Reino Animal

Ainimals is multicellular, eukaryotic organisms o the kinrick Animalia (forby cried Metazoa). Aw ainimals are motile, meanin thay can muiv spontaneously an independently, at some pynt in thair lifes. Thair body plan hidnerly becomes fixed as thay develop, tho some unnergang a process o metamorphosis later on in thair lifes. Aw ainimals is heterotrophs: thay maun ingest ither organisms or thair products for sustenance.

Maist kent ainimal phyla appeared in the fossil record as marine species in the Cambrian explosion, aboot 542 million year syne. Ainimals is dividit intae various sub-groups, some o whilk is: vertebrates (birds, mammals, amphibians, reptiles, fish); molluscs (clams, eysters, octopuses, ink-fish, snails); arthropods (meggie-mony-feets, jennie-hunder-feets, insects, speeders, scorpions, keavies, lapsters, saund-clapper); annelids (yirdwirms, gells); spoonges; an loch-livers.

References

Para king tauan king en:Muppet Show, lon ya ing en:Animal (Muppet). Para king professional wrestler, lon ya ing en:Joseph Laurinaitis.

Metung lang manimunang grupu da reng organismu o lelangan deng a kayabe king kingdom Animalia or Metazoa. w:Multicellular la reng keraklan kareti, agyu dang kimut, mag-respondi la king karelang paligid, at mabibye la kapamilata’ning pamamangan kareng aliwang organismu. Magi yang permanenti (fixed) ing pangabalangkas ning karelang katawan kabang daragul la. Keraklan, bandang umpisa na pa ning panaun a daragu’la, potang embryo la pamu, malilyari na ini, dapot ating mapilan a dadalan king prosesu ning metamorphosis potang kayi. Mabibilang lang kayanib king animal kingdom deng tau.

Atin yang mapilan a kayuryan ing Kingdom Animalia a bukud kareng aliwang mabibye. Mumuna, w:eukaryotic la reng animal. Ini ing karelang pamiyaliwa king Kingdom Monera. Kadwa, w:multicellular la reng animal, a yang pamiyaliwa ra king w:Kingdom Protista. Katlu,w:heterotrophic la reti, anya aliwa la king w:Kingdom Plantae ampo reng miyayaliwang w:protist a kawangis da reng tanaman. Katatawlyan, bibilugan de ing Kingdom Animalia da reng organismung alang w:cell wall, anya aliwa ya king w:Kingdom Plantae, kareng algae, ampo kareng Kingdom Fungi.

Pinitna nong Aristotle deng eganaganang mabibyeng lelangan kareng animal ampong tanaman. Ini ing tikyan nang w:Carolus Linnaeus anyang gewa ne ing mumunang hierarchical classification o makaranggung pamanuri da reng organismu. Manibat anyang inumpisan dang dinan ulaga deng biologist ing evolutionary relationship o pamiugnayan a agpang king penibatan, melati la at mebawasan deng grupung deti. Alimbawa, tuturing dong animal deng mangalatiktik a protozoa uling kikimut la, dapot ngeni, kewani ra na la. King karaniwan a pamisabi-sabi, ampo kareng mapilan a relihiun, tuturing dong makakawani kareng animal deng tau uling agyu ra ing pamagsalita, matas a uri ing karelang pamanisip, o uling ila ing pinili ning metung a dios, dapot nung tukyan tamu ing salukuyang batayan o panyukad ning biologia ampong taxonomy, kayanib la kareng animal deti. Ibat ya ing lagyung animal king katayang w:Latin a animal, a animalia no man nung daka’la. Ing penibata’na naman niti, itang katayang anima, a maki kabaldugan a diwa o kaladwa.

Pangabalangkas (structure)

Liban kareng mapilan a organismu, lalu na reng w:sponge (Phylum w:Porifera), bibilugan do reng miyayaliwang klasing tissues o kalamnan deng animal. Kayabe la kareti deng [w:muscle]], a malyaring murung at maging sangkan ning pamangimut, at ing w:nervous_system, a yang magparla at mag-process kareng sinyal. Atin muring lugal king kilub ning karelang katawan nung nu malilyari ing pamaglaso (digestion king karelang pamangan, a maki metung o adwang busbus. Metazoan ing aus da kareng animal a anti kaniti pangabalangkas, o eumetazoan naman nung magagamit ya kareng animal king pangkabilugan itang mumunang kataya (metazoan).

Atin lang eukaryotic a cell deng eganaganang animal, nung nu makapadurut ing w:extracellular matrix a bibilugan ning w:collagen ampong w:glycoprotein a elastic o mayayatyat. Malyari yang sapak o katmung w:calcium iti at bumilug bageng anti reng kapsa (shell), butul, ampong spicule. Potang daragul ya pamu ing animal, metung ya iting pekabalangkas a malyaring ibaluktut (flexible), nung nu la malyaring kimut-kimut deng cell at mibayu pangasamasan. Uli na niti, malyaring gawang bage o dake ning katawan a komplikadu o dakal a sangkap. E anti kareng aliwang organismung multicellular anti kareng tanaman ampong fungus, nung nu la makakabit kapamilatan da reng [[w:cell wall], anya tuki-tuki at pasulung ing pamandagul da reti. Metung pa, bukud la mung kareng cell da reng animal mayayakit deng makatuking pamituglung king pilatan da reng cell (intercellular junctions): tight junction, w:gap junction, and w:desmosome.

Ing pamiparakal da at pamanalkus (reproduction and development)

Dadalan la king metung a klasing w:sexual reproduction deng alus eganaganang animal. w:Diploid la reng mangaragul na o atyu na king ustung edad, at neng kayi, w:polyploid la reti. Deti, atin lang mapilan a reproductive cell a bukud kareng aliwa (specialized). Dadalan la reti king w:meiosis, a gagawang mas mangalating w:spermatozoa, o mas mangaragul a w:ovum. Misasanib la reti at bibilug king w:zygote, a yang panibatan da reng bayung animal.

Malyari la muring dumalan king w:asexual reproduction deng dakal kareng animal. Mapalyaring king kapamilatan ning w:parthenogenesis marapat iti, nung nu mikaka ebun a malalaus agyang alang “mating” a malilyari, o neng kayi kapamilata’ning pamipitna-pitna o pamipira-pirasu.

Potang mumuna, ing w:zygote magi yang anting bolang alang laman king kilub, a yawsan dang w:blastula. Manaliwa ya pangasamasan at itsura iti, at magi lang myayaliwang klasi deng kayang cell. Kareng sponge, kakawe la reng larva ning blastula papunta king metung a bayung karinan o lugal, nung ya lunto ing metung a bayung sponge. Karen namang keraklan kareng animal, lalung komplikadu ing pamagbayu ning blastula. Mumuna, mag-invaginate ya (magtuklip yang palub ing metung nang “pisni”) ban lunto ya ing metung a gastrula, a maki digestive chamber (bakanting lugal nung nu malalaso ing pamangan), at adwang mikakawaning germ layer – metung a w:ectoderm a makalwal, at metung a w:endoderm a makalub. Keraklan, atin pang laltong w:mesoderm king pilatan da reng adwang mitutumpak a reti. Kaybat, manaliwa (differentiate) la reting germ layer, at ilang maging kalamnan (tissue) ampong laman lub (organ).

Penibatan ampong fossil record

Paniwalan da reng keraklan a menibat la reng animal kareng protozoa a w:flagellate o maki flagellum. Pekamalapit dong kamaganak deng w:choanoflagellate, a flagellate a maki collar o tela- kwelyu, a kawangis da reng mapilan a sponge cell. Agpang king pamanigaral king karelang DNA, kayanib la reti king metung a maragul a grupu o supergroup a awsan dang w:opisthokont, nung nu la murin kayabe deng w:fungus, at mapilan a mangalating w:protist a parasitiku. Menibat ya ing lagyu king pangabili ning w:flagellum, a atyu king dake nang gulut da reng cell a kikimut (motile cells), antimo king sperm da reng animal, e anti kareng aliwang eukaryote, nung nu ing dake rang arap ing maki flagellum.

Linto la reng mumunang fossil a malyaring tang asabing kareng animal anyang bandang wakas ning panaun a en:Precambrian, anam a ralan a milyung en:600 million banwa na ing milabas. en:Vendian biota ing aus da kareti. Nanupata, e malino ing pamiugne da reti kareng fossil a linto kaybat da. Malyaring menibat la kareng mapilan kareti deng phylum ngening panaun tamu, o mapalyari namang aliwa lang grupu. Posibling e la man bitasang animal detang fossil. Bukud kareti, alus miyagnan-agnan lang linto deng keraklan kareng phylum da reng animal anyang panaun a en:Cambrian, limandalan at pitumpulung milyung en:570 million banwa ing milabas. Ala pang pamikasundu nung ining pangapalyaring iti, a mayayaus a en:Cambrian explosion, metung yang pamikawa- kawani da reng miyayaliwang grupu, o minaliwa ing kabilyan, at milyaring mika fossil.

Deng grupu da reng animal

Maranun long mikawani deng sponge (w:Porifera) kareng aliwang animal. Anti ing mebanggit na, e mayayakit karela ing komplikadung pangabalangkas a atyu kareng aliwang phylum (maragul a grupu da reng animal at aliwang organismu). Agyang miyayaliwa nong klasi (differentiated) deng cell da reti, e la pa bibilug aliwa-liwang uring kalamnan. E la mamalis lugal (sessile) deng sponge, at mamangan la kapamilatan ning “pamanyipsip” danum palub kareng busbus (w:pore} king mabilug dang katawan, a susuportan ning metung a skeleton a bibilugan da reng spicule. Malyaring kayabe ya murin kareng sponge itang w:Archaeocyatha a mewala na (extinct), o aliwa yang phylum iti.

Karetang phylum a eumatozoan, adwa la reng maki radial symmetry at maki digestive chamber (karinan a pipaglasawan pamangan) a maki metung mung busbus, a yang magsilbing piluluban pamangan at pilulwalan pengan. Deni reng en:Cnidari, nung nu la kayabe deng w:anemone, w:coral, ampong en:jellyfish, at saka reng w:Ctenophora o comb jelly. Pareu lang maki makakawaning tissue o uri ning kalamnan, dapot e la pa bibilug laman lub o laman lub deti. Adwa la mu reng germ layer, deng ectodern ampong endoderm, at maki cell a makakalat king pilatan da reti. Uli na niti, awsan dong w:diploblastic deti. Kawangis de reti ing malating phylum a w:Placozoa, mupin ala lang permanenting pilalasawan pamangan deni.

Detang aliwa pang animal, bibilug lang monophyletic (metung mu penibatan) a grupung awsan dang w:Bilateria. Keraklan kareti, bilateral la symmetry, at makabukud ne gamit o katungkulan (specialized) ing buntuk a maki parti yang gagamitan bang mangan at panamdaman ing kayang paligid (sense organs). Triploblastic ya ing kayang katawan; buri nang sabyan, malino na la deng atlung germ layer, at bibilug nong ayawus tamung organ deng kalamnan. Adwa ya busbus ing pilalasawan pamangan, ing asbuk ampo ing peka-buldit, at atin muring bakanting lugal kilub katawan o internal body cavity a awsan dang coelom o pseudocoelom. Nanupata, ating e tutuki kareng kayuryan a reti. Alimbawa, radial ing symmetry da reng en:echinoderm a maragul na (adult), at misna namang simpli ing pangabalangkas ning katawan da reng mapilan a bulating parasitiku.

Uling kareng pamanigaral king genetics, minaliwa nang bagya ing balu tamu tungkul king Bilateria. Kayabe la kareng apat a manimunang lahi ding keraklan kareti:

1. w:Deuterostomes
2. w:Ecdysozoa
3. w:Platyzoa
4. w:Lophotrochozoa

Bukud pa kareti, atin pang mapilan a mangalating grupu da reng animal king Bilateria a kawangis da katawan deti, a malyaring kinawani bayu deng manimunang grupung deti. Kayabe no kareti deng en:Acoelomorpha, en:Rhombozoa, at en:Orthonectida. Paniwalan da ngening detang en:Myxozoa, parasitikung tunggal mu cell at sadyang rang tuturing a kayabe king Protozoa, ibat la murin pala king Bilateria.

Deng Deuterostome

Atin lang mapilan a e pamilupa kareng aliwang Bilateria, a awsan dang w:protostome, deng w:Deuterostome. Kumpletu ya ing digestive tract (dadalanan ning pamangan) kareng adwang grupu. Nanupata, mági yang asbuk itang mumunang busbus kareng protostome (itang archenteron), at makakawani yang lalto itang maging pekabuldit. Baligtad naman ing malilyari kareng protostome. Kareng protostome, kakatmwan deng cell ing kilub ning gastrula ba yang lunto ing mesoderm, at ini awsan dang schizocoelous development. Samantala, kareng deuterostome, malilyari iti kapamilatan ning w:evagination ning endoderm, a awsan dang enterocoelic pouching. Ken yang gulut (dorsal] ing nerve chord da reng deuterostome (e ya ventral o king arap anti kareng protostome), at king aliwang paralan malilyari ing cleavage o pamipitna-pitna da reng karelang embryo.

Balamu, ing lalto kaniting mebanggit, mikakawani lang lahi deng deuterostome at protostome, at ing balang metung kareti, atin ya mung metung a penibatan. Deng manimunang phylum da reng deuterostome ila reng w:Echinodermata ampong w:Chordata. Radial ing symmetry ning mumunang grupu, at purus lang king dagat mabibye. Kayabe la kareng echinoderm deng w:sea star, w:sea urchin, ampong w:sea cucumber. Keta namang kadwang grupu, deng chordate, deng vertebrate o animal a maki galugud, ilang manimuna. Kayabe la kareti deng asan, amphibian, w:reptile, ayup, ampong mammal.

Bukud pa kareti, kayabe la murin kareng deuterostome deng w:Hemichordata o acorn worm. Agyang e la makaing kilala ngeni deng grupung deti, kayanib la keti deng maulagang fossil a awsan dang graptolite. Mapalyari muring deuterostome la deng w:Chaetognatha o arrow worm, oneng e makaing siguradu ini.

Deng Ecdysozoa

Protostome la reng en:Ecdysozoa, a pepalagyuan da uling ketang karelang daraptan a pamag-molt o pamaglupi (pamanaliling balat o en:ecdysis. Kayabe ya keti ing pekamaragul a phylum da reng animal, ing en:Arthropoda, nung nu la kayabe deng insektu, babagwa, ema, ampo reng karelang kamaganak. Mapipitna ya ing katawan da reti kareng dakeng lupa-lupa, a keraklan maki bitis a mipaparis. Makanyan la murin kayuryan deng adwa pang mas mangalating phylum, deng en:Onychophora ampong en:Tardigrada, a malapit dang kamaganak deng arthropod.

Tuturing da la muring ecdysozoan deng en:Nematoda o roundworm, ing kadwang pekamaragul a phylum da reng animal. Mangalatiktik (microscopic at mayayakit la mu keng microscope) deng keraklan kareng roundworm, at mabibye la reti king halus balang lugal a maki danum. Manimuna lang parasitiku deng mapilan kareti. Kayabe la kareng kamaganak da reti deng en:Nematomorpha o horsehair worm, a mayayakit agyang alang gagamitan a instrumentu, ampo reng Kinorhyncha, en:Priapulida, ampong en:Loricifera, a mayayakit mu kapamilata’ning microscope. E ne kumpletu ing coelom da reti, a mayayaus pseudocoelom.

Neng kai, piyayabe ra la king Spiralia deng adwang mitatagan a grupu da reng protostome, uling king paralan a spiral (makabalibul) ing pamipitna o cleavage da reng embryo da reti.

Deng Platyzoa

Kayanib la king Platyzoa deng phylum w:Platyhelminthes, deng flatworm. Anyang purmeru, tuturing do reting kayabe kareng pekamatwang uring (primitive) Bilateria, pero ngeni balamu laltong ibat la reti kareng mas makabayung pipumpunan. Kayabe la king grupung deti deng mapilan a parasitiku, antimo deng w:fluke ampong en:tapeworm. Ala lang coelom deng flatworm, kalupa da reng pekamalapit dang kamaganak, deng microscopic a w:Gastrotrichia.

Microscopic la at pseudocoelomate deng aliwa pang phylum a platyzoan. Deng w:Rotifera, a marlas mayayakit kareng lugal a maranum, ing kilalang dili kareti. Kayabe la murin deng w:Acanthocephala spiny-headed worms (bulating masuksuk buntuk), deng en:Gnathostomulida, w:Micrognathozoa, at malyaring deng w:Cycliophora. Para- pareu lang maki komplikadung panga dening grupung deti, at uli na niti, awsan dong w:Gnathifera.

