nomes no trilho de navegação
Die Els-genus (Latynse naam: Alnus) bevat ongeveer 30 spesies in die noordelike halfrond. Dit is 'n vogsoekende loofboom waarvan die bloeisels voor die blare verskyn. Twee bekende Wes-Europese soorte is die swart- en grysels. Hul blare toon 'n ooreenkoms met dié van die haselaar. Die blare val groen van die boom af en vertoon gevolglik geen herfskleure nie.
Die els is eenhuisig en het dus sowel manlike as vroulike blomme. Die manlike bloeiwyses is langwerpig en hangend, die vroulikes staan min of meer regop. Na bevrugting groei die vroulike bloeiwyses uit tot groen geribde keëltjies, en verryp in die herfs tot sogenaamde elsproppe (keëls sonder saad) wat so lank as 'n jaar aan die boom kan bly.
Else aard uitstekend in vogtige omgewings en hulle word dan ook volop langs watervore of op moerasgrond aangetref.
Else leef simbioties met bakterieë van die Rhizobiumgenus wat stikstofbinding uit die lug bewerkstellig. Hierdie lewensgemeenskap is in die wortelknolletjies gesetel. Die els funksioneer sodoende as 'n grondbemester.
Die belangrikste blaarvretende insek op else is die Elshaantjie (Agelastica alni).
Die Latynse alnus is afgelei van alor amme wat beteken ek word deur die stroom versorg.
In Europa word else saam met Italiaanse populiere in lanings langs boorde geplant. Deur die vrugtebome te beskerm teen wind- en storms word minder skade aan vrugte aangerig. Die windlanings groei tot 'n bepaalde hoogte voordat dit afgesnoei word. Op die Terschelling-eiland word else in sirkels om ronde landbouakkers geplant vir beskerming teen waaisand.
Die Els-genus (Latynse naam: Alnus) bevat ongeveer 30 spesies in die noordelike halfrond. Dit is 'n vogsoekende loofboom waarvan die bloeisels voor die blare verskyn. Twee bekende Wes-Europese soorte is die swart- en grysels. Hul blare toon 'n ooreenkoms met dié van die haselaar. Die blare val groen van die boom af en vertoon gevolglik geen herfskleure nie.
Die els is eenhuisig en het dus sowel manlike as vroulike blomme. Die manlike bloeiwyses is langwerpig en hangend, die vroulikes staan min of meer regop. Na bevrugting groei die vroulike bloeiwyses uit tot groen geribde keëltjies, en verryp in die herfs tot sogenaamde elsproppe (keëls sonder saad) wat so lank as 'n jaar aan die boom kan bly.
Alnus ye un xéneru de la familia de les Betulácees. Contién 30 especies d'árboles y parrotals monoicos (bien pocos de los cualos lleguen a algamar gran tamañu), denominaos omeros, distribuyíos por tol mundu. Presenten fueyes ovaes y de cantu dentáu o serráu. Les flores son en forma d'amentos, los masculinos allargaos y los femeninos curtios, dambos na mesma planta.[2]
El xéneru foi descritu por Philip Miller y publicáu en The Gardeners Dictionary...Abridged...fourth edition vol. 1. 1754.[3] La especie tipo ye: Alnus glutinosa (L.) Gaertner
Alnus: nome xenéricu del llatín clásicu pa esti xéneru.[4]
El xéneru estremar en tres subgéneros:
Subxéneru Alnus. Árboles. Amentos masculinos y femeninos producíos na seronda, pero permanecen zarraos mientres l'iviernu, polinizando a finales del iviernu o principios de la primavera. Alredor de 15-25 especies, ente elles:
Subxéneru Clethropsis. Árboles o parrotales. Amentos masculinos y femeninos producíos na seronda, espandiéndose y polinizando entós. Tres especies:
Subxéneru Alnobetula. Parrotales. Amentos masculinos y femeninos producíos a finales de la primavera (dempués de qu'apaezan les fueyes) y espándense y se polinizan entós. D'una a cuatro especies:
Unu de los sos usos más conocíos ye na fabricación de los cuerpo de guitarres, sobremanera les Fender Stratocaster y Fender Telecaster, por cuenta de la so tensión y tonu banciaos, sustituyendo asina a la caoba, que sí se caltién en dellos modelos de Gibson Les Paul.[ensin referencies] L'omeru ye una de les poques plantes non-lleguminoses qu'afiten nitróxenu.
Alnus ye un xéneru de la familia de les Betulácees. Contién 30 especies d'árboles y parrotals monoicos (bien pocos de los cualos lleguen a algamar gran tamañu), denominaos omeros, distribuyíos por tol mundu. Presenten fueyes ovaes y de cantu dentáu o serráu. Les flores son en forma d'amentos, los masculinos allargaos y los femeninos curtios, dambos na mesma planta.
Alnus és un gènere d'arbre de l'ordre de les fagals. Comprén unes 30 espècies, algunes força grans, natives de la zona temperada nord i dels Andes a Sud-amèrica. Als Països Catalans l'única espècie autòctona n'és el vern (Alnus glutinosa).[1]
Les fulles d'aquestes plantes caducifòlies són alternes, simples i serrades (vegeu Tipus de fulles). Les flors tenen forma d'aments, els masculins allargats i els femenins més curts, tots dos a la mateixa planta.
Alnus és un gènere d'arbre de l'ordre de les fagals. Comprén unes 30 espècies, algunes força grans, natives de la zona temperada nord i dels Andes a Sud-amèrica. Als Països Catalans l'única espècie autòctona n'és el vern (Alnus glutinosa).
Les fulles d'aquestes plantes caducifòlies són alternes, simples i serrades (vegeu Tipus de fulles). Les flors tenen forma d'aments, els masculins allargats i els femenins més curts, tots dos a la mateixa planta.
Olše (Alnus) jsou opadavé stromy nebo keře patřící do čeledi břízovitých. Rychle rostou, ale málokdy dosahují velké výšky. Olše jsou rozšířené hlavně v mírném pásmu severní polokoule, v Americe zasahují na jih až do Argentiny.
Nejznámější olší je olše lepkavá, strom rostoucí i v ČR; olše lepkavá roste po celé Evropě a byla introdukována i jinam. Nejvyšším druhem je olše červená, rostoucí na západním pobřeží Severní Ameriky, dosahuje výšky až 35 metrů. Olše lepkavá a olše srdčitá mohou dorůst výšky kolem 30 metrů. Naproti tomu olše zelená je zřídka vyšší než 5 metrů.
Listy jsou opadavé, střídavé, jednoduché a pilovité. Květem jsou jehnědy, samčí jsou protáhlé, samičí dřevnatí a připomínají malé šištice jehličnatých stromů. Oba typy jehněd se vyskytují na jedné rostlině, často se objevují brzy zjara, ještě před vyrašením listů. Jsou hlavně větrosnubné, ale opylují je i včely. Olše jsou medonosné rostliny a jejich pyl nesený větrem může působit problémy alergikům.
Co se týče dřeva, mezi bělí a jádrem nejsou signifikantní rozdíly. Dřevo olše nemá výrazné letokruhy a její kresba je ryze monotónní. Čerstvě po pokácení je dřevo načervenale oranžové, ovšem postupem času vlivem přístupu vzduchu tmavne do načervenale bílé až načervenale hnědé. Přestože olše roste převážně u vodních toků, dřevo nezadržuje vodu a velmi dobře vysychá.
Olšové dřevo figuruje na trhu se dřevem jako alternativa k jasanovému dřevu na výrobu násad zemědělského náčiní a sportovních pomůcek. Díky velmi nízké tuhosti a střední pevnosti v tlaku jej lze dobře ohýbat (i když ne tak dobře jako jasan). Dřevo lze dobře opracovávat jak strojem, tak manuálně, řezné nástroje se tupí jen minimálně. Bělová část není trvanlivá a je dobré ji impregnovat. Hrozí napadení červotočem.
Málokdo možná ví, že se dřevo olše používá na výrobu tradičních českých dřeváků. Mimo to má speciální využití i v Japonsku v uměleckém řezbářství a sochařství – pokroucené stromy olše jsou tam ceněným artiklem. I když dřevo nemá výraznou texturu, najdeme jej i jako složku mozaikových podlah, kde v kombinaci s tmavšími odstíny jiných druhů dřeva vytváří velmi dekorativní dojem. V některých domácnostech se olše používá i jako tzv. falešný mahagon. Při adekvátním nalakování jsou totiž oba druhy dřeva pohledem k nerozeznání. Mahagon je ovšem daleko tvrdší a dražší.
Olše se někdy vysazují i jako okrasné stromy a keře do parků a zahrad.
Suché olšové plody se využívají v akvaristice. Jejich přidání do akvária má pozitivní vliv na tvrdost vody, omezují růst řas a uvolňují rybám prospěšné třísloviny. Voda se však lehce zabarvuje dohněda. Místo plodů lze přidat výluh z nich.
Obrázky, zvuky či videa k tématu olše ve Wikimedia Commons
Olše (Alnus) jsou opadavé stromy nebo keře patřící do čeledi břízovitých. Rychle rostou, ale málokdy dosahují velké výšky. Olše jsou rozšířené hlavně v mírném pásmu severní polokoule, v Americe zasahují na jih až do Argentiny.
El (Alnus) er en slægt med omkring 25 arter af træer og buske udbredt i Europa, Asien, Nord- og Sydamerika. Arterne er ofte knyttet til fugtig jord og har ofte flere stammer. Barken er lysegrå til mørkebrun, glat og tynd med tydelige barkporer. Veddet er let, blødt og næsten hvidt. Hos nogle arter bliver veddet rødt efter luftkontakt. Vinterknopperne er ofte stilkede, ægformede eller ellipseformede med afrundet eller tydelig spids. Bladene er elliptiske til omvendt ægformede med enten hel eller mere eller mindre takket rand. Blomsterne er samlet i kønsopdelte rakler, hvis skæl er blivende, sådan at der dannes træagtige "kogler". Frugterne er tynde, vingede frø.
Arterne er ofte knyttet til fugtig eller våd (oversvømmet) bund og optræder hyppigt som pionerplanter, da de formår at skaffe sig organisk kvælstof gennem rodsymbiose med Frankenia-aktinobakterier.
Her nævnes kun de arter, som er almindeligt dyrket eller vildtvoksende i Danmark.
Beskrevne Arter
Die Erlen (Alnus) bilden eine Pflanzengattung in der Familie der Birkengewächse (Betulaceae). Die etwa 41 Arten[1] sind, bis auf eine Art, auf der Nordhalbkugel weitverbreitet. In Mitteleuropa sind drei Arten heimisch: die Grün-, die Grau- und vor allem die Schwarz-Erle.
Zum für ausgewachsene Erlen typischen Erscheinungsbild gehören die grauschwarze, rissige Borke und die etwa einen Zentimeter großen verholzten Fruchtzapfen. Die Blätter sind, je nach Art, einfach (Schwarz-Erle) oder doppelt gesägt (Grau-Erle und Grün-Erle) und rundlich.[2]
Junge Erlen sind in der Lage jährlich bis zu einem Meter zu wachsen. Je nach Standort und Sorte, können Erlen etwa 25 bis 30 bis 40 Meter hoch und bis zu 120 Jahre alt werden.[3]
Erlen-Arten sind sommergrüne, also laubabwerfende Bäume oder Sträucher mit einfachen, ungeteilten Blättern. Je nach Erlen-Art wird eine Borke ausgebildet oder sie sind als Peridermbaumarten einzustufen; so bildet die Schwarz-Erle (Alnus glutinosa) beispielsweise eine tiefrissige, grau-schwarze Borke und Grau-Erle (Alnus incana) eine grau-glänzende Peridermoberfläche aus. Die Knospen sehen je nach Art unterschiedlich aus.
Wie alle Birkengewächse sind die Erlen-Arten einhäusig getrenntgeschlechtig (monözisch); es werden an einem Exemplar die Kätzchen genannten Blütenstände beider Geschlechter ausgebildet. In den Kätzchen sitzen jeweils nur weibliche oder männliche Blüten. Die männlichen Blüten sitzen zu zweit und die weiblichen zu dritt in den Achseln von Tragblättern. Die Erlen-Arten sind die einzigen Laubbäume, bei denen die weiblichen Kätzchen verholzen und damit folgerichtig als Zapfen bezeichnet werden. Es werden einsamige geflügelte oder ungeflügelte Nussfrüchte gebildet.
Erlen-Arten bilden an ihren Wurzeln Wurzelknöllchen aus, symbiotisch mit stickstofffixierenden Aktinomyzeten (Frankia alni), ähnlich der Symbiose von Knöllchenbakterien und Leguminosen. Durch diese Symbiose können Erlen an nährstoffarmen Stellen leben. Erlen können es sich deshalb leisten, ihre Blätter grün abzuwerfen; so sind Erlen oft Pionierpflanzen an Standorten, die durch natürlichen wie menschlichen Einfluss ohne Pflanzenbewuchs sind (beispielsweise sind Grün-Erlen nach Lawinen oft Pionierpflanzen). Sie bereiten anderen Pflanzen den Boden auf.
Grau- und Schwarz-Erle (Alnus incana und Alnus glutinosa) wachsen vorwiegend an Gewässerrändern oder in Feuchtgebieten. Sehr feuchte Standorte sind oft nährstoffarm; an diesen Standorten ist die Stickstofffixierung der stickstoffbindenden Wurzelknöllchen der entscheidende Grund, weshalb dort ausschließlich Erlen gedeihen. Es wird berichtet, dass allein durch das abgeworfene Laub der Erle dem Boden bis zu 100 kg N/ha und Jahr zugeführt werden.[4] Die Grau- und Schwarz-Erlen wirken oft als Uferschutz gegen Ausspülung und gelten als ökologisch wertvoll.
Die Laubblätter der Erle bieten zahlreichen Falter- und Schmetterlingsarten Lebensraum und Nahrung.
Die in Mitteleuropa heimischen Erlen-Arten sind durch den Scheinpilz Phytophthora alni gefährdet (Wurzelfäule der Erle).
Pollen von Erlen-Arten enthalten mäßig starke bis starke Allergene. Sie neigen stark zur Auslösung von Kreuzallergien mit Birkenpollen.
Die Gattung Alnus wurde 1754 vom englischen Botaniker Philip Miller in The Gardeners Dictionary...Abridged... 4. Auflage. Volume 1 aufgestellt.[5][6] Als Lectotypustaxon wurde 1958 Betula alnus var. glutinosa L. durch J. J. Swart festgelegt.[6] Ein Homonym ist Alnus Hill.[6] Synonyme für Alnus Mill. sind Betula-alnus Marshall, Semidopsis Zumagl. nom. superfl., Alnobetula (W.D.J.Koch) Schur nom. superfl., Cremastogyne (H.J.P.Winkl.) Czerep., Duschekia Opiz, Alnaster Spach, Clethropsis Spach.[1]
Die etwa 41 Erlenarten[1] kommen, mit Ausnahme der Anden-Erle (Alnus acuminata), die in den Anden Südamerikas heimisch ist, ausschließlich auf der Nordhalbkugel in Eurasien sowie Nordamerika vor. Mehrere Arten sind in Ostasien heimisch.
Drei Arten, die Grün-, Grau- und Schwarz-Erle, sind in Mitteleuropa heimisch. Die Herzblättrige Erle (Alnus cordata) ist in Korsika und Süditalien verbreitet.
In der Gattung der Erlen werden etwa 35 Arten unterschieden, die in drei Untergattungen eingeteilt werden:[7]
Hier die vollständige Auflistung der akzeptierten Arten und Naturhybriden gemäß der World Checklist of Selected Plant Families der Royal Botanic Gardens in Kew:[1][8]
Eine gärtnerisch erzeugte Hybride ist:
Erlenholz zählt zu den mittelschweren Holzarten und ist leicht zu bearbeiten, reißt beim Trocknen kaum, ist jedoch nur mäßig witterungsbeständig. Früher wurde Holzkohle aus Erlen zur Herstellung von Schießpulver gebraucht. Aufgrund seiner Zähigkeit sowie seiner verformungsfreien Trocknung wird Erlenholz oftmals im Möbelbau als Ersatz für Kirschbaum-, Nussbaum- oder Mahagoni-Holz verwendet. Auch Veredelungen durch z. B. Polieren oder Beizen sind bei der Verarbeitung von Erlenholz mit glatten Oberflächen möglich.[10] Zudem wird diese Holzart auch häufig beim Bau von Perkussions-Instrumenten (z. B. Rassel), Streich- oder Zupf-Musikinstrumenten gewählt.
Die Schwarzerle kann für die Gewinnung von Energieholz oder für die Wertholzproduktion angebaut werden. Die Erlenholzproduktion ist eine Möglichkeit, nährstoffreiche wiedervernässte Niedermoorstandorte zu nutzen, und zählt deshalb auch zu den Paludikulturen.[11]
Die Erlen (Alnus) bilden eine Pflanzengattung in der Familie der Birkengewächse (Betulaceae). Die etwa 41 Arten sind, bis auf eine Art, auf der Nordhalbkugel weitverbreitet. In Mitteleuropa sind drei Arten heimisch: die Grün-, die Grau- und vor allem die Schwarz-Erle.
Aels (Nederland: Els) ies 'ne sjtroek of 'ne kleine boum. Dao zint twiè inheemse soorte: de Zjwarte Aels (Alnus glutinosa) en de Grauw Aels (Alnus incana). De plante huère bie de Berkefamilie (Betulaceae).
De Zjwarte Aels ies 'ne sjtroek of kleine boum dae 20 maeter hoag kèn weure. Hae haet dan 'n kroan wie 'n soort koepel. De jóng tekskes zint kaal meh plekkerig. De eivörmige blaar mèt 'ne dubbel gezaegde rand en rónne tuup, höbbe 'n lengde van 4-11 cm. Zoan blaad haet 5 tot 7 paar zienerve. Van Januari tot Mièrt vingk de bleuj plaats mèt hangende kettekes, dat zin de mannelike blome, en later kómme dan de sjtaonde propvörmige vrouwelike bleujwieze. Dat zin de zoageneumde Aelzeproppe, die in de winterperiode houtig weure. Ze höbbe die houtige sjöbbe um de vröchskes te besjerme.
De sjtruuk sjtoon gaere aan de waterkant en in de beemde. De boum kèn good (ziè)wind verdrage en verdreug sjnoeie. 't Ies 'ne sjnelgreujer. In gans Europa, de Kaukasus en in Siberië kump 'r veur.
De Grauw Aels ies 'ne sjtroek of kleine boum van 'ne maeter of 15 - 20. De eivörmige blaar mèt dubbelgezaegde rand en sjpietse punt, höbbe 'n lengde van 4-11 cm. Zoan blaad haet 9 tot 12 paar dónzige zienerve. De ónderkant ies griesgreun en behaord. De bleuj ies 't zelfde es bie de Zjwarte Aels, allein de de proppe höbbe korter sjteelkes.
Dees sjtruuk houte neet zoa van vochtige grónd, meh sjtoon lever in de bösj en ouch op zandgrónd. Hae kèn ouch neet good tege de wind. De plant kump oarsjrónkelik oet Oas-Europa.
Daoneve besjtoon nog de Hartvörmige Aels (Alnus cordata) (inheems in Italië) en de Roa Aels (Alnus rubra) (inheems in Noord-Amerika)
Aels (Nederland: Els) ies 'ne sjtroek of 'ne kleine boum. Dao zint twiè inheemse soorte: de Zjwarte Aels (Alnus glutinosa) en de Grauw Aels (Alnus incana). De plante huère bie de Berkefamilie (Betulaceae).
Alksnis (luotīnėškā: Alnus, ont Jorbarka posės da saka elksnis) ī lapouts medis, katros prėgol prī beržėniu (Betulaceae) šėimuos.
Alksnē ī medē aba krūmā so kuotoutās pomporās. Vaisios ī pluokštis dvėsparnis rėišotoks. Žīda onksti pavasarie, smolkēs žirgėnās. Sieklas ėšnešiuo vies ėr ondou. Šaknīsė pasidara gombalē so azuota kaupiantiuom bakterėjėm. Nokritė̄ ė sopovė̄ lapā skalsėn dirva.
Alksniu medė ī alksna aba alksnīns.
Žemaitėjuo aug dvė alksnė rūšė :
Os albernices (scientificament, o chenero Alnus) son un chenero d'árbols de fuella caduca en a familia d'as betulacias.
O chenero contiene arredol d'una trentena d'especies d'árbols y arbustos con destribución monoica d'os sexos (ixo ye, que cada eixemplar produce flors d'os dos sexos) anque la més gran parte d'os eixemplars no gosan arribar dica la mida d'árbols. As especies que se clasefican en o chenero Alnus, a la contra d'el que en altros cheneros emparentatos pasa, como Carpinus (os carpins) u Corylus (as avellaneras), no se troban so que en l'hemisferio norte si que puede trobar-sen en tot o planeta. En a Peninsula Iberica no se troba so que la especie Alnus glutinosa, l'alberniz europeu.
En Aragón, as especies d'este chenero se conoixen como "albernices", anque o lexicografo y naturalista semontanés Rafel Vidaller diz en o suyo libro O Libro d'as Matas y os Animals (Zaragoza, 2004) que se conoix una variant d'o termino latín «alnus» como «alno» y dica «auno»,[1] anque ixa cita la fa d'un altro autor anterior sin poder-se-ne dar garra lugar de procedencia d'ixa forma tan peculiar. A denominación en aragonés alberniz puet estar en relación con a denominación en catalán ye vern, que se deriva dreitament d'o galo vernos.
