі ягоди горобини застосовують як вітамінного засобу в сполученні з кропивою і шипшиною.
У харчовий раціон осіб з захворюванням на цукровий діабет і ожиріння додають овочі і фрукти багаті на пектини, в тому числі порошок із горобини, з метою зв'язування в кишковику частини вуглеводів. Рослина має протизапальні, гіпотензивні (знижує артеріальний тиск), спазмолітичні і кровоспинні властивості, сприяє зміцненню стінок капілярів. Вона також виявляє сечогінну і жовчогінну дію. Нещодавно з'явилась інформація, що настій листків рослини поліпшує роботу печінки, сприяє ефективнішому жовчовиділенню.
Надзвичайно корисно вживати сік чорноплідної горобини хворим на гіпертонію. Доведено, що плоди чорноплідної горобини позитивно впливають на процес кровотворення, тому їх призначають при його різних порушеннях. Лікування і профілактики внутрішніх кровотеч різного походження, зокрема в мозок, серце, сітківку ока; при стенокардії, гіпертонії, цукровому діабет. Склеротичному переродженні стінок кровоносних судин, гломерулонефрити, геморагічних діатезах, виразковій хворобі шлунка й дванадцятипалої кишки, при гастритах з пониженою кислотністю, виразковому коліті, проносах, хворобах печінки, плямистому тифі, сепсисі, тромбофлебітах, недостатньому зсіданні крові, геморої, ревматизмі, глистах, при капілярних крововиливах токсичного походження (отруєння миш'яковими сполуками, саліцилатами), сечокам'яній хворобі тощо, в поєднанні з вітаміном С.
Настоянки вживають при опіках і відмороженнях І І II ступенів — загоєння настає через 5—6 днів; при відмороженнях III ступеня, також при туберкульозі шкіри, вовчаку, виразки зарубцьовуються багато швидше. Діє болезаспокійливо, і тому вживають для лікування забитих місць, фурункулів, карбункулів, парапроктитів, гайморитів, трофічних виразок, грудниці (маститу), лускатого лишаю — у вигляді зрошувань, промивань, змазувань, тампонів (двічі на день), стерильних пов'язок на рани. Йод та фенокарболові кислоти, що містяться у рослині, використовують при комплексній терапії хворих на тиреотоксикоз (захворювання щитоподібної залози).
Рекомендується для групових і поодиноких насаджень, алей у парках, для озеленення вулиць. Плоди горобини звичайної — чудовий корм для диких птахів і звірів. У лісомеліоративних насадженнях ціниться як супутник дуба, приваблює плодами птахів.
Плоди збирають разом з плодоніжками, зрізуючи ножицями або секатором, складають у кошики, ящики або відра. Для тривалого зберігання в свіжому вигляді плоди розкладають у приміщеннях шаром 9—16 см при температурі близько 0° і вологості повітря 80-85%. Перед транспортуванням на пункти переробки плоди очищають від листків і плодоніжок, сортують і пакують у паперові мішки чи картонні ящики. Сушать плоди горобини в печах або сушарках при температурі 50-60°. Сухі плоди пакують у полотняні мішки вагою по 20—40 кг і зберігають у сухих приміщеннях на стелажах або дошках. Строк зберігання — до двох років.
Sorbus aucuparia là loài thực vật có hoa trong họ Hoa hồng. Loài này được Carl von Linné miêu tả khoa học đầu tiên năm 1753.[1]
Sorbus aucuparia là loài thực vật có hoa trong họ Hoa hồng. Loài này được Carl von Linné miêu tả khoa học đầu tiên năm 1753.
Рябина обыкновенная обладает плодами горького вкуса, что снижает их пищевую ценность. Только в XIX веке были выделены мутантные формы с лишенными горечи плодами. Сорт 'Edulis', был первоначально найден в 1810 году в горах Альтватер вблизи горы Шпорнхау. Позже в 1899 году была обнаружена другая форма с негорькими плодами, получившая название 'Beissneri'.
За двухсотлетнюю историю получено множество семенных потомств этих рябин, объединённых в моравскую сортогруппу. Отбор среди сеянцев вёлся на увеличение массы плодов. Наиболее крупноплодные и урожайные формы были закреплены путём вегетативного размножения. Размножение двух форм — 'Rossica' и 'Rossica Major' — было начато немецкой фирмой Шпета в 1898 и 1903 гг. Они имели плоды примерно в полтора раза крупнее, чем у первоначальных форм моравской рябины. Позже, другие крупноплодные сорта моравской сортогруппы были получены в Германии в Институте селекции плодовых культур Дрезден-Пильниц и в Плодово-ягодном институте в Драждянах в Чехии[6].