Deng Lophotrochozoa

Kayabe la kareng Lophotrichia deng adwa kareng maragul diling phylum da reng phylum da reng animal, deng w:Mollusca ampong en:Annelida. Kayabe la king mumuna deng animal kalupa da reng susu (animal), talaba, ampong pusit. Den namang kadwa, deng Annelida, bibilugan do reng bulating segmented antimo reng w:earthworm ampo reng linta. Malwat da nong tuturing a mikamaganak dening adwang deti uling pareu lang ating w:trocophore larvae, oneng mas malapit la kanu deng annelid kareng arthropod uling pareu lang segmented. Ngeni, sasabyan dang convergent evolution ini (itang aliwa la penibatan at mikatagun a mipareu la king metung a kayuryan, ita ping segmented la), uling kareng dakal dang pamiyaliwa king itsura ning karelang katawan ampo king karelang DNA (ing sangkap a magdala kareng kauryan, alimbawa itsura, a pamana da reng pengari karing supling).

Kayabe la kareng Lophotrochozoa deng w:Nemertea o ribbon worm, deng w:Sipuncula, at mapilan a phylum a maki tela-pamepeng cilia a makapadurut king karelang asbuk, a awsan dang [w:lophophore]]. Kanitang minuna, abe-abe la king grupung lophophorate dening animal a reti, oneng ngeni, laltong w:paraphyletic la reti; mas malapit la king Nemertea deng mapilan, kabang kamaganak da no man deng Mollusca ampong Annelida detang aliwa. Kayabe la king grupung deti deng w:Brachiopoda o lamp shells, a kapansin-pansin king fossil record, deng w:Entoprocta, en:Phoronida, at malyaring deng w:Ectoprocta o moss animal.

Ing kasalesayan ning pamanuri (classification)

Ketang minuna nang planung Linnaeus, metung la reng animal kareng atlung kingdom. Mapipitna la reti kareng class a w:Vermes, [[insektu|Insecta], Pisces, w:Amphibia, Aves ampong Mammalia. Manibat kanita, miyanib no ngan king metung a phylum, ing w:Chordata, deng tawling apat, kabang pikawani da no man detang aliwa. Ing mebanggit king babo ing kekatamung paglalawe king grupung iti king salukuyan, dapot ating ditak a pamiyaliwa dependi nung ninu ing kutnan.

Deng alimbawa

Dening makatuki ila reng mapilan kareng pekakilalang animal, a makalista lalam da reng karelang karaniwan a lagyu o common name.

• alpaca, panas, en:antelope, badger, talibatab, osu, bee, saligubang, ayup, bison, mariposa, pusa, manuk, ipas , coral, baka, dinosaur, asu, dolphin, earthworm, elepanti, elk, asan, lango, w:fox, tugak, giraffe, kambing, gorilla, hippopotamus, kabayu, tau, iguana, jellyfish, kangaroo, leon, lupisak, llama, lynx, matsin, mouse, nightingale, octopus, kulayu, ox, loru, penguin, babi, pugu, kunehu, dagis, rhinoceros, salamander, alakdan, seahorse, pating, tupa, w:sloth, ubingan, babagwa, pusit, starfish, tigri, pau, w:urial, w:vole, balyena, lobu, yak, zebra

Lon la murin deti

• w:Amphibian
• w:Animal intelligence
• w:Animal locomotion
• w:Animal rights
• Biblical terms
  • w:Clean animals
  • w:Unclean animals
• w:Biology
• w:Biota
• w:Bird
• w:Fish
• w:Insect
• w:Mammal
• w:Nonhuman animals ethics
• w:Prehistoric life
• w:Reptile
• w:Zoology
• w:Zoo

Le animales (nomine scientific Animalia) es organismos vivente multicellular capace de apprender de lor ambiente e de displaciar se voluntarimente. Illos es semper heterotrophos. Illos forma un del subdivisiones appellate regnos del dominio Eukaryota secundo le classification traditional.

Classification

Supertaxones

• Filozoa
• Holozoa

Subtaxones

Il non existe un classification de animales que es generalmente acceptate per omne zoologos. Le arrangiamento sequente es un singule classification possibile inter multes. Illo es le systema de Thomas Cavalier-Smith (1998).^[1]

regno Animalia

subregno Radiata

infraregno Spongiaria

phylo Porifera

infraregno Coelenterata

phylo Cnidaria

phylo Ctenophora

infraregno Placozoa

phylo Placozoa

subregno Myxozoa

phylo Myxosporidia

subregno Mesozoa

phylo Mesozoa

subregno Bilateria

branca Protostomia

infraregno Lophozoa

superphylo Polyzoa

phylo Bryozoa

phylo Kamptozoa

subphylo Entoprocta

subphylo Cycliophora

superphylo Conchozoa

phylo Mollusca

phylo Brachiozoa

subphylo Brachiopoda

subphylo Phoronida

superphylo Sipuncula

phylo Sipuncula

superphylo Vermizoa

phylo Annelida

subphylo Polychaeta

subphylo Clitellata

subphylo Echiura

subphylo Pogonophora

phylo Nemertina

infraregno Chaetognathi

phylo Chaetognatha

infraregno Ecdysozoa

superphylo Haemopoda

phylo Arthropoda

phylo Lobopoda

subphylo Onychophora

subphylo Tardigrada

superphylo Nemathelminthes

phylo Nemathelminthes

subphylo Scalidorhyncha

infraphylo Priapozoa

classe Priapula

classe Loricifera

infraphylo Kinorhyncha

subphylo Nematoida

infraphylo Nematoda

infraphylo Nematomorpha

infraregno Platyzoa

phylo Acanthognatha

subphylo Trochata

infraphylo Rotifera

infraphylo Acanthocephala

subphylo Monokonta

classe Gastrotricha

classe Gnathostomulida

phylo Platyhelminthes

branca Deuterostomia

infraregno Coelomopora

phylo Hemichordata

phylo Echinodermata

infraregno Chordonia

phylo Urochorda

phylo Chordata

subphylo Acraniata

infraphylo Cephalochordata

subphylo Vertebrata

Referentias

1. ↑ Cavalier-Smith, Thomas. A revised six-kingdom system of life. Biol. Rev. Camb. Philos. Soc. (1998), 73, pp. 203-266.

Vide etiam

• Zoologia
• Appendice:Galeria de imagines de animales

Animales es un rena (grupo major) de organismes eucariotal, xef multiselulal. La organiza de sua corpos deveni fisada en cuando los developa, an si algas esperia un muta en la parte plu tarda de sua vive. La plu de animales pote move. Tota animales come otra organismes per sua nuri. La plu de filos conoseda de animales en la arcivo de fosiles comensa como spesies maral en la esplode cambrial, a sirca 542 milion anios ante aora.

Zolojia es la studia de animales. Oji on ave plu ca 66 mil (min ca 5% de tota animales) spesies vertebrato e plu ca 1.3 milion (plu ca 95% de tota animales) spesies nonvertebrato. On categori animales a en grupos (tasonomia) con la sistem ierarcial Linnaean; o con cladistica, cual mostra scemas nomida cladogrames per mostra relatas cual es fundada en la prinsipe evolual de la asendente comun la plu resente.

Animales es divideda par corpo entre vertebratos e nonvertebratos. Vertebratos — pexes, amfibios, retiles, avias e mamales - ave un colona vertebral (spina); nonvertebratos no ave esta.

Etimolojia

La parola "animal" veni de la parola latina animalis, cual sinifia "ave respira", "ave spirito" o "vivente".

Filos de la rena de animales:

• Surena Parazon
  • Porifero
  • Placozon
• Surena Eumetazon
  • Radiato (no grado)
    • Cniderio
    • Ctenoforo
  • Bilaterio (no grado)
    • (Mesozon – filo desusada)
    • Ortonectido
    • Rombozon
    • Acelomorfo
    • Cetognatho
    • Suprafilo Deuterostomio
      • Cordato
        • Sufilo Tunicato
        • Sufilo Sefalocordato
        • Sufilo Vertebrato
      • Hemicordato
      • Ecinodermato
        • Sufilo Homalozon †
        • Sufilo Crinozon
        • Sufilo Asterozon
        • Sufilo Ecinozon
        • Sufilo Pelmatozon †
        • Sufilo Bastozon†
      • Xenoturbelido
      • Vetulicolio †
  • Protostomio (no grado)
    • Suprafilo Ecdisozon
      • Cinorinco
      • Lorisifero
      • Priapulido
      • Nematodo
      • Nematomorfo
      • Lobopodio
      • Onicoforo
      • Tardigrado
      • Artropodo
        • Sufilo Trilobitomorfo †
        • Sufilo Miriapodo
        • Sufilo Inseto
        • Sufilo Crustaseo
        • Sufilo Celiserato
    • Suprafilo Platizon
      • Platihelminto
      • (Ascelminto – filo desusada)
      • Gastrotrico
      • Rotifero
      • Acantosefalo
      • Gnatostomulido
      • Micrognatozon
      • Siclioforo
    • Suprafilo Lofotrocozon
      • Sipunculo
      • Hiolito †
      • Nemerteo
      • Foronido
      • Ectoprocto
      • Entoprocto
      • Braciopodo
      • Molusco
      • Anelido
      • Eciuro

Ll'animale o puro metazoe (crassifecazzione: Animalia, Linnaeus, 1758) songo urganisme vive, eucariote e pluricellulare. Sciatano cu sciato aerobio e se ponno molteplicà pe bbìa d''a riproduzzione sessuala. 'O sviluppo suojo 'o fanno partenno 'a n'embrione, c'arriva a na forma stabbele pure si cagna pe' bbia 'e na metamorfose. Ll'anemale teneno, ngenerale, sensibilità e capacetà 'e muvimento vuluntario. Tutte ll'animale magnano ati urganisme pe' campà (songo eterotrufe).

Tabbella

Os animals u metazous (|scientificament, o reino Animalia) son organismos vivos quimio-organo-heterotrofos pluricelulars, lo menos en a suya forma adulta, con respiración aerobia -son toyz dependients de l'oxichén- y reproducción sexual -con formación de gametos haploides y zigotos diploides (ciclo vital haplo-diploide)-, que son diferenciables d'altros sers vicos heterotrofos per a suya sensibilidat y capacidat de movimiento voluntario.

Anque que no ye de plen una caracteristica que agrupe a totz os animals, s'ha de tener en cuenta que muitos d'os organismos adintro d'este grupo son os que han desembolicato mes y millor a capacidat suya ta lo movimiento. Bi ha animals estaticos como os poriferos (esponchas) que tienen nomás movimiento ciliar adintro d'os suyos conductos centrals meyante celulas que desplazan l'augua, sin que l'animal entiero pueda fer garra movimiento propiament dito.

Con bien pocas excepcions, as mes envistables d'entre os propios Porifera, os animals tienen cuerpos bien diferenciatos con teixitos deseparatos. Ixes encluyen, asinas, os musclos que se contrayen ta controlar o movimiento, y un sistema niervoso que ninvía y procesa sinyals. También gosan tener una cambra dichestiva interna, con una u dos ubriduras enta l'exterior. Ye la presencia d'estas tres caracteristicas lo que fa que os animals que las tienen sigan quaternatos como «metazous» u «eumetazous», estando ixe segundo termin lo més endicato mientres que lo primer no sería si que una expresión a sobén confusa ta designar a totz os animals de manera cheneral.

Totz os animals tienen celulas eucariotas embolicatas d'una matriz extracelular caracteristica composada de colacheno y glicoproteínas elasticas. Ixa matriz puet manifestar-se en diversas formas, como per eixemplo quan ye calcificata en os uesos u closcas d'os moluscos.

Mientres o suyo desembolique embrionario, forman de regular una carcasa relativament flexible adintro d'a qual as celulas pueden mover-se de forma relativament libre y reorganizar-se, fendo posibles altras estructuras posteriors mes complexas. Tot ixo contrasta con altros organismos multicelulars como plantas y fongos, a on que as celulas obtienen o suyo puesto dende os prencipios meyante la formación de paretz celulars que experimentan una creiximiento progresivo.

Filochenia

Animalia

Choanoflagellatea

Metazoa

Porifera

Eumetazoa

Ctenophora

Placozoa

Cnidaria

Bilateria

Xenacoelomorpha

Protostomia Spiralia

Chaetognatha

Gnathifera

Gnathostomulida

Micrognathozoa

Rotifera

Acanthocephala

Trochozoa

Mollusca

Annelida

Nemertea

Lophophorata

Brachiopoda

Phoronida

Bryozoa

Platyhelminthes

Gastrotricha

Orthonectida

Rhombozoa

Ecdysozoa Scalidophora

Loricifera

Kinorhyncha

Priapulida

Nematozoa

Nematoda

Nematomorpha

Panarthropoda

Onychophora

Tardigrada

Arthropoda

Deuterostomia Ambulacraria

Hemichordata

Echinodermata

Chordata (Vertebrata)

Se veiga tamién

• Plantae.
• Fungi.
• Reino (biolochía).
• Zoolochía.
• Celula eucariota.
• Eukarya.

Un animal es un èsser viu que comunament se destria per lo fach d'èstre dotat de sensibilitat e de movement volontari (per oposicion a la planta o als campairòls). Mai formalament, un animal (e lo règne animalia) es un èsser organic eucariòta pluricellular e eteròtrof estretament aparentat amb los campairòls e las plantas, qu'apertenon al règne denomenat animalia. L'unica manièra de los classificar amb seguretat dins aqueste grop es de far l'analisi genetica perque es un grop amb de caracteristicas fòrça variadas.

Encara que siá pas cap una caracteristica qu'agrope totes los animals, es lo sol tipe d'èsser viu qu'aja desvolopat lo movement e lo desplaçament corporal.

Dins lo lengatge corrent, s'utiliza animal per se referir a totes los animals, exceptat los umans ; mas cal pas doblidar que d'un punt de vista scientific, l'èsser uman es una espècia del règne animalia. La causa es que s'assumís, que l'òme es l'unic animal racional, o dotat de rason.

Caractèrs diferencials

• Nivèl cellular: eucariòtas
• Nutricion: Ingestion
• Metabolisme de l'oxigèn : Necessari
• Reproduccion e desenvolopament: Sexual, amb gametas e zigòts (aplodiploïde)
• Tipe de vida: Pluricellulars, amb teissuts e normalament mobils
• Estructura e foncions: Teissuts cellulars fòrça diferenciats. Sens paret cellulara. Qualques uns, amb quitina. Fagocitòsi, en inferiors. Ingestion amb fagocitòsi ulteriora, en superiors.

Vejatz tanben

• Dreits animals
• Zoologia

Classificacion dels embrancaments del règne animal (metazoaris)

Arbre filogenetic dels animals fondat sus l'ARN de la pichona sosunitat ribosomica¹

1. Eucariòtas
   1. Animals
      1. Parazoaris
         1. Porifèrs
      2. Eumetazoaris
         1. Radiats
            1. Cnidars
            2. Ctenofòres
         2. Bilaterians
            1. Protostomians
               1. Lofotrocozoaris
                  1. Platelmints
                  2. Rotifèrs
                  3. Nemertes
                  4. Briozoaris
                  5. Foronidians
                  6. Braquiopòdes
                  7. Mollusques
                  8. Annelids
               2. Ecdisozoaris
                  1. Nematòdes
                  2. Artropòdes
            2. Deuterostomians
               1. Equinodèrmes
               2. Cordats
                  1. Urocordats
                  2. Cefalocordats
                  3. Craniats
                     1. Mixinoïdes
                     2. Vertebrats
                        1. Petromizonoïdes
                        2. Gnatostòmes
                           1. Condrictians
                           2. Osteictians
                           3. Tetrapòdes
                              1. Anfibians
                              2. Amniòtas
                                 1. Mamifèrs
                                 2. Quelonians
                                 3. Lepidosaurians
                                 4. Crocodilians
                                 5. Ausèls

Vejatz tanben

• Zoologia
• Metazoari

1. ↑

Animalo esas viva ento kun plura celuli qua povas movar su adminime dum parto di lua vivo. Ol esas sempre heterotrofa. Ol formacas un ek la subdividuri nomizita regni di Eukarioti segun la klasifiko. Nun la filogenetika klasifiko uzas la termo ‘’metazoairi’’ per indikar tá grupo, ma la poziciono di il-ca, tale ke sua subdividuri, korektigesis per la lumo di genetika studii e segun la ‘’sparegema analiso’’ di presenta tipi.