Ky grup ndahet në tri nën-grupe:
Nën-grupi Alnus rritet në lartësi diku 15–25 cm mbi tokë.
Nën-grupi Clethropsis
Nën-grupi Alnobetula
A. serrulata
A. viridis
Alnus incana
Alnus je jedan od šest redova biljaka joha (jova, jalša, johovina) iz porodice Betulaceae . Opisano je 46 priznatih vrsta listopadnog drveća i grmova ovog roda. U Bosni i Hercegovini i susjednim kontinentalnim zemljama rastu crna joha (Alnus glutinosa), bijela joha (Alnus incana) i planinska joha ili Alnus viridis.
Alnus je rod koji obuhvata 46 priznatih vrsta[1] koje su uglavnom rasprostranjene u umjerenim područjima Sjeverne hemisfere .
Muški cvjetovi skupljeni su u viseće rese koje se za cvjetanja izoduže do oko 5-10 cm. Ženski cvjetovi nemaju ocvijeća, a skupljeni su u mace koje odrvene poput male šišarke; ispočetka su zelene, a zatim posmeđe.
Drvo crne johe koristi se za izradu sanduka, muzičkih instrumenata, olovaka, klompi i drugog; nekada su se od njega pravio pribor za jelo i posude raznorodne namjene (čanci).
Os albernices (scientificament, o chenero Alnus) son un chenero d'árbols de fuella caduca en a familia d'as betulacias.
O chenero contiene arredol d'una trentena d'especies d'árbols y arbustos con destribución monoica d'os sexos (ixo ye, que cada eixemplar produce flors d'os dos sexos) anque la més gran parte d'os eixemplars no gosan arribar dica la mida d'árbols. As especies que se clasefican en o chenero Alnus, a la contra d'el que en altros cheneros emparentatos pasa, como Carpinus (os carpins) u Corylus (as avellaneras), no se troban so que en l'hemisferio norte si que puede trobar-sen en tot o planeta. En a Peninsula Iberica no se troba so que la especie Alnus glutinosa, l'alberniz europeu.
En Aragón, as especies d'este chenero se conoixen como "albernices", anque o lexicografo y naturalista semontanés Rafel Vidaller diz en o suyo libro O Libro d'as Matas y os Animals (Zaragoza, 2004) que se conoix una variant d'o termino latín «alnus» como «alno» y dica «auno», anque ixa cita la fa d'un altro autor anterior sin poder-se-ne dar garra lugar de procedencia d'ixa forma tan peculiar. A denominación en aragonés alberniz puet estar en relación con a denominación en catalán ye vern, que se deriva dreitament d'o galo vernos.
Alnus je jedan od šest redova biljaka joha (jova, jalša, johovina) iz porodice Betulaceae . Opisano je 46 priznatih vrsta listopadnog drveća i grmova ovog roda. U Bosni i Hercegovini i susjednim kontinentalnim zemljama rastu crna joha (Alnus glutinosa), bijela joha (Alnus incana) i planinska joha ili Alnus viridis.
Alnus je rod koji obuhvata 46 priznatih vrsta koje su uglavnom rasprostranjene u umjerenim područjima Sjeverne hemisfere .
Muški cvjetovi skupljeni su u viseće rese koje se za cvjetanja izoduže do oko 5-10 cm. Ženski cvjetovi nemaju ocvijeća, a skupljeni su u mace koje odrvene poput male šišarke; ispočetka su zelene, a zatim posmeđe.
Drvo crne johe koristi se za izradu sanduka, muzičkih instrumenata, olovaka, klompi i drugog; nekada su se od njega pravio pribor za jelo i posude raznorodne namjene (čanci).
Elan oda Eal[1] (Alnus, noaddeitsch Ellern, houdeitsch: Erlen) beidnd a Gattung vo Pflanzn vo da Birkngwachsfamilie. Z Middleiropa hand drei Oatn heimisch: d Grea-, Grau- und d Schwoaz-Elan.
Wia olle Birkngwachsa hand Elan oaheisig getrenntgschlechtig (monözisch). Es weand auf oana Pflanzn de Bliatnstand vo oi zwe Gschlechta ausbeidt und hoaßand Katzal. A de Katzal hand oiwei grod oi weibliche oda oi männliche Bliatn. De männlichn Bliatn sitzand zdrittas und de weiblichn Blüten zwoatas a de Achsln vo de Drogblal.
Elan gibts wejdweid in eba 35 Oatn, und hand mid da Ausnahm vo da Andn-Elan (Alnus jorullensis), de wos a de Andn vo Siidamerika heimisch hand, grod auf da Noadhoibkugl vo da Erdn (Eiropa, Asien, Noadamerika) zum findn. Estle vom 115. Längagrod hand z Amerika oba koi bamoatign Elan nima z findn[2].
Drei Oatn, d Grea-, d Grau- und d Schwoaz-Elan, hand z Middleiropa heimisch. De Herzblattrige Elan (Alnus cordata) gibts auf Korsika und in Siad-Italien.
D Kaukasische Elan (Alnus subcordata) find se am Kaukasus und am Noadiran.
Mehrane Oatn gibts a in Ostasien. Alnus firma is auf Japan beschränkt, Alnus hirsuta kimmd in Japan, Sachalin, Kamtschatka, Korea und Ostsibirien fia und d Japanische Elan (Alnus japonica) gibts auf Japan, Taiwan, Korea und a da Mandschurei.
Ganz gern mengand Elan a Wossa, wega dem hands am bessan a Bochleif und Seeufa z findn.
Da Nam vo da Gattung, Alnus is anno 1754 vom englischn Bodanika Philip Miller aufgsteid won.[3] A da Gattung vo de Elan weand eba 35 Oatn undaschien, de wos auf drei Undagattunga eiteild weand:[4]
D voiständige Listn vo de okenndn Oatn Arthybriden nochm World Checklist Project vo da Royal Botanic Gardens in Kew:[5]
Elan oda Eal (Alnus, noaddeitsch Ellern, houdeitsch: Erlen) beidnd a Gattung vo Pflanzn vo da Birkngwachsfamilie. Z Middleiropa hand drei Oatn heimisch: d Grea-, Grau- und d Schwoaz-Elan.
Tekst üüb Öömrang Elern (Alnus) san plaantenslacher faan det famile Betulaceae.
Uun Madeleuroopa jaft at trii slacher:
Elern (Alnus) san plaantenslacher faan det famile Betulaceae.
De elze is een boomgeslach en bevat ongeveer dartig soorten op 't noordelijk halfrond. 't Is een loofboom dee 't best greuit in een vochtig klimaot. De elze steet altied in bleui veurdat der blaojen an koemen. In de Benelux koemen der twee soorten van veur, de zwarte en de grauwe elze. De blaojen lieken op dee van de haozenoetenboom. De blaojen vallen greun van de boom en hemmen dus gien harreskleur.
De elze is eenhuzig en hef dus mannelijke én vrouwelijke bloemen, dee katjes eneumd wonnen. De mannelijke katjes bin langwarpig en hangen, de vrouwelijke katjes staon min of meer rechop. Nao de bevruchting greuien de vrouwelijke katjes uut tot greune ribbelige kegeltjes, en riepen in de harres tot de zogenaamde elzeproppen (kegels zonder zaod), dee nog wel een jaor an de boom kunnen blieven zitten.
De elze is een boomgeslach en bevat ongeveer dartig soorten op 't noordelijk halfrond. 't Is een loofboom dee 't best greuit in een vochtig klimaot. De elze steet altied in bleui veurdat der blaojen an koemen. In de Benelux koemen der twee soorten van veur, de zwarte en de grauwe elze. De blaojen lieken op dee van de haozenoetenboom. De blaojen vallen greun van de boom en hemmen dus gien harreskleur.
De elze is eenhuzig en hef dus mannelijke én vrouwelijke bloemen, dee katjes eneumd wonnen. De mannelijke katjes bin langwarpig en hangen, de vrouwelijke katjes staon min of meer rechop. Nao de bevruchting greuien de vrouwelijke katjes uut tot greune ribbelige kegeltjes, en riepen in de harres tot de zogenaamde elzeproppen (kegels zonder zaod), dee nog wel een jaor an de boom kunnen blieven zitten.
Leaibbit (Alnus) lea sogiid betulaceae čerdii gullevaš šattusohka, masa gullá sullii 30 šlaja muorat ja miestagat.
Lep (latin.: Alnus) om lehtezpuiden i penzhiden heim, mülütadas Koivunvuiččed-sugukundha. Heim kogoneb läz 40 erikospäi i niiden 10 gibridaspäi.
Kazvab Pohjoižen mapoliškon venos vönes tobjimalaz, suvemb — vaiše mägil. Elonform voib vajehtadas kazvandan sijha kacten. Lehtesed čereduišoiš, ned oma ünäižed i varzil.
Änikoičeb kevädel, erased mererandaližed erikod — redukus-tal'vkus. Tullei pölüstoitab. Pord pölüstoitandan i sugutandan keskes sase 85 päiväd, ka semned küpsnedas redukule.
Kävutadas pumaterialaks, varhapandas haugoid. Ištutadas dekorativižeks kazmuseks. Ottas käbuid i lehtesid zelläks. Kor' kävutase dubimha nahkoid. Sadas mustad, rusttad i pakušt sauvondmujuid.
Lep paremboičeb mahust, ka semetas kaivuztegimišton samižen jändusil. Aigaline medenkandai kazmuz.
Lep (latin.: Alnus) om lehtezpuiden i penzhiden heim, mülütadas Koivunvuiččed-sugukundha. Heim kogoneb läz 40 erikospäi i niiden 10 gibridaspäi.
Ramran, Ramrash icha Lamrash (genus Alnus) nisqaqa huk urquchina sach'akunam, thansakunam, kimsa chunka rikch'aq, tukuy tiksimuyuntinpi.
Ramrankunaqa yakutam munanku.
Urin Awya Yalapi yuraq ramranmi (Alnus acuminata) wiñan, Buliwya, Ikwadur, Piruw mama llaqtakunapi. Chay yura ramrantaqa Alnus jorullensis nispa t'iktuqankupas, ichataq chay Alnus jorullensis (mishiku ramran) nisqaqa Chawpi Awya Yalapim wiñan. Manaraqmi allinta riqsinchikchu hukllachu rikch'aq icha iskaychu.
Wikispecies nisqaqa qillqasqa p'anqayuqmi kay hawa: Ramran
Ramran, Ramrash icha Lamrash (genus Alnus) nisqaqa huk urquchina sach'akunam, thansakunam, kimsa chunka rikch'aq, tukuy tiksimuyuntinpi.
Ramrankunaqa yakutam munanku.
Urin Awya Yalapi yuraq ramranmi (Alnus acuminata) wiñan, Buliwya, Ikwadur, Piruw mama llaqtakunapi. Chay yura ramrantaqa Alnus jorullensis nispa t'iktuqankupas, ichataq chay Alnus jorullensis (mishiku ramran) nisqaqa Chawpi Awya Yalapim wiñan. Manaraqmi allinta riqsinchikchu hukllachu rikch'aq icha iskaychu.
De trynnebotte (Alnus, Els in 't Nederlands) is en geslacht van boômn van de berkefamilie. In België komn der twi soortn trynnebottn voorn, de zworte en de grauwe.
De bladjes van trynnebottn gelykn ip de bladjes van den hoazeloare, en volln groene van den boom. Ze krygn dus gin klurtje in den herfst.
Iederne boom ét vrouwelyke en mannelyke bloemekes, dikwils "katjes" genoemd. De mannelyke katjes zyn lang en hangn noa beneen, de vrouwelyke zyn korter en stoan rechte. De vrouwelyke katjes goan in den herfst oopn lik e klêen sparappeltje.
De noame van de trynnebotte komt van het tryntje, e klêen veugeltje da vooral in de winter styf geirne by de trynnebottn zit.
Alnus
Lo vèrnhe es un arbre de l'emisfèri nòrd butant suls sòls umids, lo vèrnhe o vèrn(a) correspond a un genre d'arbre (Alnus) de la familha de las betulacèas.
En mai de l'Alnus glutinosa, i a tanben e subretot dins los Alps, una autra espècia de vèrnhe: Alnus incana. Se destria de l'Alnus glutinosa subretot per sa rusca, lisa e grisa, alara qu'aquesta de l'Alnus glutinosa es asclada. I a en Corsega Alnus cordata, que foguèt intruduch sul continent coma planta d'ornament. L'Alnus viridis es abondant dins las zonas de montanha.
Los vèrnhes son d'arbres de talha mejana, podant aténer 20 a (rarament) 30 mètres, de fuèlhas caducas, creissent pels bòsques umids o de paluns, o alara a la broa. Las flors son organizadas en catons mascles e femes. Los catons femes donan de "còns" linhoses de dos a tres centimètres de longor, abrigant las granas. Alnus glutinosa, mai comun en Euròpa de l'Oèst, se destria per sas fuèlhas plan ovalas, dentadas, e lo brots de prima pegants[3].
La fusta d'una color roja caracteristica es imputrescibla e leugièra, es utilizada per realizar los pals dels pontons. La color roja puèi rosada de la fusta fescament talhada o trabalhada demora pas. Es damtjada per la lutz.
La rizosfèra del vèrnhe encoratja de bactèris fixatrises d'azòt. Lo vèrnhe contribuís alara a la fixacion e resiliéncia ecologica de las broas e bòsques de riu.
Es plan frequents dins las zonas umidas, sus la broas o dins los bòsques de riu, al bòrd dels rius o a l'entorn de braces mòrts, ont pòt aténer 25 a 30 mètres. Los vibres forman d'arbrams nomenadas verniera o vernet.
La tòra del parpalhon de jorn (Rhopalocera) seguent se noirís de vèrnhe:
Las caracteristicas acosticas del vèrnhe ne faguèron una de las fustas plan adaptada a la fabricacion de guitarras de tria.
Los fruches de vèrnhes son tanben utilizats en aqüariofilia per lors capacitats a reduire lo potencial idrogèn de l'aiga, e se'n plaça de brancas per la decoracion.
La fusta del vèrnhe es una lenha de tria. Dona una calor fòrça viva e l'agrada lo fornièrs. Al bascoat, los vèrnhes èran tombats en julhet, talhats e asclats. Lo temps de secatge d'aquestas asclas permetavan de las utilizar amb un maxim de rendiment energetic al moment de caufar los alambics.
La fusta del vèrnhe, plan omogenèa, se vira e s'esculpta aisidament. Se'n fa d'ornaments de mòbles, de maquetas per l'industria (subretot abans l'apareisson de las simulacions numerica en 3D) e autrescòps se'n fasiá d'esclops, de margues de brossa, de joginas, e d'aisinas d'ostal.
Lo tanin de la rusca èra utilizat en tanaria, e en tinturaria e capelaria (produccion d'una color negra quand la rusca es mesclada a de sals de fèrre).
Fin finala, lo carbon de vèrnhe èra utilizat per la polvera de canon, donant una qualitat melhora a l'explosiu.
Segon BioLib (9 de junh de 2017)[5]:
Segon Catalogue of Life (9 de junh de 2017)[6] :
Segon GRIN (9 de junh de 2017)[7] :
Segon ITIS (9 de junh de 2017)[8] :
Segon paramètre « Kew liste » pas reconegut :
Segon The Plant List (9 de junh de 2017)[10] : Modèl:Colombas
Segon Tropicos (9 de junh de 2017)[1] (Attencion lista bruta benlèu contenent de sinonims):
Alnus
Lo vèrnhe es un arbre de l'emisfèri nòrd butant suls sòls umids, lo vèrnhe o vèrn(a) correspond a un genre d'arbre (Alnus) de la familha de las betulacèas.
En mai de l'Alnus glutinosa, i a tanben e subretot dins los Alps, una autra espècia de vèrnhe: Alnus incana. Se destria de l'Alnus glutinosa subretot per sa rusca, lisa e grisa, alara qu'aquesta de l'Alnus glutinosa es asclada. I a en Corsega Alnus cordata, que foguèt intruduch sul continent coma planta d'ornament. L'Alnus viridis es abondant dins las zonas de montanha.
Wólša[1][2] (Alnus) jo rod ze swójźby brjazowych rostlinow (Betulaceae).
Kórjenje zwětšego symbiozu z powětšowy dušyk wězajucymi bakterijami wopśimjeju.
Škóra jo bruna, a zwětšego jasnje brozdźona.
Žeńske micki su jajojte a wise zwětšego w kupkach na kóńcach gałuzow. Wóni za cas zdrjałosći wodrjewjaju.
Rostliny su w chłodnych a zymnych regionach pódpołnocneje hemisfery rozšyrjone.
Wopśimjejo slědujuce družyny:
Žeński kwiśonkowy stołk łucneje wólše (Alnus cordata)
Muski kwiśonkowy stołk łucneje wólše (Alnus glutinosa)
Semjenja łucneje wólše (Alnus glutinosa)
Wólša (Alnus) jo rod ze swójźby brjazowych rostlinow (Betulaceae).
Çирĕќ (лат. Alnus) — хурăн йышшшисен шутне кĕрекен 30 яхăн биологи тĕсне пĕрлештерекен йывăçсемпе тĕмсен йăхĕ.
Çак тĕсĕсем пурри паллă:
[syn. Alnus barbata C.A.Mey. — Шатра çирĕк]
Гибричĕсем:
Çирĕќ (лат. Alnus) — хурăн йышшшисен шутне кĕрекен 30 яхăн биологи тĕсне пĕрлештерекен йывăçсемпе тĕмсен йăхĕ.
Òlszô abò ólszka (Alnus Mill.) - to je szlach roscënów z rodzëznë brzozowatëch. To są drzéwiãta abò krze.
Òlszô abò ólszka (Alnus Mill.) - to je szlach roscënów z rodzëznë brzozowatëch. To są drzéwiãta abò krze.
Èn ônea[1], c' est on grand åbe ki crexhe voltî so les boirds des ris.
No d' l' indje e sincieus latén : Alnus spp.
Gn a sacwants diferinnès indjes, li pus corant el Walonreye, c' est l' noer ônea (Alnus glutinosa).
Gn a eto l' blanc ônea
Les minousses et copurade les fruts si lomèt carote d' ônea.
On ptit bwès d' ôneas si lome èn ônoe, on mot k' a dné bråmint des nos d' plaece el Walonreye, et did la des nos d' famile.
On î trove sovint des moxhons d' ônea, et des moxhes d' ônea.
Loukîz a : ônoe (toponimeye)
Li mot «ônea», et copurade li vî mot «ônoe» (bos d' ôneas) rivént sovint e l' toponimeye do walon.
Gn a yeu des cåbarets ki s' ont lomé come çoula.
Li pus viye des gazetes e walon si lome «El Moxhon d' ônea».
Èn ônea, c' est on grand åbe ki crexhe voltî so les boirds des ris.
No d' l' indje e sincieus latén : Alnus spp.
Īlītl ahnozo Ilin (alnus).
Ο Άλνος (Alnus) είναι γένος αγγειόσπερμων φυτών της οικογένειας των Βετουλίδων. Το γένος αποτελείται από 35 είδη[1] μόνοικων δέντρων και θάμνων, μερικά από τα οποία αποκτούν μεγάλο μέγεθος, κατανεμημένα στη βόρεια εύκρατη ζώνη, ενώ μερικά είδη απαντώνται στην Κεντρική Αμερική, καθώς και στις Άνδεις.[2] Στην Ελλάδα απαντάται τo είδος Άλνος ο κολλώδης, γνωστό με τις ονομασίες κλήθρα, σκλήθρα, σκλήθρος, σκήλιθρο ή κλήθρι.
Με λίγες εξαιρέσεις, οι άλνοι είναι φυλλοβόλα δέντρα, με έμμισχα, σκουροπράσινα, κολλώδη φύλλα. Τα άνθη τους είναι ίουλοι, με αρσενικούς, μακριούς ίουλους και κοντύτερους θηλυκούς, τα οποία εμφανίζονται πριν τα φύλλα. Η επικονίαση γίνεται κυρίως μέσω του ανέμου, αλλά υποβοηθάται και από τις μέλισσες μερικές φορές. Διαφέρουν από τις σημύδες (Βετούλη, το άλλο γένος της υποοικογένειας) από το γεγονός ότι οι θηλυκοί ίουλοι είναι ξυλώδεις και δεν αποσυντίθενται με την ωρίμανση, αλλά ανοίγουν με αποτέλεσμα να απελευθερώνονται οι σπόροι με παρόμοιο τρόπο με αυτό που συμβαίνει στα κωνοφόρα.
Τα μεγαλύτερα είδη είναι ο Άλνος ο ερυθρός (A. rubra) στη δυτική ακτή της Βόρειας Αμερικής, και ο Άλνος ο κολλώδης (A. glutinosa), ιθαγενές είδος της Ευρώπης, τα οποία μπορούν αμφότερα να ξεπεράσουν τα 30 μέτρα. Από την άλλη, το διαδεδομένο είδος Άλνος ο πρασινίζων (Α. viridis) είναι ένας θάμνος ο οποίος σπάνια ξεπερνά σε ύψος τα 5 μέτρα.
