Avetnjaci (Tarsiiformes) su jedna od tri grupe unutar podreda haplorrhini koja ima samo jedan rod (Tarsius) i jednu porodicu (Tarsiidae), koja obuhvata sedam vrsta.
Ranije se ova grupa, odnosno porodica, ubrajala u grupu "polumajmuna", što je naziv koji je zastario i više se ne koristi. Danas ih se svrstava kao zasebnu grupu unutar podreda Haplorrhini, a razlog je građa nosa poput Haplorrina. Kao i drugi unutar ove grupe imaju manje žlijezda u sluznici nosa pa im je nos suh, za razliku od Strepsirrhinia, koji zbog velikog broja žlijezda u nosu imaju uvijek vlažne njuške, analogno mačkama.[1][2][3][4]
U periodu eocena i oligocena je u Americi i Euraziji bila raširena porodica Omomydae koja se smatra precima ove grupe.
Ova porodica živi na području Jugoistočne Azije, odnosno preciznije, na ostrvima Sumatra, Borneo, Sulavesi i Filipina, kao i na nekim manjim ostrvima oko navedenih.
Tarsiidae su od vrha glave do korijena repa dugi oko 9 do 16 cm (k tome dolazi još goli rep dug od 13 do 28 cm), pa su prema tome vrlo male životinje. Težina im se kreće od 80 do 160 grama. Obilježje su im dugi stražnji ekstremiteti, okrugla glava koju mogu okrenuti gotovo 360°, i vrlo dobar sluh. Prsti su im vrlo dugački, a ušne školjke okrugle i gole. Mehko krzno im je sivo ili smeđe. Upadljivo obilježje su im velike oči (promjera do 16 milimetara) - preračunato prema veličini tijela, kod čovjeka bi oči uporedive veličine trebale imati veličinu jabuke.
Ovo su noćne šumske životinje. Žive na stablima. Preko dana miruju skriveni u gustoj vegetaciji. Pravi su umjetnici u penjanju, a uz pomoć svojih dugih stražnjih nogu mogu skočiti na udaljenost od više metara. Uobičajeno žive u parovima, no ponekad i u manjim grupama.
Glavna im se hrana sastoji od insekata, a uz to jedu i male kičmenjake. Oni su jedini primati koji su isključivo mesožderi. Koriste svoju veliku sposobnost skakanja da iznenade lovinu. Dnevno pojedu oko 10% svoje tjelesne težine.
Skotnost kod ove porodice traje relativno dugo, čak 6 mjeseci. Rezultat je, da mladi dolaze na svijet vrlo razvijeni. U početku se drže majci za trbuh, ili ih majka nosi u njuški. Već sa sedam mjeseci ih majka prestaje dojiti, a s godinu dana su spolno zreli. Najstariji poznati Tarsius imao je 13 godina.
Glavna opasnost za ove životinje je uništavanje njihovog životnog prostora. Osim toga, još uvijek ih love radi mesa. Pokušaji da ih se drži kao kućne ljubimce završavaju njihovim ugibanjem već nakon nekoliko dana. Nepotvrđeni izvještaji govore, da ulovljene životinje udaraju glavom o ogradu kaveza dok ne uginu. Za mnoge vrste nema točnih podataka.
U prošlosti su Tarsusi igrali važnu ulogu u vjerovanju indigenih naroda Indonezije. Vjerovali su, da Tarsusima glava nije pričvršćena uz tijelo (zbog njihove sposobnosti da ju okrenu za gotovo 360°) pa su se bojali da im se može dogoditi isto, ako ih susretnu.
Danas se razlikuje najmanje 7 vrsta (zbog njihovog noćnog života kao i relativne nepristupačnosti njihovih staništa, vjeruje se da je moguće i postojanje nekih do sada nepoznatih vrsta ove porodice).