Klasifikuro di bifurki en animala regno (metazoairi)

Omna speci klasifikesas segun recensita en arboratrajo di animala regno, partinta di brancho. Omna bifurko konsistas ek klasi, ol mem divizita en ordeni, pose en familii, e fine en genri. La latina nomi donita a speci konsistas ek du nomi, indikanta genro e speco.

Ta klasifikuro esence fondesas sur du molekulara kriterii (komparo di DNA-sequi). Ta klasifiko-metodo, malgre multe uzata, kelkafoye mankas « precizeso ». Tale la repartiso di branchi inter spiralii e lofoforii repozas ankore sur embriologia kriterii.

Bona certa quale tota klasifiko, il-ca es evolucion-subjekto.

L'Armali sunnu un granni gruppu d'organismi, classificati comu lu regnu Animalia o Metazoa. Giniralmenti sunnu multicellulari, capaci di spustàrisi e manciari àutri organismi.

Aristòtili sipirau lu munnu viventi ntra armali e chianti; poi Carolus Linnaeus criau la prima classificazzioni scientìfica. Lu nomu animalia veni dû latinu animalis, di cui animalia è plurali. Nfini, veni di ànima, chi signìfica "ciatu vitali" o "arma".

Classificazzioni muderna

• Supraduminiu: Biota (Vitae)
  • Duminiu: Eukaryota (Eukarya)
    • Suttaduminiu: Opistokonta
      • Regnu: Metazoa (Animalia)
        • Suttaregnu: Mesozoa
        • Suttaregnu: Parazoa
          • • Infraregnu: Spongiaria
              • • Filu: Poriphera
                  • Suttafilu: Symplasma
                    • Classi: Sclerospongiae
                    • Classi: Hyalospongiae (Hexatinellida)
                  • Suttafilu: Cellularia
                    • Classi: Archaeocyatha †
                    • Classi: Stromatoporoidea †
                    • Classi: Demospongiae
                    • Classi: Calcispongiae (Calcarea)
        • Suttaregnu: Eumetazoa
          • Ramu: Radiata
            • Infraregnu: Phagocytellozoa
              • • Filu: Placozoa
            • Infraregnu: Coelenterata
              • • Filu: Vendobionta †
                • Filu: Myxozoa
                • Filu: Cnidaria
          • Ramu: Bilateria
            • Gradu: Protostomia
              • Infraregnu: Platyzoa
                • Suprafilu: Gnathifera
              • Infraregnu: Lophotrochozoa
                • • Filu: Ectoprocta (Bryozoa)
                  • Filu: Entroprocta (Kamptozoa)
                • Suprafilu: Eutrochozoa
                  • Filu: Nemertea
                  • Filu: Sipuncula
                  • Filu: Anellida
                  • Filu: Mollusca
                  • Filu: Echiura
                  • Filu: Hyolitha †
                • Suprafilu: Lophophorata
                  • Filu: Phoronida
                  • Filu: Brachiopoda
              • Infraregnu: Ecdysozoa
                • • Filu: Chaetognata
                • Suprafilu: Aschelminta
                  • Flu: Kinorhyncha
                  • Filu: Loricifera
                  • Filu: Priapulida
                  • Filu: Nematomorpha
                  • Filu: Nematoda
                • Suprafilu: Panarthropoda
                  • Filu: Euarthropoda (Arthropoda)
                    • Suttafilu: Trilobitomorpha †
                    • Suttafilu: Chelicerata
                    • Suttafilu: Crustacea
                    • Suttafilu: Uniramia
                      • Supraclassi: Myriapoda
                      • Supraclassi: Hexapoda
                        • Classi: Elliplura
                        • Classi: Diplura
                        • Classi: Insecta
                  • Filu: Tardigrada
                  • Filu: Onycophora
        • Gradu: Deuterostomia
          • • Infraregnu: Coelomorpha
              • • Filu: Vetulicolia †
                • Filu: Hemicurdata
                • Filu: Echinodermata
            • Infraregnu: Chordonia
              • • Filu: Chordata

Viditi puru

• Biota
• Zuoluggìa
• Zzu
• Nomi d'armali

Aɣersiw (s Tlatint: Animalia) d tagrawt tagejdant n imuddiren inedmuččuten tettwasismel s umeggez-ines d Tagelda tasnudrant timziregt s yisem n tgelda taɣersawt
S umata, iɣersiwen ttusisemlen d akken-iten d imagtebniqen zemren ad wliwlen (ad ḥerrken) w ad aɣen awal i yesmeksilen (ibeddilen) n twennaṭ, Akken daɣen i han d imuddiren iy tetten, ama s wučči n yimɣan neɣ n iɣersiwen n iden

Deg usismel ussnan atrar, timsurta n iɣersiwen ttwasemmayen-t Animalia deg wassaɣ ussnan

Amezruy

Tiwelhiwin

She possan mooar jeh bioagyn yl-chillagagh, eukaryotagh y reeriaght Animalia (ny Metasoa), as baagh yn ennym cadjin ec fer jeu. Ta’n cummey corp oc çheet dy vel soit tra t’ad gaase, ga dy vel kuse jeu (myr sampleyr, daa-veaghee) caghlaa ny cummaghyn oc ny s’anmey ‘sy vea oc. Y chooid smoo dy veiyn, t’ad hene-raghidey. T’ad nyn heterotrophyn chammah, dy ghra myr shen, t’eh orroo bioagyn elley y ghee son beaghey.

Y chooid smoo jeh phyla baaghtagh, haink rish ad ‘sy recortys fossylagh myr dooieyn marrey rish y bleastey Cambriagh, mysh 542 millioon bleeantyn er-dy-henney.

Troyn

Ta kuse dy hroyn ec beiyn nagh vel ec bioagyn elley. Ta killaghyn eukaryotagh oc, as son y chooid smoo, t’ad ym-chillagagh chammah.^[1] Ta shen nyn eddyrscarrey veih bacteyryn as y chooid smoo jeh protistyn. She heterotrophyn t'ayn, as t’ad lheie bee ayns shamyr sthie.^[2] Myr shen, t’ad anchasley rish lossreeyn as algaghyn.^[3] Cha nel boallaghyn killag ec beiyn elley, as adsyn ec lossreeyn, algee as fungyssyn.^[4] Ta dagh ooilley baagh hene-raghidey, agh kuse jeu, cha nel agh ec keimyn bea er lheh.^[5] Y chooid smoo jeh beiyn, ta keim bea blastula ec y wane, as cha nel y lheid ec cretooryn elley.

Imraaghyn

'S e seòrsa fàs-bheart anns an rìoghachd Metazoa no Animalia (Linnaeus 1758) a tha ann am beathach.

'S urrainn do bheathach a charachadh ach cha urrainn dhaibh a' dèanamh foto-co-chur mar lusan. Tha gach druim-altachan na bhall dhen còmhlan Chordata ach tha na neo-druim-altachain nam buill de dh'iomadh còmhlan, mar Arthropoda no Mollusca. Canar ainmh-eòlas leis an t-saidheans a tha ceangailte ri beathaichean.

Faic cuideachd

• Liosta nam beathach

A hinn definii besti (Animaj o Metazoi) tücc i urganism eucariota, cun diferensiasiun celülara, eterutrof e che se möven almen per un stadi de la sua vita.
El regn animal (Animalia o Metazoa) a'l gh'ha de pü o de men 1,5 miliun de speci vivent cugnusüü (se pensa però che ghe ne sien anmò un fracch de descuvrì) ch'a hinn faa sü in particular categurij tasunomich che i definiss el sistema de clasificasiun scientifega. El phylum püsee grant a l'è chell dij Artropud, che'l gh'ha 1 miluin de speci, e 750.000 de 'sti chì a hinn de la class dij Insett (bestiö).
La zoolugia l'è la broca de la biulugia che la stüdia i besti.

Ene biesse, c' est ene vicante sacwè, ki bodje.

Les pus ptitès biesses, c' est les protozowaires, ki n' ont k' ene celule, avou on nawea. Totes les ôtès biesses ont dipus d' ene celule, et les celules sont nén totes les minmes.

Les biesses sont diferinnes des plantes, des tchampions et des microbes.

Rindjmint des biesses

Asteure, les sincieus ni sont pus foirt tchôds po pårti les biesses inte des cenes "sins cronzoxhs" et des "avou cronzoxhs" paski ces-ciles sont bråmint pus råles.

• biesses sins cronzoxhs (invertébrés)
  • Difouyatikes (diploblastiques )
  • Sipondjrecîs (spongiaires)
  • Oirtiyîs (cnidaires)
  • Pingnrecîs (cténaires)
  • Trifouyatikes (triploblastiques)
  • Plats viers (plathelminthes)
  • Ronds Viers (némathelminthes)
  • pate-ås-djonturîs (arthropodes)
  • Graevissîs (crustacés)
  • Araegnîs (archnides)
  • Insekes (insectes)
  • Lumçonîs u molusses (Molusques)
  • Sipinîs (échinodermes)
• biesses avou des cronzoxhs (vertébrés)
  • Agnawes (agnathes)
  • pexhons å tinroxh (chondrichtyens)
  • pexhons ås oxheas (ostéichtyens)
  • Rinnîs (amphibiens)
  • Crålantès biesses (reptiles)
  • Oujheas (Moxhons) (oiseaux )
  • biesses ås tetes (mammifères)

Et bêestnryk, wok gekend lik de Animalia, is de taxonomische ounderverdêlienge die al de bêestn omvat. 't Makt dêel uut van 't doming Eukaryootn. E bêeste wordt gedefinieerd volgens zes criteria. De mêeste bêestn voldoen an e combinoatie van die kenmerkn:

• mobiel
• heterotroof
• mêercellig
• z'en e sôorte van zênuwstelsel
• de lichoamsbouw is georganiseerd, d'r bestoan celln met e gespecialiseerde functie
• de mêeste doen an seksuele vôortplantienge

Vo uutsluutsel te verkrygn, wordn organismn den dag van vandage geclassificeerd ip basis van moleculair-genetische kenmerkn.

Et ryk Animalia bestoat uut 38 stammn [1], oewel da d'r doar discuusje over is omda de wetenschappers ni al d'akkoord zyn vo sommige klassn under eigen stamme te geevn. 't Wordt ounderverdêeld in 3 ounderrykn:

• Parazoa
• Mesozoa
• Eumetazoa

Ounder de Metazoa e j'ounder andere ôok de bêestn met e ruggegroate: de visschn, d'amfibien, de reptieln, de veugels en de zoogbêestn.

D'r zyn ôok bêestjes zounder ruggegroate, lik de tettingn, de krabbn en de geirnoars, d'oarebêestn, de futtn en de slekkn. De Mesozoa omvattn vôornoamelik wurmachtige bêestn. Sommigte peizn da Mesozoa Annelida, Planaria, en Nemertea omvattn, andere viendn da ze vôornoamelik ip de Trematoda trekkn.

Dabbobi sunkasu kashi biyu ne, akwai na gida dana daji, na gida sune kamar: kaza, kulya, akuya, kare, shanu, doki, talotalo, zabo, baru da sauransu. Na daji kuma sune wadanda ba'a ajesu agida saboda hatsarin da suke dashi kamar: zaki, kura, damisa, maciji, kunnama da sauransu.

Jerin dabbobi

• Jaki

• Sauro

• Hawainiya

• Biri

• Zaki

• Kare

• Raƙumi

• Kifi

• Kyanwa

• Giwa

• Shaho

• Agwagwa

• Dabbar rendiya

• Saniya

• Kyankyaso

• Kaza

• Tsuntsu

• Ƙudan zuma

• Dabbar beya

• Kwaɗo

• Malan buɗe ido

• Yanyawa

• Doki

• Alade

Mahada

• Commons

Deerter (ok Deerten oder Tiere) sünd Organismen, de to de Eukaryota tohören doot. Se hoolt sik ehre Energie nich dör Photosynthese un bruukt Suerstoff to’n Aten. Deerter nehrt sik vun annere Organismen (Heterotrophie). De meisten Deerter könnt sik vun de Stäe weg rögen un hefft Sinnorgane. De Wetenschop vun de Deerter is de Zoologie. In de Zoologie ehre Systematik speelt de Deerter in ehre Meenheit vundagen keen Rull. In de Taxonomie warrt mit dat „Riek vun de Deerter“ meist de Grupp vun de Veelzellers (Metazoa) meent. Anners is dat „Deertenriek“ en annern Naam for de Fauna in en sunnerlich Rebeet oder ok up de ganze Eer.

Geschicht vun den Begreep un Taxonomie

In de Taxonomie sünd de Deerter fröher faken as en Riek binnen de Domään vun de Eukaryoten beschreven wurrn un gegen de Planten un de Swämme over stellt. Fröher weer dat so, dat Veelzellers mit en ganze Grupp vun Eenzellers, dat weern de Protozoa, tohopen faat wurrn sünd. En gemeensam Kennteken vun düsse Gruppen (gegen de Planten un de Swämme over) is dat Fehlen vun en Zellwand. Um de Zellen umto gifft dat blot de Zellmembran.

Later hefft Forschers in de Gemarken vun de Phylogeneetsche Systematik avers rutfunnen, dat so en Tosamenfaten nich angeiht. Twaars weert de Veelzellers (Metazoa) hüdigendags ankeken as en Grupp mit en gemeensamen Anfang. Man de Protozoa sünd keen monophyleetsche Grupp, de in sik afslaten is. Se höört to Gruppen vun Organismen to, de to’n Deel nich verwandt sünd mit’nanner. Dor höört ok Orden to, de Photosynthese bedrievt un de as Algen betekent weern könnt un to de Planten tohöört.

Systematik vun de Deerter

Veelzellers

An’n neegsten verwandt mit de Veelzellers sünd de Lüttjen Kragenpietschendeerter (Choanoflagellata), de just so utseht, as de Swammdeerter (Porifera) ehre Kragenpietschenzellen (Choanozyten). Eng verwandt sünd bovenhen ok de Swämme, de jummers to de Planten torekent wurrn sünd. Hüdigendags weert de Deerter (na düsse Definition), de Swämme un de Lüttjen Kragenpietschendeerter, tohopen mit en poor annere Gruppen Eenzellers, unner den Naam Opisthokonta in de Eukaryoten insorteert.

Over de Systematik vun de veelzelligen Deerter warrt in’n Momang duchtig forscht. So, as se nu hier dorstellt warrt, warrt dat sachs nich endgüllig dor stahn. Dor warrt jummers wieter unnersocht un Nees utfunnen. Liekers steiht düsse Systematik up den Grund vun en Reeg vun phylogenoomsche Arbeiden.^{[1][2][3][4][5]}

• Animalia
  • Lüttje Kragenpietschendeerter (Choanoflagellata)
  • Metazoa
    • Swammdeerter (Porifera)
    • „Eumetazoa+Placozoa“
      • Placozoa
      • Eumetazoa
        • Coelenterata
        • Bilateria
          • Acoelomorpha^[6][7]
          • Eubilateria
            • Protostomia
            • Deuterostomia

So, as düsse aktuelle Systematik hier dorstellt is, fallt sunnerlich up, dat de Coelenterata wedder vörkaamt. Dat passeert na Philippe et al. (2009) un geiht t.B. toweddern Dunn et al. (2008). Bovendem weert en Reeg vun Gruppennaams, de faken bruukt weert, hier ut verscheden Grünn nich mehr uptellt:

• Choanoflagellates - Synonym to Choanoflagellata
• Choanomonada - Synonym to Choanoflagellata
• Choanozoa - Paraphylum ut Ichthyosporea, Filasterea un Choanoflagellata
• Coelomata - Synonym for Eubilateria
• Diploblasta - Synonym to Coelenterata
• Parazoa - Paraphylum ut Porifera un Placozoa
• Radiata - Synonym to Coelenterata
• Triploblasta - Synonym to Bilateria
• Uurmetazoa - Synonym to Metazoa

Faken warrt Animalia as Synonym to Metazoa bruukt. Vundeswegen weert de Choanoflagellata mit een oder wenig Zellen nich as echte Deerter ankeken, man as Sustergruppe to de Animalia/Metazoa. Dat Monophylum, dat Choanoflagellata un Metazoa tohopenfaten deit, hett denn keen Naam.