Οι άλνοι συνήθως βρίσκονται κοντά σε ρέματα, ποτάμια και υγρότοπους. Οι άλνοι είναι αξιοσημείωτοι για τη συμβιωτική σχέση που έχουν με τα ακτινοβακτήρια Frankia alni, βακτήρια τα οποία έχουν την ικανότητα να απορροφούν το άζωτο. Τα βακτήρια αυτά βρίσκονται σε ριζικούς όζους, οι οποίοι μπορεί να φτάσουν σε μέγεθος ανθρώπινης γροθιάς, με πολλούς λόβους και ανοικτό καφέ χρώμα. Το βακτήριο απορροφά το άζωτο από τον αέρα και το καθιστά προσβάσιμο από το δέντρο. Το δέντρο με τη σειρά του παρέχει στα βακτήρια σάκχαρα τα οποία παράγει μέσω της φωτοσύνθεσης. Ως αποτέλεσμα αυτής της συμβίωσης, ο άλνος βελτιώνει τη γονιμότητα του εδάφους όπου αναπτύσσεται, και έτσι, ως πρωτοπόρο είδος, παρέχει επιπλέον άζωτο για τα επόμενα είδη.[3]
Οι ίουλοι μερικών ειδών είναι σε κάποιο βαθμό εδώδιμοι[4] και μπορεί να είναι πλούσιοι σε πρωτεΐνες. Αναφέρεται ότι έχουν πικρή και δυσάρεστη γεύση. Το ξύλο του άλνου χρησιμοποιείται για την παραγωγή καπνιστών τροφών.
Οι περισσότεροι κίονες οι οποίοι αποτελούν τα θεμέλια της Βενετίας προέρχονται από άλνους.[5]
Ο κορμός των άλνων περιέχει αντιφλεγμονώδη σαλικίνη, η οποία μεταβολίζεται σε σαλικιλικό οξύ στο σώμα.[6]
Από τον εξωτερικό φλοιό μπορεί να εξαχθεί κόκκινη βαφή και από τον εσωτερικό κίτρινη.[7]
Ο Άλνος (Alnus) είναι γένος αγγειόσπερμων φυτών της οικογένειας των Βετουλίδων. Το γένος αποτελείται από 35 είδη μόνοικων δέντρων και θάμνων, μερικά από τα οποία αποκτούν μεγάλο μέγεθος, κατανεμημένα στη βόρεια εύκρατη ζώνη, ενώ μερικά είδη απαντώνται στην Κεντρική Αμερική, καθώς και στις Άνδεις. Στην Ελλάδα απαντάται τo είδος Άλνος ο κολλώδης, γνωστό με τις ονομασίες κλήθρα, σκλήθρα, σκλήθρος, σκήλιθρο ή κλήθρι.
Евла (науч. Alnus) — род на цветни растенија од семејството брези (Betulaceae). Родот опфаќа 30 видови дрва и грмушки распространети ширум северниот умерен појас.
Со неколку исклучоци, евлите се листопадни растенија со наизменични прости и назабени листови. Цветовите се во облик на реси од два пола на секое дрво. Машките реси се издолжени, а женските се пократки и често излегуваат пред да се појави зеленилото. Се опрашуваат претежно со ветерот, но и од пчели, во помала мера. Евлата се разликува од брезата (Betula, другиот род од семејството) по тоа што женските реси се дрвенести и не се распаѓаат кога ќе узреат, туку се отвораат и го ослободуваат семето слично како шишарките кај четинарите.
Најголеми видови на евла се црвената евла (A. rubra) што расте на западното крајбрежје на Северна Америка и црната евла (A. glutinosa), која е автохтона во речиси цела Европа и денес распространета низ светот. Обете надминуваат 30 м во височина. За разлика од нив, мошне застапената зелена евла (Alnus viridis) е грмушка која ретко надминува 5 м.
Во Република Македонија се среќаваат црната и зелената евла. Црната вирее во крајречните предели, додека пак зелената се среќава само на едно високо место на планината Беласица.[1]
Листовите (и напати ресите) на евлата се храна за разни пеперутки и молци.
Црната и зелената евла важат за штетни растенија во Нов Зеланд.[2]
Евлата е значајна по симбиотичниот однос со актиномицетната бактерија Frankia alni што го врзува азотот. Бактеријата живее во јазлените израстоци на корењата што достигнуваат големина на тупаница, имаат мали вдлабнатини и по поја се светлокафеави. Бактеријата го впива азотот од воздухот и му го предава на дрвото. Евлата пак, на бактеријата ѝ дава шеќери, добиени со фотосинтеза. Поради овој заемно корисен однос, евлата ја подобрува плодноста на почвите кајшто расте, и како пионерски вид, придонесува со дополнителен азот за сукцесивните видови што ѝ следат.
Деланките од извесни видови на евла се користат за чадење на разни прехранбени артикли, особено лосос и други видови морска храна.
Најголемиот дел од колците врз кои е изграден градот Венеција се добиени од евли.[3]
Кората на евлата ја содржи противвоспалителната супстанција салицин, која во телото се метаболизира како салицилна киселина.[4] Кората на црвената евла им служела на индијанците како лек против извесно труење, каснување од инсекти и надразнувања на кожата, лимфни заболувања и туберкулоза. Неодамнешните клинички испитувања укажуваат на присуството на бетулин и лупеол во црвената евла, кои се соединенија делотворни против разни тумори.[5]
Некои електрични гитари се прават од евлино дрво. Најпознати примери се „Фендер стратокастер“ и „Фендер телекастер“. Дрвото се кристи и во столаријата за изработка на креденци, регали и сл.
Родот е поделен на три подрода:
подрод Alnus: Дрва со изданоци со дршки; машките и женските реси излегуваат на есен, но презимуваат затворени, опрашувајќи се доцна во зимата или рано на пролет; околу 15–25 вида:
подрод Clethropsis. Дрва и грмушки со изданоци со дршки; машките и женските реси излегуваат на есен и тогаш се шират и опрашуваат; три вида:
подрод Alnobetula. Грмушки со изданоци без дршки; машките и женските реси излегуваат доцна на пролет (по раззеленувањето на лисјата) и тогаш се шират и опрашуваат; еден до четири вида:
_(20608021050).jpg)
|date=, |accessdate= (помош) Евла (науч. Alnus) — род на цветни растенија од семејството брези (Betulaceae). Родот опфаќа 30 видови дрва и грмушки распространети ширум северниот умерен појас.
Ерек (рус. Ольха, лат. Alnus) — ҡайындар ғаиләһенә ҡараған еүеш, һыулы ерҙә, яр буйҙарында үҫә торған мурт ағас.
Март—апрель айҙарында сәскә ата, февраль—мартта улар осоп таралалар. Ерек йылға, күл буйҙарында, быуа ситтәренә үҫә.
50 төрө билдәле, Евразияла, Төньяҡ һәм Көньяҡ Америкала таралған. Башҡортостанда аҡ ерек һәм ҡара йәки һаҙ ереге таралған. Ҡыҙыл китапҡа инеүсе ҡыҙыл еректәр бик һирәк. 60—200 йәшкә етеүсе яҡтылыҡ яратҡан япраҡ ҡойоусы ағас. Сатыры ҡуйы, йомортҡа, тар пирамида йәки цилиндр рәүешендә, олоно төҙ, тармаҡлы, оҙонлоғо 5—20 м, диам. 60 см тиклем. Ҡайырыһы ҡара йәки һорғолт-көрән. Япрағы эре, овал йәки йомро, бысҡы ситле, сиратлы, оҙон һаплы. Сәскәһе айырым енесле: ата сәскә 3—6‑шарлап — үренделәрҙең өҫкө өлөшөндә урынлашҡан һырғаларға, инә сәскә үренделәрҙең аҫҡы өлөшөндә суҡҡа йыйылған башаҡтарҙа тупланған. Иртә яҙҙа япраҡ ярғанға тиклем сәскә ата, емеше октябрҙә өлгөрә. Инә башаҡтар үҫеп, февраль—мартта өлгөрөүсе ҡуш емешкә («тубырсыҡтарға») әйләнә. Емеше — сәтләүек. Йылға һәм шишмә ярҙары буйында, һаҙлыҡлы тупраҡтарҙа үҫә; Башҡортостандың бөтә биләмәһендә лә таралған. Йырындарҙы һәм битләүҙәрҙе нығытыу өсөн, үҙағасы фанера, мебель етештереү өсөн ҡулланыла. Ҡайырыһы һәм ҡуш емештәре тире дуплау өсөн яраҡлы. Баллы, һитә биреүсе дарыу үҫемлеге.
Ловпу (лат. Alnus) — кӧрусяна пуэзлӧн нето куссэзлӧн увтыр, кӧда пырӧ кыдзкодььӧммез (Betulaceae) котырӧ. Эм 30 мымда вид этія пуыслӧн.
Ловпуэз быдмӧны Ойвыв джыншарись шӧркодь паськытаэзын, а сідзжӧ Андаэзын. Мукӧд видыс вовлӧ Бенгалмуӧдз да Ойвыв Вьетнамӧдз, но пантасьӧны нія дзир керӧссэзын. Ойвылас мукӧд видыс сибӧтчӧ вӧртундраӧдз да тундраӧдз, а керӧссэзын кайлӧ субальпа отӧдз.
Мукӧд коми диалекттэзын ловпусӧ шуӧны вовпу, лолпу, дубпу, сӧспу, волька.
Коми мифологияын ловпуыс – морт ловвэзлӧн оланін.
Ловпу (лат. Alnus) — кӧрусяна пуэзлӧн нето куссэзлӧн увтыр, кӧда пырӧ кыдзкодььӧммез (Betulaceae) котырӧ. Эм 30 мымда вид этія пуыслӧн.
Ловпуэз быдмӧны Ойвыв джыншарись шӧркодь паськытаэзын, а сідзжӧ Андаэзын. Мукӧд видыс вовлӧ Бенгалмуӧдз да Ойвыв Вьетнамӧдз, но пантасьӧны нія дзир керӧссэзын. Ойвылас мукӧд видыс сибӧтчӧ вӧртундраӧдз да тундраӧдз, а керӧссэзын кайлӧ субальпа отӧдз.
Мукӧд коми диалекттэзын ловпусӧ шуӧны вовпу, лолпу, дубпу, сӧспу, волька.
Коми мифологияын ловпуыс – морт ловвэзлӧн оланін.
Лулпу (латин кылын Alnus) – Betulaceae семьяысь (кызьпу семействоысь) куаро писпуос но куакъёс. Дуннеын тодмо ог 30 видъёсыз. Пуэз кутӥське мебель, тара лэсьтонэ, курысьтыз дубильной в-оос но буёл лэсьто, ӵыжинъёccэ медицинаын куто. Лулпу юнматэ шуръёслэсь, вукыремъёслэсь дуръёссэс, гурезь бамъёсты, муэз азотэн узырмытэ.
Удмурт шаерын 3 тусоез : пӧлын клей лулпу яке сьӧд, но пурысь лулпу, ог 20-30 м ӝужда. Сьӧд лулпулэн курез пеймыт-бусӥр, пиналгесъёсызлэн пеймыт-пурысь, йылысьтыз куаръёсыз выемчатой. Пурысь лулпулэн курез ӟарыт-пурысь, йылысьтыз куаръёсыз йылсоесь. Кыкез ик будо мускыт интыосын дрениров. муос вылын шуръёс кузя, ӵемысь чылкыт арама кылдытыса. Пурысь лулпу корам, ӝуам, куштэм муос вылын будыны кутске, Сьӧдэныз ӵошатыса, котькыӵезэгес музъемез чида.
Лулпу (латин кылын Alnus) – Betulaceae семьяысь (кызьпу семействоысь) куаро писпуос но куакъёс. Дуннеын тодмо ог 30 видъёсыз. Пуэз кутӥське мебель, тара лэсьтонэ, курысьтыз дубильной в-оос но буёл лэсьто, ӵыжинъёccэ медицинаын куто. Лулпу юнматэ шуръёслэсь, вукыремъёслэсь дуръёссэс, гурезь бамъёсты, муэз азотэн узырмытэ.
Нӧлпӧ (лат. Alnus ) — кумдан палыме пушеҥгын урлыкшо. Чылажге 30 наре тӱрлык-влак уло.
Нӧлпӧн однодомный пеледышыже йолваш погынымо. Йолва шыже пагытлан шуэн шуктеш, теле годым пушеҥгыште кодеш, а эр шошым пеледеш. А варажым лышташ-влак лектыт. Пӧръеҥ пеледыш-влак кумытан шинчат (южгунам, икте), ӱдырамаш пеледыш-влак кокытан шинчат. Ӱдырамаш пеледыш пӱгылмӧ семын коеш.
Нӧлпӧн пушеҥге йошкар тӱсан да пеҥгыде огыл. Садылан тудым сувенир-влаклан веле кучылталтеш. Утларакше тудо пулан кая (10-30% куэ пу гыч шулдерак).
Нӧлпӧ пу вӱд йымалне сайын арален кодеш, садлан вӱд йымалне куштылго чоҥымашлан келша.
Нӧлпӧ (лат. Alnus ) — кумдан палыме пушеҥгын урлыкшо. Чылажге 30 наре тӱрлык-влак уло.
Ольха (лат. Alnus) — өсүмдүктөрдүн кайыңдар тукумундагы уруусу.
Ал жалбырак күбүмө, бир үйлүү, айрым жыныстуу дарак же бадал; көбүнчө Түн. жарым шарда өсөт. Ольханын 42— 17, СССРде 10—15че түрү бар. Жөнө- көй жалбырагы сабакта кезектешип жайгашкан. Көбү эрте жазда, жалбырактана эленте гүлдөйт, шамал аркылуу чаңдашат. Топ гүлү — сөйкөчө. Мөмөсү — жаңгакча. 100, кээде 300 жылга чейин жашайт. Уругу, дүмүр чырпыгы, айрым түрлөрү тамыр чырпыктар менен көбөйөт. Анын тамырларында түймөкчө бактериялар болот.
Ольха өзөн жанa булак жээгинде ж. б. ным жетиштүү жерлерде өсөт. Ольха нын жыгачы баалуу, андан суудагы жанa жер астындагы курулуштар үчүн материалдар, мебель ж. б. даярдалат. Айрымдарынын таннин заты болгондуктан дары жасоодо пайдаланылат. Кээси шаарды жашылдандырууда тигилет.
Ольха (лат. Alnus) — өсүмдүктөрдүн кайыңдар тукумундагы уруусу.
Ал жалбырак күбүмө, бир үйлүү, айрым жыныстуу дарак же бадал; көбүнчө Түн. жарым шарда өсөт. Ольханын 42— 17, СССРде 10—15че түрү бар. Жөнө- көй жалбырагы сабакта кезектешип жайгашкан. Көбү эрте жазда, жалбырактана эленте гүлдөйт, шамал аркылуу чаңдашат. Топ гүлү — сөйкөчө. Мөмөсү — жаңгакча. 100, кээде 300 жылга чейин жашайт. Уругу, дүмүр чырпыгы, айрым түрлөрү тамыр чырпыктар менен көбөйөт. Анын тамырларында түймөкчө бактериялар болот.
Ольха өзөн жанa булак жээгинде ж. б. ным жетиштүү жерлерде өсөт. Ольха нын жыгачы баалуу, андан суудагы жанa жер астындагы курулуштар үчүн материалдар, мебель ж. б. даярдалат. Айрымдарынын таннин заты болгондуктан дары жасоодо пайдаланылат. Кээси шаарды жашылдандырууда тигилет.
ఆల్డర్ అనేది బెటులేసి (Betulaceae) కుటుంబానికి చెందిన ఒక పుష్పించే మొక్కల ప్రజాతి. ఇందులో సుమారు 30 జాతులకు చెందిన చిన్న పొదలు, వృక్షాలు ఉన్నాయి.
ఈ జాతి మూడు ఉపజాతులుగా విభజించబడినది :
Subgenus Alnus :
Subgenus Clethropsis. :
Subgenus Alnobetula. :
Alnus yw genas a 30 ehen gwydh, yn teylu Betulaceae, ow triga yn tylleryow oer a hanter-kylgh gogledh an Norvys.
Alnus yw gorow ha benow an dhew. Kathigenow (kuntellek kathik, unnplek kathigen) yw aga bleujyow gorow ha bleujyow benow. Prenn an gwern yw bleudh mes defensek er-bynn dour; y tevnydhyr rag gwruthyl mebyl, eskisyow, bollow, selbrenn h.e.
An genas yw yn tri isgenas:
Isgenas Alnus: Gwydh gans skyll garrek, kathik gorow ha benow yw gwrys yn kynyav mes gortons deges dres gwav, yma ponnegyans yn gwav helergh po gwenton a-varr, yma a-dro dhe 15–25 ehen:
Isgenas Clethropsis. Gwydh po prysk gans skyll garrek, kathik gorow ha benow yw gwrys yn kynyav, yma ponnegyans yn kynyav, yma tri ehen:
Isgenas Alnobetula. Prysk gans skyll heb garr, kathik gorow ha benow yw gwrys yn gwenton helergh, yma ponnegyans yn gwenton helergh ynwedh, yma onan dhe peswar ehen:
Alnus yw genas a 30 ehen gwydh, yn teylu Betulaceae, ow triga yn tylleryow oer a hanter-kylgh gogledh an Norvys.
Alnus yw gorow ha benow an dhew. Kathigenow (kuntellek kathik, unnplek kathigen) yw aga bleujyow gorow ha bleujyow benow. Prenn an gwern yw bleudh mes defensek er-bynn dour; y tevnydhyr rag gwruthyl mebyl, eskisyow, bollow, selbrenn h.e.
Nunaŋiak Alnus crispa (Tanŋ. alder)
Subgenus Alnus:
Subgenus Clethropsis.
Subgenus Alnobetula.
L'onaro o oner el xe un xènare de piante de ła fameja de łe Betulaceae. In todesco se dixe Erle, in inglese alder, in tałjàn ontano.
Su łe Prealpi e su łe Alpi el crese l'onaro bianco (nome sientifico Alnus incana), sui monti, ma anca in piano, specie drio ai fosi, l'onaro nero (nome sientifico Alnus glutinosa). In Italia ghe xe anca l'onaro napołetan (Alnus cordata) e l'onaro verde (Alnus viridis).
Altre spece łe xe:
Alders are trees comprising the genus Alnus in the birch family Betulaceae. The genus comprises about 35 species[2] of monoecious trees and shrubs, a few reaching a large size, distributed throughout the north temperate zone with a few species extending into Central America, as well as the northern and southern Andes.[1]
With a few exceptions, alders are deciduous, and the leaves are alternate, simple, and serrated. The flowers are catkins with elongate male catkins on the same plant as shorter female catkins, often before leaves appear; they are mainly wind-pollinated, but also visited by bees to a small extent. These trees differ from the birches (Betula, another genus in the family) in that the female catkins are woody and do not disintegrate at maturity, opening to release the seeds in a similar manner to many conifer cones.
The largest species are red alder (A. rubra) on the west coast of North America, and black alder (A. glutinosa), native to most of Europe and widely introduced elsewhere, both reaching over 30 metres (100 ft). By contrast, the widespread Alnus alnobetula (green alder) is rarely more than a 5 m-tall (16 ft) shrub.
The genus is divided into three subgenera:
Trees with stalked shoot buds, male and female catkins produced in autumn (fall) but stay closed over winter, pollinating in late winter or early spring, about 15–25 species, including:
Trees or shrubs with stalked shoot buds, male and female catkins produced in autumn (fall) and expanding and pollinating then, three species:
Shrubs with shoot buds not stalked, male and female catkins produced in late spring (after leaves appear) and expanding and pollinating then, one to four species:
The status of the following species is unresolved:[4]
The following hybrids have been described:[4][5]
The status of the following hybrids is unresolved:[4]
The oldest fossil pollen that can be identified as Alnus is from northern Bohemia, dating to the late Paleocene, around 58 million years ago.[6]
The common name alder evolved from the Old English word alor, which in turn is derived from Proto-Germanic root aliso.[7] The generic name Alnus is the equivalent Latin name, from whence French aulne and Spanish Alamo (Spanish term for "poplar").[7]
Alders are commonly found near streams, rivers, and wetlands. Sometimes where the prevalence of alders is particularly prominent these are called alder carrs. In the Pacific Northwest of North America, the white alder (Alnus rhombifolia) unlike other northwest alders, has an affinity for warm, dry climates, where it grows along watercourses, such as along the lower Columbia River east of the Cascades and the Snake River, including Hells Canyon.
Alder leaves and sometimes catkins are used as food by numerous butterflies and moths.
A. glutinosa and A. viridis are classed as environmental weeds in New Zealand.[8] Alder leaves and especially the roots are important to the ecosystem because they enrich the soil with nitrogen and other nutrients.
Alder is particularly noted for its important symbiotic relationship with Frankia alni, an actinomycete, filamentous, nitrogen-fixing bacterium. This bacterium is found in root nodules, which may be as large as a human fist, with many small lobes, and light brown in colour. The bacterium absorbs nitrogen from the air and makes it available to the tree. Alder, in turn, provides the bacterium with sugars, which it produces through photosynthesis. As a result of this mutually beneficial relationship, alder improves the fertility of the soil where it grows, and as a pioneer species, it helps provide additional nitrogen for the successional species to follow.