Avetnjaci (Tarsiiformes) su jedna od tri grupe unutar podreda haplorrhini koja ima samo jedan rod (Tarsius) i jednu porodicu (Tarsiidae), koja obuhvata sedam vrsta.
Spookdierkes zien klein, primitief, nachactief boumklummende primaote oet de infra-orde Tarsiiformes (Gregory 1915) en de femilie Tarsiidae (Gray 1825). Allewel tot ze noe allein op eilen in Zuidoos-Azië leve, waore ze vreuger wijer verspreid.
De Tarsiiformes zien tot 55 mieljoen jaor trök bekind oet fossiele, en in tegestèlling tot de modern spookdierkes leefde ze in groete deile vaan Azië, Europa, Noord-Amerika en dinkelek ouch Afrika. Neve de femilie Tarsiidae umvat ze nog de fossiel femilie Omomydae. De ajdste spookdierechtege fossiele zien vaan dees femilie, en allewijl zien tientalle geslachte besjreve. Ze mote dus hiel wiedverspreid zien gewees. Aon 't ind vaan 't Eoceen evels, 34 mieljoen jaor geleie, zien de Omomydae innins verdwene.
De Tarsiidae koume later op, zoe vaanaof 45 mieljoen jaor trök, en 't noe nog bestaond geslach Tarsius versjijnt daan al in Oos-Azië. Daoneve weure nog twie fossiel geslachte tot de Tarsiidae gerekend, Xanthorhysis en Afrotarsius, allewel tot dat lèste nog hendeg oonzeker is door de ermooj aon materiaol. In eder geval zien de spookdierkes in lateren tied door d'n opkoms vaan wijer oontwikkelde primaote (ape) trökgedroonge en op 't vasteland gans verdwene.
De perceis plaots vaan de spookdierkes binne de orde vaan primaote is al 'nen iew oonderwerp vaan discussie. Vaanajds weure ze ingedeild bij de haafape (Prosimii); die umvatte neve de spookdierkes nog de inheimse primaote vaan Madagaskar (maki's etc.) en versjèllende aander klein aapechtege in Afrika (vasteland) en Azië. Dees indeiling ligk veur de hand, umtot ze versjèllende primitief kinmerke deile. Later evels raakde väöl biologe euvertuig tot de spookdierkes korter bij de echte ape stoonte, en tot de euvereinkomste mèt de haafape allein door gedeilde conservatismes kaom. Recintelek heet DNA-oonderzeuk dees wetensjappers geliek gegeve. Allewijl weure de primaote daan ouch ingedeild in de oonderordes Strepsirrhini (haafape vaan Madagaskar) en Haplorhini, welke lèste weer zien verdeild in de infra-ordes ape (Simiiformes) en spookdierkes (Tarsiiformes).
Ouch de oonderverdeiling vaan de spookdierkes zelf is de lèste paar jaor op de sjöp gegaange. Hun oppervlekkege versjèlle zien klein, en daorum zien de versjèllende levende soorte laank allemaol in ei genus oondergebrach, Tarsius. Genetisch oonderzeuk evels brach in 2010 aon 't leech tot me ieder aon drei geslachte moot dinke, dewijl ouch versjèllende nui soorte móste besjreve weure. Nao Colin Groves en Myron Shekelle is de zjuste indeiling zoe:
't Mies opvallend kinmerk, ouch datginnege boe-aon de spookdierkes hunne naom daanke, zien de enorm ouge, die ze gebruke veur good nachziech. De ougbel zien oongeveer 16 mm in doorsnee; zoe groet wie gans de herses. De achterpu zien bezunder laank; dit kump veural door 't oetgerek vootwortelbein (tarsus), boe de bieste hunne Latiense (en Ingelse) naom vaandan kump. Dewijl ze vaan kop tot vot zoe'n 10 à 15 cm laank zien, mete hun achterpu (veuj inbegrepe) al gaw 't dóbbelt. Ouch höbbe ze 'ne langen, dunne start vaan 20 tot 25 cm. De vingere zien ouch al oetgerek; de middevinger is zelfs al zoe laank wie de ganse bovenerm. Heimèt hawwe ze ziech aon de buim vas. De mieste vingere höbbe negel, meh de twiede en daarde tien höbbe klawwe, die ze gebruke bij 't vloeje. 't Boont vaan de spookdierkes is hendeg weik, dèks voelgeel of gries vaan kleur.