Eenzellers (Protozoa)

De Eenzellers (Protozoa), de vörmols unner de Deerter insorteert wurrn sünd, kaamt ut en Reeg vun verscheden Taxa mank de Eukaryoten. Dor hannelt sik dat um all eenzellig Organismen bi, de en Zellkarn hefft, avers keen Chloroplasten, un de sik vundeswegen heterotroph nehren doot. Eenzellers sunner Chloroplasten finnt sik nich blot in de boven nömmten Opisthokonta, man ok in de Amoebozoa, de Rhizaria un de Excavata. Anners rum sünd mank de Archaeplastida un de Chromalveolata meist blot Eenzellers to finnen, de in de Photosynthese togange sünd.

Minschen un annere Deerter

So, as de Zoologie dat ankieken deit, is ok de Minsch en Deert. Man in de Ümgangsspraak just as in de Philosophie warrt (in meist all Spraken) de Minsch nich mit den Begreep „Deert“ betekent, man dor gifft dat en egen Woort for. Wie de Minsch to de annern Deerter steiht („Minsch-Deert-Relation“) dor befaat sik de Philosoophsche Anthropologie un de Anthrozoologie mit.

De Ethologie un de Zoosemiotik hefft klaar maakt, dat ok Deerter komplexe Muster upwiest, wie se sik beert un dat se ok Tekensysteme bruken doot („Deerterspraaken“). Wieterhen is midderwielen ok de Warktüüchbruuk bi Deerter goot beschreven.^[8] Bi allerhand Orden is midderwieln klaar wurrn, dat se den so nömmten Spegeltest bestahn hefft (dat Sik-sülms-erkennen in’n Spegel), dormank bi den Schimpansen un de Heister. Of düsse Tests so verstahn weern könnt, dat ok Deerter en Bewusstsien hefft, dor hefft sik de Forschers noch um in’e Plünnen. Mol af vun den Minschen is keen Oort mank der Deerter bekannt, de en hooch entwickelt Kultur toeerst mol dör Lehren in’n sozialen Verband tostannen bringen kann.

Recht

Na dat Röömsche Recht, dat up us tokamen weer, sünd Deerter as „saken“ ankeken wurrn. Dat is 1990 ännert wurrn, as de § 90a in dat Börgerliche Gesettbook inföögt wurrn is:

„Deerter sünd keen Saken. Se weert schuult dör sunnerliche Gesette. De Gesette, de for Saken gellen doot, sünd passlich an to wennen, wenn nich anners wat bestimmt is.“

Kiek ok bi

• Projekt: Deerternaams up Platt

Weblenken

Belege

1. ↑ Philippe H, Derelle R, Lopez P, Pick K, Borchiellini C, Boury-Esnault N, Vacelet J, Renard E, Houliston E, Quéinnec E, Da Silva C, Wincker P, Le Guyader H, Leys S, Jackson DJ, Schreiber F, Erpenbeck D, Morgenstern B, Wörheide G, Manuel M; 28. April 2009: “Phylogenomics Revives Traditional Views on Deep Animal Relationships”, in:Current Biology, Vol. 19, S. 706-712
2. ↑ Dunn CW, Hejnol A, Matus DQ, Pang K, Browne WE, Smith SA, Seaver E, Rouse GW, Obst M, Edgecombe GD, Sørensen MV, Haddock SH, Schmidt-Rhaesa A, Okusu A, Kristensen RM, Wheeler WC, Martindale MQ, Giribet G; 10. April 2008: “Broad phylogenomic sampling improves resolution of the animal tree of life”, in: Nature, Vol.452, S. 745-749
3. ↑ Shalchian-Tabrizi K, Minge MA, Espelund M, Orr R, Ruden T, Jakobsen KS, Cavalier-Smith T; 7. Mai 2008: “Multigene Phylogeny of Choanozoa and the Origin of Animals”, in: PLoS ONE, Vol. 3, S. e2098
4. ↑ Gaidos E, Dubuc T, Dunford M, McAndrew P, Padilla-Gamino J, Studer B, Weersing K, Stanley; 17. September 2007: “The Precambrian emergence of animal life: a geobiological perspective”, in: Geobiology, Vol.5, S. 351-373
5. ↑ Steenkamp ET, Wright J, Baldauf SL.; Januar 2006: “The Protistan Origins of Animals and Fungi”, in: Molecular Biology and Evolution, Vol. 23, S. 93-106 [1]
6. ↑ Baguñà J, Riutort M; 2004: “Molecular phylogeny of the Platyhelminthes”, in: Canadian Journal of Zoology, Vol. 82; S. 168-193
7. ↑ Hejnol A, Obst M, Stamatakis A, Ott M, Rouse GW, Edgecombe GD, Martinez P, Baguñà J, Bailly X, Jondelius U, Wiens M, Müller WE, Seaver E, Wheeler WC, Martindale MQ, Giribet G, Dunn CW; 22. Dezember 2009: “Assessing the root of bilaterian animals with scalable phylogenomic methods”, in: Proceedings of The Royal Society B Biological Sciences, Vol. 276; S. 4261-4270
8. ↑ Taylor AH, Elliffe D, Hunt GR, Gray RD.; 21. April 2010: “Complex cognition and behavioural innovation in New Caledonian crows.” in: Proceedings of The Royal Society B Biological Sciences

Tekst üüb Öömrang

A diarten (Animalia) san en hoodkategorii (regnum) uun a biologii an hiar tu at domeen faan a eukariooten. A miast diarten san Metazoa ("Echt diarten").

Apdialang

• Hoodkategorii: Diarten (Animalia)

  Klas: Choanoflagellata/Choanomonada, haa man ian sel

  Onerrik: Echt diarten (Metazoa), haa muar selen

  ~ 34 stamer

Phylogenii

Metazoa

Swaampen (Porifera)

Epitheliozoa

Skiiwdiarten (Placozoa)

Eumetazoa

Rabglaagen (Ctenophora)

Näädeldiarten (Cnidaria)

Twiisidjeten (Bilateria)

Uurmüsdiarten (Protostomia)

Neimüsdiarten (Deuterostomia)

Süstemaatik faan Echt diarten (Metazoa)

• Stam (efter latiinsk nöömer sortiaret)
  • Onerstam
    • Rä
      • Klas

• Haagwirmer (Acanthocephala)

• Wirmer (Annelida)

• Laspuateten (Arthropoda)

Düüsenbianer (auerklas) (Myriapoda)

Insekten (Insecta)

Koonkern (Arachnida)

(Weeder-)Kraaben (Crustacea)

Trilobiten (Trilobita) †

• Iarempuater (Brachiopoda)

• Mööskdiarten (Bryozoa, Ectoprocta)

• Piilwirmer (Chaetognatha)

• Ragstringdiarten (Chordata)

1. Skrookluasen (onerstam) (Cephalochordata)

2. Manteldiarten (onerstam) (Urochordata, Tunicata)

3. Wäärlisdiarten (onerstam) (Vertebrata)

Lunwäärlisdiarten (rä) (Tetrapoda)

Amfiibien (Amphibia)

Fögler (Aves)

Krepdiarten (Reptilia)

Tetjdiarten (Mammalia)

Fasker (tau räen) (Pisces)

Bianfasker (Osteichthyes)

Graselfasker (Chondrichthyes)

• Näädeldiarten (Cnidaria)

• Rabglaagen (Ctenophora)

• Kraansdiarten (Cycliophora)

• Puurthidjeten (Echinodermata)

• Buteldiarten (Gastrotricha)

• Tjaapmüswirmer (Gnathostomulida)

• Hemichordata

• Kamptozoa, Entoprocta

• Stikelwirmer (Kinorhyncha)

• Korsetdiarten (Loricifera)

• Micrognathozoa ("letj tjaapdiartjin")

• Wokdiarten (Mollusca)

• Triadwirmer (Nematoda)

• Hiarwirmer (Nematomorpha)

• Tuumwirmer (Nemertea)

• Sametwirmer (Onychophora)

• Orthonectida

• Skuiliswirmer (Phoronida)

• Skiiwdiarten (Placozoa)

• Platwirmer (Platyhelminthes)

• Swaampen (Porifera)

• Priapswirmer (Priapulida)

• Rhombozoa, Dicyemida

• Weldiarten (Rotifera)

• Sprütjwirmer (Sipuncula)

• Beerdiarten (Tardigrada)

• Xenacoelomorpha

Diern bint alle lèvende organismen din hier op eerde ronde lopt en hebt elöpen.

Dieren wörd beschrèven vanof heur grondbegunsel: met zintugen uuteruste, meercellige organismen, die heur energie nie deur fotosynthese verkriegt maar deur organiese stof op te etten, en zuurstof veur de aodemhaling. De mieste dieren kunt zich bewègen.

Meansen hebt zich ait veur eholden dat zi-j nie töt 't dierenriek beheurt, dizze gedachte kump veur 't mèrendeel vanuut godsdienstige en filesofiese gedachtens. Maar DNA onderzuuk en aandere onderzuken hebt de ofelopen eewen meerdere moalen können achterhalen woar as alle dieren mut wörden opedeeld. Meansen wöd op edeeld bi-j de meansapen, saam met de Gorilla, de Chimpansee en de Bonobo, dizze drieë bint 't körtsen bi-j verwaant met meansen. Allinnig meansen hebt 'n nie goed te vergelieken bewuswèèn en culturelen complexiteit. Maar der wörd de lesten tied völle onderzuuk edoane noar eulifaanten, Dolfienen en meansapen, umdat wetenschappers der bint achter ekommen dat dizze dieren kwoa gevuul, bewuswèèn, knieftigheid en kultuur concurreert met de meanslike dieren.

Der bint onderscheidings te maken tussen dieren, hier onder 'n oaverzichie van de opdeling van 't dierenriek:

• Parazoa
  • Placozoa (Plakdierties)
  • Porifera (Sponsdieren)
• Mesozoa (Middendierties)
  • Orthonectida
  • Rhombozoa
• Eumetazoa (Orgaondieren)
  • Radiata (dieren met 'n radiale symmetrie)
    • Cnidaria (Nötteldieren: poliepen, zeeanemonen, kwallen, koraolen...)
    • Ctenophora (Ribkwallen)
  • Bilateria - dieren met 'n twi'jziedige symmetrie
    • Protostomia (Oermondigen) - de mieste on-ewarvelde dieren)
      • Ecdysozoa (Dieren die 'vervelt', onder aander geleedpotigen, rondwurmen, priapulida, e.a.)
      • Lophotrochozoa (Weekdieren, ringwurmen, e.a.)
    • Deuterostomia (Ni'jmondigen)
      • Echinodermata (Stiekelhudigen)
      • Hemichordata
      • Xenoturbellida
      • Chordata (Chordadieren) - onder aander ewarvelden
    • Ovrige Bilateria

De dieren of bisten (Latynske namme: Animalia) foarmje yn 'e taksonomyske yndieling fan libbene organismen in ryk, dat yn 'e mande mei de riken fan 'e planten (Plantae), skimmels (Fungi), protisten (Protista) en guon lytsere groepen organismen it domein of bopperyk fan 'e eukaryoaten (Eukaryota) opmakket. (De eukaryoaten steane dan wer op ien hichte mei de baktearjes (Bacteria) en de oerbaktearjes (Archaea).)

Dieren binne rjusellige organismen dy't foar it meastepart mobyl binne, wat sizze wol dat se har spontaan en ûnôfhinklik bewege kinne. Harren lichemsfoarm berikt op in beskaat stuit yn harren libben it punt dat it in fêste foarm kriget (ophâldt mei groeien), al binne der guon soarten dy't letter yn it libben in proses fan metamorfoaze trochmeitsje. Alle dieren binne heterotroof en moatte dus oare libbene (of deade) organismen opite om harsels fan enerzjy te foarsjen, dy't se frijmeitsje troch in reäksje mei soerstof. Biologysk sjoen is de minske gewoan ien fan 'e withoefolle bistesoarten.

Fan 'e measte groepen dy't tsjintwurdich ta de dieren rekkene wurde, geane de fossile (foar-)foarmen tebek oant de saneamde Kambryske Eksploazje, sa'n 542 miljoen jier lyn. De bekenste groepen bisten (dy't it bekendst binne om't de soarten dy't derta hearre it grutst fan stal binne) hearre ta de stamme fan 'e rêchstringdieren (Chordata) en dêrbinnen ta de ûnderstamme fan 'e wringedieren (Vertebrata). Dy groepen binne û.m. de sûchdieren, reptilen, fûgels, fisken en amfibyen. Oare grutte groepen binne de lidpoatigen (mei û.m. de ynsekten, spineftigen, kreefteftigen en tûzenpoatigen), de ferskate groepen wjirms, de weakdieren, de spûnsdieren en de kwabben.

It diereryk kin yn trije haadgroepen yndield wurde op grûn fan kompleksiteit en it al of net besitten fan beskate lichaamlike skaaimerken:

• spûnsdieren (Parazoa)
• muldieren (Mesazoa)
• orgaandieren (Eumetazoa)

In yngeandere, taksonomyske ûnderferdieling wurdt hjirûnder jûn.

Klassifikaasje fan dieren

Dierte
Larus ridibundus, n Oard fon Seemeeske Systematik Klassifikation: Lieuweweesen Domäne: Eucariota sunner Stappe: Opisthokonta Riek: Dierte (Animalia)

Do Dierte, af in Strukelje Däirte, (Animalia), sunt n Riek fon Lieuweweesen. N normoal Diert frät organiske Stoffe un kon sik bewäägje. N Uutnoame sunt toun Biespiel do Swomme un do Seeanemonen, do fääst ap dän Gruund woakse.

Wan me fon Dierte spräkt, meent me normoal do Bilateria, do uut toun Biespiel do Wirbelde Dierte (mäd Fiske, Amphibien, do Suugedierte un do Sauropsida, dät is n Taxon fon do Fuugele un do Reptilien) bestounde. Tou do Bilateria heere uk do Insekte (Flinnerkene, Ruste, Fljoogen etc.)

Binnere Systematik fon düt Taxon

Do Dierte kon me ferdeele in Gruppen:

• Riek: Dierte (Animalia)
  • Oudeelenge: Parazoa
  • Oudeelenge: Eumetazoa
    • Unneroudeelenge: Bilateria

• Xestospongia testudinaria, n Oard fon Swom as Biespiel foar do Parazoa

• Aurelia aurita, düütsk: Ohrenqualle, as Biespiel foar do Eumetazoa, do der nit tou dät Taxon Bilateria heere.

• Hoangste (Equus caballus) as Biespiel foar do Bilateria

Sjuch uk

• Diertenoomen

Animalia, Déiereräich, ass eent vun de véier Räicher vun den Eukaryoten. D'Naturwëssenschaft vun den Déieren ass d'Zoologie.

Et gëtt iwwer 30 Stämm am Déiereräich an all Membere sinn Organismen déi méi Zellen hunn, keng Photosynthes bedreiwen, mä hir Energie mat der Nahrung ophuelen.

D'Déiereräich ëmfaasst net nëmmen d'Mamendéieren, mä och d'Reptiller, d'Vullen, d'Amphibien, d'Fësch an déi enorm Mass vun Déieren ouni Wierbel wéi d'Schwämm, d'Quallen, d'Kriibsen, d'Insekten an d'Séistären.

D'Zoologen hu bis elo schonn iwwer 1,5 Milliounen Déierenaarte beschriwwen, dovu sinn 90 % ouni Wierbel. D'Wësseschaftler ginn dovun aus datt et nach 15 Milliounen onentdeckt Aarte gëtt.

Entwécklung

Well d'Déiere vill Kraaft fir d'Fortbewegung brauchen, hu sech d'Muskelen an de Skelett entwéckelt. D'Fortbewegung war wichteg, well si hir Energie just konnten duerch d'Friesse vun aneren Organisme kréien.

Ausserdeem hu si Sënnesorganer gebraucht fir Informatiounen ze kréien a sech séier kënnen z'orientéieren. Fir dës Informatiounen ze verschaffen an a prezis Beweegunge vun de Muskele kënnen ëmsetzen, hu si en Nervesystem gebraucht. E groussen Deel vun den Déieren hunn ausserdeem e Verdauungssystem gebraucht fir d'Nahrung déi opgeholl ginn ass a konsuméierbar cheemesch Eenzeldeeler ze zerleeën an de Recht erëm auszescheeden.

Sënnesorganer

Ouni hir Sënner kënnen Déiere keng Nahrung oder aner Déieren fannen. Si géifen net matkréie wa si a Gefor sinn a kéinte sech bei der Fortbewegung net orientéieren. Nieft deene 5 bekannte Sënner, wéi d'Richen, d'Fillen, d'Kucken, d'Héieren, d'Schmachen, hu vill Déieren nach aner Sënner déi si brauche fir z'iwwerliewen. D'Klapperschlaange kënnen z. B. waarm Stralen empfannen a sou hiert Affer erkennen. All Sënnesorganer wéi d'Aen, d'Ouren oder d'Taaschthoer vun den Huese sinn iwwer Nervenzelle mam Gehier verbonnen.