В России негорькие формы рябины обыкновенной были обнаружены в селе Невежино Небыловского района Владимирской области[7], откуда они широко распространились по центру России. Путём народной селекции был отобран ряд сортов впоследствии зарегистрированных под названиями 'Кубовая', 'Жёлтая', 'Красная'. Разнообразие форм обусловлено как семенным размножением, так и отбором почковых мутаций. Несколько перспективных сортов невежинской сортогруппы были зарегистрированы советским помологом Е. М. Петровым. Позже он продолжил селекционную работу с рябиной и получил ряд гибридов от скрещивания моравской и невежинской рябины друг с другом и мичуринскими сортами.
Исключительно важную роль в совершенствовании сортимента рябины сыграл российский селекционер И. В. Мичурин. В качестве основного объекта работы он использовал обычную горькую рябину обыкновенную, которую скрещивал с аронией черноплодной, рябиной глоговиной, яблоней, грушей, боярышником и мушмулой.
В дальнейшем работы по селекции рябины продолжались в г. Мичуринске в ВНИИГ и СПР. Там были созданы сорта 'Бусинка', 'Вефед', 'Дочь Кубовой', 'Сорбинка', являющиеся результатом скрещивания невежинской и моравской рябины.
Селекционная работа с рябиной проводилась также в ВИРе и других российских учреждениях[6].
Помологи делят сорта рябины обыкновенной на два сортотипа: моравская и невежинская. К первому сортотипу относятся сорта центральноевропейского происхождения: 'Beissneri', 'Konzentra', 'Моравская', 'Rosina', 'Edulis', ко второму — сорта восточноевропейского происхождения: 'Жёлтая', 'Красная', 'Кубовая', 'Невежинская', 'Сахарная'[8].
Сорта 'Rossica' и 'Rossica Major', которые были интродуцированы немецкой фирмой Шпета на рубеже XIX—XX веков из-под Киева, могут быть потомками моравской рябины[9], которую в то время широко культивировали на Украине.
Новые сорта российской селекции происходят как от невежинской, так и от моравской рябины.
Существует неразбериха с сортами селекции И. В. Мичурина. Некоторые сорта утеряны, а такие как 'Ликёрная', 'Бурка', 'Титан', 'Гранатная' практически неразличимы. Также подвергается сомнению использование мушмулы при создании сорта 'Мичуринская десертная'.
Для уточнения происхождения мичуринских сортов требуются современные методы генетического анализа[8].
Рябина обыкновенная обладает плодами горького вкуса, что снижает их пищевую ценность. Только в XIX веке были выделены мутантные формы с лишенными горечи плодами. Сорт 'Edulis', был первоначально найден в 1810 году в горах Альтватер вблизи горы Шпорнхау. Позже в 1899 году была обнаружена другая форма с негорькими плодами, получившая название 'Beissneri'.
За двухсотлетнюю историю получено множество семенных потомств этих рябин, объединённых в моравскую сортогруппу. Отбор среди сеянцев вёлся на увеличение массы плодов. Наиболее крупноплодные и урожайные формы были закреплены путём вегетативного размножения. Размножение двух форм — 'Rossica' и 'Rossica Major' — было начато немецкой фирмой Шпета в 1898 и 1903 гг. Они имели плоды примерно в полтора раза крупнее, чем у первоначальных форм моравской рябины. Позже, другие крупноплодные сорта моравской сортогруппы были получены в Германии в Институте селекции плодовых культур Дрезден-Пильниц и в Плодово-ягодном институте в Драждянах в Чехии.
В России негорькие формы рябины обыкновенной были обнаружены в селе Невежино Небыловского района Владимирской области, откуда они широко распространились по центру России. Путём народной селекции был отобран ряд сортов впоследствии зарегистрированных под названиями 'Кубовая', 'Жёлтая', 'Красная'. Разнообразие форм обусловлено как семенным размножением, так и отбором почковых мутаций. Несколько перспективных сортов невежинской сортогруппы были зарегистрированы советским помологом Е. М. Петровым. Позже он продолжил селекционную работу с рябиной и получил ряд гибридов от скрещивания моравской и невежинской рябины друг с другом и мичуринскими сортами.
