Evening Primrose

Narys kwiatowy

Wiesiołek missouryjski

Oenothera albicaulis

Oenothera rosea

Wiesiołek (Oenothera L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny wiesiołkowatych (Onagraceae). Należy do niego ok. 120 gatunków pochodzących z Ameryki Północnej i Południowej^[4], z centrum zróżnicowania w południowo-zachodniej części Ameryki północnej^[5]. Różne gatunki są uprawiane jako ozdobne, wiele zostało introdukowanych na różne kontynenty^[5]. W Europie występuje ok. 70 gatunków, w Polsce ok. 30, przy czym najpospolitszym gatunkiem jest wiesiołek dwuletni (Oenothera biennis).

Morfologia

Pokrój

Rośliny zielne (jednoroczne, dwuletnie i byliny) o pędach rozwiniętych lub skróconych, z korzeniem palowym lub licznymi korzeniami włóknistymi, rzadko z rozłogami, czasem tworzące pędy z korzeni bocznych^[5].

Liście

Siedzące, skrętoległe, u niektórych gatunków skupione w rozetę przyziemną, całobrzegie, klapowane lub pierzaste^[5].

Kwiaty

Barwne, u większości gatunków żółte, rzadko białe, purpurowe lub różowe, otwierające się wieczorem (zapylane głównie przez nocne motyle i rzadko przez pszczoły)^[4] lub o świcie^[5]. Kwiaty promieniste, obupłciowe, z czterema działkami kielicha i płatkami korony kwiatu. Pręcików jest 8. Zalążnia z czterema komorami, z licznymi zalążkami. Słupek na szczycie z czterema łatkami znamienia^[5].

Owoce

Torebki cylindryczne lub czterokątne, czasem oskrzydlone, proste lub wygięte. Nasiona licznie rozwijające się w jednym lub dwóch rzędach w każdej z komór^[5].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należący do podrodziny Onagroideae, rodziny wiesiołkowatych (Onagraceae Juss.), która wraz z siostrzaną grupą krwawnicowatych (Lythraceae) wchodzi w skład rzędu mirtowców (Myrtales). Rząd należy do kladu różowych (rosids) i w jego obrębie jest kladem siostrzanym bodziszkowców^[1].

Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Myrtanae Takht., rząd mirtowce (Myrtales Rchb.), podrząd Onagrineae Rchb., rodzina wiesiołkowate (Onagraceae Juss.), podrodzina Oenotheroideae Kostel., plemię Oenothereae Bartl. podplemię Oenotherinae Torr. & A. Gray, rodzaj wiesiołek (Oenothera) L.)^[6].

Gatunki flory Polski^[7]

• wiesiołek czerwonokielichowy (Oenothera glazioviana Micheli)
• wiesiołek czerwonołodygowy (Oenothera rubricaulis Kleb.)
• wiesiołek czworograniasty (Oenothera tetragona Roth) – efemerofit
• wiesiołek drobnokwiatowy, w. Isslera (Oenothera parviflora L.)
• wiesiołek dwuletni, w. pachnący, w. późnokwitnący (Oenothera biennis L.)
• wiesiołek dziwny (Oenothera paradoxa Hudziok)
• wiesiołek fałszywy (Oenothera pseudochicaginensis Rostański)
• wiesiołek flemingski (Oenothera flaemingina Hudziok)
• wiesiołek Hoelschera (Oenothera hoelscheri Renner ex Rostański)
• wiesiołek krzaczasty (Oenothera fruticosa L.)
• wiesiołek krzyżowy (Oenothera cruciata Nutt. ex G. Don)
• wiesiołek mylący (Oenothera × fallax Renner)
• wiesiołek nyski, w. Victorina (Oenothera victorini R.R.Gates & Catches.)
• wiesiołek ostrolistny (Oenothera acutifolia Rostański)
• wiesiołek ozdobny, w. missouryjski (Oenothera missouriensis Sims) – gatunek uprawiany
• wiesiołek piaskowy, w. wydmowy (Oenothera oakesiana (A.Gray) G.T.Robbins ex S.Watson)
• wiesiołek punktowany (Oenothera × punctulata Rostański Rostański & Gutte)
• wiesiołek Rennera (Oenothera strigosa subsp. canovirens (E.S. Steele) Munz)
• wiesiołek Royfrasera, w. turoszowski (Oenothera sackvillensis var. royfraseri (R.R. Gates) R.R. Gates)
• wiesiołek śląski (Oenothera hazeliae var. subterminalis (R.R. Gates) R.R. Gates)
• wiesiołek środkowoniemiecki (Oenothera jueterbogensis Hudziok)
• wiesiołek Tacika (Oenothera × tacikii Rostański)
• wiesiołek trwały (Oenothera perennis L.) – efemerofit
• wiesiołek Weina (Oenothera wienii Renner ex Rostański)
• wiesiołek wierzbolistny (Oenothera salicifolia Desf.)
• wiesiołek wrocławski (Oenothera wratislaviensis Rostański)
• wiesiołek zgiętoosiowy (Oenothera albipercurva Renner ex Hudziok)
• wiesiołek zwężony (Oenothera perangusta R. R. Gates)

Nazwy naukowe według The Plant List (TPL). Niektóre taksony wymienione w „Krytycznej liście ... jako odrębne gatunki, to według TPL synonimy, podgatunki lub odmiany. Wiele z wyżej wymienionych gatunków to według TPL taksony niepewne, opisane jako unresolved^[2].

Uwagi taksonomiczne

Gatunki wiesiołka (poza dwoma najpospolitszymi O. biennis i O. rubricaulis) są trudne do rozróżnienia i tworzą często trwałe (genetycznie i morfologicznie) oraz płodne mieszańce, które mogą samodzielnie się rozprzestrzeniać i występować razem z gatunkami rodzicielskimi lub też osobno. Badania nad systematyką wiesiołków przez wiele lat prowadził polski botanik Krzysztof Rostański. Dzięki jego badaniom dobrze poznany został skład gatunkowy i rozmieszczenie wiesiołków w Polsce i Europie.

Zastosowanie

• Rośliny lecznicze: olej wiesiołkowy (Oleum Oenotherae) sporządzany z nasion jest stosowany w lecznictwie i do wyrobu kosmetyków.
• Rośliny ozdobne: niektóre gatunki ze względu na piękne, duże kwiaty uprawiane są jako rośliny ozdobne.
• Rośliny pszczelarskie. Wiesiołki nadają się do uprawy na nieużytkach w celu zapewnienie pyłku pszczołom, które pożytkują na wiesiołku od lipca do późnej jesieni.
• Roślina jadalna. Po ugotowaniu jadalne są młode liście, pędy, zielone strąki oraz korzenie. W smaku są pieprzne. Wiesiołki zawierają dużo kwasu Kwas γ-linolenowego i śluzu. Smaczne są korzenie pokrojone na plasterki i przyprawione octem z oliwą. Kwiaty można dodawać do sałatek. Wiesiołki dość często były spożywane przez Indian. Apacze żuli surowe owoce wiesiołków, Zuni i Gosiute nasiona, Czirokezi smażone i podgotowane liście^[8].

Inne

Różne gatunki wiesiołka wykazują znaczną zmienność mutacyjną, posłużyły one Hugo de Vriesowi za materiał doświadczalny w badaniach genetycznych nad zjawiskiem dziedziczności.

Przypisy