Because of its abundance, red alder delivers large amounts of nitrogen to enrich forest soils. Red alder stands have been found to supply between 130 and 320 kilograms per hectare (120 and 290 pounds per acre) of nitrogen annually to the soil. From Alaska to Oregon, Alnus viridis subsp. sinuata (A. sinuata, Sitka Alder or Slide Alder), characteristically pioneer fresh, gravelly sites at the foot of retreating glaciers. Studies show that Sitka alder, a more shrubby variety of alder, adds nitrogen to the soil at an average rate of 60 kg/ha (54 lb/acre) per year, helping convert the sterile glacial terrain to soil capable of supporting a conifer forest. Alders are common among the first species to colonize disturbed areas from floods, windstorms, fires, landslides, etc. Alder groves often serve as natural firebreaks since these broad-leaved trees are much less flammable than conifers. Their foliage and leaf litter does not carry a fire well, and their thin bark is sufficiently resistant to protect them from light surface fires. In addition, the light weight of alder seeds – numbering 1.5 million per kilogram or 680,000 per pound – allows for easy dispersal by the wind. Although it outgrows coastal Douglas-fir for the first 25 years, it is very shade intolerant and seldom lives more than 100 years. Red alder is the Pacific Northwest's largest alder and the most plentiful and commercially important broad-leaved tree in the coastal Northwest. Groves of red alder 25 to 50 centimetres (10 to 20 in) in diameter intermingle with young Douglas-fir forests west of the Cascades, attaining a maximum height of 30 to 33 m (100 to 110 ft) in about sixty years and then are afflicted by heart rot. Alders largely help create conditions favorable for giant conifers that replace them.[2]
Whole root nodule
Sectioned root nodules
Alder roots are parasitized by northern groundcone.
The catkins of some alder species have a degree of edibility,[9] and may be rich in protein. Reported to have a bitter and unpleasant taste, they are more useful for survival purposes. The wood of certain alder species is often used to smoke various food items such as coffee, salmon, and other seafood.
Most of the pilings that form the foundation of Venice were made from alder trees.[10]
Alder bark contains the anti-inflammatory salicin, which is metabolized into salicylic acid in the body.[11] Some Native American cultures use red alder bark (Alnus rubra) to treat poison oak, insect bites, and skin irritations. Blackfeet Indians have traditionally used an infusion made from the bark of red alder to treat lymphatic disorders and tuberculosis. Recent clinical studies have verified that red alder contains betulin and lupeol, compounds shown to be effective against a variety of tumors.[12]
The inner bark of the alder, as well as red osier dogwood, or chokecherry, is used by some Indigenous peoples of the Americas in smoking mixtures, known as kinnikinnick, to improve the taste of the bearberry leaf.[13]
Alder is illustrated in the coat of arms for the Austrian town of Grossarl.
Electric guitars, most notably those manufactured by the Fender Musical Instruments Corporation, have been built with alder bodies since the 1950s. Alder is appreciated for its tone that is claimed to be tight and evenly balanced, especially when compared to mahogany, and has been adopted by many electric guitar manufacturers.
As a hardwood, alder is used in making furniture, cabinets, and other woodworking products.
Alder bark and wood (like oak and sweet chestnut) contain tannin and are traditionally used to tan leather.
A red dye can also be extracted from the outer bark, and a yellow dye from the inner bark.[14]
Ermanno Olmi's movie The Tree of Wooden Clogs (L' Albero Degli Zoccoli, 1978) refers in its title to alder, typically used to make clogs as in this movie's plot.[15][16]
Alder trees by the Beaulieu River at Longwater Lawn, Hampshire, England Alders are trees comprising the genus Alnus in the birch family Betulaceae. The genus comprises about 35 species of monoecious trees and shrubs, a few reaching a large size, distributed throughout the north temperate zone with a few species extending into Central America, as well as the northern and southern Andes.
La alnoj (science Alnus) estas genro de arboj en la familio de la betulosimilaj arboj (betulacoj).
Alnoj estas arboj, kutime ne altaj; la plej alta alno (la Ruĝa alno, usonana) povas atingi 35 m, sed plejparte la alnoj ne estas pli altaj ol 10-15 m.
La folioj estas simplaj, alternaj, kaj falas vintre (krom A.jorullensis).
Alnoj estas plantoj monoikaj: la sama arbo portas florojn de ambaŭ la genroj, sed ĉiu floro (kaj ĉiu floraro) estas nur ina aŭ vira. La floroj estas tre simplaj; la floraroj pendas de la branĉoj kaj estas longaj se viraj kaj pli mallongaj se inaj.
La fruktoj similas al etaj pinkonusoj; fakte kio aspektas kiel unu frukto estas fruktaro.
En Mezeŭropo hejmas tri specioj:
En Korsiko kaj partoj de suda Italio troviĝas la endemia korfolia alno (Alnus cordata). Aliloke ĝi estas enkondukita kiel ornama arbo.
En Orienta Azio estas pluraj endemiaj alnoj, ekzemple:
En Himalajo kaj proksimaj regionoj estas aliaj specioj de alno, inter kiuj la Nepala alno (Alnus nepalensis).
En okcidenta Azio (Irano, Turkio ktp) vivas la Orienta alno (Alnus orientalis) kaj la preskaŭkorfolia alno (Alnus subcordata).
Aldone la tri ĉefaj specioj de Eŭropo (A.glutinosa, A.incana kaj A.viridis) nature ĉeestas ankaŭ en Azio.
Alnoj mankas en Afriko, krom pri la norda parto de Maroko, kie vivas la nigra alno (A.glutinosa).
Nordameriko estas riĉa je specioj de alnoj; multaj kreskas nur en la orienta aŭ en la okcidenta parto. Inter ili, oni povas mencii:
Anda alno (Alnus acuminata) estas ekologie kaj forste grava en Andoj. Ĝi kaj la Meksikana alno (Alnus jorullensis) estas la solaj alnoj kreskantaj nature sude de la Ekvatoro.
La verda alno (A.viridis) kaj la griza alno (A.incana) kreskas nature ankaŭ en Nordameriko. La nigra alno (A.glutinosa) disvastiĝis en la orienta Nordameriko el ornumaj plantoj alportitaj de Eŭropo.
Alnoj aparte ŝatas humidan grundon kaj preferas kreski ĉe la bordoj de rojoj, riveroj aŭ lagoj.
La alnoj (science Alnus) estas genro de arboj en la familio de la betulosimilaj arboj (betulacoj).
Alnus es un género de árboles de la familia Betulaceae. Contiene treinta especies de árboles y arbustos monoicos (muy pocos de los cuales llegan a alcanzar gran tamaño), denominados alisos, distribuidos por todo el mundo. Presentan hojas ovadas y de borde dentado o serrado. Las flores son en forma de amentos, los masculinos alargados y los femeninos cortos, ambos en la misma planta.[2]
El género fue descrito por Philip Miller y publicado en The Gardeners Dictionary...Abridged...fourth edition vol. 1. 1754.[3] La especie tipo es: Alnus glutinosa (L.) Gaertner
Alnus: nombre genérico del latín clásico para este género.[4]
El género se divide en tres subgéneros:
Subgénero Alnus. Árboles. Amentos masculinos y femeninos producidos en el otoño, pero permanecen cerrados durante el invierno, polinizando a finales del invierno o principios de la primavera. Alrededor de 15-25 especies, entre ellas:
Subgénero Clethropsis. Árboles o arbustos. Amentos masculinos y femeninos producidos en otoño, expandiéndose y polinizando entonces. Tres especies:
Subgénero Alnobetula. Arbustos. Amentos masculinos y femeninos producidos a finales de la primavera (después de que aparezcan las hojas) y se expanden y se polinizan entonces. De una a cuatro especies:
Uno de sus usos más conocidos es en la fabricación de los cuerpos de guitarras, sobre todo las Fender Stratocaster y Fender Telecaster, debido a su tensión y tono equilibrados, sustituyendo así a la caoba, que sí se mantiene en algunos modelos de Gibson Les Paul.[cita requerida] El aliso es una de las pocas plantas no-leguminosas que fijan nitrógeno.
Alnus es un género de árboles de la familia Betulaceae. Contiene treinta especies de árboles y arbustos monoicos (muy pocos de los cuales llegan a alcanzar gran tamaño), denominados alisos, distribuidos por todo el mundo. Presentan hojas ovadas y de borde dentado o serrado. Las flores son en forma de amentos, los masculinos alargados y los femeninos cortos, ambos en la misma planta.
See artikkel on taimetaksonist; perekonnanime kohta vaata Lepp (perekonnanimi) Lepp (Alnus) on heitlehiste lehtpuude perekond kaseliste sugukonnast.
Eestis kasvab kaks pärismaist lepaliiki:
Harva esineb halli ja sanglepa hübriidi – värdleppa (Alnus x pubescens Tausch).
Lepp (Alnus) on heitlehiste lehtpuude perekond kaseliste sugukonnast.
Eestis kasvab kaks pärismaist lepaliiki:
hall lepp (Alnus incana) sanglepp (Alnus glutinosa)Harva esineb halli ja sanglepa hübriidi – värdleppa (Alnus x pubescens Tausch).
Haltza urkien familiakoa (Betulaceae familiakoa) den landare angiospermoa da, Alnus generoaren izen arrunta. Genero honek 30 espezie inguru ditu munduan zehar, Ipar hemisferioko alde epeletan, borealetan eta subartikoetan hedatuak[1] daudenak eta, Amerikan, Andeetatik hegoalderantz Txileraino ere ailegatzen direnak. Zuhaitz eta zuhaixka monoikoak dira, gehienak tamainuz txikiak izanik.
Gehien ezagutzen den espeziea haltz arrunta edo beltza da (A. glutinosa), Europar jatorrikoa eta ia beste alde guztietan sartuta dagoena. Espezie handiena haltz gorria da (A. rubra), Ipar Amerikako mendebaldeko itsasaldean 35 m-raino hazten dena. Haltz arrunta eta haltz italiarra (A. cordata) biak 30 m-raino heltzen dira. Aldiz, oso hedatuta dagoen haltz orlegia (A. viridis) gutxitan da 5 m-ko zuhaixka bat baino handiagoa.
Alnus, Philip Miller-ek deskribatutako Plantae erreinuaren genero bat da. Spermatophyta dibisiokoa. Dibisio honetan, lur lehorreko landare baskular hazidunak sartzen dira. Angiospermoak dira: euren hazia fruituaren barruan babestuta garatzen dute. Fagales ordenekoa eta Betulaceae familikoa.[2]
Generoa zuhaitz eta zuhaixkek osatzen dute. Azala leuna izaten dute orokorrean, nahiz eta batzuetan enborra ezkatatsua agertzen den zaharragoak diren zuhaitzetan. Alnus generoko landareak, lehen aipatu bezala, landare monoikoak dira, hau da, landare-ale bakoitzak lore ar eta emeak garatzen ditu.
Hostoak erorkorrak dira (iraunkorrak edo ia iraunkorrak espezie gutxi batzuetan), txandakatuak, bakunak, zerratuak eta bihotz-formakoak, berehala erortzen diren estipulez hornituak.
Loreak gerbetan biltzen dira. Gerba arrak luzangak dira eta loreak hiruko taldeetan agertzen dira braktea bakoitzaren galtzarbean; perianto sinpledunak dira. Gerba emeak laburrak dira, eta galtzarbe bakoitzeko bi lore biluzi garatzen dituzte. Loreak askotan hostoak irten baino lehenago garatzen dituzte, polinizazioa errazteko. Gehien bat haizeak polinizatzen ditu, baina, gutxiagotan bada ere, batzuetan erleek ere burutzen dute prozesu hau.
Infruteszentzia oboide edo elipsoidalak sortzen dituzte, estrobiliformeak, braktea lignifikatuekin, 5-lobulatuak edo trunkatuak.[3]
Generoa hiru azpigenerotan banatzen da:
Alnus azpigeneroa. Zuhaitzak. Gerba ar eta emeak udazkenean sortuak, ia negu osoan itxita egon eta neguaren amaieran edo udaberriaren hasieran polinizatzen direnak. 15-25 espezie inguru, haien artean:
Clethropsis azpigeneroa. Zuhaitzak edo zuhaixkak. Gerba ar eta emeak udazkenean sortuak eta orduan hedatuak eta polinizatuak. Hiru espezie:
Alnobetula azpigeneroa. Zuhaixkak. Gerba ar eta emeak udaberri berantiarrean sortuak (hostoak agertu eta gero) eta orduan hedatuak eta polinizatuak. Espezie batetik laura:
Haltz arrunta edo beltza bezala ezagutzen den zuhaitz-espezie kaduzifolioa da. Orokorrean 25m-ak ez dituena garaitzen. Gaztea denean, kono itxurako adaburua izaten du, zuhaitza zahartzean borobiltzen dena. Honen enborra leuna eta grisaxka (edo marroi-grisaxka) da zuhaitz gazteetan, zuhaitza zahartzen den heinean iluntzen eta ezkatatzen dena.
Haren kimuak baita hosto gazteak ere lirdingatsuak dira. Adar ilegabeak ditu orokorrean eta bere hostoak 4-10(14) cm-takoak izaten dira, sinpleak, txandakatuak, peziolodunak, oboideak, birritan serratuak eta 5-8 nerbio-pareekin, hostoaren goikalde leunarekin eta batzuetan iletsuak azpikaldean.
Gerba arrak 37-75mm-tako luzerakoak eta 2-6mm diametrokoak ditu. Infruteszentziak 10-15 mm luze eta 7-12 mm diametrokoak dira, pedunkulatuak, gazteak direnean berdeak eta beltzak helduak direnean. Zuhaitz honen loraldia oso goiz ematen da, neguan.
Espezie hau eskualde hezeetan hazten da, eta Europan oso hedatuta dago. Orokorrean ibai eta erreken ertzetan aurki dezakegu, edota oso heze diren lurzoruetan. Gainera, lurzoru silizeoan hobeto hazten da kareharrizkoan baino.
Haltza normalean makalekin (Populus sp.), sahatsekin (Salix sp.), lizarrekin (Fraxinus sp.) eta urkiekin (Betula sp.) aurkitzen da. Espezie nagusia denean, haltzadiak deritze zuhaitz hauen basoei. Adibidez Euskal Herrian, Gatikan, Butroi ibaian zehar eta bere ibaiadarretan aurki dezakegu.[5]
Zuhaitz honen enborrak taninoetan aberatsak dira, eta urteetan zehar eztarriko minerako zuhaitz honen enbor zatiekin egindako infusioak erabiliak izan dira. Gainera, taninoak beherakoak kentzeko erabili ahal dira, idorgarriak baitira.
Haltz italiar bezala ezagututako zuhaitz-espeziea da. Honen ezaugarrien artean, hauek dira aipagarrienak[3]: 10-15 m-ko zuhaitza, kolore hauskaradun eta leun edo garatxodun azalarekin. Haren kimuak baita hosto gazteak ere lirdingatsuak dira eta 3,5-10cm-tako hosto berde argiak dituzte. Azken hauek kordiformeak eta serrulatuak dira 6-8 nerbio-pareekin.
Infruteszentziak, hasieran berde ilunak direnak, udazkenean heldu egiten dira kolore marroixka hartuz. Negurako, bertan garatu diren hazi hegadunak atera eta sakabanatu egiten dira.
Euskal Herriko beste espezieekin konparatuta, leku lehorragoetan hedatzeko ahalmena du[6]. Gainera lurzoru azidoak oso ondo jasaten ditu, eta baita ere apur batez alkalinoak direnetan hazi daiteke. Hau batez ere eremu mediterraneoetan ematen da, baita Pirinioetan Aragoiko aldean ere.
Haltz grisa bizitza nahiko laburreko (gutxi gorabehera 60 urte) 20m-ko altuera maximoa duen zuhaitz ertaina da, kono-formakoa eta nahiko zabala da, azal gris eta leunduna. Orokorrean, haltz arrunta (Alnus glutinosa) baino txikiagoak dira. Enborra zuzena da eta adar nagusiak bihurgunetsuak dira.[7]
Hosto erorkorrekoa da, eta hostoak horzdunak eta sinpleak edo txandakatuak izan daitezte; batzuetan lobulatuak (gingildunak). Hostoaren goikaldea berde ilun matea da eta azpikaldea gris kolorekoa eta nahiko leuna, ileekin.
Loreak desberdinak dira arra edo emea izatearen arabera, hala ere denak antolatzen dira gerbetan: arrek kolore gorrixka dute eta zintzilik geratzen dira, emeak aldiz zurrunak dira eta tente mantentzen dira. Loraldia neguaren bukaeratik maiatzera arte ematen da. Fruitua kono-formakoa eta zurezkoa da, estrobiliformea.
Bere habitat egokiena ibaiertzetan edo hezetasun handiko guneetan izaten da, baina beste hainbat tokitan hazteko gai izaten da. Beste haltzek baino hobeto jasaten ditu tenperatura oso baxuak, izan ere permafrost zonaldeetan bizi daiteke. Oso azkar hazten da eta hainbat lurzoru motatan hazten da, beraz oso erabilia da birlandaketa guneetan eta biomasa eratzeko.[8]
Haltzek nitrogenoa lurrean finkatzen duen Frankiella alni aktinobakteriarekin sinbiosia sortzen dute, zuhaitzen sustraietan noduluak eratzen. Nitrogeno atmosferikoa finkatzearen prozesu hau, batez ere argipean izaten da eraginkorragoa, fotosintesia gertatzen delako.[9] Bakterio hauek atmosferako nitrogenoa lurzoruan disolbatu ahal den nitratora bihurtzen dute, lurraren emankortasuna handituz (landareak mantenugai gisa erabiliko baitute lurzoruko nitrogenoa). Honi dela-eta, haltzak haien inguruan hazten diren beste landareentzat onuragarriak dira. Gainera, haltzetatik jausitako hostoetatik humus aberatsa sortzen da.
Horrez gain, haltz batzuek Paxillus involutus onddoarekin sinbiosi ektomikorrizikoa eratzen dute, mizelio bakarra eratuz, honek sustraien azalera emendatzen eta patogeno batzuen aurkako babesa ematen dielarik.[10]
Euren gerbak polen-sorburu oso emankorra dira. Ezti-erleek eta Lepidoptera (tximeletak) familiako espezie batzuk hau erabiltzen dute beharrezkoa duten polenaren zati handia lortzeko. Gainera, baso hezeetan bizi direnez (ibaiertzetan orokorrean), itzal handia sortzen dute, ingurunea hoztuz eta baita arrainen biziraupena emendatuz.[5]
Haltzak hainbat eratan erabilgarriak izan daitezke gizakiarentzat eta naturaren mantenuarentzat, bai generoko espezie guztiek duten ezaugarriei esker, bai espezie bakoitzaren adierazgarriei esker.
Birlandaketetan oso erabiliak izaten dira, oso zuhaitz sendoak direlako eta, gainera, arin hazten direlako erretako gune eta meategien antzeko toki azido eta kaltetuetan. Esaterako, haltz italiarra oso erabilia da toki lehor eta ez emankorretan. Gainera, lehen aipatu bezala, lurzoruak aberasten dituzte nitrogenoaren finkapenari esker. Biomasa lortzeko ere erabili ahal dira.
Batzuetan bonsaiak egiteko ere erabiltzen dira haltzak, baita gitarra elektrikoen atal nagusia egiteko lehengai bezala erabiltzen da askotan.
Euren zura ezin hobea da egur-ikatza egiteko, gaur egun sukaldaritzan batez ere erabiltzen dena (adibidez, ohikoa da haien zura arrain eta okela keztatua prestatzeko erabiltzea, nahiz eta askotan haritz eta Ipar Amerikako intxaurrenaz ordezkatzen bada ere).
Lehen bolbora ekoizteko edo metal arinak galdatzeko erabiltzen zen.
Medikuntzan eta farmazian garrantzi handia hartu izan du Alnus generoak. Urteetan zehar zuhaitz hauen propietateak zirela-eta, Koreako eta Txinako medikuntza tradizionalean erabiliak izan ziren hainbat espezie, beherakoak, disenteria, sukarra eta hanturazko gaitzak sendatzeko. Orain, ikusi izan da landare hauek onuragarriak diren hainbat konposatu ekoizten dituztela, haien artean diarilheptanoideak, polifenolak, flabonoideak, terpenoideak eta esteroideak. Aktibitate antioxidatzaileak, minbiziaren aurkakoak, antiinflamatorioak, antimikrobianoak eta antibiralak... dituzten konposatuak.[11]
Haltza urkien familiakoa (Betulaceae familiakoa) den landare angiospermoa da, Alnus generoaren izen arrunta. Genero honek 30 espezie inguru ditu munduan zehar, Ipar hemisferioko alde epeletan, borealetan eta subartikoetan hedatuak daudenak eta, Amerikan, Andeetatik hegoalderantz Txileraino ere ailegatzen direnak. Zuhaitz eta zuhaixka monoikoak dira, gehienak tamainuz txikiak izanik.
Gehien ezagutzen den espeziea haltz arrunta edo beltza da (A. glutinosa), Europar jatorrikoa eta ia beste alde guztietan sartuta dagoena. Espezie handiena haltz gorria da (A. rubra), Ipar Amerikako mendebaldeko itsasaldean 35 m-raino hazten dena. Haltz arrunta eta haltz italiarra (A. cordata) biak 30 m-raino heltzen dira. Aldiz, oso hedatuta dagoen haltz orlegia (A. viridis) gutxitan da 5 m-ko zuhaixka bat baino handiagoa.