Исключительно важную роль в совершенствовании сортимента рябины сыграл российский селекционер И. В. Мичурин. В качестве основного объекта работы он использовал обычную горькую рябину обыкновенную, которую скрещивал с аронией черноплодной, рябиной глоговиной, яблоней, грушей, боярышником и мушмулой.
В дальнейшем работы по селекции рябины продолжались в г. Мичуринске в ВНИИГ и СПР. Там были созданы сорта 'Бусинка', 'Вефед', 'Дочь Кубовой', 'Сорбинка', являющиеся результатом скрещивания невежинской и моравской рябины.
Селекционная работа с рябиной проводилась также в ВИРе и других российских учреждениях.
花楸树（学名：Sorbus pohuashanensis），又名歐洲花楸、百华花楸、红果臭山槐、山槐子（河北土名）、马加木（东北土名）等，是蔷薇科花楸属的植物。廣泛分佈于歐亞大陸及非洲北部部分地區。
其果實可以食用，葉子可以入藥。山梨糖醇最早是从花楸树中提取出来的。
花楸樹為灌木或小喬木，高度在5-15米之間[1]。樹冠稀疏、呈圓形，通常有多個樹幹[2][3]。樹幹直徑可達40釐米。幼株樹皮呈灰黃色，長成後呈黑灰色[3]。鱗狀樹皮，樹皮上有細長皮孔[4]。其壽命一般不超過80年，是一種較為短命的樹[3][5]。花楸木邊材呈黃色，心材為褐色，木質多孔，密度為600-700 kg/m3。
奇数羽状复叶，边缘有锯齿。花白色，复伞房花序[6][7]，花期五到六月，偶爾也在九月開花[8][9]。
花楸共有五個亞種：[10]
對人類來說，花楸的果實味苦，不應大量直接食用[11]，但可製成果醬食用[12][13]。冷凍、乾燥及烹飪也可以去除其苦味。此外它還可用作瀉藥、利尿劑、利膽劑。澳大利亞民間醫學使用花楸果實來治療感冒、發燒、風濕和痛風。[14]
Sorbus aucuparia var. dulcis（Kraetzl）、 var. edulis（Dieck）、var. moravica（Dippel）是1810年在東歐耶塞尼克山區發現的變種，其果實較容易入口，後來這些變種傳播到了德國、奧地利及美國[15][16]。1946年，這些變種中又衍生出栽培種“Konzentra”和“Rosina”，1954年開始大規模栽種。前者個小皮厚，易於運輸，多用來榨汁，後者則個大而甜，多用來做糖漬水果或罐頭[17][18]。伊凡·米丘林在1905年開始用花楸和其他植物雜交，也培養出許多栽培種[19]。
花楸树（学名：Sorbus pohuashanensis），又名歐洲花楸、百华花楸、红果臭山槐、山槐子（河北土名）、马加木（东北土名）等，是蔷薇科花楸属的植物。廣泛分佈于歐亞大陸及非洲北部部分地區。
其果實可以食用，葉子可以入藥。山梨糖醇最早是从花楸树中提取出来的。
セイヨウナナカマド（西洋七竈、英名：Rowan, Mountain ash、学名：Sorbus aucuparia）はナナカマド属に属するヨーロッパ原産の落葉樹である。ヨーロッパの中部から西部の広い範囲に分布し、その生息域は北極圏にも達する。生息域の南部である地中海地方では山地の高いところでのみ見られる。[2][3][4]
英名Rowanは北欧の言葉で魔除けを意味するRunaに由来する。北欧神話によれば雷神トールが増水した河を渡るとき、このナナカマドに助けられたとされる。スコットランドではwiggen treeとも呼ばれ、魔術的な物を避けるお守りとして神聖視されていた。船の一部としてセイヨウナナカマドから切り出した板を嵌めこみ水難避けのお守りにしたという。[4][5][6]またもう一つの英名Mountain Ashはセイヨウナナカマドの葉が一見トネリコ属（ash tree）の葉と似ていることからきている。セイヨウナナカマドとトネリコ属は近縁ではない。[7][8]
