nomes no trilho de navegação
Multimedia w Wikimedia Commons Kaczuszka afrykańska (Nettapus auritus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kaczkowatych. Występuje w Czarnej Afryce i na Madagaskarze. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Po raz pierwszy gatunek opisał Pieter Boddaert w 1783. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Anas aurita. Holotyp pochodził z Madagaskaru. Do opisu załączona była tablica barwna opatrzona numerem 770[3]. Obecnie (2018) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza kaczuszkę afrykańską w rodzaju Nettapus[4]. Uznaje ją za gatunek monotypowy, podobnie jak autorzy HBW[5].
Długość ciała wynosi około 27–33 cm, masa ciała 260–290 g[5]. Profil głowy kaczuszek afrykańskich podobny jest do gęsiego. Występuje dymorfizm płciowy w upierzeniu. U samca boki głowy białe, okolica oka czarna. Ciemię czarne, połyskliwe. Czerń z jego obszaru przedłuża się w dół szyi, okalając zieloną plamę po bokach głowy i szyi. Przód szyi biały. Niższa część szyi i pierś jasnokasztanowe, od góry częściowo ograniczone białą półobrożą rozpoczynającą się z przodu szyi. Boki ciała obficie kasztanowe. Barkówki czarne z zieloną opalizacją. Grzbiet czarny, kuper dodatkowo zielono połyskujący. Pióra kupra niemal zakrywają 16 czarnych sterówek. Lotki I i II rzędu czarne; przez lotki II rzędu przebiega skośny biały pas. Pokrywy skrzydłowe i lotki III rzędu czarne z zielonym połyskiem; lusterka brak. Brzuch biały. Dziób żółty z czarnym paznokciem. Nogi ciemnoszare. U samic czoło, ciemię i tył szyi mają barwę ciemnobrązową z domieszką czerni i nieznacznej opalizacji. Okolice oka od ciemnobrązowych po czarne. Żuchwa żółta, górna szczęka brązowa, nierównomiernie ubarwiona; paznokieć brązowy. Intensywność barw w upierzeniu zmienna w zależności od pory roku. Kolor tła po bokach głowy i w górnej części szyi jasny, szarobrązowy; występuje brązowy pasek oczny. Policzek i kark pokrywają brązowe plamy. Pierś i boki kasztanowe. Barkówki brązowe, połyskliwe. Grzbiet ciemnobrązowy. Podobnie jak u samca pióra na kuprze niemal zakrywają sterówki, te u samicy są jednak ciemnobrązowe. Lotki I rzędu ciemnobrązowe ze skośnym białym paskiem. Brzuch i nogi jak u samców[6].
Zasięg występowania szacowany jest przez BirdLife International na 25,3 mln km²[7]. Obejmuje Afrykę subsaharyjską: obszar od Senegalu na wschód po Erytreę i Somalię i dalej na południe po wschodnią część Południowej Afryki oraz Madagaskar. Kaczuszki afrykańskie nie występują w południowo-zachodniej części Afryki[5]. Obecne na wyspie Pemba, w przeszłości na Zanzibarze[6].
Środowiskiem życia kaczuszek afrykańskich są otwarte wody słodkie, wolno płynące lub stojące, z dużą ilością pływających roślin. Szczególnie istotne dla występowania kaczuszek są grzybieniowate (Nymphaeaceae)[6] – zwłaszcza grzybienie (Nymphaea) – i rdestnice (Potamogeton). Sezonowe zmiany w lokalnej liczebności kaczuszek są podyktowane zmianami w obfitości występowania grzybieniowatych stanowiących źródło pożywienia[8]. Pokarmem kaczuszek afrykańskich są różne części roślin grzybieniowatych, w tym chętnie wybierane dojrzałe torebki nasienne[6], bulwy i kwiaty grzybieniowatych, nasiona traw, owoce[9], wodne owady i inne bezkręgowce oraz niewielkie ryby[9][7][6]. Kaczuszki afrykańskie dobrze nurkują i pływają do tyłu. Zwykle przebywają w parach lub niewielkich grupach rodzinnych, rzadziej dużych stadach. Nieczęsto widywane są na lądzie, gdyż ze względu na krótkie nogi poruszają się nań niezgrabnie[6].
Okres lęgowy zależny jest od regionu występowania, prawdopodobnie rozpoczyna się wraz z opadami. Trwa od lipca do października w Gambii, od czerwca do października w Ghanie[5] i Ugandzie, od lipca do sierpnia w Nigerii, od lipca do czerwca w Kenii i Tanzanii, od września do marca w Botswanie[6], od października do maja (głównie w styczniu) w Zimbabwe[8], od grudnia do kwietnia na Madagaskarze[6]. W odpowiednim środowisku samce są w stanie utrzymywać harem kilku samic, w uboższych środowiskach są monogamiczne. Niekiedy tworzą krótkie więzi z jedną samicą i po zniesieniu jaj znajdują nową partnerkę. Przeważnie gniazdo znajduje się w dziupli 4–12 m nad podłożem. Kaczuszki afrykańskie używają także starych gniazd warugi (Scopus umbretta) lub budują własne na pniu butwiejącej palmy[9]. Gniazdo może mieć także formę zagłębienia w ziemi. Brak w nim wyściółki, jedynie zgarnięta na środek martwa materia z samego zagłębienia. Z czasem samica zostawia w gnieździe puch, którym cienko pokrywa jaja podczas opuszczania gniazda. Zniesienie liczy 6–12 jaj o kremowobiałej skorupce. Inkubacja trwa 21–23 dni, samica wysiaduje sama. Młode klują się synchronicznie. W niewoli opierzają się w pełni po 38–42 dniach[6].
IUCN uznaje kaczuszkę afrykańską za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1998 (stan w 2018). BirdLife International w 2018 oceniało trend populacji jako spadkowy. Na Madagaskarze liczebność niegdyś zmalała wskutek polowań. Kaczuszkom afrykańskim zagraża również niszczenie środowiska, między innymi przez wprowadzanie ryb obcych gatunków niszczących roślinność wodną (między innymi tilapii), zamulanie, zanieczyszczanie i osuszanie zbiorników oraz sporty wodne niszczące połacie grzybieni[7].
Kaczuszka afrykańska (Nettapus auritus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kaczkowatych. Występuje w Czarnej Afryce i na Madagaskarze. Nie jest zagrożony wyginięciem.