Anatomie

Vill Déieren, virun allem d'Landwierbeldéieren hunn e Skelett, dee wichteg ass fir de Kierper ze halen, déi bannenzeg Organer ze schützen an fir d'Muskelen. D'Wierbeldéieren hunn e Skelett aus Schanken, ouni dat si sech emol net kéinte beweegen. Aner Déiere wéi d'Spannendéieren hunn e Skelett aus der fester Substanz Chitin.

Systematik

Déiereräich

• Ënnerräich Metazoa (Déiere mat villen Zellen)
  • • Stamm Porifera
    • Stamm Nesseldéieren (Cnidaria)
    • Stamm Rëppequallen (Ctenophora)
  • Iwwerstamm Urmünder (Protostomia)
    • Stamm Glidderféisser (Arthropoda)
    • Stamm Réngelwierm (Annelida)
    • Stamm Weechdéieren (Mollusca)
    • Stamm Kelchwierm (Entoprocta)
    • Stamm Schnouerwiirmer (Nemertini)
    • Stamm Gnathostomulida
    • Stamm Plattwierm (Plathelminthes)
    • Stamm Sprëtzwierm (Sipunculida)
    • Stamm Tentaculata
    • Stamm Schlauchwierm (Nematoda)
  • Iwwerstamm Neimünder (Deuterostomia)
    • Stamm Stachelhaiter (Echinodermata)
    • Stamm Hemichordata
    • Stamm Chordata
    • Stamm Pfeilwierm (Chaetognatha)

Kuckt och

• Systematik vun de Mamendéieren
• Systematik vun de Reptiller
• Systematik vun de Vullen
• Systematik vun den Insekten
• Systematik vun de Spannendéieren

Um Spaweck

Commons: Déiereräich – Biller, Videoen oder Audiodateien Déi véier Räicher vun den Eukaryoten

Déiereräich - Planzeräich - Protisten - Pilzeräich

Chăng-kō̤ Mìng-dĕ̤ng-ngṳ̄ Háng-cê gì bēng-buōng. / 參考閩東語漢字其版本。

---

Dông-ŭk (動物) sê cī mâ̤ ciŏng ù-gĭ-ŭk hăk siàng iū-gĭ-ŭk, nâ sāi siăh ô-gĭ-ŭk gì, ô găng-gáe̤k, â̤ huāng-sĭk, â̤ ông-dông gì hī siŏh lôi sĕng-ŭk. Áng sĕng-ŭk-hŏk gì hŭng huák, nè̤ng iâ â̤ dé̤ṳng sáung siŏh cṳ̄ng dông-ŭk; bók-guó găk sĕng-uăk gì kēu-ngṳ̄ dâi-dŏng, nè̤ng ng-sê dông-ŭk gì siŏh cṳ̄ng.

Dýr ella djór (frøðiheiti - Animalia ella Metazoa) er ein bólkur av fleirkyknu lívverum, sum kunna røra seg runt. Dýr er eitt av teimun lívfrøðiligu ríkinum. Flestu livandi verur eru dýr. Vísindafólk halda, at til eru umleið 10 mió sløg. Dýrini eru ymisk, frá teimum smæstu, einføldu verunum, ið líkjast ørsmáum slímklattum, til tær størstu ránsdýr. Øll dýr eru skipað í fleiri bólkar. Tindasvín eru t.d. í tí bólkinum, ið livir av skordýrum. Men tað er eisini í einum undirbólki av súgdýrum innan súgdýraflokkin. Øll sugdýr eru síðan í ryggdýrabólkinum.

Dýr er livandi skapningur, sum etur, flytur seg og nørist. Tað sansar alt uttan um seg við tevi, kenslu, sjón, hoyrn og smakki. Livumfarið hjá einum dýri er, at tað verður borið í heim, veksur, verður kynsbúgvið, nørist og doyr. Tað etur, so kroppurin mennist og búnast. Føðin gevur dýrunum orku at flyta seg úr stað. Bara fáir dýrabólkar flyta seg ongantíð, til dømis standa soppar festir á steinum alt lívið. Bara ein lítil partur av øllum dýrasløgum, ið hava livað á jørðini, er til nú á døgum. Óteljandi sløg, líka frá stóru eðlunum til drontarnar, eru útdeyð. Nógv dýr, sum t.d. fílar og tikarar, eru í stórum vanda at doyggja út.

De echte dieren (Latynske namme: Metazoa) foarmje yn 'e taksonomy in ûnderryk fan it ryk fan 'e dieren (Animalia). Hast alle bisten hearre ta dizze groep, útsein de sturtselligen (Choanozoa). Hjirby moat oantekene wurde dat de taksonomyske yndieling op dit nivo noch net alhiel útkristallisearre is. Dêrom wurde de "echte dieren" ek wolris definiëarre as bisten mei folslein differinsjearre weefsels, wat ek de spûnsdieren (Parazoa) útslút. Teffens wurdt de namme Metazoa wol as synonym mei Animalia beskôge. Hokker foarm fan yndieling oft brûkt wurdt, ferskilt per boarne en leit oan hokker teory oft folge wurdt.

Klassifikaasje

Gīvē aba gīvūnā (luotīnėškā: Animalia) īr tokė sotverėmā, katrėi patīs jod, jied organėnės mediagas, jont aplėnka. Gīviu īr dėdlė vairuovė.

Gīvūnā skėrstomė:

• Pintīs ė doubagīvē
• kėrmėnā
• viežēgīvē
• vuoragīvē
• vabzdē
• žovės
• varlēgīvē
• ruoplē
• paukštē
• žėndoulē

Para sa ibang gamit ng salitang animal, tingnan ang animal (paglilinaw).

Ang mga hayop o metazoa (Ingles: animal^[1]) ay isang pangunahing grupo ng mga organismo sa buong mundo sa pangunguna ni Christian Dolfo, Jessy Chris at Jake Ian Mahilum. Tinatawag ang grupo bilang Kahariang Animalya o Kingdom Animalia. Ang tawag sa pag-aral ng mga hayop ay ang soolohiya.

Mga katangian

Ang lahat ng hayop ay nasa Saklaw na Eukarya. Nangahuhulugan ito na ang mga selula ng mga hayop ay mayroong saplot sa palibot ng ubod nito (nuclear envelope). Ang lahat ng mga hayop ay may maraming mga selula.

Nahahati ang kahayupan sa maraming mga kalapian (phyla). Ang lumang paghahanay ay hindi na gaanong ginagamit ng mga dalubhasa ngayon, ang Vertebrata at Invertebrata. Sa ngayon, lalong marami pa sa dalawampung kalapian ang nilikha upang maglulan ng maraming mga uri ng hayop.

Etimolohiya

Ang salitang "hayop", na sa wikang Ingles ay animal, ay mula sa salitang Latin na 'animale', neutro ng salitang 'animalis', na hango sa 'anima',na ibig sabihin ay buhay, hininga o kaluluwa. Sa araw-araw na wika, ang salitang ito ay karaniwang tumutukoy sa mga di-taong hayop. Sa kadalasang wika, ang tinutukoy nito ay mga malapit na kamag-anak ng mga tao gaya ng mga vertebrata o mammalia. Ang biyolohikong kahulugan ng salita ay tumutukoy sa lahat ng mga miyembro ng ang Kahariang Animalia kasama na ang mga tao.

Mga Uri ng Hayop

Ang kahariang Animalia ay hinati sa iba't ibang mga kalapian. Ang pagkakapangkat ay alinsunod sa kanilang mga katangiang panlabas at naaayon na rin sa pagkagawa ng kanilang DNA.

Chordate

Kasama rito ang mga vertibrates o yaong mga hayop na may backbone o gulugod. Sila ay bahagi ng Phylum Chordata, dahil sa isang punto ng kanilang buhay ay nagkakaroon sila ng isang parang lubid na kung tawagin ay notochord. Kasapi sa grupong ito ang pinakamalaking uri ng hayop. Sila ay hinihiway sa tatlong grupo: Urochordata, Cephalochodata at Vertebrata.

Porifera

10 mga uri

Ang mga ispongha'y mga payak at walang tangakay na mga hayop na walang totoong mga kalumpon (ng mga cells). Ang mga ito'y kumakain sa pamamagitan ng pagpapatibungan ng mga papantingin na nangapapasok sa mga panloob na daluyan ng kanilang mga organong seksuwal.

Placozoa

Isang uri

Isang uri lang ng hayop ang nasa kalapiang placozoa, ang Trichoplax adhaerens. Sa unang tingin, hindi nito kamukha ang isang hayop. Ito'y binubuo ng ilang libong mga selula na nakaayos sa isang baluting may dalawang patong, na ang kahabaa'y higit-kumulang sa dalawang milimetro (2mm). Kumakain ang hayop na ito ng nadurog na papantinging galing sa ibang mga hayop. Nagpaparami ito sa pamamagitan ng paghahati ng sarili sa dalawang pangisahan.

Platyhelminthes

20,000 mga uri

Ang mga bulating sapad ay mayroong pagkatapat ng dalawang pagkahati ng katawan (bilateral symmetry) at isang pangunahing kaayusang nerve na siyang tumatanggap at naglilinaw ng mga pahatid mula sa mga mata at mula sa ibang mga kabuuang pandama. Wala silang lungaw sa loob ng katawan ni mga kasangkapan para sa pagpapahatid ng dugo.

Ectoprocta

4,500 mga uri

Ang mga ektoprokta'y nabubuhay bilang mga walang tangakay na mga langkay at nababalutan ng isang matigas na balat-buto.

Cnidaria

10,000 mga uri

Kasama sa mga sinadari ang mga korales, dikya (jellyfish), at haydra. Ang mga hayop na ito'y mayroong katangitanging balangkas ng katawan kung saa'y kasama ang isang lungaw para sa pagkain na mayroong iisang lagusan na siyang nagsisilbi bilang bibig at puwit.

Kinoryhncha

150 mga uri

Ang lalong marami ng mga kinorinsa'y mas maliit kay sa isang milimetro. Naninirahan ang mga ito sa buhangin at putik ng mga karagatan sa palibot ng daigdig, hanggang sa kalalimang umaabot ng 8,000 metro. Ang katawan ng isang kinorinsa'y binubuo ng labintatlong bahaging natatakpan ng mga baluting.

Rotifera

1,800 mga uri

Datapuwa't mas maliit sa nakakayang makita ng mata, ang mga rotifera'y may mga natatanging kaayusang kasangkapan. Kumakain sila ng mga mikmi (microorganism) na nasa tubig.

Phoronida

Dalawampung mga uri

Ang mga poronida'y mga bulating pandagat. Naninirahan ang mga ito sa mga lungga ng palapag ng karagatan.

Brachiopoda

335 mga uri

Ang mga brakyopoda'y kadalasang napagkakamalian bilang mga halaan. Ang malaking pagkakaiba'y ang lalong karamihan ng mga brakyopoda'y may katangi-tanging palapa na pumupundo sa kanila sa kanilang substratum (substrate).

Acanthocephala

1,100 mga uri

Ang mga akantosepala'y mas kilala bilang mga bulating matalas ang ulo dahil sa mga lundong kawit na nasa ulo ng katawan ng mga ito. Lahat ng mga uri nito'y parasito.

Mollusca

93,000 mga uri

Ang mga moluska (kasama ang mga kuhol, halaan, pusit) ay may malalambot na katawan na sa maraming mga uri'y nababalutan ng matigas na talukab.

Loricifera

Sampung mga uri

Ang mga lorisipera'y mga hayop na ang kahabaa'y nasa o nasa pagitan ng isang milimetro o apat na milimetro. Naninirahan ang mga ito sa kalaliman ng karagatan.

Nemertea

900 mga uri

Ang mga bulating ito'y may mahahabang nguso. Nangaglalangoy ang mga ito sa tubig o nangaghuhukay sa buhangin, at kanilang itinutuwid ang kanilang nguso upang makakuha ng makakain. Wala silang totoong lungaw sa loob ng katawan, nguni't may daluyan ng pagkain.

Ctenophora

100 mga uri

Ang katawan ng mga sitenopora'y may dalawang patong ng selula, tulad ng mga sinidaria.

Annelida

16,500 mga uri

Ang mga nabahaging bulati ay nakikilala mula sa ibang mga bulati sa pamamagitan ng pagkakabahagi ng kanilang mga katawan. Ang mga bulating lupa ay ang pinakakilalang annelida.

Priapula

16 mga uri

Ang mga priapula'y mga bulati na may malking, mabilog na nguso sa harapang dulo ng kanilang katawan. Ang mga ito'y nasa pagitan ng limang milimetro hanggang dalawampung sentimetro (20 cm).

Nematoda

25,000 mga uri

Ang mga nematoda'y sagana sa kapwa malupa't tubigang pook. Ang marami sa mga uri nito'y parasita sa halaman at hayop. Ang pinakakatangi-tanging anyo ng nematoda ay ang matigas na blanban na pumapalibot sa katawan nito.

Cycliophora

Isang uri

Ang natatanging uri ng sikliyopora ay ang Symbion pandora, na natagpuan sa bibig ng isang banagan noong 1995. Ito ay maliit at kahugis ng plorera.

Onychophora

110 mga uri

Kinikilala din ang mga ito bilang bulating malapelus. Sa ngayo'y sa mga mabasang kagubatan na lang maaaring manahan ang mga ito. Ang mga onikopora'y may malamang sungo't ilang dosenang mga pares ng mga malasupot na paa.

Echinodermata

7,000 mga uri

Ang mga ekinodermata (gaya ng mga trepang) ay mga hayop na naninirahan sa tubig. Ang kahilang mga katawa'y mayroong pabilog na pagkatapat ng katawan. Sila'y nangaggagalaw at nangagkakain sa pamamagitan ng panloob na mga kanal na siyang nagbobomba ng tubig sa iba't ibang bahagi ng katawan nito.

Arthropoda

1,000,000+ mga uri

ga

Ang mga artropoda ang pinakamalawak na karamihan ng mga uri ng hayop, kasama na rito ang mga insekto, krastasan, at mga gagamba. Lahat ng mga artropoda'y may nababahaging balat-buto at mga sugpungang galamay (jointed appendages)

Tardigrada

800 mga uri

Ang mga tardigrada ay mga hayop na mabilog at nasakwa ng mga galamay. Ang karamihang mga tardigrada ay mas maliit pa sa limang milimetro. Ang ilan ay nakatira sa karagatan o sa tubig-tabang, ngunit ang iba naman ay nananahan sa mga halaman o hayop. Kinakaya ng mga tardigrada na mabuhay sa mga mababalasik na kalalagyan (na kung saan ang karamihan ng mga nabubuhay ay mamatay) kung sila'y nasa kalagayan ng pansamantalang pananahimik (state of dormancy).

Hemichordata

walompu't limang mga uri

Tulad ng mga ekinodermata at kordata, nauuna sa mga hemikordata ang pagkakaroon ng puwit kaysa bibig. May mga katangian din silang mayroong iilang mga kordata, tulad ng hasang.

Mga sanggunian

Silipin din

• Katalinuhan ng mga hayop

Hayvonlar, hayvonot dunyo-s i (AshtaNa) — organik olam sistemasidagi yirik boʻlimlardan biri. H.ning bundan 1 — 1,5 mlrd. yil ilgari okean suvida mikroskopik, xlo-rofillsiz amyobasimon xivchinlilar shaklida paydo boʻlganligi taxmin qilinadi. H.ning eng qad. qazilma qoldiqlari yoshi 0,8 mlrd. yildan oshmaydi. Koʻp hujayrali H. — boʻshliq-ichlilar, chuvalchanglar, tuban boʻgʻim-oyoqlilarnpnt dastlabki qoldiqlari soʻnggi kembriy qatlamlaridan boshlab (mil.dan 690—570 mln. yil av.) uchraydi. Kembriy davri boshlarida (mil.dan 570—490 mln. yil av.) tashqi mineral skeletli (chigʻanoqli yoki xitinli) dengiz umurtqasizlarining koʻpchilik guruxlari (trilobitalar, jabraoyoqlilar, mollyuskalar, arxeotsiatlar) rivojlangan. Kembriyning oxirida tashqi skeletga ega boʻlgan umurtqasizlar (toʻgarak ogʻizlilartsht qadimgi ajdodlari) kelib chiqqan. Silurda (mil.dan 445—400 mln. yil av.) H. oʻsimliklar bilan bir vaqtda quruqtik yuzasini egallay boshlaydi. Silurning keyingi davrida, dastlabki chayonlar, devon oxiridan boshlab (mil.dan 400—345 mln. yil av.) dastlabki quruqlikda yashovchi umurtqa-lilar — suvda hamda quruqlikda yashovchilar rivojlangan. Karbon davrida (mil.dan 345—280 mln. yil av.) quruqlikda umurtqasizlardan hasharotlar, umurtqalilardan tuban tuzilishga ega boʻlgan sudralib yuruv-chilar va suvda hamda quruqlikda yashovchilar, Mezozoyning trias, yura va boʻr davrlarida (mil.dan 230—66 mln. yil av.) sudralib yuruvchilar hukmronlik qilgan. Trias oʻrtalarida (mil.dan 230—195 mln. yil av.) di-nozavrlar, bu davr oxirida sut emi-zuvchilar kelib chiqqan. Qushlar yura davrining oxiridan (mil.dan 195— 136 mln. yil av.) maʼlum. Boʻr davrining oxiriga kelib (mil.dan 136— 66 mln. yil av.) koʻpchilik dengiz umurtqasizlari, dengiz va quruqlikda yashovchi sudralib yuruvchilar, jumladan. dinozavrlar qirilib ketadi; ular oʻrnini qushlar va sut emizuv-chilar egallaydi.