Aanders es de haafape vaan Madagaskar höbbe de spookdierkes geinen tandekam; hun unieke tandformuul is 2.1.3.3 1.1.3.3 {displaystyle { frac {2.1.3.3}{1.1.3.3}}} 
Allewel tot 't nachbieste zien, misse de spookdierkes e reflecterend läögske achter 't nètvlees (tapetum lucidum) en höbbe ze 'ne fovea centralis. De maneer boeop 't geziech in de herses weurt verwèrk versjèlt vaan alle aander primaote: 't corpus geniculatum laterale ('t deil vaan d'n thalamus wat visueel prikkele verwèrk) oontvingk de informatie vaan de twie versjèllende ouge in 'n aander volgorde.
Spookdierkes höbbe 'n oetmuntend gehuur veur hoeg toene: ze kinne frequenties tot 91 kHz hure. Zelf stoete ze ouch geluid tot 70 kHz oet.
De spookdierkes zien de insegste levende vleisetende primaote. Hun dieet besteit veural oet insekte (zuug ouch insectivoor), meh ouch veugel, slange, herdisse en vleermuis weure wel gegete.
Alle soorte spookdierkes zien nachactief, meh wie zoeväöl nachdiere vertuine ze soms ouch euverdaag get activiteit.
D'n draagtied bedreug zès maond, en de worp besteit oet ei joonk. De jónge weure gebore mèt haor en ope ouge, en kinne binne einen daag klumme. Ze weure tege 't ind vaan hun twiede jaor geslachsriep. De leefwijs versjèlt: sommege soorte leve solitair, aander leve bijein in femilies.
Spookdierkes zien euver 't algemein hendeg sjouw.
Fokprogramme mèt spookdierkes zien tot nog touw neet succesvol gewees (al weure ze wel in zoos gehawwe); mesjiens ligk dit aon hun geveuleg dieet. Väöl soorte zien sterk bedreig; maotregele tot besjerming mote dus in situ weure getroffe. E rizzervaot op 't Filipijns eiland Bohol, kortbij de stad Corella, sjijnt e zeker succes te höbbe. Ouch in Maleisië weure de bieste beheujd; jach op spookdierkes is dao verboje. De mies bedreigde soort is 't Siauspookdierke, besjreve in 2008.
Dit artikel is gebaseerd op (en gooddeils vertaold oet) 't corresponderend Ingelstaoleg artikel, en wel in dees versie; wijer informatie kump vaan de artikele en:Tarsiiformes en en:Omomyidae.
Spookdierkes zien klein, primitief, nachactief boumklummende primaote oet de infra-orde Tarsiiformes (Gregory 1915) en de femilie Tarsiidae (Gray 1825). Allewel tot ze noe allein op eilen in Zuidoos-Azië leve, waore ze vreuger wijer verspreid.
Tarsiers janë primat haplorrhine e Tarsius gjini, një gjini në Tarsiidae familje, e cila është në vetvete e familjes vetëm që është ruajtur në Tarsiiformes infraorder. Edhe pse grupi ishte edhe një herë më shumë e përhapur, të gjitha llojet që jetojnë sot janë gjetur në ishujt e Azisë Juglindore
Fosile të tarsiers dhe primat tarsiiform janë gjetur në Azi, Evropë Amerika Veriore, dhe ka kundërshtuar fosile nga Afrika, por tarsiers ekzistues janë të kufizuara në disa ishuj të Azisë Juglindore, duke përfshirë Filipinet, Sulawesi, Borneo, dhe Sumatra. Ata gjithashtu kanë të dhënat fosile të vazhdueshme gjatë çdo gjini kryepeshkop, dhe të dhënat fosile tregojnë se dalje dhëmbësh e tyre nuk ka ndryshuar shumë, përveç në madhësi, në 45.000.000 vitet e fundit.