落葉性の中低木で、成長すると8～10メートル程になることが多い。まれに20メートルを超える。大きく成長し28メートルに達する個体もある。[9]樹皮はなめらかで、若木は銀灰色をしている。樹齢を重ねると薄い灰褐色になり、時にはひび割れする。新芽は緑色で細かい毛に覆われているが、次第に灰褐色になり毛もなくなる。つぼみは細かい毛に覆われており、紫茶色で目立つ。葉は長さ10～22センチメートル、幅6～12センチメートル。9～19枚（多くは13～15枚）の小葉が羽状複葉を形成している。小葉1つの長さは3～7センチメートル、幅は15～23ミリメートル。葉の縁は粗い鋸歯状。葉には細かい毛が生えているところがあり、とりわけ葉柄と葉裏の葉脈に生えていることが多い。枝の末端に、最大で250個ほどの花が、直径8～15センチメートルの散房花序を形成する。1つ1つの花は1センチメートルほどで、5つの乳白色の花弁をもつ。両性花で昆虫によって受粉される。果実はナシ状果で直径6～9ミリメートル（稀に14ミリメートルに達する）で、最初は緑色だが、夏になり成熟するにつれて鮮やかな赤色になる。果実は中は最大8つ（多くは2つ）の種がある。二倍体で、染色体数は2n=24。[2][10][11]
4亜種[1]もしくは5亜種[2][3][12]が確認されている。
セイヨウナナカマドは寒さに耐性があり、山地の標高の高い地域でもよく見られる。イギリスでは標高1,000メートル、フランスでは標高2,000メートルの高地にも分布する。[8][10][13] また弱酸性土壌や崖の割れ目など、様々な土壌状態に適応している。また着生植物としてヨーロッパアカマツなどの大きな木の裂け目や穴から生育することが数々あるが、大きく成長できないことが殆どである。[10]
セイヨウナナカマドの果実は多くの鳥類、特にワキアカツグミ、ノハラツグミ、クロウタドリ、ヤドリギツグミにとって重要な食料源となる。また果実を食料とする鳥たちが糞をすることによって、種子が拡散される。種子はギンザンマシコや大型のフィンチの食料となる。葉や皮はアカシカ、ノロジカ、ユキウサギ、さらにガの1種Venusia cambricaを初めとする数種類の昆虫の幼虫が食べる。庭を食い荒らす害虫として知られるカタツムリ類Helix aspersaもまたセイヨウナナカマドの葉を食べる。[10]
ほかのナナカマド類と同様にセイヨウナナカマドは街路樹や庭の鑑賞樹として栽培されており、栽培品種が選定されている。例えばAsplenifoliaは深い鋸歯縁の葉を持つ。Beissneriは樹皮や枝が銅のようなオレンジ色である。Fructu Luteoは黄色の実をつける。[2][4]
セイヨウナナカマドの実 (rowan berry) は独特の苦い風味を持ち、ジャムやゼリーの材料として使われる。その生息域の広さから、料理や飲み物に特有の苦味や酸味を与えるためにこの実を使用する国は多い。セイヨウナナカマドのゼリーは伝統的に、鹿肉などの狩猟の獲物の肉によく付けあわされる。[14]苦味の少ない大きな実を付けるEdulisという品種も作りだされ、栽培されている。[2][4]
セイヨウナナカマド（西洋七竈、英名：Rowan, Mountain ash、学名：Sorbus aucuparia）はナナカマド属に属するヨーロッパ原産の落葉樹である。ヨーロッパの中部から西部の広い範囲に分布し、その生息域は北極圏にも達する。生息域の南部である地中海地方では山地の高いところでのみ見られる。
英名Rowanは北欧の言葉で魔除けを意味するRunaに由来する。北欧神話によれば雷神トールが増水した河を渡るとき、このナナカマドに助けられたとされる。スコットランドではwiggen treeとも呼ばれ、魔術的な物を避けるお守りとして神聖視されていた。船の一部としてセイヨウナナカマドから切り出した板を嵌めこみ水難避けのお守りにしたという。またもう一つの英名Mountain Ashはセイヨウナナカマドの葉が一見トネリコ属（ash tree）の葉と似ていることからきている。セイヨウナナカマドとトネリコ属は近縁ではない。
유럽팥배나무(Sorbus aucuparia, rowan, mountain-ash)는 장미과의 나무종이다. 최근 정의에 따르면[1] 유럽 대부분 지역과 아시아의 일부 지역, 그리고 북아프리카의 지역에 자생하는 나무이다. 마데이라 제도, 영국의 작은 섬들과 아이슬란드에서부터 러시아, 중국 북부에 이르기까지 다양한 곳에 서식한다. 비슷한 분포도를 지닌 수많은 식물들과 달리 일본에서 자생하지는 않는다.[1]