H. — geterotrof organizmlar, yaʼni ular tayyor organik moddalar bilan oziqlanadi. H.da metabolizm faol kechishi tufayli ularning oʻsishi cheklangan. Evolyutsiya jarayonida har xil organlar funksional sistemasi: mus-kul, ayirish, nafas olish, qon aylanish, jinsiy va nerv sistemalarining shakllanishi H. uchun xos boʻlgan eng muhim xususiyatlardan hisoblanadi. Hayvonlar hujayrasi qattiq sel-lyuloza qobiqning boʻlishi bilan oʻsimliklardan farq qiladi. Biroq H. bilan oʻsimliklar oʻrtasidagi farq nisbiy. Mas, bir hujayrali hayvonlarning muskul, nerv va boshqa sistemalari boʻlmaydi; koʻp hujayrali hayvonlar orasida ham oʻtroq yashaydiganlari koʻp (mas, gʻovaktanlilar, boʻshliqichlilar, mshankalar, assidiyalar, koʻp tukli chuvalchanglar). Ayrim organizmlarni oziqlanish usuli (fotosintez) va harakatlanishiga binoan bir vaqtning oʻzida H.ga ham, oʻsimliklarga ham kiritish mumkin (mas, evglenasimonlar, volvokslar va boshqalar). H. bilan oʻsimliklar oʻrtasida keskin chegaraning boʻlmasligi ularning kelib chiqishidagi umumiylik bilan bogʻliq. H. va oʻsimliklarning hujayralardan tuzilganligi, ular tanasida boradigan moddalar almashinuvi jarayonining umumiyligi, irsiyat va oʻzgaruvchanlik qonuniyatlarining oʻxshashligi va boshqa ana shundan dalolat beradi.

H. hujayraviy tuzilishga binoan bir hujayra va koʻp hujayralilarga ajratiladi. Bir hujayralilarda bitta hujayraning oʻzi tirik organizm uchun xos boʻlgan deyarli barcha xususiyatlarga ega. Tuban koʻp hujayralilar — plastinkasimonlar tanasi bir necha funksiyani (harakatlanish, qoplash, oziqlanish) bajaradigan, kam ixtisoslashgan hujayralardan iborat. Gʻovaktanlilar, boʻshliqichlilar, taroqlilar tanasi 2 qavat (ektoderma va entoderma) boʻlib joylashgan nis-batan ixtisoslashgan hujayralardan iborat, lekin toʻqima va haqiqiy organlar shakllanmagan; birmuncha murakkab tuzilgan. H. toʻqima va organlari ontogenezda 3 ta murtak varaqlari (ektoderma, endoderma va mezo-derma) hisobidan hosil boʻladi. Mas, ektodermadan nerv sistemasi. sezgi organlari, teri va uning hosilalari; endodermadan ichak, nafas organlari, sekretsiya bezlari; mezodermadan suyak, muskul, qon aylanish, ayirish sistemasi organlari shakllanadi.

3 qavatli H. birlamchi ogʻizlilar (halqali chuvalchanglar, mollyuskalar, boʻgʻimoyokdilar) va ikkilamchi ogʻiz-lilar (ignatanalilar, xordalilar)ga ajratiladi. Anʼanaga koʻra barcha H. umurtqasizlar (koʻpchilik H.) va umurtqalilar (xordalilar)ga boʻlinadi. Tuzilishi va oʻzaro filogenetik bogʻlanishiga binoan hayvonot dunyosi kenja dunyo, tip, sinf va boshqa taksonlarga ajratiladi. Odatda, hayvonot dunyosi 16—25 (baʼzan 10—33 ta) tipga ajratiladi. Ayniqsa tuban tuzilgan umurtqasizlarni sistemaga solishda koʻp chalkashliklar mavjud. Mas, 20-asrning 60-yillarigacha bir hujayralilar faqat bitta tip sifatida oʻrganilgan boʻlsa, hozirgi davrda bir necha (5—7 ta) tipga ajratiladi. Barcha koʻp hujayralilar tiplari (qarang Tip) bitta koʻp hujayralilar kenja dunyosiga, bir hujayralilar esa bir hujayralilar kenja dunyosiga kiritiladi. H.ning 1,5 mln. (boshqa maʼlumotlarga koʻra 3—4,5 mln.) turi maʼlum. Yer yuzida H. yaxshi oʻrganilmagan. Har yili toʻgarak chuvalchanglar, hasharotlardan yuzlab yangi turlar koʻrsatib berilmoqda. Aniqlangan H.ning 2/3qismini hasharotlar tashkil etadi.

Tabiatda va odam hayotida H. katta ahamiyatga ega. H. — barcha ekosistemalarda oziqlanish zanjirining asosiy tarkibiy qismi. H. oʻsimliklar bilan oziqlanib, oʻzlashtirgan moddalarining yana tuproqqa qaytarilishiga, binobarin oʻsimliklarning oʻsishiga imkon beradi. Oʻsimlik va H. qoldigʻi bilan oziqlanadigan H. Yer yuzini organik qoldiqlardan tozalab, tabiiy sanitarlik vazifasini bajaradi. Yirtqich H. tabiatda zararkunanda H.ning sonini cheklab turishga yordam beradi. H. odam hayotida ham katta ahamiyatga ega. Ulardan bir qancha turlari ovlanadi; uy hayvonlari goʻsht, sut, jun, teri va boshqa qishloq xoʻjaligi mahsulotlari olish maqsadida va transport vositasi sifatida boqiladi. H. orasida qishloq xoʻjaligi, odam va H.ga ziyon keltiradigan parazit turlari ham koʻp. Odam faoliyatining tabiatga taʼsiri tobora kuchayib borishi bir xil turlar sonining keskin qisqarib ketishiga olib keldi. Ayrim maʼlumotlarga koʻra hozirgi davrda har kuni H.ning bitta turi yoʻqolib bormoqda. H.ni muhofaza qilish va ulardan foydalanish maqsa-dida deyarli barcha mamlakatlarda qonunlar qabul qilingan; maxsus qoʻriqxonalar tashkil etilgan. Oʻzbekiston Respublikasi Qizil kitobiga 184 hayvon turi kiritilgan.

Adabiyot

• Jiznjivotnmx, t. 1—6, M., 1968— 1971; Mavlonov O., Xurramov Sh., Umurtqasizlar zoologiyasi, T., 1998.

Ochil Mavlonov.

Giyanewer, candar, canewer^[1], lawir, rawir, *ajal yan jî *ajel (bi latînî: Animalia) heyîneyên jînewer ên pirşaneyî ne yên ku organîzmayên jînde yan mirî dixwin. Bi giştî, lawir masûlke û sîstemeke tûre hene û di laşê de valahiyek e ji bo helandina xwarinê heye.

Lawirên li Kurdistanê

• Amfîbyûmên li Kurdistanê (Amphibia)
• Balindeyên li Kurdistanê (Aves)
• Mêş û mûr (Insecta)
• Guhandarên li Kurdistanê (Mammalia)
• Masiyên hestîdar ên li Kurdistanê (Osteichthyes)
• Xizindeyên li Kurdistanê (Reptilia)

Lawirên kedî li Kurdistanê

• Cureyên segan li Kurdistanê

Bi hezaran sal in ku canewer tên kedîkirin. Xelkê ji bo fêda xwe, ajal xwedî kirine. Dibêjin kûçik ajalê herî pêşîn e ku kedî bûye. Kûçik dikarin malê bipên, nêçîrê bikin, kerî û garanan li hev ragirin. Wek nimûne, meriv dikare gerdûman bavêje pey hespan, lê siwar be û pê kar bike. Meriv mange, mîh û bizinan jî ji bo goşt, şîr, çerm û hiriyê xwedî dike. Mirîşk hêkan dikin. Merivan mêşhingiv jî ”kedî” kirine. Hin ajal jî ji bo kêf û xweşiyê hatine kedîkirin. Piştî kedîkirinê hin ajel hatine guhartin û hin cinsên nû peyde bûne. Wek nimûne, ger meriv kûçik û tajiyan bigêhîne hev, cewrikê ku ji wan çê dibe cinsekî nû ye, em jê re dibêjin toltajî. An jî ger ker biçe ser hespê, hêstir ji wan çê dibe ku ew jî dibe cinsekî (celebeke) nû.

Lawirên malovî

Hesp, mih, mange, mirîşk, beraz, werdek, gamêş, bizin, qaz, hêştir û ker çend ji ajalên navmalê ne ku li gelek welatan hene. Piraniya wan li welatên germ dijîn.

Gamêş li Hindistanê û li gelek ciyên din hene. Ew ajalên barkêş in, lê meriv wan ji bo şîr jî xwedî dike. Li gelek welatên Asya û bakûrê Afrîkayê hêstir hene. Hêstir ji bo kar û barkêşiyê tên xwedîkirin, lê meriv dikare li wan siwar be jî. Ker, bêtir li derûdora Deryaya Spî û Rojhilata Navîn hene.

Lawirên navmalê

Hin ajelên navmalê bi piranî di hundirê malê de ne. Hin ji wan ne kedî ne, ger meriv wan berde der, diçin û venagerin. Ajalên navmalê, bêtir ji bo hogiriyê tên xwedî kirin. Piraniya wan di qefes û akvaryûman de tên xwedî kirin. Wek nimûne, bi piranî çûkên evînê, mişkê hindî û masiyên akvaryûman in.

Lawirên derveyî malê

Hin lawirên kedî, normal li derveyî malê dijîn. Wek nimûne, bi qasî ku sebra kêrguh, kûçik û pisîkan li hundirê malê tê, hewqas jî kêfa wan ji derveyî malê re tê. Pisîk li gor kêfa xwe diçe der û tê hundir.

Hin Lawirên din

• Axtapot
• Babiyan
• Beq
• Beqbejî
• Beqerî
• Beraz
• Berazê kovî
• Bilbil
• Bizin
• Canî
• Cirdon
• Çûk
• Darkutok
• Delfin-Yûnis
• Dînozor
• Dûvmeqesk
• Dik
• Ejdiya
• Elok
• Eylo
• Fîl
• Şêrê avê
• Fok

Çavkanî

Kafshët janë organizma eukariotikë shumë qelizor që formojnë mbretërinë biologjike Animalia. Me pak përjashtime, kafshët konsumojnë materiale organike, thithin oksigjen, kanë aftësinë të lëvizin, shumohen seksualisht.Mbi 1.5 milion specie te gjalla janë përshkruar -- prej tyre rreth 1 milion janë insekte--por mendohet që janë rreth 7 milion specie te kafshëve në total. Studimi i kafshëve quhet zoologji.

Shumica e specieve të kafshëve janë në Bilateria në trung kanë trup simentrik bilateral.

Kafshët i ndajmë në dy lloje: Kafshët rruazore dhe jo rruazore.

• Në kafshët jorruazore hyjnë sfungjerët, lekuregjemboret (ekinodermatet), qeliza djegesit(knidaret), butaket (molusket), krimbat si dhe kembenyjetuarit(arthoropoda).

• Kafshet rruazore jane kafshet me te perparuara si nga ana e fizike,me pershtatjen e mjedisit, me te gjitha aparatet qe formojne trupin e kafshes,por edhe nga ana e te menduarit. Në këtë tip bëjnë pjesë peshqit të cilët janë kafshët rruazore primitive, amfibet të cilët jetojnë edhe në toke edhe në ujë, zvarraniket, shpendët dhe gjitaret.

Etimologjia

Fjala "kafshë" vjen nja latinishtja animalisqë do të thotë për të pasur frymë, për të pasur shpirt, për të jetuar. Definicioni biologjik i përfshinë të gjith antarët e mbretërisë se Animalisë.

Diferenca

Balena blu (Balaenoptera musculus) është kafsha më e madhe që ka jetuar ndonjëherë në ujë, me një peshë deri në 190 ton dhe me një përmasë deri në 33.6 metra të gjatë. Ndërsa kafsha më e madhe e gjallë në tokë është elefanti afrikan (Loxodonta africana), me një peshë deri në 12.25 ton dhe me një permasë deri në 10.67 metra të gjatë.

Numrat dhe habitatet

Listat në tabelen në vazhdim përmbajnë numra të specieve të përshkruara për grupe kafshësh me numrat më të shumët të specieve gjatë habiteve të tyre kryesuese (tokë, ujë të freskët,dhe marinë),dhe të lirë për të jetuar ose mënyra parazite për të jetuar.

Parasitoidat nuk janë të përfshirë.

Ang mga mananap mga organismong myembro sa ginghariang Animalia kun Metazoa.

Los metazoaris (del grèc meta, aprèp e zôon, animal, per oposicion als protozoaris) es lo nom modèrne del taxon constituit pels animals (membres del règne animal) multicellulars. Los metazoaris son d'organismes eucariòtas multicellulars mobils eterotròfs (tiran lor energia de la matèria viventa ja constituida) apareguts fa 700 milions d’annadas. Esquematicament, los metazoaris son d'ensembles de cellulas que banhan dins un mitan interior e separats del mitan exterior.

La filogenia dels metazoaris es encara plena d'incertituds. Las taulas çai contra se devon considerar coma un exemple. Òm notarà que la Filogenia modèrna a completament abandonat la nocion d'invertebrat.

Lo caractèr monofiletic del taxon sembla plan establit. En tèrmes mai simples, totes los animals multicellulars an un antecessor comun que totes sos descendents actuals son d'animals multicellulars.

Los metazoaris an una reparticion mondiala, e ocupan totes los mitans, tanben per exemple los fumadors negres.

De legir

Classificacion Filogenetica del vivent per Guillaume Lecointre e Hervé Le Guyader a las edicions Belin

Metazoa es un subregno de animal, Opisthokonta.

Wanyama (jina la kisayansi ni animalia na hutoka katika Kilatini) ni viumbehai wasio mmea, kuvu, bakteria, protista au arkea. Vile vile tunaweza kusema wanyama ni viumbehai wanaotegemea chakula kutoka sehemu nyingine: wao hawana uwezo wa kujitengenezea chakula chao wenyewe kupitia usanisinuru (nishati ya jua) lakini kutoka kwa viumbehai vingine ama wanyama wengine au mimea.

Kufuatana na aina ya chakula tunatofautisha hasa wanaokula mimea wanaoitwa walamani au walamea (kwa Kiingereza: herbivorous) na wanaokula nyama wanaoitwa walanyama au wagwizi (ing. carnivorous). Kuna pia walavyote (ing. omnivorous) wanaoweza kula kila kitu, ama mimea ama wanyama wengine (ing. omnivorous).

Wanyama wanahitaji oksijeni kwa kupumua.

Wanyama walio wengi hutembea yaani hubadilisha mahali wanapokaa, kwa hiyo wanahitaji milango ya maarifa.

Sayansi inayochunguza wanyama huitwa zuolojia, ambayo ni tawi la biolojia.

Aina za wanyama ni nyingi sana. Mara nyingi aina zao zinatofautishwa kama ni wanyama wenye seli nyingi (metazoa) au seli moja (protozoa) tu.

Kuna wanyama wanaoishi peke yao, katika vikundi na jamii. Mfano wa wanyama wanaoishi peke yao ni kifaru au nyoka. Wanajumuika kwa tendo la kuzaa pekee. Mfano wa wanyama wa jumuiya ni simba wanaokaa na kuwinda pamoja. Ushirikiano unasaidia kupata chakula bora. Mfano wa wanyama katika jamii ni nyuki na wadudu wengine.