Pozita phylogenetic e tarsiers ekzistues brenda primat që është debatuar për shumë të shekullit të kaluar, dhe tarsiers janë alternuar klasifikuar me primat strepsirrhine në Prosimii nënrend, ose si grup motra të simians (= Anthropoidea) në infraorder Haplorrhini. Analiza e insertions qua, një lloj i macromutation në ADN, është argumentuar që të ofrojnë dëshmi shumë bindëse për monophyly e Haplorrhini, ku linjat e tjera të provave, të tilla si rend të dhënat e ADN-së, mbeten të paqartë. Kështu, disa systematists argumentojnë se debati është vendosur përfundimisht në favor të një Haplorrhini monophyletic. Në të përbashkët me simians, tarsiers kanë një mutacion në oxidase L-gulonolactone (GULO) gjen e cila jep nevojë për vitaminë C në dietë. Që nga strepsirrhines nuk e kanë këtë mutacion dhe kanë ruajtur aftësinë për të bërë vitaminë C, tipar gjenetik i cili jep nevojën për të në dietë do të tentojnë të zhvillohet tarsiers me haplorrhines.
Në një nivel më të ulët phylogenetic, ajo është treguar se tarsiers, aktualisht të gjitha të vendosura në Tarsius gjini, në fakt duhet të vendosen në dy (një Sulawesi dhe një grup filipine-Perëndimore), ose tre e përgjithshmë të veçanta (një grup Sulawesi, Filipine dhe perëndimore). Llojit taksonominë nivel është kompleks, me morfologjinë e shpesh po e përdorim i kufizuar në krahasim me vocalizations. Disa "morphs vokal" mund të përfaqësojnë undescribed taxa, taxonomically i ndashëm nga tarsier T. (= spektrin e) (të tilla si Minahasa dhe një tarsier nga Ishujt Togian), dhe shumë të tjerë nga Sulawesi dhe ishujt përreth (Shekelle & Leksono 2004). Kjo mund të jetë rasti për një numër të njohur të dobët izoluar popullsive Filipine (të tilla si Basilan, Leyte dhe popullsive Dinagat e grupit syrichta T.). Më tej ekziston huti në lidhje me vlefshmërinë e emrave të caktuara. Ndër të tjera, e përdorur gjerësisht dianae T. është treguar të jetë një sinonim i vogël i dentatus T., dhe krahasimisht spektri T. konsiderohet tani një sinonim i vogël i tarsier T..
Tarsiers janë kafshë të vogla me sytë e madhe, çdo kokërdhok është rreth 16 mm në diametër dhe është aq i madh sa truri i tyre të tërë. Tarsiers gjithashtu kanë gjymtyrë shumë të gjatë e prapme. Në fakt, këmbët e tyre kanë zgjatur shumë eshtra paratrinë, prej të cilave kafshët e marrin emrin e tyre. Kokën dhe trupin shkojnë nga 10 deri 15 cm në gjatësi, por gjymtyrët e prapme kanë rreth dy herë këtë kohë (duke përfshirë edhe këmbët), dhe ata gjithashtu kanë një bisht i hollë 20-25 cm të gjatë. Gishtat e zgjatur e tyre janë gjithashtu, me gisht e tretë duke u lidhur me të njëjtën gjatësi si sipërme të krahëve. Shumica e shifra kanë thonjtë, por këpucë me majë të dytë dhe të tretë të këmbët e prapme mbajnë kthetrat në vend, të cilat përdoren për grooming. Tarsiers kanë shumë i butë lesh, i butë, i cili është përgjithësisht e ngjyej në të verdhë, ngjyrë bezhë, ose okër, në ngjyra.