Lepät (Alnus) on koivukasvien (Betulaceae) heimoon kuuluva kasvisuku, joka sisältää noin 30 puu- ja pensaslajia. Lepät ovat levinneet koko pohjoisen pallonpuoliskon lauhkealle vyöhykkeelle, joitain lajeja tavataan myös Andeilla. Suomessa kasvaa kaksi lajia yleisenä, harmaaleppä (Alnus incana) ja tervaleppä (Alnus glutinosa), jotka ovat myös laajalle levinneitä Euraasiassa.[1]
Lepät ovat kesävihantia yksikotisia puita tai pensaita. Kuori on tummanharmaa tai harmaa. Talvisilmut ovat yleensä perällisiä ja 4–6 mm:n pituisia. Lehdet kasvavat kierteisesti ja lehtilapa on yleensä ehyt.[2]
Lepät kukkivat tavallisesti ennen lehtien puhkeamista. Hedekukinto on pitkä norkko. Emikukinto on lyhyt ja puutuu koivuista poiketen vanhetessaan tummanruskeaksi, kovaksi, käpymäiseksi ja runsaan sentin mittaiseksi siemennorkoksi, joka jää kiinni oksaan seuraavaksi talveksi. Hedelmä on pieni ja ruskea, siivetön tai kapealti siipipalteinen pähkylä.[3]
Molemmat Suomen leppälajit kukkivat hyvin varhain keväällä ennen lehtien puhkeamista. Hedenorkoista leviävä siitepöly aiheuttaa monille ihmisille keväisin allergiaoireita.
Leppä voi hyvällä kasvupaikoilla elää yli satavuotiaaksi. Suurin leppälaji on pohjoisamerikkalainen punaleppä (Alnus rubra), joka voi kasvaa jopa 40 metrin korkuiseksi. Suomessa harmaaleppä voi parhaimmillaan kasvaa 25-metriseksi,[4] tervaleppä hieman korkeammaksi. Monet lepät jäävät pieniksi pensaiksi.
Leppälajeille tyypillistä on taipumus kasvattaa juurivesoja. Myös kaadettu leppä lähtee yleensä kasvamaan uudestaan kannosta. Lepät kasvavat nopeasti ja monia lajeja voidaan pitää pioneeripuulajeina. Lepät kestävät kovaa tuulta ja sietävät hyvin saasteita.
Leppien juurinystyröissä elää Frankia-suvun bakteereita, jotka kykenevät sitomaan typpeä ilmasta. Leppä elää symbioosissa näiden nystyräbakteerien kanssa tarjoten niille ravintoa ja saaden niiltä typpiyhdisteitä. Runsaan typensaantinsa takia lepän ei tarvitse syksyllä varastoida lehtiensä typpiyhdisteitä, minkä vuoksi puu pudottaa lehtensä vihreinä. Runsasravinteisen lehtikarikkeen ansiosta lepät muuttavat kasvupaikkansa maaperää aikaisempaa hedelmällisemmäksi.[5]
Suomen yleisimmät leppälajit ovat, harmaaleppää (Alnus incana) ja tervaleppää (Alnus glutinosa). Leppiä tavataan yleisesti läpi koko Suomen. Tervaleppä viihtyy rannikoilta Pohjois-Pohjanmaalle saakka. Harmaaleppä kasvaa kaikkialla lukuun ottamatta eteläisiä rannikkoseutuja ja pohjoisinta Lappia. Leppämetsät ovat kuitenkin harvinaisia. Vuonna 1992 leppävaltaisten metsien osuus koko Suomen metsäalasta oli 0,4 %.[5]
Puun nimi ”leppä” tulee vanhasta, itämerensuomalaisissa kielissä esiintyneestä, verta tarkoittavasta sanasta. Nimellä viitataan lepän punertavaan puuainekseen: vahingoittunut lepän pinta muuttuu punaiseksi ja haava näyttää verestävältä.[6]
Leppien lehtiä, kuorta ja urpuja on käytetty kankaiden ja nahan värjäämiseen. Urpuja käytettiin lääkkeenä ja lepänkävyistä keitettiin teetä. Keväisin urpujen määrästä tehtiin myös ennustuksia. Nuorten hedenorkkojen ollessa enemmistönä tulevan vuoden viljasadon arveltiin olevan hyvä, ylivuotisten eminorkkojen ylivoima ennusti huonoa satoa.[6]
Leppien nuoret oksat soveltuivat niukkoina aikoina lehdeksiksi, joita käytettiin lisärehuna kotieläimille. Leppien puuainesta, erityisesti tervaleppää, käytetään muun muassa puukenkien ja muiden käsitöiden valmistukseen sekä saunojen laudelautoina. Puu on punertavaa ja suhteellisen pehmeää. Leppää käytetään myös soitinpuuna, erityisesti sähkökitaroissa. Leppä on myös erinomainen akustisten pienkanteleiden rakennuspuu, sitä käytetään myös harmonikkojen sisäosissa.
Koristetarkoituksiin käytetään seuraavia lajeja, alalajeja (ssp.), muunnoksia (var.), muotoja (f.) ja lajikkeita:[7]
Leppien suku jakaantuu kolmeen alasukuun:
Lepät (Alnus) on koivukasvien (Betulaceae) heimoon kuuluva kasvisuku, joka sisältää noin 30 puu- ja pensaslajia. Lepät ovat levinneet koko pohjoisen pallonpuoliskon lauhkealle vyöhykkeelle, joitain lajeja tavataan myös Andeilla. Suomessa kasvaa kaksi lajia yleisenä, harmaaleppä (Alnus incana) ja tervaleppä (Alnus glutinosa), jotka ovat myös laajalle levinneitä Euraasiassa.
Alnus
Les aulnes (Alnus) ou aunes forment un genre d'arbres de l'hémisphère nord poussant sur les sols humides, de la famille des bétulacées. Ils sont aussi nommés vergnes ou vernes.
Outre l'aulne glutineux (Alnus glutinosa), on trouve en France, surtout dans les Alpes, l'aulne blanc (Alnus incana). Il diffère de l'aulne glutineux surtout par son écorce, lisse et grise, alors que celle de l'aulne glutineux est d'un brun noir et crevassée.
On trouve aussi en Corse l'aulne à feuilles en cœur (Alnus cordata), qui a été introduit comme plante d'ornement un peu partout dans le reste de la France. L'aulne vert (Alnus alnobetula) est abondant dans les zones montagneuses de Corse et des Alpes.
Les aulnes forment des futaies appelées « aulnaies ».
Les aulnes sont des arbres de taille moyenne, pouvant atteindre 20 à (rarement) 30 mètres, à feuilles caduques, croissant dans les bois humides ou marécageux, ou encore en bord de cours d'eau. Les fleurs sont organisées en chatons mâles et femelles. Les chatons femelles donnent naissances à des strobiles ligneux de deux à trois centimètres de longueur, abritant les graines. Alnus glutinosa, l'aulne le plus commun en Europe de l'Ouest, se distingue par ses feuilles largement ovales, crénelées-dentées, et ses jeunes pousses printanières collantes au toucher[3].
Leur bois est léger, tendre et homogène. Il est imputrescible dans l'eau, mais non durable hors de l'eau. Il est employé notamment pour les pieux de pontons. Il est d'une couleur rouge caractéristique puis rosée lorsqu'il est fraîchement coupé ou travaillé, mais cette couleur ne persiste pas, elle est dégradée par la lumière.
La rhizosphère de l'aulne encourage des bactéries fixatrices d'azote. L'aulne contribue aussi à la fixation et résilience écologique des berges et ripisylves.
Feuille.
Fleurs mâles (châton) et fleurs femelles.
Strobiles d'aulne avec graines.
En réponse à l'ennoyage, l'aulne développe des racines adventives.
Leur capacité d'enracinement profond dans les horizons compacts ou asphyxiants des sols à engorgement temporaire, l'hypertrophie des lenticelles[4] et la présence d'un aérenchyme très développé, alimenté via des lenticelles localisées dans l'empattement, explique leur fréquence dans les zones humides, sur les berges ou dans les forêts hygrophiles alluviales dites ripisylves, au bord des rivières ou autour des bras morts, où ils peuvent atteindre 25 à 30 m. Certaines espèces sont ubiquistes et poussent aussi en conditions plus sèches. Quels que soient les habitats où ils vivent, les aulnes sont surtout des espèces pionnières intolérantes à l'ombre, à colonisation rapide des milieux perturbés (par les inondations, les tempêtes, les incendies, les glissements de terrain...) facilitée par la dispersion de leur graines par le vent et par l'eau[5] et à croissance très rapide (grâce à leurs racines qui développent une association symbiotique avec des bactéries fixatrices d'azote, les frankias), comme les bouleaux qui appartiennent à la même famille (Bétulacées), ou comme les Salicacées (saules, peupliers). Ils sont ensuite facilement supplantés par des arbres plus compétitifs mais à colonisation plus lente comme les chênes et les frênes (forêts post-pionnières en Europe) ou les thuyas et les douglas (ouest de l'Amérique du nord)[6].
L'aulne nourrit de nombreux champignons quand il devient bois-mort ou sénescent, mais il peut aussi établir des symbioses avec certaines espèces par l'intermédiaire de leurs ectomycorhizes. Un inventaire mycologique des peuplements d’aulnes en France (dit « projet Aulnaies ») a été lancé en 2003-2004 sur 63 sites dominés par l'aulne glutineux et deux par l'aulne blanc, par la Commission Environnement de la Société mycologique de France. Les aulnaies poussent toujours sur des milieux aux enjeux écologiques importants ; ce programme a cherché à identifier leurs champignons associés, et à donner de nouveaux moyens d'évaluer la valeur de ces boisements et de leur fonge souvent méconnue et négligée par les gestionnaires. 477 espèces ont été identifiées sur ces 63 sites (soit environ 3,5 % de la diversité fongique nationale). Ces espèces ont été réparties comme suit, selon leur fréquence dans les aulnaies : 24 espèces dominantes (espèces mycorhiziques des aulnes, dont Russula alnetorum (en) et Amanita friabilis), 23 espèces caractéristiques, 47 espèces occasionnelles, 104 espèces assez rares, 281 espèces rares et 544 espèces exceptionnelles. Cette étude a montré que les espèces présentes sont principalement liées au niveau trophique, à l’acidité et à l’inondabilité de l'aulnaie (par exemple Lactarius clethrophilus, Lactarius omphaliformis et Cortinarius helvelloides sont associés au caractère oligotrophe du site où malgré une diversité réduite leur présence révèle un intérêt patrimonial très élevé. À l'autre extrême Gyrodon lividus (en), l'une des espèces mycorhiziques des aulnes, semble pouvoir être un bio-indicateur des aulnaies dégradées par l'eutrophisation). Les saprotrophes de l'aulne les plus courants en France sont des espèces banales et sans spécificité, alors que les mycorhiziens sont au contraire bien spécifiques[7].
La chenille du papillon de jour (rhopalocère) du Petit mars changeant, Aparura ilia (Nymphalidae) suivant se nourrit d'Aulne.
Ensemble des espèces incluses dans le genre Alnus selon GBIF (18 avril 2022)[9] :
Les caractéristiques acoustiques de l'aulne en ont fait un des bois les plus prisés dans la lutherie, et notamment dans la fabrication de guitares haut de gamme, comme le corps de la Fender Stratocaster.
Les fruits d'aulnes sont aussi utilisés en aquariophilie pour leurs capacités à réduire le potentiel hydrogène de l'eau, ainsi que leurs branches en tant que décoration.
Le bois de l'aulne est un bon bois de chauffage. Il fournit une chaleur très vive en brûlant et était donc très recherché par les boulangers. Au pays basque, les aulnes étaient coupés en juillet, tronçonnés et fendus en bûches. Le temps de séchage de ces bûches permettait de les utiliser avec un maximum de rendement énergétique au moment de la chauffe des alambics de distillation de l'eau-de-vie domestique.
Comme son bois ne pourrit pratiquement pas dans l'eau, s'il est à l'abri de l'air et de la lumière, on l'utilise pour faire des ponts de fortune dans le cas de franchissement de ruisseaux par un chemin de terre formé au bulldozer : on coupe quelques troncs d'aulnes proches, qui sont étendus l'un à côté de l'autre dans le ruisseau, dans l'axe d'écoulement des eaux, et ces troncs sont ensuite recouverts de terre pour faire le passage, l'espace entre les troncs d'aulne permettant à l'eau de s'écouler. Son imputrescibilité à l'état immergé explique que les pilotis de Venise sont fabriqués en bois d'aulne dès le XIIe siècle (en bois de chêne, d'orme et de mélèze à partir du XVe siècle)[10].
Le bois d'aulne, bien homogène, se tourne et se sculpte facilement. On en fait des ornements de meubles, des maquettes pour l'industrie (surtout avant l'apparition des simulations numérique 3D) et on en faisait autrefois des sabots, des manches de brosse, des jouets, et des ustensiles de ménage. Les bouteilles de Chartreuse étaient vendues autrefois dans des boites cylindriques tournées dans du bois d'aulne.
Son tannin a fait utiliser son écorce en tannerie, et en teinturerie et chapellerie (production d'une couleur noire quand l'écorce est mélangée à des sels de fer).
Enfin, le charbon d'aulne était utilisé autrefois pour la poudre à canon, conférant une meilleure qualité à l'explosif.
Plusieurs espèces d'aulnes sont utilisées comme arbres d'ornement et parfois d'alignement, du fait de leurs silhouettes caractéristiques, de leur forte rusticité et de leur croissance très rapide tout en gardant un gabarit modéré. En Europe, l'usage des espèces autochtones est limité par leur fort besoin en eau, on utilise ainsi fréquemment des espèces introduites qui tolèrent les conditions urbaines plus sèches tout en ayant un feuillage luxuriant, comme l'aulne de Corse et l'aulne de Spaeth.
Attesté vers 1200 sous la forme ausne « bois d'aune »[11]; en 1268-71 aune, arbre[12]; vers 1314 aulne[13].
Les termes vergne ou verne et leurs variantes sont les noms génériques de l'arbre dans le Sud de la France et au Piémont (Italie), où le dialecte local se rapproche de l'occitan et du franco-provençal. Il procède du celtique (gaulois) *uerno- non attesté mais probable ou du radical gaulois *vern- comparable au breton gwern, au cornique gwern, au gallois gwern et à l'irlandais fern[14].
La carte linguistique du terme aune pour le domaine gallo-roman montre son implantation au nord d'une ligne Loire-Vosges. Le sud est le domaine des formes issues du gaulois *uerno-. Aune procède partiellement du latin alnus de même sens, lui-même issu d'un indo-européen alisa ou elisa (terme relatif à l'eau, à la pluie, au marécage) que l'on retrouve dans l'anglais alder et l'allemand erl[15]. Le latin alnus, tandis qu'il se heurtait au sud au domaine au substrat gaulois *uerno-, s'implantait au nord grâce à son homophonie avec le superstrat vieux bas francique *alisa[16]. Frings a démontré que le vocabulaire francique du nord de la France, ayant été essentiellement apporté par les Francs du nord-ouest, alnus est entré en contact non pas avec le francique *alira, forme en usage chez les Francs du sud-est dans les régions de la Moselle et du Main, mais avec *alisa, en usage dans les régions de la Meuse, de l'Escaut et du cours supérieur du Rhin (cf. moyen bas allemand et moyen néerlandais else), ce qui expliquerait la forme d'ancien français ausne, si ce s n'est pas seulement graphique [17]. Le maintien du substrat *uerno- dans le domaine d'oc s'explique peut-être par le fait que l'aune, plus fréquent dans ce territoire plus souvent marécageux que dans le nord, a pu y conserver plus facilement sa dénomination primitive[18].
L'hypothèse d'un croisement entre l'ancien bas francique *alira et les noms d'arbres en -inus tels que fraxinus> Frêne, carpinus> charme[19] est peu vraisemblable, d'autant qu’aune a de nombreux correspondants en Italie du Nord. D'autre part, il semble difficile de faire dériver aune du latin alnus sans aucune influence étrangère[20],[21]. Son homophonie partielle avec le francique *alisa n'a pu que favoriser son implantation[17].
Au temps du paganisme gaulois, la célébration du règne végétal a fécondé l'imaginaire populaire qui, en attribuant des pouvoirs à cet arbre, a inspiré de nombreux phytotoponymes[22] : 230 formés sur verne et vergne (Lavergne, Vergne, Vernay, Verne, Vernet, Verneuil, Vernon...) ; 37 formés sur aulne ou aune (dont 12 Aulnay[23], 6 Aulnois, 4 Aulnoy, 3 Aunay, Aulnat[24]...)[25]. D'autres appellatifs liés à cet arbre ont survécu dans les microtoponymes et les hydronymes (Aunay, Launet)...
On peut également reconnaître l'aulne dans de nombreux patronymes qui évoquent originellement des hommes habitant près d'un bois d'aulnes qui indique souvent la présence d'une source d'un cours d'eau bordé de ces arbres. Si les noms d'une douzaine d'arbres figurent, tels quels ou sous une forme dérivée, dans les 1 000 patronymes les plus fréquents en France, l'aulne est à l'origine de six noms propres les plus portés : Delaunay, Launay, Delannoy d'une part, Lavergne, Vernet, Vergne d'autre part[26].
Alnus
Les aulnes (Alnus) ou aunes forment un genre d'arbres de l'hémisphère nord poussant sur les sols humides, de la famille des bétulacées. Ils sont aussi nommés vergnes ou vernes.
Outre l'aulne glutineux (Alnus glutinosa), on trouve en France, surtout dans les Alpes, l'aulne blanc (Alnus incana). Il diffère de l'aulne glutineux surtout par son écorce, lisse et grise, alors que celle de l'aulne glutineux est d'un brun noir et crevassée.
On trouve aussi en Corse l'aulne à feuilles en cœur (Alnus cordata), qui a été introduit comme plante d'ornement un peu partout dans le reste de la France. L'aulne vert (Alnus alnobetula) est abondant dans les zones montagneuses de Corse et des Alpes.
Ainm coitianta é an Fhearnóg (nó an Fearn), atá sa ghéineas plandaí bláthanna (Alnus), agus a bhaineann leis an bhFine (Betulaceae). Cuimsíonn an ghéineas thart ar 30 speiceas de chrainn agus toir moinéiciach. Ní bhaineann mórán díobh méid mór amach. Fásann siad sa Chrios Measartha ó Thuaidh agus i gCríocha Mheiriceá chomh maith, sna hAindéis ó dheas go dtí an Airgintín.
Cuirtear an t-ainm “fearn” ar an séú litir den sean-aibítir Ghaeilge.
Alnus é un xénero da familia das Betuláceas. Contén 30 especies de árbores e arbustos monoicos (moi poucos deles acadan un gran tamaño), denominados comunmente amieiros, distribuídos por todo o mundo. Presentan follas ovadas e co bordo dentado. As flores son en forma de amentos, os masculinos alongados e os femininos curtos, ambos na mesma planta.
En Galicia só atopamos unha especie propia, o Alnus glutinosa (amieiro común), que é propio das ribeiras, lameiros e brañas.
O xénero divídese en tres subxéneros:
Subgénero Alnus. Árbores. Amentos masculinos e femininos producidos no outono, mais fican pechados durante o inverno, polinizando a finais do inverno ou principios da primavera. Arredor de 15-25 especies, entre elas:
Subgénero Clethropsis. Árbores ou arbustos. Amentos masculinos e femininos producidos no outono, espallándose e polinizando logo. Tres especies:
Subgénero Alnobetula. Arbustos. Amentos masculinos e femininos producidos a finais da primavera (despois de agromaren as follas) espállanse e polinizan logo. Unha especie, catro subespecies:
Un dos seus usos máis coñecidos é a fabricación dos corpos de guitarras, sobre todo as Fender Stratocaster e Fender Telecaster, por mor á súa tensión e ton balanceados, substituíndo así á caoba, que si se mantén nalgúns modelos de Gibson Les Paul.[Cómpre referencia]
En Galicia o amieiro empregábase para tinturas e a súa madeira para fabricar zocas.
Alnus é un xénero da familia das Betuláceas. Contén 30 especies de árbores e arbustos monoicos (moi poucos deles acadan un gran tamaño), denominados comunmente amieiros, distribuídos por todo o mundo. Presentan follas ovadas e co bordo dentado. As flores son en forma de amentos, os masculinos alongados e os femininos curtos, ambos na mesma planta.
En Galicia só atopamos unha especie propia, o Alnus glutinosa (amieiro común), que é propio das ribeiras, lameiros e brañas.
Joha (jova, jalša, jeovina, jauša, lat. Alnus), jedan od šest rodova iz porodice brezovki kojemu pripada 46 priznatih vrsta listopadnog drveća i grmlja. U Hrvatskoj rastu vrste crna joha (Alnus glutinosa), bijela joha (Alnus incana) i planinska joha ili zelena joha (Alnus viridis).
Rodu pripada 46 priznatih vrsta[1] koje su najvećim dijelom raširenih u sjevernim umjerenim područjima.