Upande wa mwili hata binadamu ni mnyama na kimaumbile anahesabiwa kati ya mamalia.

Binadamu hutofautisha mara nyingi

• Wanyama wa pori au wanyamapori
• Wanyama wa kufugwa au Mifugo
• Wanyama wa nyumbani (Wanyama-kipenzi)

ingawa lugha hii hutumiwa tu kwa wanyama wakubwa zaidi, kwa kawaida wenye uti wa mgongo (kwa Kilatini: Chordata).

Viungo vya nje

Makala hii kuhusu mambo ya biolojia bado ni mbegu.
Je, unajua kitu kuhusu Mnyama kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine?
Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa?
Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.

Ko e monumanu ʻi he saienisi ʻo e moʻui ko e taha pē ʻo e puleʻanga tuʻi ʻo e fanga meʻamoʻui ʻe 4 ʻoku fakatefito ki he ngaahi lokiʻimoʻui ʻoku lahi. Ko e ngaahi holisi ʻo honau lokiʻimoʻui ʻoku vaivai pē. ʻOku faingataʻa ʻo fakamatala totonu ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi monumanu. Kā ko e lahi taha ʻo e ngaahi monumanu ʻoku ngaue mo mānava mo kai. Ko ʻenau meʻakai ko e ngaahi ʻakau ia (monumanu kai louʻakau) pe ko e fanga monumanu kehe (monumanu kai kanomate).

ʻOku siʻi kehe ʻa e monumanu ʻi he lea fakatonga tukufakaholo — vakai ʻi lalo.

Ko e ngaahi puleʻanga tuʻi ʻo e meʻamoʻui fakalokiʻimoʻui

• monumanu (leafakalatina:animalia)
• ʻakau (plantae)
• talingelinga (fungi)
• meʻamoʻuimuʻa (protista)

Ko e fanga meʻamoʻui kehe (taʻelokiʻimoʻui): siemu, vailasi, mo e hā fua

Ngaahi kupu mahuʻinga taha ʻo e puleʻanga tuʻí ni

• oma, kana (parazoa) meimei tatau ko honau lokiʻimoʻui kotoa
• "toenga" (mesozoa) ʻikai pau, mahalo pē ʻoku ʻikai ʻi ai
• monumanu mo e ngaahi konga kehe ʻi loto (eumetazoa) ʻoku ʻi ai hanau ngakau
  • monumanu potupotutatau (radiata) ʻoku tatau honau sino ʻi he fua kotoa pē mei he tumuʻaki
    • vahe: kolukalu uʻu (cnidaria) kolukalu, feo, ūmana, …
    • vahe: kolukalu taʻeuʻu (ctenophora) kolukalu siʻi
  • monumanu potupotumālie (bilateria) ʻoku tatau hema mo e mataʻu honau sino
    • vahe lahi ange: monumanu ngutu ʻuluaki (protostomata) ko e luo ʻuluaki ʻo e monumanu kei ʻi he foʻimanu (pe kete) ʻoku hoko ki he ngutu, ko e luo hono ua, kapau ʻoku ʻi ai, ʻe hoko ki he ʻusi
      • vahe lahi: monumanu unu (ecdysozoa) ʻunufē, hina, uo, paka, …
      • vahe lahi: monumanu maʻukave (lophotrochozoa) feke, ʻatalava, kelemutu, …
    • vahe lahi ange: monumanu ngutu hono ua (deuterostomata) ko e luo ʻuluaki ʻo e monumanu kei ʻi he foʻimanu (pe kete) ʻe hoko ki he ʻusi, ko e luo hono ua ʻe hoko ki he ngutu
      • vahe lahi: monumanu kili talatala (echinodermata) vana, vatuke, alamea, …
      • vahe: monumanu filo siliva (chordata) ika, manupuna, manuveʻefā, …

Vahevahe kehe

ʻOku ʻi ai ha vahevahe faingofua ange, ʻoku fili ʻe he kau saienisi ʻe taha:

• oma, kana (parazoa)
• monumanu potupotutatau (radiata)
  • mo ʻene ongo vahe (phyla) tatau mei ʻolunga.
• monumanu potupotumālie (bilateria)
  • vahe lahi ange: monumanu ngutu ʻuluaki ( protostomata)
    • vahe lahi: monumanu unu (ecdysozoa) ʻunufē, hina, ʻuo, paka, …
    • vahe lahi: monumanu maʻukave (lophotrochozoa) feke, ʻatalava, kelemutu, …
  • vahe lahi ange: monumanu ngutu hono ua (deuterostomata)
    • vahe: monumanu kili talatala (echinodermata) vana, vatuke, alamea, …
  • vahe: monumanu filo siliva (chordata) ika, manupuna, manuveʻefā, …

Tokanga

Tānaki ʻa e monumanu luo (coelenterata): ko e oma mo e monumanu potupotutatau ia.

Ko e ngaahi māʻolunga (vahe lahi, vahe, vahe siʻi) ʻoku kehe ʻi he ngaahi manga vahevahe ʻe niʻihi

Ngaahi kupu tukufakaholo ʻi Tongá ni

ʻOku siʻi kae maau ʻa e vahevahe ʻo e ngaahi meʻamoʻui he onoʻaho:

• manu — naʻe ngāueʻaki pē maʻa e manu nofo ʻi fonua, ʻikai ha ika mo e fingoata
  • manupuna — ʻoku foki kau ki ai ʻa e ngaahi ʻinisēkite
  • manu veʻefā — fanga manu lahi ʻi fonua
• ika — ko e manu nofo ʻi tahi, kau ki ai ko e fonu mo e tofuaʻa, kae ʻikai ko e toke mo e kolukalu
• fingota - ko e toenga ʻo e meʻa moʻui nofo ʻi tahi: toke, kolukalu, oma, loli, alamea, mo e limutahi foki

Ko e foʻi lea monumanu naʻe ʻikai ngāueʻaki he onoʻaho, ka ko lea fakamanuki pē. English translation available: GO

Mymba ha'e oikovéva opaichagua, tekovekuaaty ñemohendápe ha'e aty guasu omopeteĩva mymbakuéra. Mymbakuéra oñemohenda heta aty ambuévape, oĩ umíva ipujase'orekóva, ko atýpe oñemohenda avei yvypórape, opa umi mymba okambúva avei, ha umíva ipujase'o'ỹva, ko atýpe oĩ syrymbe ha ambuéva.

Mymbakuéra Paraguáipe

• aguara^[1]
• guasu
• jaguarete
• jatyta
• kapi'yva
• korochire
• kururu
• kyju
• mainumby
• mberu
• mbói
• mborevi
• muã
• mykurẽ
• ñakyrã
• ñati'ũ
• panambi
• pira
• pykasu
• tahýi
• teju
• teju guasu
• tuku
• yryvu

Tymbakuéra

• chavurro
• jagua
• kavara
• kavaju
• mburika
• ovecha
• mbarakaja

Mandu'apy

Sato hartina golongan organismeu dina karajaan Animalia atawa Metazoa, sacara umum multisélular, bisa pipindahan sarta résponsif ka sabudeureunana, sarta dahar organismeu séjén salaku asupanana. Dedegan awakna beuki jejeg nalika sawawa, biasana tumuwuh tina émbrio, najan aya ogé nu ngalaman métamorfosis. Manusa ogé kaasup kana karajaan Animalia.

Karajaan Animalia mibanda sababaraha ciri nu ngabédakeun ti mahluk hirup lianna. Nu kahiji, sasatoan téh eukariot, antukna misah ti Karajaan Monera. Kadua, sato téh multisélular, antukna misah ti Karajaan Protista. Katilu, heterotrof, antukna misah ti Karajaan Plantae katut sababaraha protist nu mirip tutuwuhan. Panungtung, Karajaan Animalia ngawengku organisme-organisme nu teu boga pinding sél (dinding sel, cell walls), antukna misah ti Karajaan Plantae, algae, jeung Karajaan Fungi.

Aristotle ngabagi mahluk hirup antara sasatoan jeung tutuwuhan, nu salajengna dituturkeun ku Carolus Linnaeus dina klasifikasi hirarki munggaran. Ti saprak harita para ahli biologi mimiti ngaduga-duga hubungan évolusina, antukna dua kelompok ieu bener-bener misah. Pikeun conto, protozoa mikroskopik asalna mah dianggap sato ku sabab usik, tapi kiwari mah misah. Tina sawangan sababaraha ageman, manusa dianggap misah ti sato (sabab kamampuhna nu béda, nyaéta bisa nyarita jeung mikir), tapi baku taksonomi kiwari mah tetep ngahiji.

Struktur

Iwal ti pikeun sababaraha organismeu, utamana spons (Filum Porifera), awak sato kabagi kana sababaraha jaringan, di antarana otot, nu ngamungkinkeun kontrol gerak, sarta sistim saraf nu ngirim jeung ngolah sinyal-sinyal ti anggota awak lianna.

Sakabéh sato boga sél eukariotik, nu dikubeng ku sarupaning matriks ékstrasélular nu diwangun ku kolagén jeung glikoprotéin nu élastis. Matriks ieu bisa dikalsifikasi antukna jadi struktur kawas cangkang, tulang, jeung spikula. Sabalikna, organisme multisélular lianna modél tangkal jeung suung, sélna téh dibungkus ku pinding sél (dinding sel, cell wall).

Baranahan jeung tumuwuh

Ampir sakabéh sasatoan ngalaman sarupaning bentuk réproduksi séksual. Sato nu geus sawawa mibanda sél-sél réproduktif husus, nu ngalaman méiosis nu ngahasilkeun spérma atawa endog. Mun dua sél ieu ngahiji, lajeng bakal jadi zigot, nu tumuwuh jadi individu anyar.

Loba ogé sasatoan nu bisa ngalampahkeun réproduksi aséksual, nyaéta ngaliwatan prosés parténogenesis nu ngahasilkeun endog nu subur tanpa kawin, atawa - dina sababaraha kasus - ngaliwatan prosés fragméntasi.

Zigot mimitina tumuwuh jadi blastula, nu disusun ulang jeung ngalaman diferensiasi. Dina spons, larva blastula ngojay ka tempat séjén nu lajeng tumuwuh jadi spons anyar. Dina lolobana kelompok lianna, blastula ngalaman panyusunan ulang nu leuwih pajeulit.

Asal-usul jeung catetan fosil

Sacara umum (nurutkeun téori), sato dianggap ngalaman évolusi ti protozoa flagellate. Dulur pangdeukeutna nu masih aya nyaéta choanoflagellate, flagellate nu mibanda struktur nu sarua jeung sababaraha spons. Ulikan molekular nempatkeun ieu organisme dina hiji supergrup nu disebut opisthokont, nu ogé ngawengku suung jeung sababaraha protist parasit leutik. Ngaran ieu asalna tina lokasi posterior flagellum dina sél motil, kawas dina lolobana spérma sasatoan, sagédéngeun eukariot lian nu boga flagel anterior.

Fosil munggaran nu meureun ngawakilan sasatoan datangna ti ahir jaman Precambrian, kira 600 juta taun ka tukang, nu katelah biota Vendian. Tapi ieu téh hésé disambungkeunana jeung papanggihan fosil nu leuwih anyar, nu bisa baé dianggap salaku prékursor fila modérn, tapi bisa ogé ti kelompok anu béda. Malah mah, bisa jadi fosil nu kapanggih téh lain sato sato acan. Di sagigireun ti éta, lolobana fila sasatoan nu geus kanyahoan mah kurang leuwihna datang sacara simultan dina périodeu Cambrian, kira 570 juta taun ka tukang. Nu katelah ledakan Cambrian téh matak hémeng nu puguh mah, naha ieu téh kajadian ngarancabangna kelompok-kelompok kalawan gancang atawa parobahan lingkungan nu ngabalukarkeun bisa lumangsungna fosilisasi.

Golongan sato

Sajarah klasifikasi

Dina skéma awal Linnaeus, sasatoan téh mangrupa salah sahiji ti tilu karajaan, nu dibagi deui kana genep kelas: Cacing, Serangga, Lauk, Amfibi, Manuk, jeung Mamalia. Lajeng nu opat panungtungan digabungkeun jadi hiji filum: Chordata, sedengkeun nu séjénna ngarancabang deui.

Conto

Sababaraha sasatoan nu ilahar dipikawanoh, dibéréndélkeun dumasar ngaran umumna:

anjing - bagong - beruk - hayam - kuda - lutung - manuk - munding - simeut - sireum - turaés - ucing

Baca ogé

• Amfibi
• Biologi
• Biota
• Hak sato
• Istilah Islam
  • Sato halal
  • Sato haram
• Kacerdasan sato
• Kebon binatang
• Lauk
• Lokomosi sato
• Mamalia
• Manuk
• ngaran anak sasatoan
• Réptil
• Serangga
• Zoologi

Tumbu kaluar

• Animals Search Engine
• Tree of Life
• A Multimedia Database of Various UK or Endangered Species
• Animals and Birds Names
• English Animal Adjectives
• Sounds of the World's Animals
• FindSounds - Search the Web for Sounds
• AnimalReviews
• The animal photo archive
• Photo gallery of animals pictures from the entire world.
• Birds Name Check List in Latin, English, Russian and Hebrew.

Kéwan, iku organisme kang digolongké ing karajan Animalia utawa Metazoa. Kéwan iku makluk urip kang ana ing alam semesta. Kéwan bisa kasusun saka siji sèl (uniselular) utawa akèh sèl (multiselular).

Para èlmuwan nglasifikasiaké kéwan dadi 2 golongan utama, ya iku kéwan nduwé balung mburi lan kéwan tanpa balung mburi.

• Kéwan kang nduwé balung mburi diarani Vertebrata.
• Kéwan tanpa balung mburi diarani Invertebrata utawa Avertebrata.

Kéwan uga diklasifikasiké miturut jinis panganané.

• Kéwan kang panganané daging diarani kéwan karnivora, contoné: asu, kucing, macan
• Kéwan kang panganané Tetuwuhan diarani kéwan hèrbivor, contoné: wedhus, jaran
• Kéwan kang panganané daging lan tetuwuhan diarani kéwan omnivora.
• Kéwan kang panganané gegremet diarani kéwan insektivora.

Sato Kéwan

Ing ngisor iki, pratélan sato kéwan dituduhaké.

• Asu, utawa ing basa krama diarani segawon, kalebu bangsané karnivora lan kulawargané mamalia, canidae.
• Banyak, utawa ing Basa Indonésia diarani Angsa kalebu kulawargané manuk, lan sub-kulawarga anatidae.
• Babi, iku sajinis kéwan ungulata kang moncongé dawa lan irungé lèpèr lan wujud kéwan kang asal asliné saka Eurasia.
• Bèbèk, uga dikenal kanthi sesebutan itik ing basa Indonésia
• Cacing, ya iku kéwan cilik, kang ora nduwé sikil, awaké bunder, trepes dawa lan ora ana tangané.
• Gajah, ya iku mamalia lan wujud kéwan dharat gedhé dhéwé ing donya.
• Garengpung, utawa Gongpérét ya iku sato kéwan kang duwé swara kang khas lan racaké metu ing akiré mangsa udan.
• Iwak, ya iku kéwan kang uripé ana ing banyu.
• Jangkrik
• Jaran
• Kadhal
• Kalamangga
• Kebo
• Kethèk
• Klabang
• Kucing
• Kupu
• Laler
• Lawa
• Luwak
• Macan
• Manuk
• Marmut
• Lemud
• Orong-orong
• Pacet
• Pitik
• Sapi
• Tekèk
• Tikus
• Tinggi
• Trenggiling
• Trewelu
• Tuma
• Ula
• Uler
• Undur-undur
• Walang
• Wedhus

Manuk

• Alap-alap
• Blekok
• Cucakrawa
• Dara
• Gagak
• Kuntul
• Manyar
• Menco
• Merak
• Mliwis
• Puter
• Striti

Kleru?

• Ajak
• Garangan
• Kelinci
• Semprang
• Dares
• Slira

Mangga Pirsani

• Anaké kéwan
• Kéwan purba
• Umah jagal
• Virus

Tier sind noch em härkömmliche Verständnis Läbewese, wo iri Energie nöd dur Photosynthese gwünend und Surstoff zum schnufe bruched. Anstatt ere Photosynthese ernäred sich Tier vo andere pflanzliche und/oder tierische Organisme. Di meischte Tier sind ortsbeweglich und mit Sinnesorgan usgstattet. D'Naturwüsseschaft vo de Tier isch d'Zoologie. Systematisch spiled d'Tier i irer Gsamtheit hüt kei Role, meischtäns wird i dä Taxonomie mit em „Rich vo dä Tier“ d'Gruppe vo dä vilzällige Tier (lat. Metazoa) gmeint.