Ndryshe nga prosimians të tjera, tarsiers nuk kanë toothcomb, dhe formula e tyre dentare është edhe unike.
Të gjitha llojet tarsier janë nate në zakonet e tyre, por si shumë organizmave nate disa individë mund të tregojnë më shumë ose më pak aktivitet gjatë ditës. Ndryshe nga shumë kafshëve nate, megjithatë, mungesa tarsiers një zonë dritë-duke reflektuar (lucidum tapetum) i syve. Ata gjithashtu kanë një fovea, e cila është atipike për kafshë nate.
trurit tarsier është e ndryshme nga primat të tjera në lidhje me rregullimin e lidhjeve midis dy sy dhe geniculate lateral bërthamë, e cila është rajoni kryesor i thalamus që merr informacion vizuale. Sekuenca e shtresave qelizore marrja e informacionit nga ana e ipsilateral (të njëjtë të kokës) dhe contralateral (përballë anë të kokës), sytë në geniculate lateral dallon bërthamë tarsiers nga lemurs, lorises, dhe monkeys, të cilat janë të gjitha të ngjashme në këtë drejtim. Disa neuroscientists sugjeruar që "ky ndryshim i dukshëm dallon nga të gjitha tarsiers primat të tjera, për përforcimin e parë që ata u ngrit në një linjë e hershme, të pavarur e evolucionit kryepeshkop".
Lo genre Tarsius (los Tarsièrs) es lo sol genre dels tarsids, dins l'infraòrdre dels Tarsiiformes. L'infraòrdre entièr èra de per abans classat dins lo sosòrdre dels Strepsirinians, mas es ara classat dins lo dels Aplorinians, mentre que sián pas considerats coma de monards. Los tarsièrs an d'uèlhs enormes e de pès fòrt longs, d'ont lor nom : son los òsses del tars que son fòrça desvolopats dins d'aquestes primats. La màger part dels individús es nocturna. Son essencialament insectivòrs, e capturan los Insèctes en bombissent dessús, d'una branca a l'autra. Lor arriba de caçar d'ausèls e de sèrps. La gestacion dura environ sièis meses e es pas que d'un sol pichon.
Descobèrts en Asia, en Euròpa en en America del Nòrd, los Tarsièrs son dempuèi estats recensats dins d'illas del Sud-Èst d'Asia: Filipinas, Sulawesi, Bornèo e Sumatra. Son classats dins las espècias protegidas, mas amb pauc de risc sus lor avenidor.
Suls autres projèctes Wikimèdia :
Lo genre Tarsius (los Tarsièrs) es lo sol genre dels tarsids, dins l'infraòrdre dels Tarsiiformes. L'infraòrdre entièr èra de per abans classat dins lo sosòrdre dels Strepsirinians, mas es ara classat dins lo dels Aplorinians, mentre que sián pas considerats coma de monards. Los tarsièrs an d'uèlhs enormes e de pès fòrt longs, d'ont lor nom : son los òsses del tars que son fòrça desvolopats dins d'aquestes primats. La màger part dels individús es nocturna. Son essencialament insectivòrs, e capturan los Insèctes en bombissent dessús, d'una branca a l'autra. Lor arriba de caçar d'ausèls e de sèrps. La gestacion dura environ sièis meses e es pas que d'un sol pichon.
Descobèrts en Asia, en Euròpa en en America del Nòrd, los Tarsièrs son dempuèi estats recensats dins d'illas del Sud-Èst d'Asia: Filipinas, Sulawesi, Bornèo e Sumatra. Son classats dins las espècias protegidas, mas amb pauc de risc sus lor avenidor.