Karakteriziraju ih muški cvjetovi skupljeni u viseće rese koje se za cvatnje produlje 5 do 10 cm. Ženski cvjetovi nemaju ocvijeća, a skupljeni su u mace koje odrvene poput češera, ispočetka su zelene, pa onda smeđe boje.
Drvo crne johe koristi se za izradu sanduka, glazbenih instrumenata, olovaka, klompa i drugog.[2]
Joha (jova, jalša, jeovina, jauša, lat. Alnus), jedan od šest rodova iz porodice brezovki kojemu pripada 46 priznatih vrsta listopadnog drveća i grmlja. U Hrvatskoj rastu vrste crna joha (Alnus glutinosa), bijela joha (Alnus incana) i planinska joha ili zelena joha (Alnus viridis).
Rodu pripada 46 priznatih vrsta koje su najvećim dijelom raširenih u sjevernim umjerenim područjima.
Karakteriziraju ih muški cvjetovi skupljeni u viseće rese koje se za cvatnje produlje 5 do 10 cm. Ženski cvjetovi nemaju ocvijeća, a skupljeni su u mace koje odrvene poput češera, ispočetka su zelene, pa onda smeđe boje.
Drvo crne johe koristi se za izradu sanduka, glazbenih instrumenata, olovaka, klompa i drugog.
Wólša[1][2] (Alnus) je ród ze swójby brězowych rostlinow (Betulaceae).
Korjenje zwjetša symbiozu z powětrowy dusyk wjazacymi bakterijemi zapřijimeja.
Skora je bruna, a zwjetša jasnje brózdźena.
Žónske micki su jejkojte a wisaja zwjetša w skupinach na kóncach hałuzow. Wone za čas zrałosće wodrjewjeja.
Rostliny su w chłódnych a zymnych regionach sewjerneje hemisfery rozšěrjene.
Wobsahuje sćěhowace družiny:
Wólšowy lěs so mjenuje tež wólšina.[3]
Žónske kwětnišćo łučneje wólše (Alnus cordata)
Muske kwětnišćo łučneje wólše (Alnus glutinosa)
Symjenja łučneje wólše (Alnus glutinosa)
Jeli eksistuje w druhej rěči hižo bóle wuwity nastawk ze samsnej temu, potom přełožuj a dodawaj z njeho.
Jeli nastawk ma wjace hač jedyn njedostatk, wužiwaj prošu předłohu {{Předźěłuj}}. Nimo toho so awtomatisce kategorija Kategorija:Zarodk wo botanice doda.
Wólša (Alnus) je ród ze swójby brězowych rostlinow (Betulaceae).
Alnus adalah sebuah genus tumbuhan berbunga yang tergolong familia Betulaceae. Genus ini terdiri dari 30 spesies tumbuhan berkelamin tunggal dan semak. Habitat alami tumbuhan ini tersebar di kawasan beriklim sedang belahan bumi utara.
Dalam bahasa Inggris, tumbuhan ini disebut dengan alder, dari bahasa Inggris Kuno, "alor", yang juga merupakan turunan dari bahasa Proto-Germanic "aliso".[1] Istilah "Alnus" berasal dari bahasa latin yang memiliki makna yang sama. Baik "Alnus" maupun "Aliso" keduanya diturunkan dari bahasa Proto-Indo-European dengan "el-" yang memiliki arti warna merah kecoklatan yang merujuk pada warna akar. Istilah elk dan elm yang menjadi nama pohon di inggris juga berasal dari istilah ini, yang keduanya merupakan keluarga jauh dari Alnus.[2]
Tumbuhan ini berdaun lebar dengan daun yang bergerigi. Bunganya berkelompok dengan mahkota yang kecil sekali atau tidak ada sama sekali. Bunga jantan lebih panjang dari bunga betina, dan kedua bunga berada pada satu pohon. Bunganya diserbuki oleh angin, dan terkadang oleh lebah. Berbeda dengan tumbuhan genus Betula pada famili yang sama, bunga Alnus betina tidak runtuh pasca penyerbukan, melainkan membentuk struktur berkayu seperti bunga konifer.
Spesies terbesar adalah Alnus rubra yang memiliki habitat asli di pantai barat Amerika Utara, dan Alnus glutinosa di Eropa; keduanya dapat mencapai tinggi 30 m. Yang terkecil adalah Alnus viridis dengan tinggi tidak lebih dari 5 m.
Bunga dari beberapa spesies dapat dimakan, dipercaya mengandung banyak protein dan memiliki rasa yang pahit. Bermanfaat untuk survival di alam liar.[3] Sebagian besar fondasi di kita Venice terbuat dari kayu pohon ini.[4]
Kulit kayu pohon Alnus mengandung zat anti inflamasi salicin yang dapat bermetabolisme di dalam tubuh menjadi asam salisilat.[5] Masyarakat pribumi Amerika Utara menggunakan kulit kayu pohon ini untuk menangani gigitan serangga dan iritasi kulit. Mereka juga menggunakan kulit kayu pohon ini untuk mengobati kelainan kelenjar limfa dan tuberkulosis. Senyawa betulin dan lupeol yang terkandung dalam kulit kayu bermanfaat untuk melawan berbagai jenis tumor.[6] Kulit kayu bagian dalamnya juga digunakan oleh masyarakat pribumi Amerika sebagia campuran rokok.[7]
Alnus adalah sebuah genus tumbuhan berbunga yang tergolong familia Betulaceae. Genus ini terdiri dari 30 spesies tumbuhan berkelamin tunggal dan semak. Habitat alami tumbuhan ini tersebar di kawasan beriklim sedang belahan bumi utara.
Dalam bahasa Inggris, tumbuhan ini disebut dengan alder, dari bahasa Inggris Kuno, "alor", yang juga merupakan turunan dari bahasa Proto-Germanic "aliso". Istilah "Alnus" berasal dari bahasa latin yang memiliki makna yang sama. Baik "Alnus" maupun "Aliso" keduanya diturunkan dari bahasa Proto-Indo-European dengan "el-" yang memiliki arti warna merah kecoklatan yang merujuk pada warna akar. Istilah elk dan elm yang menjadi nama pohon di inggris juga berasal dari istilah ini, yang keduanya merupakan keluarga jauh dari Alnus.
Elri [1] eða ölur (fræðiheiti: Alnus) er ættkvísl blómplantna af birkiætt (Betulaceae). Í ættkvíslinni eru um 30 tegundir af trjám og runnum. Elri hefur aðallega útbreiðslu á norðurhveli en til eru elritegundir við Andesfjöll og í Suður-Asíu.
Nafnið elri eða ölur er af er upprunnið úr forngermönsku rótinni[2] aliso og aluz. Ættkvíslarheitið Alnus er gamalt latneskt heiti yfir elri. Bæði latínuheitið og germanska heitið koma úr frum-indóevrópsku rótinni el-, í merkingunni "rauður" eða "brúnn", sem er einnig er rótin fyrir orðin elgur og álmur.[3]
Elri hefur verið notað sem landgræðsluplanta á Íslandi. Það býr til næringarefnið nitur með hjálp rótargerla við ræturnar.
Tegundir sem reyndar hafa verið á Íslandi eru m.a. :
Þessar tegundir þrífast vel á Íslandi og á rýru land. Þær þrífast samt best þar sem grunnvatn stendur hátt. Á mjög þurrum melum eiga þær oft erfitt fyrstu árin.[5]
Ættkvíslin skiptist í þrjár undirættkvíslir (subgenera):
Subgenus Alnus:
Subgenus Clethropsis.
Subgenus Alnobetula.
Elri eða ölur (fræðiheiti: Alnus) er ættkvísl blómplantna af birkiætt (Betulaceae). Í ættkvíslinni eru um 30 tegundir af trjám og runnum. Elri hefur aðallega útbreiðslu á norðurhveli en til eru elritegundir við Andesfjöll og í Suður-Asíu.
Alnus Mill., 1754 è un genere di piante della famiglia Betulaceae[1] che comprende alcune specie comunemente note come ontani.
Il nome generico Alnus è d'origine latina, a sua volta proveniente dal protoitalico *alznos, dal protoindeuropeo *h₂élsnos. Dalla stessa parola latina viene il francese aulne. La parola italiana ontano viene da alnetanus ‘bosco o macchia di ontani’[2].
Gli ontani sono alberi, generalmente di piccola taglia, o cespugli. Si sviluppano sino a 8-10 metri, eccezionalmente raggiungono i 25-30 metri (35 metri Alnus rubra, specie della costa pacifica americana).
Le foglie sono semplici, caduche, alterne, a margine dentato.
I fiori sono riuniti in amenti a sessi separati sulla medesima pianta (l'ontano è una pianta monoica). Gli amenti maschili sono allungati, mentre i femminili ovali e più corti. L'impollinazione nel genere è per lo più anemofila; raramente possono essere visitati dalle api. La fioritura avviene prima della fogliazione.
Le infruttescenze hanno un tipico aspetto legnoso e non si disintegrano a maturità, caratteristiche che aiutano a differenziare gli ontani dalle betulle (genere Betula), unico altro genere della sottofamiglia Betuloideae.
Sono dei magnifici colonizzatori e per questo spesso vengono utilizzati per bonificare i terreni poveri, umidi, malsani; infatti attraverso le loro radici fissano l'azoto al terreno, svolgendo appunto la azotofissazione. Il legno è molto resistente all'acqua (Venezia è tutta costruita su fondazioni di pali, in massima parte di ontano, prelevati dai boschi delle Prealpi venete e friulane e da quelli cadorini, carnici e istriani).
Il genere Alnus comprende una trentina di specie, diffuse in Europa, in Asia e nelle due Americhe.
Le specie di ontano presenti in Italia sono quattro:
L'ontano napoletano costituisce un endemismo della regione italiana: cresce infatti in natura solo nell'Italia meridionale e in Corsica, formando estesi boschi.
L'ontano nero, invece, ha una diffusione molto ampia in Europa, ma si trova quasi solo sul bordo di fiumi e laghi.
In tutto, in questo genere sono riconosciute 41 specie:[1]
Alcune specie di ontano stabiliscono simbiosi radicali con attinobatteri azotofissatori del genere Frankia che portano alla formazione di tipiche radici laterali chiamate actinorrize. Questo rapporto consente di rendere disponibile l'azoto atmosferico che viene trasformato in ammine utilizzabili dalle piante.
Il polline delle specie di ontano contiene allergeni da moderatamente forti a forti. Tendono a scatenare allergie incrociate con polline di betulla.
La rapidità di crescita degli ontani e la loro resistenza a condizioni sfavorevoli ne hanno fatto apprezzare l'uso come essenze nella biorimediazione (es. recuperi di cave, siti minerari, aree incendiate).
In arboricoltura da legno, grazie alla già citata azotofissazione, è utilizzato come specie accessoria per facilitare l'accrescimento delle altre specie "nobili" (principali) presenti nell'impianto.
Possono avere una valenza ornamentale come piante da giardino o bonsai.
Il legno di ontano è una delle essenze più utilizzate nella liuteria elettrica per la produzione di corpi per chitarre. Tradizionalmente impiegato dalla Fender, è oggi utilizzato anche in lavorazioni sofisticate per corpi parzialmente cavi (ad esempio Manne in Italia). Veniva anche impiegato per fare secchi e tinozze (venivano utilizzati anche altri legni; come il pino, il rovere, il larice).
Le pigne di questi alberi vengono utilizzate in acquariofilia per acidificare e ambrare l'acqua, i tannini che rilasciano portano benefici ai pesci.
Alnus Mill., 1754 è un genere di piante della famiglia Betulaceae che comprende alcune specie comunemente note come ontani.
Alksnis (lot. Alnus, angl. Alder, vok. Erlen) – bukiečių (Fagales) eilės beržinių (Betulaceae) šeimos augalų gentis.
Medžiai arba krūmai su kotuotais pumpurais. Kuokeliniai ir piesteliniai žirginiai sutelkti po keletą šluotelėse, rečiau pavieniai. Vaisiai – plokšti dvisparniai riešutėliai. Žydi anksti pavasarį. Sėklos išplatinamos vėjo ir vandens. Šaknyse susidaro gumbeliai su azotą kaupiančiomis bakterijomis. Nukritę ir supuvę lapai gerina dirvožemį.
Gentyje apie 30 rūšių, Lietuvoje – dvi:
Vasario-kovo mėnesiais geriausias laikas rinkti alksnių pumpurus.
Surinkti (baltalksnių, juodalksnių) "kankorėžėliai" (vaisiniai žirginiai) paskleidžiami plonu sluoksniu pastogėje. Išdžiūsta per 1-1,5 mėnesius. Iš 2,3-2,5 kg šviežių "kankorėžėlių" gaunama 1 kg sausos žaliavos.
Gerai išdžiovinti "kankorėžėliai" yra tamsiai rusvos spalvos, sutraukiančio skonio.
Lietuviškas žodis alksnis (bei tarm. elksnis, aliksnis) susijęs su latv. alksnis, prūs. *aliskants (baltų prokalbės *e/alisni̯a-), taip pat slavų *jelьxa/*olьxa (lenk. olsza, rus. ольха, slovėn. jélša, ček. olše, sorb. wólša), lot. alnus, angl. alder, s. maked. ἄλιζα ir kt. Visi šie žodžiai kildintini iš ide. *elisos < *H₂éliso-/eH₂. Šis žodis yra šaknies *el-/ol- vedinys ir siejamas su ruda/raudona spalva.[1]
Alksnis (lot. Alnus, angl. Alder, vok. Erlen) – bukiečių (Fagales) eilės beržinių (Betulaceae) šeimos augalų gentis.
Medžiai arba krūmai su kotuotais pumpurais. Kuokeliniai ir piesteliniai žirginiai sutelkti po keletą šluotelėse, rečiau pavieniai. Vaisiai – plokšti dvisparniai riešutėliai. Žydi anksti pavasarį. Sėklos išplatinamos vėjo ir vandens. Šaknyse susidaro gumbeliai su azotą kaupiančiomis bakterijomis. Nukritę ir supuvę lapai gerina dirvožemį.
Gentyje apie 30 rūšių, Lietuvoje – dvi:
Juodalksnis (Alnus glutinosa) Baltalksnis (Alnus incana) Pav.Alkšņi (Alnus) ir bērzu dzimtas ģints, kurā ir apvienotas aptuveni 30 sugas. Alkšņu ģints sugas ir izplatītas Ziemeļu puslodes mērenajā joslā un Andu kalnos Dienvidamerikā.
Latvijā ir izplatītas divas alkšņu sugas: melnalksnis un baltalksnis.[1]
Alkšņu ģintī izšķir trīs apakšģintis: alkšņu apakšģinti, paalkšņu apakšģinti un Alnus subg. Clethropsis.
Alkšņi (Alnus) ir bērzu dzimtas ģints, kurā ir apvienotas aptuveni 30 sugas. Alkšņu ģints sugas ir izplatītas Ziemeļu puslodes mērenajā joslā un Andu kalnos Dienvidamerikā.
Latvijā ir izplatītas divas alkšņu sugas: melnalksnis un baltalksnis.
Els (Alnus) is een geslacht uit de berkenfamilie (Betulaceae). Het geslacht omvat circa dertig soorten die op het noordelijk halfrond voorkomen. Het zijn vochtminnende loofbomen die bloeien voordat de bladeren verschijnen. In de Benelux komen er twee soorten van nature voor: de zwarte en de grauwe els. De bladeren lijken op die van de hazelaar. Ze vallen groen van de boom en vertonen dus geen herfstkleur.
De soorten zijn eenhuizig en hebben dus zowel mannelijke als vrouwelijke bloeiwijzen. Deze worden katjes genoemd. De mannelijke katjes zijn langwerpig en hangen. De vrouwelijke katjes zijn eivormig tot langwerpig-eivormig en staan min of meer rechtop. Na de bevruchting groeien de vrouwelijke katjes uit tot groene, ribbelige kegeltjes. Deze rijpen in de herfst tot de zogenoemde elzenproppen (kegels zonder zaad), die nog wel een jaar aan de boom kunnen blijven zitten.
De naam ‘els’ is verwant met het Latijnse woord alnus, dat ook "els" betekent, teruggaand op een stam *el-, die "rood" zou betekenen, vanwege de roodachtige kleur van elzenhout. Het woord els komt voor in plaatsnamen zoals Elzen, Elsene, Elshout, Elsloo en Elst.
Elzen kunnen uitstekend tegen vochtige omgevingen en ze staan dan ook veelal langs de waterkant of op moerassige grond.
Elzen leven in mutualistische symbiose met bacteriën uit het geslacht Frankia die zorgen voor de binding van stikstof uit de lucht. Deze levensgemeenschap bevindt zich in knolletjes aan de wortels. De knolletjes kunnen vuistgroot worden. De els functioneert daardoor als groenbemester. Na het omzagen van een els ontstaat er na vijf minuten een kleurverandering die kan variëren van rood tot bruin. Deze kleur wordt voornamelijk gevormd door koolstofmonoxide.
Het belangrijkste bladetende insect op elzen is het elzenhaantje (Agelastica alni).
De els wordt samen met de Italiaanse populier in windsingels langs boomgaarden geplant. Doordat de fruitbomen in de luwte staan treedt er minder wind- en stormschade aan de vruchten op wat de oogst ten goede komt. Een houtsingel groeit tot een bepaalde hoogte waarna de bomen getopt worden. Op Terschelling werden elzen in elzenhagen rond akkertjes geplant om deze akkertjes te beschermen tegen het stuivende duinzand. Bij coulisselandschappen zoals rondom Staphorst-Rouveen en in het Westerkwartier rondom Marum is in feite sprake van een elzensingellandschap. Vele kilometers elzenrijen bakenen er de achter de boerderijen beginnende lange en smalle landbouwpercelen af. Deze singels worden van oudsher om de zeven jaar als hakhout afgezet. Net als de wilg kunnen elzen goed geknot worden.
Elzenhout is zacht hout met een rustige nerf en een rossige (zwarte els) of lichtbruin/gele (grauwe els) kleur. Het is ideaal voor houtsnijwerk, zowel voor kunstwerken als ook voor gebruiksvoorwerpen zoals houten lepels en schalen. Aan de buitenlucht is het hout niet bijzonder duurzaam, maar onder water is het vrijwel onbeperkt houdbaar. Elzen funderingspalen werden daarom vroeger onder andere onder Amsterdam gebruikt. In de traditionele meubelindustrie werd elzenhout om dezelfde reden vaak ingezet bij de vervaardiging van kastpootjes.
Volgens oud volksgeloof zijn elzenknopjes een effectief middel tegen reuma. Hiervoor moeten de knoppen na het plukken worden gedroogd, waarna er thee van kan worden gezet.[1]
De Duitse dichter Johann Wolfgang von Goethe schreef het gedicht Der Erlkönig (Elzenkoning), waarin een doodziek kind in de armen van zijn vader jammert : "Mein Vater, mein Vater, und siehst du nicht dort, Erlkönigs Töchter am düstern Ort?" Franz Schubert heeft er indrukwekkende muziek bij gecomponeerd. De naam Erlkönig is echter ontstaan door een foutieve vertaling vanuit de Deense tekst van Johann Gottfried Herder: de oorspronkelijke tekst ging over een elfenkoning.[2]
Els (Alnus) is een geslacht uit de berkenfamilie (Betulaceae). Het geslacht omvat circa dertig soorten die op het noordelijk halfrond voorkomen. Het zijn vochtminnende loofbomen die bloeien voordat de bladeren verschijnen. In de Benelux komen er twee soorten van nature voor: de zwarte en de grauwe els. De bladeren lijken op die van de hazelaar. Ze vallen groen van de boom en vertonen dus geen herfstkleur.
De soorten zijn eenhuizig en hebben dus zowel mannelijke als vrouwelijke bloeiwijzen. Deze worden katjes genoemd. De mannelijke katjes zijn langwerpig en hangen. De vrouwelijke katjes zijn eivormig tot langwerpig-eivormig en staan min of meer rechtop. Na de bevruchting groeien de vrouwelijke katjes uit tot groene, ribbelige kegeltjes. Deze rijpen in de herfst tot de zogenoemde elzenproppen (kegels zonder zaad), die nog wel een jaar aan de boom kunnen blijven zitten.
Or eller older (Alnus) er ei slekt buskar og tre i bjørkefamilien. Ho omfattar rundt 30 artar. I Noreg veks to ulike typar, gråor (Alnus incana) og svartor (Alnus glutinosa).
Gråor er den vanlegaste arten i Noreg og veks over heile landet. Svartor veks langs kysten nord til Namdalen, men er ikkje vanleg i innlandet nord for Mjøsa. Felles for begge artane er at dei trivst i fuktig jord, og dei veks difor ofte langs elvar og bekker. Svartor toler dessutan kystklima godt.
I tillegg til bruk i treforedlingsindustrien og som brensel, vart gråor sett på som det beste trevirket for knott brukt i bilar under Den andre verdskrigen.
Or eller older (Alnus) er ei slekt buskar og tre i bjørkefamilien. Ho omfattar rundt 30 artar. I Noreg veks to ulike typar, gråor (Alnus incana) og svartor (Alnus glutinosa).
Or, også kalt older, er en slekt av trær i bjørkefamilien.[1][2]
I Norge finnes to arter: gråor (Alnus incana) og svartor (Alnus glutinosa). Gråor har lysegrå og relativt jevn bark. Den kan bli opptil 23 m høy. Finnes over hele landet og vokser gjerne på fuktig grunn, men krever ikke det. Den trives også på skrinn og steinet grunn. Den er lyskrevende og hurtigvoksende.
