Lycopodium clavatum L.

Widłak goździsty^[2], widłak babimór^[3] (Lycopodium clavatum L.) – gatunek rośliny kosmopolitycznej z rodziny widłakowatych (Lycopodiaceae). Rośnie na całym świecie w klimacie umiarkowanym. W Polsce pospolity na niżu i w górach. Status gatunku w florze Polski: gatunek rodzimy.

Morfologia

Pokrój

Zarodnikowa roślina wieloletnia podobna do mchu.

Łodyga

Długie do 1 m, płożące się pędy, częściowo pod ziemią, widlasto rozgałęzione, koloru zielonego z wzniesionymi do wysokości 20 cm gałązkami. Pędy i gałązki gęsto ulistnione.

Liście

Całobrzegie, skrętoległe, wąskie, lancetowate, w górnej części łodygi gęste, rzadsze w dolnej. Liście prostopadle odstające od łodygi, jasnozielone, wygięte, ku górze zakończone białymi włoskami, które na końcach pędów tworzą białe pędzelki.

Kłos zarodnionośny

Sporofile (liście zarodnionośne) zebrane w żółtawobiałe kłosy powstające na długich szypułkach. Zarodniki koloru żółtego dojrzewają od lipca do września.

Korzenie

Rozgałęzione wychodzące z pędów i mocujące je do podłoża na całej jego długości.

• Pędy

• Kłosy zarodnionośne

Biologia i ekologia

W zarodniach widłaków jednakozarodnikowych (usadowionych na liściach zarodnionośnych tworzących zazwyczaj kłos) powstają po mejozie identyczne zarodniki. Przedrośla widłaków jednakozarodnikowych są jednopienne, czyli na jednej roślinie tworzą się zarówno rodnie jak i plemnie. Po zapłodnieniu (w wodzie) z zygoty wyrasta nowa rozgałęziona łodyżka sporofitu. U współczesnych widłaków cały ten cykl może trwać nawet 25 lat (kilkanaście lat trwa rozwój samego przedrośla). Często rozmnaża się wegetatywnie.

Jest rośliną trującą. Cały pęd zawiera trujące alkaloidy.

Porasta torfowiska, wrzosowiska, widne suche bory i lasy mieszane, ze szczególnym upodobaniem lasów iglastych. Lubi ubogie gleby krzemowe, silnie zakwaszone i umiarkowanie suche. W górach występuje po piętro kosodrzewiny. Chamefit. Gatunek charakterystyczny dla zbiorowisk wrzosowisk i ubogich muraw bliźniczkowych klasy (Cl.) Nardo-Callunetea^[4]. Często tworzy duże łany będące wielkim klonem pochodzącym od jednego macierzystego osobnika. Odgrywa ważną rolę w poszyciu lasu, gromadząc wodę, oraz tworzy specyficzne zbiorowiska roślinne – torfowiska.

Zastosowanie

Jest rośliną leczniczą. Do celów leczniczych wykorzystywany jest wysuszony pyłek zarodnikowy. Ma działanie moczopędne i dezynfekujące drogi moczowe. Zalecany przy schorzeniach dróg moczowych, piasku w moczu i schorzeniach wątroby. Używany zewnętrznie jako zasypka na rany, wypryski oraz przy łuszczycy. Indianie Potawatomi używali owocujących zarodników widłaka goździstego w zaburzeniach menstruacyjnych, jako leku tamującego krew i jako leczniczego środka ściągającego.

Pyłek zarodników używany jest w odlewnictwie do wysypywania form precyzyjnych odlewów.

Zagrożenie i ochrona

Roślina była objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową w latach 1946^[5]–2014. W 2014 roku zmieniono jej status ochronny i podlega ochronie częściowej^[6]. Widłak goździsty bywa na dużą skalę niszczony wskutek zrywania pędów do celów ozdobnych oraz leczniczych^[7]. Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii NT (bliski zagrożenia)^[8].

Obecność w kulturze

• Według wierzeń ludowych pędy widłaka zawieszone pod powałą w dzień Bożego Ciała przeciwstawiały się siłom nieczystym oraz chroniły przed marami nocnymi.
• Poczta Polska wyemitowała 14 czerwca 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający widłaka goździstego o nominale 4,50 zł, w serii Rośliny chronione. Autorem projektu znaczka był Andrzej Heidrich. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r.^[9].

Przypisy

Bibliografia

1. Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
2. Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
3. Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1988.