Tarsiers janë primat haplorrhine e Tarsius gjini, një gjini në Tarsiidae familje, e cila është në vetvete e familjes vetëm që është ruajtur në Tarsiiformes infraorder. Edhe pse grupi ishte edhe një herë më shumë e përhapur, të gjitha llojet që jetojnë sot janë gjetur në ishujt e Azisë Juglindore
Аветите (латински: Tarsius) сочинуваат род на примати кој образува своја самостојна фамилија и инфраред. Родот на авети се дели на минимум 3 вида.
Порано аветите припаѓале на застарениот подред полумајмуни, а денес се сметаат како една од фамилиите на сувоносни мајмуни (Haplorhini). Во еоценот и олигоценот постоела блиската фамилија Omomydae чии претставници ја населувале Евроазија и Северна Америка. Тие се сметаат за претци на аветите.
Во зависност од гледната точка, постојат од три до осум видови на авети. Додека пет од нив можат да се сметаат за подвидови, бесспорниот статус на вид им припаѓа на:
Аветите се мали животни, нивниот раст достигнува од 9 до 16 cm. Имаат гола опашка долга 13 до 28 cm. Тежината се движи од 80 до 160 g. Особено се препознаваат по долгите задни екстремитети, крупната глава способна да се завртува за речиси 360°, но и по добриот слух. Нивните прсти се многу долги, ушите се округли и голи. Меките влакна имаат кафеав или сивкав отсјај. Меѓутоа, како најкарактеристична одлика се јавуваат големите очи со дијаметар од 16 mm. За човекот, очите на аветите се големи колку јаболки.
Аветите живеат во Југоисточна Азија, пред сè на островите Суматра, Борнео, Сулавеси, на Филипините и на многу блиски острови.
Аветите се активни главно ноќно време. Тие живеат на дрвјата во шумите, криејќи се дење во густата вегетација. Можат многу лесно да ги искачуваат дрвјата, а со задните нозе скокаат и неколку метри. По правило, аветите живеат во парови, а понекогаш во мали групи.
Како основна храна за аветите се јавуваат инсектите, но меѓу нив има и такви кои јадат мали `рбетници. Ова се единствените примати кои се исхрануваат исклучиво со животинска храна. На ден аветите можат да изедат храна која сочинува 10% од нивната телесна тежина.
Периодот на бременост кај аветите е доволно долг (околу 6 месеци), младенчето се раѓа во добро развиена состојба. Најпрво тоа се прикрепува за стомакот на мајката или таа го пренесува него фаќајќи го со забите за тилниот регион. По неколку недели тоа преминува од млечна на месна исхрана. Половата зрелост младите ја достигнуваат како возрасни. Најстариот авет живеел 13 години (во заробеништво).
Главната закана за аветите е уништувањето на нивната животна средина. Освен тоа, тие се уште се ловат поради нивното месо. Обидите за припитомување на аветите се неуспешни и, како некое правило, доведуваат до умирање на животното за кратко време. Аветите не можат да се привикнат во заробеништво, а во обидот да избегаат, тие најчесто ги разбиваат своите глави од решетките на кафезите.
Во минатото, аветите играле голема улога во митологијата и суеверието на народите од Индонезија. Индонезијците сметале дека главата кај аветите не е прикрепена за трупот (бидејќи тие можат да ја завртат главата за речиси 360°) и се плашеле да се соочат со нив, бидејќи верувале дека на луѓето во таков случај би можело да им се случи истото.
Филипинците ги сметале аветите за миленичиња на шумските духови.
Во анимираниот серијал Аниматрикс, во серијата ,,Посвојување‘‘ (англ. Matriculated), аветот Мали (англ. Baby) се користи како набљудувач на војната меѓу луѓето и машините и е способен да се поистовети со луѓето кои се приклучени на програмата за симулација на реалноста.
Аветите (латински: Tarsius) сочинуваат род на примати кој образува своја самостојна фамилија и инфраред. Родот на авети се дели на минимум 3 вида.