Svartor har mørk furet bark. Den kan bli opptil 22 m høy, og vokser på næringsrik og fuktig grunn på Østlandet opp til Rendal, og langs kysten opp til Nord-Trøndelag.
I røttene til begge oreartene vokser noen knoller som inneholder aktinobakterien Frankia alni som tar opp nitrogen direkte fra lufta. Denne bakterien lever i en symbiose (samliv til gjensidig nytte) med oretreet som på denne måten får dekket sitt nitrogenbehov. Andre lauvtrær trekker ut nitrogenet fra bladene om høsten før de felles. Ora derimot, har råd til å la nitrogenet følge bladene når de felles. Dette vises på høsten ved at bladene på marka i en oreskog er grønne. Det nitrogenrike oreløvet tilfører jorda viktige næringsstoffer, og derfor er plantelivet rikt der det vokser or.
Or er et materiale brukt i produksjon av møbler og lignende. Det er også, på grunn av sine gode egenskaper, et mye brukt materiale i produksjon av elektriske gitarer, og Amerikanske Fender har blant annet laget gitarkropper av or siden 1950-tallet.
Or, også kalt older, er en slekt av trær i bjørkefamilien.
I Norge finnes to arter: gråor (Alnus incana) og svartor (Alnus glutinosa). Gråor har lysegrå og relativt jevn bark. Den kan bli opptil 23 m høy. Finnes over hele landet og vokser gjerne på fuktig grunn, men krever ikke det. Den trives også på skrinn og steinet grunn. Den er lyskrevende og hurtigvoksende.
Svartor har mørk furet bark. Den kan bli opptil 22 m høy, og vokser på næringsrik og fuktig grunn på Østlandet opp til Rendal, og langs kysten opp til Nord-Trøndelag.
I røttene til begge oreartene vokser noen knoller som inneholder aktinobakterien Frankia alni som tar opp nitrogen direkte fra lufta. Denne bakterien lever i en symbiose (samliv til gjensidig nytte) med oretreet som på denne måten får dekket sitt nitrogenbehov. Andre lauvtrær trekker ut nitrogenet fra bladene om høsten før de felles. Ora derimot, har råd til å la nitrogenet følge bladene når de felles. Dette vises på høsten ved at bladene på marka i en oreskog er grønne. Det nitrogenrike oreløvet tilfører jorda viktige næringsstoffer, og derfor er plantelivet rikt der det vokser or.
Multimedia w Wikimedia Commons Olsza, olcha[3] (Alnus Mill.) – rodzaj drzew i krzewów z rodziny brzozowatych (Betulaceae A. Gray). Według różnych źródeł zalicza się do niego od 25[4] do 44 gatunków[5]. Występują one naturalnie w strefie umiarkowanej i borealnej półkuli północnej, na wschodzie jej zasięg występowania dociera do indyjskiego stanu Asam i Azji Południowo-Wschodniej[6][4]. Gatunkiem typowym jest A. glutinosa (L.) Gaertn[2]. Wszystkie gatunki olszy mają brodawki korzeniowe, w których żyją bakterie promieniowce z rodzaju Actinomycetes, mające zdolność asymilowania wolnego (atmosferycznego) azotu. Dzięki temu poprawiają one jakość gleby (szczególnie olsza szara), w związku z czym często są uprawiane jako przedplon[7].
Rośliny z tego rodzaju są jednopienne.
Rodzaj z rodziny brzozowate z rzędu bukowców, należącego do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych. W obrębie rodziny zaliczany do podrodziny Betuloideae Arnott, jako takson siostrzany rodzaju brzoza Betula[1].
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa oczarowe (Hamamelididae Takht.), nadrząd Juglandanae Takht. ex Reveal, rząd leszczynowce (Corylales Dumort.), rodzina brzozowate (Betulaceae Gray), podrodzina Betuloideae Rich. ex Arn., plemię Alneae (Spach) Ledeb., rodzaj olsza (Alnus Mill.)[9].
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych jest wymienionych 28 gatunków olszy – 19 z nich ma status gatunków najmniejszej troski, po jednym są uznane za bliski zagrożenia i krytycznie zagrożony[11].
Gatunek Status zagrożenia Tendencja populacji Alnus acuminata
nieznana Alnus cordata 
stabilna Alnus cremastogyne stabilna Alnus fauriei 
nieznana Alnus ferdinandi-coburgii nieznana Alnus firma nieznana Alnus formosana stabilna Alnus glutinosa stabilna Alnus hakkodensis nieznana Alnus henryi 
nieznana Alnus hirsuta nieznana Alnus incana stabilna Alnus japonica stabilna Alnus jorullensis stabilna Alnus mandshurica nieznana Alnus maritima 
nieznana Alnus maximowiczii nieznana Alnus nepalensis stabilna Alnus nitida stabilna Alnus oblongifolia stabilna Alnus orientalis nieznana Alnus pendula stabilna Alnus rhombifolia stabilna Alnus rubra stabilna Alnus serrulata stabilna Alnus serrulatoides nieznana Alnus sieboldiana nieznana Alnus trabeculosa stabilna Olsza, olcha (Alnus Mill.) – rodzaj drzew i krzewów z rodziny brzozowatych (Betulaceae A. Gray). Według różnych źródeł zalicza się do niego od 25 do 44 gatunków. Występują one naturalnie w strefie umiarkowanej i borealnej półkuli północnej, na wschodzie jej zasięg występowania dociera do indyjskiego stanu Asam i Azji Południowo-Wschodniej. Gatunkiem typowym jest A. glutinosa (L.) Gaertn. Wszystkie gatunki olszy mają brodawki korzeniowe, w których żyją bakterie promieniowce z rodzaju Actinomycetes, mające zdolność asymilowania wolnego (atmosferycznego) azotu. Dzięki temu poprawiają one jakość gleby (szczególnie olsza szara), w związku z czym często są uprawiane jako przedplon.
Alnus é um género botânico pertencente à família Betulaceae[1]. A espécie mais comum em Portugal é o amieiro (Alnus glutinosa).
Alnus é um género botânico pertencente à família Betulaceae. A espécie mais comum em Portugal é o amieiro (Alnus glutinosa).
Arinul (Alnus) este un gen taxonomic de plante, din ordinul Fagales, familia Betulaceae, care pot fi arbuști sau arbori, ce cresc de obicei pe malul apelor. Plantele au frunze căzătoate, alterne, ovate sau subrotunde, cu vârf obtuz, trunchiate pe margine, întregi spre bază, în rest neregulat dințate sau lobulate. Florile masculine, grupate în amenți lungi, și cele feminine, grupate în amenți mici, ovali, sunt polenizate de către vânt. Bracteele lignificate ale amenților feminini — care se deschid la maturitate lăsând semințele sa cadă — rămân pe ramuri după căderea fructelor (nucule) ca niște conuri de conifere. În România este întâlnit frecvent arinul negru.
Arinii din Europa centrală sunt periclitați de o ciupercă Phytophthora alni care atacă rădăcinile plantei. Polenul arinilor este un alergen moderat, el poate declanșa alergii încrucișate cu polenul mesteacănului.
Rădăcinile arinilor prezintă nodozități, unde trăiesc asemenea leguminoaselor, în simbioză cu planta, bacterii fixatoare de azot (Frankia alni). Speciile de arin cenușiu și negru (A. incana și A. glutinosa) trăiesc în mediile umede sau pe malul apelor, pe care le apără de eroziune. Cele 35 specii de arini trăiesc răspândiți în emisfera nordică din America de Nord la est de meridianul 115 și Euroasia, o excepție o prezintă arinul (Alnus jorullensis), care poate fi întâlnit în Anzii Cordilieri din America de Sud.
Arinul (Alnus) este un gen taxonomic de plante, din ordinul Fagales, familia Betulaceae, care pot fi arbuști sau arbori, ce cresc de obicei pe malul apelor. Plantele au frunze căzătoate, alterne, ovate sau subrotunde, cu vârf obtuz, trunchiate pe margine, întregi spre bază, în rest neregulat dințate sau lobulate. Florile masculine, grupate în amenți lungi, și cele feminine, grupate în amenți mici, ovali, sunt polenizate de către vânt. Bracteele lignificate ale amenților feminini — care se deschid la maturitate lăsând semințele sa cadă — rămân pe ramuri după căderea fructelor (nucule) ca niște conuri de conifere. În România este întâlnit frecvent arinul negru.
Jelša (Alnus) je rod opadavých stromov alebo kríkov patriacich do čeľade brezovité (Betulaceae). Všeobecne sa nachádza na celom svete asi v 35 druhoch[1] .
Jelše rýchlo rastú, ale iba málokedy dosahujú veľkú výšku. Sú rozšírené najmä v miernom pásme severnej pologule, v Amerike zasahujú na juh až do Čile. Vysádzajú sa ako okrasné stromy a kríky do parkov a záhrad.
Jelša dosahuje výšku 20 – 25 m. V Európe rastie hlavne na mokrých územiach pozdĺž veľkých riek a jazier. Jej výnimočná schopnosť prežiť v znečistenom prostredí je využívaná pri zalesňovaní a rekultivácii priemyslových terénov. Jelša spolu s borievkou sa používa na údenie a taktiež na vytváranie údenárskeho preparátu.
Väčšina jelší má schopnosť obohacovať pôdu o dusík. Táto fixácia dusíka v pôde súvisí so symbiózou baktérií. Tie sa zhlukujú do hrčiek na koreňoch jelší a absorbujú zo vzduchu v pôde dusík. To pomáha stromom prežiť aj na málo úrodnej pôde.[2]
Jelšové drevo je veľmi žiadanou surovinou, hoci náročnejšou na spracovanie, v stolárskom priemysle. Každý predmet vyrobený z jelše je unikátom vďaka bohatstvu prírodných štruktúr letokruhov, uzlov a nepravidelnému presúvaniu jadra kmeňa v kompozícii s rôznorodosťou farieb - od svetlo zlatých, cez hlbokú, medovo oranžovú, až k tmavo hnedej.
Tento článok týkajúci sa botaniky je zatiaľ „výhonok“. Pomôž Wikipédii tým, že ho doplníš a rozšíriš. Jelša (Alnus) je rod opadavých stromov alebo kríkov patriacich do čeľade brezovité (Betulaceae). Všeobecne sa nachádza na celom svete asi v 35 druhoch .
Jelše rýchlo rastú, ale iba málokedy dosahujú veľkú výšku. Sú rozšírené najmä v miernom pásme severnej pologule, v Amerike zasahujú na juh až do Čile. Vysádzajú sa ako okrasné stromy a kríky do parkov a záhrad.
Jelša dosahuje výšku 20 – 25 m. V Európe rastie hlavne na mokrých územiach pozdĺž veľkých riek a jazier. Jej výnimočná schopnosť prežiť v znečistenom prostredí je využívaná pri zalesňovaní a rekultivácii priemyslových terénov. Jelša spolu s borievkou sa používa na údenie a taktiež na vytváranie údenárskeho preparátu.
Väčšina jelší má schopnosť obohacovať pôdu o dusík. Táto fixácia dusíka v pôde súvisí so symbiózou baktérií. Tie sa zhlukujú do hrčiek na koreňoch jelší a absorbujú zo vzduchu v pôde dusík. To pomáha stromom prežiť aj na málo úrodnej pôde.
Jelšové drevo je veľmi žiadanou surovinou, hoci náročnejšou na spracovanie, v stolárskom priemysle. Každý predmet vyrobený z jelše je unikátom vďaka bohatstvu prírodných štruktúr letokruhov, uzlov a nepravidelnému presúvaniu jadra kmeňa v kompozícii s rôznorodosťou farieb - od svetlo zlatých, cez hlbokú, medovo oranžovú, až k tmavo hnedej.
Okoli 20-30 vrst, glej članek.
Jelša (znanstveno ime Alnus) je rod listopadnih dreves iz družine brezovk.
Listi jelše so premenjalni, preprosti in imajo nazobčan rob. Cvetovi so enospolni. Moške mačice so daljše od ženskih, na drevesu pa se obojne pojavijo pogosto še preden se olista. Po večini jih oprašuje veter, pa tudi čebele. Od brez se jelša loči po tem, da so ženske mačice olesenele in po dozoretju ne razpadejo temveč se razprejo in izpustijo seme.
Jelša se zasaja na področja, kjer je v tleh premalo dušika. Ta drevesa namreč v svojih koreninah vzpostavijo simbiozo z aktinobakterijami Frankiella alni. Te bakterije nase vežejo dušik iz ozračja in ga pretvorijo v nitrate, ki jih odlagajo v zemljo. Te nitrate nato porabi drevo, preostanek pa ostane v zemlji in jo s tem obogati. Za zemljo je koristno tudi odpadlo listje jelš, ki daje odličen kompost.
Jelša je tudi rod, ki raste hitro in uspeva tudi na slabih in kislih podlagah. Prav zato jo zasajajo tudi na požgana področja in v izrabljene dnevne kope, kjer je potreba po hitri pogozditvi. Vse vrste so zaradi hitre rasti zanimive za uporabo v proizvodnji biomase. Goste krošnje in hitra rast so jelšo naredile tudi zelo uporabno drevo povsod, kjer je potrebno ublažiti sunke vetra. Prav zato so jelše zasadili vzdolž zahodne obale Škotske in s pasovi jelševih gozdov ščitijo zemljo pred sunki atlantskega vetra[1].
Mačice jelš so spomladi za čebele eden prvih virov peloda, ki ga čebele potrebujejo za začetek spomladanskega razvoja. Z listi jelš se hranijo tudi nekatere gosenice metuljev in vešč.
Jelševina je v mizarstvu zaradi hitre rasti in posledično manjše gostote lesa dokaj uporabna. Iz nje izdelujejo različno pohištvo, ki se ga da zlahka obdelovati.
Jelšev les se uporablja za izdelavo električnih kitar. Iz tega lesa izdelujeta kitare znani podjetji Fender in Jackson. Jelšev les naj bi namreč zagotavljal bolj jasen zvok kot druge vrste lesa (na primer mahagonij). Zaradi manjše gostote ima jelševina boljšo resonanco. Nekateri proizvajalci uporabljajo jelševino tudi za izdelavo harf.
Jelševina se je v preteklosti uporabljala za kurjavo pri predelavi različnih kovinskih rud, oglje iz jelševega lesa pa je bila ena ključnih sestavin črnega smodnika.
Les jelš se že od nekdaj uporablja za prekajevanje rib in mesa, čeprav so ga ponekod nadomestili z lesom drugih vrst. Na severozahodni obali Severne Amerike se pri prekajevanju pacifiškega lososa (Oncorhynchus) še danes uporablja zgolj les jelš, pri čemer se največ uporabljata vrsti A. rubra in A. viridis ssp. sinuata. Razlog tiči v tem, da je prekajevanje teh rib že tradicionalno za ta del sveta, v preteklosti pa tam ni bilo drugega lesa, ki bi ga staroselci lahko izkoriščali v tolikšnem obsegu.
V 17. stoletju so v Ayrshiru lubje jelš uporabljali za barvanje in strojenje usnja[2].
Jelše so znene po tem, da vzpostavijo simbiozo z bakterijami, ki iz zraka nase vežejo dušik in ga predelajo v nitrate, ki jih oddajo v zemljo, da jih drevo uporabi pri lastnem razvoju. Te bakterije se nahajajo v posebnih izrastkih, ki jih jelše naredijo na koreninah. Ti izrastki so lahko veliki kot pest in so rdečkaste barve z majhnimi vdolbinami. Drevo v zameno za nitrate oskrbuje bakterije z ogljikom, ki ga pridela preko fotosinteze.
Mačice jelš so užitne in vsebujejo veliko beljakovin, zaradi česar obstajajo poročila o tem, da so izgubljeni ljudje večkrat preživeli prav tako, da so jedli mačice teh dreves.
Skorja vsebuje salicin, ki deluje protivnetno in se v telesu presnavlja v salicilno kislino [3]. Severnoameriški staroselci so lubje vrste Alnus rubra uporabljali za zdravljenje nekaterih kožnih bolezni, pa tudi za blaženje posledic pikov insektov. Staroselsko pleme Črne noge so pripravke iz lubja te drevesne vrste uporabljali za zdravljenje tuberkuloze in za uravnavanje delovanja limfnih žlez. Kasnejše raziskave so dokazale, da skorja tega drevesa vsebuje betulin in lupeol. Obe učinkovini naj bi pomagali zatirati rast različnih tumorjev [4].
Rod se deli na tri podrodove:
Podrod Alnus. Drevesa, ki mačice naredijo že v jeseni, čez zimo pa so le-te zaprte in se odprejo spomladi. Obsega okoli 15-25 vrst:
Podrod Clethropsis. Drevesa ali grmičevje, ki mačice razvije in opraši v jeseni. Obsega tri vrste:
Podrod Alnobetula. Grmičevje, ki mačice razvije pozno spomladi (po olistanju). Oprašuje se pozno spomladi. Obsega od ene do štirih vrst:
Jelša (znanstveno ime Alnus) je rod listopadnih dreves iz družine brezovk.
Alsläktet (Alnus)[1][2] är ett släkte träd och buskar med cirka 25 arter i familjen björkväxter.[1] De förekommer i den tempererade delen av norra hemisfären. I Sverige förekommer två olika arter i alsläktet, nämligen klibbal (A. glutinosa) och gråal (A. incana).
Alar är tidigt blommande (mars — april) hängeträd. Känsliga personer kan få allergiska besvär av alpollen. Både hanhängena och honaxen övervintrar utan skyddsblad såsom hos arterna i hasselsläktet och björksläktet.
Inom hanhängets skärmblad sitter fyra förblad och tre blommor med tydlig, 4-bladig kalk. Inom honaxets skärmblad sitter fyra förblad och två blommor, som består endast av en pistill. I motsats till björkarna får alsläktet förvedad fruktställning, det vill säga en kotte, med kvarsittande fjäll, som till följd av sin uppkomst är mer eller mindre tydligt 5-flikig. Nöten saknar hinnkanter.
Alarna skiljer sig från många andra träd genom sina skaftade knoppar. Klibbalen har dessutom en karaktäristisk bladform, en omvänt äggrund eller genom den urnupna spetsen omvänt hjärtlik bladskiva. Undersidan har domatier med brunaktig hårtofs.
Trädet kallas klibbal därför att bladen inte endast som yngre är mycket klibbiga, liksom många andra träds späda blad och knoppfjäll (till exempel hos björkar och popplar), utan behåller länge en blank, fernissad översida, som vid fuktning blir något klibbig. En sådan bladfernissa är annars mycket sällsynt. Den kan hos klibbalen förklaras som ett skydd mot stark avdunstning. Alar finns huvudsakligen vid våtmark, kärr, kring myrar och vid stränder. Även där vattenståndet sjunkit och strandlinjen blivit torrlagd står alarna kvar länge. Alar tål även att växa ute i vattnet, då stammen ofta stöder sig på ett högt pålverk av starka rötter, som inte lider av att periodiskt stå torra. Man vet, att en våt och kall mark, hur vattenrik den fysikaliskt taget än är, dock är att anse som en torr lokal i fysiologisk betydelse, det vill säga för den levande växten, och detta ännu mera, om den är rik på humussyror, såsom vattnets bruna färg i en myr utvisar. Växternas rötter upptar då vatten med svårighet, och bladens vattenhalt måste sparas. Alens löv har således ganska länge det skyddsmedel, som till exempel tillkommer björklöven under den tidiga lövsprickningsperioden med låg temperatur och våt mark.
Alar lever i symbios med actinomyceter av släktet Frankia, vilka bildar noduler i alens rötter. Frankia är kvävefixerande bakterier, som omvandlar kväve (nitrogen) från luften till en form som alen kan använda. Eftersom den därför inte behöver snåla med kväverika ämnen fäller den sina blad gröna.
Strukturen hos alträ är tät, finfibrig och hård, men även i torrt tillstånd är träet lätt att böja på grund av dess korta, packade fibrer. Efter beskärning av al rodnar snittytan snabbt till rosa eller orange. Vid ett torrare tillstånd vid beskärningen, är färgen svagt gul eller gräddvit.
Sedan 1950-talet har elgitarrer byggts i ale, det mest kända exemplet är de gitarrer som företaget Fender Musical Instruments Corporation tillverkar. Elgitarrer i ale anses ge en tight men också balanserad ton, jämfört med de som görs i mahogny. Många elgitarrstillverkare gör idag instrument med ale.
Figursnideri utförs i alträ på grund av att det har samma egenskaper som lind och björk i samma trä, på gott och ont.
Alens trä används även till båtbyggeri, nästan uteslutande i mindre båtar. Alens lätthet gör den fördelaktig att använda i båtar som jaktkanoten och mindre snipor. En nackdel med alen är dock att den är väldigt känslig för tryckmärken. Alen är väldigt lätt att basa och håller formen väl när den kallnat. Segheten i virket ger även fördelar vid skruvning då det sällan spricker.
Inom matlagning används alspån till rökning av kött.
Typiska blad på Alnus incana rugosa och omogna kottar
Typiska blad på Alnus serrulata
Typiska blad på Alnus viridis
Lägg märke till bladets taggiga kant
Wikispecies har information om Alsläktet.