Taxonomie

Dä Begriff Tier (lat. animal) isch bereits im Altertum prägt gsi, de anerkannti wüsseschaftlichi Begriff vom ene Tierrich stammt allerdings vom Carl vo Linné us em Johr 1758. Taxonomisch wärded Tier hüfig als es Riich innerhalb vo de Domäne Eukaryote beschribe und de Pflanze sowi de Pilz gägänüber gschtellt. D'Zälle vo de Tier händ im Gägäsatz zu Pilz und Pflanze kei Zellwand, si sind nur vonere Membran umgä. Hüt sind als Tier nur di Vilzälligä Tier (Metazoa) gmeint.

Traditionell wärded i diä Gruppä vilzelligi Tier und ä ganzi Reie vo tierische Einzeller, d'Protozoa, gstellt. I dä phylogenetischä Systematik isch diä Zämäfassig nöd haltbar, wil d'Protozoa nöd ä insich gschlosseni, monophyletischi Gruppe darsteled, sondern gmeinsam mit verschidenä, traditionell als Algä bezeichnete und zu dä Pflanze gstellte, Einzellergruppe mehreri, nöd nöcher verwanti Gsellschaftsgruppe bildet.

Systematik vo dä Tier

Vilzelligi Tier

Di mit dä vilzellige Tier am nöchschtä verwanti Gruppe sind d'Chragegeisseltierli (Choanoflagellata), wo mit dä Choanozye vo dä Schwämm (Porifera), ämene Zelltyp innerhalb vo Strudelchammere, identisch sind. Näch verwant sind zudäm d'Pilz, wo traditionell zu dä Pflanze grächnet wore sind (aber es eiges Riich bildet). Tier (i därä Definition) und Pilz sowi d'Chragegeisseltierli und einigi witeri Gruppe vo einzellige Organisme zuäme wärded hüt als Opisthokonta i d'Eukaryote igordnet.

Eizelligi Tier

Di ehemals zu dä Tier igordnete eizellige Tier (Protozoa) sind ere Reie vo verschidene Taxa innerhalb vo dä Eukaryote entstammt. Es handlet sich bi ine um ali einzellige Organisme, wo en Zellchärn, aber kei Chloroplaschte, bsitzed und sich somit heterotroph ernähred.

Näbäd dä bereits gnännte Opisthokonta, wo näbäd dä vilzellige Tier und Pilz au einzelligi Forme beinhaltet, findet sich Einzeller oni Chloroplaschtä au i dä Amoebozoa, dä Rhizaria und dä Excavata, wärend d' Archaeplastida und d' Chromalveolata fascht usschliesslich photosynthetisch aktivi Einzeller enthaltäd.

Philosophischi Trännig zwüsched em Mänsch und andere Tier

Naturwüsseschaftlich gse isch au dä Mensch äs Tier. Aber umgangssprochlich und sogar philosophisch umfasst dä Begriff Tier i fasch allne Sproche nöd dä Mensch, sondern wirt hüfig als explizits Antonym (Gägeteil) verwändet. Mit em Verhältnis vom Mensch zu andere Tier befasst sich die Philosophisch Anthropologii bzw. d'Anthrozoologii.

D'Verhaltensbiologii hät zeigt, dass höcher entwickleti Tier sich kompliziertere Verhaltensmuschter und Zeichesüschtem bediened als weniger hoch entwickleti. Au im abschtrackte Tänke zeiged sich näbet em Mensch einigi Tierarte zumindescht im Asatz fäig. Selbschterkänntnis findet mor bi Schimpanse und sogar bi Vögel (Elschtere). Ausser em Mensch sind allerdings kei Tierarte bekannt, wo i dä Lag sind, hochentwickleti Kulture füräzbringe. Die Kulturä unterscheidet sich bi dä Art Homo sapiens unterenand ganz wesentlich, sogar innerhalb biologisch änliche Läbäsrüm. Bi andere Tier hingägä sind gsellschaftlichi Schtrukturä (wie Grupperitual, Dominanz vomene Gschlächt et cetera) innerhalb vonere Art witgehend gliich. Wenn Unterschid überhaupt ufträted, sind diä dur Iflüss vom jewilige Läbesruum bedingt. Emotione sind aber bi Säugetier und Vögel zwifelsfrei beobachtbar, und Schmerzreaktione chönd au bi nidrigere Tier regischtriert wärde.

Dierer un de Mensch

Dierer werre vum Mensch (wo in dere Betrachtig jetz nit dezuezellt wird) sit früeheste Zitte verehrt, bechämpft un au als Nutz- oder Huusdierer ghalde, nit z'ledscht au gesse.

De Mensch underscheidet je nooch em gegesitige Verhältnis:

• Hailige Deerer
• Wilddierer
• Nutzdierer, (Viih, Zugdierer, Schlachtdierer)
• Huusdierer
• Schädling un Nützling

Hailigi Dierer chänne lebendigi Manifestatione vu Diergötter si, wo bispilswiis im Alde Ägypte vielfach verehrt worre sin. Im Verlauf vu rituelle Handlige chänne Dierer au als Opfer diene.

Tōng-bu̍t (動物) sī 1 lūi seng-bu̍t, sio̍k-û tōng-bu̍t-kài (Animalia). It-poaⁿ lâi kóng, tōng-bu̍t iû to-sè-pau chó·-ha̍p--khí-lâi-ê. In ū-hoat-tō· tín-tāng, m̄-koh bô chhiūⁿ si̍t-bu̍t ū châi-tiāu lī-iōng kng lâi ha̍p-sêng chia̍h-mi̍h (kng-ha̍p-sêng chok-iōng, photosynthesis); in su-iàu siau-hoà pa̍t-ê seng-bu̍t chiah ē-tàng seng-chûn--lo̍h-khì.

Thong-sio̍k gí-giân it-poaⁿ kā jîn-lūi pâi-tû tī tōng-bu̍t-lūi chi gōa. Tōng-bu̍t mā tiāⁿ iōng lâi chò cheng-siⁿ ê tông-gī-sû. Chóng-sī tùi seng-bu̍t-ha̍k ê koan-tiám lâi khoàⁿ, lâng mā sī 1 chióng tōng-bu̍t.

Tâi-oân ê tōng-bu̍t

• Chang-sui-niau (Phòng-bóe-bâ)
• Káu-chat-niau (Chhit-á,Chhàu-chhit-á,Siā-hiuⁿ)
• Pe̍h-phīⁿ-sim (O·-kha-hiuⁿ)

Koan-hē bûn-chiuⁿ

• Tōng-bu̍t lia̍t-toaⁿ

Uywa (Wiwa) icha Animal nisqakunaqa (latin simipi: animale - (regnum) Animalia, grigu simipi: Ζώον - Ζώα) tukuy kuyuq, mikhuq, samaq kawsaqkunam (ima runakunallataq).

Qhichwa simipi imakaychana

Qallariyninpiqa uywa nisqaqa "runap uywasqan animal, manataq sallqa animalchu" niyta munarqaptin, Ikwadur kichwa shimi nisqapi tukuy animal nisqakunapaq, sallqakunapaqpas, "wiwa" nispa niytam qallarirqanku. Chay hinam kay Wikipidiyapi "uywa" nispa tukuy animalkunatam niyta munanchik.

Rakikay

Uywakuna rakikan pachallan yawaryuq kuna (endotermos), huknin; tikray yawaryuqkuna (ectotermos)wakinkuna.

Kaypipas qhaway

• Uywakunap mitan kamay raki huñukuna

De Veelzellers (wetenschoplich Metazoa, vun ooldgr. μετα meta „achternah“ un ζῷον zóon „Deert“) sünd en Taxon in de Zoologie. Dor weert all Gruppen vun Deerter in tohopenfaat, de ut mehr as een Zell bestahn doot. Hüdigendags sünd bi 1,2 Mio. Aarden vun veelzellige Deerter bekannt. Vunwegen, datt dor en ganzen Barg vun noch gor nich in de Wetenschop beschreven wurrn is, warrt annahmen, dat weern 10 bit 20 Mio. Aarden, de dat alltohopen gifft. Vun de bitherto bekannten Aarden maakt de Liddfööt (Arthropoda) dor mit um un bi een Mio. Aarden mehr as 80 % ut. Binnen de Liddföte stellt de Kävers un de Bottervagels tosamen de Hälft vun all Aarden. Weekdeerter sünd mit bi 100.000 bekannte Aarden hüdigendags de tweet gröttste Stamm. Tohopen mit de Liddföte maakt se 90 % vun all Aarden ut, de vundagen up'e Eer to finnen sünd. De Warveldeerter stellt 5 % vun de Aarden mank de Veelzellers.^[1] In wetenschoppliche Schriften weert metazoa hüdigendags faken as synonymen Begreep for Deerter (Animalia) bruukt. Tohopen for de Veelzellers un de eenzelligen Vertreders ut ehre Stammgrupp is 2002 dat nee Taxon Holozoa upmaakt wurrn.^[2]

Kennteken

Kennteken vun de Veelzellers is nich bloß de Umstand, datt se ut allerhand Zellen tohopensett sünd. Man düsse Zellen hefft ok all annere Upgaven un verscheelt sik vun deswegen. So gifft dat al bi de Swammdeerter verschedene Zelltypen, de to'n Freten, to'n Aten (Kragenpietschenzellen) oder to'n Boon vun dat Skelett bruukt weert. Annere Kennteken sünd, datt de Geslechtszellen unnerscheedlich tostanne kaamt, datt de Spermien mit „Pietschen“ (Steerte) versehn sünd, datt de befrucht' Eizell dör Afsnören deelt warrt (Zelldeelen) un de Mitochondrien ehr Genom.

Belege

1. ↑ Westheide & Reinhard Rieger (2007), Siete 69
2. ↑ B.F. Lang, C. O’Kelly, T. Nerad, M.W. Gray, G. Burger, 2002, The Closest Unicellular Relatives of Animals, in: Current Biology Band 12, Nummer 20, Sieten 1773–1778

De Viecha (dt.: Tiere) san a wichtige Gruppm vo meahzejing, eukaryotischn Organismen. In da biologischn Systematik spuid da Begriff heit koa Roin meah. Taxonomisch wean Viecha haifig ois Gruppm innahoib vo de Eukaryotn ogseng, de wo dena Pflanzna und Schwammal gengiwagstejd wean. De Zejn vo de Viecha hom im Gengsotz za de Schwammal und Pflanzna koa Zejwond, sondan san vo ana Zejmembran umgem. Heit san mid Viecha nua no de vuizejing Viecha (Metazoa) gmoand.

Systematik vo de Viecha

Vuizejige Viecha

De Systematik vo de Viecha wead zazeid intensiv eaforschd. De foingde Doastejung gibd on aktuejn Wissnsstond wieda.^{[1][2][3][4][5]}

• Viecha (Animalia)
  • Choanoflagellata
  • Metazoa
    • Porifera
    • „Eumetazoa+Placozoa“
      • Placozoa
      • Eumetazoa
        • Coelenterata
        • Bilateria
          • Acoelomorpha^[6][7]
          • Eubilateria
            • Protostomia
            • Deuterostomia

In da doagstejdn aktuejn Systematik foid af, doss de Coelenterata wieda bericksichtigd wean. Des gschiachd noch Philippe et al. (2009) und widasprichd zan Beispui Dunn et al. (2008). Driwa naus wean a poar gebraichliche Gruppmbezeichnunga nimma vawendd:

• Choanoflagellates - Synonym za Choanoflagellata
• Choanoflagellida - Synonym za Choanoflagellida
• Choanomonada - Synonym za Choanoflagellata
• Choanozoa - Paraphylum aus Ichthyosporea, Filasterea und Choanoflagellata
• Coelomata - Synonym fia Eubilateria
• Diploblasta - Synonym za Coelenterata
• Parazoa - Paraphylum aus Porifera und Placozoa
• Radiata - Synonym za Coelenterata
• Triploblasta - Synonym za Bilateria
• Urmetazoa - Synonym za Metazoa

Haifig wead Viecha (Animalia) ois Synonym za Vuizeja (Metazoa) gnuzd. De oa- bis wenigzejing Choanoflagellata wean demz'foig ned ois echte Viecha bedrochd, sondan ois Oat Schwestangruppm za de Viecha/Vuizeja (Animalia/Metazoa).

Oazejge Viecha (Protozoa)

De friaha za de Viecha zejdn oanzejing Viecha (Protozoa). Se stomma aus oana Reih vo vaschiedne Taxa innahoib vo de Eukaryotn. S gehd dobei um oazejge Organismen, de wo an Zejkean owa koane Chloroplastn hom und se somid heterotroph eaneahn doa.

Da Mensch und de ondan Viecha

Natuawissnschoftle gseng is aa da Mensch a Viech. De Vahoitnsbiologie hod beispuisweis zoagd, doss häha entwicklde Viecha kompliziatare Vahoidsnmusta zoang und komplexare Viechasprochn vawendn wia weniga entwicklde. Aa za abstraktn Denkn san a poar Viechaoatn zmindasd in Osätzn fehig. Da Iwagong zan Mensch is oiso fliassnd.^[8].

Beleg

1. ↑ Philippe H, Derelle R, Lopez P, Pick K, Borchiellini C, Boury-Esnault N, Vacelet J, Renard E, Houliston E, Quéinnec E, Da Silva C, Wincker P, Le Guyader H, Leys S, Jackson DJ, Schreiber F, Erpenbeck D, Morgenstern B, Wörheide G, Manuel M (28. Aprui 2009). "Phylogenomics Revives Traditional Views on Deep Animal Relationships". Current Biology 19 (8): 706-712. doi:10.1016/j.cub.2009.02.052. PMID 19345102.
2. ↑ Dunn CW, Hejnol A, Matus DQ, Pang K, Browne WE, Smith SA, Seaver E, Rouse GW, Obst M, Edgecombe GD, Sørensen MV, Haddock SH, Schmidt-Rhaesa A, Okusu A, Kristensen RM, Wheeler WC, Martindale MQ, Giribet G (10. Aprui 2008). "Broad phylogenomic sampling improves resolution of the animal tree of life". Nature 452 (7188): 745-749. doi:10.1038/nature06614. PMID 18322464.
3. ↑ Shalchian-Tabrizi K, Minge MA, Espelund M, Orr R, Ruden T, Jakobsen KS, Cavalier-Smith T (7. Mai 2008). "Multigene Phylogeny of Choanozoa and the Origin of Animals". PLoS ONE 3 (5): e2098. doi:10.1371/journal.pone.0002098. PMID 18461162.
4. ↑ Gaidos E, Dubuc T, Dunford M, McAndrew P, Padilla-Gamino J, Studer B, Weersing K, Stanley S (17. Septemba 2007). "The Precambrian emergence of animal life: a geobiological perspective". Geobiology 5 (4): 351-373. doi:10.1111/j.1472-4669.2007.00125.x.
5. ↑ Steenkamp ET, Wright J, Baldauf SL. (Jenna 2006). "The Protistan Origins of Animals and Fungi" (PDF). Molecular Biology and Evolution 23 (1): 93-106. doi:10.1093/molbev/msj011. PMID 16151185. http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/reprint/23/1/93.pdf.
6. ↑ Baguñà J, Riutort M (2004). "Molecular phylogeny of the Platyhelminthes". Canadian Journal of Zoology 82 (2): 168-193. doi:10.1139/z03-214.
7. ↑ Hejnol A, Obst M, Stamatakis A, Ott M, Rouse GW, Edgecombe GD, Martinez P, Baguñà J, Bailly X, Jondelius U, Wiens M, Müller WE, Seaver E, Wheeler WC, Martindale MQ, Giribet G, Dunn CW (22. Dezemba 2009). "Assessing the root of bilaterian animals with scalable phylogenomic methods". Proceedings of The Royal Society B Biological Sciences 276 (1677): 4261-4270. doi:10.1098/rspb.2009.0896. PMID 19759036.
8. ↑ Taylor AH, Elliffe D, Hunt GR, Gray RD. (21. Aprui 2010). "Complex cognition and behavioural innovation in New Caledonian crows.". Proceedings of The Royal Society B Biological Sciences. doi:10.1098/rspb.2010.0285. PMID 20410040.