Wikimedia Commons har media som rör Alsläktet.
Alsläktet (Alnus) är ett släkte träd och buskar med cirka 25 arter i familjen björkväxter. De förekommer i den tempererade delen av norra hemisfären. I Sverige förekommer två olika arter i alsläktet, nämligen klibbal (A. glutinosa) och gråal (A. incana).
Kızılağaç, huşgiller (Betulaceae) familyasının Alnus cinsinden ağaç türlerine verilen ad.
Türkiye'de doğal olarak; adi kızılağaç (Alnus glutinosa) ve doğu kızılağacı (Alnus orientalis) olmak üzere 2 tür; ve adi kızılağacın da 4 alt türü bulunmaktadır.
Trakya, Marmara çevresi, Batı Karadeniz ve Doğu Karadeniz’de saf ve karışık olarak yayılış gösteren kızılağaç, boyu 20 m’yi aşabilen, esmer kabuklu, seyrek dallı bir ağaçtır. Daha çok serin bölgelerde ve nemli dere yataklarının bulunduğu yerlerde görülür. Türkiye'de 66.357 hektar koru, 297 hektar baltalık kızılağaç ormanı bulunmaktadır. Uzunluğu 4–9 cm genişliği 3–7 cm arasında değişen ters yumurta biçimli ve testere dişli yaprakları vardır. Köklerinde bulunan, havanın serbest azotunu bağlayan yumrular nedeniyle toprakları azotça zenginleştirir.
Alt cins Alnus.
Alt cins Clethropsis.
Alt cins Alnobetula. Çalılar.
Kızılağaç, huşgiller (Betulaceae) familyasının Alnus cinsinden ağaç türlerine verilen ad.
Türkiye'de doğal olarak; adi kızılağaç (Alnus glutinosa) ve doğu kızılağacı (Alnus orientalis) olmak üzere 2 tür; ve adi kızılağacın da 4 alt türü bulunmaktadır.
Trakya, Marmara çevresi, Batı Karadeniz ve Doğu Karadeniz’de saf ve karışık olarak yayılış gösteren kızılağaç, boyu 20 m’yi aşabilen, esmer kabuklu, seyrek dallı bir ağaçtır. Daha çok serin bölgelerde ve nemli dere yataklarının bulunduğu yerlerde görülür. Türkiye'de 66.357 hektar koru, 297 hektar baltalık kızılağaç ormanı bulunmaktadır. Uzunluğu 4–9 cm genişliği 3–7 cm arasında değişen ters yumurta biçimli ve testere dişli yaprakları vardır. Köklerinde bulunan, havanın serbest azotunu bağlayan yumrular nedeniyle toprakları azotça zenginleştirir.
Tống quán sủ (danh pháp khoa học: Alnus) là một chi thực vật có hoa trong họ Bạch dương. Chi này gồm khoảng 30 loài cây và cây bụi có hoa đơn tính cùng gốc, một vài loài có kích thước lớn phân bố trên khắp khu vực ôn đới của bán cầu bắc và ở châu Mỹ dọc theo Andes về phía nam đến Argentina.
Chi này được chia thành 3 phân chi:
Tống quán sủ (danh pháp khoa học: Alnus) là một chi thực vật có hoa trong họ Bạch dương. Chi này gồm khoảng 30 loài cây và cây bụi có hoa đơn tính cùng gốc, một vài loài có kích thước lớn phân bố trên khắp khu vực ôn đới của bán cầu bắc và ở châu Mỹ dọc theo Andes về phía nam đến Argentina.
Alnus Mill., 1754
Синонимы Типовой вид Ареал
Ольха́ (лат. Álnus) — род деревьев и кустарников семейства Берёзовые (Betulaceae), объединяющий по разным данным от 23 до более 40 видов[3][4].
Народные названия: вильха, вольха, елоха, елха, елшина, лешинник, олешник, олех, ольшняк[5].
Русское слово «ольха» происходит от праслав. *olьxa/elьxa (откуда также укр. вільха, белор. вольха, болг. елша́, сербохорв. jóвa, словен. jélša, чеш. оlšе, словацк. jelšа, польск. оlszа, в.-луж. wólša, н.-луж. wolšа)[6], восходящему через форму *ălĭsā/ĕlĭsā к пра-и.е. *elisos < *haéliso/eha-[7] (ср. нем. Erle < др.-в.-нем. elira / erila, англ. alder < ср.-англ. aller < др.-англ. alor[8][9]). Индоевропейская лексема является производной от корня *el-, ol-, связанного с обозначением светлого[10][11] или красного / бурого цвета[12].
Родовое название Alnus является латинским названием ольхи чёрной (Alnus glutinosa), встречающимся ещё у римских писателей Витрувия, Плиния и других[13]. Через форму *elsno- (ср. лит. al̃ksnis, латыш. alksnis, прусск. *alskande) оно также восходит к общеиндоевропейскому названию ольхи *haéliso/eha-[7][14]. Долгое время в науке бытовала методологически несостоятельная точка зрения, высказанная ещё Исидором Севильским, что латинское название ольхи происходит от лат. álitur(ab) ámne — питается рекой или кельтского al — при, alis — вода, lan — берег — по местообитанию[15].
Листопадные деревья, иногда кустарники. Жизненная форма может изменяться в зависимости от условий местообитания[4].
Побеги цилиндрические, с неправильно треугольной, зеленоватой сердцевиной, округлыми или овальными чечевичками.
Почки на ножках, с двумя чешуями. Листья очередные, черешковые, простые, цельные, изредка слегка лопастные, по краю обычно зубчатые[16], с рано опадающими прилистниками. Форма листа — от почти округлой, яйцевидной, обратнояйцевидной до ланцетной[16]. Жилкование перистое. Листосложение складчатое. Почки, листья и ветви, как правило, несут трихомы. Род очень изменчив по опушённости и желёзистости, причём эти различия как меж-, так и внутривидовые[4].
Пестичные и тычиночные цветки ольхи однодомные. Как правило, тычиночные цветки образуются в верхней части побега, собраны длинными серёжками. Пестичные цветки собраны в мелкие колоски и сидят в нижней части побега[16]. У большинства видов распускаются рано весной. У некоторых видов, например у ольхи приморской (Alnus maritima) цветение происходит осенью, в октябре — декабре. Цветение происходит до или одновременно с распусканием листьев, что способствует лучшему переносу пыльцы ветром. Соцветия закладываются в течение вегетационного периода предшествующего года, тычиночные — с середины лета (5—6 месяцев), пестичные — с осени (1—2 месяца)[4]. Мужские цветки сидят по три, редко по одному, на щитовидно расширенных цветоножках, спирально усаживающих стержень серёжки; околоцветник простой, обыкновенно четырёхлистный или четырёхнадрезный; четыре тычинки имеют короткие нити и крупные двугнёздные пыльники. Женские цветки сидят попарно в пазухах мясистых чешуй, которые ко времени созревания плодов деревенеют и образуют характерную для ольхи шишку, напоминающую шишку хвойных деревьев. Отдельный цветок лишён покровов и состоит из двугнёздной завязи с двумя нитевидными столбиками. Опыляется ветром. Период между опылением и оплодотворением составляет около 85 дней. Семена созревают к октябрю[4].
Плод — односеменной орешек с двумя одревесневшими рыльцами и кожистыми, реже плёнчатыми крыльями, либо бескрылый. Вылет семян начинается осенью и продолжается до весны. Их распространение происходит в основном ветром и водой. Одревесневшие шишки длительное время сохраняются на дереве после опадения плодов[4].
Ольха распространяется семенами, корневыми отпрысками и порослью от пня. Способность к вегетативному размножению у разных видов и отдельных экземпляров одного вида различна[4].
Виды ольхи распространены в зоне умеренного климата Северного полушария. Некоторые виды заходят в Южную Америку, а в Азии доходят до Бенгалии и Северного Вьетнама, но встречаются там только в горах. На севере отдельные виды доходят до лесотундры и тундры, а в горах поднимаются до субальпийского пояса. В Норвегии ольха серая встречается по всей лесной зоне, южнее 70° северной широты. На севере она примешивается к хвойным породам, а южнее образует смешанные леса вместе с буком и дубом. В Великобритании некогда во влажных местах преобладали ольховые леса, а в настоящее время, в результате хозяйственной деятельности человека они уничтожены. Ольха чёрная входит в состав пойменных лесов на территории Германии по долинам Рейна, Эльбы, Везера и Дуная, на территории Венгрии, на территории Румынии в пойме и дельте Дуная, долинам Серети, Прута, Олта, Муриша и др. В Польше ольха чёрная встречается в лиственных насаждениях (3 %), а ольха серая представлена в них только в виде примеси. На территории бывшей Югославии, вдоль Дуная, Дравы и Моравы тянется полоса лугов и степей с редкими рощами, в состав которых входит ольха чёрная. Сохранились древостои из ольхи чёрной по долине реки По и на острове Кипр в увлажнённых местах. На побережье и предгорьях западных склонов Ливана встречаются рощи из ольхи восточной, как чистые, так и в смеси с дубом пушистым, сосной алепской и итальянской, платаном восточным. В Китайской провинции Сычуань ольха растёт по руслам горных рек. В Корее по долинам рек встречаются рощи из ольхи пушистой. В Японии на острове Хоккайдо в хвойных лесах можно встретить ольху японскую.
Ольха предпочитает богатые, влажные, хорошо дренированные почвы. Она растёт по берегам рек, ручьёв, на травянистых болотах, у подножия возвышенностей. Ольха может мириться также с почвами любыми по богатству и влажности и заселять сухие, бедные, песчаные и щебнистые, а также тяжёлые, глинистые почвы. Ольха улучшает почву за счёт способности к азотфиксации, а также за счёт того, что выделяет в почву вещества, оказывающие ингибирующее влияние на патогенные организмы и увеличивающие популяции микроорганизмов с ними конкурирующими[4].
Ольха служит эдификатором лесных болот, например в Полесье ольха чёрная, а в Колхиде ольха бородатая. Там она обычно растёт на высоких кочках и снабжена как бы ходульными корнями, укрепляющими дерево в неустойчивой почве. В субальпийском поясе гор образует кустарниковые заросли ольха зелёная.
Для России имеют значение: Ольха чёрная (Alnus glutinosa) — крупное, наиболее широко распространённое дерево с широкими, выемчатыми на вершине, блестящими тёмно-зелёными листьями; Ольха серая (Alnus incana) — небольшое дерево, чаще — крупный кустарник с гладкой корой ствола и синевато- или серовато-зелёными листьями, заострёнными на вершине; Ольха итальянская (Alnus cordata) и Ольха восточная (Alnus orientalis) встречаются в Закавказье, где первый вид развивается в виде довольно крупного дерева, второй же — небольшое деревцо. Ольха зелёная (Alnus viridis) — небольшое деревцо, встречающееся в горах Средней Европы, в Сибири и в Северной Америке; отличается от названных выше видов тем, что у неё боковые почки сидячие (как у всех лиственных пород), у первых же они на особых черешках.
Заросли ольхи называются ольшаниками[17], или ольховниками.
С видами ольхи связан ателия ольховая[de] (это отражено в его названии), произрастающий на валежных стволах этих деревьев[18]. На сухих ветвях ольхи поселяется гипоксилон бурый[de], очень часто он встречается на отмерших молодых стволах[19]:69, а на стволах и ветвях — дальдиния концентрическая[en][19] и фомитопсис блюдцевидный[19]:109. На коре толстых валежных ветвей нередко встречается флебия радиальная[en][19]:97. На валежнике, пнях, а также и на живых ослабленных деревьях ольхи растёт трутовик настоящий[19]:107, а на живых стволах — трутовик ложный[19]:125.
Как микоризообразователи с ольхой известны шляпочные грибы из рода наукория (Naucoria) семейства строфариевых (Strophariaceae), например, наукория ольхи (Naucoria alnetorum), наукория богемская (Naucoria bohemica), наукория новолесная (Naucoria silvaenovae) и другие[20], гиродон сизоватый, или подольшаник из семейства Свинушковые[19]:145. На пнях ольхи растёт гриб-сапротроф чешуйчатка ольховая[19]:209.
(раздел написан на основе статьи Ольха в Энциклопедическом словаре Брокгауза и Ефрона, см. раздел Ссылки)
Древесина ольхи не отличается прочностью, но имеет довольно равномерное строение, облегчающее обработку, и красивый красноватый цвет. Более ровные и толстые стволы поэтому идут на поделки, для столярных и токарных изделий, но главная масса ольховой древесины идёт на дрова, ценимые обыкновенно на 10—30 % дешевле берёзовых.
Древесина ольхи долго сохраняется под водой и потому находит применение для мелких подводных сооружений.
Ольховый уголь ценился для изготовления охотничьего пороха.
У крестьян России ольховые дрова используются для выжигания сажи в печных трубах (особенно после сосновых).
Ольховая стружка и опилки используются при копчении мяса и рыбы.
Древесина ольхи применяется также для изготовления корпуса электрогитар.
Отечественной фармакопеей признаются ольха чёрная и ольха серая. В официальной и народной медицине применяются настои, отвары коры, листьев и соплодий как противовоспалительное, антибактериальное, вяжущее, кровоостанавливающее, ранозаживляющее, иммуномодулирующее, противораковое средство.
Кора ольхи используется при дублении и окрашивании кож. Из неё добывают чёрную, жёлтую и красную краски[16].
Листья и шишки служат лекарственным сырьём[16].
Ольха является медоносом и ценным декоративным растением. Весной она красива длинными, висячими серёжками, а летом ажурной, блестящей листвой. В озеленении чаще используются ольха чёрная и ольха серая[16].
Ольха улучшает почву и поэтому используется в лесоводстве в качестве вспомогательной породы. Ольха способна произрастать на бедных, щебнистых почвах, обломочных скальных породах. Это свойство использовалось для облесения отвалов в Германии, США, Эстонии и на Украине.
Листва ольхи используется осенью в качестве корма скоту, прежде всего овцам[21].
Род Ольха — один из шести современных родов, входящих в семейство Берёзовые (Betulaceae) порядка Букоцветные (Fagales).
Большинство систематиков, следуя классификации С. К. Черепанова[22], разделяют род Alnus на три секции:
Однако эта система противоречит данным анализа ДНК[23]. Различное число видов ольхи, указываемое в различных источниках, связано с большой их изменчивостью и способностью естественной гибридизации. Наиболее распространёнными видами являются ольха чёрная, ольха серая, ольха пушистая. Furlow J. J. сократил число видов ольхи, произрастающих в Северной Америке, отнеся Alnus rugosa и Alnus tenuifolia к подвидам Alnus incana. Первая из них встречается на атлантическом побережье, а вторая — на тихоокеанском. На юго-востоке ареал Alnus rugosa накладывается на ареал Alnus serrulata, где обнаруживаются промежуточные между ними формы, которые Furlow J. J. посчитал гибридами. Также он не выделил в отдельный вид, в отличие от других систематиков, и Alnus americana, посчитав его подвидом Alnus incana, свойственным северо-востоку Северной Америки. Много споров вызывает систематическое положение Alnus barbata и Alnus kolaensis, ранее выделявшихся в отдельные виды, а в настоящее время первый из них считается подвидом Alnus glutinosa, а второй — Alnus incana[4]. В. В. Ильинский и А. Б. Шипунов, используя метод геометрической морфологии, сделали выводы о принадлежности ольхи кольской к виду ольхи серой в качестве её разновидности или даже экологической формы, а ольху бородатую выделили в отдельный вид, близкий к ольхе чёрной[24].
Таксономическая схема:
отдел Цветковые, или Покрытосеменные (классификация согласно Системе APG II) порядок Букоцветные ещё 44 порядка цветковых растений, из которых к букоцветным наиболее близки Бересклетоцветные, Бобовоцветные, Кисличноцветные, Мальпигиецветные, Розоцветные и Тыквоцветные семейство Берёзовые ещё семь семейств, в том числе Буковые, Казуариновые и Ореховые род Ольха ещё пять родов: Берёза, Граб, Лещина, Остриопсис и Хмелеграб
Согласно данным Королевских ботанических садов Кью род насчитывает 45 видов:[3][25]
Ольха́ (лат. Álnus) — род деревьев и кустарников семейства Берёзовые (Betulaceae), объединяющий по разным данным от 23 до более 40 видов.
Народные названия: вильха, вольха, елоха, елха, елшина, лешинник, олешник, олех, ольшняк.
桤木属（也称赤杨属，学名：Alnus）是桦木科的一个属。在中欧有三种本土赤杨：普通赤杨，灰赤杨和绿赤杨。
和其他桦木科植物一样，赤杨的花是单性雌雄同株的，葇荑花序。每一花序仅含有雌性或雄性花。赤杨是阔叶树木中唯一雌性花序会木质化的。木质化后的雌性花序被称作球果。
全世界有赤杨30余种。安第斯赤杨只在南美洲安第斯山脉分布，未见其在欧洲，亚洲和北美洲有分布。
赤杨的根部与固氮细菌共生，形成根瘤,这和结节细菌与豆类植物共生所形成的菌根一样。因此赤杨即使在树叶脱落后也有足够的氮源。这种共生关系使得赤杨能在低氮环境中生存。所以在那些经自然作用或者人类活动后失去植被的地区，赤杨常常作为一种先锋植物在这些地方繁殖，比如雪崩后，绿赤杨会作为先锋，首先在该地区生长，为其他植物进驻做准备。
灰赤杨和普通赤杨(A. incana 和 A. glutinosa) 常见于水域边缘或者潮湿地区。在非常潮湿的地区养分经常不充足，具固氮作用的根瘤起着决定性作用，这就是有些地区只有赤杨生长，而不见其他树种的原因。
灰赤杨和普通赤杨能防止河水对堤岸的侵蚀，起到很大的生态作用。
赤杨木轻，在湿度经常变化的环境中很容易变坏。但在水中它却可以长久保存。赤杨木在新鲜砍伐后或者在潮湿环境中可以燃烧。特别适用于土方作业，制作刷子杆柄，扫帚杆，玩具还有乐器。
桤木属（也称赤杨属，学名：Alnus）是桦木科的一个属。在中欧有三种本土赤杨：普通赤杨，灰赤杨和绿赤杨。
和其他桦木科植物一样，赤杨的花是单性雌雄同株的，葇荑花序。每一花序仅含有雌性或雄性花。赤杨是阔叶树木中唯一雌性花序会木质化的。木质化后的雌性花序被称作球果。
分類（クロンキスト体系） 界 : 植物界 Plantae 階級なし : 被子植物 Angiosperms 階級なし : 真正双子葉類 Eudicots 階級なし : バラ類 Rosids 目 : ブナ目 Fagales 科 : カバノキ科 Betulaceae 属 : ハンノキ属 Alnus 学名 Alnus Mill. 和名 ハンノキ属 英名 Alder 種 ハンノキ属（ハンノキぞく、学名：Alnus）は、カバノキ科に分類される属。世界に約30種、日本に約10種がある（分類によって数は一定しない）。落葉広葉樹で、北半球の温帯やアンデス山脈沿い、アルゼンチン等に分布する。
下記に主な種を記載する[1]。
この項目は、植物に関連した書きかけの項目です。この項目を加筆・訂正などしてくださる協力者を求めています（プロジェクト:植物／Portal:植物）。 ハンノキ属（ハンノキぞく、学名：Alnus）は、カバノキ科に分類される属。世界に約30種、日本に約10種がある（分類によって数は一定しない）。落葉広葉樹で、北半球の温帯やアンデス山脈沿い、アルゼンチン等に分布する。
오리나무속은 자작나무과의 속이다.
전 세계에 약 30종이 있고, 대개 암수한그루이고 키작은나무이나 키큰나무 종도 약간 있다. 북반구의 온화한 지역과 남아메리카의 안데스 산맥을 따라 남쪽으로 칠레에 이르는 곳에서 자란다.
오리나무속은 대개 갈잎나무이고, 잎은 어긋나며 가장자리에 톱니가 있다. 꽃은 축이 가늘고 길며, 암꽃이나 수꽃이 여러 개 조밀하게 모여 있어 마치 동물의 꼬리같이 보이는 꽃차례인 유이화서이다. 같은 꽃차례를 갖고 있는 다른 식물에 비해 특별히 암꽃의 길이가 짧으며, 종종 잎이 나기 전에 꽃이 핀다. 주로 바람에 의해 수분하지만, 벌이 꽃가루를 나르기도 한다. 같은 과인 자작나무속과 다른 점은 오리나무속의 암꽃은 목질이라서 성숙한 이후에 바스라지지 않고 구과식물의 솔방울처럼 열매를 맺어 씨를 퍼트리는 데 있다.
오리나무속은 질소를 토양에 고정시키는 박테리아와 공생한다. 그래서 토양을 비옥하게 한다. 공해와 오염에 강하고 척박한 환경에서도 잘 자란다. 또한 속성수이다. 서양에서는 전통적으로 참나무과 나무와 더불어 훈제 요리의 재료로 쓰였다. 전기 기타 몸통의 재료로도 쓰인다.
대한민국에는 10여 종의 오리나무속 식물이 자라고 있다. 다음과 같은 종이 있다.
.png)
.jpg)
.jpg)
Commons ponúka multimediálne súbory na tému 
Wikidruhy ponúkajú informácie na tému 
